İyi Bir Vergi Sisteminin Nitelikleri: Vergileme Prensipleri (Vergileme İlkeleri): dikey eşitliktir yatay eşitliktir

Transkript

1 İyi Bir Vergi Sisteminin Nitelikleri: Vergi yükünün dağılımı adil olmalıdır. Vergi ödeme gücü olandan alınmalıdır. Verginin tutarlı ve basit olması gerekir. Verginin mükellefi, neyin vergi konusu olduğu ve vergilendirmenin amacının ne olduğu net bir şekilde düzenlenmelidir. Vergilendirme, vergi mükellefi ve vergi idaresi açısından en az maliyetle gerçekleştirilebilecek şekilde olmalıdır. Vergiler, konuları ve nispetleri (itibariyle), iktisadi dalgalanmalar karşısında arttırılıp azaltılmaya elverişli olmalıdır. Vergiler, etkin ve aktif çalışan piyasalardaki iktisadi kararları en az etkileyecek şekilde düzenlenmesi gerekir. Vergileme Prensipleri (Vergileme İlkeleri): Vergide Genellik Prensibi: Anayasamızın 73. maddesine göre, herkes, sosyal sınıf farkı gözetilmeksizin, kendi gelir ve mallarından vergi vermek zorundadır. Vergide Adalet Prensibi: Bu prensip, kişilerin vergi ödeme güçlerine göre vergilendirilmesini ifade eder. Vergi adaletinin sağlanması amacıyla, artan oranlılık, vergi kaçakçılığını önleme, gelir gruplarını farklılaştırarak vergileme, asgari geçim indirimi vb. uygulamalardan yararlanılır. Vergide Verimlilik Prensibi: Verginin, kamu hizmetlerini karşılayabilecek düzeyde olmasını ifade eder. Vergi adaleti ile vergide verimlilik ilkesi birbiriyle çelişmektedir. Çünkü, vergi adaleti ile herkesten ödeme gücüne göre vergi alınmak istenmekte, diğer taraftan verimlilik ilkesi ile yüksek derecede vergi geliri elde edilmek istenmektedir. Bu çelişkinin ortadan kaldırılabilmesi için, verginin artan oranlı olması, dolaylı vergiler yerine daha çok dolaysız vergilerin kullanılması, emeğin ve sermayenin farklı vergilendirilmesi, vergi kaçakçılığı ile mücadele edilmesi ve asgari geçim indirimi uygulamasının gerçekleştirilmesi gerekir. Vergide Eşitlik Prensibi: Toplam vergi yükünün, mükelleflerin sosyal ve iktisadi durumları göz önüne alınarak paylaştırılmasıdır. İki tip eşitlikten bahsedilebilir. Bunlardan ilki dikey eşitliktir. Dikey eşitlik, sosyal ve iktisadi durumları birbirinden farklı olanların farklı şekillerde vergilendirilmesidir. İkincisi ise yatay eşitliktir ve buda, iktisadi ve sosyal durumları birbirine benzer veya aynı olanların aynı şekilde vergilendirilmesidir. 1

2 Vergide Belirlilik Prensibi: Bu prensip, vergi ile ilgili olan işlemlerin ve vergi ile ilgili kurumların tüm mükellefler tarafından anlaşılabilir ve belli olmasını ifade eder. Vergide Uygunluk Prensibi: Verginin mükelleften, mükellefin en yüksek ödeme gücüne sahip olduğu bir dönemde alınması gerektiğini belirten prensiptir. Buna göre vergi, mükelleften en uygun zamanda ve şekilde alınmalıdır. Vergide Açıklık Prensibi: Vergi ile ilgili kanunların, tüzüklerin, yönetmeliklerin ve tebliğlerin tüm vergi yükümlüleri tarafından anlaşılabilir ve açık olması gerektiğini belirten prensiptir. Bu prensibe göre, vergi ile gerçekleştirilmek istenen amaçlar ve hedefler, mükelleflere açık bir şekilde gösterilmelidir. Vergide İstikrar Prensibi: Vergi ile ilgili yasaların ve diğer düzenlemelerin sürekli olması, kısa sürelerde değiştirilmemesi gerektiğini belirten bir prensiptir. ii. Harçlar: Bazı kamu hizmetlerinden yararlanma karşılığında alınan bedellerdir. Harçları vergiden ayıran en temel