A. ALVAREZ A. Alvarez 1929 da Londra da do mufl, Oundle School da ve Oxford daki Corpus Christi College da ö renim görmüfltür. The Savage God, Life

Transkript

1 A. ALVAREZ A. Alvarez 1929 da Londra da do mufl, Oundle School da ve Oxford daki Corpus Christi College da ö renim görmüfltür. The Savage God, Life After Marriage, The Biggest Game in Town, Offshore ve Feeding the Rat gibi büyük ilgi toplam fl çok say da inceleme kitab n n yazar d r. Ayr ca edebiyat elefltirisi ve fliir kitaplar n n yan s ra, Hers, Hunt ve son olarak Days of Atonement adl roman da yay mlanm flt r. Yazar efliyle birlikte Londra da yaflamaktad r.

2 Ayr nt : 352 Lacivert Kitaplar dizisi: 9 Gece Gece Hayat, Gecenin Dili, Uyku ve Rüyalar A. Alvarez ngilizceden çeviren smail Türkmen Yay ma haz rlayan P nar Kaynar Kitab n özgün ad Night An Exploration of Night Life, Night Language, Sleep And Dreams Vintage/1996 bas m ndan çevrilmifltir A. Alvarez 1995 & Akcal Bu kitab n Türkçe yay m haklar Ayr nt Yay nlar na aittir. Kapak illüstrasyonu Sevinç Altan Kapak düzeni Deniz Çeliko lu Düzelti Sait K z l rmak Bask ve cilt Mart Matbaac l k Sanatlar Ltd. fiti. (0 212) (pbx) Birinci bas m 2001 Bask adedi 2000 ISBN AYRINTI YAYINLARI Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No: 3 Ca alo lu - stanbul Tel.: (0 212) Faks: (0 212) & info@ayrintiyayinlari.com.tr

3 A. Alvarez Gece Gece Hayat, Gecenin Dili, Uyku ve Rüyalar

4 L A C V E R T K T A P L A R D Z S fi fiten GEÇT KTEN SONRA VER LEN SÖZLER Darian Leader SEVG N N HALLER Stephanie Dowrick ÖPÜfiME Metafizikten Eroti e Adrianne Blue KAHKAHA BENDEN YANA Sören Kierkegaard AR STOS Yaflam Üzerine Notlar John Fowles SALOME Yaflam ve Yap tlar Angela Livingstone BAfiTAN ÇIKARMA ÜZER NE Jean Baudrillard BEN AYAKTA GÖMÜN Çingeneler ve Yolculuklar Isabel Fonseca GECE Gece Hayat, Gecenin Dili, Uyku ve Rüyalar A. Alvares HAZIRLANAN K TAPLAR COOL OLMANIN KURALLARI Bir Tavr n Anatomisi Dick Pountain & David Robins HAYATIMIN F LOZOFUNA AfiK MEKTUPLARI Monique Charles S YAH AN LAR III-IV Cool Memories Jean Baudrillard

5 Alfred ve Irene Brendel e

6

7 Ben geceye aflina biriydim. Ya murda yürüdüm ya murda döndüm. En uzak flehir fl na yürüdüm. En kederli flehir yoluna do ruldum. Devriye gezen bekçiyi geçtim. Gözlerimi indirdim, aç klamak istemiyordum. Sessizce durdum ve ayak seslerimi kestim, Çok uzaktan geceyi bölen bir ç l k Gelince baflka bir caddeden evler üzerinden, Ama ne geri ça rd beni o ç l k, ne de u urlad ; Ve tuhaf bir yükseklikte daha da dingin, Ifl k saçan bir saat, dikilip gö e karfl, Ne yanl fl ne do ru oldu unu duyurdu vaktin. Ben geceye aflina biriydim. Robert Frost Geceye Aflina, Çevirmeni belirtilmemifl fliir çevirileri Selahattin Özpalab y klar a aittir.

8

9 çindekiler Önsöz I. G R fi: IfiIK OLSUN! II. MERD VENLER N BAfiINDAK KARANLIK I II III. UYKU LABORATUVARI IV. RÜYALAR A. Fizyoloji REM Uykusunun Keflfi Bilinç Belas

10 B. Rüyalar n Yorumu Artemidoros ve Eski Dünya Freud Modern Psikanaliz C. Kaos Teorisine liflkin Bir Not D. Uyku Efli i Sanr lar E. Rüyalarda Problem Çözme F. Sanat ve Rüya G. Coleridge H. Nerval I. Stevenson ve lham Pericikleri Gerçeküstücülük J. Rüyalara Nokta V. ASAY fi MUHAFAZA I II VI. GECE KUfiLARI Dizin

