SEÇİLMİŞ GÖSTERGELERLE MARDİN 2013

Transkript

1 SEÇİLMİŞ GÖSTERGELERLE MARDİN 2013 SEÇİLMİŞ GÖSTERGELERLE MARDİN 2013 Şehir merkezi TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU

2 SEÇİLMİŞ GÖSTERGELERLE MARDİN 2013 TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU Turkish Statistical Institute

3 SEÇİLMİŞ GÖSTERGELERLE 2013 MARDİN İstatistiki veri ve bilgi istekleri için Bilgi Dağıtım Grubu Tel: + (312) Faks: + (312) Yayın istekleri için Döner Sermaye İşletmesi Tel: + (312) Faks: + (312) Yayın içeriğine yönelik sorularınız için TÜİK Siirt Bölge Müdürlüğü Tel: + (484) Strl. Faks: + (484) İnternet E-posta bilgi@tuik.gov.tr Yayın No 4336 ISSN Bu yayınla ilgili ortaya çıkabilecek düzeltmeler Kurum web sayfasında verilecektir. Türkiye İstatistik Kurumu Yücetepe Mah. Necatibey Cad. No: Çankaya-ANKARA / TÜRKİYE Bu yayının 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu na göre her hakkı Türkiye İstatistik Kurumu Başkanlığına aittir. Gerçek veya tüzel kişiler tarafından izinsiz çoğaltılamaz ve dağıtılamaz. ISBN Türkiye İstatistik Kurumu Matbaası, Ankara Tel: +(0312) * Faks: +(0312) Eylül 2014 MTB: Adet

4 Önsöz ÖNSÖZ Türkiye İstatistik Kurumu, ülkemizin ekonomik, sosyal, demografik ve kültürel yap s ile ilgili idari kay t, say m ve araşt rmalardan elde ettiği bilgileri, başta kamu kurum ve kuruluşlar ve araşt rmac lar olmak üzere kamuoyunun kullan m na sunmaktad r. Yay nlar, tutarl l k, zamanl l k, şeffafl k ve gizlilik ilkeleri çerçevesinde kaliteli veri üretimi ve hizmet sunumu ilkelerine göre haz rlanmaktad r. Dünyada ve ülkemizde istatistiki bilgiye duyulan ihtiyac n her geçen gün artmas na paralel olarak, üretilen istatistiklerin iyileştirilmesi, geliştirilmesi, bölgesel istatistiklerin toplanmas, bölgelerin sosyo-ekonomik analizlerinin yap lmas, bölgesel politikalar n çerçevesinin belirlenmesi ve Avrupa Birliği Bölgesel İstatistik Sistemi ne uygun karş laşt r labilir istatistiki veri taban oluşturulmas amac yla, ülke genelinde İstatistiki Bölge Birimleri S n flamas (İBBS) tan mlanm ş, bu kapsamda Kurumumuzun Bölge Teşkilatlar n n güçlendirilmesi ve daha fonksiyonel hale getirilmesi için gereken altyap kurulmuştur. Yerel düzeyde kalk nma projeleri üretildikçe, veriye olan talep de artacakt r. Bu yay nda yer alan bölgesel veriler İBBS ye göre s n fland r lm şt r. Bölgesel düzeyde ayr nt l verilerin üretilmesi, kay tlara dayal verilerin geliştirilmesine bağl d r. Ulusal kay t sisteminin güncel olarak sürdürülmesi için TÜİK taraf ndan yürütülen faaliyetler devam etmektedir. Bölgesel düzeyde veri talebinin yüksekliği göz önünde bulundurularak haz rlanan bu yay n, değişik zamanlarda yay nlanan resmi istatistikler bir araya getirilerek, her aşamadaki karar al c ve kullan c lara kolayl k ve zaman tasarrufu sağlayacakt r. Ayn zamanda bölge yöneticilerinin verdikleri hizmetteki gelişmeleri ve eksiklikleri tesbit etmek amac yla, üretilen verileri göstergelere dönüştürerek karar almada kolayl k sağlayacak, İBBS ye göre Mardin ilinin bilgilerini içermektedir. Ayr ca yay nda, kullan c lar n karş laşt rma yapabilmelerini sağlamak üzere TRC3 (Mardin, Batman, Ş rnak, Siirt) 2. Düzeyde bölge biriminin göstergelerine de yer verilmektedir. Yay n n tüm kullan c lara kolayl k sağlamas n ve faydal olmas n dilerim. Birol AYDEMİR Başkan Birol AYDEMİR Başkan III

5 İçindekiler İÇİNDEKİLER Sayfa Önsöz İçindekiler Aç klama Genel Bilgiler III V IX XI 1. Temel Göstergeler 1 İBBS 2. düzey (26 bölge) Grafik 1.1 Kişi baş na gayri safi katma değer, TÜFE-Bir önceki y l n ayn ay na göre değişim oran (%), Çal şan say lar n n Türkiye toplam içindeki pay, Maaş ve ücretlerin Türkiye toplam içindeki pay, Tablo 1.1 İBBS 2. düzey (26 bölge) kişi baş na gayri safi katma değer, İBBS 2.düzey (26 bölge) TÜFE göstergeleri İBBS 2. düzey (26 bölge) sanayi ve hizmetler sektörü göstergeleri, İBBS 3. düzey (81 il) Grafik 1.5 Nüfus, İl ve ilçe merkezleri, belde ve köyler nüfusunun toplam nüfus içindeki oran, Nüfus yoğunluğu, Y ll k nüfus art ş h z, Toplam yaş bağ ml l k oran, Net göç h z, Kaba evlenme h z, Kaba doğum h z, Bebek ölüm h z, İthalat, İhracat, Yüz bin kişi baş na düşen hastane yatak say s, Öğretmen baş na düşen öğrenci say s (ilkokul), 2013/' İlkokulda net okullaşma oran, 2013/' Ortaöğretimde (lise) net okullaşma oran, 2013/' Bitkisel üretim değeri, Canl hayvanlar değeri, İşsizlik oran, İstihdam oran, Kişi baş na toplam elektrik tüketimi, Belediyelerde kişi baş na çekilen günlük su miktar, Bin kişi baş na otomobil say s, Onbin araç baş na kaza say s, Is tma sistemi kat kaloriferi olan hanehalk oran, İllere göre mutlluluk düzeyi, İllere göre umut düzeyi, Tablo 1.4 İBBS 3. düzey (81 il) Nüfus ve göç göstergeleri, İBBS 3. düzey (81 il) Demografi göstergeleri, İBBS 3. düzey (81 il) D ş ticaret göstergeleri, İBBS 3. düzey (81 il) Sağl k göstergeleri, İBBS 3. düzey (81 il) Eğitim göstergeleri, 2013/' İBBS 3. düzey (81 il) Tar m göstergeleri, İBBS 3. düzey (81 il) İşgücü göstergeleri, İBBS 3. düzey (81 il) Elektrik tüketim göstergeleri, V