özellik, kısmen de olsa, bir kamu hizmeti sonucu alınıyor olmalarıdır. Ancak, bazı kamu hizmetleri karşılığında alınan harç ile, karşılığında harç alınan kamu hizmetinin maliyeti arasında doğrudan bir ilişki kurmak doğru değildir. Harç olarak alınan bedeller çoğu zaman sunulan kamu hizmetinin maliyetinin çok altındadır (üniversite harçları). Bazı harç miktarları ise ilgili hizmetin maliyetinin çok üstünde olabilmektedir (pasaport harçları). Vergilerle harçların arasında bazı farkların var olmasına rağmen benzer yönlerinin de olduğu söylenebilir. Bu benzerliklerden biri harçların da ödenmesi vergiler gibi zorunludur. Çünkü harca tabi olan hizmetler genellikle sadece devlet tarafından yerine getirilir. Örneğin, yurt dışına çıkması gereken bir kimsenin pasaport harcını ödememek için pasaport almaktan vazgeçmesi pek mümkün değildir. Yargı hizmetlerine ihtiyaç duyan bir bireyin, sırf yargı harcını ödememek amacıyla ilgili hizmetten vazgeçmesi de pek olanaklı görünmemektedir. Bu nedenle harçlar vergilere çok benzetilmektedirler. Vergiler ile harçlar arasındaki farkları şu şekilde sıralamak mümkündür; Vergi karşılıksızdır, harçlarda ise karşılık vardır. Vergi cebridir, harç sadece yararlananlardan alınır. Harçlardaki cebrilik vergidekinden daha farklıdır. 2

3 Vergi geneldir. Harçlar bazı kişilere uygulanır (hizmetten yararlananlara uygulanır). Vergide sebep yoktur. Harçlar bir sebebe dayanır. Harçlar bölünebilen, ferdileşebilen hizmetler karşılığında ödenir. iii. Resim: Herhangi bir kamu hizmetinden yararlanma veya herhangi bir faaliyeti icra etmek için gerekli olan izni almak için ödenen bir bedeldir. Gemi resmi, damga resmi buna örnek olarak verilebilir. iv. Parafiskal Gelirler: Kamusal veya yarı kamusal kurumların ekonomik, sosyal ve mesleki kuruluşların, yaptıkları hizmetler dolayısıyla kendi üyelerinden veya hizmetlerinden yararlananlardan çeşitli isimlerle aldıkları paralardır. Devletin ve yerel yönetimlerin bütçelerinde yer almayan parafiskal gelirler, yetkili kuruluşlarca tahsil edilir. Türkiye de parafiskal gelirleri tahsil eden kamu kuruluşlarına örnek olarak, SGK, Ticaret ve Sanayi Odaları ve Barolar ı göstermek mümkündür. Bütün bu kuruluşlar, üyelerinden ilgili özel kanunlarında öngörülen esaslar dahilinde prim, aidat vb. isimler altında para toplamaktadırlar. Toplanan paralarla sunulan hizmetler arasında maliyet fiyat ilişkisi olmadığı gibi, üyelerinin ilgili kuruluşların hizmetlerinden yaralanmak istemeyerek, yükümlülükten kurtulma imkanları da yoktur. Parafiskal gelirleri, zorla alınmalarından dolayı vergiye benzetmek mümkün olmakla birlikte, karşılığında bir hizmetin sunulması nedeniyle de harçlara benzetmek de mümkündür. iv. Şerefiyeler: Kamu yatırımları nedeniyle değeri artan gayrimenkul sahiplerinden alınan bir çeşit vergidir. Şerefiye zorunlu bir ödeme olması nedeniyle vergiye benzer. Ancak, yapılan kamu yatırımları sonucunda gayrimenkul sahipleri değer artışı şeklinde bir fayda sağladıklarından dolayı yapılan zorunlu ödeme harca da benzetilebilir. v. Borçlanmalar: Ekonomik, sosyal ve siyasal konjonktürün bozulduğu olağanüstü dönemlerde, normal kamu gelirleri ile kamu hizmetlerini karşılamanın mümkün olmadığı durumlarda, devlet, giderlerini finanse edecek gelirleri genellikle borçlanma yoluyla karşılamak durumunda kalmaktadır. Devlet, bazı durumlarda kamu gücünü kullanarak gerçek ve tüzel kişilerden zorla borç alabilir. vi. Emisyon (Para Basımı) Gelirleri: Kağıt ve madeni para basımı devletin egemenlik hakkını kullanarak elde ettiği önemli bir kamu geliri türüdür. Devletin para basmak suretiyle elde ettiği gelire senyoraj geliri ismi de verilmektedir. Para basmak yoluyla gelir elde etmek kolay olmakla birlikte aşırı para basmanın enflasyona neden olacağı unutulmamalıdır. 3

