T. C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

Transkript

1 T. C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ GÜNEYBATI ANADOLU DA YAYILIŞ GÖSTEREN SUCUL YAPRAK BÖCEKLERİNİN (COLEOPTERA: CHRYSOMELIDAE) TAKSONOMİSİ, SİSTEMATİĞİ VE EKOLOJİSİ ALİ NAFİZ EKİZ Danışman: Doç. Dr. Ali GÖK DOKTORA TEZİ BİYOLOJİ ANABİLİM DALI ISPARTA 2008

2 İÇİNDEKİLER Sayfa İÇİNDEKİLER..... i ÖZET.... iii ABSTRACT.... iv TEŞEKKÜR v ŞEKİLLER DİZİNİ... vi ÇİZELGELER DİZİNİ. vii 1. GİRİŞ Donaciinae Kirby, Donaciinae Altfamilyasının Genel Morfolojik Özellikleri Donaciinae Altfamilyasının Habitatı ve Beslenme İlişkileri Donaciinae Altfamilyasının Zoocoğrafik Dağılımı 8 2. MATERYAL ve YÖNTEM Örneklerin Toplanması ve Hazırlanması Çalışma Alanları Büyük Menderes Nehri Eğirdir Gölü Işıklı Gölü Karakuyu Gölü Köyceğiz Gölü Yayla (Süleymanlı) Gölü BULGULAR Güneybatı Anadolu da Yayılış Gösteren Donacia Fabricius Cinsine Ait Türler İçin Teşhis Anahtarı Güneybatı Anadolu da Tespit Edilen Sucul Yaprak Böcekleri Altfamilya: Donaciinae Kirby, Donacia vulgaris Zschach, Donacia simplex Fabricus, Donacia impressa (Paykull, 1799) Donacia marginata Hoppe, Donacia bicolora Zschach, i

3 Altfamilya: Galerucinae Latreille, Galerucella calmariensis (Linnaeus, 1767) Galerucella nymphaeae (Linnaeus, 1758) Altfamilya: Chrysomelinae Latreille, Prasocuris junci (Brahm, 1790) Sucul Yaprak Böceklerinin Bolluğu ve Dominant Türler Sucul Yaprak Böceklerinin Mevsimsel Değişimi ve İklimsel Değişkenlerle İlişkileri TARTIŞMA VE SONUÇ KAYNAKLAR. 63 ÖZGEÇMİŞ.. 68 ii

4 ÖZET Doktora Tezi GÜNEYBATI ANADOLUDA YAYILIŞ GÖSTEREN SUCUL YAPRAK BÖCEKLERİNİN (COLEOPTERA: CHRYSOMELIDAE) TAKSONOMİSİ, SİSTEMATİĞİ VE EKOLOJİSİ Ali Nafiz EKİZ Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Biyoloji Anabilim Dalı Jüri: Prof. Dr. Metin AKTAŞ Prof. Dr. İsmail KARACA Prof. Dr. Yusuf AYVAZ Prof. Dr. Murat BARLAS Doç. Dr. Ali GÖK (Danışman) Güneybatı Anadolu da yayılış gösteren sucul yaprak böceklerinin (Coleoptera: Chrysomelidae) taksonomisi, sistematiği ve ekolojisi incelenmiştir Mart- Ekim dönemleri arasında gerçekleştirilen arazi çalışmaları sonucunda beş tanesi Donacia Fabricius, 1775 cinsine, iki tanesi Galerucella Crotch, 1873 cinsine ve bir tanesi de Prasocuris Latreille, 1802 cinsine ait olmak üzere toplam sekiz sucul yaprak böceği türü tespit edilmiştir. Bunlardan Donacia vulgaris Zschach, 1778 Türkiye faunası için yeni kayıt olarak belirlenmiştir. Tespit edilen türlerin morfolojik özellikleri ayrıntılı bir şekilde tanımlanmış, genel görünümleri ve önemli taksonomik karakterleri fotoğraflanmıştır. Her bir tür için dünya genelindeki ve Türkiye deki dağılımları, habitat özellikleri ve konak bitkileri verilmiştir yıllarında araştırma alanında bulunan Işıklı Gölü nde iki haftalık periyotlarla yapılan örnekleme sonuçlarına göre, sucul yaprak böceklerinin bolluğu ve dominant türleri tespit edilmiştir yılı için Donacia simplex (%30.3), 2007 yılında ise Donacia marginata (%27) dominant türler olarak bulunmuştur ve 2007 yılları için sucul yaprak böceklerinin mevsimsel varyasyonları belirlenmiş, her iki yılda da Mayıs ayının sonu ile Haziran ayının başı populasyonların en bol olduğu dönemler olarak saptanmıştır. Toplam birey sayılarının sıcaklık ve nem gibi iklimsel faktörlerle ilişkileri araştırılmış, 2006 yılının sıcaklık değerleriyle birey sayıları arasında ortalama bir korelasyon (k=0.490; p=0.027) bulunmuştur yılı sıcaklık değerleri ve her iki yılın nem değerleri ile birey sayıları arasında anlamlı bir ilişkinin olmadığı görülmüştür. Anahtar Kelimeler: Sucul yaprak böcekleri, Donaciinae, Konak bitki, Dağılış, Güneybatı Anadolu. 2008, 69 sayfa iii

5 ABSTRACT Ph. D. Thesis TAXONOMY, SYSTEMATICS AND ECOLOGY OF AQUATIC LEAF BEETLES (COLEOPTERA: CHRYSOMELIDAE) DISTRIBUTED IN SOUTHWESTERN ANATOLIA Ali Nafiz EKİZ Süleyman Demirel University Graduate School of Applied and Natural Sciences Department of Biology Thesis Committe: Prof. Dr. Metin AKTAŞ Prof. Dr. İsmail KARACA Prof. Dr. Yusuf AYVAZ Prof. Dr. Murat BARLAS Assoc. Prof. Dr. Ali GÖK (Supervisor) Taxonomy, systematics and ecology of aquatic leaf beetles (Coleoptera: Chrysomelidae) distributed in Southwestern Anatolia were investigated. As a result of the field surveys conducted between March-October period of , a total of eight aquatic leaf beetles species of which five belonging to genus Donacia Fabricius, 1775, two belonging to genus Galerucella Crotch, 1873 and one belonging to genus Prasocuris Latreille, 1802 were determined. Of these, Donacia vulgaris Zschach, 1778 is new record for the aquatic leaf beetle fauna of Turkey. The morphological features of the species were defined in detail, the general appearances and important taxonomic characters are photographed. General and local distributions, habitat features and host plants were given for each species. The abundance and dominant species of aquatic leaf beetles were determined according to results of periodical samplings performed biweekly at Işıklı Lake between Donacia simplex (%30.3), was found dominant in 2006 while Donacia marginata (%27) was dominant in The seasonal variation of aquatic leaf beetles were presented and it was put forward that populations were more abundant in the period between late May and early June in both 2006 and The relations between the total number of specimens and climatic factors such as temperature and relative humidity were investigated. Total number of the specimens collected was moderately correlated with the temperature in 2006, however, any meaningful correlations were not found between the number of specimens and temperature in Also, relative humidity was not correlated with the number of specimens in both 2006 and Keywords: Aquatic leaf beetles, Donaciinae, Host plant, Distribution, Southwestern Anatolia 2008, 69 pages iv

6 TEŞEKKÜR Bu tez çalışmasının ortaya çıkmasında en az benim kadar pay sahibi olan, zaman ve saat mefhumu tanımadan her ihtiyacım olduğunda bana yardım elini uzatan, destek ve güvenini hiçbir zaman esirgemeyen, alanındaki engin bilgi ve tecrübelerinden sürekli istifade ettiğim ve her zaman bana bir ağabey yakınlığı göstermiş olan değerli hocam ve tez danışmanım Doç. Dr. Ali GÖK e teşekkür ederim. Doktora eğitimimin ilk yılında danışmanlığımı kabul ederek beni onurlandıran, derslerinde birçok şey öğrendiğim sayın hocam Prof. Dr. İsmail KARACA ya ve tavsiyeleriyle beni yönlendiren, güvenini ve desteğini esirgemeyen sayın hocam Prof. Dr. Yusuf AYVAZ a teşekkür ederim. Arazi çalışmalarında bana yardımları dokunan ve gerektiğinde bana evlerini açan sevgili arkadaşlarım Arş. Gör. İsmail ŞEN e ve Serdar BİLGİNTURAN a; gerektiğinde desteklerini esirgemeyen Biyoloji Bölümü ndeki hocalarıma ve arkadaşlarıma; literatür temininde yardımlarını gördüğüm ve örnekler göndererek tezimin zenginleşmesine katkıda bulunan Prof. Dr. Lech BOROWIEC e (Polonya) teşekkür ederim. Son olarak, yaklaşık beş yıl süren zorlu çalışmalar süresince verdiği inanılmaz moral desteğiyle her zaman yanımda olan, ümitsizliğe kapıldığım her anda elimden tutan sevgili eşim Hayriye EKİZ e ve beni sürekli teşvik eden aileme teşekkürü borç bilirim. Ali Nafiz EKİZ ISPARTA, 2008 v

7 ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 1.1 Batı Palearktik bölgede yayılış gösteren sucul yaprak böceklerinin tür sayısı bakımından karasal türlere oranı Şekil 1.2 Ergin öncesi dönemler A) Konak bitkinin yaprakları arasına konsantrik dizilmiş yumurtalar, B-C) Larva B) Başın önden görünüşü, C) Vücudun yandan görünüşü Şekil 1.3 Ergin A) Vücut, dorsal görünüm B-C) Aedeagus, B) Dorsal görünüm C) Lateral görünüm D) Spermateka Şekil 1.4 Sucul yaprak böceklerinin tercih ettiği genel habitat tipleri.. 6 Şekil 1.5 Donacia bicolora Zschach ve konak bitkisi üzerindeki beslenme izleri 7 Şekil 1.6 Donaciine altfamilyasının zoocoğrafik dağılımı... 8 Şekil 1.7 Donaciinae altfamilyasının bazı cinslerinin zoocoğrafik dağılımları A) Donacia Fabricius B) Plateumaris Thomson C) Macroplea Samouelle... 9 Şekil 2.1 Çalışma alanları.. 14 Şekil 2.2 Büyük Menderes Nehri den habitat görünümleri Şekil 2.3 Eğirdir Gölü nden habitat görünümleri Şekil 2.4 Işıklı Gölü nden habitat görünümleri. 17 Şekil 2.5 Karakuyu Gölü nden habitat görünümleri. 18 Şekil 2.6 Köyceğiz Gölü nden habitat görünümleri Şekil 2.7 Yayla Gölü nden habitat görünümleri Şekil 3.1 Donaciinae üyelerinin teşhisinde kullanılan bazı karakterler: A-B) Elitral apeks, C) Arka femurun ventralinde bulunan diken, D-G) Elitradaki çöküntüler Şekil 3.2 Donacia vulgaris Zschach Dişi A) Genel görünüm B) Abdomen C) Spermateka Şekil 3.3 Donacia simplex Fabricius Erkek A) Genel görünüm B) Abdomen C-D) Aedeagus C) Dorsal D) Lateral E) Spermateka Şekil 3.4 Donacia impressa (Paykull) Erkek A) Genel görünüm B) Abdomen C-D) Aedeagus C) Dorsal D) Lateral. 30 vi

8 Şekil 3.5 Donacia marginata Hoppe Erkek A) Genel görünüm B) Abdomen C-D) Aedeagus C) Dorsal D) Lateral Şekil 3.6 Donacia marginata Hoppe Dişi A) Genel görünüm B) Abdomen C) Spermateka Şekil 3.7 Donacia bicolora Zschach Erkek A) Genel görünüm B) Abdomen C-D) Aedeagus C) Dorsal D) Lateral E) Spermateka Şekil 3.8 Galerucella calmariensis (Linnaeus) Erkek A) Genel görünüm B) Abdomen C) Aedeagus, dorsal D) Spermateka Şekil 3.9 Galerucella nymphaeae (Linnaeus) Erkek A) Genel görünüm B) Abdomen C-D) Aedeagus C) Dorsal D) Lateral E) Spermateka Şekil 3.10 Prasocuris junci Brahm Erkek A) Genel görünüm B) Abdomen C-D) Aedeagus C) Dorsal D) Lateral E) Spermateka Şekil yılları arasında Güneybatı Anadolu dan toplanan örneklerin türlere göre yüzde dağılımı Şekil 3.12 Işıklı Gölü sucul yaprak böceklerinin mevsime bağlı sayısal değişimi Şekil 3.13 Işıklı Gölü Mart-Ekim dönemlerine ait 15 er günlük ortalama sıcaklık ( o C) ve nispi nem (%) değerleri. 51 Şekil 4.1 Donacia vulgaris in Türkiye ve çevresindeki dağılımı. 55 Şekil 4.2 Donacia simplex in Türkiye ve çevresindeki dağılımı.. 56 Şekil 4.3 Donacia impressa nın Türkiye ve çevresindeki dağılımı.. 57 Şekil 4.4 Donacia marginata nın Türkiye ve çevresindeki dağılımı 58 Şekil 4.5 Donacia bicolora nın Türkiye ve çevresindeki dağılımı vii

9 ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge 1.1 Donaciinae cinslerinin zoocoğrafik bölgelerdeki tür sayıları Çizelge 1.2 Ülkemizde yayılış gösteren Donaciinae türleri. 11 Çizelge 3.1 Çizelge ve 2007 yılları arasında Işıklı Gölü nden toplanan sucul yaprak böceklerinin bolluğu ve dominansi değerleri 49 Işıklı Gölü sucul yaprak böceklerinin yıllarındaki sıcaklık ve nem değerleriyle korelasyonları.. 52 viii

10 1. GİRİŞ Yaprak böcekleri (Coleoptera: Chrysomelidae), tüm dünyada 19 altfamilya ve 2000 i aşkın cins altında tanımlanmış den fazla türü ile kınkanatlılar içerisindeki en geniş familyalardan birisidir. Tahminlere göre toplam tür sayısının den fazla olduğu düşünülmektedir (Jolivet vd., 1994; Jolivet ve Verma, 2002; Jolivet vd., 2004). Türkiye de ise 12 altfamilya ve 87 cins içinde olmak üzere yaklaşık 700 civarında Chrysomelidae türü kaydedilmiştir (Aslan vd., 1999). Bu son derece zengin tür çeşitliliği yanında, yaprak böcekleri çöllerden kutuplara kadar oldukça farklı ve çeşitli yaşama ortamlarında yoğun populasyonlar halinde bulunurlar. Büyük bir çoğunluğu karasal habitatlarda bulunmalarına rağmen, bazıları ise sucul, yarı sucul ve nemli habitatlara çeşitli şekillerde uyum göstermiştir. Yaprak böceklerine ait üç altfamilya (Chrysomelinae, Galerucinae ve Donaciinae) kısmen veya tamamen sucul habitatlara uyum göstermiş türler barındırmaktadır (Jäch, 1998; Konstantinov, 2003). Batı Palearktik bölgede yayılış gösteren yaprak böcekleri tür sayısı bakımından incelendiğinde, sucul türlerin sayısının karasal türlere oranla oldukça az olduğu ve toplam tür sayısının yalnızca %3 lük bir bölümünü oluşturduğu görülmektedir (Şekil 1.1). Şekil 1.1. Batı Palearktik bölgede yayılış gösteren sucul yaprak böceklerinin tür sayısı bakımından karasal türlere oranı [Warchalowski (2003) deki türler dikkate alınmıştır] 1

11 Kısmen sucul türleri içeren altfamilyalardan Chrysomelinae ve Galerucinae, tür sayısı bakımından Chrysomelidae familyasının en büyük altfamilyalarından olmakla birlikte, daha çok karasal türler içermekte, bunun yanında birkaç sucul veya yarı sucul türü de barındırmaktadır. Chrysomelinae, tüm dünyada 150 cins ve 3000 civarında türle temsil edilen büyük bir altfamilyadır (Reid, 2006). Ancak, bu altfamilya içinde yalnızca Hydrothassa Thomson cinsi üyeleri ve Prasocuris junci Brahm türü sucul habitatlarla ilişkilidir (Jäch, 1998). Batı Palaearktikte yedi türle temsil edilen Hydrothassa cinsi ve P. junci türünün hem erginleri hem de larvaları sucul habitatlarda bulunmaktadır (Drees, 1995; Warchalowski, 2003; Baselga ve Novoa, 2006). Galerucinae altfamilyası içinde Galerucella Crotch cinsi üyeleri sucul veya yarı sucul olarak bilinmektedir (Jäch, 1998). Bu cinse ait 9 tür Batı Palaearktik bölgede yayılış göstermektedir (Silfverberg, 1974; Warchalowski, 2003). Bunlardan 4 tanesi [Galerucella calmariensis (Linnaeus), G. lineola (Fabricius), G. nymphaeae (Linnaeus) ve G. pusilla (Duftschmid)] ülkemizde de bulunmaktadır (Aslan vd., 2000; Gök ve Duran, 2004; Gök ve Ekiz, 2006). Bu iki altfamilyanın yanında, saz yaprak böcekleri olarak bilinen Donaciinae altfamilyası üyeleri ise tamamen sucul habitatlara uyum göstermiş türlerden oluşmaktadır. Bu tez çalışmasının temelini de bu altfamilyanın türleri oluşturmaktadır Donaciinae Kirby, 1837 Donaciinae (reed beetles = saz yaprak böcekleri), çoğunluğu kuzey yarım kürede olmak üzere tüm dünyadan tanımlanmış sekiz cins ve yaklaşık 165 türle Chrysomelidae familyası içinde nispeten küçük sayılabilecek bir altfamilyadır (Borowiec, 1984; Askevold, 1990; Nilsson, 1996). Batı Palearktik bölgede dört cins ve 45 türle (Macroplea Samouelle, 3 tür; Plateumaris Thomson 5 tür; Donaciella Reitter, 3 tür; Donacia Fabricus, 34 tür) temsil edilmektedir (Warchalowski, 2003). 2

