DÜNYA TİCARET ÖRGÜTÜ DOHA KALKINMA GÜNDEMİ MÜZAKARELERİNDE SON DURUM VE GELECEĞE DÖNÜK BEKLENTİLER:

Transkript

1 T.C. BAŞBAKANLIK DIŞ TİCARET MÜSTEŞARLIĞI Anlaşmalar Genel Müdürlüğü Çok Taraflı Ticari İlişkiler-1Dairesi Ekim 2010 DÜNYA TİCARET ÖRGÜTÜ DOHA KALKINMA GÜNDEMİ MÜZAKARELERİNDE SON DURUM VE GELECEĞE DÖNÜK BEKLENTİLER: I-GİRİŞ: 2001 yılında Doha da gerçekleştirilen Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) IV. Bakanlar Konferansı nda alınan kararla başlatılan Doha Kalkınma Gündemi Müzakereleri yaklaşık dokuz yıldır devam etmektedir yılı Temmuz ayında askıya alınan müzakereler 2007 yılı başında tekrar ivme kazanmış, özellikle tarım ve tarım-dışı ürünlerde pazara giriş müzakerelerinde ilerleme sağlanarak, indirim taahhütlerine ilişkin taslak hükümler 2008 yılı itibarıyla büyük ölçüde ortaya konulmuştur yılı sonuna kadar tüm Doha paketi olmasa da, tarım ve tarım dışı ürünlerde müzakere modalitelerinin tamamlanması konusunda bir kararlılık oluşmuş, ancak tam bir uzlaşıya varılması mümkün olamamıştır. Nitekim, bu iki alanda modalitelere nihai halini vermek üzere Temmuz 2008 de yapılan Bakanlar Konferansından müspet bir netice alınamamış, buna karşılık hazırlanan paket ( Temmuz Paketi ), 2008 yılı Aralık ayında yayımlanan gözden geçirilmiş modalite metinlerinde temel alınmıştır yılı başından bu yana gerek tarım gerek tarım dışı ürünlerde müzakere modalitelerinin belirlenmesine yönelik sorunlu alanların aşılması yönünde bir dizi toplantı gerçekleştirilmiş; müzakereler, yaşanan ekonomik kriz ile bağlantılı olarak DTÖ nün korumacılık ile mücadele konusunda üstlendiği inisiyatif ve taviz listelerinin modalitelerin tamamlanması öncesinde oluşturulması (scheduling) tartışmalarının gölgesinde kalmış; somut bir ilerleme sağlanması mümkün olamamıştır. Krizin aşılması yönünde Doha Raundu nun sonuçlandırılmasının önemine yönelik olarak başta G 20 olmak üzere, uluslararası ekonomik ve ticari gündem açısından son derece önemli platformlarda yapılan güçlü vurgu da etkisiz kalmıştır. 30 Kasım-2 Aralık 2009 tarihlerinde yapılan VII. DTÖ Bakanlar Konferansında, müzakerelerin 2010 yılı içinde tamamlanması hedeflenmiş, 2010 yılı başından itibaren tüm müzakere alanları nda (horizontal) sağlanacak gelişmelerin, müzakerelerin yılsonunda tamamlanması hedefi ışığında ele alınmasına yönelik bir toplantının (stock-taking exercise) yılın ilk çeyreğinde gerçekleştirilmesi konusunda da mutabakata varılmıştır. Öngörüldüğü şekilde, müzakerelere ilişkin genel durum değerlendirmesinde bulunmak ve 2010 yılı sonuna kadar müzakerelere ivme kazandırmak üzere atılacak adımları belirlemek üzere, Mart 2010 tarihlerinde Cenevre de kıdemli memurlar seviyesinde düzenlenen stock-taking exercise, üye ülkelerin çok taraflı ticaret müzakerelerine devam edilmesi yönündeki kararlılıklarının teyit edilmesine vesile olmuştur. Toplantı, muhtelif müzakere başlıkları altında farklı uzlaşma seviyelerinin mevcut olduğunu ortaya koymuş, sürecin, görüş ayrılıklarının giderilmesi (closing the gaps) etrafında şekillenmesi konusunda mutabık kalınmıştır. Stock-taking exercise 2010 yılı sonuna kadar atılacak adımları dört ana grupta toplamıştır: Müzakerelerin çok taraflı tabiatı muhafaza edilmelidir. 1/17

2 Müzakerelerin, Müzakere Grubu Başkanlarının hazırladıkları metinler üzerinden sürdürülmesi esastır. Üzerinde uzlaşılmış ve metinlere yansımış hususlardan geriye gidilmesi mümkün değildir. Tur un kalkınma boyutu, müzakerelerin sonuçlarına yansımalıdır. Stock-taking toplantısının hemen ardından yapılan toplantılar, 2009 yılı sonundan itibaren öne çıkarılan 2010 yılı hedefinin gerçekçiliğini yitirdiğini ortaya koymuştur. Stock-taking de belirlendiği üzere, uzlaşı ihtiyacı içinde bulunulan konularda, farklı konfigürasyonlarda (cocktail approach) teknik görüşmeler niteliğindeki toplantılar, esasen