1950 Sonrası Sanat Akımlarının Geli iminde Robert Rauschenberg in Etkileri

Transkript

1 stanbul Kemerburgaz Üniversitesi, Güzel Sanatlar ve Tasarım Fakültesi, Grafik Tasarım Bölümü, Mahmutbey Dilmenler Caddesi, No:26, Ba cılar, stanbul, Tel: , e-posta: 1950 Sonrası Sanat Akımlarının Geli iminde Robert Rauschenberg in Etkileri Yrd. Doç. Dr. Serdar Yılmaz Özet Bu ara tırmada Robert Rauschenberg in sanat ya amı süresince resim, baskı resim, kolaj, heykel, tiyatro, dans, asamblaj, ready-made, enstalasyon, performans sanatı gibi sanat disiplinlerinde üretti i eserler, tarihsel süreç, sanat akımları ve sanat manifestoları gözönünde tutularak irdelenecektir. Rauschenberg; sanatın biçim ve içerik dualitesinin ötesinde, gerek kullandı ı malzemeler, gerekse eserlerini üretti i sanat disiplinleriyle sanatın ya amın içerisinde konumlanabilmesini önemsemi tir. Rauschenberg eserleriyle, denedi i tekniklerle, üzerinde çalı tı ı ve i ler üretti i kavramlarla farklı sorular, sorunlar olu turmu, yeni sanat dallarının, sanat anlayı larının, yeni e ilimlerin olu masında öncü sanatçılardan biri olmu tur. Anahtar Kelimeler Robert Rauschenberg Minimal Sanat PopArt Asamblaj Enstalasyon Sanatı ROBERT RAUSCHENBERG S INFLUENCE OVER THE DEVELOPMENT OF ART MOVEMENTS IN POST-1950 PERIOD Abstract This study examines Robert Rauschenberg s works in variety of art disciplines such as painting, printmaking, collage, sculpture, theatre, dance, assemblage, ready-made, installation and performance art with respect to the historical process, art movements and art manifests within which he produced these works. Rauschenberg prioritize the possibility of positioning art in real life both for the art disciplines he produced through and the materials he utilized for his works above all concerns related to the form and content of art. With the help of his works, the techniques he tried, the concepts he worked on and produced artworks, Rauschenberg raised different questions and issues as well as being a pioneer artist establishing new fields, senses and directions of art. Keywords Robert Rauschenberg Minimalist Art Pop-Art Assemblage Installation art 113

2 Giri Robert Rauschenberg 1925 yılında Port Arthur, Texas, Amerika da do mu tur tarihleri arasında ABD Deniz Kuvvetleri nde görev yapmı tır. Donanmadan ayrıldıktan sonra Kansas City Sanat Enstitüsü nde, tarihleri arasında Academie Julian Paris te, yıllarında Black Mountain College de sanat e itimi almı tır yılında Black Mountain College de e itmen olarak çalı maya ba ladı ı dönemde, besteci John Cage ( ) ve dansçı Merce Cunningham la ( ) beraber çalı ma imkanı bulmu tur. Farklı sanat disiplinlerinden bu sanatçıların Rauschenberg in üzerinde resim yanında, dans, müzik, iir, performans sanatı gibi pek çok sanat disipliniyle diyalog kurmasında çok önemli etkileri olmu tur (Francis, 2000: 32) sonrası sanat anlayı larının geli iminde çok önemli bir yeri olan Robert Rauschenberg ( ) soyut dı avurumculuk, pop art, minimalizm, neo-dada, enstalasyon (yerle tirme) sanatı, asamblaj, kavramsal sanat, performans sanatı gibi pek çok sanat akımına ve anlayı ına dahil edilirken, Beat hareketinin parçası olarak da kabul edilmi tir. Bu durum, sanatçının resim, heykel, foto raf, baskı resim, asamblaj, enstalasyon, happening (olu umlar), performans gibi pek çok sanat disiplininde eserler üretmesinden, yeni teknikler ve yöntemler geli tirmesinden kaynaklanmaktadır. Rauschenberg, gündelik nesnelerle, sanatsal nesnelerin benzerliklerini ve farklılıklarını sorgulayarak; sanatın, sanat yapıtının, sanatçının limitlerini zorladı ı, sınırlarını geni letti i eserler vermi tir (Shiff, 1978: 107). Etkilendi i sanatçılar arasında Dada sanatçısı Kurt Schwitters, ressam ve renk kuramcısı Josef Albers ( ) ve kavramsal sanatın öncülerinden Marcel Duchamp ( ) ve Joseph Beuys ( ) sayılabilir. Rauschenberg in Duchamp la dü ünce, üretim yakla ımı olarak benzerliklerine kar ın önemli farklılıkları da bulunmaktadır. Sanat tarihinde devrim yaratan sanat nedir sorusuna Duchamp, her eyin sanat oldu u yanıtını vermektedir. Rauschenberg in bakı açısında ise, sanat her eydedir. Duchamp eserlerinde objenin gerçek formunu kullanırken, Rauschenberg objenin formunu kullanırken yeni bir sentez yaratmı tır. 114

