KALIN BAĞIRSAK (KOLON VE REKTUM) KANSERİ

Transkript

1 KALIN BAĞIRSAK (KOLON VE REKTUM) KANSERİ

2 Kolofon Kræft i tyk- og endetarmen Udgiver: URL: Redaktion: Kræftens Bekæmpelse, Strandboulevarden 49, 2100 København Ø Sundhedsstyrelsen, Islands Brygge 67, 2300 København S cancer.dk og sst.dk Antropolog, mag.art. Ann-Britt Kvernrød, overlæge, dr.med. Iben Holten og overlæge, ph.d. Peter Meidahl Petersen (Kræftens Bekæmpelse) i samarbejde med akademisk medarbejder Niels Sandø og akademisk medarbejder Anne Rygaard Bennedsen (Sundhedsstyrelsen). cancer, patienter, behandling, rådgivning rådgivning tyrkisk Emneord: Kategori: Sprog: Version: 1.0, januar 2009 Layout og tryk: Trekroner Grafisk A/S Illustrationer: Henning Dalhoff Fotos: Mikael Rieck ISBN: ISBN: ISBN elektronisk version: Publikationen kan frit refereres med tydelig kildeangivelse. Alle fotos er modelfotos. Stor tak til lærere og elever på Høje Tåstrup Sprogcenter, sundhedsformidlere Meliha Saglanmak og Karim Aziz Hassan, samt læge Jon Trærup Andersen for at stille op til fotografering. 2

3 Bu kitapçık, kolon kanseri (kalın bağırsak kanseri) yada rektum kanserine (kalın bağırsağın en son kısmının kanseri) yakalanan hastalar ve aileleri için hazırlanmıştır. Kitapçık bu iki hastalık ve tedavilerini ele almaktadır. Bu kitapçıktan doktorlar ve hemşirelerin size aktardıkları bilgiler ışığında yararlanabilirsiniz. Danimarka da her sene yaklaşık 3600 kişi ya kolon kanserine yada rektum kanserine yakalanmaktadır. Hastalık özellikle 50 yaşın üzerindeki kişilerde ortaya çıkmaktadır. Hem erkekler hem de kadınlar bağırsak kanserine yakalanabilir. Çoğu insan kansere yakalandıklarını öğrendiğinde şoka uğrar. Ama kalın bağırsak kanserinin tedavisi her gün giderek daha ilerlemektedir. Bağırsak kanseri ne kadar erken teşhis edilirse, tam şifa ile tedavi edilme şansı da o kadar yüksektir. Kasım 2008 Iben Holten Başhekim Dr. Med. Kanserle Mücadele Derneği (Kræftens Bekæmpelse) Else Smith Başhekim Dr. Med. Başhekim, Koruyucu Hekimlik Merkezi Müdürü Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü 3

4 4

5 Giriş Kalin bağirsak ve rektum 7 Bağirsak kanserinin sebepleri nelerdir? 7 Bağırsak kanserinin belirtileri nelerdir? 7 Hangi tedavi uygulanır? 8 Kalın bağırsak (kolon) kanseri için hangi tedaviler uygulanır? 8 Rektum kanseri için hangi tedaviler uygulanır? 10 Hastane dişinda tedavi 12 Tedavi tamamlandiktan sonra ne olur? 15 Kolostomi (stomi) ile yaşama 15 Kontrol 17 Pratik bilgiler 17 Hastanede 17 Nereden yardım ve danışmanlık alabilirim? 18 Evde yardıma ihtiyacınız var mı? 20 Sigorta 22 Yurtdışına (seyahate/tatile) çıkacaksanız 22 5

6 ğ bağ bağ ğ ş İ ğ Kalın bağırsağın etrafında, lenf damarları ile birbirine bağlı bulunan lenf bezleri bulunur. Lenf bezleri vücudun pek çok yerinde bulunur. Bu bezler vücudumuzun savunma mekanizmasının bir parçasıdır. 6