müzakere modalitelerinin hayata geçirilmesi konusunda politik kararlılığın önemini bir kez daha göstermiş; çok taraflı ticaret sistemi içindeki kilit aktör ABD açısından, müzakereleri sonuçlandırmanın ötesinde, müzakerelere ivme kazandıracak siyasi iradenin dahi mevcut bulunmadığını ortaya koymuştur. Uruguay Raund un 1995 te sonuçlandırılmasının ardından DTÖ çatısı altında yürütülen ilk müzakere turu olmasının verdiği sembolik önemin yanı sıra, müzakere turunu adlandıran kalkınma olgusuna bağlı olarak Gelişme Yolundaki Ülkelerin çok taraflı ticaret sistemi içindeki yerinin güçlendirilmesine katkı sağlaması beklenen Doha Kalkınma Raundu nda spesifik müzakere alanları itibarıyla gelinen aşama ve geleceğe dönük beklentilere aşağıda yer verilmektedir. II- MÜZAKERE ALANLARINDA MEVCUT DURUM VE BEKLENTİLER A- İLERİ TARIM MÜZAKERELERİ: İleri Tarım Müzakereleri kapsamında, 2008 yılı Aralık ayında yayımlanan dördüncü gözden geçirilmiş modalite kağıdı (TN/AG/W/4/Rev.4) sonrasında, yılları boyunca sürdürülen metin bazlı müzakere sürecine tekrar dönülmemiştir. Esasen, 2009 yılı boyunca büyük ölçüde, ABD nin ulusal reformlar nedeniyle müzakere turuna yönelik ilgisini kaybetmesine bağlı olarak taviz vermesi beklenen alanlarda sessiz kalması nedeniyle ilerleme sağlanamadığı da görülmektedir yılı Nisan ayında görevi bir önceki Müzakere Grubu Başkanı Falconer dan (Yeni Zelanda) devralan David Walker (Yeni Zelanda), önceliği, her bir müzakere alanı itibarıyla müzakerelere devam edilmesi gereken alanların belirlenmesine vermiş; akabinde, benimsenen takvim uyarınca bir yandan menfaat sahibi ülkelerin katılımına açık çoklu toplantılara devam edilirken bir yandan da çalışmalar, çok taraflı düzeyde müzakere modalitelerinin işlevsel kılınmasına ilişkin olarak taahhüt listelerinin oluşturulmasında esas alınacak veri ve şablonların ( data and templates ) belirlenmesi konusunda yoğunlaşmıştır yılı başından itibaren de, 2009 yılındaki çalışma yöntemi esas alınmıştır. Çalışmaların son dönemde, modalite kağıdında yer verilen hususlara ilişkin baz verilerin üye ülkelerden temini ve sağlanan verilerin doğrulanması (verification) ile söz konusu verilerin derç edileceği şablon ( template ) ve destekleyici tabloların ( supporting table ) formatı üzerinde yoğunlaştığı görülmektedir. Müzakere Grubunun gayriresmi oturumlarının yanı sıra, sözkonusu oturumlara paralel çoklu düzenlenen toplantılar formatında ilerleyen bu çalışmalara Tarım Haftaları boyunca Müzakere Grubu başkanı önderliğinde düzenlenen çoklu toplantılar ( Walk in the Woods ) eşlik etmektedir. Bu bağlamda 2010 yılı boyunca özel korunma 2/17

3 önlemleri ve tarife kotaları konularında ilgili ülkelerin katıldığı dar grup toplantıları yapılmış ve müzakere pozisyonları arasındaki farklılıkların azaltılması amaçlanmıştır. Gelinen aşama itibarıyla, müzakereler sonrasında oluşturulacak yeni taahhüt listelerinin hazırlanması açısından yararlanılacak taslak şablon ve ilgili diğer destekleyici tabloların oluşturulmasına yönelik çalışmalarda, taslak modalite kağıdında yer verilen çerçeve dikkate alınarak hangi verilere ihtiyaç duyulacağı müzakerelerin üç temel ayağı itibarıyla saptanmış bulunmaktadır. Çalışmanın bu ilk aşaması sonrası her bir spesifik alan için söz konusu verilerin yerleştirileceği template lerin oluşturulması aşamasına geçilmiştir. Esasen templates konusunda devam eden teknik tartışmalara tüm ülkelerin destek verdiğini söylemek mümkünse de, çalışmaların neredeyse yalnızca bu alanda yoğunlaşılarak sürdürülmesi ve modaliteler henüz kesinlik kazanmamışken, templates çalışmalarının ivme kaybetmeden devam etmesi halen sorgulanmaktadır. Nitekim, Temmuz ayı içinde yapılan son müzakere haftasında, G-20 tarafından yayımlanan bir kağıt, bu konudaki hoşnutsuzluğu göz önüne sermiştir. Kağıtta, bu alandaki tartışmaların, teknik