3 Rauschenberg sanatını toplumun anlamlandırmasını, yorumlamasını istemi tir. Eserlerinde yeni ifade alanları ve stilleri deneyen, öncü, deneysel ve bu yanlarıyla bir sanat disiplininde sınıflandırılması çok güç bir sanatçıdır. Sanatçı yapıtlarında ya amın devinimini, durdurulamaz hareketlili ini yansıtmak istemi tir. Rauschenberg, kendi yapabilece inden ba ka bir ey istedi ini, kollektifli i ve tesadüfleri ara tırmanın cömertli ini kullanmak istedi ini ileri sürmü tür. Sanatçı nasıl yarattı ını sorduklarında u yanıtı vermi tir: Ve bu ilk ba ta bir tesadüfi (sürpriz) de ildiyse bile onu i ledi imde (onunla i im bitti i zaman) o hale dönü tü. Dolayısıyla objenin kendisi ba lamı tarafından de i tirildi ve böylelikle yeni bir ey oldu. (Cima, 1986: 67-81). Fikrimce sanat sabit olanı, yıllar boyu de i mez gerçekleri sunmaktan ziyade, sanat ileti imdir ve sundu u mesaj zaman içinde de i ikli e u rar. E er tek tek tüm insanlara dünyanın kendilerine ait oldu unu gösterebiliyorsam, o zaman yapıt ba arılıdır. Robert Rauschenberg ve Minimal Sanat 1960 larda ortaya çıkan Minimalizm, mekan içerisindeki sistematik açılımlarıyla, mekanla algısal bir ili ki kurmu ve bu nedenle mekanların özel olarak düzenlenmesine gereksinim duyulmu tur. Minimalist i lerin temel nitelikleri yalınlık, sadelik ve açıklık oldu undan, yalın mekânlar tercih edilmi ve bu yakla ım müze ve galerilerde beyaz küp mekân anlayı ına kadar uzanmı tır (O Doherty, 1999: 45-46). Minimalizm ve Pop-Art, hazır-nesneleri; hem konu ve içerik, hem de biçimsel ve yapısal olarak kullanmı tır. Minimalist sanatçıların kullandı ı endüstriyel nesnelerin bir düzen içerisinde seri olarak kullanması da, Robert Rauschenberg, Jasper Johns gibi Pop-Art akımında yapıtlar üretmi sanatçılar arasında benzerlikler göstermektedir. Rauschenberg in seri resimlerinde buluntu imgeler ve tesadüfî i aretlerle doldurulmu bir tuval, di erinde kusurlu bir ekilde yinelenmi tir. Burada, Donald Judd ın ( ) veya Sol LeWitt in ( ) buluntu veya seri üretim nesnelerini sıralaması ve tekrarlamasından farklılıklar göstermektedir. Minimalizm de var olan seri üretim nesneleri sayesinde, insanbiçimci ve temsilci sanattan, sanatsal soyutlanmalar sayesinde kurtulur. Burada tekrarlama, betimlemenin göstergesel mantı ını yok ederek altüst etmeye çalı ır (Foster, 2009: 93-94) 115

