* her şey seninle. başlar. kişisel M l u ş savaşınızı başlatın ALFA

Transkript

1 * her şey seninle başlar kişisel M l u ş savaşınızı başlatın ALFA

2 Alfa Yayınları 1646 Kişisel Gelişim 48 HER ŞEY SENİNLE BAŞLAR! Kişisel Kurtuluş Savaşınızı Başlatın! Mümin Sekman 1. Basım: Kasım 2005 ( adet) 2. Basım: Aralık 2005 ( adet) 3. Basım: Şubat 2006 ( adet) 4. Basım: Nisan 2006 ( adet) 5. Basım: Haziran 2006 ( adet) 6. Basım: Kasım 2006 ( adet) 7. Basım: Ağustos 2007 ( adet) 8. Basım: Şubat 2009 ( adet) 9. Basım: Ocak 2010 ( adet) 10. Basım: Haziran 2010 (Özel Baskı) 11. Basım : Kasım 2010 ( adet) ISBN : Sertifika No: Yayıncı ve Genel Yayın Yönetmeni M. Faruk Bayrak Yayın Yönetmeni ve Editör Rana Alpöz Pazarlama ve Satış Müdürü Vedat Bayrak Kapak Tasarımı Emrah Yücel em rahyucel.com 2005, ALFA Basım Yayım Dağıtım San. ve Tıc. Ltd. Şti. Kitabın Türkçe yayın hakları Alfa Basım Yayım Dağıtım San. ve Tic. Ltd. Şti.'ne aittir. Yayınevinden yazılı izin alınmadan kısmen ya da tamamen alıntı yapılam az, hiçbir şekilde kopya edilemez, çoğaltılamaz ve yayımlanamaz. Baskı ve Cilt M elisa M atbaacılık Tel: (212) Faks: (212) Alfa Basım Yayım Dağıtım San. ve Tic. Ltd. Şti. Ticarethane Sokak No: Cağaloğlu İstanbul, Turkey Tel: (212) Faks: (212) w w w.alfakitap.com info@alfakitap.com

3 «h u şey stilinle kaşlar kişisel lıırtiliiş savaşınızı başlatın

4 MÜMİN SEKMAN, Kişisel gelişim ve sosyal başarı türünde kitapların yazarıdır. 'Başarılı olmak öğrenilebilir' düşüncesini savunan yazarın kitapları: 1. Ya Bir Yol Bul, Ya Bir Yol Aç, Ya Da Yoldan Çekil! (41. baskı) 2. Kesintisiz Öğrenme (15. baskı) 3. Türk Usulü Başarı (8. baskı) 4. Başarı Üniversitesi (27. baskı) 5. Kişisel Ataleti Yenmek (31. baskı) 6. Çevik Şirketler: Kurumsal Ataleti Yenmek (7. baskı) 7. Her Şey Seninle Başlar ( adet) 7.5 Her Şey Seninle Başlar 9+ (Çocuklar için başarı kitabı baskı) 8. Limit Sizsiniz ( adet) 9. Her Şey Beyinde Başlar ( adet) Bu kitaplardan başka, sıfırdan zirveye çıkanların başarı öykülerinin anlatıldığı 'İnsan İsterse: Azmin Zaferi Öyküleri' dizisinin danışmanlığını yapmaktadır. İstanbul'da doğan yazar, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi'ni bitirdi ama hukuk alanmda hiç çalışmadı. Başarılı insanları inceleyip, nasü başardıklarını analiz edip, başarılı olmak isteyenlere anlatmayı meslek ve misyon olarak seçti. 15 yıl boyunca üniversite, şirket ve kamu kurumlarmda başarı semineri verdi. Zirvedeki bazı isimlere başarı yönetimi danışmanlığı yaptı. Bir dönem Çocuklar Duymasın dizisinin senaryo danışmanı oldu. Sekman, Kişisel Gelişim Merkezi'nin (kigem.com) kurucusudur. Kigem.com Türkiye'nin ilk kişisel gelişim içerikli internet sitesidir ve 'Beyin Haftası' kutlamalarını yürütmektedir. Türkiye'de 'kişisel gelişim uzmanı' titrini kullanan ilk kişi olan Sekman, Londra merkezli The Success Think Tandın kurucusudur. Yazar dünyanın metrekaresine düşen başarılı insan sayısını artırmayı kişisel misyonu saymaktadır. Rakamlarla Mümin Sekman'm Kariyeri Bugüne kadar 9 kitabı yayınlandı. Türkiye'nin 40 şehrinde seminer verdi. Konferanslarına 'den fazla insan katıldı. Kitaplarının toplam baskı sayısı 'i geçti. Her Şey Seninle Başlar ise 6 yılda baskıyla Türkiye rekoru kırdı.

