82 NUMARALI (H / M ) TOKAT ŞER İYYE SİCİLİ NİN TRANSKRİPSİYONU VE DEĞERLENDİRİLMESİ

Transkript

1 1 T.C. ERCİYES ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ 82 NUMARALI (H / M ) TOKAT ŞER İYYE SİCİLİ NİN TRANSKRİPSİYONU VE DEĞERLENDİRİLMESİ Tezi Hazırlayan Yasemin YILMAZ Tezi Yöneten Prof. Dr. Sebahattin SAMUR İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı İslâm Tarihi Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi Kasım 2010 KAYSERİ

2 i

3 ii ÖNSÖZ Bir milletin, kendini tanıyabilmesi ve geleceğini şekillendirebilmesi için tarihini bilmesi bir gereksinimdir. Bu sebeple geçmişten gelen her kalıntı, bulgu ve bilgi; bizim için, geçmiş insanların tecrübelerinden istifade ederek, geleceğimizi aydınlatan birer kandildir. Türk İslam devletleri içinde hem en uzun yaşayan hemde birçok ulusu bünyesinde barındırmış ve yönetmiş olan Osmanlı Devleti tarihinin birinci el kaynakları şer iye sicilleridir. Kapsadığı dönemin hukuki, siyasi, ekonomik, dini ve sosyal yönlerinin keşfedilebileceği bu kaynakların çoğu, arşivlerde, günümüze kadar muhafaza edilmiştir. Tarihimize ışık tutacak bu kaynakların anlaşılabilmesi ve incelenebilmesi için transkribe edilmeleri gerekmektedir. Biz de Tokat ın 82 numaralı şer iye sicil defterini çalışma konusu edinerek Osmanlı tarihi araştırmalarına katkıda bulunmayı amaçladık. Çalışmamızın birinci bölümünde Osmanlı hukuk yapısı hakkında bilgi verilmiş olup bu yapı içerisinde şer iye sicillerinin önemi anlatılmıştır. İkinci bölümde belge özetleri verilmiştir. Üçüncü bölümde metin traskripsiyonu verilmiştir. Belgeler günümüz harflerine çevrilirken orijinal yapısını bozmamak ve araştırmacıların rahat bir şekilde kullanabilmeleri amacıyla tablo yöntemi kullanılarak puntolar küçültülmüştür. Bu şekilde orjinal metinde, aynı satırda bulunan kayıtlar rahatlıkla görülebilmektedir. Bununla birlikte, metindeki sayfa numaraları da ayrıca verilerek, orjinalinde aranan bir sayfaya kolay bir şekilde ulaşmak amaçlanmıştır. Son bölümde ise şehrin yapısı hakkında değerlendirme yapılmıştır. Ayrıca tezimize konu olan şer iye sicilinin orijinal kaydı, fotokopi yoluyla çoğaltılarak bir nüshası, ekler kısmında verilmiştir. Sicil defterinin orijinal kaydında, okunmayan ve boş bırakılmış sayfalar bulunmaktadır. Bu sayfalar Tokat Şer iyye Sicilleri ve 82 Numaralı Tokat Şer iyye Sicili başlığı altında belirtilmiştir. Çalışmamı hazırlamamda yardımlarını esirgemeyen kıymetli Hocam Prof. Dr. Sebahattin SAMUR Beyefendiye; her anımda, yanımda olarak destek ve yardımcı olan değerli eşim Osman YILMAZ a; emeklerinin karşılığını ödeyemeyeceğim sevgili anne ve babalarıma, kıymetli hazinem Ahmet Selim YILMAZ a, değerli arkadaşım Tuğba BOZ a ve dualarını ve desteklerini eksik etmeyen tüm dostlarıma saygılarımı ve teşekkürlerimi sunuyorum. Yasemin YILMAZ Kayseri, 2010

4 iii 82 NUMARALI (H / M ) TOKAT ŞER İYYE SİCİLİ NİN TRANSKRİPSİYONU VE DEĞERLENDİRİLMESİ Yasemin YILMAZ ÖZET Çalışmamız 82 Numaralı Tokat Şer iye Sicilinin günümüz Türkçesine çevrilmesi ve değerlendirilmesinden oluşmaktadır. H \ M yıllarını kapsayan ve 118 sayfa olarak kayıtlarda bulununan sicil defterinin tamamı tereke kaydı (kişinin vefatı dolayısıyla geride bıraktığı her türlü mal varlığı ve varislerine taksimi) ndan oluşmaktadır. Tez, dört ana bölümden müteşekkil olup; giriş bölümünde Osmanlı Devleti nin hukuki yapısı ve şer iye sicilinin tarihi ve önemi genel olarak anlatılmıştır. Birinci bölümde belge özetleri verilerek bir belgenin içinde geçen olay hakkında ön bilgi verilmiştir. İkinci bölümde ise metin tarsnkripsiyonu verilmiştir. Tezimizin üçüncü bölümünde ise defterden elde ettiğimiz bilgiler ışığında Tokat ile ilgili idari, sosyo-ekonomik, ve iktisadi yapı hakkında bilgiler verilmeye çalışılmış ve değerlendirme yapılmıştır. Trankribe edilen metinlerde yazı tarzı nadiren değişiklik arz etmiştir. Sicil defterinin kapsadığı yıllarda ki; mahalle, nahiye ve şahıs isimlerine, lakaplara, ölçü birimlerine, kullanılan giyim ve ev eşyaları, ölçü ve para birimleri hakkında bilgilere ulaşılabilmektedir. Geride kalan mal varlıkları incelendiğinde, halkın, ekonomik yapısı hakkında veriler bulabilmekteyiz. Bununla birlikte, Müslim ve gayr-i Müslim tebaanın birlikte yaşadıkları ve gayr-i Müslim halkın, Müslüman halka göre ekonomik yönden daha iyi şartlara sahip oldukları da görülmektedir. Osmanlı dönemi aile yaşantısı hakkında da bilgi sahibi olabilmekteyiz. Anahtar kelimeler: Şer iye sicili, Tokat, sicil defteri

5 iv TRANSCRIPTION AND THE EVALUATION OF TOKAT SHARI A RECORD - NUMBER 82 (H / M ) Yasemin YILMAZ ABSTARCT Our study consists of Tokat The Shari a Records -numbered 82 s translation into today s Turkish and assessment. Complete Records notebook that covers H \ M and is 118-paged consists estate (left by a deceased person-all kind of wealth and dividing up successors). Thesis is composed of four main parts; firstly Otoman State s legal structure and Şeriye Register s history and importance are generally explained.at the second part, transcription of the text is given.at the third part of the thesis, information about Tokat s administrative, socio-economic, economical structure is tried to given and evaluation is done-by aid of information we obtained from the notebook. The writing style is rarely presents changes in the texts that is transkribed.we can reach information about names of ward, region, person, nicknames, units of measurement, clothes and furniture used, units of Money in the years that Records notebook covers.we can find data about people s economic structure when surviving wealth is searched.besides, it is seen that Muslim and non-muslim citizens lived together and non-muslim people had better conditions economically than Muslim people. We can also have the information about Otoman period s family life. Key words: Shari a Records, Tokat, Records notebook.

6 v İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... ii ÖZET...iii ABSTRACT... iv KISALTMALAR... vi GİRİŞ... 1 A. Osmanlı Hukuku Örfi Hukuk Şer i Hukuk... 3 a. Kadılık Müessesesi ve Şer i Mahkemeler... 5 b. Şer i Mahkemelerin Çalışması ve Mahkemelerin Başlıca Görevleri... 6 B. Osmanlı Şer iyye Sicilleri Tarihi Gelişimi ve Önemi... 8 C. Tokat Şer iyye Sicilleri ve 82 Numaralı Tokat Şer iyye Sicili... 9 D. Metin Traskripsiyonunda Takip edilen Metod BİRİNCİ BÖLÜM A. BELGE TARİHLERİ B. BELGE ÖZETLERİ İKİNCİ BÖLÜM METİN TRASKRİPSİYONU ÜÇÜNCÜ BÖLÜM DEĞERLENDİRME SONUÇ KAYNAKLAR İNDEKS EKLER ÖZGEÇMİŞ

7 vi kr p a a.g.e. No C H M : kuruş : para : akçe : Adı Geçen Eser : Numara : Cilt : Hicri : Miladi KISALTMALAR T.T.K. Yay İst : Türk Tarih Kurumu : Yayınları : İstanbul s. : Sayfa İ.F. y.y. E.Ü. : İlahiyat Fakültesi : Yüzyıl : Erciyes Üniversitesi