4 Metal, cam, plastik gibi teknolojik malzemelerden çokça yararlanan sanat akımlarından Minimal Sanat, Op Sanat ve Kinetik Sanat ta yapısalcı, mimari etkilerle birlikte heykel sanatına yönelim görülmektedir. Sol LeWitt ve Donald Judd gibi sanatçıların eserlerinde resimle heykel arasındaki sınırın ortadan kalkarak, temel geometrik biçimlerin düzenlenmesinden olu an kompozisyonlar sıkça görülmektedir larda ve 1970 lerde modernist heykel sanatına yeni bir boyut ve anlayı getiren Minimalizm de, gerçek mekanda, gerçek nesne sergilemek dü üncesi hakimdir. Minimalist sanatçılar, seri-üretilmi nesnelere yer verirken, ki isel dı avurumdan soyutlanmı bir biçimselli e vurgu yaparak, mekânsal yanılsamalar yaratmaksızın gerçek mekanı görünür kılmı lardır. Üç boyutluluk söz konusu oldu u için heykelle ili kilendirilen her türlü geleneksel yöntemleri (yontmak, modle etmek vb.) reddederek, asamblaj gibi malzemeyi kullanmanın yeni yollarını aramı lardır (Antmen, 2008: ). Resim 1. Robert Rauschenberg, Beyaz Resimler, 1951, Tuval üzerine ya lıboya, bir panel 91,44x91,44 cm, dört panel, 182,88x182,88 cm Resim 2. Robert Rauschenberg, Siyah Resimler, 1951, Tuval üzerine ya lıboya ve ka ıt, 1951, 182,72x134,62 cm Rauschenberg 1951 yılında Black Mountain Kolej de ( North Carolina, USA) e itmenlik yaptı ı dönemlerde, monokrom Beyaz Resimler yapmaya ba lamı tır. lk ki isel sergisini 1951 de Betty Parson s Galerisi nde, ikinci ki isel sergisini ise 1954 te Charles Egan Galerisi nde açmı tır (Steinberg, 2000: vi). Bu resimlerinde, resmi kendi özüne, sıfır noktasına indirgeyerek daha saf bir deneyim gerçekle tirmeyi hedeflemi tir. Bu dönemde ya adı ı deneyimi, sessizlik, sınırlanmak, yokluk, hiçlik, ba layan ve biten bir daireyi i aret etmek kavramlarıyla tanımlarken auranın sonlandı ını ifade etmi tir. Bu 116

5 resim serisi Amerikalı besteci John Cage in 4 33 adlı parçayı bestelemesinde etkili olmu tur (Cage, 1961). Bu parçada bir piyanist kendisini konser vermesi için bekleyen izleyicilere sessizli i dinletmi, bu esnada dinleyiciler müziksiz geçen dört dakika otuz üç saniye süren bu konserin bir parçası olmu tur. Bu çalı ma Kavramsal Sanatın habercisi olarak de erlendirilmi tir (Mayer, 2000: 21). Rauschenberg in 1951 yılında yaptı ı Siyah Resimler, tıpkı Beyaz Resimler gibi çoklu panolarda, tuvallerde tek renk olarak sergilenmi tir. Bu yapıtlarında sanatçının kullandı ı gazeteler bazı yerlerde algılanırken, di er yerlerde boyayla kaplı oldu undan görülmemektedir. Beyaz resimlerde oldu u gibi siyah resimlerde de sanatçı çevresel faktörlerle kurdu u etkile imle, resmin form olarak sınırlarını hem görsel hem de dü ünsel olarak zorlayarak yeni bir dil geli tirmi tir (Branden, 2007: 28-85). Rauschenberg Beyaz, Siyah (Resim 1-2) Resimleri ni galeri mekanında objeler (tuvaller) olarak konumlandırmı olması nedeniyle, Minimalist akımın öncülerinden sayılmı tır. Minimalist sanatçıların iki boyutlu tuval yüzeyini terk etmeleri, öncelikle tuval yüzeyinin kendisinin kısıtlı imkânlar sunması olarak nitelendirilirken, Rauschenberg bu sınırları, yaptı ı asamblajlarla zorlamı tır. Bu yapıtlarda Pollack ın boya akıtma tekni ini kullanarak, yapıtlarında geçmi i imdiyle birle tirerek sanat yapıtlarında yeni bir ifade dili yaratmı tır. Sanatı: Robert Rauschenberg, Asamblaj ve Yerle tirme (Enstalasyon) Kökeni Kübizm olan asamblaj (ing. Assemblage) 1900 lerin ilk çeyre inde Picasso, Braque, Kurt Scwitters, daha sonraki süreçlerde Joseph Beuys, Karel Appel, Robert Rauschenberg, Joseph Cornell tarafından bir davranı ve sanatsal üretim biçimi olarak geli tirilmi tir. Asamblaj; sanat yapıtını boyama, çizme, resmetme ve yontma gibi eylemlerle olu turmak yerine, sanatsal amaçlarla üretilmemi do al veya endüstriyel nesnelerin yeni bir düzen içinde bir araya getirili iyle üretilmesidir. Jean Dubuffet tarafından 1953 te ilk kez kullanılan asamblaj terimi, Peter Selz ve William Seitz'in New York Modern Sanatlar Müzesi'nde (Moma), 1961 de düzenledikleri Asamblaj Sanatı / The Art of Assemblage" sergisiyle gerçek tanımını bulmu tur. 117