11 Önsöz Bu kitapta gecenin birçok yüzünü okuyacaks n z: Etraf m zdaki ve içimizdeki, harfi ve mecazi geceyi, ay n karanl n ve ruhun karanl k gecesini. Günefl bat p da insano lunun kendi yakt fl klar devreye girdikten sonra yaflad m z dünyay, arkas ndan dald m z uyku âlemini okuyacaks n z. Uyku araflt rmalar n ve düfl görmenin fizyolojisini, rüyalar n yorumunu, uyan k dünyalar - m za ve eserlerimize nas l yans d klar n okuyacaks n z. Gecelerimize nöbetlefle bekçilik ederek gece hayat n mümkün k lan insanlar okuyacaks n z. Bir de geceyi nas l ayd nlatt m z, gecenin önümüze serdi i tehlikelerle nas l bafla ç kt m z, hiçbir fleyi göremedi imiz gecenin bofl ve zifiri karanl n kafam zda hangi görü- 11

12 nür yarat klarla doldurdu umuzu ve nihayet geceyi nas l yok sayd - m z okuyacaks n z. Film yönetmenlerinin kameralar na takt klar renk filtreleriyle yalanc ktan bir gece sahnesi yaratmalar na gecelik gün deniyor. Art k bizler de elektrik fl n kullanarak ayn ifllemi yapabiliyoruz. Bugün art k gündüz mesaisi ile gece mesaisi aras nda hiçbir fark kalmad ve gündüzcülerin gececi olabilmeleri için vücut saatlerinde küçük bir ayarlama yapmalar yeterli. Ne var ki, gecelerimizi gündüze çevirmekte kulland m z araçlar flunun fluras nda yüz yafl n ancak doldurabildi. Gece mesaisi rüfltünü hâlâ tam olarak ispat edebilmifl de il. Geceleri ayakta olmakta hâlâ bir uçukluk ve hatta kaç kl k alameti aran yor. Gecenin yakas n kurtaramad ve her aç dan puslu baflka bir kuflku alan daha var. Yapay ayd nlatmalar gece ile gündüz aras ndaki fark ne kadar kapat rlarsa kapats nlar flu ilkel kuflkuyu asla ortadan kald ram yorlar: Gecenin bir vaktinde ortal kta dolaflan insanlar herhalde pek de hay rl ifller çevirmiyorlard r. De il mi ki herhangi bir iflleri için geceyi seçmifllerdir, o halde saklayacak bir fleyleri vard r. Öte yandan geceleri polisler farkl bir teyakkuz içindedirler ve dikkatlerini gündüze göre farkl fleyler üzerinde toplarlar. Genel durumdan çok ayr nt lara odaklan rlar. Normalin d fl ndaki fleyleri tespit edebilmek için gölgeleri takip ederler. Gece yar s ndan sonra ortal kta dolaflan bir insan hakk nda hemen fiu saatte burada ne ifli var? Ne haltlar kar flt r yor acaba? sorular n sorarlar kendi kendilerine. En iyimser polise göre bile, geceleri d flar da olan her insan n mutlaka özel bir amac vard r ve bu insanlar genellikle de gündüz baflkalar na göstermek istemedikleri ifller peflindedirler. Hatta sokaklar n ayd nlatan neon fl klar ve sabahlara kadar ayd nl k iç mekânlar yla tam anlam yla bir fl klar flehri olan ve geceyle gündüz aras ndaki farklar n ortadan kalkmas için mümkün olan her fleyin pencere ve saat gibi insanlara vakti ve geceyi hat rlatacak fleyler yoktur kumarhanelerde ve gece yar s ndan sonra bitkin düflmeye bafllayan kumarbazlar diri tutabilmek için klimalardan düzenli ve sürekli oksijen pompalan r yap ld Las Vegas bile bu potansiyel suçluluk kuflkusundan azade de ildir. Kumarhane 12

