Ünite KURTULUŞ SAVAŞI NDA CEPHELER

Transkript

1 Ünite 3 KURTULUŞ SAVAŞI NDA CEPHELER

2 ÜNİTE 3 KURTULUŞ SAVAŞI NDA CEPHELER Bilgi Köşesi SÜTÇÜ İMAM Fransızlar, 25 Ekim 1919 da Ermeni askerleri ile birlikte Maraş a girmişlerdi. Yerli Ermenilerin kışkırttığı Ermeni askerleri, Türk asker ve memurlarına kötü davranmaya başlamışlardı. Bardağı taşıran, Maraşlıları, Ermenilere ve Fransızlara karşı birleştiren olay, birkaç Ermeni askerinin hamamdan çıkan kadınlardan birinin peçesini açmaya kalkışmaları olmuştu. Asıl adı Ali olan, halk arasında Sütçü İmam olarak tanınan bir Maraşlı vatandaşımızın dükkanından aldığı silahla kadının peçesini açmaya kalkışan asker üzerine yağdırdığı kurşunlar, Maraş halkının birlik ve beraberliğinin simgesi olmuştu. Sütçü İmam, bu olaydan sonra Maraş tan ayrılmış ancak onun tabancasından çıkan mermiler onur ve gururlarına düşkün olan bu uğurda ölümü hiçe sayan Maraşlıları işgalcilere karşı kenetlemişti. Türk ün onur ve gururuna uzanan eli kırmak, uzatılan dili koparmak şerefi ilk olarak Sütçü İmam a nasip olmuştu. KURTULUŞ SAVAŞI NDA CEPHELER Mondros Ateşkes Antlaşması nın imzalanması DOĞU CEPHESİ ile Osmanlı Devleti İtilaf Devletleri ne kayıtsız şartsız teslim olmuş, orduları dağıtılmış, silah ve cephanesine el konulmuş, ulaşım ve haberleşme araçları İtilaf Devletleri nin denetimine bırakılmıştı. İtilaf Devletleri nin tek taraflı kararları ile başlattıkları işgallere karşı Türk halkı da Mustafa Kemal in önderliğinde, bir bütün halinde milli mücadelede yerini almıştı. Kazım Karabekir Paşa Mondros a rağmen Ermeni Kurtuluş Savaşımız süresince ; tehlikesine karşı emrindeki 15. Kolordu 1. Doğu da Ermenilerle, yu dağıtmamıştı. TBMM nin Kazım Karabekir 2. Güney de Fransızlarla, Paşa yı tam yetkili olarak Doğu Cephesi Komutanlığı na ataması ile de ilk askeri cephemiz 3. Batı da Yunanlarla savaşlar yapılmıştır. doğuda Ermeniler e karşı açılmıştı. Çarlık rejimini yıkan Bolşevikler 3 Mart 1918 de yaptıkları Brest Litovsk Antlaşması ile 1878 Kurtuluş Savaşımız süresince yurdumuzu işgal eden İngilizler e ve İtalyanlar a karşı bir Berlin Antlaşması nda aldıkları Kars Ardahan ve Batum u Türkler e geri bırakmışlardı. Ordularımız bununla yetinmemiş Batum dan cephe kurulmadığını, bu devletlerle savaş Bakü ye kadar ilerlemişti. Ne var ki Mondros yapılmadığını.. Ateşkes i gereği 1914 sınırlarına geri çekilmek zorunda kalmışlardı. Rusların da çekilmesi üzerine bu topraklarda kısa süreli de olsa bağımsız Ermenistan, Gürcistan ve Azerbaycan devletleri kurulmuştu. 82

3 ABD Başkanı tarafından görevlendirilen General Harbord heyetinin yalanlamasına rağmen Wilson İlkeleri nden yararlanan Ermeniler Doğu Anadolu da nüfus çoğunluğuna sahip olduklarını ileri sürerek Doğu Anadolu üzerinde hak iddia etmeye başlamışlardı. İtilaf Devletleri nin Ermenileri Paris Konferansı na çağırmaları ise onların büyük Ermenistan hayallerini kamçılamıştı. Özellikle Doğu Anadolu ve Kafkasları nüfuzu altına almak isteyen İngilizlerin desteklemesi üzerine, Ermeniler Van, Bitlis, Erzurum, Nahçivan, Gümrü, Iğdır ve Oltu ya saldırarak, masum bir çok vatandaşımızı şehit etmişlerdi. Kazım Karabekir Paşa Komutasındaki ordumuzun, 28 Eylül 1920 de Ermeniler e karşı başlattığı saldırı sonucu 29 Eylül de BMM nin siyasi varlığını ilk tanıyanların Ermeniler olduğunu Ermenilerin Gümrü Antlaşması ile çekilmeleri üzerine Gürcistan ile sınır olunmuştu. Ardahan, Artvin ve Batum u işgal eden Gürcüler de verilen ültimatom üzerine 21 Şubat 1921 de Batum antlaşması yla işgal ettikleri yerleri boşaltmak zorunda kalmışlardı. Gürcistan ın Sovyetler Birliği ne katılmasından sonra TBMM ve Sovyetler arasında yapılan Moskova Antlaşması ile Batum Gürcistan a bırakılmış, doğu sınırımız kesin biçimini almıştı. GÜNEY CEPHESİ Bilgi Köşesi ŞAHİN BEY Antep in Harbine on bir ay oldu. Kurudu kanımız benizler soldu. Analar, bacılar saçını yoldu Uyan Şahin uyan, gör neler oldu. Sevgili Antep e Fransız doldu. Şahin i sorarsan, otuz yaşında. ÜNİTE 3 KURTULUŞ SAVAŞI NDA CEPHELER Sarıkamış, 30 Ekim de Kars, 7 Kasım da Süngüyle vuruldu köprü başında, Gümrü kurtarılmıştı.türk ordusuna karşı direnemeyeceklerini anlayan Ermeniler barış istemek zorunda kalmışlardı. Osmanlı dan Çeteler oturmuş ağlar başında Uyan Şahin uyan, gör neler oldu. Sevgili Antep e Fransız doldu. kalan düzenli ordunun BMM adına ilk askeri başarısıdır. Maraş Savunması : 20 Ocak 10 Şubat 1920 Urfa Savunması : 09 Şubat 11 Nisan 1920 Antep Savunması : 1 Nisan Şubat 1921 Adana Savunması : 21 Ocak Ekim 1921 Fransız Kuvvetleri Kuvay ı Milliye Birlikleri Uyan Şahin uyan, uyanmaz mısın? Diz çöküp düşmana dayanmaz BMM ile Ermeniler arasında 3 Aralık 1920 de imzalanan Gümrü Antlaşması ile. Kars, Sarıkamış, Iğdır ve dolayları kurtarılmış olduğu gibi Ermeniler Sevr in Anadolu ile ilgili iddialarından da tamamen vazgeçmişlerdi. Ayrıca kuzeydoğu sınırı ilk kez çizilmiştir. Önemi: a) BMM ordularının ilk zaferdir, b) Gümrü Antlaşması, BMM nin uluslar arası alanda ki ilk antlaşması ve ilk siyasi başarısı olmuştur c) Cephede savaşın sona ermesi üzerine bir Mondros Ateşkes Antlaşması nın imzalanmasından sonra Adana, Urfa, Antep ve Maraş yörelerini işgal eden İngilizler, Fransızlarla Eylül 1919 yaptıkları yeni bir paylaşım antlaşması ile bu yöreleri Fransızlar a bırakmışlardı. Fransızlar, Suriye ve Mısır dan getirdikleri Ermeni katliam örgütleri ile Urfa, Antep Maraş ve Adana da savunmasız halka karşı saldırıya geçmişlerdi. Bu saldırılara karşı Antep, Urfa, Maraş ta halk top yekün bir direniş hareketi başlatmıştı. Mustafa Kemal hararetle mısın? Al kızıl kanlara boyanmaz mısın? Uyan Şahin uyan, gör neler oldu. Sevgili Antep e Fransız doldu. Şahinbey vuruldu, yollar açıldı. Antep in üstüne matem saçıldı. Birçok minareler topla biçildi. Uyan Şahin uyan, gör neler oldu. Sevgili Antep e Fransız doldu. kısım kuvvetlerimiz ile ele geçirilen çok desteklediği bu direnişçileri örgütlemek için sayıda silah, cephane ve malzeme Batı Cephesi ne gönderilmiştir. d) Misak-ı Milli nin gerçekleşmesi yolunda ilk adım atılmıştır. bazı subaylarımızı buralara göndermiş ve Güney Cephesi nde Kuvayı Milliye nin kurulmasını sağlamıştı. 83