6 Rauschenberg, tarihlerinde monokrom resim serisi olarak tanımladı ı; Siyah ve Beyaz resimlerden, Kırmızı resimlere geçmi tir. Bu dönemde kolaj ve bulunmu objeleri kullanmaya ba lamı tır. Bu resimlerinde farklı ton ve türlerini kullandı ı kırmızı boyayla birlikte tahta, çiviler, tuval yüzeyine gazetelerin ve di er görsellerin baskısı v.b. gibi çok çe itli materyallerin yardımıyla, tuval üzerinde bile ik resimsel yüzeyler olu turmu tur. Bu yapıtlar Rauschenberg in Combines serisinin de ilk i aretlerini verdi i i lerdir. Rauschenberg Combines (Bile ik Resimleri) serisinde ( ) iki boyutlu kolaj denemelerini, yeni bir bakı açısıyla geli tirerek, üç boyutlu asamblajlara ta ımı tır. Bulunmu objeleri boya, kalem ve kullandı ı di er objeler yardımıyla birle tirerek, tuval yüzeyine (resme) yerle tirerek iki boyutlu resme üçüncü boyutu üç boyutlu nesnelerle yansıtarak, sanat yapıtını gerçek hayatın formuna yakla tırmı tır. Bu eserlerinde, resim ve heykeli, sürreal etkilerle yaptı ı denemelerle birle tirerek, Braque ve Picasso nun kolajlarını farklı bir a amaya getirmi tir. (Cima, 1986: 67) Araba ve bisiklet lasti i, tenis topu, doldurulmu keçi gibi nesneleri bir de i ikli e u ratmadan, objenin kendisini, ço unlukla dı avurumculu a yakın bir tarz kullanmak suretiyle boya ile kombine etmi, resim ve kolajın ötesinde asamblaj yakla ımında mekanda yerle tirmeler yapmı tır. Rauschenberg 1955 te Charles Egan Galerisi nde ilk ve üphesiz en bilinen kombine tablosu olan Yatak / Bed i (1955) sergilemi tir. Yatak yapıtı Combine serisinin en tanınan asamblaj çalı malarındandır. Sanatçı bu yapıtında içinden yeni kalkılmı bir yata ın, yorganlı, yastıklı halini bir tuval yüzeyi kadar güzel bir yüzey olarak görmü tür. Yorganın kendisi geometrik, ama aynı zamanda çok soyuttur. Bu hayatımızdaki yatak gibi en basit ve gerekli objelerin, tuval gibi resim yüzeyi ve sanat nesnesi olabilece i sorusunu ve yanıtını da beraberinde getirmektedir. Bu yapıtı izleyenler gerçek yatak, yorgan ve yastıklarla sanatçının ya amı, sanatı, rüyaları, hayalleri, a kları gibi konularını da görebilmektedir. Tuval resmi gibi duvara asılarak sergilenen ve yüksek rölyef izlenimi veren bu yapıtta soyut ekspresyonist ve sürrealist etkiler görülmektedir. Asamlajda kullanılan günlük ya amdan, sokaklardan, evlerden, in aatlardan toplanan bu objelerin kendi geçmi leri, ya anmı lıkları, hikayeleri yeni bir fikirle bir araya gelirken, kendi hikayesini ve özgün kimli ini de koruyarak yeniden anlamlanmaktadır. 118