4 vii. Para ve Vergi Cezaları: Bu tip cezaların asıl amacı devlete gelir sağlamak değildir. Bu tip cezalarda amaç yasalara ve kurallara uyulmasını sağlamaktır. Yasalara aykırı davrananlar için hürriyeti bağlayıcı cezalar yanında para cezaları da uygulanabilir. Örneğin, trafik kurallarına uymayanlara veya vergi mevzuatına aykırı davrananlara para cezaları uygulanmaktadır. viii. Devalüasyon Gelirleri: Devlet, bilerek ve egemenlik gücüne dayanarak kullanmış olduğu milli paranın değerini düşürebilir (devalüe eder). Bu sayede kendi kasasında bulunan altın ve yabancı paraların değeri otomatik olarak artmış olacaktır ve devlet gelir elde etmiş sayılacaktır. ix. Mali Tekeller: Devlet, bir kısım mal ve hizmetlerin üretimini kendi tekeline almak suretiyle gelir kaynaklarını arttırabilir. Tekel ürünlerinden, özellikle ikame imkanı olmayanların fiyatlarını yüksek tutmak mümkündür. Öte yandan, tekel ürünleri üzerine tatbik edilecek dolaylı bir verginin idari maliyeti de oldukça düşüktür. Zira tamamen fiyatın bir parçası haline getirilmiş ve fiyatla birlikte tahsil edilen vergilerin tarh ve tahsil giderleri oldukça düşük olur. Devlet, tekel ürünlerinden sağlamak istediği geliri, tekel ürünleri üzerine dolaylı vergi uygulayarak ya da bu ürünlerin fiyatını yüksek tutarak temin edebilir. Özelleştirme uygulamaları nedeniyle mali tekeller giderek azalmış ve kamu gelirleri içerisindeki payı da buna bağlı olarak düşmüştür. B. Devletin Egemenlik Hakkını Kullanmaksızın Elde Ettiği Gelirler i. Mülk ve Teşebbüs Gelirleri: Mülk gelirleri, devlete ait menkul ve gayrimenkul malların satışından, işletilmesinden veya kiraya verilmesinden elde edilen gelirlerdir. Öte yandan devlet, kurduğu Kamu İktisadi Teşebbüsleri (KİT) vasıtası ile de gelir elde edebilir. KİT ler hemen her ülkede bulunur ve devletin ekonomik faaliyetleri genellikle bu kurumlar aracılığıyla yürütülür. Ülkemizde başta ulaştırma, bankacılık ve haberleşme alanında olmak üzere, madencilik, enerji, tarım ve ticaret alanlarında faaliyet gösteren Kamu İktisadi Teşebbüsleri bulunmaktadır. ii. Gönüllü Borçlanmalar: Devlet, toplumu meydana getiren kişi ve kurumlardan zorla borç alabileceği gibi, gönüllü olarak da borçlanabilir. Günümüzde devletin en çok başvurduğu iç borçlanma biçimi gönüllü borçlanmadır. iii. Devletlerarası Yardım: Siyasi ve askeri amaçlar dolayısıyla, devletlerarası çapta yapılan yardımlar da devletlere bir gelir sağlamaktadır. 4