8 1 GİRİŞ A. Osmanlı Hukuku Osmanlı Devleti kurulurken tamamen kendine ait bir hukuk sistemi oluşturmamıştır. Daha evvel kurulmuş olan Türk-İslam devletlerinden aldıkları mirası zamanın getirileriyle harmanlayarak kendine özgü bir hukuki yapıyı meydana getirmişlerdir. Osmanlı Devleti bir İslam devleti olması sebebiyle, ilk teşekkül ettiği yıllardan itibaren İslam hukukunun hükümlerini uygulamaya başlamıştır. Hatta Osman Bey in ilk tayin ettiği kadı ve kadının verdiği kararları icraya memur olan subaşıdır. İslam hukuku, Osmanlı Devleti zamanında devletin resmi hukuk sistemi haline gelmişse de, böylesi büyük bir devletin kendine mahsus özelliklerinden de ister istemez etkilenmiştir. 1 Bu nedenle gerek cezai, gerekse vergi konuları ile Müslim ve gayr-i Müslimlerin tabi bulundukları esaslar ve bunların birbirleriyle olan münasebetleri, bu hukuk çerçevesinde konulan hükümlere göre düzenlenmiştir. Şer i Hukuk ( İslam Hukuku ) adını verdiğimiz bu sistemin, nazari olarak her alanda tatbik edildiği göze çarpmaktadır. Ancak bunun yanı sıra, bilhassa idare ve teşkilat sahası ile amme müesseseleri sahasında, eski Türk devletlerinden gelen bir idarecilik geleneği veya fethedilen memleketlerdeki bazı vergi teşkilat ve usullerinin, milli ve örfi denilebilecek bir hukuk sistemini ortaya çıkardığı bilinen bir gerçektir. 2 O halde Osmanlı Devleti Müslüman bir devlet olduğu gibi, hukuk nizamı da İslam Hukukundan başka bir şey değildir. Ancak bu hukuk sisteminin hükümleri, kaynakları itibariyle iki ana kola ayrılmaktadır ve bu iki ana koldan birine kaynakları belirtme 1 Halil CİN, Ahmet AKGÜNDÜZ, Türk Hukuk Tarihi, Osmanlı araştırmaları vakfı yay. III. Baskı, c. I, s Yusuf HALAÇOĞLU; XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı, T.T.K., Ankara, 1998, s.118-9

9 2 açısından şer i hukuk ( şer i şerif ) ve diğerine de örfi hukuk ( kanun-ı münif ) denmiştir Örfi Hukuk Osmanlı Devletinde İslam hukukunun yanı sıra bir de örfi hukukun ortaya çıkışının İslam hukukunu teşekkül biçimi ve Osmanlı Devleti nin içinde bulunduğu siyasi, idari ve hukuki şartlarla yakın ilişkisi vardır. Cemiyetin iyi karşılayıp tekrar ede geldikleri ve müştereken benimsedikleri söz veya fiil olarak tarif edilen 4 örf, burada, gelenek ve görenek anlamında değil, "hükümdarın kamu hukuku alanında, İslâm toplumunun yararına olarak koymuş olduğu kurallar" anlamındadır. Yani İslam hukukunun tali kaynakları kullanılarak ve örf- kaideleri esas alınarak, ister zamanın ülü l-emri ve isterse müçtehit hukukçular tarafından ortaya konan hukuki hükümlerin tamamıdır. 5 İslam hukukçuları örf ve kaidelerini, Kur an ın konuyla ilgili bir ayetine ve Hz. Peygamber in Müslümanların güzel gördüğü şey, Allah katında da güzeldir mealindeki hadisine dayanarak, yardımcı bir hukuk kaynağı olarak kabul etmişlerdir. İslam hukukunun şari i (vaz edicisi), hukuki hükümleri vaz ederken mevcut örf- kaidelerine İslam ın ruhuna aykırı olmamak şartıyla riayet etmiştir. 6 Şer'i hukuk alanında yasama yetkileri olmayan padişahların bu alanda yargılama yetkileri de yoktur. Örfî hukuk alanında ise yasama yetkisi mevcuttur fakat sınırlıdır. Çünkü örfi hukuk kuralları Şer i hukuk kurallarına aykırı olamaması sebebiyle şer i hukuk ile bir bakıma sınırlandırılmıştır. Halife veya padişah (imam-ı meşru) yeryüzünde Allah ın vekilidir yani O na karşı sorumludur ve Kur an ile sünnetin hükümlerine itaat ile mükelleftir. Bu itaati terk ettiği an, kendisine de itaat edilmez. Devleti idare ederken devlet ricalinden mahir ve muktedir olanlarla meşveret etmesi icap eder. Halife veya padişahın otoritesi, meşru daire ile sınırlıdır. Dilediği gibi hareket edemez. Padişahın istibdadı, ilahi kanun ile kayıtlıdır. 7 3 Ahmet AKGÜNDÜZ, Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri, C.I, Fey Vakfı Yay., İstanbul, 1990, s Cin- Akgündüz, s Akgündüz, Osmanlı Kanunnameleri, s Cin- Akgündüz, s Akgündüz, Osmanlı Kanunnameleri, s.49.

10 3 İslam Hukukunun özellikle kitap ve sünnet tarafından teferruatlı olarak düzenlememiş alanlarda devlet başkanına belirli bir takdir hakkını tanımış olması Osmanlı Padişahlarının uzun asırlar boyunca özellikle ceza hukuku ve mali hukuk alanlarında yaptıkları düzenlemelere müsait bir zemin hazırlamıştır. 8 Devlet idaresi ve siyasetle ilgili pek çok düzenleme örfî hukukla yapılmıştır. Osmanlı Devleti nde örfi kanunların hazırlanmasında devletin en üst kademelerinde yıllarca tecrübe kazanmış devlet adamlarından oluşan Divan-ı Hümayun un ve özellikle örfi hukuktan sorumlu nişancıların önemli rolleri vardır. Divanda yapılan görüşmeler ve nişancının faaliyetleri sonucu şekillenen hukuki esaslar padişahların tasdikleriyle kanun haline gelmekte ve uygulamaya girmektedir. Padişahlar tarafından konan kanunların yürürlük süreleri de esas itibariyle bunların hayatta kalmalarıyla sınırlıdır. Bu sebeple her padişah değişikliğinde yürürlükte kalması istenen kanun ve imtiyazların yenilenmesi gerekmektedir. 9 Divan-ı Hümayun'un da genel idare, vergi, ta'zir cezaları, toprak yönetimi gibi konularda emir ve yasaklar çıkarmak, yeni düzenlemeler getiren örfî hukuk kuralları koymak yetkileri bulunmaktadır. Osmanlı'da Divan-ı Hümayun yargı görevi de gördüğünden, diğer İslâm devletlerinin divanlarından ayrılmaktadır. Divan'ın ülkedeki tüm yargı örgütünü denetleme yetkisi bulunmakta bu yetkisini bazen halktan gelen şikayetler üzerine, bazen de kendiliğinden gönderdiği müfettişler aracılığı ile doğrudan kullanmakta idi. Divana gelen uyuşmazlıkların şer'i hukukla ilgili olanlarını kazaskerler, örfi hukukla ilgili olanlarını ise öteki divan üyeleri karara bağlamışlardır. 2. Şer i Hukuk Osmanlı hukukunda şer i hukuktan kastedilen Kur an, sünnet, icma, ve kıyas gibi şer i deliller vasıtasıyla İslam müctehidlerinin fıkıh kitaplarında tedvin ettikleri hukuki hükümlerdir. Osmanlı kanunnamelerinde şer yahut şer`-i şerif diye geçmektedir. Bunlar, hiçbir şahıs veya heyetin tasdikine gerek olmaksızın geçerlidir ve bütün Müslümanları bağlar Ekmeleddin İHSANOĞLU, Osmanlı Devleti Tarihi, Feza Gazetecilik yay. c.i, İstanbul, 1999, s İhsanoğlu, s Akgündüz, Osmanlı Kanunnameleri, s.49.