4 ÜNİTE 3 KURTULUŞ SAVAŞI NDA CEPHELER Bilgi Köşesi Notlar Maraş ta Sütçü İmam ın işgalcilere karşı açtığı ateş çocuk, yaşlı, kadın, erkek tüm halkın top yekün direnişe geçmesine yol açmış, Fransızlar gördükleri bu direniş karşısında tutunamayarak 11 Şubat 1920 de Maraş tan çekilmek zorunda kalmışlardı. Urfa da aynı direnişlerle karşılaşan Fransızlar 10 Nisan 1920 de de Urfa dan da çekilmişlerdi. Şahin Bey lakaplı Üsteğmen Sait Beyin dillere destan kahramanlıkları ile Antep halkı Fransızları bir yıla yakın Antep e sokmamışlardı. Fransızlar ancak Şubat 1921 de Antep e girebilmişlerdi. Fransızlar karşılaştıkları büyük direnişler ve Batı Cephesi nde Yunanlar a karşı elde ettiğimiz zaferler üzerine umutsuzluğa düşmüşler Sakarya Zaferimiz sonrası TBMM ile Ankara Antlaşması nı (20 Ekim 1921) imzalayarak Hatay hariç Anadolu topraklarından tama- BATI CEPHESİ Kurtuluş Savaşı mızda Doğu da Ermeniler e, Güney de Fransızlar a karşı elde edilen zaferler çok büyük ve önemli olmakla birlikte Kurtuluş Savaşımızın sonucunu ve ulusumuzun kaderini belirleyen savaşların düzenli ordularımızın kurulması ile Batı Cephesinde ki savaşlar olduğunu men çekilmişlerdi. Mondros tan sonra başlayan işgallere karşı ilk direniş hareketinin Dörtyol da Fransızlar a karşı yapıldığını Düzenli Ordunun Kurulması (8 Kasım 1920) : Mondros Ateşkes Antlaşması nın imzalanmasından sonra başlayan işgallere karşı Osmanlı yönetiminin sessiz ve seyirci kalması üzerine yurtsever vatandaşlarımız Kuvayı Milliye adı altında bir dire- Batı da Yunanlar a karşı oluşan Kuvayı Milliye hareketi Efeler, Zeybekler veya Subayların önderliğinde bir kısım yurtsever ile yürütülürken Urfa, Antep ve Maraş ta kadın, erkek, çocuk, genç, yaşlı tüm halkın top yekun Kuvayı Milliye hareketine katıldığını, Batı da şehirlerin savunmasından söz edilmezken Güney de Antep in, Maraş ın, Urfa nın savunulması gibi şehirlerin kendilerini savunduklarını TBMM nin, Fransızlar a ve Ermeniler e karşı büyük kahramanlıklar gösteren; Antep e 6 Şubat 1921 de Gazi, Maraş a, 5 Nisan 1921 de İstiklal Madalyası ve 7 Şubat 1973 de Kahraman, Urfa ya 12 Haziran 1989 yılında Şanlı unvanlarını verdiğini niş başlatmışlardı. Düşmanın ilerleyişini, yavaşlatma, yer yer durdurma ve yıpratma başarısı gösteren bu kuvvetler, sayılarının ve silahlarının yetersizliği yüzünden düşmanı yurttan tamamen atacak gücü gösterememişlerdi. Ayrıca: a) Bilinçsiz bazı Kuvayı Milliyecilerin keyfi davranışları, b) Halktan zorla yiyecek, giyecek, para ve asker toplamaya kalkışmaları, c) TBMM ye karşı isyan edenleri veya kendilerine karşı gelenleri kendi yöntemleri ile cezalandırmaları, d) Yalnızca kendi şeflerinin emirlerini yerine getirmeleri, birliklerin birbirleri ile uyum içinde olmamaları, halkın Kuvayı Milliye ye ve TBMM ne güvenini sarsmaya başlamış, Milli Mücadeleye zarar verir hale gelmişlerdi. 84

5 TBMM, düşmanı yavaşlatmak, durdurmak veya yıpratmakla zafere ulaşılamayacağını, kesin zaferin ancak işgalcilerin tamamen yurttan atılması ile mümkün olacağını, bunun da düzenli bir ordu ile sağlanabileceğini görerek kendi düzenli ordularını kurmayı kararlaştırmıştı. Haziran 1920 de başlayan Yunan genel saldırısı karşısında Kuvayı Milliye güçlerinin başarısız oluşları düzenli ordularımızın kurulması kararını hızlandırmıştır. Kuzey kanadının sorumluluğu Albay İsmet (İnönü) Bey e, güney kanadının sorumluluğuda Albay Refet(Bele) Bey e verilerek düzenli ordularımızın kurulması ile görevlendirilmişlerdi. TBMM nin ilk düzenli ordusunu batıda Yunanlar a karşı kurduğunu İsmet İnönü Bu savaş Batı Cephesi nde kurulan düzenli ordumuzun ilk savaşı ve ilk zaferi olmuştu. Bu zaferden sonra Çerkez Ethem üzerine yürüyen kuvvetlerimiz bu tehlikeli isyanı da bastırmıştı. Çerkez Ethem ve yakınları Yunanlar a sığınmak zorunda kalmışlardı. Bilgi Köşesi Londra Konferansı Öncesinde Mustafa Kemal den Tevfik Paşa ya Anlaşma Devletleri siyasetinde, Türkiye den yana meydana gelen son gelişme, milletin azim ve fedakarlığının ürünüdür. ÜNİTE 3 KURTULUŞ SAVAŞI NDA CEPHELER I. İNÖNÜ SAVAŞI (6-10 Ocak 1921) : Sonuçları ve önemi: 1. TBMM ne ve O nun oluşturduğu düzenli ordumuza güven artmıştır, 2. Zafere ulaşılacağı yolundaki güven askere alma işlemlerini kolaylaştırmıştır, 3. İtilaf Devletleri arasında anlaşmazlık çıkmış Londra Konferansı toplanmıştır, 4. Sovyet Rusya ile Moskova Antlaşması imzalanmıştır. TBMM nin Sevr Antlaşması nı hiçbir zaman kabul etmemesi üzerine meydan gelen şu durumdan milletin yararlarına en uygun sonuç elde edilmesi, Londra Konferansı na katılacak delegelerin doğrudan doğruya millet iradesini temsil eden Büyük Millet Meclisi tarafından seçilmiş olmasıyla kabildir. Uğursuz Sevr Antlaşması nı imzalamış bir heyetin hukuk bakımından bir mi- 5. Afganistan ile Dostluk Antlaşması yapılmıştır. rasçısı olan Hükümetinizin delegelerinin vatan ve millete uygun şartlar elde edebilmeleri mümkün değildir. Bu sebeple, vatanın Bu zaferin sağladığı güvenle; yüksek çıkarları gereği bu barış Eski Kuvayı Milliyeci Çerkez Ethem in düzenli orduya katılmak istemeyerek TBMM ne karşı isyan etmesinden yararlanan Yunanlar, Bursa ve Uşak tan, Eskişehir üzerine saldırıya geçmişlerdi. Asıl amaçları, Ankara yı ele geçirip TBMM ni ve onun yürüttüğü milli mücadeleyi sona erdirmekti. Batı Cephesi Komutanı İsmet Bey, Çerkez Ethem üzerindeki ordularımızı geri çekerek İnönü de bir savunma hattı oluşturmuş, yeni kurulan ordumuz, sayıca üstün olan Yunan ordusunu 10 Ocak 1921 de büyük bir fedakarlık örneği göstererek durdurmuş ve geri püskürtmüştü. TBMM nin, kendisine yasallık kazandıran Yeni Türk Devleti nin ilk Anayasa sı olan Teşkilat-ı Esasiye Kanununu hazırlayarak 20 Ocak 1921 de kabul ettiğini 12 Mart 1921 de İstiklal Marşımızın kabul edildiğini TBMM nin yeni bir Anayasa ve İstiklal Marşı nı kabul etmekle devletleşme yolunda çok büyük adımlar attığını görüşmelerinde sizin aradan çıkarak Büyük Millet Meclisi delegelerini, milli birliği tamamen gösterir bir şekilde, serbest bırakmanız gerekir. diyerek uyarmış, Tevfik Paşa, da konferans ta söz kendisine verildiğinde Sözü, Türk milletinin gerçek temsilcisi olan TBMM temsilcisine bırakıyorum sözleri ile bu uyarıyı dikkate aldığını göstermişti. 85