5 Dünyada değişiklik yapmakta başarılı olanlar, işe kendilerinden başlayanlardır." Bernard Shaw

6 Bu kitabın, kapağım tasarlayan Emrah Yücel, Hollywood için yaptığı afiş tasarımlarıyla Türkiye'nin gururu olan bir isim. Yücel, Kili Bili, Frida gibi ödüllü filmlerin afişini yaptı. İki kez "Key Art" ödülü aldı. Bu kitabın, fonunda üç şehir var: İstanbul, Vancouver ve Londra. Yazarken bu üç şehirde yaşadığım için, üçünün de ruhunun biraz sindiğim düşünüyorum. Bu kitabın, kâğıdı için kullanılan ağaç kadar fidan dikme sorumluluğunu hep beraber taşıyoruz. Doğaya katkı, bir fidan dikmekle başlar!

7 i ç i n d e k i l e r Teşekkür vi Giriş: Balık Tutup Vermek mi, Balık Tutmayı Öğretmek mi? 1 Öğrenilmiş Başarısızlık: Kaybetmeyi Nasıl Öğreniriz? 13 Bilimsel Temeller: Köpekler 'Çaresizliği' Nasıl Öğrendi? 23 'Öğretilmiş' Çaresizlik: "Ahh Bi Elimden Tutan Olsa?" 35 Öğrenilmiş Çaresizlikten Kurtulmak: Başa Çıkmak için Neler Yapmalı? 49 Başarmak Güzeldir: 'Öğrenilmiş Başarı' Hayatınızı Nasıl Değiştirir? 69 Kendinizi İleri Fırlatmak: Olduğunuz Yerde Durarak Olmak İstediğiniz Yere Varamazsınız! 83 Engelleri Aşmak ve Sonuç Almak: "Bir Kapıyı Kırk Kere mi Çalmalı, Kırk Kapıyı Bir Kere mi Çalmalı?" 91 Özgüveni Geri Kazanmak: Bize Neden 'Düş İşleri Bakanlığı' Gerek? 109 Çaresizliği Öğrenemeyenler: "Başardılar çünkü Başaramayacaklarım Bilmiyorlardı!" Kişisel Kurtuluş Savaşını Başlatmak: Her Şey Seninle Başlar! 131 Dipnotlar 147

8

9 senınıe:;., her şey h er şey seninle her şey her Ş ejj^ l i her şey * her şey seninle Giriş: Balık Tutup Vermek mi, Balık Tutmayı Öğretmek mi? Ünlü bir bilgeye (Eflatun), insanoğlunun en şaşırtan davranışlarını sordular. Şöyle cevapladı: İnsanoğlu çocukluktan sıkılır, büyümek için acele eder, sonra da çocukluğunu özler! Önce para kazanmak için sağlığını harcar, sonra da yitirdiği sağlığını geri kazanmak için parasını! Hiç ölmeyecekmiş gibi yaşar, sonra da hiç yaşamamış gibi ölür! Hayata hazırlanmaya o kadar zaman harcar ki, hayatmı yaşamaya vakti kalmaz. Yarınını o denli düşünür ki, bugünün elinden kayıp gittiğini fark etmez büe. Oysa hayat geçmişte ya da gelecekte değil, şimdiki zamanda yaşanır. 1