olarak devam etmesi gerektiği ifade edilirken, hazırlanan formatların ancak modaliteler tüm unsurlarıyla kesinlik kazandığında nihai halini alabileceğine dikkat çekilmektedir. G-20 henüz modalitelerin kesinlik kazanmadığından hareketle, sürdürülen çalışmaların liberalizasyon düzeyi ve müzakereleri devam eden alanlarda alınacak sonuçlara herhangi bir halel getirmemesi gerektiğinin altını çizmektedir. Müzakerelerin çözümsüz kalan konularından biri başta Cotton 4 olmak üzere, pamuk üreticisi Afrika Ülkeleri açısından önem taşıyan pamuk inisiyatifi konusunda herhangi bir somut gelişme sağlanamamasıdır. Kalkınma odaklı küçük bir Doha Paketinin ortaya konulmasının Raund un sonuçlandırılmasını sağlayabileceğini savunanlarca early harvest kapsamında sayılan bu konu da, ABD nin, tarım paketinin tümü konusunda netlik olmadan bir tavize yanaşmaması nedeniyle çözümsüz kalmaktadır. Son modalite kağıdının yayımlanması sonrasında, hassas ürünler konusunda ilave talepleriyle gündeme gelen Japonya ve Kanada nın da sözkonusu talepleri konusunda bir değişiklik bulunmamaktadır. Benzer şekilde, Walker başkanlığında ilgili ülkelerin üzerinde görüşme sürdürdükleri bilinen yeni tarife kotası açılımı konusu da dar katılımlı toplantılarda ele alınmaya devam edilmektedir. Müzakerelerin 28 Eylül haftasına planlanan müteakip tarım haftasından itibaren, mevcut görüş ayrılıklarını gidermeye yönelik olarak devam etmesi beklenmektedir. Ülkemizi de yakından ilgilendiren, özel korunma önlemleri mekanizması konusunda 2009 yılı başından beri Müzakere Grubu Başkanının düzenlediği danışmalar görüş ayrılıklarını gidermek bir yana ihracatçı ve ithalatçı ülkeler arasındaki ayrılıkları derinleştirmiş gözükmektedir. Nitekim, Temmuz ayı başında düzenlenen son Tarım Haftasında gündeme getirildiği üzere, özel korunma önlemleri mekanizması konusundaki tartışma teknik bir tartışma olmaktan çıkmış, konunun teknik tartışmalarla değil politik kararlılık doğrultusunda çözüme kavuşturulabileceği anlayışı ağırlık kazanmaya başlamıştır. 3/17

4 Önümüzdeki dönemde, bu konuda teknik tartışmaların devam etmesi mümkün bulunmakla birlikte, kısa dönemde bu tartışmaların çözüm yönünde bir katkı sağlamayacağı düşünülmektedir. Özel korunma önlemleri mekanizması bir yana, tarım müzakerelerinin geneli için de aynı husus geçerli durumdadır. Müzakerelerde temel stratejimiz, tarım ürünlerine yönelik tarifelerde tedrici bir indirim sağlanması, pazara girişte Gelişme Yolundaki Ülkelere (GYÜ) verilmesi öngörülen esnekliklerin ülkemiz ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde mümkün olduğunca geniş kapsamlı tanımlanması ve özellikle Gelişmiş Ülkelerce (GÜ) sağlanan ticareti bozucu iç destek ve sübvansiyonların dünya tarım ürünleri ticaretinde rekabetçi koşulların tesisi amacıyla en aza indirilmesi yönündedir. Ülkemiz açısından en hassas müzakere alanı olan pazara girişte ise tarım sektörümüzün var olan tarifelerle dahi korunmasının zor olduğu göz önünde bulundurulduğunda özel ve lehte muamele kapsamında elde edilecek esneklikler (özel ürünler ve özel korunma önlemleri mekanizması) daha da önem kazanmaktadır. Bu alanda ülkemiz, G-33 grubu 1 ile birlikte hareket etmektedir. Gelecek dönemde tarım müzakereleri özelinde ülkemiz açısından aşağıdaki hususların ön plana çıkacağı değerlendirilmektedir: 1-Gelişme Yolundaki Ülkelerin ithalat baskısına karşı yerli üretimin korunması amacıyla gümrük vergilerinin artırılabilmesini sağlanacak özel korunma önlemleri mekanizması (Special Safeguard Mechanism-SSM) sistematiğinin ülkemiz ihtiyaçlarını yansıtacak şekilde şekillendirilmesi hususu önemini korumaktadır. Bu bağlamda, alınan önlemin düzeyi ve buna bağlı olarak, Uruguay Raund bağlı hadlerinin aşılıp aşılamayacağı, uygulama döneminin kesintisiz olup olmayacağı, tetik-telafi mekanizmalarına ilişkin oranlar konularında 2011 