12 Donaciinae Altfamilyasının Genel Morfolojik Özellikleri Yumurta (Şekil 1.2 A). Oval veya silindir şeklinde, her iki kutbu hafifçe sivrilmiş; kirli sarı veya kahverengimsi sarı renkli; uzunluğu yaklaşık mm, genişliği ise mm civarında; koryon tabakası oldukça ince, yüzeyi hemen hemen pürüzsüz; belirgin bir mikropili yok; Macroplea cinsinde yumurtalar jelatinimsi bir örtüyle kaplıdır (Nilsson, 1996). Şekil 1.2. Ergin öncesi dönemler A) Konak bitkinin yaprakları arasına konsantrik dizilmiş yumurtalar, B-C) Larva B) Başın önden görünüşü, C) Vücudun yandan görünüşü (Nilsson, 1996 ya göre yeniden çizilmiştir) Larva (Şekil 1.2 B-C). Vücut beyazımsı, krem renginde veya yeşilimsi; vücut yüzeyi çok sayıda kıl ile kaplı, kitinleşme hemen hemen yoktur. Baş prognat yapıda, hafifçe 3

13 protoraks içine doğru çekilmiş; baş kapsülü soluk kahverengi, beş çift pigmentli nokta gözlere (ocellus) sahip; antenler üç segmentli; clypeus trapezoid şeklinde, alın kısmından belirgin olarak ayrılmış; labrum serbest; mandibullar geniş, üçgenimsi, genellikle iki çift büyük ve çeşitli sayıda küçük dişli; maksillar palpus üç segmentli, galea ve lacinia kama şeklinde; labial palpus tek segmentli veya yoktur. Protoraks öne doğru uzamış ve başın etrafını yaka gibi sarmış; pronotum soluk kahverengimsi, hafifçe kitinleşmiş; mesonotum ve metanotum kitinleşmemiş. Bacaklar kısa, femurlar tibiaların iki katı genişliğinde; tarsal tırnak tek, kanca şeklinde kıvrılmış. Abdomen segmentlerinin çoğu iki kıvrımlı, sekizinci segment son işlevsel segment olarak bulunur, 9. ve 10. segmentler indirgenmiştir. Sekizinci segmentte spirakulum ile bağlantılı ve bitki dokularından havalanmayı sağlayan bir çift kanca bulunur (Nilsson, 1996; Bienkowski ve Bienkowskaja, 2004). Pupa. Pupa dönemi, konak bitkinin köklerine veya rizomlarına tutunmuş kahverengimsi bir kokon içinde gerçekleşir. Pupa evresinden önce larva kokon yüzeyinde küçük delikler açar, böylece konak bitkiden gaz alışverişini sağlamış olur (Bienkowski, 1996). Ergin (Şekil 1.3). Vücut silindirik ve dardır. Baş prognat, boyun kısmı belirgin; gözler küresel, oldukça konveks; alın (frons) düz kanallı, X veya H şeklinde kanal bulunmaz; anten kaidesi göz ile orta çizginin tam arasında, antenler nispeten uzun (genelde vücut genişliğinin 0.67 sinden daha uzun). Pronotumun yan kenarları genelde kavisli, pronotal kalluslar belirgin, prosternum ince bir kabartı şeklinde. Elitra yüzeyi genelde çöküntülü, boyuna düzgün sıralanmış sıra şeklinde kaba noktalı, elitranın apeksi genellikle kesilmiş gibi düz (trunkat), bazen yuvarlak veya diken şeklinde çıkıntılı, türlerin çoğunda uçma kanatları iyi gelişmiş. Procoxalar belirgin, konik; metafemur apikale doğru şişkinleşmiş, genişliğinin yaklaşık beş katı uzunlukta; bazı türlerde arka femurun ventrali dikkat çekici bir şekilde bir ya da daha fazla sayıda dikenli; tarsal tırnaklar basit, iyi gelişmiş ve oldukça kuvvetli; üçüncü. tarsal segmentlerin ventrali belirgin tüylü. Abdomen oldukça yoğun tüylerle kaplı, tüyler su altına dalışta film tabakası halinde suyu tutarak havalanmayı sağlar, birinci abdominal sternitin uzunluğu hemen hemen sonraki üç sternitin uzunluğunun toplamı 4

14 kadar, erkeklerde apikal sternumun arka ortası çöküntülüdür. Aedeagus kavisli bir median lob, tegmen ve iç kesecikten oluşur, iç kesecikte bulunan skleritler karakteristik ve tanımlayıcıdır (Askevold 1990; Warchalowski, 1985; 2003; Hayashi, 2004a; 2004b). Şekil 1.3. Ergin A) Vücut, dorsal görünüm B-C) Aedeagus, B) Dorsal görünüm C) Lateral görünüm D) Spermateka Donaciinae Altfamilyasının Habitatı ve Beslenme İlişkileri Canlı organizmaların dağılımı ve çeşitliliğinde habitat seçiminin ne derece etkili ve önemli olduğu sorusu uzun bir zamandır birçok araştırmacının ilgisini çekmiştir. Birçok böcek türü, farklı yaşam evreleri için farklı habitatları tercih ederler. Sucul yaprak böcekleri, sazlık ve bataklık alanlar, irili ufaklı göller, dereler, kanallar, su birikintileri gibi pek çok habitatta yaşayabilmektedir (Şekil 1.4). Larvalar su bitkilerinin köklerinde çamur içinde bulunurlar. Ortamda oksijen olmadığından, spirakuluma bağlı abdominal kancalarını bitki dokusuna sokarak buradaki hava 5

15 boşluklarında bulunan oksijeni kullanırlar (Houlihan, 1969; 1970). Erginler genellikle konak bitkilerinin su üstünde kalan veya suda yüzen kısımlarında bulunurlarken, Macroplea cinsi üyeleri su altında da saatlerce kalabilme özelliği göstermektedir (Jäch, 1998). Şekil 1.4. Sucul yaprak böceklerinin tercih ettiği genel habitat tipleri Donaciinae altfamilyası monofag veya oligofag beslenen türlerden oluşmuştur. Konak bitkileri genellikle göller ve yavaş akan derelerin dibi çamurlu, bataklık ve sığ bölümleriyle kıyı kesimlerinde yetişen monokotil su bitkileri veya Nymphaaeceae familyasına ait bitkilerdir. Ergin bireyler konak bitkilerinin su üzerinde kalan kısımlarıyla beslenirken larvalar aynı bitkinin kök ve rizomlarıyla beslenirler (Center vd., 2002). Erginlerin beslenirken bitkide meydana getirdikleri izler oldukça belirgin ve karakteristiktir. Çiftleşme zamanı türden türe farklılıklar göstermesine karşın genelde ilkbahar sonu ve yaz başlarında (Mayıs Haziran), konak bitkilerinin üzerinde gerçekleşir (Şekil 1.5). 6

16 Şekil 1.5. Donacia bicolora Zschach ve konak bitkisi üzerindeki beslenme izleri Donacia cinsinin dişileri yumurtalarını su yüzeyine yakın yaprakların altına, arasına veya üzerine bırakırlar. Plateumaris cinsinde ise yumurtalar yaprak yüzeyine açılan yarıklara bırakılır. Macroplea dişileri yumurtalarını jelatinimsi bir kılıf içinde su içine bırakırlar (Nilsson, 1996). Larvaların gelişimi yaklaşık bir yıl kadar sürer. Genelde yılda bir ya da iki nesile rastlanır (Bienkowski ve Bienkowskaja, 2004). 7

17 Donaciinae Altfamilyasının Zoocoğrafik Dağılımı Borowiec (1984), sucul yaprak böceklerinin (Donaciinae) zoocoğrafik dağılımları üzerine oldukça kapsamlı bir çalışma yapmıştır. Bu çalışmaya göre Donaciinae altfamilyasına ait türlerin büyük bir çoğunluğu Holoarktik bölgede (kutup dairesi hariç) yayılış gösterir (Şekil 1.6). Bunun yanında Oriental bölgeden ve kısmen Kuzey Avustralya dan da bilinmektedir. Afrotropikal bölgede göze çarpan parçalı ve nispeten dar zoocoğrafik dağılış, muhtemelen bu bölgenin sucul yaprak böcekleri hakkındaki bilgilerin oldukça kısıtlı olmasının bir sonucudur. Neotropikal bölgede ise Donaciinae üyelerine rastlanmamaktadır. Güneybatı Asya ve Hindistan ın büyük bölümünde de sucul yaprak böceklerinin bulunmaması dikkat çekicidir. Şekil 1.6. Donaciine altfamilyasının zoocoğrafik dağılımı (Borowiec, 1984) Donaciinae altfamilyasının dünyadaki dağılış alanının büyük bir kısmı Donacia Fabricius, 1775 cinsinin üyeleri tarafından da paylaşılmaktadır. Bu cins, altfamilya dağılış alanı içinde yalnızca Afrotropikal bölgede ve Alaska civarında bulunmamaktadır (Şekil 1.7 A). 8

18 Şekil 1.7. Donaciinae altfamilyasının bazı cinslerinin zoocoğrafik dağılımları A) Donacia Fabricius B) Plateumaris Thomson C) Macroplea Samouelle (Borowiec, 1984) 9

19 Plateumaris Thomson cinsi yalnız Holarktik bölgede dağılış gösterir (Şekil 1.7 B). Kuzeyde yayılış sınırı Donacia cinsinden daha geniş olmakla birlikte güneye yayılışı sınırlıdır. Macroplea Samouelle, nispeten daha dar alanlarda yayılış göstermektedir (Şekil 1.7 C). Bu dar ve parçalı zoocoğrafik dağılışın muhtemel sebebi bu cins üyelerinin su içinde de vakit geçirmesi ve yakalanmasının zor olmasıdır. Nispeten az sayıda tür içeren cinslerden Donaciasta Fairmaire, 1901 ve Donaciocrioceris Pic, 1936 yalnızca Afrotropikal bölgede dağılış gösterir. Sominella Jacobson, 1908 ise Doğu Palearktik bölgede iki tür ve Kuzey Amerika da bir türle temsil edilmektedir. Bütün cinslerin farklı zoocoğrafik bölgelerdeki tür sayıları Çizelge 1.1 de gösterilmiştir. Borowiec (1984), tür sayılarını temel alarak Donaciinae altfamilyasının iki yayılış merkezinin olduğunu öne sürmektedir. Bu merkezlerden birincisi Orta Avrupa, ikincisi ise Kuzey Amerika nın doğu kısımlarıdır. Çizelge 1.1. Donaciinae cinslerinin zoocoğrafik bölgelerdeki tür sayıları Donacia Plateumaris Macroplea Sominella Donaciasta Donaciocrioceris TOPLAM Palearktik Bölge Nearktik Bölge Oriental Bölge Avustralik Bölge Afrotropikal Bölge Donaciinae altfamilyasının Türkiye deki dağılımı, konak bitkileri ve habitatlarıyla ilgili bilgilerimiz ise oldukça kısıtlıdır. Ülkemizdeki sucul yaprak böcekleri üzerine yapılmış kapsamlı bir çalışma bulunmamakla birlikte çeşitli kaynaklarda lokal kayıtlar bulunmaktadır. Bu kaynaklara göre, ülkemizde yayılış gösteren türler Çizelge 1.2 de verilmiş olup bugünkü durumları ileriki bölümlerde tartışılacaktır. 10

20 Çizelge 1.2. Ülkemizde yayılış gösteren Donaciinae türleri Tür adı Kaynaklar Donacia apricans Lacordaire, 1845 Borowiec, 1984; Warchalowski, 1985; 2003 Tomov ve Gruev, 1975; Borowiec, 1984; D. bicolora Zschach,1788 Warchalowski, 1985; 2003; Lays, 2002; Turanlı ve Kısmalı, 2003 D. cinerea Herbst, 1784 Tomov ve Gruev, 1975; Borowiec, 1984; Warchalowski, 1985; 2003; D. clavipes Fabricus, 1792 Borowiec, 1984; Warchalowski, 1985; 2003 D. delagrangei Pic, 1896 Borowiec, 1984; Warchalowski, 1985; 2003 D. impressa Paykull, 1799 Tomov ve Gruev, 1975; Borowiec, 1984; Warchalowski, 1985; 2003; D. kraatzi Weise, 1881 Borowiec, 1984; Warchalowski, 1985; 2003 Tomov ve Gruev, 1975; Borowiec, 1984; D. marginata Hoppe, 1795 Warchalowski, 1985; 2003; Turanlı ve Kısmalı, 2003 Tomov ve Gruev, 1975; Borowiec, 1984; D. simplex Fabricius, 1775 Warchalowski, 1985; 2003; Lays, 2002; Turanlı ve Kısmalı, 2003 D. thalassina Germar, 1811 Tomov ve Gruev, 1975; Borowiec, 1984; Warchalowski, 1985; 2003 D. tomentosa Ahrens, 1810 Tomov ve Gruev, 1975; Borowiec, 1984; Warchalowski, 1985; 2003 Plateumaris sericea (Linnaeus, 1761) Tomov ve Gruev, 1975; Borowiec, 1984; Warchalowski, 1985; 2003 Ülkemizde karasal yaprak böceklerinin birçok grubu üzerine kapsamlı sayılabilecek araştırmalar yapılmış ve yapılmaya devam edilmektedir. Ancak günümüze kadar Türkiye nin sucul yaprak böcekleri hakkında kapsamlı bir çalışma yapılmamıştır. Mevcut çalışmalar da faunistik kayıtlardan öte gitmemiştir ve bu konudaki 11

21 bilgilerimiz oldukça kısıtlıdır. Bu eksikliklerden hareketle ortaya çıkmış olan bu tez çalışmasının temel amaçları şöyle sıralanabilir: Güneybatı Anadolu da yayılış gösteren sucul yaprak böceklerini tespit etmek ve böylece Türkiye nin bir bölümüne ait sucul yaprak böcekleri faunasını kısmen de olsa kapsamlı olarak ortaya koymak, böylelikle ileriki yıllarda yapılacak diğer çalışmalara ve Türkiye sucul yaprak böceği faunası ve türlerin Türkiye dağılışlarının anlaşılmasına katkılar sağlamak, Güneybatı Anadolu da yayılış gösteren sucul yaprak böceklerinin morfolojik özelliklerini detaylı bir şekilde tanımlayarak taksonomik açıdan önemli karakterleri fotoğraflamak, Güneybatı Anadolu da yayılış gösteren sucul yaprak böceklerinin bölgesel zoocoğrafik dağılışlarına ilişkin bilgilere katkıda bulunmak. Sucul yaprak böceklerinin habitat tercihlerini ve konak bitkilerini ayrıntılı olarak belirlemek, Çalışma bölgesi içinde hangi türlerin yaygın hangi türlerin nadir olduğunu belirlemek Sucul yaprak böceklerinin mevsimsel değişimlerini belirlemek, Sucul yaprak böceklerinin sıcaklık, nem gibi çevresel etkenlerle ilişkilerini ortaya koymak. 12

22 2. MATERYAL ve YÖNTEM 2.1. Örneklerin Toplanması ve Hazırlanması Örneklerin toplanması Mart-Ekim dönemleri arasında Güneybatı Anadolu da belirlenen sazlık ve bataklık, göl, dere gibi sulak alanlarda, gerçekleştirilmiştir. Örnekleme yapılacak sulak alanların belirlenmesinde sucul yaprak böceklerinin tercih ettiği habitat tiplerinin varlığı ve konak bitkilerin dağılışı ana ölçüt olarak kullanılmıştır. Belirlenen sulak alanlardaki örneklemeler çalışma sahasının genişliği düşünülerek rasgele yapılmıştır. Ancak ekolojik bulguların değerlendirilmesi için, sucul yaprak böceklerinin yaşam ortamlarını en iyi temsil ettiği düşünülen Işıklı Gölü (Çivril-Denizli) seçilmiş ve bu alanda yılları Mart-Ekim dönemlerinde iki haftalık periyotlarla düzenli örneklemeler yapılmıştır.yapılmış olan tüm arazi çalışmalarında sekiz türe ait toplam 1736 birey incelenmiştir. Sucul yaprak böceklerinin yakalanmasında, klasik yöntem (muhtemel konak bitkileri atrap kullanarak süpürmek) denenmiş ancak bu yöntem yetersiz kaldığından, her habitat tipi ve bitki örtüsü için farklı yöntemler uygulanmıştır. Su kenarlarındaki kısa boylu otsu vejetasyonda sucul yaprak böceklerini örnekleme için atrap kullanılmış, su kenarlarındaki ve içindeki uzun boylu sazlıklarda atrap kullanışsız olduğundan bu tip alanlarda, içine beyaz bez geçirilmiş bir şemsiye bitkilerin arasında ters olarak açılarak, bitkilere vurma yöntemiyle böcekler toplanmaya çalışılmıştır. Su üzerinde kalan veya yüzen bitki yaprakları üzerindeki böcekler ise ağız aspiratörü yardımıyla yakalanmıştır. Toplanan örnekler etil asetatlı şişelerde öldürülerek daha sonraki işlemler için laboratuvara getirilmiştir. Örneklerin diseksiyon ve preparasyon işlemleri stereomikroskop altında yapılmıştır. Genital yapılar, özellikle aedeagus, tür ayrımında önemli role sahip taksonomik karakter taşımaları nedeniyle, preparasyon işlemi bunların mikroskop altında incelenmelerini kolaylaştıracak şekilde hazırlanmıştır. Preparasyonu tamamlanan örnekler standart müze materyali haline getirilerek taksonomik açıdan önemli kısımları fotoğraflanmış ve böcek muhafaza kutularına yerleştirilmiştir. 13