7 Robert Rauschenberg in gündelik nesnelerle, geleneksel boya resmini bulu turan Yatak ve Jasper Johns un (1930- ) bayrak, atı tahtası gibi nesnelerden yola çıkarak gerçekle tirdi i yapıtlar, Amerikan Soyut Dı avurumculu u ndan uzakla ma e iliminde ve alternatif arayı lar içindeki genç ku ak için çı ır açıcı olmu tur. Öte yandan gerek konu, gerekse malzeme açısından gündelik hayatın kültürel verilerini kullanan bu sanatçıların yapıtları, larda geli en Pop Sanat, Asamblaj ve Yeni Gerçeklikle ili kilendirilirken, Neo-Dada terimi de çokça kullanılmı tır. Bu durum Marcel Duchamp gibi Dadaizmin öncülerinden sayılan ve hazır-nesneyi ilk kez kullanan bazı sanatçıların tepkisini çekmi tir. Duchamp ın Hans Richter e yazdı ı bir mektupta öyle demektedir: Bugün Yeni Gerçekçilik, Pop Sanat, Asamblaj gibi terimlerle anılan Neo-Dada nın kökeni üphesiz Dada dır. Ben hazır-nesneyi ke fetti imde estetik olgusunu yerle bir etmeyi amaçlamı tım. Neo-Dadacılar ise, benim hazır-nesnelerimde estetik güzellik buluyorlar! i eli i ve pisuarı meydan okumak için suratlarına fırlatmı tım, ama bak onlar bunları estetik açıdan övüyorlar! (Antmen, 2008:161). Bu noktada Amerikan Pop sanatının do u u, yalnızca Dada dan de il, Amerikan sanatında 1920 lere kadar uzanan yenilikçi anlayı lara dayanmaktadır. kinci Dünya Sava ı sonrasında geli en ekonomiyle ba layan tüketim kültürü, yüksek kültür/alt kültür ayrımının ba laması, Harold Rosenberg ba ta olmak üzere pek çok ele tirmenin Pop Sanat kar ıtlı ına ra men, kısa sürede Amerika da ve sonrasında çe itli Avrupa ülkelerinde yaygınla mayı ba armı tır (Crimp, 2000: 47-48). Resim 3. Robert Rauschenberg, Yatak, Kombine Resim, 1955, Karı ık Teknik, 190x80x15 cm Resim 4. Robert Rauschenberg, Reservuar,1961, Tuval Üzerine Karı ık Teknik, 217,2x158,7x39,4 cm 119

8 Rauschenberg; ana akım fikirleri ve dü ünü leri reddedi inden ve sürekli kendi sanatını yıkarak, tekrar ke fetmeyi denemesinden dolayı kendisini modernist bir avant-garde sanatçı olarak tanımlamaktadır. Kendi ironik söylemiyle bu durumu Avant-garde asla ba arılı olamamı tır. Evde ba arılıdır ama dı dünyada de il. eklinde açıklamı tır. Rauschenberg Resim 4 deki eserinde, di er eserlerinde de sıkça kullandı ı gibi sınıflandırılmı tanıdık mekânsal objeler kullanmı tır. Sol üst kö edeki saat sanatçının resme ba ladı ı zamanı, di er saat ise biti saatini kaydetmek için seçilerek konumlandırılmı tır. Resim 5. Robet Rauschenberg, Monogram, , Karı ık Teknik, 161,29x163,83 cm Rauschenberg in kombineleri kaba ve planlanmamı bir tavrı, formun ço ullu unda dı a vurur niteliktedir. Bu durum Derrida nın, Nietzsche nin ne eli ve olumlu oyun kavramını hatırlatmasını akla getirmektedir. Cage, Rauschenberg in yakla ımını sınırsızlı ın kutlandı ı bir e lence olarak tanımlamı tır. Bununla birlikte Rauschenberg kendisi de sanatıyla hayatın içinde gözlemledi i yenilik ve öngörülemezli i bulmaya çalı tı ını kabul etmi tir. Rauschenberg belki de en iyi bilinen çalı ması Monogram da (Resim 5), ehir hayatında sıkça rastlanılan otomobil lasti i ve hızla yok olan ta raya ait angora keçisi gibi nesneleri kullanarak iki farklı dünyayı birbiriyle ili kilendirmi tir. Gerçek objeler neredeyse soyut bir uçak resmiyle bir araya gelmi ve tuval ilginç bir biçimde devrilerek ön yüzü yukarı dönmü halde zeminde uzanmaktadır. çi doldurulmu Angora keçisinin yüzüne eklenen boyama detaylarıyla ve etrafındaki gerçek lastikle keçi gerçeküstü hale gelmi tir. Soyut platform; tam ortasına otomobil lasti i geçirilmi keçi için gerçek bir 120