yılında da sürmesi beklenen teknik tartışmaların yakından takibine devam edilecektir. Mekanizmayla bağlantılı olarak ihracatçı ülkelerin ilave kriter taleplerine karşı argümanlar geliştirilmesi teknik çalışmalarda dikkate alınacak temel unsurlardan biri olmakla birlikte, değerlendirmelerimizde konunun politik olarak karara bağlanabilecek bir konu olarak görüldüğü hususunun da göz ardı edilmemesi gerektiği düşünülmektedir. Bu bağlamda, hassas çizgilerimizin daha gerçekçi bir bakış açısıyla yeniden ele alınması ve olası bir politik uzlaşı için olmazsa olmazlarımızın tespiti önemli olacaktır. 2-Özel ürünler konusunda ise bazı hususlarda anlaşılmış olmasına rağmen, tarife satır sayısı, ortalama indirim oranı, muafiyet ve hassas ürünlerden özel ürünlere transfer mekanizmasının kurulması hususlarında tam bir fikir birliği sağlanamamıştır. Bu itibarla, özellikle özel korunma önlemi mekanizması kapsamındaki kazanım ve kayıpların, özel ürünler kapsamında şekillenecek modaliteler ile dengelenebilmesi amacıyla 6 Aralık 2008 taslak modalite kağıdındaki öneriler açıkta kalan konular kapsamında tutulmaktadır. 1 G-33 Grubu: Antigua ve Barbuda, Barbados, Belize, Benin, Botswana, Fildişi Sahilleri, Filipinler, Kongo, Küba, Dominik Cumhuriyeti, El Salvador, Grenada, Guatemala, Guyana, Haiti, Honduras, Hindistan, Endonezya, Jamaika, Kenya, Kore, Madagaskar, Mauritus Adaları, Moğolistan, Mozambik, Nikaragua, Nijerya, Pakistan, Panama, Peru, Saint Kitts, Saint Lucia, Saint Vincent, Senegal, Sri Lanka, Surinam, Tanzanya, Trinidad ve Tobago, Türkiye, Uganda, Venezüella, Zambiya ve Zimbabve. 4/17

5 Sözkonusu özel ve lehte muamele esneklikleri ile birlikte, hassas ürün olarak seçilebilecek tarife satır oranı, seçilecek ürünlere yönelik uygulama yöntemleri ve yeni tarife kotalarının açılabilmesi; mavi kutu kapsamındaki iç destekler de halihazırda netlik kazanmayan ve ülkemiz için öncelikli olan konular arasındadır. 3-Hassas ürünler kapsamında ülkemiz gibi Uruguay Raund döneminde tarifikasyon yapılmaması nedeniyle mevcut durumda tarife kotası olmayan ülkelere yeni kota açılabilmesi hakkının verilmesi ve bu oranın mümkün olduğunca yüksek tutulması yönünde çalışmalar 2011 yılı içinde de sürdürülecektir. 4-Mavi kutu kapsamındaki iç desteklerde ise Doha uygulama dönemi başlangıcında ülkemizin mavi kutu kapsamında ürünlere üretimi kısıtlayıcı doğrudan gelir desteği mi yoksa üretimle bağlantılandırılmayan doğrudan ödemeler olarak mı destek sağlayacağının belirlenmesi gerekmektedir. Sözkonusu seçime yönelik çalışmaların Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından müzakerelerin tamamlanması öncesinde 2011 yılı içerisinde tamamlanması öngörülmektedir. 5-Bahsekonu modalite başlıklarına ek olarak 2009 yılından bu yana süren ve taahhüt listelerinin oluşturulması (scheduling) aşamasında üye ülkelerce kullanılacak verilerin ve taahhüt listesi taslak tablolarının (templates) oluşturulmasına yönelik çalışmaların da 2011 yılı içinde tamamlanması planlanmaktadır. 6-Bu kapsamda, ülkemiz de toplam ticareti bozucu iç desteklere yönelik veri temini yönündeki yükümlülüğünü 2011 yılı içinde diğer üye ülkelerle birlikte yerine getirmeyi amaçlamaktadır. Taahhüt listesi tablolarının oluşturulmasına yönelik çalışmalar kapsamında da ülkemiz ihtiyaç ve beklentileri çerçevesinde gerekli müdahaleleri gerçekleştirmeye, ülkemiz için öncelikli olan özel ürünler gibi konularda taslak tablo önerileri üzerinde çalışmaya 2011 yılı içinde de devam edilecektir. B-TARIM DIŞI ÜRÜNLERDE PAZARA GİRİŞ: Tarım dışı ürünlere yönelik olarak üstlenilecek tarife indirim taahhütlerinin belirlenmesi, sektörel inisiyatifler ve tarife dışı engeller olmak üzere üç temel alanda yürüyen müzakerelerde sonuncusu Aralık 2008 tarihinde olmak üzere (TN/MA/W/103.Rev.3) dört taslak metin yayımlanmış, müzakerelerin kilit konusu