23 Örnek teşhisleri Mohr (1966), Borowiec (1984), Lopatin (1984), Gruev ve Tomov (1984; 1986), Askevold (1990) ve Warchałowski (1985; 2003) nin vermiş olduğu teşhis anahtarları, tanımlamalar ve çizimlerden faydalanılarak tür düzeyinde yapılmıştır. Örneklerin üzerinden yakalandığı ve beslenme izlerini taşıyan konak bitkiler, örneklerle birlikte toplanarak ilgili uzmanlara tür düzeyinde teşhisleri yaptırılmak üzere saklanmıştır. Örneklerin toplandığı lokaliteler ve habitatların özellikleri kaydedilmiş, koordinat ve rakım bilgileri GPS kullanılarak belirlenmiştir. İklimsel veriler Çivril meteoroloji istasyonundan elde edilmiştir. Yapılan korelasyon analizlerinde SPSS 11.0 yazılımı kullanılmıştır. Toplanan tüm sucul yaprak böcekleri Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü nde muhafaza edilmektedir Çalışma Alanları Araştırma alanı olarak seçilen Güneybatı Anadolu Bölgesi Aydın, Denizli, Burdur, Muğla, Isparta ve kısmen Afyon, Antalya ve Konya illerini içine alan geniş bir alandır (Şekil 2.1). Şekil 2.1. Çalışma alanları 14

24 Çalışma alanı coğrafi konumu itibariyle Akdeniz, Ege ve İç Anadolu gibi üç farklı iklim bölgesinin etkisinde kalmaktadır. Bu sebeple sucul bitki örtüsü açısından zengin ve çeşitlidir. Bu çeşitlilik dolaylı olarak hem yaprak böcekleri hem de diğer fitofag sucul böcekler açısından faunistik zenginliği de beraberinde getirmektedir. Araştırma alanının içinde irili ufaklı ve önemli birçok sulak alan mevcuttur. Ancak arazi çalışması yapılan bazı sulak alanlarda (Acıgöl, Burdur Gölü, Salda Gölü, Dalaman Çayı) sucul yaprak böceklerine hiç rastlanmadığından bu alanlar değerlendirme dışı bırakılmıştır Büyük Menderes Nehri Afyon-Dinar dan çıkan Büyük Menderes Nehri, Denizli nin Çivril, Çal ve Baklan Ovalarını geçerek Aydın'ın Söke ilçesine bağlı Balat Köyü Dipburnu ndan Ege Denizi'ne dökülür. Güneybatı Anadolu nun en büyük nehri olan Büyük Menderes in toplam uzunluğu 584 km kadardır. Menderes nehri boyunca, özellikle nehrin yavaş aktığı kısımlarda sazlar, kamışlar, hasırotu ve ılgınlar mevcuttur. Havzanın yukarı kısımlarında, özellikle Çivril ve Çal ilçeleri civarında, suyu oldukça temizdir. Tatlı su kaynaklarının bulunduğu bu kısımlarda sucul yaprak böcekleri açısından elverişli olan geniş sazlıklar, bataklıklar ve sulak çayırlar yer almaktadır (Şekil 2.2). Bu alanlarda en yoğun bulunan bitkiler Phragmites australis (Kamış) ve Typha angustifolia (Hasır kamışı) dır. Havzanın aşağılarında ise sanayi atıkları yüzünden kirlilik oldukça fazladır ve sucul vejetasyon yoğunluğu azalmaktadır (Anonim, 2004; 2005). Şekil 2.2. Büyük Menderes Nehri den habitat görünümleri 15

25 Eğirdir Gölü Isparta İli sınırları içinde yer alan Eğirdir Gölü (37 50'22"-38 16'31" Kuzey ve 30 44'10"-30 58'07" Batı), Göller bölgesinin en önemli göllerinden birisidir. Yüzölçümü yaklaşık 482 km 2, denizden yüksekliği ise 918 m.dir. Göl, doğudaki Gelendost kıyıları ile kuzeybatıdaki Gençali ve kuzeydeki Hoyran Ovasının kıyı düzlükleri dışında genellikle dik yamaçlarla inen dağlarla çevrilidir. Bu nedenle güneyde yer alan Eğirdir kısmının kıyıları sazlık alanlarının az olması sebebiyle sucul yaprak böcekleri için elverişsizdir. Daha sığ olan Hoyran kısmındaki geniş sazlık ve bataklık alanlar ile kıyıya yakın kısımlarda yoğun olarak rastlanan nilüferler gibi su üstü bitki örtüsü ise elverişli beslenme ve üreme ortamları oluşturmaktadır. Özellikle derelerin göle ulaştığı sığ sularda Phragmites australis (Kamış), Schoenoplectus lacustris (Hasır sazı), Typha angustifolia (Hasır kamışı), Nuphar lutea (Sarı Nilüfer) ve Butomus umbellatum (Su menekşesi) gibi bitkiler yoğunluk oluşturmaktadır (Seçmen ve Leblebici, 1997; Kesici ve Kesici 2006). Şekil 2.3. Eğirdir Gölü nden habitat görünümleri Işıklı Gölü Denizli nin Çivril ilçesi sınırlarında (38º 14 K, 29º 55 D), Büyük Menderes Nehrini besleyen kaynakların üzerinde, Akdağ'ın güneyinde yer alan ve yüzölçümü yaklaşık 66 km 2 olan bir tatlı su gölüdür. Deniz seviyesinden yüksekliği 814 m dir (Lahn, 1948). Göl ortasında küçük saz adaları bulunmaktadır. Kuzeydoğusunda bataklık 16

26 bitki örtüsü görülür. Gölün batı ve doğu kıyılarında kavaklıklar vardır yılında gölün bir baraj gölüne çevrilmesi yönündeki çalışmalar başlatılmış ve 1968 yılında ise bugünkü regülatör ve seddeleme işlemi tamamlanmıştır lı yıllarda 2000 hektara yakın bataklık alan tarım alanı kazanmak amacıyla kurutulmuştur (Yarar ve Magnin, 1997). Göl artık Devlet Su İşlerince Işıklı Barajı olarak adlandırılmaktadır. Alanın koruma statüsü bulunmamaktadır. Seddeleme yüzünden su seviyesi bahar aylarında çok yükselmektedir. Bu durum sazlık ve bataklık gibi sucul yaprak böceklerinin yaşamasına uygun olan ortamların oluşumuna zarar vermekte, önemli beslenme imkanı sağlayan çamur düzlükleri sular altında kalmaktadır (Anonim 2004, Aygen ve Balık, 2005). Işıklı Gölü nde en yaygın olarak göze çarpan bitkiler Phragmites australis (Kamış), Schoenoplectus lacustris (Hasır sazı), Typha angustifolia (Hasır kamışı), Nymphaeae alba (Beyaz Nilüfer), Nuphar lutea (Sarı Nilüfer) ve Sparganium erectum olarak sayılabilir (Zeytünlüoğlu, 2004). Şekil 2.4. Işıklı Gölü nden habitat görünümleri Karakuyu Gölü Karakuyu Gölü, Afyon ili Dinar ilçesi sınırları içerisinde (38 o 2 Kuzey, 30 o 14 Batı) Büyük Menderes nehri yukarı havzasının kaynağında yer almaktadır. Deniz seviyesinden yüksekliği 950 m, yüzölçümü ise yaklaşık 1099 hektar kadardır. Göl alanının organik maddece (peat) zengin olması ve İç Ege Karasal ikliminden Akdeniz iklimine geçiş çizgisinde bulunması nedeniyle zengin bir bitki çeşitliliğine sahiptir. Oldukça sığ olan gölün tamamı Phragmites australis (kamış), Typha 17

27 angustifolia (Hasır kamışı) ve Nymphaeae alba (Beyaz Nilüfer) ile kaplı durumdadır (Yarar ve Magnin, 1997). Bu özelliği sayesinde sucul yaprak böceklerinin yaşamasına uygun bir ortam oluşturmaktadır. Karakuyu Gölü 1994 yılında Orman Bakanlığı nca Yaban Hayatı Koruma Sahası statüsüne alınmış, aynı yıl içinde Konya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulunun kararıyla gölün tamamı I. Derece Doğal Sit Alanı ilan edilerek, her türlü fiziki müdahaleye kapatılmıştır. Şekil 2.5. Karakuyu Gölü nden habitat görünümleri Köyceğiz Gölü Muğla nın Köyceğiz ve Ortaca ilçeleri sınırlarında göl, kanal, bataklık, sazlık ve kumul gibi değişik ekosistemlerden oluşan, yüzölçümü yaklaşık 8000 hektar, rakımı ise deniz seviyesinde olan hafif tuzlu bir sulak alandır. Başta Namnam Deresi olmak üzere çok sayıda dere, kaynak ve drenaj kanallarının taşıdığı sularla beslenir. Şekil 2.6. Köyceğiz Gölü nden habitat görünümleri 18

28 Göl, 1988 yılında ilan edilen ve 1990 da sınırları genişletilen Köyceğiz Özel Çevre Koruma Bölgesi içinde yer alır. Göl ve çevresinde vejetasyonu oluşturan yaygın bitkiler Phragmites australis, Carex extensa, Carex divulsa ve Thypha domingensis olarak sayılabilir (Kazancı vd., 2003) Yayla (Süleymanlı) Gölü Yayla (Süleymanlı) Gölü, Denizli ili Buldan İlçesi sınırları içinde (38 o 10 K, 28 o 52 D), küçük bir sulak alandır. Büyük kısmı sazlarla kaplı, 1.05 km 2 yüzölçümüne sahip ve deniz seviyesinden 1150 m yüksekliktedir. Yayla gölü ve çevresindeki bataklık alanlarda yoğun olarak yayılış gösteren türler Phragmites australis, Cyperus longus, Bulbochoenus maritimus, Lythrum salicaria, Anthoxanthum odaratum subsp. odaratum, Typha latifolia, Ranunculus saniculifoliu ve Nymphaea alba dır (Çelik vd., 2006). Şekil 2.7. Yayla Gölü nden habitat görünümleri 19

29 3. BULGULAR yılları arasında Güneybatı Anadolu nun sulak alanlarında gerçekleştirilen arazi çalışmaları sonucunda sekiz sucul yaprak böceği türüne rastlanmıştır. Bunlardan beş tanesi Donaciinae altfamilyasının Donacia cinsine ait olup geriye kalanlardan ikisi Galerucinae altfamilyasının Galerucella cinsine, bir tanesi ise Chrysomelinae altfamilyasının Prasocuris cinsine aittir. Tamamıyla sucul olan Donaciinae altfamilyasına ait türler için teşhis anahtarı hazırlanmış, Galerucinae ve Chrysomelinae altfamilyaları daha çok karasal türleri içerdiğinden bu altfamilyalara ait sucul türler için teşhis anahtarı hazırlamaya gerek duyulmamıştır. Tespit edilen sucul yaprak böceği türlerinin morfolojik özellikleri ayrıntılı bir şekilde açıklanarak fotoğraflanmış, konak bitkileri ve habitat özellikleri belirlenmiş, gerek dünya gerekse Türkiye deki dağılışları ortaya konulmuş ve çevresel etkenlerle ilişkileri saptanmıştır Güneybatı Anadolu da Yayılış Gösteren Donacia Fabricius Cinsine Ait Türler İçin Teşhis Anahtarı 1. Bacak segmentlerinin tamamı ya da bir kısmı kırmızımsı kahverengi, bacaklarda metalik yansıma yok Bacak segmentlerinin tamamı siyah veya metalik yansımalı Elitrada çöküntü yok ya da oldukça belirsiz; elitral apeksin her iki köşesi de çıkıntılı (Şekil 3.1 A); genel görünümü yeşilimsi veya bronz renginde, ışık altında bakır rengi metalik yansımalı... Donacia vulgaris Zschach, 1775 Elitral çöküntüler belirgin, elitral apeks kesilmiş gibi düz (trunkat) (Şekil 3.1 B, D); genel görünümü koyu kahverengimsi, ışık altında pas rengi metalik yansımalı... Donacia simplex Fabricius, Arka femurların ventrali dikensiz veya diken varsa oldukça küçük ve belirsiz; elitrada en fazla üç çift çöküntü mevcut Arka femurların ventralinde oldukça belirgin bir diken mevcut, (Şekil 3.1 C); elitrada 5-6 çift çöküntü mevcut, çöküntüler oldukça belirgin (Şekil 3.1 E); genel 20

30 görünüşü metalik yeşil renkli, bazı bireyler kahverengimsi ve tunç rengi metalik yansımalı... Donacia bicolora Zschach, Pronotum anteriora doğru belirgin şekilde genişlemiş, ön kenar arka kenardan uzun, pronotal disk üzerindeki boyuna uzanmış kanal derin değil, pronotum üzerinde belirgin çöküntü yok; elitra üzerinde belirgin iki çift çöküntü mevcut (Şekil 3.1 F); genel görünümü kahverengimsi, bakır rengi metalik yansımalı. Donacia impressa (Paykull, 1799) Pronotumun ön kenarı hemen hemen arka kenarına eşit; pronotal disk üzerindeki boyuna uzanmış kanal oldukça belirgin ve derin, pronotal diskin üstü ve posterior kenarın ortası belirgin ve derin çöküntülü; elitra üzerinde belirgin üç çift çöküntü mevcut (Şekil 3.1 G); genel görünümü kahverengimsi, bakır rengi metalik yansımalı, bazı bireylerde lateral kenarlar boyunca şerit şeklinde eflatun metalik yansımalı, bu yansıma bazı bireylerde sadece humeral kallusların gerisinde benek şeklinde. Donacia marginata Hoppe, 1795 Şekil 3.1. Donaciinae üyelerinin teşhisinde kullanılan bazı karakterler: A-B) Elitral apeks, C) Arka femurun ventralinde bulunan diken, D-G) Elitradaki çöküntüler 21

31 3.2. Güneybatı Anadolu da Tespit Edilen Sucul Yaprak Böcekleri Altfamilya: Donaciinae Kirby, Donacia vulgaris Zschach, 1778 İncelenen Materyal: Denizli, Çivril, Işıklı Gölü, 814 m, , 2 ; , 3 ; Dişi Vücut silindirik; boy mm, en mm (Şekil 3.2 A) Baş. Genel rengi siyahımsı yeşil, verteks ve frons yer yer metalik koyu yeşilimsi ve pas rengi yansımalı; baş yüzeyi düzensiz, küçük, sık noktalı; kısa, seyrek, beyaz tüylü, tüyler frons, yanaklar, göz çevresi ve clipeus yüzeyinde daha uzun ve daha yoğun; verteks hafifçe konveks, alın tüberkülleri belirgin, tüberküllerin arasında gözlerin arasından anten kaidelerine kadar uzanan bir kanal mevcut; gözler küresel ve belirgin biçimde konveks; tüm anten segmentlerinin bazalı kırmızımsı kahverengi, diğer kısımları genelde siyah, birinci segmentte pas rengi metalik yansıma mevcut, diğer segmentlerde metalik yansıma yok, anten segmentlerinin oranları: 3/1/1.4/2.2/3/2.7/2.7/2.7/2.2/2.7/2.7; labrum, labium ve maksillar palpus siyah; mandibüller orak şeklinde kıvrılmış, bazalı siyah, apeks pas rengi metalik yansımalı; mandibüllerin apikalinin distali, labrum ve labium tüylüdür (Şekil 3.2 A). Pronotum. Dörtgen şeklinde, eni boyuna hemen hemen eşit (en geniş yerinde Boy/En=1.1); ön kenar, arka kenardan daha geniş, her iki kenar da hafifçe konveks; arka kenar elitra genişliğinin yarısından daha uzun (ortalama 0.60 katı); yan kenarlar belirgin şekilde kıvrımlı, önde dışa doğru genişlemiş, ortada nispeten daha dar; genel rengi siyahımsı koyu yeşil, pronotal disk bakır rengi metalik yansımalı; sık, kaba noktalı; tüysüz; pronotal disk yüzeyinde irili ufaklı çok sayıda çöküntü ve tümsek mevcut, boyuna orta hat üzerinde ve kenarlara yakın iki çöküntü derin ve belirgindir (Şekil 3.2 A). 22

32 Şekil 3.2. Donacia vulgaris Zschach Dişi A) Genel görünüm B) Abdomen C) Spermateka Scutellum. Üçgen şeklinde; yüzeyi düz, desensiz; ince ve kısa tüylerle kaplıdır. Elytra. Dar, uzun (boy/en=2.2), yan kenarlar ön ve ortada paralel, arkaya doğru giderek daralır, elitral apeksin her iki köşesi de çıkıntılı, distal çıkıntı daha belirgin; 23