6 İçindekiler Sayfa 1.12 İBBS 3. düzey (81 il) Çevre göstergeleri, İBBS 3. düzey (81 il) Ulaşt rma göstergeleri, İBBS 3. düzey (81 il) Nüfus ve Konut Araşt rmas göstergeleri, İBBS 3. düzey (81 il) Konut sat ş göstergeleri, İBBS 3. Düzey (81 il) Mutluluk düzeyi, İBBS 3. Düzey (81 il) Umut düzeyi, Ekonomik ve Sosyal Yap 72 Tablo 2.1. Nüfus ve Demografi İl ve ilçe merkezleri ile belde ve köyler nüfusu, İlçe, belediye ve köy say s, Yaş grubu ve cinsiyete göre nüfus, Yasal medeni durum ve cinsiyete göre nüfus (15 ve daha yukar yaştaki nüfus), Okuma yazma durumu ve cinsiyete göre nüfus (6 ve daha yukar yaştaki nüfus), Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus (15 ve daha yukar yaştaki nüfus), İllerin ald ğ göç, verdiği göç, net göç ve net göç h z, Annenin yaş grubuna göre doğumlar, Cinsiyete göre doğumlar, Ortalama evlenme yaş ve ortalama ilk evlenme yaş, Yaş grubuna göre evlenmeler, Yaş grubuna göre boşanmalar, Evlilik süresine göre boşanmalar, Yaş grubuna göre ölümler, Daimi ikametgaha göre seçilmiş ölüm nedenlerinin dağ l m, Yaş grubu ve cinsiyete göre intiharlar, İlçelere göre il ve ilçe merkezleri ile belde ve köyler nüfusu, İlçe, yaş grubu ve cinsiyete göre nüfus, İlçe, okuma yazma durumu ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş ), İlçe, bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 15 +yaş ), İlçe, yasal medeni durum ve cinsiyete göre nüfus (15+ yaş), İlçelere göre ortalama hanehalk büyüklüğü, İkamet edilen ilçeye göre nüfusa kay tl olunan il, İlçe ve cinsiyete göre doğumlar, İlçe, cinsiyet ve yaş grubuna göre evlenmeler, İlçe ve cinsiyete göre ölümler, İlçe, cinsiyet ve yaş grubuna göre ölümler, İlçe ve cinsiyete göre intiharlar, Milli Gelir Cari fiyatlarla bölgesel gayrisafi katma değer (iktisadi faaliyet kollar na göre temel fiyatlarla), Fiyat ve Endeksler Tüketici fiyatlar değişim oranlar (2003=100), D ş Ticaret Ekonomik faaliyetlere göre ihracat (ISIC, Rev.3), Ekonomik faaliyetlere göre ithalat (ISIC, Rev.3), İş İstatistikleri İş kay tlar na göre girişim say s, Mali arac kuruluş istatistikleri, İnşaat Kullanma amac na göre yap lacak yeni ve ilave yap lar, (Yap ruhsatlar na göre), Kullanma amac na göre tamamen veya k smen biten yeni ve ilave yap lar, (Yap kullanma izin belgelerine göre), VI

7 İçindekiler Sayfa 2.7. Enerji Kullan m yerlerine göre elektrik tüketimi, Ulaşt rma Motorlu kara taş tlar, Y l içinde devri yap lan motorlu kara taş t say s, Trafik kazalar, Yol uzunluklar, Kullan lan yak t türüne göre motorlu kara taş t say s, Hava meydanlar nda iniş-kalk ş yapan uçak say s ile iç ve d ş hatlarda taş ma, Eğitim Eğitim seviyesine göre okul, öğretmen ve öğrenci say lar, 2009/' /' Öğretmen baş na düşen öğrenci say s, 2009/' /' Yükseköğretim kurumlar nda kendi biriminde görevli öğretim eleman say s, 2008/' /' Yükseköğretim kurumlar nda önlisans ve lisans düzeyinde öğrenci say lar, 2008/' /' Sağl k Hastane ve yatak say s, Sağl k personeli say s, İşgücü Kurumsal olmayan nüfusun y llara göre işgücü durumu (15+ yaş), İstihdam edilenlerin sektörel dağ l m (15+ yaş), İş arama süresine göre işsizler (15+ yaş), Eğitim durumuna göre işgücü, işsiz, istihdam durumu (15+ yaş), İstihdam edilenlerin y llara göre işteki durumu (15+ yaş), İşgücüne dahil olmayanlar n y llara göre işgücüne dahil olmama nedenleri (15+ yaş), Tar m Tar m alan kullan m, Tah llar ve diğer bitkisel ürünlerin hasat edilen alan, Tah llar ve diğer bitkisel ürünlerin üretim miktarlar, Sebzelerin üretim miktarlar, Meyvelerin üretim miktarlar, Seçilmiş ürünlerde örtü alt sebze ve meyve üretim miktarlar, Niteliklerine göre örtü alt tar m alanlar, Organik bitkisel üretim (geçiş süreci dahil), Canl hayvanlar, Süt ve bal üretimi, Tar msal üretim değeri, Seçilmiş tar msal alet ve makine say s, İlçelere göre tar m alan kullan m, İlçelere göre seçilmiş tah l ve diğer bitkisel ürünlerin üretimi, İlçelere göre seçilmiş sebze ürünleri üretimi, İlçelere göre seçilmiş meyve ürünleri üretimi, İlçelere göre seçilmiş örtü alt ürünlerin üretimi, İlçelere ve niteliklerine göre örtü alt tar m alanlar, İlçelere göre seçilmiş tar msal alet ve makineler, İlçelere göre hayvansal üretim, VII

8 İçindekiler Sayfa Çevre Belediye su istatistikleri, Belediye at ksu istatistikleri, Belediye at k istatistikleri, Belediyelerin çevresel harcamalar, İçme ve kullanma suyu şebekesi ve ar tma tesisi ile hizmet verilen belediye say s ve nüfusu, Kaynaklar na göre belediyeler taraf ndan içme ve kullanma suyu şebekesi ile dağ t lmak üzere çekilen su miktar, Belediyelerin içme ve kullanma suyu ar tma tesisi mevcut durumu, Kanalizasyon şebekesi ve ar tma tesisi ile hizmet verilen belediye say lar ve nüfusu, Al c ortamlar na göre kanalizasyon şebekesinden deşarj edilen at ksu miktar, At ksu ar tma tesisleri, Bertaraf yöntemine göre belediye at k miktar, İlçelere göre belediyelerin çevresel harcamalar, Turizm Giriş, ç k ş kap lar n n bağl olduğu il ve ulaş m yoluna göre giriş ve ç k ş yapan vatandaşlar, Giriş, ç k ş kap lar n n bağl olduğu il ve ulaş m yoluna göre giriş ve ç k ş yapan yabanc lar, Kültür Halk kütüphanesi, kitap ve yararlanma say s, Sinema salonu, gösteri ve seyirci say s, Tiyatro salonu, gösteri ve seyirci say s, 2007/' /' Seçim Milletvekili genel seçimi, seçmen ve oy bilgileri, Yaş ve cinsiyete göre seçmen profili, İlçelere göre milletvekili genel seçimi sonucu, Adalet Türlerine göre ceza infaz kurumu say s, Suçun işlendiği yerleşim yeri ve eğitim durumuna göre ceza infaz kurumuna giren hükümlüler, Suçun işlendiği yerleşim yeri ve suç türüne göre ceza infaz kurumuna giren hükümlüler, Geliş nedenine göre güvenlik birimine gelen veya getirilen çocuklar, İsnat edilen suç türüne göre güvenlik birimine gelen veya getirilen çocuklar, Hanehalk Tüketim Harcamalar Harcama türlerine göre hanehalk tüketim harcamas n n dağ l m (%), Ek 1. Veri kaynaklar İlgili Bilgilere Ulaşmak İçin 173 VIII

9 Açıklama 1. Giriş AÇIKLAMA Bölgesel düzeyde kullan c talebi dikkate al narak seçilen belirli değişken ve göstergelerden oluşan bu çal şma, kullan c lar n bölgesel veriye daha kolay ulaşabilmesi amac yla haz rlanm şt r. Ayr ca grafiklerle verinin daha kolay anlaş labilmesi amaçlanm şt r. 2. Kapsam En fazla mevcut son beş referans dönem verileri içerilmektedir. TRC3 2. düzey bölgesi ve TRC31 3. düzey ili olan Mardin in yan nda, İBBS 2. düzey (26 bölge) ve İBBS 3. düzey (81 il) göstergeleri kapsanmaktad r. Verilerin son güncelleme tarihi 01/07/2014 tür. 3. Veri Kaynaklar Verilerin önemli bir k sm Türkiye İstatistik Kurumunun çal şmalar ya da ilgili kurumlarla yap lan işbirliği ile elde edilmiştir. Bir bölümü ise ilgili kurumlar n yay nlar ndan olduğu gibi al nm şt r. İlk k s mda bu verilerden yararlan larak göstergeler hesaplanm şt r. 4. S n flamalar Bölgesel istatistiklerin toplanmas, geliştirilmesi, bölgelerin sosyo-ekonomik analizlerinin yap lmas, bölgesel politikalar n belirlenmesi ve Avrupa Birliği Bölgesel İstatistik Sistemi ne uygun, karş laşt r labilir istatistiki veri taban oluşturulmas amac yla ülke çap nda İstatistiki Bölge Birimleri S n flamas tan mlanm şt r. Bu s n flamada iller 3. Düzey olarak tan mlanm ş; ekonomik, sosyal ve coğrafi yönden benzerlik gösteren komşu iller ise bölgesel kalk nma planlar ve nüfus büyüklükleri de dikkate al narak 1. Düzey ve 2. Düzey olarak grupland r lmak suretiyle hiyerarşik İstatistiki Bölge Birimleri S n flamas yap lm şt r. Buna göre: 1. Düzey: 2. Düzey Bölge Birimlerinin grupland r lmas sonucu tan mlanm ş olup, 12 adettir. 2. Düzey: 3. Düzeydeki komşu illerin grupland r lmas sonucu tan mlanm ş olup, 26 adettir. 3. Düzey: İl düzeyinde 81 adet İstatistiki Bölge Birimi yer almaktad r. Her il bir İstatistiki Bölge Birimini tan mlamaktad r. S n flamaya ilişkin ayr nt l bilgi İstatistiki Bölge Birimleri S n flamas tablosunda verilmektedir. Simge ve K saltmalar... Bilgi elde edilememiştir - Bilgi yoktur * Bilgi geçicidir c Gizli veri 0 Kullan lan birimin yar s ndan azd r TL Türk Liras $ ABD Dolar İBBS İstatistiki Bölge Birimleri S n flamas TÜFE Tüketici Fiyat Endeksi GSKD Gayri Safi Katma Değer 2012/ 13 01/10/2012 ile 31/09/2013 aras ndaki öğrenim dönemi 2010/ da başlayan ve 2011 de biten tiyatro sezon y l ISIC Rev.3 Tüm Ekonomik Faaliyetlerin Uluslararas Standart Sanayi S n flamas NACE Avrupa Topluluğu nda Ekonomik Faaliyetlerin İstatistiki S n flamas CPA Faaliyetlere Göre Ürünlerin İstatistiki S n flamas MWh watt saate eşdeğer enerji birimi KWh watt saate eşdeğer enerji birimi IX