7 KALIN BAĞIRSAK VE REKTUM Kalın bağırsak ve rektum, yiyecek ve içeceklerin sindiriminde bize yardımcı olur. Kalın bağırsak yaklaşık 1,5 m uzunluktadır. Rektum (kalın bağırsağın son kısmı) yaklaşık 15 cm uzunluktadır BAĞIRSAK KANSERİNİN SEBEPLERİ NELERDİR? Kansere yakalanıp yakalanmamanız konusunda besinler büyük rol oynamaktadır. Aşağıda belirtilen konular bağırsak kanserine yakalanma riskini arttırır: Çok et yiyorsanız Sadece çok az sebze yiyorsanız Fazla kilolu iseniz Sigara içiyorsanız Alkol kullanıyorsanız Günlük hayatınızda çok fazla hareket etmiyorsanız ve fiziksel egzersiz yapmıyorsanız Ailenizde daha önce kalın bağırsak kanserine yakalanan varsa BAĞIRSAK KANSERİNİN BELİRTİLERİ NELERDİR? Haftalar boyunca zaman zaman kabızlık ve/veya ishal oluyorsanız, bu bağırsak kanserinin belirtisi olabilir. İzah edilemeyen kilo kaybı, dışkıda kan görülmesi, yada kansızlık da bağırsak kanserinin belirtisi olabilir. Bağırsağı tam boşaltamama problemleri, rektumda (kalın bağırsağın son kısmı) kanser belirtisi olabilir. Bazı hastalarda ağrılar olabilir, ama bu özellikle hastalığın yayıldığı durumlarda görülür. Bağırsaktaki büyük bir tümör, bağırsağın tıkanmasına ve bunun sonucu olarak bağırsak dolanmasına (tarmslyng) yol açabilir. 7

8 HANGİ TEDAVİ UYGULANIR? Bağırsak kanseri ameliyat, kemoterapi ve ışın tedavisi (radyoterapi) ile tedavi edilir. Kalın bağırsak ve rektum kanseri farklı şekillerde tedavi edilir. Bu nedenle bu iki tip kanserin tedavisi birbirinden ayrı olarak ele alınmaktadır. KALIN BAĞIRSAK (KOLON) KANSERİ İÇİN HANGİ TEDAVİ UYGULANIR? Kalın bağırsak kanserine yakalanan hastalar ameliyat edilir. Ameliyatta doktorlar kanser tümörünü ve tümörün her iki tarafındaki bağırsağın bir kısmını alırlar. Hastaların çoğunda tümor alındıktan sonra bağırsağın her iki ucu birbirine eklenerek bağırsağın devamlılığı sağlanır. Ama bazı hastalarda bağırsak bir kolostomi açılması ile (stomi) karından dışarıya bağlanır. Kolostomi, kolonun (kalınbağırsağın) hastalıklı kısmının alınıp geriye kalan kısmının ameliyatla karın ön duvarına dikilerek dışarıya açılmasıdır. Kolostominin görevi, dışkının bu yapay çıkış yoluyla stoma denen ağız kısmından dışarı atılmasını sağlamaktır Kolostomi (stomi) ameliyatı geçici yada kalıcı olabilir. Kemoterapi Kemoterapi, kanser hücrelerinin ilaç ile tahrip edilmesidir. Kemoterapi çoğu hastaya damar yolu ile verilir. Yani, ilaç vücudunuza kan damarları yolu ile serum şeklinde verilir. İlk tetkikler hastalığın vücuda yayıldığını gösterirse, kemoterapi ameliyattan önce verilir. Ameliyat esnasında lenf bezlerinde de kanser olduğu görülürse, kemoterapi ameliyattan sonra verilir. 8