33 humeral kalluslar iyi gelişmiş; genel görünümü yeşilimsi veya bronz renginde, ışık altında bakır rengi metalik yansımalı; elitrada belirgin çöküntü yok; elitra yüzeyi boyuna düzgün sıralanmış 11 sıra şeklinde kaba noktalı, elitral sutura yakın olan birinci sıra hariç diğerleri arka kenara kadar uzanır ancak elitranın arka üçte birlik kısmında sıralar belirsizleşir; nokta sıralarının arasında enine oluk şeklinde desenler mevcut; elitral suturun her iki kenarı posteromediandan itibaren hafifçe yukarı doğru kabararak kaburga benzeri yapı oluşturur (Şekil 3.2 A). Ventrum: Genel rengi siyahımsı; yüzeyi oldukça yoğun, gümüşi tüylerle kaplı; metatoraksın yüzeyle temas eden kısmı düz, ortası belirgin ince kanallı; abdominal sternitler siyah, birleştiği kısımlar sarımsı bantlı; abdomen sık, uzun ve beyaz tüylerle kaplı; yüzeyi mikrogranül şeklinde noktalı; son abdominal sternitin arka kenarı sivridir (Şekil 3.2 B). Bacaklar. Coxalar tümüyle siyahımsı; trokanterler kırmızımsı kahverengi; femurların bazalı kırmızımsı kahverengi, apikal kısımları siyah; tibiaların bazalı kırmızımsı kahverengi, diğer kısımları dorsalde siyah veya koyu kahverengi, ventralde kırmızımsı kahverengi; tarsal segmentler dorsalde bazal kısımları kırmızımsı kahverengi, uç kısımları siyahımsı, ventralde ise tümüyle kırmızımsı kahverengi; tırnaklar basit, kırmızımsı kahverengi; bacak yüzeyleri tüylüdür. Spermateka. Genel görünümü kanca şeklinde; nodül küresel; kornus uzun, silindirik ve yay şeklinde kavisli, duktus helezonik ve uzundur (Şekil 3.2 C). Genel Dağılışı: Palearktik bölgede oldukça geniş bir alana dağılmıştır. İber Yarımadası (İspanya) ve Mora Yarımadası (Yunanistan) hariç tüm Avrupa, İran, Kafkasya, Sibirya, Moğolistan, Kuzey Çin ve Japonya da yayılış gösterir (Borowiec, 1984; Warchalowski, 2003). Türkiye Dağılışı: Bu tür ülkemizden ilk defa bu çalışmada, Denizli nin Çivril İlçesi ndeki Işıklı Gölü nden kaydedilmiştir. Ülkemiz faunası için yeni kayıttır. 24

34 Habitat ve konak bitki ekolojisi: Örnekler besince zengin, yavaş akan sularda, bataklıklarda, su kıyılarında, göllerde, hendeklerde ve taban suyu yüksek arazilerde yoğun şekilde bulunan bir su bitkisi olan ve ülkemizde de oldukça yaygın olarak bulunan Typhaceae familyasından Typha latifolia L. üzerinden toplanmıştır Donacia simplex Fabricius, 1775 İncelenen Materyal: Denizli, Işıklı Gölü, 814 m, Mart-Ekim 2006, 56, 38 ; Mart-Ekim , 51 ; Denizli, Büyük Menderes Nehri, 765 m. 2006, 16, 12 ; 2007, 27, 24 ; Muğla, Köyceğiz Gölü, 8 m, 2006, 39, 30 ; 2007, 32, 26 ; 2008, 3, 5 ; Isparta, Eğirdir Gölü, 918 m, 2006, 19, 13 ; 2007, 14, 16. Erkek Vücut silindirik; boy mm, en mm (Şekil 3.3 A) Baş. Siyahımsı, yer yer metalik yeşilimsi ve bakır renkli yansımalı; öne doğru uzamış; baş yüzeyi çok sayıda ve küçük noktalı; kısa, seyrek, beyaz tüylü, tüyler frons, göz çevresi ve labrum yüzeyinde daha uzun ve daha yoğun; verteks belirgin şekilde konveks; frontal tüberküller anteriora doğru kabarık, tüberküllerin arasında gözlerin arasından anten kaidelerine kadar uzanan belirgin ve nispeten derin bir kanal mevcut; gözler küresel ve oldukça konveks; tüm anten segmentlerinin kaideleri kırmızımsı kahverengi geri kalan kısımları siyah renkli, ilk segment metalik yansımalı, diğer segmentlerde metalik yansıma yok, son üç segmentte bazaldaki kırmızımsı kahverengi renklenme mediana kadar uzanır; anten segmentlerinin oranları: 2.4/1/1.2/1.8/2.4/2/2.1/2/2/2/2; labrum ve labium siyahımsı, maksillar palpus koyu kahverengi ve küçük, mandibüller orak şeklinde kıvrılmış, bazalı siyah, apeks kırmızımsı metalik yansımalı; mandibüllerin apikali, labrum ve labium tüylüdür (Şekil 3.3 A). 25

35 Pronotum. Dörtgen şeklinde, eni boyuna hemen hemen eşit (boy/en=1.03); ön kenar, arka kenardan biraz daha geniş ve hafifçe konveks; arka kenar hemen hemen elitra genişliğinin yarısı kadar (ortalama 0.58 katı kadar) ve dışbükey; genel rengi kahverengimsi, kuvvetli ışık altında bakır rengi metalik yansımalı; pronotumun yan kenarları belirgin şekilde kıvrımlı, ön ve arkada dışa doğru genişlemiş, medianda nispeten daha dar; pronotal kalluslar tomurcuk şeklinde çıkıntılı, çıkıntıların içi tüylü; pronotum oldukça sık, kaba ve belirgin noktalı; yüzeyi tüysüz ancak arka kenarı elitrayla birleştiği kısmında tek sıra tüylü; pronotal disk medianda boyuna ince kanallı, kanal ön ve arka kenarlara kadar ulaşmaz (Şekil 3.3 A). Scutellum. Üçgenimsi; koyu kahverengi veya siyah; ince, kısa tüylüdür. Elytra. Uzunluğu genişliğinden oldukça fazla ( ortalama boy/en=2.3), yan kenarlar ön ve ortada paralel, arkaya doğru kademeli olarak daralır, elitral apeks kesilmiş gibi düz (turunkat); genel görünümü koyu kahverengimsi, ışık altında pas rengi metalik yansımalı; humeral kalluslar oldukça belirgin, iyi gelişmiş; elitranın ön yarısında humeral kalluslara kadar uzanan ve scutellumu çevreleyen V harfi şeklinde oldukça belirgin çöküntü, arka yarısında ise elitral suturun her iki yanında enine birer çöküntü mevcut; elitra yüzeyi 11 sıra halinde düzenli noktalı, birinci sıra humeral kallusların gerisindeki çöküntüye kadar, diğer 10 sıra ise arka kenara kadar uzanır, nokta sıralarının arası belirgin bir şekilde enine zik zak oluk şeklinde desenli; elitral suturun her iki kenarı posteromediandan itibaren hafifçe yukarı doğru kabararak tipik bir kaburga benzeri yapı oluşturur (Şekil 3.3 A). Ventrum. Genel rengi siyahımsı; oldukça yoğun bir şekilde gümüşi tüylerle kaplı; metatoraksın bacaklar arasında yüzeyle temas ettiği kısmı düz, ortası ince kanallı; abdominal sternitler siyah, son dört sternitin birleştiği kısımlar sarımsı kahverengi bantlı; abdomen yüzeyi sık, uzun ve gümüş renkli tüylerle kaplı; mikrogranül şeklinde oldukça küçük ve sık noktalı; son abdominal sternitin arka ortası çöküntülü, arka kenar oval sonlanır (Şekil 3.3 B). 26

36 Bacaklar. Coxalar tümüyle koyu kahverengi; trokanterler kırmızımsı kahverengi; dorsalden bakıldığında tüm bacakların femur, tibia ve tarsal segmentlerinin bazalı kırmızımsı kahverengi, diğer kısımları siyah veya koyu kahverengi; ventralden bakıldığında femurların bazalı kırmızımsı kahverengi, diğer kısımları siyahımsı, tibia ve tarsal segmentler kırmızımsı kahverengi; tırnaklar basit, kırmızımsı kahverengi; bacak yüzeyleri tüylüdür. Şekil 3.3. Donacia simplex Fabricius Erkek A) Genel görünüm B) Abdomen C-D) Aedeagus C) Dorsal D) Lateral E) Spermateka 27

37 Aedeagus. Median lob dorsal görünümde parmak şeklinde, silindirik, yan kenarlar paralel, apikale doğru daralarak sonlanır, apeks üçgen şeklinde, sivri uçlu; dorsal kanal içindeki sklerit belirgin, posteromedianda dar, anteromedina doğru genişlemiş ve apikalde tekrar daralarak sonlanır; median lob yandan görünüşte yay şeklinde, dorsal kenarı mediana kadar düzgün kavisli, apikalde doğru daralarak sonlanır, ventral kenarı oldukça düzgün kavisli; tegmenin bazal kısmı dairesel olarak genişleyerek median lobu sarmış, mediandan itibaren orak biçiminde kıvrılmış, apikalde spatula şeklinde genişlemiş, terminali tüylüdür (Şekil 3.3 C-D). Dişi Vücut erkek bireylere göre daha büyük, boy ,70 mm, en ,85 mm. Abdomenin son sternitinde çöküntünün olmaması ve sivri olması özellikleri dışında erkek bireylere benzer. Spermateka. Genel görünümü kanca şeklinde; nodül yuvarlak, küresel; kornus uzun, silindirik ve kavisli, duktus kıvrılmış ve uzundur (Şekil 3.3 E). Genel Dağılışı: Palearktik bölgede Avrupa ve Kuzey Afrika dan Japonya ya kadar oldukça geniş bir alana dağılmıştır. Avrupa nın tamamı, Cezayir, Türkiye, Sibirya, Kuzey Moğolistan ve Japonya da yayılış gösterir (Borowiec, 1984; Warchalowski, 2003). Türkiye Dağılışı: Şimdiye kadar ülkemizin kuzey kesimlerinden kaydedilmiştir. İstanbul (Belgrat Ormanı), Düzce ve Samsun dan (Tomov ve Gruev, 1975; Turanlı ve Kısmalı, 2003) bilinmektedir. Habitat ve konak bitki ekolojisi: Yavaş akan nehir kıyıları, göller, ırmaklar, kanallar ve bataklıklar gibi alanlarda yaygın olarak bulunan, Cyperaceae familyasından Carex riparia Curtis ve özellikle göl ve dere yakınlarında, sularının oldukça yavaş aktığı sığ kanalların kenarında ve içinde sıkça rastlanan Sparganiaceae familyasının bir üyesi olan Sparganium erectum L. üzerinde oldukça yoğun 28

38 populasyonlar halinde bulunmuştur. Konak bitkilerinin yaprak yüzeylerinde kazıntı şeklinde meydana getirdiği beslenme izleri de oldukça belirgindir Donacia impressa (Paykull, 1799) İncelenen Materyal: Konya, Beyşehir Gölü, 1123 m, , 2 Erkek Vücut silindirik, boy 7.95 mm, en 3.15 mm (Şekil 3.4 A) Baş. Siyah veya koyu yeşilimsi siyah, bazen metalik bakır rengi yansımalı, öne doğru uzamış; verteks ince, sık noktalı; tüysüz; yanaklar, frons ve labrum yüzeyi ile gözlerin çevresi uzun, gümüş renkli tüylerle kaplı; verteksten gözlerin gerisine kadar uzanan kanal oldukça belirgin, kanalın her iki tarafı yumru şeklinde çıkıntılı; frontal tüberküller yumru şeklinde, vertekstekilere göre daha belirsiz ve küçük; gözler küresel; anten segmentleri genelde siyah renkli, birinci anten segmenti bakır rengi metalik yansımalı, diğer segmentlerde metalik yansıma yok; tüm segmentler kısa tüylü; anten segmentlerinin oranları: 2/1/1.2/1.6/1.8/1.5/1.8/1.8/1.6/1.8/2; labrum, labium, maksillar palpus siyah, mandibüllerin bazalı siyah, apikalde kırmızımsı kahverengi renkli ve metalik yansımalıdır (Şekil 3.4 A). Pronotum. Genişliği uzunluğundan fazla (yaklaşık katı); ön kenarı oldukça konveks ve arka kenarından daha geniş; yan kenarlar kavisli, önde belirgin şekilde genişlemiş; pronotal kalluslar tomurcuk şeklinde çıkıntılı, çıkıntıların içi tüylü; genel görünümü siyahımsı, metalik bakır rengi yansımalı; pronotal disk yüzeyi irili ufaklı tümsekliklerle kaplı; tüysüz; kaba, derin ve düzensiz noktalı; median bölgede fazla derin olmayan ve ön kenardan başlayıp arka kenara yakın sonlanan uzunlamasına bir kanal pronotumu ikiye ayırmış; ön ve arka kenarlar tek sıra tüylüdür (Şekil 3.4 A). Scutellum. Üçgen şeklinde, yüzeyi düz, desensiz; ince ve seyrek tüylerle kaplıdır. 29

39 Elytra. Dar ve uzun (boy/en=2.1); yan kenarlar mediana kadar paralel, arkaya doğru daralarak sonlanır; elitral apeks küt; genel görünümü kahverengimsi, bakır renginde metalik yansımalı; humeral kalluslar oldukça iyi gelişmiş, humeral kallusların gerisinde belirgin çöküntülü; elitra yüzeyi noktalı, noktalar boyuna düzenli 11 sıra halinde, birinci sıra hariç diğerleri önden arka kenara kadar uzanır, nokta sıraları arası transversal, zik zak biçiminde belirgin desenli; elitral suturun her iki yanında mediandan arka kenara kadar uzanan hafifçe kabarık kaburga yapısı mevcuttur (Şekil 3.4 A). Şekil 3.4. Donacia impressa (Paykull) Erkek A) Genel görünüm B-C) Aedeagus B) Dorsal C) Lateral 30

40 Ventrum. Genel itibariyle siyah, yoğun, kısa, beyaz tüylü; metatoraks yüzeyle temas ettiği kısımda düz, ortada ince kanallı; abdominal sternitlerin birleşim noktaları ince kahverengi bantlı, son sternitin arka ortası çöküntülü, apeksi oval sonlanır. Bacaklar. Genel itibariyle vücut renginde; femurlar siyah, bakır renginde metalik yansımalı; tibialar ve tarsal segmentler siyah, tırnaklar kahverengimsi kırmızı metalik yansımalı; bacakların üzeri sık tüylüdür. Aedeagus. Median lob dorsal görünümde silindirik, uzunluğuna göre oldukça dar, yan kenarlar birbirine paralel, apeks oval; dorsal açıklık içindeki sklerit medianda nispeten daha geniş, apikale doğru hafifçe daralır; yandan görünüşte hafifçe kıvrılmış, dorsal kenar medianda yay şeklinde apekse doğru daralarak sonlanır, ventral kenar bazalda kıvrımlı, apekse doğru hemen hemen düz olarak uzanır (Şekil 3.4 B-C). Genel Dağılışı: İspanya hariç tüm Avrupa, Sibirya (Baykal Gölü nün batısı), Kafkasya ve Moğolistan (Borowiec, 1984; Warchalowski, 2003). Türkiye Dağılışı: Sivas, Zara Gölü (Tomov ve Gruev, 1975). Habitat ve konak bitki ekolojisi: Bu türün örnekleri Prof. Lech Borowiec ten (Wroclaw Üniversitesi, Zooloji Enstitüsü, Biyoçeşitlilik ve Evrimsel Taksonomi Bölümü, Polonya) ödünç alınmış olup konak bitkisi ve habitatı gözlenememiştir. Bilinen konak bitkileri Scirpus lacustris L. (Borowiec, 1984), Carex acutiformis Ehrh ve Schoenoplectus lacustris (L.) dir (Warchalowski, 1985) Donacia marginata Hoppe, 1795 İncelenen Materyal: Denizli, Işıklı Gölü, 814 m, Mart-Ekim 2006, 34, 31 ; Mart-Ekim , 64 ; Denizli, Büyük Menderes Nehri, 765 m. 2007, 22, 10 ; Muğla, Köyceğiz Gölü, 8 m, 2006, 33, 22 ; 2007, 28, 24 ; Isparta, Eğirdir Gölü, 918 m, 2007, 26,