9 oyun alanına dönü türmü tür. Seyircinin gözü (fiziksel veya zihinsel) belirgin bir çerçeve olmadan veya di er parçalarla alakalı herhangi bir objeyle ilgi kurmadan çalı manın bir bölümünden di erine kayar. Rauschenberg Monogram da çalı ma hakkında veya çalı manın özünde belirli bir perspektif olu turmadan pek çok e zamanlı yapının açık uçlu etkile imine olanak tanımı tır. (Cima, 1986: 68) Resim 6. Robert Rauschenberg, Kanyon, 1959, Kombine Resim, Asamblaj,Tuval üzerine karı ık teknik, 205,74x177,8x60,96cm Rauschenberg in Kanyon isimli çalı ması (Resim 6) hakkında Lawrence Alloway in yorumu öyledir; Tablonun altına do ru ili tirilmi, içi doldurulmu kartalın açık kanatları tuvalin sınırları içinde kalmı tır. A a ı sallanan ortasından dü ümlenmi yastı ın üzerindeki kartal, boyanmı ve kolajlanmı unsurları yukarı do ru itmi hissi uyandırmaktadır. Bu kartalın tüm uyumsuz üç boyutlulu una kar ın resme benzer bir i lev gördü ü anlamına gelmektedir. Bu Rauschenberg in maksadının kolâjda yükselen üç imgeyle, yani gece gö ünün bir foto rafı, kolunu kaldırmı bir çocu un reprodüksiyonu ve özgürlük heykelinin gökyüzü mavisinin bir benzerinin, alttan görünü üyle anlatılmasıdır. Temasla kurulmu bu türden bir mantık örgüsü, kombine-resimlerin bir ço unda gözlenmektedir. mgeler ço unlukla tek bir noktaya temas etme kaygısı gütmemektedir. li ki zincirleri genellikle Angora [Ankara] keçisi veya farklı parçaların bulu ma noktası gibi bir objenin ke fini izler (Cima, 1986: 69). 121

10 Rauschenberg kombinelerinde gerçek ve gerçek olmayan yapıları oldukça serbest, yoruma açık bir biçimde birle tirmesi, izleyicinin sanat yapıtına katılarak, çalı mayı kendisine özgü biçimde tecrübe etmesini sa lamaktadır. Kanyon tuvali çevreleyen geleneksel çerçeveden kurtulmaya çabalarken ve dolayısıyla izleyiciyi kendi bakı açısını bulmaya cesaretlendirirken, geriye kalan yüzey tuvaldir. Dahası, Kanyon izleyicinin anlamlandırma süreci (örne in Amerika kartalının ba arısız uçma giri imi) hakkında muhtemel bir fikir önerisinde bulunuyormu gibi yaparken, yapıt söz konusu anlatının mutlak kesintilerinde ve izleyicinin kendi görme biçimlerinde, çalı madaki gerçek ve gerçek olmayanı algılama tarzının ipuçları verilir. Rauschenberg temsilin do asının yeniden ele alınmasında ısrar eder: içi doldurulmu kartalın da yastı ın gerçekli ine benzer bir gerçekli i var mıdır? çi doldurulmu kartal da uçu a dair görüntülerin temsil etti i (ya da etmedi i) eye benzer bir ey temsil etmekte midir? (Cima, 1986: 70) Rauschenberg in yapıtlarında gözlenen, sanatçının eserden tek ba ına sorumlu olması gibi bir durum de ildir, ancak daha çok nesneler, sözcükler yada hayattan alınan karakterler ile sanatçının ili ki ve u ra ma halidir. zleyiciler de böylelikle çalı manın ola an ba lamından koparılmı kısımlarını yeniden ele almaya ça rılır. Robert Rauschenberg ve Kavramsal Sanat Duchamp ın neo-avangard sanat içinde ve postmodern öncesi postmodern tavrı, 1950 lerde Neo-Dadacı olarak anılan Amerikalı sanatçılar Robert Rauschenberg ve Jasper Johns gibi sanatçılardan sonra, 1960 lı yıllardan sonra geli en bütün akımları etkilemi tir. Bu dönemi, Duchamp sonrası Kavramsal Sanat öncesi bir dönem olarak nitelendirirsek, Robert Rauschenberg in ressam Willem de Kooning in bir desenini alıp, 40 adet silgi tüketerek sildi i Silinmi De Kooning Deseni / Erased De Kooning Drawing (1953) ya da Paris deki Iris Clert Galerisi ndeki sergiye, Bu Telgraf Iris Clert in Portresidir, Ben Öyle Diyorsam Öyledir mesajıyla gönderdi i telgrafla katılması kavramsalcı bir e ilim içinde ele alınması gereken yapıtlardır. (Antmen, 2008 :194) De Kooning in bir desenini Rauschenberg gibi tanınan bir sanatçının silmesi, yıkması ve Silinmi De Kooning Deseni diye yeniden adlandırması bu deseni ve silinmi son halini bir sanat eseri yapar mı? 122