6 ÜNİTE 3 KURTULUŞ SAVAŞI NDA CEPHELER Bilgi Köşesi Kurtuluş Savaşı Destanı ndan Dağlarda tek tek ateşler yanıyordu. Ve yıldızlar öyle ışıltılı, öyle ferahtılar ki şayak kalpaklı adam nasıl ve ne zaman geleceğini bilmeden güzel, rahat günlere inanıyordu ve gülen bıyıklarıyla duruyordu ki mavzerinin yanında, birdenbire beş adım sağında onu gördü. Paşalar onun arkasındaydılar. O, saati sordu Paşalar: Üç, dediler. Sarışın bir kurda benziyordu Ve mavi gözleri çakmak çakmaktı. Yürüdü uçurumun başına kadar, eğildi, durdu. Bıraksalar ince, uzun bacakları üstünde yaylanarak ve karanlıkla akan bir yıldız gibi kayarak Kocatepe den Afyon ovasına atlayacaktı. NÂZIM HİKMET LONDRA KONFERANSI (23 Şubat 12 Mart 1921): Katılanlar : İngiltere, Fransa, İtalya, Yunanistan, TBMM Hükümeti, Osmanlı Hükümeti. Nedenleri : 1. İtalyanların, paylarının bir bölümünün alınmasına tepki duymaları, 2. Fransızların, Antep, Urfa, Maraş ve Adana da karşılaştıkları direniş karşısında çaresiz kalmaları 3. Ordumuzun I. İnönü de elde ettiği zaferin İtilaf Devletleri arasında görüş ayrılığı yaratması, 4. Yunan ordusuna toparlanması için zaman kazandırılmak istenmesi. İngiltere; İtalya ve Fransa nın etkisi ile Sevr üzerinde bazı değişiklikler yapmak gerekçesiyle Londra Konferansı nı toplamışlardı. İtilaf Devletleri Konferans a Yunanistan ile birlikte İstanbul Hükümeti ni de çağırmışlardı. Ancak İstanbul un göndereceği delegeler arasında TBMM temsilcilerinin de bulunması gerektiğini bildirmişlerdi. Böylece hem TBMM ni siyasi olarak resmen tanımadıklarını göstermiş olacaklar hem de birbirinin varlığını tanımayan iki Türk Hükümetini birbirine düşürerek çıkar sağlamış olacaklardı. Mustafa Kemal in, doğrudan çağırılmadığımız takdirde konferansa katılmayacağımızı bildirmesi üzerine, TBMM, İtalya aracılığı ile doğrudan konferansa davet edilmişti. Mustafa Kemal bu daveti; a) TBMM nin uluslar arası alanda tanınmasını sağlamak, b) Misak-ı Milli yi dünya kamuoyuna duyurmak, c) Türk Milleti nin gerçek temsilcisinin TBMM olduğunu ortaya koymak, d) Barış taraftarı olduğumuzu dünyaya göstermek, düşüncesiyle Konferans a İstanbul Hükümeti nin de katılmasına ses çıkarmayarak Dışişleri Bakanı Bekir Sami Beyi Londra ya göndermişti. İstanbul temsilcisi Tevfik Paşa, söz kendisine verildiğinde Sözü Türk halkının gerçek temsilcisi olan TBMM temsilcisine bırakıyorum diyerek, İtilaf Devletleri nin, Türkleri birbirine düşürmeye yönelik oyunlarını bozmuş, Türkleri temsil eden asıl devletin Ankara da kurulduğunu ortaya koymuştu. Londra Konferansı na Katılan Temsilciler İtilaf Devletleri, Sevr üzerinde değişiklikler önerirken, TBMM temsilcisi Bekir Sami Bey; 1. Misak-ı Milli nin kabul edilmesini, 2. Kapitülasyonların kaldırılması, bağımsızlığımızın ve gemi bulundurma hakkımızın tanınmasını, 3. İzmir in, Türkler e bırakılmasını tüm delegelere ve dünyaya duyurmuştu. Konferans tan, taban tabana zıt görüşler nedeniyle bir sonuç alınamamış olmakla birlikte İtilaf Devletleri arasındaki görüş ayrılıkları su yüzüne çıkmıştı. Konferans ın önemi : a) TBMM nin uluslar arası alanda hukuken tanınmasını sağlaması, b) Misak-ı Milli de yer alan haklı isteklerimizin dünya kamuoyuna duyurulması bakımından çok önemlidir. İngiltere Londra Konferası ndan beklediği sonucu elde edemeyince Yunanların tekrar saldırıya geçmelerini sağladı ve II. İnönü Savaşı başladı. 86

7 TEŞKİLAT I ESASİYE KANUNU NUN KABULÜ (20 Ocak 1921) Anayasa : Bir devletin temel yapısını, işleyişini yönetim biçimini, kişilerin hak ve özgürlüklerini içeren yasaların bütünüdür. Devletin temel yasasıdır, 23 Nisan 1920 de TBMM nin açılması ile ulus egemenliğine dayalı yeni bir devlet kurulmuştu. Ancak, gerek bu devletin ve gerekse devletin ulus egemenliği ile ilgili çıkardığı yasaların dayanacağı bir anayasa sı yoktu. TBMM, 20 Ocak 1921 de 23 ana bir geçici 24 maddeden oluşan yeni Türk Devleti nin ilk anayasası olan Teşkilatı Esasiye Ka- Cumhuriyet in ilanı ile birlikte günümüzde uygulanan Kabine Hükümeti sistemine geçilmiştir.) c) Yargı Yetkisi: Bağımsız Mahkemelere aittir. TBMM gerek görürse bu yetkiyi de doğrudan kullanır (İstiklal Mahkemeleri) 4. Savaş ve Barış kararı, Yasaların yapılması, değiştirilmesi veya kaldırılması, dini emirlerin yerine getirilmesi TBMM ne aittir. İSTİKLAL MARŞININ KABULÜ (12 Mart 1921) Bilgi Köşesi Notlar ÜNİTE 3 KURTULUŞ SAVAŞI NDA CEPHELER nununu hazırlayıp kabul etmişti. (23 ana maddenin Kanun i Esasi ile çelişmeyen hükümlerinin geçerli olacağı belirtilmiştir.) Anayasa yapan meclislere Kurucu Meclis denildiğinden I.TBMM gerçek anlamda bir Kurucu Meclis olduğunu ortaya koymuştur Anayasa sına göre; 1. Egemenlik kayıtsız şartsız ulusundur. Ulus bu hakkını TBMM aracılığı ile kullanır. (Yönetim şeklinden söz edilmemiştir.) 2. Türkiye Devleti TBMM tarafından yönetilir ve hükümeti TBMM Hükümeti adını taşır. 3. Yasama ve Yürütme yetkisi TBMM aittir. (Buna Güçler veya Kuvvetler Birliği ilkesi denmiştir. Bu ilkenin benimsenmesi ile alınan kararların süratle uygulanması, anlaşmazlıkların hızla çözümlenmesi gibi önemli yararlar sağlanmıştır.) a) Yasama Yetkisi : Doğrudan TBMM ye aittir. b) Yürütme Yetkisi : TBMM nin kendi içinden seçeceği Vekiller Heyeti (Bakanlar Kurulu veya Hükümet) ile kullanır. Bakanları seçme ve değiştirme yetkisi TBMM ye aittir. Meclis Başkanı, Hükümeti nde Başkanıdır. (Buna Meclis Hükümeti sistemi denmiştir. Milli Marşlar, ulusların bağımsızlığının ve onurlarının en önemli simgesidir Fransız Devrimi nden sonra gelişen milliyetçilik (ulusçuluk) akımı, ulus devletlerin yaygınlaşmasına ve her ulusun kendi milli marşını yapmasına etken olmuştu. Osmanlı Devleti çok uluslu olduğundan bir ulusal marşı yoktu. 23 Nisan 1920 de TBMM nin açılması ile millet egemenliğine dayalı yeni bir devlet kurulmuştu, ancak bir milli marşı yoktu. I. İnönü zaferi milli duyguları en üst düzeye çıkarmış, milli marşın varlığına ihtiyaç duyulmuştu. Ünlü şairimiz Mehmet Akif Ersoy un Kahraman ordumuz için yazdığı şiir TBMM de Milli Eğitim Bakanı Hamdullah Suphi (Tanrıöver) Bey tarafından okunması üzerine ayakta alkışlanarak, büyük bir coşku ile İstiklal Marşı mız olarak kabul edilmiştir. İstiklal Marşı mızın ilk bestesini Ali Rıza Çağatay, günümüzde ki bestesini ise Osman Zeki Üngör yapmıştır. 87