11 4 Mezheplerin henüz teşekkül etmediği zamanlarda kadılar, müctehitlik melekesine sahip olmalarıyla kadı tayin ediliyorlardı. Fakat zamanla hem mezheplerin oluşması hem de müctehidlerin azalması gibi nedenlerle ictihad kapısı kapandı fikrinin doğmasıyla hukuk alanında da mezhep görüşleri etkili olmaya başladı. Hukuki birlik ve istikrarın sağlanması için bir mezhebi uygulamanın temin ettiği fayda, öte yandan ictihad faaliyetlerinin zamanla azalıp kadıların gittikçe belli bir mezhebin görüşlerini taklit etmeleri, zaruri olarak fetva ve kazada bir mezhebin görüşlerinin esas olabileceğini ve kadıların sadece onunla yetkili kılabileceklerini kabule götürmüştür. 11 Hanefi mezhebinin yayılmasında özellikle Türk devletlerinin önemli rolü olmuştur. Selçuklular Tuğrul Bey zamanından itibaren kadıları çoğunlukla Hanefi mezhebinden seçmişlerdir. 12 Osmanlı devleti ilk zamanlarda kadıların, Hanefi mezhebine uygun kararlar vermesini bir düzenlemeye tabi tutmamışsa da ilerleyen zamanlarda bunu bir zorunluluk haline getirmişlerdir.. Ancak padişah emriyle bir konuda çağın ihtiyacına uygun görüldüğü için diğer üç mezhepten birinin veya herhangi bir müctehidin görüşünün yürürlüğe konulduğu da olmuştur. Osmanlı padişahları şer i hukukun ayrıntılı olarak düzenlemiş bulunduğu alanlarda kanun koymamaya, diğer alanlarda kanun koyarken de genel prensiplere ters düşmemeye belli bir itina göstermişlerdir. 13 Şer i hukukun kaynağı, genellikle İslam hukukunun asli kaynakları yani Kur an, sünnet, icma ve kıyas teşkil ederken; örfi hukukun ve ictihadi hükümlerin kaynağını ise İslam hukukunun tali kaynakları yani amme maslahatı (istislah, istihsan, diğer hukuk sistemleri, örf- kaideleri ve benzeri kaynaklar teşkil etmektedir. 14 Netice itibariyle şer i hukuk ve örfi hukuk birbirinden tamamen ayrı hukuklar değil, birbirinin tamamlayıcısıdır. 11 İhsanoğlu, s İhsanoğlu, s İhsanoğlu, s Akgündüz, Osmanlı Kanunnameleri, s. 46.

12 5 3. Kadılık Müessesesi Kadılık kurumunun tarihi insanlık tarihi kadar eskidir. 15 Kadı, kelime olarak yapan, yerine getiren manalarına gelmekte olup, Osmanlılarda şer i ve hukuki hükümleri tatbik eden 16 kişidir. Osmanlılar, kendilerinden önceki Müslüman devletlerin geleneklerine uyarak kadı tayininde çok titiz davrandılar. 17 Beylik döneminden beri fethedilen yerlere hukuku temsilen bir kadının, idareyi temsilen bir subaşının tayini yerleşmiş bir gelenekti. 18 Kadı, ilmiye sınıfındandır. Şer i hukuk adamıdır, ancak mülki erkân içindedir. Bütün yönetici zümre gibi askeri sınıfın bir üyesidir (vergiden muaf yönetici imtiyaz ve yetkileri vardır), fakat bir yerde yönettiği Müslüman halkın sözcüsü odur. 19 Bir kimse, medreseden mezun olup, kadıasker divanında bir nev i staj gördükten sonra kadılığa tayin edilirdi. Kadı tayini XIV. Ve XV. Yüzyıllarda Divan-ı Hümayun toplantılarında Rumeli ve Anadolu kadıaskerinin arzı ve padişahın onayıyla olurdu. 20 Kadılık müddeti devirlere göre on sekiz aydan üç seneye kadar değişmiştir. 21 Osmanlı devlet teşkilatında, kadı nın adli görevi yanında idari, ilmi ve hatta askeri görevi de vardır. Çünkü Osmanlı şehir idaresinde beledi ve mülki idare fonksiyonları birbirinden kesin çizgilerle ayrılamamıştı. Kadı, şehrin yargı mercii olduğu kadar, asayişin amiri, vakıfların deneticisi, beledi hizmet ve zabıta görevlerinin de amiridir. Bütün bu vazifeleri yerine getirmesinde kendisine yardım eden bazı yardımcıları vardı. 22 Aynı zamanda kadılar çarşı pazarı, satılan malları, bu mallarda bulunması gerekli vasıfları, fiyatları denetleyen, vakıfların kurulması, senetlerin tanzimi, köle azadı, vasiyetnamelerin düzenlenmesi, terekenin taksimi, alım satım, kira, vekalet, rehin, nikah akitleri gibi 23 birçok görevi yerine getirmekteydiler. 15 Ziya KAZICI, İslam Medeniyeti ve Müesseseleri Tarihi, Marmara Üniversitesi, Yay. İst. 2003, s Yusuf HALAÇOĞLU, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, Çağ yay,c XII. İst. 1993, s Kazıcı, s İlber ORTAYLI, kadı maddesi, İslam Ansiklopedisi, 24.cilt. İst s Ortaylı, s Halaçoğlu, Osmalılarda Devlet Teşkilatı, s Halaçoğlu, Osmalılarda Devlet Teşkilatı, s Kazıcı, s İhsanoğlu, s.398.

13 6 Kadılar yaptıkları görevler karşılığında, yevmiyelerin yanı sıra bu gün noterlerin yaptığı gibi, kanunlarla belirlenen miktarlarda harç almakta ve geçimlerini böylece sağlamaktaydılar. 24 Kadılar hükümlerinde bağımsız olmakla beraber, idarenin bütün emir ve kurallarına itaat etmeye mecburdurlar Şer i Mahkemeler ve Mahkemelerin Başlıca Görevleri Osmanlı mahkemelerinin yapılanması, işleyişi, görev ve fonksiyonları önceki İslam devletleri tarafından yapılan uygulamaların daha da geliştirilmesiyle iyice belirginleşmiştir. Bu bakımdan Osmanlı mahkemeleri ile diğer İslam devletlerinin teşkilatları arasında büyük bir benzerlik vardır. Bununla birlikte Osmanlı mahkemeleri eskilerin tecrübelerinden faydalanılarak sakıncaların giderildiği, yararlı özelliklerin korunduğu bir yapıya sahiptir. 26 Osmanlı devletinde yargılamanı yapıldığı esas birim kadı mah kemesi de denilen şer iye mahkemeleridir. 27 Şer iye mahkemeleri (meclis-i şer ) Osmanlı devletinin başlangıcından Tanzimat dönemine kadar uzun asırlar her türlü hukuki ihtilafların çözüldüğü bir merci olmuştur. Burada bir kadı ve mahkemenin bulunduğu yerin büyüklüğüne göre sayıları değişen muhtelif yardımcılar görev yaparlar. İslam hukukunda teorik olarak toplu hâkimli mahkemeler mümkün olmakla ve uygulamada az da olsa bu tür mahkemelere rastlanmakla birlikte, tatbikat genel olarak tek hakimli mahkemeler şeklinde olmuştur. Ancak kadıların ilmi görüşlerinden istifade ettikleri müftüler ve mahkemelerde yargılamayı bir nev i müşahit gözüyle izleyen şuhud ve şühudü l-hal denilen görevliler tek hakimli İslam adliye teşkilatına kendine has bir zenginlik kazandırmıştır. 28 Şer iye mahkemelerinde kararı veren hâkimler dışında başka görevliler de mevcuttur. Naibler ( kadı vekili), kasamlar ( terekeleri taksim eden kişi), muhzırlar, çavuşlar, 24 Abdullah SAYDAM, Osmanlı Medeniyeti Tarihi, Derya Kitabevi, Trabzon, 1999, s Saydam, s Saydam, s Saydam, s İhsanoğlu, s. 392.

14 7 subaşılar ve mübaşirler, müşavirler, kâtipler, hademeler, kapıcılar gibi farklı görevlerde birçok eleman bulunmaktadır. 29 Şer iye mahkemelerinin belli bir makam binası yoktur. Ancak bu, şer i meclis adıyla yargılamanın yapıldığı muayyen bir yerin olmadığı manasına alınmamalıdır. Kadıların yargı işlerini rahat yürütebilecekleri ve ilgililerin her an kadıyı bulabilecekleri belli ve mahkemenin vakarına yakışır bir yerin bulunması şarttır. Bu, kadının evinin bir köşesidir veya cami, mescit yahut medreselerin bir odasıdır. 30 Osmanlı devletinde çok uluslu, çok dinli ve dolayısıyla çok hukuklu bir yargı vardı. Ona göre de hukuk tatbikatına rastlanır. Özellikle de dini yönü ağır olan ya da tamamen dini olan işlerde her cemaat kendi hukukunu uygulardı. Buna çağlar boyu engel olunamamıştır. Ancak iş dünyaya aitse ve dini özellik ve nitelik taşımıyorsa o takdirde Müslüman kadılar sorunları çözerlerdi. 31 Osmanlı toplumunda vezirler, valiler vs. gibi devlet ileri gelenleri her ne suretle olursa olsun, hukuki işlere müdahalede bulunmazlardı. Kadılar, bu hususta serbest ve sadece vicdanlarına göre hareket ederlerdi. Hiç kimse onların tarafsızlığını bozma cesareti gösteremezdi. 32 Tanzimattan önce Osmanlı ülkesindeki yargı gücünü tek başına denecek kadar müstakil olarak kullanan şer iye mahkemelerinin; daha doğrusu kadıların bu yetkileri ve düzeni II. Mahmut tan itibaren azalmaya ve yeni düzenlemelere maruz kalmıştır. 33 Osmanlı yargı sisteminin en göze çarpan özelliği mahkeme kayıtları olan şer iye sicilleridir. 29 Geniş bilgi için bkz; Cin- Akgündüz, s Ahmet AKGÜNDÜZ, Şer iye Sicilleri, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı yay. İst. 1988, C.I, s Hacer YILDIZ, 50 numaralı Tokat Şer iye Sicilinin Transkripsiyonu ve Değerlendirmesi, Y. Lisans Tezi, Kayseri, s Kazıcı, s Cin- Akgündüz, s.278.