41 Erkek Vücut silindirik, boy mm, en mm (Şekil 3.5 A). Baş. Siyah, metalik bakır rengi yansımalı; düzensiz, sık noktalı, noktalar fronsta nispeten daha küçük; baş yüzeyi tüylü, tüyler verteksde kısa, göz çevresi, frons, yanaklar ve clipeusda daha uzun ve sık; verteks belirgin şekilde konveks, frontal tüberküller oldukça belirgin, gözlerin arasından anten kaidelerine kadar uzanır, tüberküller arasında gözlerin arasından başlayıp boylamasına uzanan belirgin ve derin bir kanal mevcut, bazı bireylerde kanal gözlerin arasından daha geriye kadar uzanır ve nispeten daha az derin; gözler küresel; anten segmentleri genelde siyah, sık ve kısa tüylü; anten segmentlerinin oranları: 2.2/1/1.4/1.6/2/1.5/2/2/2/2/2.1; mandibüllerin bazalı siyah, median ve apikali kırmızımsı kahverengi, maksiler palpus siyah ve küçük, clipeus, mandibüllerin distali, labrum ve labium tüylüdür (Şekil 3.5 A). Pronotum. Dörtgen şeklinde, eni boyuna hemen hemen eşit (boy/en=0.95); ön ve arka kenarlar konveks, ön kenar medianda hafifçe içe doğru kıvrılmış; ön ve arka kenarların yan kenarlarla birleştiği noktalarda pronotal kalluslar tomurcuk şeklinde çıkıntılı, çıkıntıların ortası tüylü; yan kenarlar kıvrımlı, öne doğru belirgin şekilde genişlemiş; genel rengi siyahımsı, bazı örneklerde bakır rengi ve kırmızımsı metalik yansımalı; anterior kenarın ortası, pronotal diskin üstü ve posterior kenarın ortası belirgin ve derin çöküntülü, bazı örneklerde bu çöküntüler derin bir kanal şeklinde pronotal diskte birleşmiş; pronotum yüzeyi tüysüz; kaba noktalı, noktalar baştakilere göre oldukça iridir (Şekil 3.5 A). Scutellum. Üçgen şeklinde; siyah; tüylü; medianda hafif çöküntülü; yüzeyi çok ince noktalıdır. Elytra. Dar ve uzun (boy/en=2.08); yan kenarlar ön ve ortada paralel, arkaya doğru daralarak sonlanır, elitral apeks kesilmiş gibi düz (trunkat); genel rengi kahverengimsi, bakır rengi metalik yansımalı, bazı bireylerde yan kenarlar boyunca 32

42 şerit şeklinde menekşe rengi veya eflatun metalik yansımalı, bazı bireylerde ise bu yansıma humeral kallusların gerisinde benek şeklinde; humeral kalluslar iyi gelişmiş; Şekil 3.5. Donacia marginata Hoppe Erkek A) Genel görünüm B) Abdomen C-D) Aedeagus C) Dorsal D) Lateral elitranın ön kısmında elitral süturdan başlayıp her iki yanda humeral kalluslara kadar uzanan ve scutellumu çevreleyen V harfi şeklinde geniş ve belirgin bir çift çöküntü 33

43 mevcut, median ve arka kısımda elitral suturun her iki yanında nispeten daha az belirgin iki çift çöküntü mevcut; elitra yüzeyi boyuna uzanmış 11 düzenli sıra halinde noktalı, elitral sutura yakın ilk sıra V şeklindeki çöküntüye kadar uzanır, bu sıranın sukutelluma yakın noktaları kaba ve düzensiz, diğer 10 nokta sırası düzenli ve arka kenara kadar uzanır, nokta sıralarının arası belirgin zik zak şeklinde desenli; elitral sutur mediandan itibaren belirgin olarak kaburga şeklinde yukarı doğru kabarıktır (Şekil 3.5 A). Ventrum. Genelde siyah renkli; yoğun, beyaz tüylü; metatoraks bacakların arasında yüzeyle temas ettiği kısımda belirgin şekilde düz, medianda ince kanallı; abdomen sternitleri siyah, sternitlerin birleştiği kısımlar kahverengi bantlı; abdomen yüzeyi oldukça yoğun, ince, beyaz tüylü; son abdominal sternitin arka kenarının ortası çöküntülü ve apeksi ovaldir (Şekil 3.5 B). Bacaklar. Genelde siyahımsı; tırnaklar dişsiz, basit ve kırmızımsı metalik yansımalı; tüm bacak segmentleri kısa tüylerle kaplı ancak üçüncü tarsal segmentlerin bazalı karakteristik olarak daha sık ve uzun tüylüdür. Aedeagus. Median lob dorsal görünümde silindirik, yan kenarlar medianda paralel, dorsal açıklık hizasında içe doğru çökmüş, apikale doğru daralarak sonlanır, apeks üçgenimsi, terminali meme şeklinde çıkıntılı; median lob yandan görünüşte yay şeklinde kıvrılmış, ventral kenar düzgün kavisli, dorsal kenar mediana kadar ventrale paralel, apikale doğru daralır; dorsal açıklık içindeki sklerit belirgin, apeksten sonra genişlemiş, medianda paralel şekilde uzanır; tegmen bazalda median lobun çevresini sarmış, bazaldan sonra dik açı yapacak şekilde bükülmüş, apikale doğru yay şeklinde kıvrımlı, apeksi spatula gibi genişlemiş, terminali tüylüdür (Şekil 3.5 C-D). Dişi Vücut erkek bireylere göre daha büyük, boy mm, en mm; bazı dişilerde elitranın tamamen parlak bakır renginde veya kırmızımsı olması, ventralde 34

44 abdomenin son sternitinin arka kenarında çöküntü olmaması ve sivri olması özellikleri dışında erkek bireylere benzerdir (Şekil 3.6 A-B). Spermateka. Genel görünümü orak şeklinde; açık sarı; nodül elips şeklinde, oval; kornus uzun, silindirik ve kanca şeklinde kavisli; duktus uzun ve kıvrılmıştır (Şekil 3.6 C). Şekil 3.6. Donacia marginata Hoppe Dişi A) C) Spermateka Genel görünüm B) Abdomen 35

45 Genel Dağılışı: Batı Palearktik bölgeye ait bir türdür (Borowiec, 1984). Avrupa nın tamamı, Kuzey Afrika, Türkiye, Kafkasya, Dağıstan, Ortadoğu (Warchalowski, 1985; 2003), Orta Asya ve Özbekistan dan bilinir (Lopatin, 1977). Türkiye Dağılışı: Ankara (Hasanoğlan), İstanbul (Belgrat ormanı), Tokat (Tomov ve Gruev, 1975), Düzce ve Samsun (Turanlı ve Kısmalı, 2003). Habitat ve konak bitki ekolojisi: Sığ göl kenarları, bataklıklar ve özellikle suyu yavaş akan kanallarda, Sparganium erectum L. üzerinde yoğun populasyonlar halinde bulunmuştur. Nadir olarak da, dibi çamurlu bataklık alanlarda yetişen Phragmites australis (Cav.) üzerinden toplanmıştır. S. erectum üzerinde bıraktığı beslenme izleri oldukça belirgin ve karakteristiktir Donacia bicolora Zschach, 1788 İncelenen Materyal: Denizli, Işıklı Gölü, 814 m, Mart-Ekim 2006, 26, 28 ; Mart-Ekim , 42 ; Denizli, Büyük Menderes Nehri, 765 m. 2007, 10, 9. Erkek Vücut silindirik, boy mm, en mm (Şekil 3.7 A) Baş. Koyu yeşil, bazı bireylerde kahverengimsi metalik yansımalı; düzensiz kaba noktalı, kaba noktalar arasında mikrogranül şeklinde küçük noktalar mevcut; başın pronotuma yakın kısımları kısa ve ince tüylü, frons ve gözler arasında tüyler nispeten daha yoğun, yanaklar, göz çevresi ve clipeus ise oldukça yoğun ve uzun tüylü; verteks belirgin biçimde konveks; frontal tüberküller belirgin ve gözlerin arasından anten kaidelerine kadar uzanır; frontal tüberküllerin arası belirgin ve derin kanallı; gözler küresel; anten segmentleri tümüyle siyah veya koyu yeşil; kısa tüylü, tüyler antennomerlerin apikalinde daha yoğun ve uzun; anten segmentlerinin oranları: 2/1/1.4/2.3/2.5/2/1.9/1.7/1.3/1.4/1.4; maksillar palpus, labrum, labium ve 36

46 mandibüller siyah, mandibüllerin apikali metalik kırmızımsı yansımalı; labrum, labium ve mandibüllerin dış yan kısımları tüylüdür (Şekil 3.7 A). Şekil 3.7. Donacia bicolora Zschach Erkek A) Genel görünüm B) Abdomen C-D) Aedeagus C) Dorsal D) Lateral E) Spermateka Pronotum. Dörtgen şeklinde, eni boyuna hemen hemen eşit (boy/en=0.98); ön kenar medianda hafifçe konveks, yan kenarlar medianda içe doğru kıvrılmış, genel 37

47 görünümü metalik yeşil renkli veya kahverengi metalik yansımalı; düzensiz, kaba noktalı; pronotal diskin üzeri ve yan kenarları çöküntülü ve tümsekli, medianda belirgin bir kanal pronotal disk boyunca ön kenarın hemen gerisinden arka kenara kadar uzanır; pronotal kalluslar tomurcuk şeklinde çıkıntılı, çıkıntıların içi tüylüdür (Şekil 3.7 A). Scutellum. Üçgen şeklinde; koyu yeşil veya kahverengimsi; kısa tüylü; oldukça küçük noktalıdır. Elytra. Dar ve uzun (boy/en=2); yan kenarlar mediana kadar hemen hemen paralel, mediandan arkaya doğru belirgin biçimde daralır; elitral apeks kesilmiş gibi düz (trunkat); genel görünümü metalik yeşil, bazı bireylerde kahverengimsi ve tunç rengi metalik yansımalı; humeral kalluslar oldukça iyi gelişmiş; elitra üzerinde simetrik olarak yerleşmiş beş çift oldukça belirgin çöküntü mevcut, birinci çift scutellumun hemen gerisinde, ikinci çift V şeklinde mediandan humeral kalluslara kadar uzanarak scutellumu çevreler, diğer üç çift arkaya doğru sıralanmış; elitra yüzeyi boyuna 11 sıra halinde düzenli noktalı, elitral suturun proksimalindeki ilk sıra nispeten düzensiz, ancak V şeklindeki çöküntüye kadar uzanır, diğer 10 sıra ise ön kenardan arka kenara kadar uzanır; nokta sıralarının arası oldukça belirgin zik zak şeklinde oluk desenli; elitral sutur mediandan itibaren arka kenara kadar ise belirgin biçimde yukarı doğru kabararak kaburga benzeri bir yapı oluşturur (Şekil 3.7 A). Ventrum. Genel olarak altın yeşili renginde, metalik yansımalı; toraks ventralde çok yoğun, uzun, sarımtrak tüylü, tüyler abdomende daha kısa; abdomen yüzeyi mikrogranül şeklinde noktalı, abdominal sternitlerin birleşme noktaları kahverengi bantlı, son abdominal sternitin arka ortası çöküntülü, apikali ovaldir (Şekil 3.7 B). Bacaklar. Tümüyle koyu yeşil metalik yansımalı; yüzeyleri kısa tüylü, üçüncü tarsal segmentlerde tüyler belirgin olarak daha sık ve uzun; arka bacak femurlarının ventralinde oldukça belirgin ve sivri diken şeklinde bir çıkıntı mevcuttur. 38

48 Aedeagus. Median lob dorsal görünümde silindirik, parmak şeklinde, yan kenarları bazalda ve medianda paralel, dorsal açıklık hizasında içeri doğru kıvrılmış, apeks üçgenimsi, terminali meme şeklinde çıkıntılı; yandan görünümde ventral kenar düzgün kavisli, dorsal kenar mediana kadar yay şeklinde kıvrılmış, apikale doğru belirgin şekilde daralmış, apeks sivri; tegmen bazalda dairesel olarak median lobu sarmış, apikale doğru yay şeklinde kavisli, apikalde spatula şeklinde genişlemiş, terminali tüylüdür (Şekil 3.7 C-D). Dişi Vücut erkek bireylere nazaran daha büyük, boy mm, en mm; ventralde abdomenin son sternitinin arka kenarında çöküntü olmaması ve apeksin sivri olması özellikleri dışında erkek bireylere benzerdir. Spermateka. Kanca şeklinde; kornus silindirik; nodül küresel; duktus uzun ve kıvrımlıdır (Şekil 3.7 E). Genel Dağılışı: Palearktik bölgede Portekiz ve İrlanda dan Kazakistan a kadar geniş bir alana yayılmıştır (Warchalowski, 2003). Avrupa, Kafkaslar, Batı Sibirya, Özbekistan, Kazakistan, Kuzey İran, Türkiye ve İsrail den bilinir (Borowiec, 1984; Warchalowski, 1985). Türkiye Dağılışı: Bolu (Abant Gölü), Samsun (Tomov ve Gruev, 1975), Kayseri (Erciyes Dağı) (Warchalowski, 1985) ve Düzce (Turanlı ve Kısmalı, 2003). Habitat ve konak bitki ekolojisi: Genellikle D. marginata ile simpatrik olarak Sparganium erectum L. üzerinde yoğun populasyonlar halinde bulunmuştur. Sığ dere ve göl kıyılarında yoğun bir vejetasyon oluşturan Typha latifolia L. üzerinde de sıkça rastlanmıştır. Nadir olarak da, Carex riparia Curtis üzerinden toplanmıştır. Üzerinden yakalandığı tüm bitkilerde oldukça karakteristik beslenme izleri gözlenmiştir. 39

49 Altfamilya: Galerucinae Latreille, Galerucella calmariensis (Linnaeus, 1767) İncelenen Materyal: Denizli, Işıklı Gölü, 814 m, Mart-Ekim 2006, 26, 33 ; Mart-Ekim , 28 ; Denizli, Büyük Menderes Nehri, 765 m. 2006, 36, 28 ; 2007, 25, 20 ; 2008, 12, 16 ; Denizli, Yayla Gölü, 1150 m. 2006, 10, 8 ; 2007, 5, 7 ; Muğla, Köyceğiz Gölü, 8 m, 2006, 13, 10 ; 2007, 4, 7 ; Isparta, Eğirdir Gölü, 918 m, 2006, 10, 4 ; 2007, 3, 6 ; Afyon, Karakuyu Gölü, 950 m, 2006, 6, 12 ; 2007, 10, 4. Erkek Vücut elips şeklinde, boy mm, en mm (Şekil 3.8 A) Baş. Genişliği hemen hemen pronotumun ön kenarı kadar; koyu kahverengi veya pas renginde, frontoclypeal sutur seyrek ve uzun tüylü, frons yüzeyi ve antenlerin arası tüysüz, pronotum ile frons arasında kalan kısmı sık ve kısa tüylü, frons medianda derince bir kanal ile ayrılmış, kanalın her iki tarafında yumru şeklinde tümseklik mevcut; başın pronotuma yakın kısmı hafifçe çöküntülü; baş yüzeyi noktalı, noktalanma fronsta seyrek ve ince, pronotuma doğru daha sık ve iri; antenlerin ilk dört segmentinin bazalı açık kahverengi, diğer kısımları koyu kahverengi, sonraki segmentler tümüyle koyu kahverengi; anten segmentlerinin oranları: 1.6/1/1.5/1.3/1.2/1.2/1.2/1.1/1.2/1.2/1.6; maksillar palpus, labrum, labium ve mandibüller koyu kahverengidir (Şekil 3.8 A). Pronotum. Üstten bakıldığında trapezoid şeklinde, elitranın bazalından daha dar; yanlarda belirgin şekilde konveks; genel görünümü pas renginde veya açık kahverengi, bazı örneklerde ortada fazla belirgin olmayan siyah bir benek mevcut; pronotal disk her iki yanda büyük ve derin çöküntülü; disk yüzeyi yoğun kısa tüylü, sık ve iri noktalı, noktalar baştakilere nazaran oldukça büyüktür (Şekil 3.8 A). 40

50 Scutellum. Ters trapezoid şeklinde, arka kenarı küt; yüzeyi ince tüylüdür. Elytra. Önden arkaya doğru hafifçe genişleyerek apikalde oval bir şekilde sonlanır; genel görünümü açık kahverengi, bazı örneklerde elitranın yan taraflarında kalın siyah bir bant mevcut, elitranın tüm yan kenarları belirgin şekilde geniş kanallı; humeral kalluslar iyi gelişmiş; epipleura dorsal görünümde elitranın bazalından itibaren belirgin; elitra yüzeyi yoğun, kısa tüylerle kaplı; iri ve sık noktalıdır (Şekil 3.8 A). Şekil 3.8. Galerucella calmariensis (Linnaeus) Erkek A) Genel görünüm B) Abdomen C) Aedeagus, dorsal D) Spermateka 41

51 Ventrum. Abdomen elitra renginde, açık kahverengi; yoğun kısa tüylü; sık ve ince noktalı; son abdominal sternitin arka kenarı iki parçalı, parçalanma sternitin ortasına kadar uzanır (Şekil 3.8 B). Bacaklar. Genelde vücut renginde, açık kahverengi, ancak bazı bireylerde coxalar ve femurların bazalı ile dördüncü tarsal segmentler daha koyu renklidir. Aedeagus. Dorsal görünümde silindirik; yan kenarlar bazalda hemen hemen paralel, apikale doğru kademeli olarak daralır ve apekste oval bir şekilde sonlanır; yandan görünüşte mediana kadar her iki kenar da konveks ve paralel, mediandan itibaren hemen hemen düz, apikale doğru hafifçe daralır; apekste oval olarak sonlanır (Şekil 3.8 C). Dişi Vücut erkeklere göre daha büyük, boy mm en mm; diğer özellikler erkeğe benzer. Spermateka. Kanca şeklinde, kornus oldukça kavisli; nodül oval; duktus uzun ve kıvrımlıdır (Şekil 3.8 D). Genel Dağılışı: İrlanda ve İngiltere den Japonya ya kadar oldukça geniş bir alanda dağılış gösteren Transpalearktik bir türdür (Warchalowski, 2003). Avrupa, Kuzey Afrika, Kafkasya, Sibirya, Kazakistan, Türkmenistan, Kuzey Çin ve Japonya dan bilinir (Silfverberg, 1974). Türkiye Dağılışı: Bolu (Medvedev, 1970), Samsun, Tokat (Tomov ve Gruev, 1975), Sinop (Tomov, 1984), Erzurum (Aslan, 1998), Artvin, Istanbul (Aslan vd., 2000), İzmir (Turanlı ve Kısmalı, 2003) ve Isparta (Gök ve Duran, 2004). Habitat ve konak bitki ekolojisi: Dere ve kanal kenarlarıyla sulak alanlara yakın taban suyu yüksek nemli arazilerde bulunan Lytrum salicaria L. üzerinde yoğun 42