8 ÜNİTE 3 KURTULUŞ SAVAŞI NDA CEPHELER Bilgi Köşesi Ordular İlk Hedefiniz Akdeniz dir İleri! Çalköy de yıkık bir evin avlusunda kırık bir kağnı arabasının üzerinde durum değerlendirmesi yapan Başkomutan Mustafa Kemal, İsmet Paşa ve Fevzi Çakmak Paşa, Yunan Ordusu nun yeniden savunma düzenine geçmesini önlemek ve Yunanları mağlup etmek için İzmir e girmek gerektiği görüşüne vardılar. Mustafa Kemal, burada Batı Cephesi ndeki tüm subay ve erlere okunmak üzere bir bildiri yayınladı. Bildiride, şöyle denildi: Türkiye Büyük Millet Meclisi Orduları; Afyonkarahisar-Dumlupınar büyük meydan muharebesinde, zalim ve mağrur bir ordunun temel varlığını inanılmayacak kadar az bir zamanda yok ettiniz. Büyük ve seçkin ulusumuzun fedakarlıklarına layık olduğunuzu kanıtladınız. Sahibimiz olan büyük Türk ulusu geleceğine güvenmekte haklıdır. Savaş alanlarındaki başarı ve fedakarlıklarınızı yakından görüp izliyorum. Ulusumuzun size olan övgülerinin iletilmesine aracılık etme görevinin arkasını bırakmayacak, sürekli olarak yerine getireceğim. Ödüllendirme için Başkumandanlığa öneride bulunulmasını, Cephe kumandanlığına buyurdum. Bütün arkadaşlarımın, Anadolu da daha başka meydan muharebeleri de verileceğini göz önünde bulundurarak ilerlemesini ve herkesin akıl gücünü ve yurtseverliğinin kaynaklarını kullanarak, yarışmayı bütün gücüyle sürdürmesini talep ederim. Ordular, İlk Hedefiniz Akdeniz dir. İleri! Afganistan ile Dostluk Antlaşması (1 Mart 1921): Ordularımızın elde ettiği zaferler, TBMM nin uluslar arası alanda saygınlığını önemli ölçüde artırmıştı. Milli Mücadelemizin devam ettiği günlerde Afganistan ile 1 Mart 1921 de bir dostluk ve işbirliği antlaşması imzalanmıştı. Bu antlaşma ile İki Devlet birbirlerinin bağımsızlıklarını tanıdıkları gibi birbirlerine siyasi ve kültürel destek vermeyi kabul etmişlerdi. TBMM nin siyasi varlığını tanıyan ilk Müslüman Devletin Afganistan olduğunu Sovyet Rusya ile Moskova Antlaşması (TBMM SOVYET RUSYA) (16 Mart 1921) : Çarlık rejimini yıkan Bolşevikler, Osmanlı Devleti ile imzaladıkları Brest-Litovsk Antlaşması ile Anadolu üzerinde bir hak iddiasında bulunmayacaklarını ortaya koymuşlardı. Sovyetler yönetimi ile TBMM ni bir dostluk ve yardımlaşma antlaşması imzalamaya götüren ortak çıkarlar bulunmaktaydı. Bunlar; 1. Emperyalist İtilaf (Anlaşma) Devletleri nin her iki devletin ortak düşmanı olması, 2. Sovyetlerin, boğazların veya Anadolu nun İtilaf Devletleri nin eline geçmesini güvenlikleri için tehlikeli görmeleri 3. Sovyetlerin, uluslar arası alanda yalnız oluşları, 4. Sovyetlerin, Türkiye ye sosyalist rejimi yayma düşünceleri 5. TBMM nin, a) Doğu sınırını güvenlik altına alma, b) Siyasal alanda tanınma, c) Milli mücadele için gerekli silah ve para desteğine ihtiyaç duyması. Sovyetlerin Haziran 1920 de Misak-ı Milli yi tanıdıklarını açıklamaları, TBMM nin Ermenilerle ve Gürcülerle antlaşmalar yapması ve I. İnönü zaferimizin verdiği güven Sovyetlerle olan pürüzleri ortadan kaldırmış, Sovyetlerin Ankara ya elçi göndermesi üzerine TBMM de Ali Fuat Cebesoy u Moskova ya Büyükelçi olarak atamıştı. Moskova Antlaşması na göre; a) Sovyetler, Misak-ı Milli yi kabul edecekler (dolayısıyla kuzeydoğu sınırı ikinci kez çizilmiştir.) b) Sovyetler, Osmanlı Hükümeti ile hiçbir siyasi ilişkide bulunmayacak (Çarlık Rusyası ve Osmanlı yönetimi yok sayılmış.) c) Çarlık rejimi ile Osmanlı Devleti arasında yapılmış olan tüm antlaşmalar geçersiz sayılacak, d) İki taraftan birinin tanımadığı bir antlaşmayı diğer tarafta tanımayacak, (Böylece iki devlet uluslar arası alanda birbirlerine siyasi destek sağlamayı kabullenmişlerdir. Dolayısıyla Sovyet Rusya, Sevr Antlaşması nı reddetmiştir.) e) Sovyetler, Kapitülasyonların kaldırılmasını kabul edecek. f) Batum, Gürcistan a bırakılacak, Ermeni ve Gürcülerle TBMM arasında yapılan antlaşmalar Sovyetlerce kabul edilecektir. TBMM nin kurduğu yeni Türk Devleti ni ilk tanıyan Büyük Avrupa devletinin Sovyet Rusya olduğunu TBMM nin uluslararası politikada İtilaf Devletleri ne karşı önemli bir müttefik kazandığını Moskova Antlaşması Moskova Antlaşması nın başlangıç kısmında yer alan Milletlerin kendi geleceklerine serbestçe karar verebilmesi ilkesini benimsemeleri ile iki devletin birbirlerinin yönetimine saygı duymayı kabullendiklerini 88

9 II. İNÖNÜ SAVAŞI (23 Mart / 1 Nisan 1921): Metristepe İnönü Anıtı Londra Konferansı ndan sonuç çıkmaması üzerine Yunanlar, İngilizlerin güvenini yeniden kazanmak amacıyla daha büyük kuvvetlerle Bursa nın doğusundan Eskişehir ve Afyon a doğru yeniden saldırıya geçmişlerdi. Asıl amaçları, Eskişehir ve Kütahya yı alarak Ankara ya girmek ve TBMM ni dağıtmaktı. TBMM, bir yandan Pontuscu çeteler ve Koçgiri Ayaklanması ile uğraşırken diğer yandan Yunan saldırısına karşı önlemler almaya çalışıyordu. Afyon u işgal eden Yunan kuvvetleri, İnönü de ikinci kez ağır bir yenilgiye uğrayarak geri çekilmek zorunda kalmışlardı. ESKIŞEHIR-KÜTAHYA SAVAŞLARI (10-24 TEMMUZ 1921) : I. ve II. İnönü Savaşları nda ağır yenilgilere uğrayan Yunanlar, amaçlarına ulaşabilmek için daha büyük kuvvetlerle hareket etmeleri gerektiğini anlamışlardı. Bu amaçla seferberlik ilan eden Yunanlar tüm maddi ve manevi kaynaklarını ordularını güçlendirmek için ortaya koymuşlar, İngilizlerden de önemli ölçüde destek sağlamışlardı. Bu kez zaferden emin görünen Yunan Kralı da 13 Haziran da İzmir e gelmişti. Bilgi Köşesi Şehit Albay Reşat ın Öyküsü Mustafa Kemal Atatürk, Albay Reşat ın şehit oluşunu TBMM de şöyle anlatıyor: Bir taarruz gününde (27 Ağustos 1922) en sol kanatta 57. tümenimiz taarruz ederken, kuvvetlerini biraz birbirinden uzakça bulundurmuştu. Bu nedenle düşman üzerinde kalıcı bir etki yapamıyordu. O tümenin kumandanı Reşat Bey adında bir albaydı. Bu kişiyi çok eskiden tanıyordum ve beraber muharebe yapmıştık. Suriye de çok muharebeler yaptık ve çok kıymetli bir askerdi. Şahsen bana çok güveni vardı. Telefonla sordum: Niçin hedefinize (Çiyiltepe) hakim olama- ÜNİTE 3 KURTULUŞ SAVAŞI NDA CEPHELER Ordularımız, Yunan kuvvetlerini tamamen dağıtmak amacıyla Aslıhanlar ve Dumlupınar yörelerinde saldırıya geçmiş iseler de gerek bu savaşta çok yıpranmış olduklarından ve gerekse henüz saldırı gücüne ulaşamadıklarından hedeflenen sonuç alınamamıştı. Sonuçları: 1. İtalyanlar, işgal ettikleri Antalya, Konya ve Muğla dan çekildiler, 2. Fransızlar, Zonguldak tan çekilmeye başladı.(fransızlar TBMM ile anlaşma yolları aramaya başladı iseler de Kütahya-Eskişehir savaşları sonucu onları yeniden umutlandırdığından beklemeye geçmişlerdi.) 3. İngiltere; müttefiklerini bir süre daha beklemeleri konusunda ikna etti. Mustafa Kemal in bu zafer üzerine İsmet (İnönü) Bey e Siz orada yalnız düşmanı değil, milletin makus talihini de yendiniz. dediğini II. İnönü Savaşı nda büyük ölçüde yıpranan ordumuz, İstanbul dan gizlice kaçırılan ve İstiklal Yolu adı ile tarihimize geçen İnebolu-Kastamonu- Ilgaz- Çankırı üzerinden bin bir fedakarlıkla silah ve cephane sağlamaya çalışıyordu. Yunanların 10 Temmuz da başlattıkları geniş çaplı saldırı karşısında az sayıda olan ve yeteri kadar toparlanamayan kuvvetlerimiz yer yer geri çekilmek zorunda kalmışlardı. Ordumuzun bu durumunu yerinde inceleyen Mustafa Kemal, Ordumuzun daha fazla kayıp vermesini önlemek, daha güvenli bir ortamda hazırlıklarını tamamlamalarını sağlamak amacıyla Batı Cephesi Komutanı na Ordumuzun Sakarya nın doğusuna çekilmesini bildirmişti. Bu emir üzerine kuvvetlerimiz daha fazla kayıp vermeden, güvenli bir konumda olan Sakarya nın doğusuna çekilmişlerdi. dınız? dedim. cevaben dedi ki; Yarım saat sonra bu hedeflere varmış olacağız. Halbuki yarım saat sonra bu hedefler elde edilememişti. Tekrar sorduğum zaman telefonda Reşat Bey in son bir veda namesini okudular. Orada diyordu ki; Yarım saat zarfında size o mevkileri almak için söz verdiğim halde, sözümü tutamamış olduğumdan dolayı yaşayamam. 15 dakika sonra Çiyiltepe alınmış, ancak şehit komutan Albay Reşat Bey bu müstesna anı görememiştir. Ruhu şad olsun. Zaferden sonra buraya, Albay Reşat Çiğiltepe Anıtı yapılarak anısı ölümsüzleştirildi. 89