10 Okul hayatında 'hayat bilgisi' dersi gördüğümüz halde, hayat okulunda ezberimiz neden karışıyor? Çünkü okullar bizi hayata değil, sınavlara hazırlıyor. Bu yüzden okul hayatı ile hayat okulu arasındaki farklardan yaşam şaşkını oluyoruz. 1. Okul hayatında sınavlar önceden haber verilerek yapılır ve notumuz yüzümüze söylenirdi. Oysa hayat okulunda insanlar bizi habersizce 'sınava çekiyor' ve yargılarını genellikle içlerinde tutuyorlar. 2. Okul hayatında anlatılmayan konudan soru sorulmazdı, hayat okulunda soru çıkabilecek her konuyu bilmemiz bekleniyor. 3. Okul hayatında notumuz 'objektif rakamlarla karnemize yazılırdı, oysa hayat okulunda sübjektif kanaatlerle 'notumuz' veriliyor. 4. Okul hayatında soruların tek doğru cevabı vardı, hayat okulunda kişiye göre değişen doğru cevaplan bilmemiz gerekiyor. 5. Okul hayatında bulunduğumuz sınıftan daha aşağıya düşmezdik, hayat okulunda 'sınıftan düşmek' mümkün! 6. Okul hayaünda önce dersimizi öğrenir sonra sınava girerdik, hayat okulunda önce sınava çekilip sonra 'dersimizi alıyoruz!' 7. Okul hayatında tek dersten sınıfta kalanlara 'bir ek smav hakkı' daha verilirdi, hayat okulunda bir fırsatı kaçırıp son vagona atlayamayanlar için 'tek fırsat hakkı' yok. Hayatın kullanma kılavuzunu yanımıza almadan geliyoruz hayata. Nasıl yaşayacağımızı yaşarken öğreniyoruz. Yaşamak istediğimiz hayat, yaşadığımız hayat ve yaşamamız istenen hayatın iç açılarının toplammdan 'ortaya karışık' bir hayat çıkarıyoruz kendimize. Peki ana kumanda masasına bir uçağın pilot kabini kadar yabancı olduğumuz bu hayattan istediklerimizi ne kadar alabiliyoruz? 2

11 Neden 'isteyen' herkes başarılı olamıyor? Ne zaman kalabalık bir gruba konuşma yapsam hemen sorarım: "Kimler başarılı olmak istiyor?" Katılımcıların % 99'u "ben" anlamında ellerini kaldırır. Gülümseyerek teşekkür ederim. Ardmdan ikinci soru gelir: "Peki sizce insanların yüzde kaçı başarılı, mutlu ve yaşadığı hayattan memnun? Yüzde kaçı hayal ettiği hayatı yaşıyor?" Gelen cevap: "% 5 ile % 10 arasında!" Yaş, eğitim, cinsiyet fark etmeksizin aynı soru üç aşağı beş yukarı aynı cevabı getiriyor. Ne ilginç bir sonuç değil mi? Bu kadar çok insanın istediği, bu kadar az insanın elde edebildiği başka ne var dünyada? Sosyal başarı, maraton yarışlarına benzer. Yarışın başında 100 kişinin 99'u kazanmak istediğini söyler, yarışın sonunda 10 kişi kalır. Peki kaybeden % 90'lık kesim nereye takılıyor? Neden 'isteyen' herkes başarılı olamıyor? Dünyada daha çok başarılı insana yer ve talep varken, neden bu kadar az 'başarılı' insan var? Bu sorulara bulduğum cevaplar beni bu kitabı yazmaya zorladı. Daha fazla başarılı olmak istemeniz sizi bu kitaba getirdi. Başarıyla randevunuza hoş geldiniz! İnsanları başarısızlık bölgesinde durduran ne? Yıllar önce bir gün, bir tatil köyünde seminer için konuşma sıramın gelmesini bekliyordum. Birden aklıma bir soru geldi. İnsanların çoğu başarısızdı, mutsuzdu, yaşadığı hayattan memnun değildi ama bu durumu değiştirmeye dönük güçlü bir çaba içerisinde de değildi. Bu insanları durduran neydi? Seminer başlar başlamaz katılımcılara sordum: Hayatta başarılı olmak istiyor musunuz? Evet! 3