olan genel tarife indirim formülü ve formüle ilişkin esneklik hükümleri (sliding scale) gibi konularda bir çerçeve çizilmesi mümkün olabilmiştir. Bununla birlikte, belirli sektörlerde ilave tarife indirimini ya da eliminasyonunu hedefleyen sektörel inisiyatiflerde ilerleme sağlanamamakta ve bu husus NAMA müzakerelerini tıkayan temel husus olarak ortaya çıkmaktadır. Sektörel inisiyatiflerin yanı sıra tarife dışı engeller, preferans erozyonu ve ülke spesifik esneklikler konuları da halen üzerinde anlaşma sağlanması gereken alanlar olarak görülmektedir. Hal böyle iken, Müzakere Grubunun 2009 yılı başından itibaren, tarife dışı engeller (NTBs), sektöreller ve taviz listelerinin oluşturulması konularında çalışmalarını yoğunlaştırdığı, görülmektedir. NTB ler konularındaki tartışmalara verilen ağırlığın, bu konunun müzakerelerin esasını oluşturmadığı gerekçesiyle bazı ülkelerin eleştirisine maruz kalmakla birlikte, müzakere modalitelerine ilişkin tartışmalarda yaşanan tıkanıklık esasen müzakere modalitelerinin kesinleştirilmesi sonrası detaylı tartışmalara başlanması beklenen NTB ler dahil, tartışmaların odak noktasını diğer bazı konulara kaydırmış bulunmaktadır. 5/17

6 2009 ve 2010 yılı boyunca yenileştirilmiş ürünler, yatay mekanizma, tekstilde etiketleme, elektronik ve otomotiv ürünlerini kapsayan NTB ler konularındaki tartışmalara sınırlı katılımlı toplantılarda devam edilmiştir. Müzakere Oturumu Başkanı Wasescha tarafından wagon I proposals olarak nitelenen öneriler arasında yer alan yatay mekanizma genel anlamda destek görmekte, tartışmalar mekanizmanın ürün kapsamı (özellikle tarım ürünlerinin dahil edilip edilmemesi konusu) ve Anlaşmazlıkların Halli Mekanizması başta olmak üzere mal ticaretine ilişkin diğer Komitelerle etkileşimi üzerinde yoğunlaşmaktadır. Yenileştirilmiş Ürünler konusunda bir çalışma programı oluşturulması hususunda mutabık kalınmış olmakla birlikte, bunun için bir Bakanlar Deklarasyonuna ihtiyaç olup olmadığı hususu açıktır. Yenileştirilmiş ürünlerin tanımlanması da dahil, çalışma programının Mal Ticareti Konseyinde öncelikle ele alınması da gündemdedir. Önümüzdeki dönemde, özellikle ilgili sektörün belirli bir düzeyde gelişme kaydettiği ülkelerin, deneyimlerini diğer ülkelerle paylaşmalarına imkan verecek bir anlayışla çalışmalara kavramsal olarak devam edilmesi öngörülmektedir. Dikey teklifler (vertical proposals) olarak da adlandırılan Ticarette Teknik Engeller Anlaşması ile bağlantılı sektörel teklifler (TBT- related sectoral proposals) bağlamında, ele alınan elektronik ve otomotiv önerileri, bu alanlarda esas alınacak uluslararası standartlar konusu da dahil TBT+ etkilerinin ne olabileceği konusuna odaklanılmak suretiyle tartışılmakta, tekstil ve hazır giyim, ayakkabılar ve seyahat ürünlerinde etiketleme önerilerinde ise etiketleme kurallarının uluslararası ticarette gereksiz engel teşkil etmeyecek bir çerçevede tanımlanmasına çalışılmaktadır. Son dönemde, NTB tartışmalarının gölgesinde kalmakla birlikte, NAMA müzakere modalitelerine ilişkin tartışmalar kapsamında kilit önem taşıyan, sektöreller, hedefledikleri sektörler itibarıyla sektör bazında genel formül indiriminin ilerisinde bir liberalizasyonu amaçlamaktadır. NAMA kapsamında önemli bir müzakere konusu olan bu başlık altında, inisiyatif sahibi ülkelerin sektör ve ülke analizlerini, sonuçlarını müzakere grubuna rapor etmek kaydıyla sürdürdükleri bilinmektedir. Katılımın ihtiyari olduğu tekliflerden oluşan sektörel inisiyatif sahibi ülkeler, 2009 yılından buyana devam ettirdikleri ikili ve çoklu görüşmelerin sonuçlarını NAMA müzakere Grubu Başkanının çağrısı üzerine Gruba rapor etmişlerdir. Sektörel teklifler arasında, otomotiv ve yan sanayi sektöreli (Japonya), spor malzemeleri sektöreli (Norveç, Singapur, İsviçre, Tayvan ve ABD), balık ve balıkçılık ürünleri sektöreli (Kanada, Hong Kong, Çin, İzlanda, Yeni Zelanda, Norveç, Oman, Singapur, Tayland, Uruguay), ormancılık ürünleri sektöreli (Kanada, Hong Kong, Çin, Yeni Zelanda, Singapur, İsviçre, Tayland, Ukrayna, ABD), hammaddeler sektöreli (Avustralya, BAE) bulunmaktadır. NAMA Müzakere Grubu 2009 yılından bu yana, Tarım Müzakere Grubu içinde de devam eden taviz listelerinin oluşturulması (scheduling) çalışmalarına da başlamış, bu bağlamda 2009 yılı Temmuz ayında Sekretarya tarafından taviz listelerinin elektronik ortamda hazırlanmasına ilişkin bir workshop düzenlenmiştir yılı başından itibaren NTB ağırlıklı olarak devam eden çalışmalar bir yana bırakılacak olursa, müzakerelerde level of ambition un nasıl sağlanacağı temel hususunun şu aşamada Müzakere Grubu bünyesinde ele alınmayan ancak müzakerelerin geleceğini etkileyecek temel bir unsur olarak masada kalmaya devam ettiğini söylemek mümkündür. Level of ambition konusuyla bağlantılı olarak, modaliteler aşamasından beri devam eden, formül ve esneklikler arasında dengenin nasıl kurulacağı, bu bağlamda, Gelişme Yolundaki 6/17

7 Ülkelere yönelik tanımlanacak esneklik hükümlerinin çerçevesi bekleyen (outstanding) bir konu olmaya devam etmektedir. Benzer şekilde, preferans erozyonu ve bağlantılı olarak orantısız etkilenen ülkeler sorunu da (disproportionately affected members) çözülmüş değildir. Bu ülkelerin ilave iyileştirme taleplerine karşılık, bu konuda tavize yanaşmayan ve sağlanacak ilave esnekliklere sıcak yaklaşmayan ülkelerin tutumu da devam etmektedir. Müzakere Komitesi Başkanının son temaslarından anlaşılan, bu konuda Sri Lanka ve Bangladeş in sorun yaşadıklarını belirtmeye devam ettikleridir. Bununla birlikte, bu konuda da ülkeler arasında taslak modalite kağıdında yer alan çözümün tartışmaya açılması durumunda mevcut dengenin bozulabileceği ve diğer müzakere başlıklarının da tartışılır hale gelebileceği endişesinin var olduğu anlaşılmaktadır. Müzakere Grubunun önümüzdeki dönemde, çalışmalarını mevcut önerileri hukuki metinlere dönüştürmek gayesiyle, NTB ler konusunda yoğunlaşarak devam ettireceği anlaşılmaktadır. Diğer taraftan, müzakerelerin odağında yer alan ve esasen çözümsüz olarak kalan, pazar açılımının düzeyi ( level of ambition ), sektöreller ve preferans erozyonu gibi temel sorunların ikili ve taraflar arasındaki çoklu görüşmeler yoluyla üyeler arasında ayrı bir mecrada devam etmesi beklenmektedir. Nitekim, ABD nin özellikle formül ve esneklikler sonucu ortaya çıkan dengeden memnun olmadığı ve belirli bir gelişmişlik seviyesine erişmiş Brezilya, Hindistan ve Çin gibi GYÜ lerden daha fazla pazar açılımı beklediği bilinmektedir. NAMA müzakerelerinde ilave pazar açılımı isteyen ve bu yönde Brezilya, Çin ve Hindistan nezdinde ikili girişimlerde bulunan ABD nin çabalarını sürdürmesi kaçınılmazdır. ABD nin ilave pazar açılımı talebine karşın, adı geçen üç ülkenin bedel istedikleri görülmekte, ilave bedel beklentisi ise müzakerelerde yeniden başa dönülmesi riski taşımaktadır. Hal bu iken önümüzdeki dönemde NAMA kapsamında gerek Müzakere Grubu dahilinde gerek Müzakere Grubu dışında gayriresmi devam eden ikili ve çoklu görüşmeler bağlamında ülkemizce aşağıdaki hususların yakından takip edilmesinin önemli olacağı düşünülmektedir: 1) Spesifik olarak, NTB tartışmaları bağlamında, AB nin bu zamana kadar ısrarla savunduğu TBT + yaklaşımlar ve ülkemizin uyguladığı ve/veya üstlenmek ve uygulamak durumunda kalacağı standartlar ve uygunluk değerlendirme konularında süregelen tartışmaların ve yayımlanan belgelerin hassasiyetle irdelenmesi gerekmektedir 2) Sektöreller bağlamında ülke ve sektör spesifik devam eden ve devam edeceği anlaşılan görüşmelerde ülkemizin AB ile mevcut gümrük birliği ilişkisinden kaynaklanan hassasiyeti geçerliliğini korumaktadır. NAMA müzakerelerinde sonuca gidecek adımlar atmak amacıyla AB nin tekrar sektörel girişimlere ağırlık vermesi olasıdır. 