10 Açıklama İstatistiki Bölge Birimleri S n flamas (İBBS) 1. Düzey 2. Düzey 3. Düzey 1. Düzey 2. Düzey 3. Düzey TR Türkiye TR1 İstanbul TR10 İstanbul TR100 İstanbul (Zonguldak, TR811 Zonguldak (Tekirdağ, TR211 Tekirdağ TR81 Karabük, TR812 Karabük TR21 Edirne, TR212 Edirne Bart n) TR813 Bart n TR2 Bat K rklareli ) TR213 K rklareli Bat (Kastamonu, TR821 Kastamonu Marmara ( Bal kesir, TR221 Bal kesir TR82 Çank r, TR822 Çank r TR22 Çanakkale ) TR222 Çanakkale TR8 Karadeniz Sinop) TR823 Sinop TR31 (İzmir) TR310 İzmir (Samsun, TR831 Samsun (Ayd n, TR321 Ayd n Tokat, TR832 Tokat TR32 Denizli, TR322 Denizli TR83 Çorum, TR833 Çorum Muğla) TR323 Muğla Amasya) TR834 Amasya TR3 Ege (Manisa, TR331 Manisa (Trabzon TR901 Trabzon Afyonkarahisar, TR332 Afyonkarahisar Ordu, TR902 Ordu TR33 Kütahya, TR333 Kütahya Doğu Giresun, TR903 Giresun Uşak) TR334 Uşak TR9 Karadeniz TR90 Rize, TR904 Rize (Bursa, TR411 Bursa Artvin, TR905 Artvin TR41 Eskişehir, TR412 Eskişehir Gümüşhane) TR906 Gümüşhane Bilecik ) TR413 Bilecik (Erzurum, TRA11 Erzurum Doğu ( Kocaeli, TR421 Kocaeli TRA1 Erzincan, TRA12 Erzincan TR4 Marmara Sakarya, TR422 Sakarya Bayburt ) TRA13 Bayburt TR42 Düzce TR423 Düzce TRA Kuzeydoğu (Ağr, TRA21 Ağr Bolu, TR424 Bolu Anadolu Kars, TRA22 Kars Yalova ) TR425 Yalova TRA2 Iğd r, TRA23 Iğd r Bat TR51 ( Ankara) TR510 Ankara Ardahan ) TRA24 Ardahan TR5 Anadolu ( Konya, TR521 Konya (Malatya, TRB11 Malatya TR52 Karaman) TR522 Karaman Elaz ğ, TRB12 Elaz ğ TRB1 ( Antalya, TR611 Antalya Bingöl, TRB13 Bingöl TR61 Isparta, TR612 Isparta Ortadoğu Tunceli ) TRB14 Tunceli TRB Burdur) TR613 Burdur Anadolu (Van, TRB21 Van TR62 (Adana, TR621 Adana Muş, TRB22 Muş TR6 Akdeniz Mersin) TR622 Mersin TRB2 Bitlis, TRB23 Bitlis TR63 (Hatay, TR631 Hatay Hakkari ) TRB24 Hakkari Kahramanmaraş TR632 Kahramanmaraş (Gaziantep, TRC11 Gaziantep Osmaniye) TR633 Osmaniye TRC1 Ad yaman, TRC12 Ad yaman TR71 (K r kkale, TR711 K r kkale Kilis ) TRC13 Kilis Aksaray, TR712 Aksaray (Şanl urfa, TRC21 Şanl urfa Niğde, TR713 Niğde TRC Güneydoğu TRC2 Diyarbak r ) TRC22 Diyarbak r Orta Nevşehir, TR714 Nevşehir Anadolu (Mardin, TRC31 Mardin TR7 Anadolu K rşehir) TR715 K rşehir Batman, TRC32 Batman TR72 (Kayseri, TR721 Kayseri TRC3 Ş rnak, TRC33 Ş rnak Sivas, TR722 Sivas Siirt) TRC34 Siirt Yozgat) TR723 Yozgat Toplam X

11 Genel Bilgiler GENEL BİLGİLER Tarihçe Mardin in gerçek ad Merdin diye geçer. Zira halk n çoğu da bugün böyle demektedir. Bu ad kaleler anlam na gelir. Şehre bu ad n verilmesinin nedeni de yak n nda bir çok kalenin bulunmas d r. Mardin kalesi olan, Kuşlar Yuvas, Kartal Kalesi veya Kartal Yuvas, Eskikale köyünde bulunan Kal at ül Mara Kalesi Deyrulzafaran manast r n n kuzey doğusunda Arur Kalesi ve Erdemeşt Kalesi bu ad n verilmesine etken olmuştur. F rat ve Dicle nehirleri aras nda Mezopotamya bölgesinde, tarih boyunca pek çok medeniyet yerleşmiştir. Bir dağ n tepesinde kurulmuş olan Mardin, Yukar Mezopotamya'n n en eski şehirlerinden biridir. M.Ö.4500' den başlayarak klasik anlamda yerleşim gören Mardin, Subari, Sümer, Akad, Babil, Mitaniler, Asur, Pers, Bizans, Araplar, Selçuklu, Artuklu, Osmanl Dönemi'ne ilişkin bir çok yap y bünyesinde harmanlayabilmiş önemli bir aç k hava müzesidir. Mardin'in ne zaman ve kimler taraf ndan kurulduğu kesin olarak bilinmiyorsa da kuruluşu Eski Yak n Doğu tarihine göre Subariler zaman na kadar dayanmaktad r. Alman Arkeologu Baron Marvan Oppenheim'in y llar aras nda yapt ğ kaz lardan elde edilen sonuçlara göre: Subariler'in Mezopotamya'da (MÖ ) yaşad klar n bu tespite sebep olarak da Sümer ve Babil katlar aras nda bulduklar kiremitleri göstermiştir. Sümer Kral Lugarzergiz MÖ.2850 y l nda Akdeniz'e kadar uzand ğ seferinde Mardin'i hükmü alt na alm şt r. Şehircilik, sulama ve tar m alan nda ileri bir seviyeye ulaşan Sümerler, geniş fetihler sonucu güçlerini kaybedince 30 y l sonra Mardin'i Akadlar'a b rakm şlard r(mö.282o). Akadlar, MÖ.2500 y llar nda Sümerler'le anlaşarak Akad-Sümer Devletini kurmuşlard r. Mardin, MÖ.2230 lu y llarda Elam şehri oldu. Amuri ailesinin alt nc ferdi olan Hammurabi, Sümer topraklar n Babil'in idaresi alt na al nca bu kez de Babil Devleti'ni kurmuş, ard ndan Yukar Mezopotamya'ya sald r nca Mardin'i de istila ederek topraklar na katm şt r.(mö ) MÖ.1925 y llar nda Mardin'i işgal eden Hititler, bir y l sonra şehri terk etmişlerdir. İran dolaylar ndan gelen Ari Irk ndan Midiller, Mardin ve çevresini ele geçirmiştir. 500 y l hüküm süren Midiller bilinmeyen bir sebepten M s rl lar'a vergiye bağlanm şlar ve bir Midil Prensesini de M s r Firavunu ile evlendirmişlerdir. MÖ y l nda Midiller aras nda iç savaş ç k nca bu f rsat bilen Asur Kral Asurobalit, Mardin ve çevresini topraklar na katm şt r. MÖ. 1190'da Anadolu'dan gelen baz Ari rk kavimleri Mardin'i alm şlard r. 60 y l sonra I. T platpalas r; Sincar, Nusaybin ve Mardin'den geçerek 20 bin Maşiki kuvvetinin koruduğu Kemecin'e sald r p onlar yendikten sonra Mardin ve çevresini tekrar ele geçirmiştir. MÖ.1060'da Lasurnas rbal zaman nda Hititler birleşerek G lgam ş yak nlar nda Asurlular' yenmişlerdir. Asurlular' n tekrardan kuvvetlenmeleri üzerine, Mardin Asur hakimiyetine girmiştir. MÖ.800 y lma kadar Asurlular' n elinde kalan Mardin, daha sonra Urartu Krall ğ egemenliğine geçmiştir. Urartu Kral Mimes zaman nda Mardin 50 y l Urartu idaresinde kalm şt r. MÖ.612 y l na kadar Sityaniler, M.Ö.618 y l nda ise İran'dan gelen Midiller buralar ele geçirmiştir. MÖ.335 y llar nda Büyük İskender M s r' ald ktan sonra Mezopotamya'ya gelerek İran'a gitmek için Mardin'den geçer. Buralar da istila eden İskender'in MÖ.323 y l n n 28 May s' nda Babil'de ölümünden sonra komutanlar aras nda devlet pay edilir ve Mardin doğu bölümünde kald ğ için Nikan r denilen XI