15 8 B. Osmanlı Şer iyye Sicilleri 1. Tarihi Gelişimi ve Önemi Mahkemelerde yapılan her türlü işlemlerin suretlerinin yer aldığı şer iyye sicil defterleri İslam hukuk tarihinde çok erken dönemlerden itibaren tutulmaya başlanmıştır. İlk kadı sicillerinin Emeviler döneminde Mısır da tutulmaya başlandığı bilinmektedir. Muaviye nin mısır kadısı olan Süleym b. Itr, daha önce hükme bağlamış olduğu bir miras davasının taraflar tarafından sonradan inkar edilmesi üzerine tekrar hükme bağlayıp sonra da ispatını kolaylaştırmak için bir sicile kaydetmiş ve şahitlere de bunu tevsik etmiştir. Bu usul daha sonra da büyük ölçüde istikrarlı biçimde devam ede gelmiştir. 34 Şer iyye Sicil Defterleri, Osmanlı döneminde ilk olarak, XV. Yüzyılın ilk yarısından itibaren düzenli olarak yazılmaya başlanmış ve XX. Yüzyılın ilk çeyreğine kadar devam etmiştir. 35 Her mahkemede bu siciller gayet titizlikle tutulur, verilen her türlü kararlar, tasdik edilen evrak, nikah, narh, merkezden yollanan emir ve talimatlar, vergi miktarları gibi mahkeme fonksiyonunun dışında olan bilgiler de bu sicillerde yer almaktaydı. Siciller kaza merkezlerinde muhafaza edilmek mecburiyetindeydi. Kazaya atanan kadılar önceki yıllara ait davalar hakkında bu sicillere bakarak fikir sahibi olabilmekteydiler. Osmanlı hukukçuları sicillerin doğru olarak tutulabilmesi içine büyük önem vermişler, hatta bu konu başlı başına bir öğretim meselesi olarak görülerek medreselerde sakk-ı şer i adıyla dersler okutulmuş tecrübeli kadılarca vakfiye, nafaka, nikah, husumet gibi dava örnekleri tutularak sicilin nasıl tutulması gerektiği genç kadı adaylarına gösterilmiştir. 36 Bu defterler belli bir usule göre uzun boylu, dar ve enli olurlardı. Mahkemelere, bazen de hakimlere göre defterlerin ebatları da değişmiştir. Yazıları çok zaman ta lik kırması denilen yazı şeklidir, kağıt çok sağlam, parlak ve mürekkepleri de bu gün bile parlaklığını muhafaza edecek kadar sabittir. Çoğunlukla defterlerin üzerinde kadıların isimleri mevcuttur İhsanoğlu, s Mustafa DENKTAŞ, Şer iye Sicil Defterlerinin Sanat Tarihi Araştırmalarındaki Önemi (Kayseri Ölçeği), E.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, sayı: 18, Kayseri, 2005, s Saydam, s Akgündüz, Şer iye Sicilleri, s. 20.

16 9 Şer iye sicillerinin kapsadığı belgeler iki gruba ayrılabilir. Birincisi hüccetler, ilamlar, maruzlar,, ve diğerlerini kapsayan; kadıların ifadesiyle kaleme alınan belgeler, ikincisi de dışardan geldiği halde sicillere kayıt olunan belgeler. 38 Örfi hukukun uzun bir süreç içerisinde padişahların hüküm irade ve fermanlarının bir araya gelmesiyle oluştuğu, kanunnamelerin ilk şekillerinin de çoğu kere bu münferit ferman ve hükümler olduğu göz önüne getirilirse, bunların birer kopyalarının bulunduğu şer iyye sicil defterlerinin Osmanlı hukukunun uygulanması sırasında bir yürürlük kaynağı olarak oynadığı rol daha iyi anlaşılır. 39 Kısaca bu siciller, nazari hukukun uygulamadaki en güzel ve en müşahhas örnekleridir. Başta İstanbul Müftülüğü Şer i Siciller Arşivi olmak üzere toplam 18 müzeden, bilinen ve tespit edilene göre sicil defteri mevcuttur. Her kasaba kaza ve nahiyede bile kadıların bulunduğu göz önüne alınırsa bunların ne kadar önemli bir hukuk kaynağı olduğu kendiliğinden ortaya çıkar. 40 Bu defterlerde, devletin hukuki, iktisadi, sosyal, askeri ve idari müesseseleri hakkında önemli tarihi bilgiler bulunmaktadır. Ancak söz konusu bilgileri tam olarak ortaya çıkarabilmek için, defterlerin tek tek elden geçirilerek okunup değerlendirilmesi lazımdır. 41 C. Tokat Şer iyye Sicilleri ve 82 Numaralı Tokat Şer iyye Sicili Tokat Şer iye sicilleri H \ M yılı itibariyle başlamış olup, H \ M yılına kadar olan tarihi kapsayan 117 defterden oluşmaktadır. Belgeler genellikle Milli Kütüphane ve İstanbul da bulunan Osmanlı Arşivinde muhafaza edilmekte olup mikrofilm ve fotokopi yoluyla çoğaltılarak, araştırmacıların istifadelerine sunulmaktadır. 82 numaralı Tokat şer iye sicil defteri milli kütüphaneden temin edilmiştir. Kayıtlarda 118 sayfa olarak belirtilen defterin orijinal kaydında ise; 8. ve 9. sayfalar yapışık olduğu için okunamamış olup, 16 ve 17. sayfalar boş beyaz olarak belirtilmiştir. Bununla birlikte 90. sayfadan 100. sayfaya kadar olan sayfaların, orijinal kayıtta mevcut 38 Geniş bilgi için bkz. Akgündüz, Şer iye Sicilleri, s İhsanoğlu, s Cin- Akgündüz, s Ali AKTAN, Osmanlı Paleografyası ve Siyasi Yazışmalar, Osmanlılar İlim ve İrfan Vakfı yay. İst s.175.

17 10 olmadığı tespit edilmiştir. Ayrıca 110.sayfadan itibaren 8 sayfanın da boş beyaz olarak ifade edildiği görülmüştür. Defterdeki belgeler, tespit edilemeyen bir nedenden dolayı dört ayrı yerde yeniden numaralandırılmıştır. Karışıklığa sebep olmaması için yeniden başlayan her kısmı; A, B, C, D olarak harflendirdik. Örnek: A.Belge No: 1; B.Belge No:1. Bu şekilde araştırmacıların belgelere daha kolay ulaşmasını sağlamayı amaçladık. D. Metin Transkripsiyonunda Takip edilen Metot Bir toplumun dilini bilmek, tarihi araştırma için yeterli değildir. Dille birlikte kullanılan yazınında bilinmesi lazımdır. 42 Paleografi, eski zamanlara ait yazıları inceleyen bir ilim dalı olduğuna göre, yazılı tarihi vesikaları, paleografi okur, inceler ve tarihin hizmetine sunar. Tarih de bu vesikaları değerlendirerek neticeye varır. 43 Osmanlıca denilen Osmanlılar devri Türk alfabesi ise, Türkçe, Arapça, Farsça alfabelerinden meydana gelen 35 harfli bir alfabedir. Arap ve Fars alfabelerinin tesiriyle teşekkül eden bu alfabe, 1928 yılına kadar kullanılmıştır. Bu alfabede Türk fonetiğine uygun olarak Arap ve Fars alfabelerinde bulunmayan bazı harfler mevcuttur. 44 Biz de 82 numaralı Tokat şer iye sicilini, bu fonetiğe uygun bir şekilde günümüz harflerine çevirdik. Defterde okunamayan yerler ( ) şeklinde ifade edilmiştir. Ayrıca defterin orijinalinde ki sayfa numaraları belirtilmiştir. Bununla birlikte defterdeki kayıtların orijinalini muhafaza amacıyla tablo usulü kullanılmıştır. Böylelikle orijinal metindeki satır hizaları bozulmadan transkribe edilmiştir. 42 Mübahat KÜTÜKOĞLU, Tarih Araştırmalarında Usul, Kubbealtı Neşriyat, İst. 1998, s Cahit BALTACI, İslam Paleografyası, Marmara İ.F. Vakfı Yay. İst. 1989, s Baltacı, s.14.