2 Gümrük Birliği ilişkisine bağlı olarak, AB nin taraf olacağı sıfıra-sıfır veya sıfıra-x biçiminde şekillenen inisiyatiflere ülkemizin de fiilen taraf olması söz konusu olabilecektir. Bu itibarla özellikle 2 AB nin DTÖ baş müzakerecisi başkanlığında bir heyet Japonya ya giderek bu konuda temaslar başlatmıştır. Japonya ile gerçekleştirilen görüşmelerde ilk olarak elektronik ve elektrikli ürünlerde sektörel yaklaşım konusu ele alınmış, bu alandaki ITA sistematiğinden yararlanmak suretiyle, Anlaşma eki listelerde yapılacak tadilatlar ile sonuca gidilmesinin daha kolay olabileceği üzerinde durulmuştur. Sektörel girişimler konusunda ABD, Kanada, Brezilya, Çin ve Hindistan ile ilerleme kaydedilme ihtimali yüksek öneriler üzerinden görüşmeler gerçekleştirilmektedir. Bu çerçevede kimyasallar önerisinin ön plana çıktığı, AB'nin önerisi olmakla birlikte, tekstil ve konfeksiyon konusunun ise mevcut koşullarda ilerleme vaat etmediği için gündeme getirilmediği gözlemlenmektedir. 7/17

8 tekstil ve konfeksiyon sektöründe tarifelerin sıfırlanmasını amaçlayan AB önerisinin hayata geçmesi durumunda NAMA müzakerelerinde ayrı bir başlık altında ele alınan tercihli tarife erozyonu ve orantısız etkilenen ülkelerin talepleri de dikkate alınarak tekstil ve konfeksiyon sektörümüzün ihracat pazarlarına etkisi ve iç pazarda ortaya çıkabilecek menfi etkilerin değerlendirilmesi önem taşımaktadır. C-HİZMETLER TİCARETİNE İLİŞKİN MÜZAKERELER 3 Hizmetler sektörüne ilişkin liberalizasyonun ilerletilmesi amacıyla sürdürülen müzakereler, Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) Hizmetler Ticareti Konseyi ve alt organları bünyesinde devam etmektedir. Hizmetler ticaretine ilişkin istatistikler, hem Gelişmiş hem Gelişme Yolundaki Ülkeler açısından, hizmetler sektörünün liberalleştirilmesinden sağlanacak kazanımın, mal ticaretinde ilave serbestleşmenin ötesinde fayda sağlayacağı yönündedir yılında münferiden başlatılan müzakerelerde, 2007 ve 2008 yılları boyunca yol haritası niteliğinde olması amaçlanan bir müzakere kağıdı oluşturulmaya çalışılmıştır. Müzakerelerde, 26 Temmuz 2008 tarihinde düzenlenen ve üye ülkelerin ikinci revize tekliflerinde yapmayı planladıkları değişikliklere ve hangi sektörlerde açılım beklediklerine ilişkin sinyaller vermelerinin amaçlandığı Taahhüt Tespit Konferansı (Signalling Conference) önemli bir aşama teşkil etmiştir. Ülkemiz dahil 31 ülkenin katılım sağladığı Konferansı müteakip, hizmet ticareti müzakerelerinde ülkelerin bundan sonra verecekleri revize ve/veya yeni teklifler ve bu çerçevede yapılacak müzakereler için takvim ise henüz belirlenmemiştir. Diğer taraftan, Hizmet Ticareti Genel Anlaşması GATS ın 6 ncı maddesinin 4 üncü paragrafı çerçevesinde üye ülkelerin listelerinde bulunan sektörel taahhütlerinin, yeterliliğe ilişkin aranılan özellikler ve prosedürlerin, teknik standartlar ve ruhsat verme koşullarının hizmet ticareti için gereksiz engeller oluşturmamasını teminen, içinde bulunulan müzakere turunun bitiminden önce disiplinler geliştirilmesi amacına yönelik olarak GATS Ulusal Düzenlemeler Çalışma Grubu (WPDR) nda yürütülen çalışmalara, Grup Başkanı tarafından yayımlanan disiplinlere ilişkin taslak belge üzerindeki görüşmelerle devam edilmektedir. Bu kapsamda, Başkan tarafından 14 Mart 2010 tarihinde yayımlanan Açıklamalı Metnin, Üyelerin taslak üzerindeki görüş ayrılıklarının giderilmesi ve müzakerelerin gidişatı açısından faydalı bir rehber olabileceği düşünülmektedir. GATS ın kurallar boyutuyla ilgili olarak, Anlaşmanın X, XIII ve XV. maddeleri kapsamındaki sırasıyla Acil Korunma Önlemleri, Kamu Alımları ve Sübvansiyonlara ilişkin müzakerelerin sonlandırılabilmesine yönelik çalışmalar da GATS Kuralları Çalışma Grubu (WPGR) bünyesinde sürdürülmektedir. Bu çalışmalarda, belirtilen konularda çeşitli ülkelerce hazırlanan tanım, uygulamaya yönelik tartışmalar ve çeşitli disiplin önerilerinin yer aldığı belgeler ele alınmaktadır. Bu aşamada metin üzerinden tartışmaya geçilememiştir. Henüz sübvansiyonlar ve acil korunma önlemlerine ilişkin üye ülkelerce bir tanım üzerinde dahi uzlaşılamadığı göz önüne alındığında, GATS ın kurallar boyutunda kısa vadede önemli bir gelişme sağlanabileceği düşünülmemektedir. 3 Bu bölümde, Hazine Müsteşarlığı nın bilgi notundan istifade edilmiştir. 8/17