12 Genel Bilgiler General Slevkos'un pay na düşer(mö.311). MÖ.131'de Mardin ve çevresi Urfa Krall ğ (Abgarlar) topraklar na kat ld. MS.249'da Roma hükümdar Filibos saltanat n n 5.y l nda bir isyan başlat p IX.Abgar' memleketten kovmuştur. Şehrin Valiliğine de Hapsioğlu Uralyonos tayin edilmiştir. Bu arada Mardin'de Urfa'ya bağl olduğu için Roma egemenliğine girmiştir. MS.250 y l nda Dakiyos, Pers ülkesini zaptedmiştir. Bu s rada tahribat gören Nusaybin'i de onarm şt r. Mardin'de Bizanslar 640 y l nda Hz.Ömer'in kumandanlar ndan İlyas Bin Ganem'in işgaline kadar varl klar n devam ettirmişlerdir. Mardin ve çevresi, 692'de Emeviler'in, 824'te Halife Memnun zaman nda Abbasiler'in hakimiyetine girmiştir. Bu dönemde İslamiyet h zla yay lm şt r y llar aras nda buralarda hüküm süren Hamdaniler'in kaleyi kesin olarak zaptedişleri 895 y l na rastlar. Doğal olan kalenin baz yerlerine surlar yapt rarak baz yerlerini de onararak günümüze kadar dimdik kalmas n sağlad lar. 990 y l nda ancak Musul'da tutunabilen Hamdaniler'in topraklar n birer birer ele geçiren Mervaniler, Mardin'i de zapt ederler. Mardin ve çevresinde çarş lar, camiler yaparak onar mlarla İpek yolu üzerinde bulunan bu önemli şehri ticari aç dan canland r rlar. Mervaniler Devleti, Nusaybin'de 1089'da Selçuklular'a yenilerek onlar n hakimiyeti alt na girer. Artuklular'dan İl Gazi Bey Mardin'i 1105'te ele geçirerek devletin başkenti yapar. Bu devletin 304 y ll k egemenliği sürecinde çok say da tarihi camii, medrese, hamam ve kervansaray yap lm ş, birçok cami, medrese ve manast r onar lm şt r. Timur, Artuklular döneminde 1393'te Mardin Kalesini kuşat p işgal etmeye çal şsa da başar l olamaz. 16.Yüzy l n baş nda Akkoyunlular' egemenliğine alan Şah İsmail güçlü bir Şii devleti kurmay başar r. Bu dönemde Anadolu'ya girip Şiiliği kabul etmeyenleri zalimce öldürmekten geri kalmaz. Bu durumu gören Mardin hakimi, şehri zulme ve yağmalamaya karş, halk korumak için kalenin anahtar n kan dökmeden Şah İsmail'e teslim eder. Mardin in kesin olarak Osmanl lar n eline geçmesi ise M s r seferini düzenleyen Yavuz Sultan Selim zaman ndad r (1517) Y l nda Cumhuriyet'in ilan ile birlikte Mardin İl Statüsüne kavuşmuştur. Coğrafi Durum Güneydoğu Anadolu Bölgesinin Yukar Mezopotamya havzas nda bulunan Mardin, güneyinde Suriye, doğusunda Ş rnak ve Siirt, kuzeyinde Diyarbak r ve Batman, bat s nda Şanl urfa ile çevrilidir. Mardin ilinin yüzölçümü km 2 dir. Mardin ilinde yükselti baz kesimlerde m üzerine ç kar. Dağlar genellikle ç plakt r. Büyük bölümü kalkerli olduğundan çatlaklar ve yar klar oluşmuştur. Yüzey sular çatlaklardan dibe çekilmekte ve ovalara yak n platolarda yüzeye ç kmaktad r. Killi ve kireçli yap l topraklarda Mardin, Maz dağ, Derik, Midyat, Savur ve Nusaybin'in yükseklerinde meşe ağaçlar na rastlan r. Dağlar n kalkerli kesimleri h zla aş narak platolara dönüşmüştür. Bu platolar yer yer yüzeye ç kan lavlarla kapl d r. Dağlar: Mardin topraklar n n yaklaş k %4,8 ini kaplayan dağlar doğu - bat istikametinde uzan r ve ovadan ortalama 600 metre yükseklikte çok geniş bir kütle oluşturur. Ovalar: K z ltepe, Mardin ve Nusaybin ovalar ilin geniş yer kaplayan ovalar d r. XII

13 Genel Bilgiler Akarsular: Gümüş Çay, Çağçağ suyu ve Savur Çay yan s ra Seyhan Deresi ve Yeşilli Gülzar Deresi ilin başl ca akarsular d r. Dicle ve F rat nehirlerinin kollar il topraklar nda koridor oluşturmuştur. Yeralt zenginliği olarak Mardin-Maz dağ nda fosfat, Mardin-Çamurlu da doğalgaz yataklar bulunmaktad r. Ayr ca yap larda kullan lan Mardin Taş da ile özgü bir yeralt zenginliğidir. Mardin iklimi Akdeniz iklimine benzer özellikler taş r. Yazlar çok kurak ve s cak k şlar ise bol yağ şl ve l mand r. Mardin'de k ş mevsiminde oluşan yüksek bas nç alan k ş aylar n n soğuk geçmesine yol açar. İlin kuzey kesiminde zaman zaman kara iklimine benzer özellikler görülür. Mardin'in iklimini ova ve dağ kesimi olarak iki şekilde değerlendirmek mümkündür. İki kesimdeki farkl l k yağ ş, s cakl k ve rüzgar değerlerinde ortaya ç kar. Ova kesiminde yazlar çok s cak geçer, k şlar ise l man ve yağmurludur. Bu kesimde az miktarda ve kal c olmayan kar yağ şlar görülür. Dağ kesiminde ise yazlar ovaya nispeten daha serin, k şlar ise şiddetli rüzgar, bol yağmur ve kar yağ şl geçer. Bir yandan güneydeki çöl ikliminin etkisi alt nda bulunmas, bir yandan kuzeydeki yüksek dağlar n serin hava kütlelerinin bölgeye girişini engellemesi nedeniyle ilin genelinde yazlar çok s cak geçerken karasal iklimin tipik özelliği görülür. Ancak; Derik, Nusaybin ve Savur İlçelerinde pamuk, f nd k ve zeytin gibi ürünlerin yetişmesi mikro iklim özelliğinin yörede hüküm sürdüğünü göstermektedir. Mardin ili otsu bitkiler, meyve ağaçlar ve orman ağaçlar bak m ndan değişik türlerin varl ğ itibariyle zengindir. Bunun temel nedeni, ova kesimi ile dağ kesimi aras nda yükselti fark n n 600 m civar nda olmas ve iklim özelliklerinin yer yer değişiklik göstermesidir İdari ve Sosyo-Ekonomik Durum İdari yap : 6447 Say l kanunla Büyükşehir olan Mardin de 2013 y l nda 10 ilçe ve 10 belediye bulunmaktad r. Nüfus: Mardin ilinin nüfusu, 2013 Adrese Dayal Nüfus Kay t Sistemi (ADNKS) sonuçlar na göre dir. Alan: Güneydoğu Anadolu Bölgesinde yer alan Mardin, kilometrekarelik (göl dahil) yüzölçümü ile Türkiye yüzölçümünün %1,1 ine denk gelmektedir. İlçeler: Nüfus bak m ndan en büyük ilçeleri s ras yla K z ltepe, Artuklu ve Nusaybin dir. Nüfus bak m ndan en küçük ilçesi Ömerli dir. XIII