18 11 BİRİNCİ BÖLÜM 1. BELGE TARİHLERİ Sayfa No: 2 A.1 25 REBİÜLAHİR 1309 / 28 KASIM 1891 A.2 23 REBİÜLEVVEL 1309 / 27 EKİM 1891 A.3 6 REBİÜLEVVEL 1309 / 10 EKİM 1891 A.4 28 REBİÜLAHİR 1309 / 1 ARALIK 1891 A.5 13 CEMAZİYELEVVEL 1309 / 15 ARALIK 1891 A.6 A.7 A.8 A.9 A.10 9 CEMAZİYELAHİR 1309 / 10 OCAK 1892 A ŞABAN 1309 / 11MART 1892 A RECEP 1309 / 14 ŞUBAT 1892 A ŞEVVAL 1309 / 21 MAYIS 1982 A RECEP 1309 / 13 ŞUBAT 1892 A REBİÜLAHİR 1309 / 18 KASIM 1891 Sayfa No: 18 B.1 21 ZİLKADE 1309 / 17 HAZİRAN 1892 B.2 13 REBİÜLEVVEL 1310 / 17 EKİM 1891 B.3 15 REBİÜLEVVEL 1310 / 19 EKİM 1891 B.4 29 REBİÜLAHİR 1310 / 2 ARALIK 1891 B.5 15 CEMAZİYELEVVEL 1310 / 5 ARALIK 1892 B.6 B.7 11 CEMAZİYELAHİR 1310 / 31 ARALIK 1892 B.8 20 CEMAZİYELEVVEL 1310 / 10 ARALIK 1892 B.9 25 REBİÜLEVVEL 1310 / 17 EKİM 1892 B CEMAZİYELAHİR 1310 / 17 OCAK 1893 B CEMAZİYELAHİR 1310 / 17 OCAK 1893 B CEMAZİYELAHİR 1310 / 14OCAK 1893 B.13 5 REBİÜLEVVEL 1310 / 27 EYLÜL 1892 B.14 5 MUHARREM 1310 / 30 TEMMUZ 1892 B.15 5 RAMAZAN 1310 / 23 MART 1893

19 12 B CEMAZİYELEVVEL 1310 / 8 ARALIK 1892 B ZİLHİCCE 1310 / 8 TEMMUZ 1893 B ZİLKADE 1310 / 29 MAYIS 1893 B.19 4 CEMAZİYELAHİR ARALIK 1893 B REBİÜLAHİR 1311 / 31 EKİM 1893 B CEMAZİYELEVVEL ARALIK 1893 B.22 B.23 4 CEMAZİYELEVVEL 1311 / 13 KASIM 1893 B.24 B ZİLHİCCE 1310 / 25 HAZİRAN 1893 B.26 6 ZİLKADE 1310 / 22 MAYIS 1893 B ŞABAN 1310 / 14 MART 1893 B ŞABAN 1311 / 19 ŞUBAT 1894 B RAMAZAN 1311 / 18 MART 1894 B.30 5 MUHARREM 1311 / 19 TEMMUZ 1893 B ŞEVVAL 1311 / 19 NİSAN 1894 B.32 5 ŞEVVAL 1311 / 11 NİSAN 1894 B.33 3 RECEP 1310 / 21 OCAK 1893 B.34 4 RAMAZAN 1311 / 11 MART 1894 B SAFER 1310 / 8 EYLÜL 1892 B.36 Tarih yok B.37 5 RAMAZAN 1310 / 23 MART 1893 B CEMAZİYELEVVEL 1311 / 2 ARALIK 1893 B ŞABAN 1310 / 5 MART 1893 B ZİLHİCCE 1309 / 17 TEMMUZ 1892 B.41 6 ZİLKADE 1310 / 22 MAYIS 1893 B.42 9 ŞEVVAL 1311 / 15 NİSAN 1894 B CEMAZİYELAHİR 1310 / 7 OCAK 1893 B.44 3 ZİLKADE 1311 / 8 MAYIS 1894 Sayfa No: 64 C.1 26 ZİLHİCCE 1311 / 30 HAZİRAN 1894 C.2 24 ZİLKADE 1311 / 29 MAYIS 1894 C.3 18 SAFER 1312 / 21 AĞUSTOS 1894 C.4 2 SAFER 1312 / 5 AĞUSTOS 1894 C.5 24 ZİLHİCCE 1311 / 28 HAZİRAN 1894 C.6 23 ZİLHİCCE 1311 / 27 HAZİRAN 1894 C.7 22 ZİLHİCCE 1311 / 26 HAZİRAN 1894 C.8 4 SAFER 1312 / 7 AĞUSTOS 1894 C.9 25 SAFER 1312 / 28 AĞUSTOS 1894 C ZİLHİCCE 1311 / 29 HAZİRAN 1894 C.11 5 REBİÜLAHİR 1312 / 6 EKİM 1894

20 13 Sayfa No: 76 D.1 13 CEMAZİYELEVVEL 1312 / 12 KASIM 1894 D.2 11 CEMAZİYELAHİR 1312 / 10 ARALIK 1894 D.3 11 CEMAZİYELAHİR 1312 / 10 ARALIK 1894 D.4 7 CEMAZİYELAHİR 1312 / 6 ARALIK 1894 D.5 8 ŞABAN 1312 / 4 ŞUBAT 1895 D.6 2 CEMAZİYELAHİR 1312 / 1 ARALIK 1894 D.7 10 RECEP 1312 / 7 OCAK 1895 D.8 11 RECEP 1312 / 8 OCAK 1895 D.9 5 CEMAZİYELAHİR 1312 / 4 ARALIK 1894 D.10 1 ZİLHİCCE 1312 / 26 MAYIS 1895 D ZİLHİCCE 1312 / 5 HAZİRAN 1895 D.12 5 SAFER 1313 / 28 TEMMUZ 1895 D SAFER 1312 / 14 AĞUSTOS 1894 D MUHARREM 1313 / 18 TEMMUZ 1895 D ŞABAN 1312 / 21 ŞUBAT 1895 D REBİÜLEVVEL 1313 / 1OCAK 1896 D.17 6 REBİÜLAHİR 1313 / 26 EYLÜL 1895 D RECEP 1313 / 1 OCAK 1896 D MUHARREM 1313 / 8 TEMMUZ 1895 D REBİÜLAHİR 1313 / 14 EKİM 1895 D REBİÜLEVVEL 1314 / 7 EYLÜL 1896 D.22 6 REBİÜLAHİR 1314 / 14 EYLÜL 1896 D RAMAZAN 1312 / 8 MART 1895 D ŞEVVAL 1612 / 11 NİSAN 1895 D ŞABAN 1313 / 10 ŞUBAT 1896 D CEMAZİYELEVVEL 1312 / 10 KASIM 1894 D CEMAZİYELEVVEL 1312 / 20 KASIM 1894 D ZİLHİCCE 1312 / 5 HAZİRAN 1895 D.29 6 REBİÜLAHİR 1313 / 26 EYLÜL 1895 D MUHARREM 1313 / 5 TEMMUZ BELGE ÖZETLERİ Sayfa No: 2 A.Belge No: 1 Soğukpınar Müslim mahallesinde oturan Ahmet bin Abdullah ın vefatı dolayısıyla hayvan,gayr-i menkul mutfak ve oda eşyasından oluşan kuruşluk mal varlığının 8503 kr 20 paralık kısmının, eşi Refiye Hanima, diğer eşi Nefise den olan İbrahim Ethem, Hanife ve Refiye den olan Ahmet, Fatma, Mehmet, ve Munise ye miras

21 14 taksimini ve reşit olmayanlara enişteleri Ahmet bin Osman ın vasi olduğunu gösterir 25 REBİÜLAHİR 1309 / 28 KASIM 1891 tarihli belge. A.Belge No: 2 Sağukpınar Rumi mahallesinden kaymakamın eşi Hafize Hanımın vefatı dolayısıyla, altın,elmas, zümrüt, gayr-i menkul ev eşyasından oluşan kr 10 paralık mal varlığının kr 10 plık kısmının, kız kardeşi ve erkek kardeşlerinin oğulları arasında yapılan miras taksimini gösterir 23 REBİÜLEVVEL 1309 / 27 EKİM 1891 tarihli belge. A.Belge No: 3 Yaşmeydan mahallesinde kiracı olan Rum milletinden Simon un vefatı dolayısıyla 6000 krluk ev eşyasından oluşan mal varlığının, 5717 kr kısmının, eşi Eleni ve 3 çocuğu arasında yapılan miras taksimini ve reşit olmayanlar için Eleni hanımın vasi kılındığını gösteriri 6 REBİÜLEVVEL 1309 / 10 EKİM 1891 tarihli belge. A.Belge No:4 Mehmet Paşa mahallesinden Kır Musa oğlu Hüseyi nin vefatı dolayısıyla ev eşyası ve hayvandan müteşekkil 2184 kr 30 p mal varlığının, 1663 kr 10 plık kısmının, eşi Saliha ya, kızı Fatma ya ve kardeşleri Salih ve Fatma ya miras taksimini gösterir 28 REBİÜLAHİR 1309 / 1 ARALIK 1891 tarihli belge. A.Belge No: 5 Yaşmeydan mahallesinden Hallaç Nikola nın ölmesi nedeniyle 5617 kr 12 plık mal varlığının, 5153 krluk kısmının, eşi ve 7 çocuğu arasında yapılan miras taksimini ve reşit olmayanlar için annelerinin vasi kılındığını gösterir 13 CEMAZİYELEVVEL 1309 / 15 ARALIK 1891 tarihli belge. A.Belge No: 6 Perakende mahallesinden Abacı Bekir oğlu Mehmet in vefatı dolayısıyla ev eşyasından oluşan 10942kr 35 plık mal varlığının, 9182 krluk kuruşunun, eşi Fatma ya ve kızları Şerife ve Sündüs e ve vefat eden eşinden doğma kızı Fatma ya ve amcasına verilen miras taksimini gösterir tarihli belge. A.Belge No:7-8-9 orjinalinde yapışık olduğu için okunamamıştır.