10 ÜNİTE 3 KURTULUŞ SAVAŞI NDA CEPHELER Bilgi Köşesi Baba Oğul Destanı Çetmilli Ali Çavuş, yüz binlerce vatan evladı gibi cepheye giden askerlerden biriydi. Aradan 11 yıl geçmiş, Çetmilli Ali Çavuş cepheden cepheye koşmuş her mevzide her siperde bağımsızlık günlerinin hayalini kurarken, cepheye giderken 8 yaşında olan oğlu Mehmet ile karısına kavuşacağı günleri beklemekteydi. Sonuçları: 1. Kütahya, Afyon ve Eskişehir gibi büyük illerimiz elden çıktı, 2. Yurdun kurtarılacağı konusunda İnönü zaferlerimizin sağladığı umutlar kaybolmaya başlamıştı. 3. İtalya, Anadolu dan çekilmeyi durdurdu. 4. Fransa; TBMM ile antlaşma yapmaktan vazgeti. 5. Sovyet Rusya, yardımı yavaşlattı. Kütahya-Eskişehir Savaşları nda bu olumsuz gelişmeler yaşanırken Kurtuluş Savaşımızın zaferle sonuçlanacağı konusunda inancını hiç kaybetmeyen Mustafa Kemal in Kalkınmanın akıl ve bilimin önderliğinde gerçekleşeceğine olan inancıyla 15 Temmuz 1921 de Ankara da toplanan Maarif (Milli Eğitim) Kongresi ne katılmakla ülkemizin kalkınması yolunda Milli Eğitime Yurdun kurtuluşu konusunda inancını yitirmeyen Mustafa Kemal, Mecliste yaptığı konuşma ile Milletvekillerini yatıştırmıştı. Türk ulusunu, bu kötü durumdan Mustafa Kemal in kurtaracağı gerçeğini gören TBMM, 5 Ağustos 1921 de 3 ay süre ile Başkomutanlık yetkisini vermişti. Artık ordunun her türlü ihtiyaçlarının karşılanması, sevk ve idaresi konusunda Büyük Millet Meclisi nin yetkilerini üstlenen Mustafa Kemal in buyrukları yasa niteliğinde olacaktı Çetmilli Ali Çavuşun hayalleri, ne kadar önem verdiğini Dumlupınar mevzilerinde gerçek oldu. 8 yaşındayken bırakıp gitti- Mustafa Kemal, Diyap Ağa ile birlikte ği Mehmet dağ gibi bir delikanlı olmuş, kader ikisinin yollarını aynı cephede birleştirmişti. Alay Türk Ordusunun Sakarya nın Doğusuna Çekilmesi ve Mustafa Kemal e Başkomutanlık Yetkisinin verilmesi (5 Ağustos 1921) : Tekalifimilliye Emirleri (Milli Yükümlülükler Yasası ( 7-8 Ağustos 1921 ): sancaktarı Mehmet Onbaşı ile Çetmilli Ali Çavuş un cephede karşılaşmaları ve hasret gidermeleri herkesin gözlerini yaşartmış ve bir o kadar da mutlu etmişti. Artık baba ile oğul bu vatan için bir sancağın peşinde omuz omuza çarpışacaklar ve Çetmilli Ali Çavuş un hayallerini birlikte gerçekleştireceklerdi. Gün bugündü ve baba oğul sıkıca sarıldılar, birbirleriyle helalleştiler. Hücum sesiyle yağmur gibi gelen mermilerin önüne atıldılar. Ali Çavuş bir kurşunla yığıldı yere, ne acı ne de hüzün vardı gözlerinde, 11 yılın evlat özlemi mermi sesleri arasında son bul- Başkomutan Mustafa Kemal (5 Ağustos 1921) Ordumuzun Sakarya nın doğusuna çekilmesi halk üzerinde umutsuzluklara yol açtığı gibi Büyük Millet Meclisi nde de tartışmalara neden olmuştu. Hatta bazı Milletvekilleri Meclisin Kayseri ye taşınmasını bile gündeme getirmişlerdi. Bu tartışmalar içinde Dersim (Tunceli) Milletvekili Diyap Ağa nın Biz buraya kaçmaya değil dövüşmeye geldik sözleri, Türk ulusunun duygularını yansıtan en anlamlı sözler olmuştur. Başkomutan Mustafa Kemal, 7/8 Ağustos 1921 de Ordumuzun ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla halktan fedakarlıklarda bulunmalarını isteyen Tekalif-i Milliye Emirleri ni (Milli Yükümlülükler Yasası) yayımlamıştır. Buna göre; a) Her ev, bir çift çorap, çarık, bir kat çamaşır verecek, b) Ticaret adamları ve herkes elindeki, bez, patiska, pamuk, yün ve buğday, un, arpa ile benzin, lastik, pil vb her türlü malzemenin %40 nı ayrıca, at, deve, katır ın %20 sini bedeli sonradan ödenmek suretiyle komisyona teslim edecek, c) Elinde taşıma aracı bulunanlar her ay ordu için 100 km yük taşıyacak, d) Halk elinde bulunan tüm silah ve cephaneleri 3 gün içinde teslim edecek, e) Marangozlar, demirciler, terziler, nalbantlar ordu hizmetinde görev alacak, 90

11 f) Tüm sahipsiz mallara devlet el koyacaktır. Tekalif-i Milliye Emirleri nin uygulanması ve denetlenmesi amacı ile her il ve ilçede komisyonlar kurulması kararlaştırıldığı gibi Ankara, Konya, Samsun, Eskişehir de İstiklal Mahkemeleri nin de kurulması kararlaştırılmıştı. Tekalif-i Milliye Emirleri, Türk Milletinin var olma mücadelesine hazırlandığının, bir Genel Seferberlik hareketinin başladığının göstergesi olmuştur. SAKARYA MEYDAN SAVAŞI (23 Ağustos 13 Eylül 1921) Sakarya Meydan Muharebesi nin tarihin en uzun süren meydan savaşlarından biri olduğunu Sakarya Meydan Savaşı na tüm subaylarımız katıldıkları için Subay Savaşı denildiğini Sakarya Meydan Savaşı nda Yunanların 6418 subay, er,1120 makineli tüfek, 3100 kılıç, 450 top ve 18 uçağına karşılık, Ordumuzun 5040 subay, er, 825 makineli tüfek, 1309 kılıç, 196 top ve ancak 2 uçak ile savaştığını Türklerin 1683 II. Viyana Kuşatması ndan beri yüzyıllarca süren batıdan geri çekilişinin Sakarya da durduğunu Bilgi Köşesi muştu. Dudaklarından iki kelime döküldü şahadete ererken; Vatan sağ olsun. Çetmilli Ali Çavuş, 31 Ağustos 1922 günü şehit düştü, hem de oğlu Mehmet in kollarında. Gözyaşını içine attı Mehmet. Gün ağıt yakacak gün değildi. Kaptı alay sancağını yürüdü izmir e doğru. En önde o koşuyor kanlı ÜNİTE 3 KURTULUŞ SAVAŞI NDA CEPHELER siperlere ilk o dalıyordu. 9 Eylülde İzmir önlerinde bir kurşun da onu buldu. Kader bu dünyada beraber olmayı nasip etmedi Ali Çavuş ile oğlu Mehmet Onbaşı ya ama onların ve onlar gibi on binlerce Mehmetçiğin bu kahramanlıkları Sonuçları: ile kurtuldu vatan. Yunan ordusunun, Krallarının emriyle, Ankara yı ele geçirmek hayali ile 23 Ağustos ta 100 km lik alanda başlattıkları genel saldırıya, halkımızın fedakarlıkları ile hazırlıklarını tamamlayan ordumuz büyük bir inançla karşı koymaya başlamıştı. Başkomutan Mustafa Kemal, ordumuza, dünya savaş tarihinde ilk kez duyulan Hattı müdafaa yoktur, sathı müdafaa vardır. O satıh bütün vatandır. emrini vermişti. Cepheyi değil vatanı savunmanın asıl amaç olduğunu belirten bu tarihi emri başarı ile uygulayan ordumuz Ankara ya 50 km kadar yaklaşan Yunan ordusunu hareket edemez hale getirmiş ve 10 Eylül de yaptıkları karşı saldırı ile onları Sakarya Nehri nin batısına atmışlardı. 13 Eylül de Sakarya nın doğusunda hiç bir Yunan birliği kalmamıştı. Mustafa Kemal 12 Eylül de bu büyük zaferi Türk ulusuna 22 gün 22 gece devam eden Sakarya Meydan Muharebesi ordumuzun tam bir zaferi ile son bulmuştur. sözleri ile duyurmuştu. 1. Yunan ordusunun saldırı gücü kırıldı. Onlar işgal ettikleri yerleri savunmaya hazırlanırken, saldırı (taarruz) sırası ordumuza geçti. 2. Savaşın kazanılacağı umutları yeniden doğdu, Ordumuza ve TBMM ne duyulan güven perçinlendi. 3. TBMM, 19 Eylül 1921 de Mustafa Kemal e Gazilik unvanı ile askeri rütbelerin en büyüğü olan Mareşallık rütbesini verdi. 4. İtalyanlar umutlarını tamamen yitirerek Anadolu daki tüm kuvvetlerini antlaşma bile yapmadan çekmişlerdir. 5. İngiltere Sevr Antlaşması nı ileri sürerek ateşkes önerisinde bulundu. (Bu öneri ulusal bağımsızlığımıza ters düştüğü gerekçesiyle TBMM tarafından reddedilmiştir.) 6. TBMM nin dış politikada saygınlığı artmış Sovyet Cumhuriyetleri ile Kars, Fransa ile Ankara Antlaşması yapılmıştır. 91