14 Genel Bilgiler İlin öne ç kan özellikleri Ekonomik: Mardin ilinin geleneksel ekonomik yap s tar m, ticaret ve son zamanlarda art ş gösteren imalat sanayi ve küçük çapl sanayi ve el sanatlar na dayal d r. Mardin, Güneydoğu Anadolu Bölgesinde sanayi ve ticaret yap s yla önemli yer işgal ederek dikkat çekmeye başlam şt r. Mardin Organize Sanayi Bölgesi ve Mardin Serbest Bölgesinin katk s yla Türkiye ekonomisinin geliştirilmesine ve yeni ivmeler kazand r lmas na özellikle imalat sanayi ve ticarette aktif ve yönlendirici yap taşlar ndan biri olacağ kuşkusuzdur. Mardin, diğer illere ve özellikle yurtd ş na, Ortadoğu'ya yak n s n r illerinden birisi olmas özelliği ile de transit taş ma güzergah nda önemli bir yere sahiptir. İlde İç ve D ş Ticarete konu olabilecek sanayi ürünleri yeterli düzeyde bulunmamakla birlikte son y llarda yeni üretim imkanlar n n oluşmas yla olumlu bir seyir izlemektedir. Mardin ilinin Tarihi İpek Yolu olan Halep-Musul yolu ve Diyarbak r-musul güzergah nda olmas sebebiyle bu yollar kullanan kervanlar ilin ticaret hayat nda önemli rol oynam şt r. Bu yollardan geçen büyük kervanlar Akdeniz limanlar na Asya'n n zengin ülkeleri Hindistan ve İran'dan çeşitli baharat kumaş gibi mallar al p götürürler. Akdeniz'den de bir k s m Avrupa mallar n yükleyerek tekrar aksi istikamete taş rlard. Bu nakillerden dolay XVI. yüzy lda çeşitli vergiler al n rd. Bu vergilerin oran Mardin Kanunname'lerinde yer almaktad r. XVI. yüzy ldan kalma tapu defterlerinde bu bölgede birçok işyerinin mevcut olduğu yaz l d r. Mardin de g da, taşa ve toprağa dayal inşaat, tar msal makineler, üretim makineleri, kimyasal ürünler, dokuma - giyim sanayileri gibi sosyo - ekonomik etki potansiyeli ve rekabet gücü yüksek sektörler bulunmaktad r. Ekonomik faaliyetlerin geliştirilmesi ve ekonomik yap n n sanayileşme yönünde gerçekleşmesi ildeki eksiklikleri ve işsizliği ortadan kald rabilecektir. Mardin ilinin işsizlik oran 2013 y l için %20,6, işgücüne kat lma oran %37,4 ve istihdam oran % 29,7 dir Y l geçici bilgilerine göre Mardin ilinin işlenen tar msal alan ile uzun ömürlü bitkiler alan toplam hektard r. Sosyal: 6447 Say l kanunla Büyükşehir olan Mardin de yeni kurulan Artuklu İlçesinin nüfusu kişidir. Mardin ilinde genç nüfusun ağ rl ğ dikkat çekicidir y l nda il nüfusunun %58 i 25 yaş n alt ndad r yaş aras nüfus toplam nüfusun %37 s n, 65 yaş üstü nüfus toplam nüfusun %5 ini oluşturmaktad r. Adrese Dayal Nüfus Kay t Sistemi verilerine göre ilin kilometrekareye 89 kişi olan nüfus yoğunluğu, 100 olan ülke nüfus yoğunluğunun alt ndad r. Mardin ili y llar aras y ll k nüfus art ş h z 8,6 d r. Ayn y lda 6 yaş üzeri nüfus için okuryazarl k oran % 90 d r. XIV

15 Genel Bilgiler y llar için Mardin ilinin -8,85 net göç h z ile göç verdiği anlaş lmaktad r. Kültürel: Mardin de tarihi taş yap lar, evler, ibadethaneler ve kendine özgü dar sokakl şehir yap lanmas yöreye bol miktarda yerli ve yabanc turisti çekmektedir. Mardin in kendine özgü yemekleri, yörede yetişen bitkilerin yard m ve yaşam tarz n n belirleyiciliğiyle geleneksel bir boyut kazanm şt r. Mardin mutfağ n n zenginliği, gelmiş geçmiş uygarl klar n kültür birikimleri ve yöre halk n n medeniyetteki değişim sürecinde kendilerini yenilemedeki yetenekleri ile aç klanabilmektedir. Çeşitli dinlerin dinsel törenleri için haz rlanan yemekler, düğün, doğum ve ölüm sonras geleneksel günler ve ayinler için özel olarak yap lan hay r yemekleri, yöre mutfağ n oluşturan ögelerden baz lar d r. Yöreye has baharatlar kullan larak lezzeti artt r lan geleneksel yemekler aras nda, ikbebet (içli köfte), rok, sembusek, kitel raha, etli dolma, kibe (işkembe dolmas ), kuzu çevirme, kaburga dolmas, lebeniyye, zerde ve kahiyat say labilir. Geçmişten bu yana farkl dini inançlar ile gelenek ve göreneklerini çağdaş bir anlay ş içinde sürdürmekte olan Mardin, bu çeşitliliğin bir yans mas olarak el sanatlar n n da beşiği olmuştur. Çanak çömlek, demircilik, bak rc l k, kalayc l k, kuyumculuk, gümüşçülük (telkâri), iğne oyas, Midyat el nak ş, tohum iğnesi, yorganc l k, oyac l k, boyac l k (sibbeğ), dericilik (debbağ), sabunculuk, dokumac l k, şalüşapik (özel bir kumaş dokumas d r), kilimcilik, hal c l k (yün ve ipek), semercilik, keçecilik, tahta oymac l ğ (kakmac l k), sedef işlemeciliği, halburculuk (gürgen ağac işlemeciliği) ve taş oymac l ğ gibi yöreye has el sanatlar eski çağlardan beri yap lmaktad r. Telkâri Telkâri, tel haline getirilmiş gümüşü veya alt n tahta üzerinde aç lm ş oyuklara kakarak ve gömerek yap lan bir süsleme sanat d r. Tel haline getirilen alt n ve gümüş kanaviçe zarafetinde ilmek ilmek işlenerek süs ve ziynet eşyalar na dönüştürülür. Bu ince el sanat Mardin ve Midyat ilçesine özgü olup, başka bir yerde görmek mümkün değildir. Testicilik-Çömlekçilik Testicilik ve çömlekçilik (bardak, çömlek, küp, saks vb. ürünler) Merkez ve Midyat ilçelerinde çok eski y llardan beri devam eden sanat dallar d r. Yörenin k rm z toprağ n n küp yap mc l ğ na elverişli olmas, söz konusu sanat dallar n n bu ilçelerde gelişme göstermesinin en önemli nedenidir. Ayn zamanda testi ve küplerin evlerin kubbeli tavanlar nda kullan lmas, Mardin'e özgü bir mimari tarz n n gelişmesinde önemli rol oynam şt r. XV