11 sorusunu sordurtmu tur. Bu tür yapıtlarda sanat yapıtının üslubu, de eri, aurası yerle bir edilmi, sanatçının tepkisel tavrı, yapıtın içeri i haline gelmeye ba lamı tır li yıllardan sonra pek çok sanatçı, sanat kuramcısı estetik kaygıların ötesinde sanatçı, sanat yapıtı, sanatın tanımı sorgulanmaya ba lamı tır. Rauschenberg 1964 yılında Venedik Bienali nin Büyük Ödülü nü kazanarak bu ödülü alan ilk Amerikalı sanatçı olmu tur. (Mark Tobey ve James Whistler daha önce resim ödüllerini kazanmı tır.) Söz konusu ödülün ardından, ender rastlanan bir boyutta kurumsal destek görmü tür yılında John Cage, Robert Rauschenberg ve mühendis Billy Kauver in yaptıkları Sanat ve Teknoloji Deneyleri (EAT) sonucunda ortaya çıkan 9 Ak am: Tiyatro ve Mühendislik ba lıklı etkinlik, sanat ve teknolojinin ayrılmaz bir ili ki ve geli im içine girdi inin göstergesidir lardan günümüze bu ili ki büyük bir geli me göstermi tir. Robert Rauschenberg ve Pop Sanatı Rauschenberg ve Jasper Johns, Andy Warhol ve Roy Lichtenstein gibi genç sanatçılara ilham kayna ı olarak, yollarını açarak pop sanatının toplumda yer edinmesine ve yeni Amerikan gerçekli inin olu masına katkıda bulunmu tur. Sanatçı 1962 de resimlerindeki malzemeyi zenginle tirerek, sadece buluntu nesneleri de il, buluntu imajları da kullanmaya ba lamı tır. Bu imajları tuvale ipek baskı, foto raf transferleri gibi teknikler de kullanmaya ba layarak, Andy Warhol ve pop sanatına yakınlık sergilemi tir. Kullandı ı bu yeni teknik, aynı görselin bir kısmını ya da tamamını, farklı renklerde istedi i kadar kullanmasına olanak sa lamı tır (Seckler, 1965). Raushenberg in yapıtlarında kullandı ı malzemelerini sokaktan bulması, hayatın içine bu kadar ili kide olması, bir yandan da sanatın ve sanatçının yapıtlarının sokak ya amının bir parçası haline getirmektedir. Yüksek sanatta etkin güç olan, aristokrasinin ve kilisenin yüksek dünyasına giren yolun aksine, sanatın halka karı tı ı, kendi kendini yöneten, e itlikçi halk içinde olu up, ekillendi i, sergilendi i ve anlamlandı ı görülür. Halk sanatının gitgide geli erek kendisini yüksek sanat olarak konumlandırmaya ba laması aslında galerilerin bir çöplük görüntüsüne dönü mesine yol açmı tır. Bu süreçte olu an postmodern sanatın en önemli örneklerini pop sanatında görebiliriz. 123

12 Çünkü pop sanatının ele aldı ı konu halk sanatının kendisidir. Damien Hirst ün enstalasyon çalı maları ve Rauschenberg in eserlerinde New York sokaklarından topladıkları atık malzemeleri kullanması, Roy Lichtenstein in ve Warhol un i lerinde kullandıkları karikatür ve posterler, sokak performansları, happeningler bu sürecin önemli örnekleridir. Warhol yapıtlarında halkın içinden gelen ünlüleri kullanmı tır. Toplanılan, kullanılan sadece sokaklardan, halkın bir parçası olmu malzemeler de ildir, pek çok ba yapıt sayılan resim, foto raf, ki iye ait görseller, orijinalli i kanıtlanmı ürünler, markala mı ehirler, sokaklar, bayraklarda bu dönemin sanatçılarının yapıtlarında kullandı ı unsurlar olmu tur. Rauschenberg, Warhol gibi pek çok sanatçının kolajları; yanyana, üstüste koydukları, renklendirdikleri, yeni anlamlar kattıkları yapıtlardır. Bu noktada aura, biriciklik, orjinallik, kopya gibi kavramlar tekrar göz önünde tutulmu tur (Kuspit, 2006: ). Bir fikre sahip olmak yerine özellikle de birkaç fikre kaçınmak en iyisidir. Robert Rauschenberg ve Performans Sanatı Rauschenberg sanatsal kariyerinde, resim ve heykelin yanında baskı resim ve performans sanatında üretti i eserlerle de erli katkıları olmu tur. Washington daki bir buz pistinde hazırladı ı Pelikan (Resim 7) isimli ilk performansından sonra, Cunningham ın dans grubu için dekorlar ve kostümler hazırlamı tır. Bu süreçte tiyatral happeninglerle yeni bir deneyim alanı yaratmı tır. Pelican performansında iki buz pateni giymi iki ki i (Rauschenberg ve Alex Hay) haricinde bale ayakkabılarıyla Carolyn Brown piste çıkmı tır. Performansta buz patenliler Brown un etrafında dönerlerken para ütlerini açarak hareketlerini yava latmı, bu esnada Brown hareketlerini hızlandırarak mekanı; farklı nesnelerin vücutla ve hareketlerle olan uyumu/uyumsuzlu unu, bale ayakkabıları/patenler ve buz pisti gibi farklı elementleri kullandı ı bir performans olmu tur. Rauschenberg, müzisyen John Cage, dansçı ve koreograf Mercey Cunningham ile kinci Dünya Sava ından önce tanı mı tı. Bundan kısa bir süre sonra da kendi dans kumpanyalarını kurdular. Cage ve Cunningham 1948, 1952 ve 1953 de birlikte Black Mountain College in 124