52 populasyonlar halinde sıkça rastlanmıştır. Konak bitkisinin yapraklarında gözenekler şeklinde beslenme izleri bırakır. Nadir olarak da, Phragmites australis (Cav.) üzerinden toplanmıştır ancak bu bitkiler üzerinde beslenme izine rastlanmamıştır Galerucella nymphaeae (Linnaeus, 1758) İncelenen Materyal: Afyon, Karakuyu Gölü, 950 m, , 14, 17 ; , 10, 11 ; Erkek Vücut elips şeklinde, boy mm, en mm (Şekil 3.9 A) Baş. Genel görünümü kırmızımsı kahverengi, bazı bireylerde verteks merkezde siyahımsı; baş küçük ve sık noktalı, küçük tüylerle kaplı; frontal tüberküller belirgin ve iyi gelişmiş, boyuna bir kanalla ikiye ayrılmış, üzeri noktasız; gözler küresel; antenlerin ilk altı segmenti kırmızımsı kahverengi, apikalleri, diğer segmentlerin büyük bir kısmı tamamen siyah, bazı örneklerde antenler tamamen kırmızımsı kahverengi; anten segmentlerinin oranları: 2/1/2/1.4/1.2/1/1/1/1/1/1 (Şekil 3.9 A). Pronotum. Genişliği uzunluğunun yaklaşık iki katı kadar (en/boy=1.83); pronotumun ön ve arka kısımları ile pronotal disk belirgin şekilde konveks; kırmızımsı kahverengi metalik yansımalı; tüysüz; diskin her iki kenarı derin çöküntülü, çöküntülerin içi kaba noktalı ve kısa tüylüdür (Şekil 3.9 A). Scutellum. Üçgenimsi, arka kenarı küt; kahverengi; üzeri çok ince tüylüdür. Elytra. Yan kenarları hemen hemen paralel, arkaya doğru hafifçe genişleyerek apekste oval şekilde sonlanır; genel görünümü koyu kahverengimsi; yan kenarlar üstten bakıldığında belirgin ve açık sarımsı kahverengi; humeral kalluslar oldukça belirgin; elitra yüzeyi yoğun ve düzensiz noktalı, küçük tüylerle kaplıdır (Şekil 3.9 A). 43

53 Şekil 3.9. Galerucella nymphaeae (Linnaeus) Erkek A) Genel görünüm B) Abdomen C-D) Aedeagus C) Dorsal D) Lateral E) Spermateka Ventrum. Toraks ve abdomen koyu kahverengi, yoğun kısa tüylü; son abdominal sternit açık kahverengi, apikal kenarı belirgin şekilde çöküntülüdür (Şekil 3.9 B). Bacaklar. Bazı bireylerde tümüyle kırmızımsı kahverengi, bazılarında ise koyu kahverengi; ince tüylerle kaplıdır. Aedeagus. Median lob dorsal görünümde silindirik, yan kenarları birbirine paralel, apeks üçgen şeklinde, terminali sivri; iç kesedeki sklerit belirgin; yandan görünüşte yay şeklinde kıvrılmış, ventral kenar oldukça düzgün kavisli, dorsal kenar mediana kadar ventral kenara paralel, apikale doğru daralarak sonlanır, apikali sivridir (Şekil 3.9 C-D). 44

54 Dişi Vücut erkeklere göre daha büyük, boy mm en mm. Diğer özellikler erkeğe benzer. Spermateka. Kanca şeklinde, küçük; kornus silindirik ve kavisli, nodül yuvarlak, duktus helezoniktir (Şekil 3.9 E). Genel Dağılışı: Avrupa, Kafkasya, İran, Sibirya, Orta Asya (Kazakistan, Özbekistan), Moğolistan, Çin, Kuzey Amerika (Silfverberg, 1974). Avrupa daki dağılışı 42. ve 69. paraleller arasındadır (Warchalowski, 2003). Türkiye Dağılışı: Bu tez çalışması sırasında Afyon-Karakuyu Gölü nden toplanmış örneklere bağlı olarak Türkiye faunası için yeni kayıt olarak belirlenmiş ve Gök ve Ekiz (2006) tarafından Entomologische Zeitschrift dergisinde yayımlanmıştır. Habitat ve konak bitki ekolojisi: Göllerin sığ kıyı kısımlarında, oldukça yoğun kamış [Phragmites australis (Cav.), Typha angustifolia L.] ve saz (Schoenoplectus lacustris L.) vejetasyonunun arasına dağılmış Nilüferlerin (Nymphaea alba L.) suda yüzen yaprakları üzerinden toplanmıştır. Yaprakların üzerindeki beslenme izleri delik şeklinde ve oldukça belirgindir Altfamilya: Chrysomelinae Latreille, Prasocuris junci (Brahm, 1790) İncelenen Materyal: Denizli, Işıklı Gölü, 814 m, Mart-Ekim 2006, 24, 19 ; Mart-Ekim , 29 ; Denizli, Büyük Menderes Nehri, 765 m. 2006, 25, 17 ; 2007, 19, 20 ; 2008, 12, 16 ; Muğla, Köyceğiz Gölü, 8 m, 2006, 9, 13 ; 2007, 6, 8 ; Isparta, Eğirdir Gölü, 918 m, 2006, 10, 8 ; 2007, 6. 45

55 Erkek Vücut silindirik, boy mm, en mm (Şekil 3.10 A). Baş. Siyahımsı veya koyu mavi; genişliği pronotumun ön kenarından daha dar; antenler tümüyle siyahımsı, anten kaidelerinin arası ince kanallı; anten segmentlerinin oranları: 2.2/1.5/1.6/1.5/1/1/1/1.6/1.5/1.5/2.2; baş yüzeyi kaba noktalı ve tüysüz; clypeus seyrek tüylü; labrum, labium, maksillar palpus ve mandibüller kızılımsı kahverengidir (Şekil 3.10 A). Pronotum. Genişliği uzunluğundan biraz daha fazla (en/boy=1.27); genel görünümü siyahımsı, koyu mavi metalik yansımalı; yan kenarlar oldukça konveks; pronotal disk yüzeyi tüysüz, kaba ve düzensiz noktalı, noktalar baştakilerden daha iridir (Şekil 3.10 A). Scutellum. Üçgenimsi, arka kenarı küt; yüzeyi tüysüz, oldukça küçük noktalıdır. Elytra. Üstten hafifçe basık; genel görünümü siyahımsı, koyu mavi metalik yansımalı; yan kenarlar paralel, apekste oval şekilde sonlanır; humeral kalluslar belirgin değil; elitra yüzeyi tüysüz, 10 sıra halinde düzenli noktalı, elitral suturun hemen yanındaki nokta sırası hariç diğerleri arka kenara kadar uzanır (Şekil 3.10 A). Ventrum. Toraks ve abdomen vücut renginde, son abdomen sternitinin yan ve arka kenarları sarı bantlı; abdomen yüzeyi yoğun kısa tüylü, ince sık noktalıdır (Şekil 3.10 B). Bacaklar. Üstten bakıldığında vücut renginde, ventralde tibiaların apikali ve ilk üç tarsal segmentler pas rengindedir. Aedeagus. Median lob dorsalden bakıldığında silindirik, parmak şeklinde, yan kenarları paralel, apekse doğru daralarak oval şekilde sonlanır; yandan görünüşte hafifçe kavisli, ventral kenar hemen hemen düz, apikale doğru hafifçe kıvrılmış, 46

56 dorsal kenar bazalda kambur, mediandan itibaren apekse doğru daralarak sonlanır Şekil 3.10 C-D). Şekil Prasocuris junci Brahm Erkek A) Genel görünüm B) Abdomen C-D) Aedeagus C) Dorsal D) Lateral E) Spermateka Dişi Vücut erkeklere göre daha büyük, boy mm, en mm; diğer özellikler erkeğe benzer. 47

57 Spermateka. Kanca şeklinde, kornus silindirik, oldukça düzgün kavisli; nodül yuvarlak; duktus uzun ve kıvrımlıdır (Şekil 3.10 E). Genel Dağılışı: Avrupa, Güney Sibirya, Kafkasya, Kuzey Afrika (Gruev, 1992), Azerbaycan ve Türkiye (Warchalowski, 2003). Türkiye dağılışı: Afyon, Ankara, Eskişehir, Kayseri, Konya, Muğla, Nevşehir, Sivas, Yozgat (Medvedev, 1970; Kasap, 1988) ve Samsun (Tomov ve Gruev, 1975). Habitat ve konak bitki ekolojisi: Dereler, göl kenarları, bataklık alanlar ve nemli çayırlarda, Scrophulariaceae familyasından Veronica anagallis-aquatica L. üzerinde kalabalık populasyonlar halinde bulunmuştur. Nadiren de olsa, nispeten hızlı akan akarsu kenarlarında aynı familyadan Veronica beccabunga L. üzerinde de rastlanmıştır. Konak bitkileri üzerindeki beslenme izleri belirgindir Sucul Yaprak Böceklerinin Bolluğu ve Dominant Türler Güneybatı Anadolu nun sucul habitatlarında yılları arasında yapılan arazi çalışmaları sonucunda üç cinse ve yedi türe ait toplam 1734 birey toplanmıştır (Donacia impressa dahil edilmemiştir). Toplanan tüm örneklerin türlere göre yüzde dağılımı Şekil 3.11 de verilmiştir. Buna göre, çalışma alanlarında en fazla rastlanan tür Donacia simplex (%29) olmuştur. Bu türü sırasıyla Donacia marginata (%23), Galerucella calmariensis (%21), Prasocuris junci (%13) ve Donacia bicolora (%10) takip etmiştir. Galerucella nymphaeae (%3) ve Donacia vulgaris (%1) ise nadir olarak rastlanan türlerdendir. Tüm çalışma alanlarında örneklemeler periyodik olarak yapılmamıştır. Bu sebeple, sucul yaprak böceklerinin bolluğu ve dominant türlerin tespiti açısından yılları arasında iki haftalık periyotlarla örnekleme yapılan Işıklı Gölü nden elde edilen veriler daha güvenilir sonuçlar vermektedir. Bu alandan toplanan türler değerlendirildiğinde (Çizelge 3.1), Donaciinae altfamilyasına ait türlerin daha bol olduğu görülmektedir yılında D. simplex (%30.3) en bol bulunan tür olarak belirlenmiş ve bunu D. marginata (%21) izlemiştir de ise D. marginata (%26.9), D. simplex (%24.7) e göre daha bol bulunmuştur. D. bicolora 48

58 her iki yılda da üçüncü sırada kalmış ancak 2007 yılında (%24.1), 2006 yılına göre (%17.4) daha bol bulunmuştur. Galerucella calmariensis ve Prasocuris junci açısından 2006 ve 2007 yılları önemli bir farklılık göstermezken, D. vulgaris ise her iki yılda da en az rastlanan tür olmuştur. 233; 13% 11; 1% 52; 3% 482; 29% 370; 21% 182; 10% 404; 23% Donacia vulgaris Donacia simplex Donacia marginata Donacia bicolora Galerucella calmariensis Galerucella nymphaeae Prasocuris junci Şekil yılları arasında Güneybatı Anadolu dan toplanan örneklerin türlere göre yüzde dağılımı Çizelge ve 2007 yılları arasında Işıklı Gölü nden toplanan sucul yaprak böceklerinin bolluğu ve dominansi değerleri Türler N Dominansi (%) N Dominansi (%) Donacia bicolora Donacia marginata Donacia simplex Donacia vulgaris Galerucella calmariensis Prasocuris junci TOPLAM

59 3.4. Sucul Yaprak Böceklerinin Mevsimsel Değişimi ve İklimsel Değişkenlerle İlişkileri Işıklı Gölü nden Mart-Ekim dönemlerinde toplanan sucul yaprak böceklerinin aylara göre dağılımı incelendiğinde (Şekil 3.12) her iki yıl içinde oldukça benzer sonuçlara ulaşıldığı görülmektedir. Nisan ayından başlayarak birey sayısında oldukça belirgin artış olduğu tespit edilmiştir. Mayıs sonu ve Haziran başının sucul yaprak böcekleri için en elverişli mevsim olduğu, Haziran sonundan itibaren ise birey sayısında ciddi bir düşüş görüldüğü söylenebilir. Temmuz ve Ağustos aylarında birey sayılarında gözlenen azalma Eylül ayıyla birlikte hafif bir artış göstermesine karşın Ekim ayında iyice düşmektedir. Bu artış ve azalmaların sebepleri bir sonraki bölümde tartışılmıştır Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Birey sayısı Ağustos Eylül Ekim Şekil Işıklı Gölü sucul yaprak böceklerinin mevsime bağlı sayısal değişimi Sucul yaprak böcekleri, tüm canlılar gibi çevreleriyle sıkı ilişkiler içindedir. Bu çalışmada sucul yaprak böceklerinin sıcaklık ve nem gibi önemli iklimsel değişkenlerle ilişkileri de incelenmiştir. Periyodik olarak örnekleme yapılmış olan Işıklı Gölü nde Mart-Ekim dönemlerine ait 15 er günlük ortalama sıcaklık ve nispi nem değerleri Şekil 3.13 de verilmiştir yılının sıcaklık 50

60 değerleri 2007 ye göre biraz düşük ve nispi nem biraz yüksektir ancak her iki yılın değerleri de oldukça benzemektedir. Sıcaklıklar ve nispi nem değerleri ters orantılı görünmektedir Mart-1 Mart-2 Nisan-1 Nisan-2 Mayıs-1 Mayıs-2 Sıcaklık (*C) Haziran-1 Haziran-2 Temmuz-1 Temmuz-2 Ağustos-1 Ağustos-2 Eylül-1 Eylül-2 Ekim-1 Ekim Nispi nem (%) 10 0 Sıcaklık (2006) Sıcaklık (2007) Nispi nem (2006) Nispi nem 2007) Şekil Işıklı Gölü Mart-Ekim dönemlerine ait 15 er günlük ortalama sıcaklık ( o C) ve nispi nem (%) değerleri Işıklı Gölü nden toplanan sucul yaprak böceklerinin iklimsel verilerle korelatif ilişkileri incelendiğinde, 2006 yılında toplam birey sayısının mevsimsel değişimi açısından sıcaklık değerleriyle ortalama bir korelasyona (k=0.490; p=0.027) sahip olduğu, 2007 yılının sıcaklık değerleri ve her iki yıldaki nem değerleriyle belirgin bir korelasyonu olmadığı görülmektedir (Çizelge 3.2). Donaciinae altfamilyası üyelerinin toplam sayıları, sıcaklık ve nem değerleriyle her iki yılda da kayda değer bir korelasyon göstermemiş ancak Donacia simplex in 2006 yılında sıcaklık değerleriyle orta derecede ilişkili olduğu (k=0.443; p=0.043) belirlenmiştir. Galerucella calmariensis 2006 yılında hem sıcaklık, hem de nem değerleriyle yakından ilişkili bulunmuştur (sıcaklık için k=0.667, p=0.002; nem için k=-0.600, p=0.007). Prasocuris junci ise her iki yılın sıcaklık değerleriyle pek kuvvetli olmayan ama dikkate değer bir ilişki içindedir (2006 da k=0.468, p=0.034; 2007 de k=0.525, p=0.037) 51

61 Çizelge 3.2. Işıklı Gölü sucul yaprak böceklerinin yıllarındaki sıcaklık ve nem değerleriyle korelasyonları Taksonlar Donacia bicolora Donacia marginata Donacia simplex Donaciinae Galerucella calmariensis Prasocuris junci Toplam birey sayısı Sıcaklık Nem k p k p k 0.443(*) p k p k 0.667(**) (**) p k 0.468(*) 0.525(*) p k 0.490(*) p k=pearson Korelasyon Katsayısı p=güvenilirlik aralığı * p< 0.05 aralığında önemli olan korelasyonlar ** p<0.01 aralığında önemli olan korelasyonlar 52