16 Genel Bilgiler Bak rc l k Bak rc l k, şehrin özel dokusunda yer bulan ve kendi ad yla an lan çarş s nda yüzy llardan beri varl ğ n sürdürmekte olan bir sanatt r. Yörede bir çok sofra tak m, çanak, kaş k, kepçe, kevgir, sini, leğen, kazan, ibrik ve su güğümü gibi mutfak eşyalar üretilmektedir. Oyac l k-basmac l k Çok köklü bir geçmişe sahip olan iğne oyas, müstesna bir sanat dal d r. Masa örtüleri, oda tak mlar, k rlentler, yazma çevreleri, mendiller ve benzeri aksesuarda motifle işlenen bu sanat dokusu, günümüzde de, yöre kad nlar aras nda önemini kaybetmeden devam ettirilmektedir. Kök boya ile, el yap m tahta kal plar kullanmak suretiyle şekillenen basmac l k ise, daha çok nevresim, perde, masa örtüsü, bohça ve tablo gibi ürünlerin yap lmas nda kullan lmaktad r. XVI

17 Temel Göstergeler 1. TEMEL GÖSTERGELER Bu bölümde bölgedeki gelişmelere ait temel göstergeler İBBS 2. düzey (26 bölge) ve İBBS 3.düzey (81 il) ayr m nda verilmiştir. Kişi baş na göstergeler hesaplan rken her bir düzey için ilgili y la ait Adrese Dayal Nüfus Kay t Sistemi (ADNKS) sonuçlar kullan lm şt r. ADNKS ye göre il, ilçe, belediye, köy ve mahalle nüfuslar belirlenirken: Nüfus ve Vatandaşl k İşleri Genel Müdürlüğü (NVİGM) taraf ndan, ilgili mevzuat ve idari kay tlar uyar nca Ulusal Adres Veri Taban 'nda yerleşim yerlerine yönelik olarak yap lan idari bağl l k, tüzel kişilik ve isim değişiklikleri dikkate al nmaktad r. Bu kapsamda, 6360 ve 6447 say l kanunlar ile düzenlenen ve bu kanunlar uyar nca ilk mahalli idareler genel seçimlerinde yürürlüğe girecek olan idari bağl l k ve tüzel kişilik değişiklikleri ile 5393 say l Yasa'n n 8 inci ve 11 inci maddelerine göre al nan ve söz konusu Kanun gereğince ilk mahalli idareler seçimlerinde uygulanacak olan birleşme ve kat lmalar, belediye ve köy tüzel kişiliğinin kald r lmas na ve bir beldenin köye dönüştürülmesine dair kararlar, Yüksek Seçim Kurulu Başkanl ğ 'n n 421 say l Karar na istinaden, NVİGM taraf ndan 1 Aral k 2013 tarihi itibar yla Ulusal Adres Veri Taban 'na yans t ld ğ için, 2013 ADNKS sonuçlar belirtilen değişiklikleri içermektedir. Tan m ve Kavramlar Y ll k nüfus art ş h z : İki say m tarihi aras ndaki dönemde her 1000 nüfus için y ll k artan nüfustur. Y ll k nüfus art ş h z, doğal art ş bağ nt s ile hesaplanmaktad r; P n+t = P n * e rt Burada; P n P n+t e r t : n tarihindeki (dönem baş ndaki) nüfusu, : n+t tarihindeki (t y l sonra) nüfusu, : Logaritmay, : Y ll k nüfus art ş h z n, : İki tarih aras ndaki süreyi (y l olarak) göstermektedir. İki say m y l nüfuslar n n birbirine oranlanmas yoluyla elde edilen rakamsal değerler, oransal değerler olup, y ll k nüfus art ş h z n ifade etmemektedir. Y ll k nüfus art ş h z Microsoft Excel program nda aşağ daki formül kullan larak da hesaplanabilmektedir: = (LN (Sonraki Say m / Önceki Say m) / (iki say m y l aras ndaki fark))*1 000 Örnek: = (LN(2013 ADNKS nüfusu / 2012 ADNKS nüfusu) / (İki ADNKS dönemi aras ndaki y l fark ))*1 000 = (LN( / )/(1))*1 000 = 13,7 Nüfus yoğunluğu: Bir kilometrekareye düşen nüfustur. Nüfus yoğunluğu hesaplan rken göller hariç yüzölçümü verileri kullan lm şt r. Net göç: Belirli bir ilin ald ğ göç ile verdiği göç aras ndaki farkt r. Belirli bir ilin ald ğ göç verdiğinden fazla ise net göç pozitif, verdiği göç ald ğ göçten fazla ise göç negatiftir. 1

18 Temel Göstergeler Net göç h z : Göç edebilecek her bin kişi için net göç say s d r. m (.i-i.) = [(M.i -M i. )/(P i,t+n -0,5*(M.i -M i. ))]*k m (.i-i.) : Net göç h z M.i : Ald ğ göç M i. : Verdiği göç M.i - M i. : Net göç P i,t+n : i'nin t+n zamandaki daimi ikametgah nüfusu i : Göçün incelendiği alan k : Sabit say (k=1 000) Örneğin; Mardin ilinin, döneminde ald ğ göç , verdiği göç , toplam nüfus dir dönemine ilişkin net göç h z n hesaplamak için; m (Mardin) = [( )/( ,5*( ))]*1 000 m (Mardin) = -8,85 olarak bulunur. Yaş: Kişinin bitirmiş (tamamlam ş) olduğu yaşt r. Daha önceki y llarda, kişilerin bitirmiş olduğu yaş bilgisi bir y l 365 gün olarak dikkate al narak hesaplanm şt r ADNKS yaş hesab nda ise, önceki y llardan farkl olarak art k y llar göz önünde bulundurulmuştur. Art k y l, Miladi takvimde 366 gün olan, yani diğer y llara göre bir gün uzun olan y llara verilen add r. Bu fazladan gün 29 Şubat olarak dört y lda bir uygulan r. Cinsiyet oran : Her 100 kad n için erkek say s d r. Cinsiyet oran = (P E /P K )*100 P E : Erkek nüfus P K : Kad n nüfus Toplam yaş bağ ml l k oran : yaş grubundaki her 100 kişi için 0-14 ve 65 ve daha yukar yaş gruplar ndaki kişi say s d r. (0-14 yaştaki nüfus)+ (65 ve daha yukar yaş grubundaki nüfus) Toplam yaş bağ ml l k oran = * 100 (15-64) yaştaki nüfus Brüt okullaşma oran : İlgili öğrenim türündeki tüm öğrencilerin, ait olduğu öğrenim türündeki teorik yaş grubunda bulunan toplam nüfusa bölünmesi ile elde edilir. A: Toplam öğrenci say s B: Teorik yaş grubundaki toplam nüfus A Brüt okullaşma oran = x 100 B Net okullaşma oran : İlgili öğrenim türündeki teorik yaş grubunda bulunan öğrencilerin, ait olduğu öğrenim türündeki teorik yaş grubunda bulunan toplam nüfusa bölünmesi ile elde edilir. A: Teorik yaş grubundaki öğrenci say s B: Teorik yaş grubundaki toplam nüfus A Net okullaşma oran = x 100 B 2

19 Temel Göstergeler Kaba evlenme h z : Belli bir y l içinde her bin nüfus baş na düşen evlenme say s d r. KEH E = 1000 N KEH: Kaba evlenme h z E : Evlenme say s N : Y l ortas nüfus Kaba boşanma h z : Belli bir y l içinde her bin nüfus baş na düşen boşanma say s d r. KBH B = 1000 N KBH: Kaba boşanma h z B : Boşanma say s N : Y l ortas nüfus Ortalama ilk evlenme yaş : Belli bir y l içinde ilk kez evlenen çiftlerin ortalama evlenme yaş d r. Ortalama ilk evlenme yaş erkek ve kad n için ayr hesaplanmaktad r. Y = N i= 1 N y i Y: Ortalama ilk evlenme yaş y i : ilk kez evlenen i. kişinin yaş N: ilk kez evlenen kişi say s Kaba doğum h z : Belli bir y l içinde her 1000 nüfus baş na düşen doğum say s d r. KDH = N D 1000 KDH: Kaba doğum h z D : Doğum say s N : Y l ortas nüfus Toplam doğurganl k h z : Bir kad n n, doğurgan olduğu dönem boyunca (15-49 yaşlar aras nda) yaşayacağ ve belirli yaşa özel doğurganl k h z n takip edeceği varsay m alt nda doğurabileceği ortalama canl doğan çocuk say s d r = TDH i= Di N i 5 3