13 yaz okulunda çalı tılar yılında okula ba lı asli sanatçı (de facto artist) olarak görev yapan Robert Rauschenberg ile ba lantı kurdular te Rauschenberg New York ta, Jasper Johns ile tanı tı ve onun vasıtasıyla da Cage ve Cunningham ı tanıdı. Rauschenberg 1954 de kumpanyanın sanat danı manı oldu (Potter, 1993:1-2) Resim 7. Robert Rauschenberg, Pelikan, Alex Hay, Carolyn Brown, 1963 Resim 8. Merce Cunningham Dance Company, Interscape, Robert Rauschenberg tarafından dekor ve kostümü tasarlanmı tır, 2000 Sonuç Bu ara tırmada Robert Rauschenberg in sanat ya amı süresince üretti i yapıtlar, söyledikleri ve hakkında yazılan metinler ve ya adı ı dönemlerde sanat tarihindeki etkilerini, hakim olan sanat ortamı göz önünde bulundurularak ifade edilmeye çalı ılmı tır. Rauschenberg avangard (öncü) anlayı ıyla yeni fikirlerin, dü ünü ün, yeni bir sanatsal bakı ın olu masına olanak sa laması pek çok genç sanatçı için çı ır açıcı olmu tur. Minimalist sanatın ilk örnekleri sayılan Siyah ve Beyaz Resimler, Pop Sanatın ilk örnekleri sayılan Yatak gibi yapıtları, bu sanat akımlarından çok daha önce sergilenmi tir. Günümüzde Minimal Sanat, Pop Sanat, Kavramsal Sanat gibi sanat akımları hakkında yazılan pek çok kitapta Rauschenberg den ço unlukla önsözde ya da giri te bahsedilmektedir. Bu bize göstermektedir ki adı geçen sanat akımlarına dair ara tırmalarda yazarlar Robert Rauschenberg e de inmeden kuramlarını in a etmemektedirler. Bu da Rauschenberg in II. Dünya Sava ı sonrası sanatı için ne kadar önemli ve vazgeçilemez bir isim oldu unu ispatlamaktadır. 125

14 Kaynakça Antmen, Ahu, 20. Yüzyıl Batı Sanatında Akımlar, 2. Baskı, Sel Yayıncılık, stanbul, Branden, J. Joseph, Random Order, Robert Rauschenberg and The Neo-Avant-Garde, An October Book, The Mit Press, London, England, Cima, Gay Gibson, Shifting Perpectives:Combining Shepard and Rauschenberg, Theatre Journal, 38, March Crimp, Douglas, On the Museum s Ruins, Fourth Printing, Massachusetts Institute of Technology, USA. Foster, Hal, 2009 Gerçe in Geri Dönü ü, Sanat ve Kuram Ayrıntı Yayınları, çev. Esin Ho sucu, stanbul. Francis, Mark (Edited by) Pop, Survey by Hal Foster, Phaidon Press Inc., UK Kuspit, Donald, Sanatın Sonu, 2006 Metis Yayınları, stanbul. Mayer, James, (Edited by) Minimalism, Phaidon Press Inc., London, UK, O' Doherty, Brian, Inside the White Cube: The Ideology of the Gallery Space, Berkeley University of California Press, USA, Potter, Michelle, A License to Do Anything: Robert Rauschenberg and the Merce Cunningham Dance Company Shiff, Richard. Art and Life: A Metaphoric Relationship, Critical Inquiry, Vol. 5, No. 1, Special Issue on Metaphor (Autumn, 1978), pp (article consists of 16 pages) The University of Chicago Press. Steinberg, Leo. Encounters with Rauschenberg, The University of Chicago Press, 2000, NY. 126

15 Cage, John, On Robert Rauschenberg, Artist and His Work, Metro 1-2, 37, 1961, Seckler, Doroty, Oral history interview with Robert Rauschenberg, by 1965 Dec 21, for the Archives of American Art, 127