5 III. BÖLÜM DEVLET BORÇLARI 1. Devletin Borçlanma Nedenleri: Kamu harcamalarının giderek artması, buna karşılık vergi gelirlerinin aynı oranda artmaması devletleri başka gelir kaynakları bulmaya yönlendirmiştir. Bu nedenle, günümüzde borçlanma, artık normal kamu gelirleri arasında sayılmaya başlanmıştır. Borçlanmanın nedenleri, ülkelerin gelişmişlik seviyelerine ve içinde bulundukları şartlara göre değişir. A. Az Gelişmiş Ülkelerin Borçlanma Nedenleri: Alt yapı ve büyük ölçekli yatırımlar için gerekli olan sermaye birikiminin yetersiz oluşu, Teknolojik bilgi birikimine sahip olmamak, Askeri harcamaların fazla olması, Yeterli hammadde ve ara malına sahip olmamak, Ödemeler bilançosundaki açıklar, Üretimin dışa bağımlı olması. B. Gelişmiş Ülkelerin Borçlanma Nedenleri: Geçici bütçe açıklarının kapatılması, Olağanüstü giderlerin karşılanması, Büyük projelerin finansman ihtiyaçlarının karşılanması. 2. Devlet Borçlarının Sınıflandırılması: Sağlandığı kaynağa göre devlet borçları İç Borçlar Dış Borçlar Vadesine göre devlet borçları Kısa Vadeli Borçlar Orta Vadeli Borçlar Uzun Vadeli Borçlar İsteğe bağlı olup olmamasına göre devlet borçları Gönüllü Borçlar Zorunlu Borçlar 5

6 A. Sağlandığı Kaynağa Göre Borçlar: I. İç Borçlar: Devletin borç alabileceği iç kaynaklar şunlardır; Bireyler: Devlet tahvil ve benzeri borçlanma araçları vasıtasıyla bireylerden borçlanabilir. Merkez Bankası: Merkez Bankasının temel fonksiyonu devletin para ve kredi politikalarını yönlendirmektir. Merkez Bankasının en önemli kaynağı emisyondur ve bu sayede devlete sınırsız borç verme imkanına sahip olabilir. Ancak, bu mekanizmanın kontrolsüz kullanılması para arzının genişlemesi sonucunu doğuracağından enflasyona neden olabilir. Kamu Kurum ve Kuruluşları: Devlet, çeşitli sosyal güvenlik kuruluşları ve kamu iktisadi teşekküllerinin sahip olduğu kaynaklardan da borç alabilir. KİT yasası, KİT lerin karları üzerinden yedek akçe ayırmalarını öngörmektedir. Ayrılan bu akçeler de genellikle devlet tahvili, hazine bonosu ve gelir ortaklığı senedi gibi belgelere yatırılmaktadır. Bankalar: Bankalar Kanunu, bankaların ayırdıkları yasal yedek akçelerini, Merkez Bankası nezdinde hazine adına açılacak Kanuni Yedek Akçeler Karşılığı Devlet Tahvili Hesabı na yatırma zorunluluğu getirmektedir. II. Dış Borçlar: Devletin borçlanmak için dış kaynaklara başvurmasının iki nedeni vardır. Birincisi, kamu harcamaları için gerekli olan vergi ve benzeri gelirlerin yeterli olmasına rağmen kamu hizmetleri için gerekli olan malların yurt dışından ithal edilmesi zorunluluğunun bulunması, başka bir ifade ile dövize ihtiyaç duyulmasıdır. İkincisi ise, kaynakların yetersiz olmasıdır. Dış borçlar kendi içinde çeşitli şekillerde sınıflandırılabilir. a. Proje ve Program Kredileri: Proje kredisi, belli bir yatırım projesinin gerektirdiği ithalatın finansmanında kullanılmak üzere alınan kredilerdir. Proje kredilerinin en temel özelliği, sadece alındıkları projenin finansmanında kullanılabilmesidir. Program kredileri ise, kalkınma programlarının gerçekleştirilmesi ve ithalatın finansmanında kullanılmak amacıyla belli bir projeye bağlı olmaksızın alınan dış kredilerdir. b. Bağlı ve Serbest Krediler: Krediyi açan ülke, kredi vermeyi kendi ülke mallarının satın alınması şartına bağlamışsa, bu çeşit kredilere bağlı krediler adı verilmektedir. Herhangi bir şarta bağlı olmayan krediler ise serbest kredilerdir. Kredilerin en çok tercih edilen türü bu olmakla birlikte uygulamada fazlaca karşılaşılan bir kredi türü değildir. 6