12 Başarılı olmak için neler yapmanız gerektiğini biliyor musunuz? Evet! Bunları niçin yapmanız gerektiğini de biliyor musunuz? Evet! İsterseniz nasıl yapabileceğinizi biliyor musunuz? Evet! Yapmamakla neler kaybettiğinizi biliyor musunuz? Evet! Yaparsanız neler kazanacağınızı biliyor musunuz? Evet! O halde sizi durduran ne?!!! Dışarıdan ellerine kelepçe takan olmadığına göre, insanların içinde olup da ellerini kollarını bağlayan neydi? Bir süre sonra cevabı buldum: Atalet! Ataletin kelime anlamı 'eylemsizlik hali'dir. Bir insan bir işi yapması gerektiğini biliyor, niçin yapması gerektiğini biliyor, isterse nasıl yapabileceğini biliyor, yapmazsa ne kaybedeceğini biliyor, yaparsa ne kazanacağım biliyor ama yine de yapmıyorsa, o kişi atalet halinde yaşıyor demektir. Yaklaşık beş yıl araştırmalar yapıp ataleti yenmek hakkında Türkçe'deki ilk kitapları yazdım. Niçin ataleti yenmek bu kadar önemli? Çünkü rekabet üzerine kurulu yeni dünya düzeninde atalet halinde yaşayarak hayatta kalmak imkânsız. Ataleti Yenmek Dizisi'nin sloganı olan bir Afrika atasözü bu gerçeği mükemmel açıklar: "Afrika'da her sabah bir ceylan uyanır. En hızlı aslandan daha hızlı koşması gerektiğini, yoksa ona yem olup öleceğini bilir. Afrika'da her sabah bir aslan uyanır, en yavaş ceylandan daha hızlı koşması gerektiğini, yoksa açlıktan öleceğini bilir. Aslan ya da ceylan olmanızın önemi yok, yeter ki her sabah kalktığınızda koşmanız gerektiğini bilin." Cam tavan sendromu Bu kitapta neyin peşindeyim? Atalet, insanların yapabilecekleri ve yapmaları gereken bir şeyi yapmamalarıydı. Peki insanların neyi yapabileceğine olan inancını belirleyen şey neydi? İnsanların hayal gücünün tavan yüksekliğini belirleyen nedir? 4

13 Kişisel gelişim kitaplarında sıklıkla anlatılan bir 'pire deneyi' vardır. Bilim adamları pirelerin farklı yükseklikte zıplayabildiğini görür. Birkaçını toplayıp 30 cm yüksekliğindeki bir cam fanusun içine koyarlar. Metal zemin ısıtılır. Sıcaktan rahatsız olan pireler zıplayarak kaçmaya çalışır ama kafalarını tavandaki cama çarparak düşerler. Zemin de sıcak olduğu için tekrar zıplarlar, tekrar başlarını cama vururlar. Pireler camın ne olduğunu bilmediklerinden, kendilerini neyin engellediğini anlamakta zorluk çekerler. Defalarca kafalarını cama vuran pireler sonunda o zeminde 30 santimden fazla zıpla(ya)mamayı öğrenirler. Artık hepsinin 30 cm zıpladığı görülünce deneyin ikinci aşamasına geçilir ve tavandaki cam kaldırılır. Zemin tekrar ısıtılır. Tüm pireler eşit yükseklikte, 30 cm zıplar! Üzerlerinde cam engeli yoktur, daha yükseğe zıplama imkânları vardır ama buna hiç cesaret edemezler. Kafalarını cama vura vura öğrendikleri bu sınırlayıcı 'hayat dersi'ne sadık halde yaşarlar. Pirelerin isterlerse kaçma imkânları vardır ama kaçmazlar. Çünkü engel artık zihinlerindedir. Onları sınırlayan dış engel (cam) kalkmıştır ama kafalarındaki iç engel (burada '30 cm den fazla zıplanamaz' inancı) varlığını sürdürmektedir. Bu deney canlıların neyi başaramayacaklarını nasıl öğrendiklerini göstermektedir. Bu pirelerin yaşadıklarına cam tavan sendromu' denir. İş dünyasında, özellikle kariyer planlama konuşmalarında yaygın olarak kullanılan bir deyimdir bu. Bir insanın gelebileceğine inandığı en üst nokta, onun cam tavanıdır. Kendi hayatımızla o pirelerin hayatı arasında ne gibi benzerlikler var dersiniz? Sizin cam tavanınız ne kadar yüksek? Bu limiti kafanızı neye vura vura kendi kendinize koydunuz? 5