12 ÜNİTE 3 KURTULUŞ SAVAŞI NDA CEPHELER Bilgi Köşesi MUSTAFA FEVZİ ÇAKMAK ( ) Mustafa Kemal den sonra Türkiye nin Mareşal rütbesini taşıyan tek subayı, ilk Milli Savunma Bakanı ve Türk Silahlı Kuvvetlerinin Cumhuriyet döneminin ilk Genel Kurmay Başkanıdır yılında İstanbul Rumeli kavağında dünyaya gelmiştir. Doğum yerinden dolayı Kavaklı adı ile tanınmıştır. Asker yetiştiren bir aile olan Çakmakoğullarından Albay Sırrı Bey ile Hesna Hanımın oğludur de Kuleli Askeri Lisesini, 1896 da Harp Okulunu ve 1898 de Mekteb-i Erkan-ı Harbiye Okulunu bitirerek Kurmay Yüzbaşı olarak orduya katılmıştır. Balkanlarda görev yaparken Arnavutların çıkardığı ayaklanmaları bastırmış, Mustafa Kemal den sonra 1915 te Gelibolu da Anafartalar Grubu ve 1917 de Suriye de 7. Ordu Komutanlığı yapmıştır. Mondros Ateşkes Antlaşması nın imzalanmasından sonra 1919 da Ferik (general) rütbesiyle Genel Kurmay Başkanlığı na (Erkanı-ı Harbiye Reisliği) ardından da 1. Ordu Müfettişliğine getirilmiştir yılı Şubat ayında Ali Rıza ve Tevfik Paşa Hükümetleri nde Osmanlı Harbiye Nazırlığı na (Milli Savunma Bakanlığı) atanmıştır. Dış siyasette güçlü ve sözü geçer olmanın, ancak içte de güçlü bulunmakla sağlanabileceğini Kars Antlaşması (13 Ekim 1921): Sakarya zaferimiz üzerine, Sovyetler yönetimine katılan Kafkas Cumhuriyetlerinden Ermenistan, Gürcistan ve Azerbaycan ile yeniden sınır görüşmeleri yapılmış ve tüm pürüzler giderilerek doğu sınırımız kesin biçimini almıştı. Ankara Antlaşması (20 Ekim 1920): Urfa, Antep ve Maraş ta gördükleri direniş ile II. İnönü zaferimiz üzerine Anadolu dan umutlarını yitiren Fransızlar TBMM ile anlaşma zemini ararken Kütahya-Eskişehir Savaşları nedeniyle beklemeye geçmişlerdi. Sakarya zaferimiz, Fransızların, Anadolu macerasına son vermiş, müttefiklerinden ayrılan Fransızlar, TBMM ile Ankara Antlaşması nı imzalamıştır. Bu antlaşma ile de Güney cephemiz tamamen kapanmıştır. a) Hatay, özel bir yönetim kurulması koşuluyla Fransa nın mandasındaki Suriye de kalacak, Fransızlar, işgal ettikleri Anadolu topraklarından tamamen çekilecekler, b) Savaş durumu sona erecek savaş esirleri karşılıklı serbest bırakılacaktır, Türkiye Selçuklu Devleti nin kurucusu Kutalmışoğlu Süleyman Şah ın mezarının bulunduğu Suriye topraklarındaki Caber Kalesi nin Türk toprağı sayıldığını ve Türk askerleri tarafından korunduğunu İtilaf Devletleri nin Barış Önerileri : Yunanları, Anadolu ya gönderen İngilizler, beklenen bir Türk taarruzunu önlemek amacıyla müttefiklerini bir kez daha yanlarına alarak TBMM ne ateşkes önerisinde bulunmuşlardı. Ateşkes için yaptıkları, a) Kesin barışa kadar her iki tarafın ordularının İtilaf Devletleri nce denetlenmesi teklifleri bağımsızlık anlayışımızla bağdaşmadığından reddedilmişti, b) Kesin barış ile ilgili Sevr üzerinde kayda değer bulunmayan önerileri de dikkate alınmamıştı. Bununla birlikte, Malta da bulunan Türk esirleri ile Anadolu da tutuklu bulunan İngiliz esirlerinin değişimi sağlanmıştı. Ayrıca istediğimiz doğrultuda bir barışın ancak işgalcilerin tamamen yurttan atılması ile sağlanabileceği görülmüş, bunu sağlayabilmek için ordularımız taarruz hazırlıklarına başlamışlardı. BÜYÜK TAARRUZ VE BAŞKOMUTANLIK MEY- DAN SAVAŞI (26 Ağustos /12 Eylül 1922) Başkomutan Kocatepe sırtlarında Yunanlar, Sakarya nın batısında işgal ettikleri yerlerde tutunabilmek için savunma hazırlıklarını sürdürürken, Başkomutan Mustafa Kemal, Yunanları yurttan tamamen atmak amacı ile büyük bir gizlilik ve titizlik içinde taarruz hazırlıklarına başlamıştı. Bu doğrultuda; a) Tekalif-i Milliye Emirleri ni uygulamaya koyarak halktan ordumuz için bir kez daha fedakarlıklarda bulunmaları istenmiş, b) Doğu ve Güney de ki birliklerimiz, Batı cephesine kaydırılmış, yeni askere almalarla ordumuzun sayısı artırılmış, 92

13 c) Fransızların ve İtalyanların çekilirken bıraktıkları silah ve cephane ile Ruslardan alınan silahlarla ordumuz güçlendirilmiş, d) İtilaf kuvvetlerinin kontrolünde bulunan İstanbul daki depolardan yiğit teşkilatçılar tarafından kaçırılan silah ve cephaneler Anadolu ya getirilmiş, e) Ordumuz taarruz savaşı için eğitilmişti. Savaş 26 Ağustos 1922 de ordularımızın taarruzu ile başlamış, Yunan ordusu 4 gün içinde Dumlupınar da kuşatılmış ve 30 Ağustos 1922 de bir meydan savaşı yapılmıştı. Bu savaşı doğrudan Başkomutan Mustafa Kemal yönettiği için tarihimize Başkomutanlık Meydan Savaşı olarak geçtiği gibi yapıldığı yer nedeniyle Dumlupınar Meydan Savaşı adı ile de geçmiş ve ordularımızın kesin zaferi ile sonuçlanmıştı. (Bu yüzden Zafer Bayramımız her yıl 30 Ağustos ta kutlanmaktadır.) Bilgi Köşesi İtilaf devletlerinin 16 mart 1920 de İstanbul u resmen işgal etmeleri üzerine Anadolu ya geçmiş ve I. TBMM ne Kozan Milletvekili olarak girmiştir. Bu nedenle İstanbul Hükümeti tarafından rütbeleri ve nişanları alınmış ve idamına karar verilmiştir. Mustafa Kemal in İcra Vekilleri heyeti başkanlığından (Başbakanlık) ayrılması üzerine Milli Savunma Bakanlığı üzerinde kalmak ÜNİTE 3 KURTULUŞ SAVAŞI NDA CEPHELER kaydı ile Başbakanlık görevine getirilmiştir. Bir süre Başbakanlık, Milli Savunma Bakanlığı ve Büyük Taarruz Panoraması Başkomutan Mustafa Kemal Gelen Kurmay Başkanı Fevzi Çakmak Genel Kurmay Başkanlıklarının hepsini birden yapan M. Fevzi Paşa 1922 Ağustosunda geti- Büyük bir gizlilik içinde yürütülen taarruz hazırlıklarının gecikmesi Mustafa Kemal karşıtlarını harekete geçirmiş Mustafa Kemal in hasta olduğu için TBMM de bulunmamasından da yararlanarak Başkomutanlık yetkilerini elinde tutmak için taarruzu kasıtlı olarak geciktirdiği biçiminde suçlayarak diğer milletvekillerini de etkilemişler ve 5 Mayıs 1922 de Mustafa Kemal in Başkomutanlık yetkilerini uzatmamışlardı. 6 Mayıs ta Meclis e gelen Mustafa Kemal, TBMM ni taarruzla ilgili konularda yeterince bilgilendirdikten sonra, Başkomutanlık yetkilerinin uzatılmaması ile ilgili..bu dakika da ordu komutansızdır. Eğer ben orduya komuta ediyorsam kanunsuz komuta ediyorum Düşman karşısında bulunan ordumuz, başsız bırakılamazdı. Bu bakımdan bırakmadım, bırakamam ve bırakmayacağım tarihi konuşmasıyla milletvekillerini uyarmış, TBMM de bu doğrultuda Başkomutanlık yetkilerini önce 3 ay, sonra süresiz Bu zaferden sonra Başkomutan Mustafa Kemal, Yunan ordusunun toparlanmasına fırsat vermemek için Ordular ilk hedefiniz Akdeniz dir. İleri! tarihi emrini vermiş, ordularımız bu emir üzerine 2 Eylül de Uşak a girerek Yunan ordusu Başkomutanı General Trikopis başta olmak üzere birçok Yunan subayını esir almış, 9 Eylül 1922 de de İzmir e ulaşmışlardı. 15 Mayıs 1919 dan beri Yunanların işgalinde bulunan İzmir i kurtaran ordumuz 11 Eylül de Bursa ve 18 Eylül de de Batı Anadolu yu Yunanlardan tamamen temizlemişlerdi. Artık sıra, İstanbul ve Doğu Trakya nın kurtarılmasına gelmişti. Sakarya Zaferimiz sonrasında 19 Eylül 1921 de Mustafa Kemal e Mareşallık unvanı veren TBMM nin, Büyük Taarruz sonrası Mustafa Kemal in önerisi üzerine 31 Ağustos 1922 de Genel Kurmay Başkanı Fevzi Çakmak ı Mareşallık rütbesine yükselttiğini rildiği Genel Kurmay başkanlığı görevini ise emekli olduğu 1944 yılına kadar sürdürmüştür. 30 Ağustos 1922 de Başkomutanlık (Dumlupınar) Meydan Muharebesi nin kazanılmasından sonra Başkomutan Mustafa Kemal in önerisi üzerine TBMM tarafından rütbesi Mareşallığa (Müşir) terfi ettirilmiştir de Ordunun siyasetten ayrılması kararı üzerine Milletvekilliğinden ayrılmış 23 yıl yaptığı Genel Kurmay Başkanlığı görevinden de 1944 de emekli olmuştur da yeniden siyasete dönmüş önce Demokrat partiden milletvekili seçilmiş ardından Osman Bölükbaşı ile birlikte 1948 de Millet Partisi nin kurucuları arasında yer almış ve 10 Nisan 1950 de vefat etmiştir. uzatmıştı. 93