7 c. Mali Yardım, Gıda Yardımı, Teknik Yardım: Az gelişmiş ülkelere ithalatlarını kolaylaştırmak için sağlanan yardımlara mali yardımlar denilmektedir. Buna karşılık bir kısım projelerin gerçekleştirilmesi için verilen danışmanlık hizmetleri ve sağlanan teknik bilgiler ise, teknik yardım olarak adlandırılmaktadır. Öte yandan, Birleşmiş Milletler (BM), Gıda ve Tarım Teşkilatı (FAO), Sanayi Kalkınma Teşkilatı (UNIDO), Dünya Sağlık Teşkilatı (WHO) vb. kuruluşlar, tarım, sanayi, sağlık vb. alanlarda teknik yardımlarda bulunmaktadırlar. d. Ticari Krediler: Yabancı ülkede herhangi bir ticari bankadan alınan kredilerdir. Bu çeşit krediler, normal piyasa şartlarına göre alınırlar. Bazen ithal edilecek malları üreten yabancı bir firma, ithalatçı ülkedeki alıcıya kredi açabilir ki; bu tip krediye de satıcı kredisi denilmektedir. e. Hükümet Kredileri: Bir ülke hükümeti diğer bir ülkeye kredi verme kararı alabilir. Bu tip krediler ekonomik kalkınmayı destekleyen düşük faizli ve uzun vadeli kredilerdir. Bu krediler genellikle bağlı kredi şeklinde kullandırılırlar. f. Resmi İhracat Kurumlarının Kredileri: Bir ülkede, ihracatı desteklemek amacıyla kurulmuş olan resmi kredi kuruluşlarına "Resmi İhracat Kurumu" denir. EXİMBANK en bilinen örneğidir. Bu kuruluşlardan sağlanan krediler, genelde orta vadeli olup ticari kredilere nazaran daha uygun olmakla birlikte hükümet kredileri kadar uygun koşullarda değildirler. g. Dış Yardım Konsorsiyumu ve Bankalar Konsorsiyumu: Konsorsiyumlar, geçici mali birliklerdir. Bazı az gelişmiş ülkelerin kalkınmalarına yardımcı olmak için ilgili ülkeye kredi vermek isteyen gelişmiş ülkelerle uluslararası ekonomik kuruluşların oluşturdukları konsorsiyumlar bulunmaktadır (1950 Hindistan ve 1962 Türkiye ye yardım konsorsiyumları gibi). Bankalar konsorsiyumu ise, herhangi bir devletin uluslararası piyasalarda tahvil satmak suretiyle borçlanmasına aracılık eder. Uluslararası alanda kredi itibarı düşük olan herhangi bir ülkenin çıkaracağı tahvilleri kendisinin uluslararası piyasalarda pazarlaması mümkün değildir. Bu nedenle, herhangi bir bankanın yönetiminde uluslararası alanda faaliyet gösteren banka ve finansal kuruluşların bir araya gelerek oluşturdukları konsorsiyum, bir ülkenin uluslararası piyasalara arz ettiği tahvillerine satış garantisi verebilmektedir. h. Çok Uluslu Kurumlardan Sağlanan Krediler: Uluslararası yardım ilişkilerini geliştirmek amacıyla, II. Dünya Savaşından sonra çok uluslu kurumlar kurulmuştur. Bu kurumların amacı, ülkelerin kalkınması için gerekli olan finansal desteğin sağlanabilmesidir. IMF ve Dünya Bankası çok uluslu kredi kurumlarının en bilinenleridir. Bununla birlikte, Avrupa Yatırım Bankası, Avrupa Kalkınma Fonu ve İslam Kalkınma Bankası gibi kuruluşlarda çok uluslu kredi kuruluşlarına örnek teşkil etmektedirler. 7

8 i. Uluslar arası Para Fonu (IMF): IMF 1944 yılında ABD'nin New Hampshire eyaletindeki Bretton Woods'da kurulan ve 1947'de fiilen çalışmaya başlayan milletlerarası ekonomik meselelerle uğraşan bir teşkilattır.. Fon un amacı, uluslar arası para sisteminin işleyişinde istikrar sağlamaktır. Fon un fonksiyonu ise, dış ödemeler açığı bulunan ülkelere kısa vadeli kredi açmaktır. IMF in sermaye kaynağı üye ülkelerin katkılarından oluşur. Fonun sermayesine katılma payları olan kotalar, üye ülkelerin oy haklarını belirler. Üye ülkelerin fon sermayesine katkıları olan kotaları, milli gelir düzeyleri, dış ticaret hacmi ve döviz rezervlerine göre belirlenir. Kotalar beş yılda bir güncellenmektedir. İlgili kotalar üye ülkelerin fondan çekebilecekleri kaynak miktarlarını da belirler. Her üye ülke, kotalarının %25 ini otomatik olarak çekme hakkına sahiptir. Buna