9 9

10 Kemoterapinin yan etkileri Kemoterapi hem kanser hücrelerini hem de normal vücut hücrelerinden bazılarını etkiler. Normal vücut hücrelerinin etkilenmesi yan etkilere yol açar. En sık görülen yan etkiler yorgunluk, iştah kaybı, bulantı ve kusmadır. Bazı hastalarda saç dökülmesi görülür, ama tedavi sona erdikten sonra saç yeniden uzar. Az sayıda hastada avuç içi derisinde ve ayak tabanında kızarıklık ve deride soyulma, ya da gözlerde sulanma görülür. REKTUM KANSERİ İÇİN HANGİ TEDAVİ UYGULANIR? Kanser sadece rektumda (kalın bağırsağın en son kısmında) yerleşmiş ve yayılmamış ise, ameliyat edilirsiniz. Rektum kanseri ameliyatlarında doktorlar bütün rektumu yada rektumun büyük bir kısmını çıkarırlar. Ameliyattan sonra bağırsağın her iki ucu tekrar birbirine bağlanır. Doktorlar çoğunlukla geçici kolostomi (stomi) yaparak bağırsağın iyileşmesi için ortam sağlarlar. İyileştikten sonra bağırsağın her iki ucu birbirine bağlanır. Tümör makata (anüse) çok yakın bir yerde ortaya çıkabilir, bu hastalarda dışkılamayı kontrol eden kapatma kasının alınması gerekir, bu durumda kalıcı kolostomi (stomi) takılır. Kanser bağırsağın dışında büyürse, ameliyattan önce ışın tedavisi ve kemoterapi uygulanır. Bu kanserin ilerde yeniden ortaya çıkma riskini azaltır. Tümör ameliyat edilemiyorsa, ışın tedavisi ve kemoterapi tümörü küçültür. Bu tedaviden sonra çoğu hastada tümörü ameliyat ile çıkarmak mümkün olur. 10

11 Işın tedavisi Işın tedavisi kanser hücrelerini öldürür. Sadece kanser olan bölgeye ışın verilir. Tedavi her sefer sadece birkaç dakika sürer. Işın tedavisi esnasında hiçbir şey hissetmezsiniz. Işın tedavisinin yan etkileri Işın tedavisi nedeni ile bazı hastalarda yorgunluk, bazılarında ishal görülür. Bazı hastalar pek yan etki yaşamadan normal hayatlarına devam ederler. İleriye yönelik olarak ışın tedavisi, dışkı kontrolünde zorlanmalara yol açabilir. Bazı hastalar bir dönem bez kullanmak zorunda kalırlar. Ameliyat edilen ve ışın tedavisi uygulanan hastalar daha sık dışkılama ihtiyacı duyarlar Kemoterapi Kemoterapi, kanser hücrelerinin ilaç ile tahrip edilmesidir. Kemoterapi damar yolu ile (drop) verilir. Yani ilaç vücudunuza kan damarları yolu ile serum şeklinde verilir. Kemoterapinin yan etkileri Kemoterapi hem kanser hücrelerini hem de normal vücut hücrelerinden bazılarını etkiler. Bunun sonucu olarak çoğu hastada yorgunluk, iştah kaybı, ishal ve kusma görülür. Bazı hastalarda saç dökülmesi görülür, ama tedavi tamamlandıktan sonra saçlar yeniden uzar. Az sayıda hastada avuç içi derisi ve ayak tabanında kızarma ve kabuklanma oluşur. 11

12 Yan etkiler kişiden kişiye değişir. Tedavi esnasında herkeste aynı yan etkiler görülmez. Bazı yan etkiler ilaç ile hafifletilebilir. Yayılan rektum kanserinin tedavisi Kanser karaciğer veya diğer organlara yayıldı ise kemoterapi uygulanır. Hastalığın tekrar ortaya çıktığı durumlarda da kemoterapi uygulanır. Makat (Anüs) kanserinin tedavisi Makat (anüs) kanserlerinde genellikle ışın tedavisi ve kemoterapi uygulanır. Bu en hafif ve en etkin tedavidir. Bazı durumlarda tümör ameliyatla tamamen çıkarılır. Hastane dışında tedavi Kanser hastalarının çoğu hastanede aldıkları tedavinin haricinde başka tedavilere de başvururlar, örneğin destekleyici beslenme gibi. Bu tedavilerden bazıları hastaneden gördüğünüz tedaviye ters etki yapabilir. Bu sebeple doktorların size uyguladığı tedavinin haricinde yada onun yerine başka bir tedaviye başlamayı düşünüyorsanız, veya başka bir yerde örneğin; yurtdışında tedavi olmayı düşünüyorsanız, bunu doktorunuz ile konuşmanız gerekmektedir. Sigara 12

13 13

14 14 Kolostominin yapılabileceği bir yere bir örnek.