14 ÜNİTE 3 KURTULUŞ SAVAŞI NDA CEPHELER Bilgi Köşesi MUSA KAZIM KARABEKİR PAŞA ( ) 1882 yılında İstanbul da doğmuştur. Babası Mehmet Emin Paşa, Ali Fuat Cebesoy un babası İsmail Fazıl Paşa ile amcazade çocuklarıdır. Babasının görevi nedeniyle ilköğrenimini değişik yerlerde görmüş daha sonra Fatih Askeri Rüştiyesi, Kuleli Askeri Lisesi, İstanbul Harp Okulu ve 1905 de Erkan-ı Harbiye (Harp Akademisi) Okulunu birincilikle bitirerek Yüzbaşı rütbesiyle orduya katılmıştır. Manastırda İttihat ve Terakki Cemiyeti örgütünü kurmak için Enver Paşa ile birlikte çalışmıştır. 31 Mart İsyanı nı bastırmakla görevli Harekat Ordusu nda yer almıştır. Osmanlı ordusunda bir çok yerde görev alan Kazım Karabekir Paşa, Gelibolu Savaşlarındaki başarılarından dolayı Paşa rütbesine yükseltilmiş ayrıca önemli nişanlar kazanmıştır. İngilizlere karşı elde ettiği başarılardan dolayı Küt ul Amare Fatihi olarak ta anılmıştır. Mondros Ateşkes Antlaşmasından sonra Sadrazam Ahmet İzzet Paşa nın Genel Kurmay Başkanlığı teklifini kabul etmeyerek Mudanya Ateşkes Görüşmeleri ve Antlaşma nın İmzalanması (3 11 Ekim 1922) : Anadolu işgalcilerden temizlenmişti ama; a) Doğu Trakya da Yunanlar, b) Boğazlar bölgesinde İngilizler, c) İstanbul da ise İtilaf kuvvetleri bulunmaktaydı. Ordularımız Doğu Trakya yı Yunanlardan temizlemek için boğazlara yöneldiğinde karşılarında boğazları korumakta kararlı görünen İngilizleri bulmuşlardı. Çıkabilecek bir Türk-İngiliz Savaşını; 1. Fransa ve İtalya nın barış yapılması konusunda İngilizler e baskı yapması, 2. Fransız basının etkisi ile İngiliz halkının savaşa karşı çıkması, 3. Sömürgelerinin, İngiltere ye destek verecek güçlerinin kalmaması, 4. İngilizlerin yalnız kaldığını gören Mustafa Kemal in Boğazların diğer devletler (özellikle Rusya) içinde büyük önem taşıdığı, boğazlar yüzünden çıkabilecek bir savaşta Türklerin kesinlikle yalnız bırakılmayacağı biçimindeki diplomatik sözleri İngilizlerin ateşkes görüşmelerine razı olmasını sağlamıştı. İtilaf Devletleri nin ateşkes teklifini, Mustafa Kemal Meriç nehrine kadar Doğu Trakya nın bize bırakılması koşuluyla kabul ettiğimizi bildirmiş ve görüşmeler Mudanya da başlamıştı. 3/11 Ekim 1922 tarihlerinde yapılan ateşkes görüşmelerine TBMM adına Batı cephesi komutanı İsmet Bey in (İnönü) başkanlığında, İngiliz, Fransız ve İtalyan generalleri katılmış, Yunan delegesi ise Mudanya açıklarında bekleyen bir gemiden görüşmeleri izlemişti. (Görüşmelerde Yunanları, İngilizlerin temsil etmesi, Yunanları Anadolu macerasına İngilizlerin sürüklemiş olduğunu açıkça göstermiştir.) Yapılan görüşmeler sonunda Milli Mücadelemizin savaşlar dönemini sona erdiren Mudanya Ateşkes Antlaşması imzalanmıştı. Mudanya Antlaşması nın imzalandığı yer Antlaşmaya göre; 1. Yunanlar 15 gün içinde Doğu Trakya yı boşaltarak Meriç Nehri nin batısına çekileceklerdir, 2. Yunanlar, çekildikten sonra İtilaf kuvvetleri de 30 gün içinde Doğu Trakya yı Türkler e teslim edeceklerdir, 3. Türkler, güvenlik amacı ile 8000 dolayında andarma gücünü Doğu Trakya ya geçirebilecektir, 4. İstanbul ve boğazlar TBMM yönetimine bırakılacak. Ancak İtilaf Devletleri kesin barışa kadar İstanbul da kalacaklardır. Önemi: a) Mudanya Ateşkesi ile İstanbul ve Doğu Trakya (Edirne, Kırklareli, Tekirdağ) savaş yapılmadan kurtarılmıştır, b) Mudanya Ateşkesi ile, Mondros Ateşkes Antlaşması geçerliliğini yitirmiştir, c) Ateşkes, Lozan Antlaşması na zemin oluşturmuştur. Osmanlı Devleti nin başkentinin (Payıtaht) TBMM yönetimine bırakılmasının Osmanlı saltanatının hukuken sona erdiği anlamına geldiğini ve İtilaf Devletleri nin de bunu kabul etmiş sayıldıklarını 94

15 MİLLİ MÜCADELE NİN SANAT ve EDEBİYATA YANSIMALARI Mustafa Kemal, Sivas ta İrade-i Milliye, Ankara da Hakimiyet-i Milliye gazetelerinin, çıkarılması, Anadolu Ajansı nın kurulması ile basına ne kadar önem verdiğini ortaya koymuştu. Halide Edip Adıvar, Falih Rıfkı Atay, Yakup Kadri Karaosmanoğlu gibi yurtsever kalemler milli mücadelemizin sesi ve sözü olmuşlar, ulusumuza güç ve ilham vermişlerdi. Halide Edip Adıvar; Ateşten Gömlek, Türkün Ateşle İmtihanı, Sinekli Bakkal. Ayrıca Kurtuluş Savaşı mızı yürüten komutanlarımızdan, başta Mustafa Kemal in Atatürk ten Anılar, Kemal Arıburnu, İstiklal Harbimiz, Kazım Karabekir, Milli Mücadele Hatıraları, Ali Fuat Cebesoy un eserleri yazın hayatımızda yerlerini almışlardır. Bilgi Köşesi Anadolu ya geçmek istemiş ve 1919 da Erzurum a 15. kolordu Komutanı olarak atanmıştır. Erzurum Kongresinin toplanmasını sağladığı gibi Mustafa Kemal e Milli Mücadelenin önderi olması konusunda destek vermiştir. Ermenileri Misak-ı Milli sınırları dışına atmış TBMM adına Gümrü Antlaşması nı imzalamıştır. Daha ÜNİTE 3 KURTULUŞ SAVAŞI NDA CEPHELER sonra Doğu Sovyetler yönetimi Kazım Karabekir Paşa Ali Fuat Cebesoy ile sınırlarımızı kesin çizen Kars Antlaşması yaşama geçmiştir. İstiklal Madalyası sahibi Kazım Yakup Kadri Karaosmanoğlu; Yaban ve Düşmanın Yaktığı Köyler Ahalisine Mustafa Kemal in 19 Mayıs 1919 dan 1927 yılına kadar geçen dönemi açıklayan Nutuk (Söylev ) ile Atatürk ün Söylev ve Demeçleri tarihimizi aydınlatan edebi eserlerin başında yer almaktadır. Karabekir Paşa 1924 yılında askerlikten ayrılmış, 1925 de kapatılan Terakkiperver Cumhuriyet Partisi nin Genel Başkanlığı nı yapmıştır. Mustafa Kemal e karşı suikast olayı nedeniyle yargılanmış ve beraat etmiştir da yeniden siyasete dönen Kazım Karabekir Paşa 1948 de Meclis Başkanı seçilmiş ancak 1948 de kalp krizi sonucu vefat etmiştir. Falih Rıfkı Atay ise Zeytindağı Çankaya adlı eserleri ile tanınmışlardı. Ruhi Arel, Hikmet Onat, İbrahim Çallı ve nice Türk Ressamı ile Nusret Suman, Hüseyin Özkan, İlhan Koman gibi Heykeltıraşlar eserleri ile Milli Mücadelemizi canlandırmışlardır. 95