22 15 A.Belge No:10 Seyit Necmeddin mahallesinden Darendeli oğlu Mehmet in vefatı dolayısıyla ev eşyasından oluşan 1220 kr 20 paralık mal varlığının, 1073 kr 20 parasının, eşi Refiye ve kendinden önce vefat eden eşi Fatma dan doğma Ahmet ve Hanife ve boşamış olduğu eşinden doğma Hasan arasında yapılan miras taksimini gösterir 9 CEMAZİYELAHİR 1309 / 10 OCAK 1892 tarihli belge. A.Belge No: 11 Taşçı Mahmut mahallesinden Emir Ahmet oğlu Mehmet Ağa nın vefatı dolayısıyla ev eşyasından oluşan 2523 kr 10 paralık mal varlığının, 1735 kr 20 parasının eşi Munise ve çocukları Hasan ve Fatma arasında yapılan miras taksimini ve reşit olmayanlara annelerinin vasi kılındığını gösterir 11 ŞABAN 1309 / 11MART 1892 tarihli belge. A.Belge No:12 Aslen Tokatlı olan Oltulu hacı Ali Paşa nın vefatı dolayısıyla eşya, gayr-i menkul ve alacaktan oluşan kr 20 paralık mal varlığının, kr kuruşunun, eşi Ayşe Hayriye ve çocukları Yunus, Şadiye, Fatma Latife, Nazire Safiye arasında yapılan miras taksimini gösterir 15 RECEP 1309 / 14 ŞUBAT 1892 tarihli belge. A.Belge No:13 Aslen Erzincanlı olan Cedid mahallesi muhtarı Salih Efendi nin vefatı dolayısıyla, ev eşyasından oluşan 1634 kr 20 paralık mal varlığının, 1201 kr 10 parasının, mirasçısı olmadığından malının beytü l-mala teslim edildiğini gösterir 23 ŞEVVAL 1309 / 21 MAYIS 1982 tarihli belge. A.Belge No:14 Abdü l-fettah mahallesinden Ağa Vali oğlu Mehmet Ağa nın vefatı dolayısıyla, ev eşyası ve gayr-i menkul (ev) dan oluşan 4591 kuruşluk mal varlığının, 4308 kuruşunun, eşi, 3 çocuğu ve amcaoğlu arasında yapılan miras taksimini ve eşin mecnune olması sebebiyle amca zadesinin vasi kılındığını gösterir 14 RECEP 1309 / 13 ŞUBAT 1892 tarihli belge.

23 16 A.Belge No: 15 Hoca Ahmet mahallesinden Toraman Ağa hafiyesi Hacı Ahmet Ağa nın vefatı dolayısıyla, ev eşyası, gıda, hayvan, gayr-i menkuldan müteşekkil kr 30 paralık mal varlığının, kr 10 parasının, eşi ve çocukları Mehmet Nuri, Mustafa, Emine ve kendinden önce vefat eden eşinden doğma Hatice arasında yapılan miras taksimini ve reşit olmayanlara annelerinin vasi kılındığını gösterir 15 REBİÜLAHİR 1309 / 18 KASIM 1891 tarihli belge. Sayfa No: 18 den sonra B.Belge No: 1 Akdeğirmen Müslim mahallesinden Tatar Mehmet Ağa nın eşi Fatma nın vefatı dolayısıyla ev ve giyim eşyası ve alacaktan oluşan 3191 kr 10 paralık mal varlığının, 2776 kr 30 parasının eşi, kızı ve iki erkek kardeşi arasında yapılan miras taksimini ve kızına dayısını, kayıp olan kardeşine de eytam müdürünün vasi kılındığını gösterir 21 ZİLKADE 1309 / 17 HAZİRAN 1892 tarihli belge. B.Belge No: 2 Aryan Zimmi mahallesinden Maldar zade Mehmet Said Efendi nin vefatı dolayısıyla gayr-i menkul (ev-dükkan), mutfak, oda, giyim eşyasından oluşan 8314 kr 10 paralık mal varlığının, 6676 kr 20 parasının, oğulları Halil Haki ve Mehmet arasında; ve Mehmet in vefatı dolayısıyla eşi ve oğlu arasında yapılan miras taksimini ve oğluna Ömer Ağa nın vasi kılındığını gösterir 13 REBİÜLEVVEL 1310 / 17 EKİM 1891 tarihli belge. B.Belge No: 3 Çorum un Kal a Mahallesinden arabacı Beni oğlu Ömer Çavuş un vefatı dolayısıyla, hayvan ve giyim eşyasından müteşekkil 1220 kuruş mal varlığının 1090 kuruşunu mirasçısı bulunmadığından, beytü l-mala teslim edildiğini gösterir 15 REBİÜLEVVEL 1310 / 19 EKİM 1891 tarihli belge. B.Belge No:4 Çilehane Mahallesinden Ermeni milletinden Artin in ölmesi sebebiyle, gayr-i menkul (bağ), ev eşyasından oluşan kuruşluk mal varlığının, kr 20 parasının, eşi

24 17 ve 3 çocuğu arasında yapılan miras taksimini ve reşit olmayanlara amcalarının vasi kılındığını gösterir 29 REBİÜLAHİR 1310 / 2 ARALIK 1891 tarihli belge. B.Belge No: 5 Çay-ı Müslim mahallesinden Kuba oğlunun kız kardeşi Fatma nın vefatı dolayısıyla, gayr-i menkul (ev) dan oluşan, 2020 kuruşluk mal varlığının, 1881 kuruşunun; eşi, kız ve erkek kardeşleri arasında yapılan miras taksimi ve eşinin vefatı sebebiyle malının beytü l mala teslim edildiğini gösterir 15 CEMAZİYELEVVEL 1310 / 5 ARALIK 1892 tarihli belge. B.Belge No: 6 Üzeri çizili B.Belge No: 7 Soğukpınar Müslim mahallesinden misafir olan Yunus Efendi nin vefatı dolayısıyla, ev ve giyim eşyasından oluşan 1143 kr 20 paralık mal varlığının, 608 kr 10 parasının; annesi, erkek ve kız kardeşleri olmak üzere toplam sekiz kişi arasında yapılan miras taksimini gösterir 11 CEMAZİYELAHİR 1310 / 31 ARALIK 1892 tarihli belge. B.Belge No: 8 Semerkand Mahallesinden Hacı Mehmet Emin in vefatı dolayısıyla, ev hissesi ve ev eşyasından oluşan 3653 kuruşluk mal varlığının, 3530 kr 10 parasının; eşi Refiye, oğulları hacı Mustafa, Halil İbrahim ve kızı Hatice arasında yapılan miras taksimini ve reşit olmayanın vasisi olarak annesinin tayin edildiğini gösterir 20 CEMAZİYELEVVEL 1310 / 10 ARALIK 1892 tarihli belge. B.Belge No: 9 Sorgun mahallesinden Semerci Ahmet in eşi Fatma nın vefatı dolayısıyla, giyim eşyası ve menkul (yüzük, gerdanlık) den oluşan 767 kuruşluk mal varlığının, 727 kr 30 parasının; eşi, annesi, babası ve kızı arasında yapılan miras taksiminin ve kızına babasının vasi kılındığını gösterir 25 REBİÜLEVVEL 1310 / 17 EKİM 1892 tarihli belge.