14 Hepimizin bir cam tavanı var. Cam tavanımız, yükseklere tırmanmaya çalışırken karşılaştığımız engeller, 'acı tecrübeler' ve başarısızlıklardan öğrendiğimiz, bize neyi yapamayacağımızı gösteren tavan limitlerimizdir. Bu tavan limitlerimizi öğrenirken ne kadar acı çekmişsek, o limitlere o kadar sadık yaşarız. Hayatta gelebileceğinizi sandığınız en yüksek yer sizin cam tavamnızdır. Sizin iç üst limitinizdir. Cam tavanınız hayallerinizin tavan yüksekliğini gösterir. İnsan inandığına denktir. Yapabileceğini düşündüğü kadardır. Sizin cam tavanınız ne kadar yüksek? Cam tavanınızın yüksekliğini şimdi tespit etmeye ne dersiniz? Soru basit: Hayatta yükselebileceğinizi sandığınız en üst nokta neresi? Varsayalım bir şirkette satış elemanısınız. Hayatta gelebileceğiniz en üst kariyer noktası neresidir? Borcu olmayıp ihtiyacı kadar kazanan bir satıcı olmak mı? Ekibin en çok ciro yapan üyesi olmak mı? O satış ekibinin yöneticisi olmak mı? Sektördeki en büyük şirketin en çok ciro yapan üyesi olmak mı? Ülkedeki en büyük şirketin CEO'su olmak mı? Sektördeki en büyük şirketin sahibi olmak mı? Ülkenin en zengin işadamı olmak mı? Asya'nın en büyük işadamı olmak mı? Dünyanın en zengin ilk 100 işadamından biri olmak mı? Uygarlık tarihinde gelmiş geçmiş en büyük servetin sahibi olmak mı? Kendinizi hangi lige layık görüyorsunuz? Hayatta gelebileceğiniz en iyi yerin neresi olduğunu düşünüyorsanız, orası sizin cam tavamnızdır. Ne ilginçtir ki, pirelerin ilk başta kaçabileceklerine inançları vardı ama imkânları yoktu. Sonra imkânları oldu ama bu defa kaçabileceklerine inanmıyorlardı. Hayatta da böyle değil midir? Yirmili yaşlarda hayallerimiz vardır imkânlarımız yoktur, kırklı yaşlarda maddi imkânlara kavuşuruz ama hayallerimizi unuturuz. Gençken iç engelimizi aşar, dış engele taküınz, zamanla dış engel ortadan kalkar, bu defa iç engellerimize takılırız. Meydan bulur, at bulamayız, at bulur meydan bulamayız! 6