16 ÜNİTE 3 KURTULUŞ SAVAŞI NDA CEPHELER ETKİNLİK - 1 DOĞRU YANLIŞ Aşağıdaki cümleleri "Doğru" ve "Yanlış" olarak değerlendiriniz. 1. TBMM tarafından açılan ilk cephe Doğu Cephesi dir. 2. Doğu Cephesi nde, Ermenilerle yapılan savaş sonrasında Gürcü Antlaşması yapılmıştır. 3. Gürcistan, Ardahan, Artvin ve Batum u TBMM ne bırakmamak için savaşmıştır. 4. Ermenilerin Sevr Antlaşması nın geçersizliğini kabul etmesi Gümrü Antlaşması iledir. 5. Antalya, Konya ve Muğla yöresini işgal eden İtalya ya karşı silahlı bir mücadele yapılmamıştır. 6. I. İnönü Savaşı ndan sonra toplanan Londra Konferansı nda TBMM nin konferansa çağırılmasında İtalya etkili olmuştur. 7. TBMM nin oluşturduğu düzenli orduların ilk başarısı Doğu Cephesi nde Ermenilere karşı kazanılmıştır. 8. Güney Cephesi nde işgalci Fransızlar ile işbirlikcisi Ermenilere karşı Kuvay ı Milliye birlikleri Maraş ve Urfa da başarılı olmuşlardır. 9. TBMM nin Batı Cephesi nde kazandığı ilk başarı I. İnönü Savaşı dır. 10. II. İnönü deki başarı halkın TBMM ne ve düzenli orduya ilk kez güvendiğini gösterir. 11. II. İnönü deki başarımız Teşkilat ı Esasi Kanunu nun kabul edilmesini kolaylaştırmıştır. 12. Paris Konferansı na İstanbul Hükümeti ve TBMM temsilcileri birlikte çağrılmıştır. 13. Afganistan ile Dostluk ve Dayanışma Antlaşması imzalanması Doğu cephesi nde Ermeniler e karşı kazanılan askeri başarının siyasi sonucudur. 14. TBMM Hükümeti ni ve Misak ı Milli yi ilk tanıyan devlet SSCB dir. 15. Gediz Taarruzu, Genelkurmay ın izin vermemesine karşı yapılmış ve başarıdan sonra bölge Yunan işgalinden kurtarılmıştır. 16. II. İnönü deki başarıdan sonra İstiklâl Marşı mız kabul edilmiştir. 96

17 ETKİNLİK - 2 Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri tamamlayınız. BOŞLUK DOLDURMA 1. Osmanlı dan kalan düzenli ordunun TBMM adına ilk askeri başarısı karşı kazanılmıştır. 2. Doğu sınırlarımızın belirlenmesinde,,, ve Antlaşmaları etkili olmuştur. 3. Güney Cephesi savaşlarını sonlandıran antlaşma dır. 4. Londra Konferansı na İstanbul Hükümeti adına TBMM Hükümeti adına ise katılmıştır. ÜNİTE 3 KURTULUŞ SAVAŞI NDA CEPHELER 5. Ankara nın elçi gönderdiği ilk devlet, Ankara ya ilk elçi gönderen devlet ise dır. 6. TBMM nin kurduğu düzenli orduların ilk askeri başarısı dır. 7. İtalya, ndan sonra askerlerini geri çekmeye başlamıştır. 8. II. İnönü Savaşı ndan sonra düzenli ordu ve da Yunanlara karşı saldırıya geçmiş fakat başarılı olamamıştır. 9. Eskişehir Kütahya Muharebelerindeki yenilgi sonrası,, Yunanların eline geçmiştir. 10. Eskişehir Kütahya Muharebelerindeki yenilgiden sonra TBMM nin ye taşınması önerildi ise de kabul görmemiştir. 11. Mustafa Kemal, Eskişehir Kütahya yenilgisiden sonra meclisin aldığı karar uyarınca olarak askerlik mesleğine geri dönmüştür. 12. Mustafa Kemal Başkomutan olarak yetkilerini bir süre için devraldı. Bu süre yinelenmiştir. 13. Mustafa Kemal nın uygulanmasından doğacak uyuşmazlıklar için Mahkemeleri ni görevlendirdi. 14. Mustafa Kemal II. İnönü Savaşı nın başarı ile sonuçlanması üzerine İnönü ye. demiştir. 15. Mustafa Kemal in, Sakarya Meydan Savaşı öncesinde askeri taktiği sonucu Yunanların saldırı gücü kırılmıştır. 97

18 ÜNİTE 3 KURTULUŞ SAVAŞI NDA CEPHELER ETKİNLİK - 3 KLASİK SORULAR 1. Ulusal Kurtuluş Savaşı nda Doğu Cephesi ndeki askeri başarıyı tamamlayan siyasi başarı olan Gümrü Antlaşması nın hükümleri nelerdir, yazınız. 2. Güney Cephesi nde Urfa, Maraş ve Antep direnişleri hakkında kısa bilgiler veriniz. 3. Güney Cephesi nde Antep direnişinin neden başarılı olamadığını yazınız. 4. Antalya, Konya, Muğla bölgesini işgal eden İtalya ya karşı neden bir cephe kurulmamıştır, yazınız. 5. Batı Cephesi nin ilk komutanı olan Ali Fuat Cebesoy un Gediz Muharebelerini Yunanlar a karşı kaybedince hangi göreve getirilmiştir, yazınız. 6. Ali Fuat Cebesoy un görevden alınması üzerine Batı Cephesi nin kuzey kısmını ve Güney kısmına kimler atanmıştır, yazınız. 7. Bursa Uşak çizgisinde ilerleyen Yunanlar ın en önemli amaçları nelerdir, yazınız. 98

19 8. I. İnönü Savaşı sonrası ortaya çıkan siyasi gelişmeleri sıralayınız Ocak 1921 Anayasası nın içeriği ve niteliği hakkında genel bilgi veriniz Anayasası nın TBMM nin çalışmalarını ne ölçüde kolaylaştırdığını yazınız. ÜNİTE 3 KURTULUŞ SAVAŞI NDA CEPHELER 11. Misak ı Milli nin dünyaya duyurulma fırsatının kaçırılmaması ayrıca TBMM Hükümeti nin İtilâf Devletleri tarafından resmen tanınmasına yol açan Londra Konferansı hakkında bildiklerini yazınız. 12. I. İnönü Savaşı ndan sonra Sovyetler Birliği ile TBMM arasında imzalanan Moskova Antlaşması nın hükümlerini sıralayınız. 13. İstiklal Marşı nın kabulü niçin önemlidir, yazınız. 14. Afganistanla yapılan Afgan dostluk ve kardeşlik antlaşması (1 Mart 1921) neden TBMM açısından önemlidir, yazınız. 15. II. İnönü Savaşı (23 Mart 1 Nisan 1921) nın başarılı olması sonrası İtalya ve Fransa nın izlediği politikaları kısaca yazınız. 99

20 ÜNİTE 3 KURTULUŞ SAVAŞI NDA CEPHELER ETKİNLİK Ankara Antlaşması 2. Moskova Antlaşması 3. Gümrü Antlaşması 4. Fransa 5. Gürcistan Hükümeti 6. Londra Konferansı 7. I. İnünü Savaşı nın kazanılması 8. Büyük Taarruz 9. Sakarya Savaşı 10. Ali Fuat Cebesoy KAVRAM AÇIKLAMA EŞLEŞTİRME A. Doğu Cephesi Savaşları nı sonlandıran antlaşma B. Ankara ya ilk elçi gönderen devlet C de TBMM de kabul edilen anayasadır. D. TBMM nin oluşturduğu olağanüstü mahkemeler. E. Ankara yı ilk tanıyan İtilaf Devleti F. Kafkasya Dostluk Güvenlik ve İşbirliği Antlaşması olarak bilinir. G. Güney Cephesi ni tamamen kapatan antlaşma H. Moskova ya gönderilen ilk elçi I. Bir devletin; savaş, doğal afet ya da iç savaş gibi bir yaşanmışlıkta maddi ve manevi bütün gücünü barış durumundan savaş durumuna getirmesidir. K. TBMM Hükümeti ni ve Misak ı Milli yi ilk tanıyan büyük Avrupa devleti 11. Başarılı alan savunması 12. Doğu Cephesi 13. Teşkilatı Esasiye 14. Ulusal Yükümlülük Buyrukları 15. İstiklal Mahkemeleri 16. Kars Antlaşması 17. Mudanya Ateşkesi 18. Seferberlik 19. Kütahya Eskişehir Savaşları 20. Gerilla Savaşı L. Osmanlı Devleti nin hukuken yok sayılması M. Batı Cephesi ndeki tek yenilgimizdir. N. İşgal edilen topraklarda düzenli orduya karşı halk tarafından yapılan gayrinizami savaş. O. Sakarya daki başarı ile Yunan saldırı gücünün kırılması P. Osmanlı dan kalan düzenli ordunun ilk askeri başarısının yaşandığı cephe R. Mustafa Kemal in 7 8 Ağustos 1921 de tüm halkı büyük bir özveriye çağıran ordunun ihtiyacını sağlamaya yönelik emirleri S. Mustafa Kemal in Hattı müdafa yoktur, sathı müdafa vardır. askeri taktiğini uyguladığı savaş T. TBMM nin kurduğu Düzenli Ordu nun ilk askeri başarısı U. Mustafa Kemal in Ordular ilk hedefiniz Akdeniz dir ileri emrini verdiği savaş. V. İtilaf Devletleri nin toplu olarak TBMM ni hukuksal olarak tanımak zorunda kalması 100