9 Hizmetler ticaretine ilişkin müzakerelerin, 2010 yılı Mart ayında yapılan stock-taking toplantısında gündeme gelen yatay müzakere sürecine geçilmesi yönündeki yaklaşıma paralel olarak önümüzdeki aylarda daha sıkı pazarlıkların yapıldığı bir müzakere alanına dönüşmesi beklenmektedir. Özellikle Gelişme Yolundaki Ülkeler 2008 de Signalling Conference taki gelişmelerin tarımda ilerlemeye bağlı olduğunu ileri sürmekte ve bu alanda 2008 den bu yana bir ilerleme olmaması nedeniyle, ilave açılım taleplerine sıcak bakılmayacağı mesajı vermektedirler. 4 Doha müzakere süreci içinde tarım ve tarım dışı ürünlerde pazara giriş müzakerelerinde özellikle ABD nin pazara giriş kazanımlarını daha da genişletme çabası, Gelişme Yolundaki Ülkelerin benzer bir çabanın Gelişmiş Ülkelerce hizmetler ticaretinde gösterilmesi yönündeki taleplerine yol açmaktadır. Pazara giriş kazanımlarını artırmak amaçlı olarak ABD nin ikili müzakerelere girdiği ülkelerden Hindistan ABD nin taleplerine sıcak yaklaşma sinyali vermekte, söz konusu ülkenin özellikle bilişim teknolojisi gibi alanlarda eğitimli genç nüfus barındırmasının bir sonucu olarak ABD nin hizmet pazarına ilgi duyduğu anlaşılmaktadır. Çin in de ABD hizmet pazarının çok açık olmadığı denizcilik hizmetleri ve gerçek kişilerin dolaşımı gibi konularda ABD den beklentisi mevcuttur. Diğer taraftan, Hong-Kong Bakanlar Konferansında, tarım ve tarım dışı ürünlerde pazara giriş modalitelerine kesinlik kazandırılmadan, hizmetler ticaretine ilişkin modalitelerin tamamlanamayacağı şeklindeki gayriresmi anlayış birliğine bağlı olarak önümüzdeki dönemde hizmetler ticareti alanındaki müzakerelerin ancak sözkonusu iki alandaki ilerlemelere paralel olarak ilerleyebileceği düşünülmektedir. Hizmet ticareti müzakerelerinde beklentimiz; pazara girişte, ülkemizin de aralarında yer aldığı gelişmekte olan ülkeler yararına olan sektörlerde ve hizmet sunum biçimlerinde açılımlar yapılması, ulusal düzenlemeler ve kurallarla ilgili olarak da, yine gelişmekte olan ülkelerce uygulanabilir kararların alınmasıdır. Öte yandan, ilgili Bakanlık, kurum ve kuruluşlarımızla yakın işbirliği içerisinde ülkemizin ikinci gözden geçirilmiş teklifinin hazırlanmasına ilişkin çalışmalar neticesinde, bahse konu teklif taslağımız belirli bir aşamaya getirilmiştir. 29 Eylül 2005 tarihinde TN/S/O/TUR/Rev. 1 simgesiyle yayımlanan gözden geçirilmiş teklifimize, o tarihten bu yana ilgili mevzuatlarda gerçekleşen değişiklikler yansıtılmaktadır. Bu çerçevede, nihai teklifler için belirlenecek takvim konusunda ülkemizin bir problem yaşamayacağı düşünülmektedir. D-TİCARETİN KOLAYLAŞTIRILMASINA İLİŞKİN MÜZAKERELER: Ticaretin Kolaylaştırılması başlığı 2 Ağustos 2004 tarihli Çerçeve Karar uyarınca resmen Doha Kalkınma Gündemi müzakereleri kapsamına alınmıştır. Transit serbestisine ilişkin GATT Madde V in açıklanması ve geliştirilmesi, Ücret, harç ve prosedürlere ilişkin GATT Madde VIII in açıklanması ve geliştirilmesi, Ticari mevzuatın şeffaflığı ve öngörülebilirliğine ilişkin GATT X un açıklanması ve geliştirilmesi, Gümrük idareleri arasında işbirliğini artırıcı mekanizmalar oluşturulması, Yükümlülüklerin özellikle gelişmekte olan ülkelerce uygulanabilmesine yönelik teknik yardım ve kapasite artırımına ilişkin hükümler oluşturulması 4 Washington Trade Daily- 19:136, 9 Temmuz /17