25 18 B.Belge No: 10 A.Belge No:15 te bulunan varislerin ellerinde tuttukları mutfak eşyası ve hayvandan oluşan 1664 kuruşluk malvarlığının, 1566 kr 10 parasının; varisler arasındaki yeniden yapılan taksimini bildirir 28 CEMAZİYELAHİR 1310 / 17 OCAK 1893 tarihli belge. B.Belge No: 11 Soğukpınar Müslim mahallesinden Divriği Naibi baki Kadızade Mahmut efendinin vefatı dolayısıyla, ev, giyim ve mutfak eşyaları ve gayr-i menkulden oluşan 36000kr 10 paralık mal varlığının, kr 20 parasının; eşi Azime ve çocukları Saniye, Latife, kendinden önce vefat eden eşinden doğma Mehmet Zarif,Mehmet Salih, Munise ve boşamış olduğu eşinden doğma Nezaket arasında yapılan miras taksimini, vasi tayinlerini ve kayıpların mallarının eytam müdürlüğüne teslim edildiğini gösterir 28 CEMAZİYELAHİR 1310 / 17 OCAK 1893 tarihli belge. B.Belge No: 12 Hoca Ahmet mahallesinden Ermeni milletinden topal oğlu Uhannes in ölmesi nedeniyle, ev, giyim ve mutfak eşyaları ve gayr-i menkulden oluşan kuruşluk mal varlığının, kuruşunun; eşi Anna ve 4 çocuğu arasında yapılan miras taksimini ve ölen oğlu Bagus un eşi, annesi ve oğlu arasında yapılan miras taksimin ve kayıpların mallarının da eytam müdürlüğüne teslim edildiğini gösterir 25 CEMAZİYELAHİR 1310 / 14OCAK 1893 tarihli belge. B.Belge No: 13 Yar Ahmet mahallesinden merhum kara Ömer zade nin eşi Şerife nin vefatı dolayısıyla, giyim eşyası, altın, mihir alacağından oluşan 2742 kr 20 paralık mal varlığının, 2614 kuruşunun; eşi ve Ahmet arasında yapılan miras taksimini ve eşinin de ölmesi sebebiyle ondan kalan kr 35 paralık mirasın diğer eşi Hatice ve ondan doğma oğlu ve Ahmet arasında yapılan taksimi ve Ahmet e amcası Ömer Ağa nın vasi kılındığını gösterir 5 REBİÜLEVVEL 1310 / 27 EYLÜL 1892 tarihli belge. B.Belge No: 14 Yenice mahallesinden Ermeni milletinden Teselyalı Agop un ölümü üzerine, gayr-i menkul (ev) ve ev eşyasından oluaşan 9030 kuruşluk mal varlığının; eşi, 3 oğlu ve 3 kızı arasında yapılan miras taksimini ve ölen kızından kalan mirasın da eşi, annesi ve 4

26 19 çocuğu arasında yapılan taksimini gösterir 5 MUHARREM 1310 / 30 TEMMUZ 1892 tarihli belge. B.Belge No: 15 Daha önceki belgelerde da adı geçen Manuk un kısar çobanı Uhanne den alacağı olan 2754 kuruşun tahsil edildiğini ve varisler arasında 2678 kr 30 paranın taksim edildiğini gösterir 5 RAMAZAN 1310 / 23 MART 1893 tarihli belge. B.Belge No: 16 Soğukpınar Müslim mahallesinden Ermeni milletinden Penbeciyan Uhanne nin ölümü üzerine eşi Anna, dört kız kardeşi ve ölmüş erkek kardeşi ve 3 oğlu arasında yapılan miras taksimini ve kayıp olanların mallarının eytam müdürlüğüne teslim edildiğini gösterir 18 CEMAZİYELEVVEL 1310 / 8 ARALIK 1892 tarihli belge. B.Belge No: 17 Hoca Ahmet mahallesinden Ermeni Milletinden Mariyem in ölümü üzerine, hayvan, ev aşyası ve alacaktan müteşekkil olna kr 20 paralık mal varlığının, kr 20 parasının; eşi Uhanne ve üç çocuğu arasında yapılan miras taksimini ve eşinin de vefatı dolayısıyla mal varlığının çocukları arasında taksim edilmesini gösterir 23 ZİLHİCCE 1310 / 8 TEMMUZ 1893 tarihli belge. B.Belge No: 18 Çilehane mahallesinden Ermeni Milletinden Kevili oğlu Ersin in ölümü üzerine, ev eşyası, hayvan, gayr-i menkul (ev ve ekmek dükkanı) dan müteşekkil kr 20 paralık mal varlığının; eşi Lusia ve dört çocuğu arasında yapılan miras taksimini ve reşit olmayanlara annelerinin vasi kılındığını gösterir 13 ZİLKADE 1310 / 29 MAYIS 1893 tarihli belge. B.Belge No: 19 Kabe-i Mescit mahallesinden Rum milletinden Devles oğlu Vasıl ın ölümü üzerine, ev ve dükkan eşyasından oluşan 1050 kuruşluk mal varlığının, 953 kr 10 parasının; eşi Matus ve beş çocuğu arasında yapılan miras taksimini ve reşit olmayanlara annelerinin vasi kılındığını gösterir 4 CEMAZİYELAHİR ARALIK 1893 tarihli belge.

27 20 B.Belge No: 20 Çay-ı Zımmi mahallesinden Hacı Hasan Ustanın eşi Zeynep in vefatı dolayısıyla, ev eşyası ve menkul (küpe vs.) den müteşekkil 938 kuruşluk mal varlığının, 908 kr 10 parasının; eşi ve üç çocuğu arasında yapılan miras taksimini ve eşinin de vefatı nedeniyle kuruşluk mal varlığının, kuruşunun; diğer eşi Fatma, annesi Ayşe, Zeynep ten doğma üç çocuk, Fatma dan doğma iki kızına taksim edildiğini gösterir 20 REBİÜLAHİR 1311 / 31 EKİM 1893 tarihli belge. B.Belge No: 21 Aslen Kağızman lı olup Camii Kebir mahallesinde kiracı olan Berik oğlu Hacı Yusuf un vefatı dolayısıyla, ev eşyası, hayvan, silah, altından mütelşekkil kuruşluk mal varlığının, kr 20 parasının; eşi Zekiye, annesi ve iki çocuğu arasında yapılan miras taksimini gösterir 25 CEMAZİYELEVVEL ARALIK 1893 tarihli belge. B.Belge No: 22 B.Belge No: 21 de adı geçen Hacı Yusuf un, ev ve giyim eşyasından müteşekkil 969 kr 20 paralık mal varlığından; varislerin elinden tuttuğu malları bildirir ve varislerine, 939 kr 30 paranın taksim edildiğini gösterir tarihli belge. B.Belge No: 23 Kabe-i Mescit mahallesinden Rum milletinden Rulpet oğlu vasıl ın ölümü üzerine, ev eşyasından müteşekkil 2260 kuruşluk mal varlığının, 2153 kr 10 prasının; eşi Mantit ve beş çocuğu arasında yapılan miras taksimini reşit olmayanların vasilerinin anneleri olduğunu gösterir 4 CEMAZİYELEVVEL 1311 / 13 KASIM 1893 tarihli belge. B.Belge No: 24 B.Belge No: 5 te adı geçen Ahmet Ağa nın miras payı, ev eşyasından oluşan 1263 kr 20 paralık diğer mal varlığını gösterir tarihli belge. B.Belge No: 25 Yağhane-i Atik mahallesinden şehir kethüdası oğlu Ahmet in eşi Fatma nın vefatı nedeniyle, ev eşyasından müteşekkil 1446 kuruşluk mal varlığının 1316 kr 20 parasının; eşi, annesi Şerife, bir erkek kardeşi ve bir kız kardeşi arasında yapılan miras taksimini ve annesin de vefatı nedeniyle mal varlığının eşi Mustafa ve iki çocuğu arasında taksim

28 21 edildiğini ve reşit olmayan Sündüs e babasının vasi kılındığını gösterir 10 ZİLHİCCE 1310 / 25 HAZİRAN 1893 tarihli belge. B.Belge No: 26 Za im Zımmi mahallesinden Rum milletinden paşa Mihail in ölümü üzerine, ev eşyası ve ev hissesinden oluşan kr 25 paralık mal varlığının kuruşunun; eşi Marye annesi Herneste ve oğlu arasında yapılan miras taksimini ve oğlu Kuzba nın vefatı sebebiyle, tuhafiye ve dükkan malzemeleri,miras payı, ev eşyasından oluşan kr 10 paralık mal varlığının 4643 kuruşunun; eşi Susanne, annesi Marye ve amcası Petrus arasında; Petrus un ölümü nedeniyle de eşi Tatas, annesi Herneste ve dört çocuğu arasında yapılan miras taksimini gösterir 6 ZİLKADE 1310 / 22 MAYIS 1893 tarihli belge. B.Belge No: 27 Keçeciler mahallesinden merhum tütüncü oğlunun eşi Şakire hanımın vefatı dolayısıyla, altın, gayr-i menkul ve ev eşyasından oluşan 8118 kuruşluk mal varlığının, 7817 kuruşunun; eşi ve annesi Kezban ve iki çocuğu arasında yapılan miras taksimini gösterir 25 ŞABAN 1310 / 14 MART 1893 tarihli belge. B.Belge No: 28 Yenice mahallesinden Ermeni milletinden Alnutban ın ölümü üzerine, 1428 kuruşluk mal varlığının, 1389 kuruşunun; eşi mecnune İkol ve oğlu arasında yapılan miras taksimini ve akıl sağlığı ve rüşt gibi sebeplerle varislere vasi tayinini gösterir 13 ŞABAN 1311 / 19 ŞUBAT 1894 tarihli belge. B.Belge No: 29 Zenci asıllı Ayşe b. Selim in vefatı nedeniyle, ev eşyası ve alacaktan müteşekkil 2554 kr 10 paralık mal varlığının, 2473 kuruşunun; annesi Ümmü Gülsüm, kardeşleri Mehmet ve Mustafa arasında yapılan miras taksimini ve üç varisin de kayıp olmaları sebebiyle terekenin Tokat sancağı bidayet-i ceza mahkemesi reisi Osman Efendiye teslim edildiğini gösterir 11 RAMAZAN 1311 / 18 MART 1894 tarihli belge. B.Belge No: 30 Hoca Ahmet mahallesinden hacı Fakızade Yüzbaşı hacı Ömer Efendinin vefatı sebebiyle, gayr-i menkul, altın, ev eşyasından oluşan kr 20 paralık mal varlığının,