62 4. TARTIŞMA VE SONUÇ Ekolojik değerleri oldukça yüksek olan ve farklı türlerden binlerce canlının yaşamasına olanak sağlayan sulak alanlar, tropik ormanlarla birlikte yeryüzünün en zengin ve en üretken ekosistemlerini oluşturmaktadır. Akarsu deltaları, sığ göller, sazlıklar ve lagünlerde organik madde üretimi m 2 de 20 gr dır. Bu üretim miktarı ormanlardaki organik madde üretimine eş değerdedir (Ölçer, 1989). Ülkemiz, coğrafi konumu, topoğrafik yapısı ve değişik iklim şartlarının oluşturduğu farklı ekolojik karakterdeki sulak alanlarıyla Avrupa ve Ortadoğu nun en önemli ülkelerinden biridir. Sulak alanlarda yaşayan önemli canlı gruplarından birisi olan sucul yaprak böcekleri üzerine şimdiye kadar ülkemizde kapsamlı bir çalışma olmaması, var olan çalışmaların da sadece lokal kayıtlar olması bu çalışmanın ortaya çıkmasındaki en önemli sebeplerin başında gelmektedir. Bu tez çalışmasında, Güneybatı Anadolu da yayılış gösteren sucul yaprak böcekleri incelenmiş ve toplam sekiz tür tespit edilmiştir. Bu türlerden beşi Donaciinae altfamilyasının Donacia cinsine, ikisi Galerucinae altfamilyasının Galerucella cinsine ve bir tanesi de Chrysomelidae altfamilyasının Prasocuris cinsine aittir. Bu güne kadar Türkiye den tamamıyla sucul türleri içeren Donaciinae altfamilyasına ait 12 sucul yaprak böceği kaydedilmiştir. Ancak bu kayıtlarla ilgili bazı soru işaretleri bulunmaktadır. Nitekim, Donacia apricans hem Borowiec (1984) hem de Warchalowski (2003) tarafından Türkiye den kaydedilmesine rağmen, her iki araştırıcı da bu kayıt için soru işareti koymaktadır. D. tomentosa ve D. thalassina Tomov ve Gruev (1975) tarafından Türkiye nin kuzey kesimlerinden (sırasıyla Giresun ve Sivas) kaydedilmesine karşın daha sonra Borowiec (1984) ve Warchalowski (1985) tarafından bu türler için hazırlanan genel dağılış haritalarında Türkiye kaydına rastlanmamaktadır. Pic tarafından yalnızca bir dişi örnekten ve sadece Türkiye den tanımlanmış olan D. delagrangei ile ilgili bugüne kadar başka herhangi bir kayda rastlanmamıştır. Yine yalnızca iki dişi bireyle ve sadece ülkemizden (Amasya) tanımlanmış olan D. kraatzi ile ilgili Ermenistan civarından da 53

63 kayıt olduğu bildirilmektedir (Dr. Lech Borowiec kişisel iletişim). TÜBİTAK Türkiye taksonomik tür veri tabanında ( yukarıda zikredilen 12 türden başka üç türün daha kaydı mevcuttur. Bu türler Donacia microcephala Daniel, 1904, D. testaceipes Pic, 1908 ve D. testacerpes Pic, 1908 dir. D. microcephala nın dağılışı için Warchalowski (2003) Asia Minor (küçük Asya) ifadesini kullanmakta ve bu ifade çoğunlukla Anadolu yu kastetmektedir. Ancak aynı ifadenin İran, Irak ve Suriye gibi komşu ülkeler için de kullanıldığı bilinmektedir. Nitekim Borowiec (1984), D. microcephala nın dağılış alanını açıkça Irak olarak vermektedir. Bu türün İran dan da kaydı vardır (Bienkowski ve Bienkowskaja, 2003). Türkiye de bulunması oldukça muhtemel olan bu türle ilgili de bir soru işareti vardır. Veri tabanındaki diğer bir tür olan D. testaceipes, D. microcephala nın sinonimi olarak kabul görmektedir (Askevold, 1990). Veri tabanına D. testacerpes olarak geçmiş olan türe herhangi bir literatürde rastlanmadığından bunun bir yazım yanlışı olabileceği düşünülmektedir. Bu durumda, D. microcephala dahil ülkemizden bugüne kadar kaydedilen Donaciinae türü sayısı 13 olmaktadır. Bu sayıya, bu çalışmada tespit edilen ve ülkemiz için yeni kayıt olduğu anlaşılan Donacia vulgaris türü de eklenince Türkiye den bilinen Donaciinae türlerinin sayısı 14 e çıkmaktadır. Donacia vulgaris Zschach, 1788 elitral apeksinin her iki köşesinin karakteristik şekilde çıkıntılı olması ve elitra üzerinde belirgin çöküntü olmaması özellikleriyle (Bkz. Şekil 3.2) Güneybatı Anadolu da yayılış gösteren diğer sucul yaprak böceklerinden kolaylıkla ayırt edilebilir. Avrupa da oldukça geniş bir alana yayılmış olması ve şimdiye kadar Balkanlar, Kafkaslar ve İran gibi ülkemize yakın yerlerden de kaydedilmiş olmasına karşın bu türün Türkiye den kaydı bulunmamaktadır. Türün Güneybatı Anadolu dan bulunmuş olması coğrafi dağılımının daha geniş olduğunu göstermektedir (Şekil 4.1). Muhtemelen İran, Kafkaslar ve Güneybatı Anadolu arasında kalan bölgede de yayılış göstermektedir ki bu da türün ülkemizde geniş bir yayılış alanına sahip olduğu sonucunu doğurmaktadır. Özellikle ülkemizden bilinen birçok Donaciinae türünün kaydedildiği kuzey bölgelerimizde de bulunması kuvvetle muhtemeldir. Ancak çalışma alanımızda az sayıda ve sadece dişilerinin toplanabilmiş olması, populasyon yoğunluğunun düşük olduğunu düşündürmektedir. Bu düşünceyi 54

64 kuvvetlendiren bir başka durum ise böceğin yakalandığı habitata benzer habitatların ve konak bitkisi olarak belirlenen Typha latifolia nın araştırma alanında birçok bölgede bulunması, buna karşın fazla sayıda örneğinin toplanamamış olmasıdır. Sonuçta bu türün Türkiye deki dağılımını ortaya koymak için yeni çalışmalar gerekmektedir. İncelenen örneklerin morfolojik özellikleri, belirlenen konak bitkileri ve habitat özellikleri literatürdeki bilgilerle paralellik göstermektedir. Şekil 4.1. Donacia vulgaris in Türkiye ve çevresindeki dağılımı Donacia simplex Fabricius, 1775 bacaklarının büyük kısmının kırmızımsı kahverengi olması (benzer özellik D. vulgaris de de mevcuttur) ve elitrasında belirgin iki çift çöküntü olmasıyla (Bkz. Şekil 3.3) Güneybatı Anadolu da yayılış gösteren diğer sucul yaprak böceklerinden ayırt edilebilir. Palearktik bölgede geniş bir yayılış alanına sahiptir ve Türkiye nin kuzey bölgelerinden de kaydedilmiştir. Ülkemizin güneybatısından ilk kayıt bu çalışmayla verilmektedir. Türün Güneybatı Anadolu da da bulunmuş olması, Türkiye deki dağılışının yalnızca kuzey bölgelerle sınırlı olmadığını göstermesi açısından önemlidir (Şekil 4.2). 55

65 Şekil 4.2. Donacia simplex in Türkiye ve çevresindeki dağılımı Çalışma alanında en bol bulunan sucul yaprak böceği olan D. simplex in (Bkz. Şekil 3.11; Çizelge 3.1) daha önceden bilinen konak bitkileri Sparganium, Glyceria ve Carex türleridir. Örneklerimiz de Sparganium erectum (=Sparganium ramosum) ve Carex riparia üzerinden toplanmıştır ve konak bitkisi konusunda literatür bilgileriyle paralellik göstermektedir. Turanlı ve Kısmalı (2003), Prof. Dr. Niyazi Lodos Müzesi nde (Ege Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Bölümü, İzmir) muhafaza edilen örneklerin incelendiği çalışmalarında D. simplex in Lilium sp. ve Oryzae sativa üzerinden toplandığını bildirmişlerdir. Ancak bu bitkilerin D. simplex için konak olmayıp rasgele üzerinde bulunduğu bitkiler olduğu düşünülmektedir. İncelenen örneklerin morfolojik özelliklerinde de önceki bilgilerden farklı herhangi bir varyasyona rastlanmamıştır ancak vücut büyüklüğü Warchalowski (2003) de mm olarak verilmiş, bu çalışmada incelenen örnekler ise mm olarak ölçülmüştür. Bu da Güneybatı Anadolu da bulunan populasyonun daha küçük vücutlu bireylerden oluştuğunu göstermektedir. 56

66 Donacia impressa (Paykull, 1799) pronotumun tipik olarak ön kısımda genişlemiş olması, bacaklarının tümüyle siyah renkte olması ve aedeagusunun ince ve karakteristik şekliyle kolaylıkla tanınabilir (Bkz. Şekil 3.4). Avrupa nın büyük bir bölümü, Kafkaslar, Batı Sibirya ve Moğolistan dan bilinmektedir. Türkiye den ilk kayıt ise Sivas (Zara Gölü) tan verilmiştir (Tomov ve Gruev, 1975) (Şekil 4.3). Prof. Dr. Lech Borowiec le (Wroclaw Üniversitesi, Zooloji Enstitüsü, Biyoçeşitlilik ve Evrimsel Taksonomi Bölümü, Polonya) yapılmış olan görüş alış verişleri sonucunda Konya, Beyşehir Gölü nden toplanmış ama henüz literatüre girmemiş olan örneklerin olduğu anlaşılmıştır. Beyşehir Gölü çalışma alanımızda bulunduğundan, bu örneklere ait iki erkek birey ödünç alınarak incelenmiştir. İncelenen örneklerin morfolojik özellikleri Askevold (1990) ve Warchalowski (1985; 2003) de verilen özelliklerle uyuşmaktadır. Türün konak bitkisi ve habitat özellikleri gözlenemediğinden bu konuda yorum yapma imkanı şimdilik bulunmamaktadır. Şekil 4.3. Donacia impressa nın Türkiye ve çevresindeki dağılımı 57

67 Donacia marginata Hoppe, 1795 pronotal disk üzerinde boyuna uzanmış derin bir kanalın bulunması ve elitrasındaki belirgin üç çift çöküntüyle diğer Güneybatı Anadolu türlerinden kolaylıkla ayrılır (Bkz. Şekil 3.5). Avrupa dan Orta Asya ya kadar geniş bir yayılış alanına sahip olan D. marginata, Donaciinae altfamilyası içinde dağılışı Ortadoğu nun büyük kısmına kadar uzanan ender türlerden birisidir. Warchalowski (1985) nin hazırlamış olduğu genel dağılım haritasında tüm Türkiye dağılış alanı içine alınmıştır. Bilinen kayıtlara göre (Tomov ve Gruev, 1975; Turanlı ve Kısmalı, 2003) Türkiye nin kuzey kesimlerinde (İstanbul, Düzce, Ankara, Samsun ve Tokat) bulunan bu türün Güneybatı Anadolu da oldukça yoğun populasyonlar halinde gözlenmiş olması Warchalowski nin hazırladığı haritayı doğrular niteliktedir (Şekil 4.4). Şekil 4.4. Donacia marginata nın Türkiye ve çevresindeki dağılımı Literatürde konak bitkisi yalnızca Sparganium erectum (=S. ramosum) olarak geçmektedir (Borowiec, 1984; Askevold, 1990; Warchalowski, 1985; 2003). Örneklerimizin büyük bir çoğunluğu da aynı bitkiler üzerinden toplanmış, tipik 58

68 beslenme izleri belirgin olarak saptanmıştır. Bazı örneklerimiz ise Phragmites australis üzerinden toplanmış ancak beslenme izlerine rastlanamadığı için konak bitki olduğunu söylemek zordur. Bu bilgiler ışığında D. marginata nın monofag bir tür olduğu sonucuna ulaşmak mümkündür. Morfolojik yönden örneklerimiz literatür kayıtlarıyla benzerdir. Vücut rengi açısından birçok varyasyonu olduğu tespit edilmiş ancak bu varyasyonların Warchalowski (2003) tarafından kaydedildiği görülmüştür. Donacia bicolora Zschach, 1788 parlak metalik yeşil rengi, elitrasındaki oldukça belirgin beş çift çöküntüleri ve arka bacak femurunun ventralindeki sivri dikeniyle kolaylıkla tanınabilir (Bkz. Şekil 3.6). Palearktik bölgede geniş bir dağılış alanına sahiptir. Yayılışı D. marginata ile birlikte Ortadoğu ya kadar uzanan ender Donaciinae üyelerinden biridir. En güneyde İsrail den kaydedilmiştir. Ülkemizde de özellikle kuzey bölgelerinden ve Erciyes Dağı ndan bilinmektedir. Neredeyse tek eksik bölge olan Güneybatı Anadolu dan da bulunmuş olması türün ülkemizde kozmopolit bir yayılışı olduğunu göstermektedir (Şekil 4.5). Şekil 4.5. Donacia bicolora nın Türkiye ve çevresindeki dağılımı 59

69 Donacia bicolora nın konak bitkileri Sparganium, Carex ve Sagittaria türleri olarak bilinmektedir (Borowiec, 1984; Askevold, 1990; Lays, 2002; Warchalowski, 2003). Örneklerimiz birçok alanda D. marginata ile simpatrik olarak Sparganium erectum üzerinden toplanmıştır. Ayrıca Carex riparia üzerinden de toplanmış, her iki konağında da beslenme izleri belirgin olarak kaydedilmiştir. Konak bitki bilgileri literatürle uyum içindedir. Çalışmamızda, Galerucinae altfamilyasının sucul habitatlarla ilişkili türleri içeren tek cinsi olan Galerucella Crotch ya ait iki tür tespit edilmiştir. Galerucella calmariensis (Linnaeus, 1767), dünyada geniş bir dağılış alanına sahip Transpalearktik bir türdür (Silfverberg, 1974; Warchalowski, 2003) ve Türkiye deki dağılışı iyi bilinmektedir (Medvedev, 1970; Tomov ve Gruev, 1975; Tomov, 1984; Aslan, 1998; Aslan vd., 2000; Turanlı ve Kısmalı, 2003; Gök ve Duran, 2004). Güneybatı Anadolu da su kenarlarında yoğun şekilde bulunan ve Piper (2004) tarafından sulak alanlar için istilacı bir tür olduğu belirtilen Lytrum salicaria üzerinde toplanmıştır. Yarı sucul karakterdeki G. calmariensis konağına son derece özelleşmiştir ve biyolojik mücadele ajanı olarak kullanılmaktadır (Blossey vd., 1994). Bu türün aynı konak bitki üzerinde G. pusilla ile simpatrik olarak bulunduğu belirtilmektedir (Manguin vd., 1993) ancak çalışma alanımızda bu durum gözlenememiştir. Galerucella cinsinin bir diğer sucul üyesi olan Galerucella nymphaeae (Linnaeus, 1758) Holarktik bir tür olup Avrupa daki yayılışı 42. ve 69. paraleller arasındadır (Warchalowski, 2003). Türkiye den ilk kez bu çalışma esnasında kaydedilmiş ve yayınlanmıştır (Gök ve Ekiz, 2006). Güneybatı Anadolu dan (38. paralel) bulunmuş olması türün yayılış alanını güneye doğru oldukça genişletmiştir. G. nymphaeae oldukça fazla sayıda konağa sahip polifag bir türdür. Bilinen konak bitkileri Nuphar sp., Nymphaea sp., Brasenia sp. (Nymphaceae), Potamogeton sp., (Potamogetonaceae), Comarum sp., Rubus sp., Alchemilla sp. (Rosaceae), Lysimachia (Pirimulaceae), Polygonum (Poligonaceae) ve Myrica (Myriaceae) olarak bilinmektedir (Nokkala ve Nokkala, 1998; Pappers vd., 2001). Bu son derece zengin konak kullanımı ve farklı konaklardaki bireylerin arasında görülen morfolojik faklılıklar G. nymphaeae nin taksonomik durumunu tartışmalı hale getirmiştir 60

70 (Silfverberg, 1974; Manguin vd., 1993). Pappers vd. (2002) bu tür içinde konağa bağlı iki ırk olduğunu öne sürmektedir. Nokkala ve Nokkala (1998) ise bunların ayrı türler olduğunu (G. nymphaeae ve G. sagittariae) belirtmiştir. Askevold (1990) ve Manguin vd. (1993) ise G. sagittariae yi sinonim olarak kabul etmektedir. Örneklerimiz sadece Nymphaea alba üzerinden toplandığından farklı konaklara ait örneklerin karşılaştırması yapılamamıştır. Toplanan örneklerin morfolojik özellikleri daha önce Pappers vd. (2001) tarafından aynı konak üzerinden toplanmış bireyler için verilen morfolojik özelliklerle uyum içindedir. Yaprak böceklerinin (Chrysomelidae) sucul üyelerini barındıran bir diğer altfamilyası da Chrysomelinae dir. Bu altfamilya içinde Hydrothassa ve Prasocuris cinslerinin üyeleri sucul habitatlarda bulunurlar (Konstantinov, 2003). Bu çalışmada incelenmiş olan Prasocuris junci (Brahm, 1790) Avrupa, Kuzey Afrika; Sibirya ve Kafkaslar da yayılış gösterir (Gruev, 1992; Warchalowski, 2003). Türkiye deki dağılımı da oldukça iyi bilinmektedir (Medvedev, 1970; Tomov ve Gruev, 1975; Kasap, 1988). İncelenen örneklerin morfolojik özellikleri ve belirlenen konak bitkileri (Veronica anagallis-aquatica ve Veronica beccabunga) önceki literatürle uyum içindedir. Yapılan alan çalışmaları sırasında, Chrysomelinae altfamilyasının bir diğer sucul yaprak böceği cinsi olan Hydrothassa ya ait türlere rastlanılamamıştır. Batı Palaearktik bölgede yedi türü bulunan bu cinse ait yalnızca bir tür [Hydrothassa flavocincta (Brulle, 1832)] ülkemizden kaydedilmiştir (Warchalowski, 2003). Toplanan tüm örnekler değerlendirildiğinde, Donacia simplex (%29) en bol bulunan tür olarak belirlenmiş, bunu D. marginata (%23) izlemiştir. Bu sonuç, Işıklı Gölü nden Mart-Ekim dönemlerinde iki haftalık periyotlarla yapılmış örnekleme sonuçlarıyla da doğrulanmıştır. Ancak 2007 yılında D. marginata (%26.9), D. simplex (%24.7) e göre daha bol bulunmuştur. Bu durumda bu iki türün, Güneybatı Anadolu da yayılış gösteren sucul yaprak böcekleri arasında en baskın olan türler olduğu söylenebilir. Sucul yaprak böceklerinin mevsime bağlı sayısal değişimleri incelendiğinde en yoğun populasyonların Mayıs ayının sonu ve Haziran başında gözlendiği görülmektedir. Aynı dönemde konak bitkilerinin taze yapraklı ve daha yoğun olduğu gözlenmiştir. Sucul yaprak böceklerinin mevsimsel 61