13 sahipleri, müflterilerini o çok önemli para kaybetme iflinden al koyabilecek unsurlar n kökünü kaz yabilmek için dünyan n elektri ini yakarlar. Bu kadar elektrik sarfiyat yla hedeflenen fley, gecenin u ursuz yüzünü silmek ve yataklar nda olmalar gereken bir vakitte kumar masalar nda olman n iç kemirici suçluluk duygusundan kumarbazlar kurtarmakt r. Ne var ki bizler gecelerimizi ne kadar fl kland r rsak fl kland ral m karanl k etraf ndaki ahlaki sorunlar hiç bitmeyecektir. Benim gece üzerine kafa yormam üç nedene dayan yor. Bugün için buna çok flafl rsam da küçüklü ümde ödüm kopard karanl ktan. Daha sonra orta yafll l k dönemlerimde ise ciddi ciddi bir uyku ba ml s oldum. Uyuman n zevkine b rakm flt m kendimi. Viktorya döneminde uyku üzerine flöyle bir atasözü vard : Erkekler için alt, kad nlar için yedi, aptallara ise sekiz saat. Bu atasözüne göre ben gerçekten tam bir aptald m. Fakat o zamanlar bu uyku tutkusundan baflka bir de poker tutkusu vard bende ve poker oyunlar m z da kaybedenler için bir el daha diyenlerin olmad kulüplerde bile bitmek bilmezdi. Dolay s yla da uzun oyunlardan sonra, iyi vatandafllar n ço unun yataklar nda oldu u vakitlerde, büyük flehirlerin beklenmedik biçimlerde karakter de ifltirdi i günün ilk saatlerinde kendimi hep d flar da bulurdum. Böylelikledir ki bu üç gizem üzerine kafa patlatmaya bafllad m: Karanl k korkusu, uykunun gizemi ve bir de uyuyan flehirlerin ola anüstü s rlar. Gece gibi alabildi ine kapsaml bir konu üzerine kitap yazmak, bir sihirbaz n mendilinin içindekileri birbiri ard na ortaya ç karmas na benziyor: Bir fley bizi bir baflka fleye götürüyor ve önümüzde sonsuz ve tuhaf bir zincir örülüyor. Görünüflte çok basit bir ifl olan gözlerimizi kapay p uykuya dalma sürecinin incelenmesi basit olmaktan çok uzak olan uyku araflt rmalar ndan beyin incelemelerine oradan da kaç n lmaz olarak bilinç meselesine kadar uzan yor. Bilinç meselesi bilinç-d fl meselesine, rüyalara ve bunlar n yorumuna ve psikanalize götürüyor bizleri. Ve rüyalar n dili beni yeniden ilk aflk ma, edebiyata ça r yor. 13

14 flte bu uzun seyahat elinizdeki kitab n çekirde ini oluflturuyor. Bütün kitap boyunca gece ve gece nas l yaflad m z üzerine düflüncelerimi aktarmaya çal flt m: Günefl batarken neler oluyor? Karanl k nas l bir fleydir? Karanl klar nas l ayd nlat yor ve nas l güvenli hale getiriyoruz? Bu kitab yazarken pek çok insan n yard m n gördüm. Atkinson Morley Hastanesinin uyku laboratuvar ndan Sharon Borrow a ve mesai arkadafllar na; New York Polis Müdürlü ünün 9. ve 10. m nt kalar nda görev yapan polis memurlar na, özellikle de fief Vincent Rosiello ya, Te menler Kevin Gilmartin, Michael Sneed ve Michael Herer e, Memurlar Luis Cabrera, Michael Grullon ve Dean McManus a; [Londra] Büyükflehir Polis Müdürlü ünün Brixton ve Kentish Town karakollar nda görevli polislere, bilhassa Çavufllar John Cruttingden, Howard Potter, Mick Cooper ve Michael Blakeley e minnettar m. Elinde defteri, saklamaya çal flt teyp-kay t cihaz ile yafll ca ve topal bir adam, bu görevliler için, hiç de gece devriyelerine nefle katacak bir tip de ildi kuflkusuz. Fakat onlar bana karfl hep nazik ve kucaklay c oldular ve bana unutulmaz zamanlar yaflatt lar. Birçok kifli kitab n muhtelif bölümlerini okuyarak de erlendirmelerini sundu. Burada Tony ve Cindy Holden, Priscilla Roth, Morton Schatzman, Mary Sue Moore ve Luke Alvarez e, The New Yorker dan Tina Brown ve Pat Crow a, Norton dan editörüm Starling Lawrence a, Cape den Frances Coady, Pascal Cariss ve Dan Franklin e, cefakâr ajans m Gillon Aitken e ve beni düflünmeye sevk eden Michael Feldman a özellikle teflekkür etmek istiyorum. Fakat, hepsinden öte, araflt rma yapt m ve kitab yazd m dört uzun y l boyunca bana katlanmakla kalmay p bir de arkas ndan sab rla, arzuyla ve o flaflmaz boncuk gözleriyle müsveddeyi okuyan, dönüp yeniden okuyan ve arkas ndan bir daha okuyan kar m Anne a flükran borçluyum. 14