15 Sigara içiyorsanız, sigarayı bırakmanız iyi bir fikir olabilir. Sigara içiyorsanız, ameliyattan sonra yaraların iyileşmesi daha zordur. Sigara içiyorsanız, ışın tedavisi daha az etki gösterir. Tütün kullanımını azaltmanın bir faydası olmaz. En faydalı olanı sigarayı tamamen bırakmaktır. TEDAVİ TAMAMLANDIKTAN SONRA NE OLUR? Tedaviden sonra kendinizi takatsiz ve yorgun hissetmeniz tamamen normaldir. Fiziksel hareketlilik ve egzersizler bazı hastalar için yorgunluğa faydalı olabilir ve hastaların düşüncelerini hastalıktan uzaklaştırabilir. Hareket etmek ve fiziksel olarak aktif olmak önemlidir örneğin yürüyüş yapmak gibi. Sağlıklı beslenmek de önemlidir. Doktorunuzla hangi besinlerin size iyi geldiği konusunda konuşun. Bazı hastalar, daha önce bağırsak kanserine yakalanmış ve bu nedenle hastalığı kendi vücudunda hissetmiş diğer insanlarla konuşmaktan büyük fayda görürler. Kolostomi (stomi) ile yaşamak Kolostomi (stomi) yapılırsa, bağırsak karına ağızlaştırılır, ve dışkı makattan (anüs) çıkmak yerine buradan çıkar. Bağırsağın karın cildine ağızlaştırıldığı yere dışkı için bir torba yerleştirmelisiniz. Bazı hastalar torba kullanmaz, ama deliği bir yara bandı yada tıkaç ile kapatabilirler. Kolostomi (stomi) kullanmaya alışmak zaman alabilir, ve bu vücut için de büyük bir değişimdir. Bazı hastalar yemek yeme alışkanlıklarını da değiştirmek zorunda kalırlar. Kolostomi (stomi) hastaları ile konuşmak istiyorsanız, kolostomi hastaları derneği COPA yada Kanserle Mücadele Derneği ile irtibata geçebilirsiniz. Kolostominiz konusunda probleminiz varsa, hastanedeki bir kolo- 15

16 16

17 stomi hemşiresi (stomi sygeplejerske) ile konuşabilirsiniz. Kolostomi torbaları satan firmadaki hemşireler ile de konuşabilirsiniz. Kontrol Tedavi tamamlandıktan sonra, birkaç yıl kontrole gidersiniz. Eğer sadece ameliyat edildiyseniz, cerrahi bölümünde kontrole gidersiniz. Kemoterapi aldıysanız, onkoloji bölümündeki doktorlar tarafından kontrol edilirsiniz. Kontrol ziyaretleri arasında geçen zamanda şu belirtilere dikkat etmelisiniz: Dışkılama fonksiyonlarında uzun süreli değişimler Dışkıda kan Ağrı İzah edilemeyen kilo kaybı Belirtiler hastalığın geri geldiğine dair işaretler olmayabilir. Ama bir doktor tarafından muayene edilmeniz gerekir. PRATİK BİLGİLER HASTANEDE Yeminlilik Hastanedeki bütün görevliler yeminlidir. Siz ve hastalığınız hakkında siz izin vermediğiniz sürece, eşiniz, çocuklarınız ve diğer aile yakınlarınız da dahil olmak üzere, başkalarına bilgi vermemelidirler.yeminlilik yükümlülüğü; doktor ve hemşirelerle hastalığınız ve kendiniz hakkında güven içerisinde konuşabileceğiniz anlamına gelir. 17