20 Temel Göstergeler TDH: Toplam doğurganl k h z D i N i : i. yaş grubundaki doğum say s : i. yaş grubundaki y l ortas kad n nüfus Kaba ölüm h z : Belli bir y l içinde her nüfus baş na düşen ölüm say s d r. Ö KÖH = 1000 N KÖH: Kaba ölüm h z Ö N : Ölüm say s : Y l ortas nüfus Bebek ölüm h z : Belli bir y l içinde her canl doğum baş na düşen bebek ölüm say s d r. BÖ BÖH = 1000 D BÖH: Bebek ölüm h z BÖ : Bebek ölüm say s D : Canl doğum say s İhracat: Bir ülkede yerleşik kişi ve kurumlar n diğer ülkelere mal satmas d r. İthalat: Bir ülkede yerleşik kişi ve kurumlar n diğer ülkelerden mal sat n almas d r. Gayrisafi katma değer (GSKD): Bir bölgede yerleşik ekonomik birimlerin belli bir dönemde bu bölgedeki ekonomik faaliyetleri sonucunda ürettikleri mal ve hizmetlerin (ç kt ) üretim değerinden, bu üretimde bulunabilmek için kulland klar mal ve hizmetler (ara tüketim) değerinin ç kar lmas sonucu elde edilen değerdir. GSKD (temel fiyatlarla) = Ç kt (temel fiyatlarla) - Ara Tüketim (al c fiyatlar yla) Bölgesel kişi baş gayrisafi katma değer: Cari fiyatlarla bölgesel gayri safi katma değerin y l ortas bölge nüfus tahminine bölünmesi ile elde edilen değerdir. Hesaplanan bu değerin ithalat ağ rl kl ortalama dolar kuruna bölünmesi ile dolar değeriyle kişi baş bölgesel gayri safi katma değere ulaş lmaktad r. Yerel birim: Coğrafi olarak tan mlanan bir yerdeki mal ve hizmetlere ilişkin faaliyetleri ya da bunlar n bir k sm n yürüten bir birimdir. Yerel birim, girişimin; büro, mağaza, büfe, fabrika, atölye, maden ocağ, şantiye, otel, lokanta, kafe, okul, hastane, depo gibi yerleşik olan bölümüdür. Yerel birim, bu yerde bir veya daha çok kişinin, tam süreli veya k smi süreli olarak çal şmas ile girişim için ekonomik faaliyet yürütür. Girişim merkezinin bulunduğu yer ile yard mc faaliyet yürüten birimlerin her biri ayr ayr yerel birimdir. Çal şan say s : Ücretle çal şanlar n y ll k ortalama say s na iş sahibi ve ortaklarla, ücretsiz çal şan aile fertlerinin ve ç raklar n y ll k ortalama say s n n eklenmesi ile bulunur. İstihdam Oran : İstihdam n, kurumsal olmayan çal şma çağ ndaki nüfus içindeki oran d r. İşgücüne kat lma oran : İşgücünün kurumsal olmayan çal şma çağ ndaki nüfus içindeki oran d r. 4

21 Temel Göstergeler İşsizlik oran : İşsiz nüfusun toplam işgücü içindeki oran d r. Maaş ve ücretler: Bir işveren taraf ndan, yan nda ücret, maaş, yevmiye karş l ğ çal şan kişiye, çal şmas karş l ğ nda yap lan nakdi (para) veya ayni (mal) ödemelerin toplam olarak tan mlan r. Maddi mallara ilişkin brüt yat r m: Referans dönemi süresince tüm maddi mallara (arazi, makine ve teçhizat, mevcut bina ve yap larda, inşaatlarda ve binalardaki büyük tadilatlar) yap lan yat r md r. Trafik kazas : Karayolu üzerinde hareket halinde olan bir veya birden fazla arac n kar şt ğ ölüm, yaralanma ve zararla sonuçlanm ş olan olayd r. Belediyelerde kişi baş na çekilen günlük su miktar : Belediyeler taraf ndan içme ve kullanma suyu şebekesi ile dağ t lmak üzere temin edilen günlük ortalama su miktar n n, içme ve kullanma suyu şebekesi ile hizmet verilen belediye nüfusuna oran d r. İçme ve kullanma şebekesi ile dağ t lmak üzere çekilen y ll k toplam su miktar n n (litre olarak) şebeke ile hizmet verilen nüfusa ve 365 e bölünerek kişi baş su miktar hesaplanmaktad r. Örneğin; Toplam çekilen içme suyu miktar (m 3 /y l) İçme ve kullanma suyu şebekesi ile hizmet verilen belediye nüfusu ise, İçme suyu miktar = [ (m 3 /y l) *1 000 (litre/m 3 ) / 365 (gün/y l)] = (litre/gün) Kişi baş çekilen günlük su miktar = [ (litre/gün)/ (kişi)] = 186 litre/kişi-gün olarak hesaplan r. Nüfus ve Konut Araşt rmas : 2011 Nüfus ve Konut Araşt rmas, Adrese Dayal Nüfus Kay t Sistemi nden elde edilemeyen; hanehalk özellikleri, işgücü, istihdam ve işsizlik, göç ve göç nedeni, engellilik ile bina ve konut nitelikleri gibi bilgileri sağlamak amac yla yap lm şt r. Bu araşt rma; 2 Ekim 2011 tarihini referans gün kabul ederek, 3 Ekim-31 Aral k 2011 tarihleri aras nda, örnekleme yöntemiyle seçilmiş say m bölgelerindeki yaklaş k 2,2 milyon hanenin yan s ra kurumsal yerlerde bulunan kişilerle yap lm şt r. Araşt rmada yaklaş k 9 milyon kişi ile yüz yüze görüşme gerçekleştirilmiştir. Araşt rmada, ülkemizde ikamet eden Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlar ile yabanc uyruklu kişiler kapsanm şt r. Ancak, alt aydan k sa süreli ülkemizde bulunan (örneğin yurt d ş nda ikamet edip, tatilini Türkiye de geçiren) T.C. vatandaşlar kapsam d ş nda tutulmuştur. Hanehalk : Aralar nda akrabal k bağ bulunsun ya da bulunmas n ayn konutta yaşayan bir veya birden fazla kişiden oluşan topluluktur. Konut d ş nda bir adres biriminde (işyeri, otel, pansiyon, misafirhane vb.) birlikte yaşayan kişiler de hanehalk olarak değerlendirilmiştir. Nüfus ve Konut Araşt rmas nda "Bir konut bir hanehalk teşkil eder." yaklaş m kullan lm şt r. Ayn konutta yaşayan herkes (kirac, çal şan, arkadaş vb.) ayn hanehalk n n üyesi kabul edilmiştir. 5

22 Temel Göstergeler Bina: Bir veya birden fazla konut ya da işyeri birimini kapsayan bir tavan veya çat yla örtülmüş temelden tavana kadar uzanan d ş duvarlar ile kaplanm ş, ikamet, sanayi, ticaret, eğitim ve diğer çeşitli kullan mlara tahsis edilen müstakil bir yap d r. Binalar, ikamet amaçl ve diğer (ikamet amaçl olmayan) olarak iki kategoriye ayr lmaktad r. Net kullan m alan bak m ndan en az yar s ikamet amac yla kullan lan binalar (boş konutlar, yazl k/mevsimlik konutlar, kap c daireleri dahil) ikamet amaçl binalar olarak tan mlan r. Bina kat say s : Bodrum, zemin, normal ve çat katlar dahil toplam kat say s d r. Cadde seviyesinin alt nda yer alan katlar da toplam kat say s na dahildir. Bina inşa y l : Binan n nihai olarak bitirildiği veya fiilen ikamete aç ld ğ y ld r. Konut: Bir hanehalk n n yaşayabilmesi için inşa edilmiş, düzenlenmiş veya dönüştürülmüş; binan n tamam n kapsayan veya binan n ayr bir bölümünde bulunan, oda veya oda grubundan ve uzant lar ndan (koridor, giriş gibi) oluşan bir ev veya apartman dairesidir. Borulu su sistemi: Su şebekesi veya su deposu gibi özel bir sisteme boru ile bağl olan ve akarsu sağlayan (çeşme, musluk gibi) sistemdir. Tuvalet: Dört taraf kapal, ayr bir kap s bulunan, insan d şk s n n ve kirli sular n plastik, beton, toprak vb. maddelerden yap lm ş bir boru yoluyla ana kanala, foseptik çukura veya lağ m borular na ak t ld ğ yerdir. Banyo: Dört taraf kapal olan, ayr bir kap s bulunan, kirli sular n akmas için bir yolu (gideri) bulunan, y kanmaya tahsis edilmiş ve tüm vücudun y kanmas na uygun yerdir. Yaşam Memnuniyeti Araşt rmas : Mutluluk: Ac, keder ve zd rab n yokluğu ve bunlar n yerine sevinç, neşe ve tatmin duygular n n varl ğ yla karakterize edilen durum; hayattan genel olarak memnun olma halidir. Memnuniyet: İhtiyaçlar n ve isteklerin karş lanmas ndan doğan tatmin duygusudur. Umut düzeyi: Anket kapsam nda görüşülen bireylerin çok umutlu, umutlu, umutlu değil ve hiç umutlu değil kategorileri itibariyle umut düzeylerinin derecelendirmeleridir. 6