29 kr 10 parasının; kızları Kezban ve Fatma Hayriye, kardeşi Ümmügülşen arasında yapılan miras taksimini ve reşit olmayan Fatma Hayriye ye Reis Abdülgani bey in vasi kılındığını gösterir 5 MUHARREM 1311 / 19 TEMMUZ 1893 tarihli belge. B.Belge No: 31 Daha önceki taksimde adı geçen Zeliha nın vefatı dolayısıyla, miras hissesindan oluşan 998 kuruşluk mal varlığının, 600 kr 30 parasının; annesi Fatma kız kardeşleri Hamide ve Fatma ve erkek kardeşi Hafız Salih Efendi arasında yapılan miras taksimini ve reşit olmayan Hamide ye abisinin vasi kılındığını gösterir 13 ŞEVVAL 1311 / 19 NİSAN 1894 tarihli belge. B.Belge No: 32 Za im Zımmi mahallesinden Rum milletinden Desine adlı bayanın ölümü üzerine,giyim eşyası ve altından oluşan 9279 kr 20 paralık mal varlığının, 8936 kuruşunun; eşi Yuvanni, babası Mihail, annesi Sofin ve kızı arasında yapılan miras taksimini gösterir 5 ŞEVVAL 1311 / 11 NİSAN 1894 tarihli belge. B.Belge No: 33 Soğukpınar Müslim mahallesinden Han Zade Hasan Beyin vefatı nedeniyle, gayr-i menkul (ev), kitap, oda ve mutfak eşyası, yiyecekten müteşekkil kuruşluk mal varlığının, kr 30 parasının; eşi Hafize, oğlu Hacı Mehmet, kızı Ümmiye ve Mariye arasında yapılan miras taksimini ve reşit olmayan Mariye ye annesinin vasi kılındığını gösterir 3 RECEP 1310 / 21 OCAK 1893 tarihli belge. B.Belge No: 34 Çilehane mahallesinden Ermeni Katoliği milletinden Semak kızı nın ölümü üzerine, menkul (çeşitli taşlı yüzükler,altın), alacak, ev ve mutfak eşyasından oluşan kr 5 paralık mal varlığının, kuruşunun varisleri arasında yapılan miras taksimini gösterir 4 RAMAZAN 1311 / 11 MART 1894 tarihli belge B.Belge No: 35 Kesrik karyesinden olup Tokat ta vefat eden Ermeni milletinden İron un ölümü üzerine, giyim eşyasından oluşan 255 kr 10 paralık mal varlığının, 172 kr 30 parasının bilinen varisi bulunmadığı için beytü l-mala teslim edildiğini gösterir 15 SEFER 1310 / 8 EYLÜL 1892 tarihli belge.

30 23 B.Belge No: 36 B.Belge No: 11 de adı geçen varislere ait olan ev hissesinin yetmiş iki buçuk yüzlük mecidiye altınına satıldığını ve borç olarak verildiğini gösterir belge. B.Belge No: 37 Belge No: da adı geçen Manuk un kısar çobanı Uhanne Ağa dan borcu olan yirmi yedi Osmanlı lirasının (2754 kr), 2678 kuruşunun; varislerine taksim edildiğini gösterir 5 RAMAZAN 1310 / 23 MART 1893 tarihli belge. B.Belge No: 38 Soğukpınar Müslim mahallesinden Topaçoğlu Hacı Mehmet Ağa nın vefatı nedeniyle, gayr-i menkul (dükkan), ve eşyasından oluşan 4708 kr 20 paralık mal varlığının; eşi Şerife, kızları Mine ve Fatma arasında yapılan miras taksimini ve reşit olmayanlara Topaçzade Hafız İbrahim Efendi nin vasi kılındığını gösterir 23 CEMAZİYELEVVEL 1311 / 2 ARALIK 1893 tarihli belge. B.Belge No: 39 Soğukpınar Müslim mahallesinden Ermeni Katoliği Kalıpçıoğlu Ernebin in ölümü üzerine, ev eşyası,gıda, gayr-i menkul (bağ)dan müteşekkil kr 30 paralık mal varlığının, kr 10 parasının; eşi Marlise, dört kızı ve üç kardeşi arasında yapılan miras taksimini ve reşit olmayanlara, annelerinin vasi tayin edildiğini gösterir 16 ŞABAN 1310 / 5 MART 1893 tarihli belge. B.Belge No: 40 Soğukpınar Müslim mahallesinden Süleyman Efendi nin vefatı nedeniyle, gayr-i menkul (ev.bağ), ev eşyası, miras payından oluşan 7425 kr 20 paralık mal varlığının, 7173 kr 20 parasının; eşi Şerife, diğer eşinden doğma Mehmet, Hacı Bekir, Süleyman, Zahide, Ayşe ve Mustafa arasında yapılan miras taksimini ve reşit olmayanlara, annelerinin vasi tayin edildiğini gösterir 21 ZİLHİCCE 1309 / 17 TEMMUZ 1892 tarihli belge. B.Belge No: 41 Za im Zımmi mahallesinden Rum milletinden Odabaşı Mihail in ölümü üzerine, gayr-i menkul (ev), ev ve mutfak eşyasından oluşan kr 25 paralık mal varlığının, kr 30 parasının; eşi Marine ve Hrisina, oğlu Fuzma n arasında yapılan miras taksimini

31 24 ve Fuzma nın ölmesi sebebiyle, dükkan eşyasından oluşan kr 10 paralık mal varlığının 4643 kuruşunun, varisleri arasında yapılan miras taksimini gösterir 6 ZİLKADE 1310 / 22 MAYIS 1893 tarihli belge. B.Belge No: 42 Artık İbad nahiyesinden Rumeli muhaciri Mehmet Ağa nın vefatı dolayısıyla, hayvan ve ev eşyasından oluşan, 412 kuruşluk mal varlığının, 360 kuruşunun; mirasçısı bulunmadığı için mirasın beytü l mala teslim edildiğini gösterir 9 ŞEVVAL 1311 / 15 NİSAN 1894 tarihli belge. B.Belge No: 43 Soğukpınar Müslim mahallesinden Hamamcıoğlu Mehmet Ali nin vefatı nedeniyle, gayr-i menkul (ev ve bağ), ev eşyasından oluşan 8571 kuruşluk mal varlığının, 8313 kuruşunun; eşi Ümmü Gülsüm ve ondan doğan Hüseyin, Fatma ve Saliha ve daha önce vefat etmiş eşinden olan Süleyman, Ali ve Munise arasında yapılan miras taksimini reşit olmayanlara ağabeyleri Süleyman ın vasi gösterir 18 CEMAZİYELAHİR 1310 / 7 OCAK 1893 tarihli belge. B.Belge No: 44 Çay-ı Müslim mahallesinden merhum Yüzbaşı Yakup Efendi oğlu Hasan Sabri nin vefatı nedeniyle, gayr-i menkul (ev hissesi, bağ), altın, ev eşyasından oluşan 2938 kr 20 paralık mal varlığının, 2897 kr 10 parasının; annesi Şerife ve kardeşleri Mehmet Rüştü ve Yusuf Ziya ve annesi Şerife nin de vefatı sebebiyle eşi ve çocukları arasında yapılan miras taksimini ve reşit olmayanlara dayıları Hasan Ağa nın vasi kılındığını gösterir 3 ZİLKADE 1311 / 8 MAYIS 1894 tarihli belge. Sayfa No: 64 ten itibaren C.Belge No: 1 Su İçmez mahallesinden Ermeni milletinden Anabin kızı Varvara nın ölümü üzerine, gayr-i menkul (bağ), ev eşyasından oluşan 1986 kuruşluk mal varlığının, 1922 kuruş 20 parasının; eşi Agop, kızı Nakdihes ve iki kız kardeşi arasında yapılan miras taksimini ve reşit olmayan kızına babasının vasi tayin edildiğini gösterir 26 ZİLHİCCE 1311 / 30 HAZİRAN 1894 tarihli belge.