18 Tercüman Doktor ve hemşireler sizin onları, onların da sizi anlayabilmesini sağlamalıdırlar. Danimarka ca konuşamıyor ve anlayamıyorsanız, görevliler bir tercüman çağırabilirler. Tercümanlar tarafsız olmak zorundadırlar ve yeminlilik yükümlülüğü altında çalışlar. Ailenizden birini tercüman olarak kullanmamalısınız. Profesyonel tercümanlar tıbbi terimlere aşina olup bu nedenle doktorun söylediklerini daha iyi tercüme ederler. Bu sebeple günlük olarak animarka canız yeterli ise, bir tercüman getirilmesi iyi bir fikir olabilir. Hasta danışmanları Büyük hastanelerin çoğunda hasta danışmanları bulunur. Hasta danışmanları, örneğin başka bir hastanede tedavi edilme imkanınız hakkında bilgi verir, anlamadığınız konularda yada şikayetçi olmak istediğiniz durumlarda size yardımcı olurlar. Hasta danışmanları da yeminlidir. Hasta danışmanları sadece Danimarka ca konuşurlar. Bazı hastaneler her ne kadar tercüman sunsalar da hasta danışmanları ile konuşmak için, tercüman isteme hakkına sahip değilsiniz. Hastane dosyası Hastanedeki doktorlar hastalığınızın, yapılan muayene ve tedavilerin sonuçlarının yazıldığı bir dosya tutarlar. Bu dosyada neler yazıldığını bilme hakkına sahipsiniz. Bu dosyanın bir kopyasını istediğiniz zaman talep edebilir, ve bir doktordan dosyada yazılanları anlatması için ricada bulunabilirsiniz. NEREDEN YARDIM VE DANIŞMANLIK ALABİLİRİM? Hastalığınız ve tedavisi ile ilgili düşünceleriniz ve duygularınız hakkında aileniz ile konuşmak iyi bir fikir olabilir. Ama bu tür ko- 18

19 nuları ailenizle konuşmak size zor gelebilir. Bu sebeple çoğu hasta ailesi dışında konuşacak birilerinin olmasından memnunluk duymaktadır. Çoğu hasta bağırsak kanserine yakalanmış ve kolostomi takmış diğer hastalar ile konuşmaktan fayda görür. Görevliler konuşabileceğinizi birilerini bulma konusunda yardımcı olabilir. Bu örneğin kolostomi hastaları derneği (patientforeningen) COPA olabilir. Kanserle Mücadele Derneği (Kræftens Bekæmpelse) yada belediyenizdeki bir sosyal danışman da size yardımcı olabilir. Kolostomi hastaları derneği COPA COPA, bağırsak kanseri nedeni ile ameliyat olmuş ve kolostomi takmış hastalarında arasında bulunduğu, hastalar için olan bir hasta derneğidir. COPA kolostomi (stomi) takmış hastalara yardım ve destek hizmeti verir. Danışmanların çoğu kendiler kolostomi tamış kişilerdir, ve yemek, fiziksel egzersiz ve evlilik hayatı gibi pek çok konuda yardımcı olabilirler. COPA hem hastalar hem de hastaların ailelerine hizmet verir. COPAs sekretariat Skt. Hansgade 26 B 4100 Ringsted Tlf sekretariatet@copa.dk Kanserle Mücadele Derneği (Kræftens Bekæmpelse) Kanserle Mücadele Derneği nin (Kræftens Bekæmpelse) bütün ülke çapında şubeleri bulunur. Bu şubelere Kanser Danışmanlıkları denir. Kanser Danışmanlıklarını telefonla arayarak yada kişisel olarak başvurarak özel danışmanlık alabilirsiniz. Size en yakın Kanser 19