rezerv dilim denir. IMF in temel amaçlarını; Milletlerarası ticaretin dengeli şekilde gelişmesini üye devletlerin tam istihdama ve yüksek büyüme hızına ulaşmasına imkân hazırlamak; Ödemeler dengesi güçlüklerinin çözümünde yardımcı olmak; Kambiyo istikrarını kurmak ve tek taraflı değer düşürmelerine mani olmak; Çok taraflı dış ödemeler sisteminin kurulmasını sağlamak. şeklinde sıralamak mümkündür. ii. Dünya Bankası: 1944 yılında IMF ile birlikte kurulmuştur. Kuruluşundaki temel amaç, II. Dünya Savaşı nedeniyle bozulan Avrupa ekonomilerinin toparlanmasına katkı sağlayabilmek için kredi sağlamaktır sonrası dönemde ise Avrupa ülkelerinin gelişimini tamamlaması ile birlikte az gelişmiş ülkelere kredi sağlayan bir kurum haline dönüşmüştür. Dünya Bankası, üye ülkelerin hükümetlerine, resmi kurumlarına ve özel sektör kuruluşlarına kredi açabilmektedir. Alınacak krediler için, banka tarafından kabul edilecek projelerin sunulması gerekir. Bankanın kaynakları, üye ülkelerin aidatları ve uluslar arası piyasalara sattığı tahvil gelirleridir. iii. Bölgesel Kalkınma Bankaları: Dünya üzerinde bazı ülkeler ve bunların oluşturdukları birlikler ekonomik kalkınmaya katkıda bulunmak için kalkınma bankaları kurmuşlardır. Bu bankaların kaynakları, üye ülkelerden toplanan aidatlar ve kullandırılan kredilerden elde edilen gelirlerden oluşmaktadır. Kalkınma bankalarının ticari bankacılık faaliyetlerinde bulunmaları yasaktır. Kalkınma bankalarının bazıları şunlardır; Avrupa Yatırım Bankası İslam Kalkınma Bankası Asya Kalkınma Bankası Afrika Kalkınma Bankası 8

9 Amerikalılar Arası Kalkınma Bankası Karayipler Kalkınma Bankası Doğu Afrika Kalkınma Bankası Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası Uluslar arası Ekonomik İşbirliği Bankası j. Uluslararası Piyasalarda Tahvil İhracı: Yabancı para cinsinden çıkarılan tahvillerin başka ülkelerin sermaye piyasasına sunularak borçlanılması yöntemidir. Bir kamu veya özel sektör kuruluşunun bu yöntem ile borçlanabilmesi için uluslar arası güvenilirliğe sahip olması gerekir. Güvenilirliğin söz konusu olmadığı durumlarda bu tip işlemler genellikle bankalar konsorsiyumu aracılığı ile gerçekleştirilir. Borç Yönetiminden Beklenenler Devletin Borçlanma İhtiyacının Karşılanması: Borç yönetiminden sorumlu idare, devletin borçlanma ihtiyacını karşılanmakla görevlidir. Devletin borçlanma ihtiyacını, oluşan mali açık belirlemektedir. Kamu kesimi dengesini ortaya koyan en önemli gösterge bütçelerdir. Bütçeler, belli bir dönem içinde hükümetlerin yapacakları faaliyetlerin bir göstergesi niteliğindedir. İyi bir borç yönetiminden beklenen, öncelikle borçlanma ihtiyacının karşılanması ve ülke koşulları, piyasanın durumuna göre en uygun araçları kullanarak maliyetleri en düşük seviyede tutmaktır. Devletin İhtiyaç Duyduğunda Finansal Pazarlara Girebilmesi: Devletin ihtiyacı olduğunda piyasalardan rahatlıkla borçlanabilmesi, piyasaların devlete olan güvenine bağlıdır. Piyasalarda güven oluşturmak kısa sürede sağlanamaz. Bunun için devlet piyasalarda güvensizliğe sebep olacak işlemlerden kaçınmalı, borçlarını mutlaka vadesinde ödemeli ve faiz oranını piyasada oluşan faiz oranına göre makul seviyelerde tutmalıdır. 9