15 I Girifl: Ifl k olsun!

16

17 Ekim, Mr Clarkson un Yeri nden Hartley bir Mum siparifli verdi Görüntü ser sefil ediyordu kendisini ne demek istiyorsun, Aflk m! Görüntü Görüntü görünenler & görünmeyenler insanlar & yüzler & ben neyin nas l oldu unu [bilmiyorum], çirkin, & bazen güzellefliyor & ard ndan yeniden çirkin, & gözlerim aç kken görünüyorlar, & gözlerimi kapad mda iyice kötülefliyorlar - & Mum GÖ- RÜNTÜyü yerli yerine oturtuyor. Coleridge, Defterler Ifl k yaln zca gözleriyle konuflur. John Donne, Break of Day 17

18

19 Yüz y ld r, geceden kopuk yafl yoruz. Bugün geceyi sadece anne karn ndaki cenin biliyor. Fakat oradaki karanl k bile tam bir gece say lmaz; anne soyundu u zaman içeriye k z l fl k huzmeleri nüfuz ediyor çünkü. Mutlak karanl k yeralt nda, fl n yol bulabilece i bir i ne deli inin bile bulunmad bir hücrede ya da duyulardan yoksunlaflt rma deneylerinin yap ld yapay karanl k ortamlar nda var olan cinsten çok farkl bir durum ve, elektrik dü mesine att bir fiskeyle karanl yok edebilen yirminci yüzy l insan için de, genellikle kat ks z bir dehflet kayna d r. 19

20 nsanlar güpegündüz korkutmaya çal flmazs n z. [Geceyi] beklersiniz. Çünkü gece karanl nda insanlar içlerine çekilirler, d fl dünyadan koparlar ve bu durumda hâkim olan fley hayal ve kuruntulard r. Karanl - n temel psikolojisidir bu. Defalarca gece nöbeti tuttu um için, laflayacak kimsenin olmad ve kendi tedirgin ruhunuzun derinliklerindeki kocaman kara deli e bakmaktan baflka bir fley yapamad n z durumlarda saatler ilerledikçe yüre inizdeki korku katsay s n n nas l yükseldi ini çok iyi bilirim. Zaman akar gider ve siz dengenizi kaybedersiniz. Zihniniz kontrolden ç k p olmad k düflüncelere kap l r. Kapkaranl k odalar, katiller, yata n z n alt na saklanan deliler. Has l, bütün o çocukluk kâbuslar n z gelir akl n za. Cinler, cüceler, devler. Bunlar akl n za getirmemek için her yolu denersiniz. Ama nafile. Hayaletler görürsünüz... Birkaç saniye içinde bütün bir Denizci birli ini yerle bir eden hayaletler. Cesetken dirilen hortlaklar. Arkan zdaki, önünüzdeki ve içinizdeki hayaletler. Bir zaman sonra, gece kesiflefltikçe, kulaklar - n zda tuhaf bir v z lt duyars n z. Minnac k sesler birbirine kar fl r ve keskinleflir. C rc rböcekleri kendi aralar nda konuflurlarken, gece ürkütücü bir elektronik orkestraya dönüflür. Nefesinizi tutars n z. Gerilirsiniz ve kulak kabart rs n z. Parmak bo umlar n z n kat laflt n ve nabz n z n beyninizde ç nlad n duyars n z. Hayaletlerin kahkahalar çal n r kulaklar n za. Hay r lanet de il, kahkaha. rkilirsiniz, donakal rs - n z, bir fleyler görebilmek için gözlerinizi karanl a dald r rs n z. Heyhat, hiçbir fley göremezsiniz. Silah n za sar l r ve tetikte beklersiniz. Çömelir, el bombalar n z kontrol eder ve ani müdahale için pimlerinin haz r olup olmad n yoklars n z. Derin bir nefes al r, kulak kabart r ve sakin olmaya çal fl rs n z. Ard ndan, belli bir süre sonra, vaziyet yeniden kötüleflmeye bafllar. Tim O Brien in The Things They Carried de betimledi i gibi, Vietnam, takvimlerin flafl rd, günlerin tersine do ru akt bir yerdi. Yeniden tafl devrine ve tafl devrinin dehfletine dönüldü orada. Sadece savafl yoktu. Muharebe alan n n koflullar ile modern dünyadan ve al flt m z nimetlerinden kopuk olmak savafl n dehfletini ikiye katl yordu. Bu türden bir karanl k, bulutlar n örtüsüyle ve ya mur ormanlar n n zifiri karanl yla iyice kesifleflen bir gece, art k kolay kolay rastlayaca m z manzaralar de il. Hatta daha kuzeyde, vahfli ve medeniyete uzak bölgelerde bile mutlak bir gece karanl söz konusu de il. Bunu uzun zaman önce ç kt m da larda kendim bizzat gör- 20