23 Temel Göstergeler 7

24 Temel Göstergeler 8

25 Temel Göstergeler 1.1 İBBS 2. düzey (26 bölge) kişi baş na gayri safi katma değer Kişi baş na gayri safi katma değer 2011 ($) S ra TR Türkiye TR10 İstanbul TR21 Tekirdağ, Edirne, K rklareli TR22 Bal kesir, Çanakkale TR31 İzmir TR32 Ayd n, Denizli, Muğla TR33 Manisa, Afyonkarahisar, Kütahya, Uşak TR41 Bursa, Eskişehir, Bilecik TR42 Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova TR51 Ankara TR52 Konya, Karaman TR61 Antalya, Isparta, Burdur TR62 Adana, Mersin TR63 Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye TR71 K r kkale, Aksaray, Niğde, Nevşehir, K rşehir TR72 Kayseri, Sivas, Yozgat TR81 Zonguldak, Karabük, Bart n TR82 Kastamonu, Çank r,sinop TR83 Samsun, Tokat, Çorum, Amasya TR90 Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gümüşhane TRA1 Erzurum, Erzincan, Bayburt TRA2 Ağr, Kars, Iğd r, Ardahan TRB1 Malatya, Elaz ğ, Bingöl, Tunceli TRB2 Van, Muş, Bitlis, Hakkari TRC1 Gaziantep, Ad yaman, Kilis TRC2 Şanl urfa, Diyarbak r TRC3 Mardin, Batman, Ş rnak, Siirt

26 Temel Göstergeler 1.2 İBBS 2. düzey (26 bölge) TÜFE göstergeleri Bir önceki y l n ayn ay na göre değişim oran (Aral k 2013/Aral k 2012) 12 ayl k ortalamalara göre değişim oran ( )/( ) (%) S ra (%) S ra TR Türkiye 7,4-7,49 - TR10 İstanbul 7, ,89 5 TR21 Tekirdağ, Edirne, K rklareli 7,5 12 8,24 2 TR22 Bal kesir, Çanakkale 7, ,86 6 TR31 İzmir 7,94 4 7,27 19 TR32 Ayd n, Denizli, Muğla 7, ,92 25 TR33 Manisa, Afyonkarahisar, Kütahya, Uşak 6, ,29 18 TR41 Bursa, Eskişehir, Bilecik 7,62 8 7,49 14 TR42 Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova 7,79 6 7,94 4 TR51 Ankara 7, ,74 9 TR52 Konya, Karaman 7,84 5 7,43 16 TR61 Antalya, Isparta, Burdur 7,65 7 7,24 20 TR62 Adana, Mersin 7, ,72 10 TR63 Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye 7, ,92 25 TR71 K r kkale, Aksaray, Niğde, Nevşehir, K rşehir 8,44 2 7,80 7 TR72 Kayseri, Sivas, Yozgat 7,4 16 7,45 15 TR81 Zonguldak, Karabük, Bart n 7,6 9 7,67 11 TR82 Kastamonu, Çank r,sinop 7, ,97 24 TR83 Samsun, Tokat, Çorum, Amasya 7, ,39 17 TR90 Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gümüşhane 7, ,51 13 TRA1 Erzurum, Erzincan, Bayburt 8,04 3 7,67 11 TRA2 Ağr, Kars, Iğd r, Ardahan 6, ,15 23 TRB1 Malatya, Elaz ğ, Bingöl, Tunceli 7,4 16 7,75 8 TRB2 Van, Muş, Bitlis, Hakkari 7, ,22 21 TRC1 Gaziantep, Ad yaman, Kilis 8,51 1 9,08 1 TRC2 Şanl urfa, Diyarbak r 7, ,09 3 TRC3 Mardin, Batman, Ş rnak, Siirt 6, ,

27 Temel Göstergeler 1.3 İBBS 2. düzey (26 bölge) sanayi ve hizmetler sektörü göstergeleri, 2011 Yerel birim say lar n n Türkiye toplam içindeki pay Çal şan say lar n n Türkiye toplam içindeki pay Maaş ve ücretlerin Türkiye toplam içindeki pay Maddi mallara ilişkin brüt yat r mlar n Türkiye toplam içindeki pay (%) S ra (%) S ra (%) S ra (%) S ra TR Türkiye 100,0-100,0-100,0-100,0 - TR10 İstanbul 24,2 1 30,0 1 38,1 1 31,5 1 TR21 Tekirdağ, Edirne, K rklareli 2,4 17 2,6 10 2,5 10 2,4 10 TR22 Bal kesir, Çanakkale 2,5 16 1,8 17 1,3 18 1,6 16 TR31 İzmir 6,1 3 6,4 3 6,7 3 4,6 6 TR32 Ayd n, Denizli, Muğla 5,0 4 3,9 8 2,7 8 2,2 11 TR33 Manisa, Afyonkarahisar, Kütahya, Uşak 3,9 9 3,3 9 2,6 9 2,4 9 TR41 Bursa, Eskişehir, Bilecik 4,8 6 5,9 4 6,4 5 6,7 4 TR42 Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova 4,4 8 5,3 5 6,4 4 7,1 3 TR51 Ankara 6,6 2 8,8 2 10,2 2 14,3 2 TR52 Konya, Karaman 2,9 13 2,3 14 1,6 14 1,6 14 TR61 Antalya, Isparta, Burdur 4,9 5 4,3 6 3,4 6 3,6 7 TR62 Adana, Mersin 4,6 7 3,9 7 3,0 7 3,4 8 TR63 Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye 3,2 12 2,5 11 1,8 12 4,7 5 TR71 K r kkale, Aksaray, Niğde, Nevşehir, K rşehir 1,8 19 1,2 20 0,9 21 0,7 22 TR72 Kayseri, Sivas, Yozgat 2,7 15 2,5 13 2,0 11 2,1 13 TR81 Zonguldak, Karabük, Bart n 1,3 22 1,2 21 1,4 17 1,2 18 TR82 Kastamonu, Çank r,sinop 0,9 25 0,7 25 0,5 24 1,2 19 TR83 Samsun, Tokat, Çorum, Amasya 3,3 11 2,3 15 1,5 15 1,6 15 TR90 Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gümüşhane 3,4 10 2,5 12 1,7 13 1,2 17 TRA1 Erzurum, Erzincan, Bayburt 1,0 24 0,8 24 0,6 23 0,7 24 TRA2 Ağr, Kars, Iğd r, Ardahan 0,8 26 0,4 26 0,2 26 0,7 20 TRB1 Malatya, Elaz ğ, Bingöl, Tunceli 1,7 20 1,4 19 0,9 20 0,7 23 TRB2 Van, Muş, Bitlis, Hakkari 1,3 21 0,8 23 0,4 25 0,4 26 TRC1 Gaziantep, Ad yaman, Kilis 2,8 14 2,3 16 1,4 16 2,2 12 TRC2 Şanl urfa, Diyarbak r 2,2 18 1,8 18 1,1 19 0,7 21 TRC3 Mardin, Batman, Ş rnak, Siirt 1,2 23 0,9 22 0,6 22 0,6 25 Not. 1. "Finans ve Sigorta faaliyetleri" ile "Bilgi ve iletişim faaliyetleri" içinde yer alan Programc l k ve yay nc l k faaliyetleri kapsam d ş d r. 2. Rakamlar yuvarlamadan dolay toplam vermeyebilir. 11