10 Borçlanmada Maliyetin En Düşük Seviyede Tutulması: Borç yöneticileri yapılacak her borçlanmada öncelikle piyasa koşullarına göre en düşük maliyetle finansman açığını kapatmaya çalışılmalıdır. Faiz ödemelerinin bütçe içindeki payının arttığı ülkelerde, maliyet unsuru çok önemli bir hal almıştır. Borçlanma maliyetinin hesabında en önemli unsur faizdir. Faizler ne kadar yüksek olursa borçlanmanın maliyeti de o kadar artacaktır. Bu nedenle maliyetin düşürülmesi amacıyla borçlanma türleri ve araçlarının mümkün olduğunca çeşitlendirilmesi gerekmektedir. Devlet borçlanma sırasında daha geniş bir alıcı kesimine ulaşmak için kullandığı aracılara belli bir komisyon ödemektedir. Ülkemizde halka arz yöntemiyle ihraç edilen devlet iç borçlanma senetlerinin satışlarında, tek bir banka veya bankaların oluşturacağı bir konsorsiyum borçlanmaya aracılık edebilmektedir. Borçlanma sırasında aracı kuruluşlara ödenecek komisyon maliyetin minimize edilmesi, borçlanma maliyetlerini düşüren bir etki yaratacaktır. Ülkemizde bankalara devlet iç borçlanma senetlerinin satışında aracılık faaliyeti olarak %01 - %02 oranında bir komisyon ödenmektedir. İkincil Piyasalarının Etkin İşlemesinin Sağlanması: Devlet iç borçlanma senetlerinin Hazine Müsteşarlığı tarafından ilk kez satışa sunulduğu piyasaya birincil piyasa, daha önce ihraç edilmiş olan devlet iç borçlanma senetlerinin işlem gördüğü piyasalara ise ikinci el piyasa denilmektedir. Devlet kağıtları için geniş, derin ve işleyen bir ikincil piyasanın oluşturulması borç yönetiminin önemli araçlarından biridir. Çünkü ikincil piyasada oluşacak faiz oranı ve vade süresi borcun çevrilmesinde önemli göstergeler olacaktır. Ayrıca, iyi işleyen bir ikincil piyasa, yeni borçlanmalara olan talebi artıracaktır. Borçlanma Araçlarının Çeşitliliğinin Sağlanması: Farklı özelliklere sahip borçlanma araçlarına sahip olmanın, borç yönetimi bakımından önemli avantajları vardır. Piyasa şartlarında çok ani ve önemli değişiklikler yaşanması durumunda, farklı borçlanma araçları kullanılması borçlanma işlemini kolaylaştırabilecektir. Borçlanma maliyetinin minimize edilmesi ve vade uyumsuzluklarının giderilmesi gibi amaçlar, farklı borçlanma araçları kullanılarak daha kolay gerçekleştirilebilecektir. Ülkemizde de farklı zamanlarda piyasa koşullarının gerektirdiği koşullara göre çeşitli borçlanma araçlarına başvurulmuştur. 10

11 Bono Piyasalarının Sağlıklı Gelişimine Destek Verilmesi: Borç stokunu azaltabilme ve kamu açıklarını kapatabilmek için öncelikle sağlam hukuki temellere dayalı mali bir yapının oluşturulması gereklidir. Para piyasalarının en önemli aktörleri bankalardır. Devlet tahvil ve bonolarının alım satımını bankalar vasıtasıyla yapmaktadır. Bu nedenle bankaların mali bünyelerinin güçlendirilmesi ve piyasalarda finansal örgütlerin geliştirilmesi, borçlanma planlarının daha rahat izlenebilmesini sağlayacaktır. Bankalar vasıtasıyla yatırımcılara tahvil ve bono piyasaları anlatılarak, yatırımların bu yöne kaydırılması da sağlanabilir. Dengeli Bir Vade Yapısının Oluşturulması: Borç yönetiminden sorumlu idarenin dikkat edilmesi gereken önemli hususlardan biri de vade yapısının çok iyi dengelenmesidir. Gelirlerin toplanması ve giderlerin ödemeye bağlanması, zaman olarak en uygun şekilde yapılmalıdır. Aynı tarihte yapılacak toplu ödemeler Hazineyi büyük bir nakit sıkıntısına sokabilecektir. Vade planlaması yapılırken, vadesi gelmiş borçların ödenme zamanları ve gerekiyorsa yeni ihalelerle karşılanması gereği dikkate alınmalıdır. 11