15 Özetle, başarısız başarı denemelerimiz hayal gücümüzü hadım ediyor. Yenilgilerimizden öğrendiklerimiz sınırlandırıyor bizi. 'Acı tecrübelerimiz' zamanla zihnimizdeki en büyük iç engelimiz oluyor. Bu deneyden mesai saati, maaş bordrosu, koltuk taksitleri, okul servis ücretleri arasında sıkışıp kalmış 'sanayi tipi Türk' hayatına çıkarılacak dersler nelerdir? Bu sorunun cevabı bu kitabın konusudur. Yaşadığın hayat yaşayabileceğin en iyi hayat değil! Nazım Hikmet'in 'en iyisini daha yaşamadık' temalı ünlü bir şiiri vardır. "En güzel deniz, henüz gidilmemiş olanıdır. En güzel çocuk, henüz büyümedi. En güzel günlerimiz, henüz yaşamadıklarımız. Ve sana söylemek istediğim en güzel söz, Henüz söylememiş olduğum sözdür." Nazım bu şiiri sevgilisi Piraye için yazdı ama sizin için de geçerli. Hayatta gelebileceğiniz en iyi yerde misiniz? Hayır! Daha iyisini hak ettiğinize inanıyor musunuz? Evet! Yaptıklarınız yapabileceklerinizin en iyisi midir? Hayır! Aklınız daha başarılı işler yapmak için yeterli midir? Evet! Bir insan bugüne kadar yaptıklarından ibaret midir? Hayır! Bir Alman atasözü, "Hayatı olduğu gibi kabul etmeliyiz ama kabul edilebilir hale gelmesi için de çaba göstermeliyiz," der. İnsanlar ideallerindeki en iyi hayatı yaşama mücadelesinden nasıl vazgeçer? Ya da neden vazgeçer? İdealimizdeki hayattan nasıl kopup sıradan hayatlara razı olduğumuzu ilginç bir örnekle anlatmak isterim. Hindistan'da

16 yabani bir fil yavrusu yakalandığında kaim bir zincir ile kaim bir ağaca bağlanır. Yavru fil kaçmaya çalışır ama kaçamaz. Zamanla kaçma denemelerini bırakır. O ağaçtan hiçbir zaman kurtulamayacağına inanır. Esareti öğrenmiştir artık. Bu aşamada ayağındaki zinciri ağaçtan sökerek, bir odun parçasına bağlarla \Yavru fil her yürüyüşünde o odunun peşinden geldiğini görünce, hâlâ o ağaca bağlı olduğunu ve hiçbir zaman bağlı olduğu ağaçtan kurtulamayacağını düşünerek kaçma girişiminde bulunmaz. Çevrede dolanır ama kaçmaz. Başlangıçta yavru filin kaçabileceğine inancı vardır ama kaçma imkânı yoktur. İkinci aşamada ise kaçma imkânı vardır ama kaçabileceğine olan inancını kaybetmiştir. Çaresizliği öğrenmiş, kaçmasmm kendi ellerinde olduğuna inanmamıştır. Bu, öğrenilmiş çaresizliktir! Öğrenilmiş çaresizlik nedir? Öğrenilmiş çaresizlik, kişinin herhangi bir durumda çok sayıda başarısızlığa uğrayarak, bir şey yapsa da hiçbir şeyin değişmeyeceğini, olayların kendi kontrolünde olmadığını, o konuda bir daha asla başarıya ulaşamayacağını düşünüp, bir daha deneme cesaretini kaybetmesidir. Öğrenilmiş çaresizlik, geçmişteki acı deneyimlerden çıkarılan negatif şartlanmalarm bugünkü davranışları belirlemesidir. Daha önceki denemelerde karşılaşılan başarısız sonuçları, kendini sınırlayacak şekilde yanlış yorumlamaktır. Öğrenilmiş çaresizlik hepimizin içinde az ya da çok vardır. Hepimiz bir şeyleri defalarca deniyor, yanılıyor, başaramıyoruz. Sonra bir daha yanılmamak için, bir daha denememeyi öğreniyoruz. Bu sırada şartlar değişiyor. Eğer denersek başarılı olabüeceğimiz bir hale geliyor ama biz ezberlediğimiz gibi yaşamaya devam ediyoruz. Arazi değişiyor ama bizim zihin haritamız değişmiyor. Böylece başarısızlığı öğrenmiş oluyoruz.