20 danışmanlığını nolu telefondan Kanserle Mücadele Derneğini (Kræftens Bekæmpelse) arayarak yada kraeftraadgivninger.dk Internet sitesinden bulabilirsiniz. Kanser Hattı Telefon Danışmanlığı nolu telefondan Kanser Hattını arayarak ta rehberlik ve danışmanlık hizmeti alabilirsiniz. Bu hat, Kanserle Mücadele Derneğinin kanser hastaları ve aileleri için Danimarka ca dilinde sunduğu, ücretsiz telefon danışmanlığı hizmetidir. Hafta içi her gün saatleri arasında ve Cumartesi ve Pazar günleri saatleri arasında Kanser Hattını arayabilirsiniz. Bu hat dini bayramlar kapalıdır. Internet ten kanser hakkında bilgi Kanserle Mücadele Derneği nin (Kræftens Bekæmpelse) hem kanser hastalığının tedavisi, hem de alabileceğiniz yardım ve danışmanlık hizmetleri hakkında bilgi veren adlı Danimarka ca bir Internet sitesi mevcuttur. Kanser hastalığı ve tedavileri hakkında bilgi veren çok iyi yabancı Internet siteleri de bulunmaktadır örneğin ve 20

21 21

22 Dil ve tercüme Kanserle Mücadele Derneğinde (Kræftens Bekæmpelse) görevli tercümanlarımız yok. Eğer toplantılar sırasında tercümana ihtiyacınız varsa, belediyenize başvurmanız gerekir. Belediyenize bir tercüman sağlanması için başvurma konusunda yardıma ihtiyacınız olursa, Kanserle Mücadele Derneği size bu konuda memnuniyetle yardımcı olur. EVDE YARDIMA İHTİYACINIZ VAR MI? Çoğu kanser hastasının, örneğin temizlik gibi, ev işlerinde yardıma ihtiyaçları olur. Hangi tür yardımı alabileceğinize belediyeniz karar verir. Hastane görevlileri, örneğin; egzersiz gibi konularda belediyeye yardım başvurularında size yardımcı olabilir. İşinizden hastalık izni alacaksanız yada ekonomik problemleriniz varsa, belediyenizdeki bir sosyal danışman ile konuşmanız gerekmektedir. Sosyal danışman diğer sosyal konularda da size yol gösterebilir. SIGORTA Kanser, kritik hastalık olarak adlandırılan bir hastalıktır. Çoğu kişi, ya işyerleri yada sendikaları aracılığı ile, kritik hastalıkları kapsamına alan bir sigorta yaptırır. Sigorta tek sefere mahsus parasal bir ödeneğin ödenmesi teminatını sunar. Bu parasal ödeneğin ödenmesi için sizin başvurmanız gerekmektir. 22

23 YURTDIŞINA (SEYAHATE/TATILE) ÇIKACAKSANIZ Yurtdışına çıkacaksanız, seyahate çıkmadan önce doktorunuz ile konuşmalısınız. Sigortanızın, seyahatte hastalanmanız durumunda, yurtdışındaki doktor masraflarını karşılayıp karşılamadığını da araştırmalısınız. Sigorta şirketleri bu teminatı her zaman sunmazlar. 1 ocak 2008 tarihinden itibaren seyahat sağlık sigortası için yeni kurallar yürürlüğe girmiştir. Avrupa içine yapılan seyahatlerde, seyahat sağlık sigortası geçerlidir. Ama kanser v.b kronik hastalıkların tedavi masrafları bu kapsama girmemektedir. Belediyenin sağlık sigortası bölümünden (sygesikringskontoret) yeni kurallar hakkında bir broşür alabilirsiniz. Seyahate çıkmadan önce nolu telefondan yada Internet sitesinden Avrupa Seyahat Sigortası (Europæiske Rejseforsikring) ile irtibata geçip yeni kurallar ve sigorta teminatları hakkında bilgi alabilirsiniz. Avrupa dışına yapılan seyahatlerde, doktor tedavi masraflarını kendiniz karşılamak zorundasınız. Seyahate çıkmadan önce, hastalanmanız durumunda ne gibi teminatlar sunduğunu öğrenmek için, sigorta şirketiniz ile irtibata geçiniz. 23

24 Pjecerne i serien er udgivet på følgende sprog: arabisk, dansk, engelsk, somalisk, tyrkisk, urdu. Tyrkisk Kræft i tyk- og endetarmen