71 fenolojilerinin oluşumu açısından en önemli ana etkenin konak bitkileri olduğu düşünülmektedir. Bunun yanında, sıcaklık ve nem gibi iklimsel faktörlerin de etkili olduğu düşünülebilir. Ancak, sucul yaprak böceklerinin mevsime bağlı sayısal değişimleriyle iklimsel faktörler arasındaki bağlantı incelendiğinde, 2006 yılının sıcaklık değerleriyle ortalama bir korelasyon saptanmış, 2007 yılının sıcaklık değerleri ve her iki yılın nem değerleriyle ilgili bir bağlantı kurulamamıştır. Bu durumda iklimsel faktörlerin sucul yaprak böceklerinin mevsimsel fenolojilerini etkileyen temel faktör olmadığı anlaşılmaktadır. Sucul yaprak böceklerinin hem tür hem de birey sayısı açısından karasal gruplara göre daha az çeşitlilik ve populasyon yoğunluğuna sahip oldukları bilinmektedir (Borowiec, 1984; Jäch, 1998; Konstantinov, 2003) yılları Mart-Ekim döneminde yapılmış olan arazi çalışmalarında yedi türe ait toplam 1734 birey toplanmıştır (Donacia impressa hariç tutulmuştur). Güneybatı Anadolu da daha dar bir alanda Alticinae üzerine yapılmış bir çeşitlilik araştırmasında (Aslan, 2007) ise toplam 81 türe ait 6895 birey toplanmıştır. Bu tür sayısı, Donaciinae altfamilyasının Palearktik bölgenin tamamından bilinen tür sayısından daha fazladır (Bkz. Çizelge 1.1). Donaciinae altfamilyasıyla ilgili benzer çalışmalar incelendiğinde de tür sayısının azlığı dikkat çekmektedir. Konstantinov (2003), Çin in sucul yaprak böceklerini ortaya koyduğu çalışmada 21 tür listelemiştir. Japonya ve çevre adaları içeren bir başka çalışmada ise 22 türe yer verilmiştir (Hayashi, 2004a). Tüm Avrupa ve Akdeniz civarından ise 44 tür kaydedilmiştir (Warchalowski, 2003). Bu bağlamda Güneybatı Anadolu da yapılmış bu çalışmada incelenen sucul yaprak böceklerinin sayısı makul görünmektedir. Sonuç olarak, ülkemizdeki sucul yaprak böcekleriyle ilgili ilk kapsamlı çalışma olma niteliği taşıyan bu çalışma, Güneybatı Anadolu nun ve dolayısıyla Türkiye nin sucul yaprak böcekleri faunasının ortaya konulması yolunda atılmış ilk adım olması, tespit edilen sucul yaprak böceklerin ayrıntılı morfolojik özelliklerini, habitat tercihlerini ve konak bitkilerini ortaya koyması, türlerin lokal zoocoğrafik dağılışları hakkında değerli bilgiler sunması, bölgede hangi türlerin yaygın olduğunu göstermesi ve yapılacak olan diğer çalışmalara kaynaklık etmesi açısından önemlidir. 62

72 5. KAYNAKLAR Anonim, Denizli İli çevre durum raporu. İl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 345s. Denizli. Anonim, Aydın İli çevre durum raporu, İl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 351s. Aydın. Askevold, I.S., Reconstructed phylogeny and reclassification of the genera of Donaciinae (Coleoptera: Chrysomelidae). Quaestiones Entomologicae 26, Aslan, E.G., Çığlıkara, Dibak ve Kasnak Meşesi Tabiatı Koruma Alanlarındaki Alticinae (Coleoptera: Chrysomelidae) Türlerinin Dağılımı ve Çeşitliliği. S.D.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora tezi, 90s, Isparta. Aslan, I., Faunistic and systematic studies on the subfamily Galerucinae (Coleoptera: Chrysomelidae) in Erzurum province. Türk entomololoji dergisi, 22, Aslan, I., Gruev, B., Özbek, H., A Preliminary Review of the Subfamily Alticinae (Coleoptera, Chrysomelidae) in the Turkey. Turkish Journal of Zoology, 23(4), Aslan, I., Warchalowski, A., Özbek, H., A perliminary review of subfamily Galerucinae (Coleoptera, Chrysomelidae) in Turkey. Journal of Entomological Research Society, 2, Aygen, C., Balık, S., Işıklı Gölü ve Kaynaklarının (Çivril-Denizli) Crustacea Faunası. Ege Üniversitesi Su Ürünleri Dergisi, 22(3-4), Baselga, A., Novoa, F., Description of the mature larva of Hydrothassa fairmairei (Brisout) (Coleoptera: Chrysomelidae: Chrysomelinae) and key to the larvae of the genus. Zootaxa, 1344, Bienkowski, A.O., Life cycles of Donaciinae (Coleoptera: Chrysomelidae). In: Chrysomelidae Biology. (Jolivet, P.H., Cox, M.L. eds.) SBP Academic Publishing, pp , Netherlands. Bienkowski, A.O., Bienkowskaja, M.J.O., On the systematics of the subgenus Donaciella Reitter, 1920 of the genus Donacia Fabricius, 1775, with description of the larva of Donacia tomentosa Ahrens, 1810 (Coleoptera: Chrysomelidae: Donaciinae). Genus, 14(1), Bienkowski, A.O., Bienkowskaja, M.J.O., Morphology, systematics and host plants of Palearctic Donaciinae larva. In: New Developments in the Biology of the Chrysomelidae. (Jolivet, P., Santiago-Blay, J.A., Schmitt, M. -eds.) SBP Academic Publishing, pp , Netherlands. 63

73 Blossey, B., Schroeder, D., Hight, S.D., Malecki R.A Host Specificity and Environmental Impact of two Leaf Beetles (Galerucella calmariensis and G. pusilla) for Biological Control of Purple Loosestrife (Lythrum salicaria). Weed Science, 42, Borowiec, L., Zoogeographical study on Donaciinae of the world (Coleoptera, Chrysomelidae). Polskie Pismo Entomologiczne, 53, Center, T.D., Dray, F.A., Jubinsky, G.P., Grodowitz, M.J., Insects and other arthropods that feed on aquatic and wetland plants. U.S. Department of Agriculture, Technical Bulletin No. 1870, 200p. Florida. Çelik, A., Mammadov, R., Düşen, O., Arslan, İ., Buldan ın Floristik Yapısı. Buldan Sempozyumu, Bildiri Özetleri Kitapçığı, Drees, M., Zur Faunistik und Nährpflanzenwahl der Prasocurini im Raum Hagen/Westfalen. Natur und Heimat, 55, Gök, A., Duran, E., A survey of the subfamily Galerucinae (Coleoptera: Chrysomelidae) of Isparta province (Turkey), with two new records. Journal of Entomological Research Society, 6, Gök, A., Ekiz, A.N., First record of Galerucella nymphaeae (Linnaeus, 1758) from Turkey, with notes on its distribution, habitat and host plants (Coleoptera: Chrysomelidae, Galerucinae). Entomologische Zeitschrift, 116(4), Gruev, B., 1992, Geographical distribution of Lamprosomatinae, Eumolpinae, Chrysomelinae, Alticinae, Hispinae ve Cassidinae (Coleoptera, Chrysomelidae) on the Balkan Peninsula. Plovdiv University Press. 512p. Plovdiv. Gruev, B., Tomov, V., Fauna Bulgarica. 13 Coleoptera, Chrysomelidae, Part I, Orsodacninae, Zeugophorinae, Donaciinae, Criocerinae, Clytrinae, Cryptocephalinae, Lamprosomatinae, Eumolpinae. In Aedibus Academia Scientiarum Bulgaricae, 220p. Sofia Gruev, B., Tomov, V., Fauna Bulgarica. 16 Coleoptera, Chrysomelidae Part II Chrysomelinae, Galerucinae, Alticinae, Hispinae, Cassidinae, In Aedibus Academie Scientiarum Bulgaricae, 388p. Sofia. Hayashi, M., 2004a. Revisional study on Japanese members of Donaciinae (Coleoptera: Chrysomelidae). Bulletin of Hoshizaki Green Found, 7, Hayashi, M., 2004b. Identification of Japanese members of Donaciinae (Coleoptera: Chrysomelidae). Bulletin of Hoshizaki Green Found, 7,

74 Houlihan, D.F., Respiratory physiology of the larva of Donacia simplex, a root-piercing beetle. Journal of Insect Physiology, 15(9), Houlihan, D.F., Respiration in low oxygen partial pressures: The adults of Donacia simplex that respire from the roots of aquatic plants. Journal of Insect Physiology, 16(8), Jäch, M.A., Annoated Check List of Aquatic and Riparian/Littoral beetle families of the World (Coleoptera). In: Water Beetles of China, Vol. II. (Jäch, M.A. and Ji, L., -eds.) Zoologisch-Botanische Gesellschaft in Österreich and Wiener Coleopterologenverein, pp.25-42, Wien. Jolivet, P.H., Cox, M.L., Petitpierre, E., Novel aspects of the biology of Chrysomelidae. Kluwer Academic Publishers, 534p. Netherlands. Jolivet, P., Santiago-Blay, J.A., Schmitt, M., New Developments in the Biology of the Chrysomelidae. SBP Academic Publishing, 804p. Netherlands. Jolivet, P., Verma K.K., Biology of leaf beetles. Intercept Publishers, 332p. Netherlands. Kasap, H., 1988, A list of some Chrysomelinae (Coleoptera, Chrysomelidae) from Turkey, Part II: Colaphellus, Gastroidea, Phaedon, Prosocuris, Plagiodera, Melasoma, Phytodecta, Phyllodecta, Timarcha, Entomoscelis. Türk entomoloji dergisi, 12 (2), Kazancı, N., Oğuzkurt, D., Girgin, S., Dügel, M., Distribution of benthic macroinvertebrates in relation to physico-chemical properties in the Köyceğiz-Dalyan estuarine channel system (Mediterranean Sea, Turkey) Indian Journal of Marine Sciences, 32, Kesici, E., Kesici, C., Eğirdir Gölü (Isparta) nün Doğal Yapısına Yapılan Müdahalelerin Gölün Ekolojik Yapısına Etkileri. Ege Üniversitesi Su Ürünleri Dergisi, 23, Konstantinov, A.S., Chrysomelidae: Aquatic leaf beetles of China In: Water Beetles of China, Vol. II. (Jäch, M.A. and Ji, L., -eds.) Zoologisch- Botanische Gesellschaft in Österreich and Wiener Coleopterologenverein, pp , Wien. Lahn, E., Türkiye göllerinin jeolojisi ve jeomorfolojisi hakkında bir etüd. Maden Tetkik Arama Enstitüsü Yayınları, Seri:B, No: 12, 87s. Ankara. Lays, P., Notes on the Donaciines (Coleoptera: Chrysomelidae: Donaciinae). Bulletin de la Societe Royale Belge d Entomologie, 138,

75 Lopatin, I.K., Leaf beetles (Chrysomelidae) of Middle Asia and Kazakhistan. Nauka, 289p. Leningrad. Lopatin, I.K., Leaf Beetles (Chrysomelidae) of the Central Asia and Kazakhstan. Oxonian Press, 416p. New Delhi. Manguin, S., White, R., Blossey, B. Hight, S. D., Genetics, Taxonomy, and Ecology of Certain Species of Galerucella (Coleoptera: Chrysomelidae), Annuals of Entomological Society of America, 86, Medvedev, L. N., A list of Chrysomelidae collected by Dr. W. Wittmer in Turkey (Coleoptera), Revue Suisse de Zoologie., 77, Mohr, K. H., Chrysomelidae In: Die Kafer Mitteleuropas 9 (Freude, H., Harde, K. Lohse,G. A. eds.) pp Krefeld. Nilsson, A.N., Aquatic Insects of North Europe. A Taxonomic Handbook. Volume 1. Apollo Books, 274p. Stenstrup. Nokkala, C., Nokkala, S., Species and habitat races in the chrysomelid Galerucella nymphaeae species complex in northern Europe. Entomologia Experimentalis et Applicata, 89, Ölçer, S., Ülkemizdeki Doğal Çevre ve Ekosistemler. Tarım Orman ve Köyişleri Bakanlığı Dergisi 42, Pappers, S.M., van Dommelen, H., van der Velde, G., Ouborg, N.J Differences in morphology and reproductive traits of Galerucella nymphaeae from four host plant species. Entomologia Experimentalis et Applicata, 99, Pappers, S.M., van der Velde, G., Ouborg, N.J., van Groenendael, J.M Genetically based polymorphisms in morphology and life history associated with putative host races of the water lily leaf beetle Galerucella nymphaeae. Evolution, 56, Piper, G.L., Biological control of the wetlands weed purple loosestrife (Lythrum salicaria) in the Pacific northwestern United States. Hydrobiologia, 340(3), Reid, C. A. M., A taxonomic revision of the Australian Chrysomelinae, with a key to the genera (Coleoptera: Chrysomelidae). Zootaxa, 1292, Seçmen, Ö., Leblebici, E., Türkiye Sulak Alan Bitkileri ve Bitki Örtüsü. Ege Üniversitesi, Fen Fakültesi Yayınları, No:158, 404s, İzmir. Silfverberg, H., The west Palearctic species of Galerucella Crotch and related genera (Coleoptera: Chrysomelidae). Notulae Entomologie, 54,

76 Tomov, V., Cryptocephalinae and Galerucinae from Turkey (Coleoptera: Chrysomelidae). Fragmenta Entomologica, 17, Tomov, V., Gruev, B., Chrysomelidae (Coleoptera) collected by K. M. Guichard in Turkey, Greece and Yugoslavia. Travaux Scientifiques 13(4), Turanlı, F., Kısmalı, Ş., Donaciinae ve Galerucinae (Coleoptera: Chrysomelidae) altfamilyalarına ait Prof. Dr. Niyazi Lodos Müzesi nde saklanan türler üzerinde faunistik araştırmalar. Türk Entomoloji Dergisi, 27(2), Warchałowski, A., Chrysomelidae Stonkowate (Insecta: Coleoptera) Czéść I (Podrodziny: Donaciinae, Orsodacninae, Synetinae, Zeugophorinae i Criocerinae). Fauna Polski, Tom. 10, 272p. Warszawa. Warchałowski, A., The leaf-beetles of Europe and the Meditterranean area. Natura optima dux Foundation, 600p. Warszawa. Yarar, M., Magnin, G., Türkiye nin Önemli Kuş Alanları. Doğal Hayatı Koruma Derneği, 313s. İstanbul. Zeytünlüoğlu, A., Işıklı Gölü (Denizli) nde Yayılış Gösteren Bazı Sucul Makrofitlerin Metal İyonlarına Karşı (Cu ++, Cd ++ ve Ni ++ ) Biyoakümülasyon Yeterliliklerinin Araştırılması. P.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 89s, Denizli. 67

77 ÖZGEÇMİŞ Adı Soyadı : Ali Nafiz EKİZ Doğum Yeri ve Yılı: Çal-Denizli / 1974 Medeni Hali : Evli Yabancı Dili : İngilizce Eğitim Durumu (Kurum ve Yıl): Lise : Denizli Anadolu Lisesi, 1993 Lisans : Dokuz Eylül Üniversitesi, Buca Eğitim Fakültesi, Biyoloji Eğitimi Bölümü, 1998 Yüksek Lisans : Pamukkale Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Biyoloji Anabilim Dalı, 2002 Çalıştığı Kurum/Kurumlar ve Yıl: Pamukkale Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Araştırma Görevlisi, Mersin Ulupınar İÖO Fen Bilgisi Öğretmeni, Denizli Yeşilyuva Osman Çemen ÇPL Biyoloji Öğretmeni, Denizli Acıpayam Anadolu Lisesi Biyoloji Öğretmeni, 2006 Yayınları (SCI ve diğer makaleler): A) SCI-Expanded Kapsamındaki Uluslararası Hakemli Dergilerde Yayımlananlar 1. Urhan, R., Ekiz, A.N., Systematic Studies on Zerconid Mites (Acari: Gamasida: Zerconidae) of Turkey. Acta Zoologica Hungarica, 42, B) Uluslararası Hakemli Dergilerde Yayımlananlar 2. Ekiz A.N., Urhan, R., A New Record of Uroobovella Berlese, 1903 (Acari: Uropodina) from Turkey with some ecological notes. Zoology in the middle east 29,