ANNE BABA İLE İLETİŞİM YOLLARI

Transkript

1 ANNE BABA İLE İLETİŞİM YOLLARI Aygün MEMMEDOVA Qafqaz Üniversitesi Bakü / AZERBAYCAN ÖZET Bu çalışmada anne baba ve çocuk ile iletişim yolları ele alınmıştır. Anne babanın çocuk üzerinde sorumlulukları nelerdir? Çocuğa neler öğretilmelidir? Onunla nasıl iletişim sağlanmalıdır? Bu soruların hepsine bu makalede cevaplar bulunmaya çalışılmıştır. İnsan olarak anne baba olmak zor değildir. Zor olan insan olabilmektir. İnsanlığını devam ettirebilmektir. Bunu yapabilen için anne baba olmak, hayatın içindeki güzelliklerden biridir ve yaşamın gereği şeklinde bir durumdur sadece. Evimizin içinde yaşayan bir canlı olan çiçeklerimiz için bile hangi köşede daha iyi güneş alacaklarını, hangi toprakta daha iyi yetişeceklerini, sevgi istedikleri için konuşmak gerektiğini düşünen ve bunu bilen bizler, çocuklarımızın nasıl yetiştireceğimizi de muhakkak düşünmeliyiz. Unutmayalım ki, çocuğa ne verirsek, sonuçta onu alırız. Bunun için de her şeyin taze bir filiz niteliğinde olduğu bebeklik dönemi son derece önem taşımaktadır. Anahtar kelimeler: Anne, baba, çocuk, aile AT INTERACTIVE WAYS WITH PARENT ABSTRACT This study deals with the interaction between parents and children. What are the responsibilities of parents on the child? What has to teach children? How we should communicate with them? I tried to answer all these mentioned questions in my article. It is not difficult to be a parent. The difficult matter is to be a human kind and continue humanity. It is one of the beauties for one who succeeds in this matter and being a parent is just a formula of life. When we have flowers, consider where to put, which corner better in the sun, which in the soil is better to grow. Knowing all these things, certainly we have to consider how to bring up our children as well. The person who accepts his lack of knowledge is the person who closes the door of ignorance and opens the door of knowledge. Key words: Mother, father, child, family Giriş Çocuk sahibi olmak ve onu yetiştirmek zevkli, ama zevkli olduğu kadar da güç bir uğraşımdır. Karşılaşılan güçlüklerin kaynağı çoğu zaman bilgisizlik, tecrübesizlik ve çaresizliktir. Her yeni doğan çocuk, hayatta kalmayı başarabilirse, büyür ve gelişir. Önemli olan onu sağlıklı ve arzulanan niteliklere sahip olarak yetişmesidir. Pek çoğumuz çocuklarımızı kendi büyüklerimizden gördüğümüz ve öğrendiğimiz biçimde yetiştiririz. Büyüklerin tecrübelerinden yararlanmak çok önemlidir; ama çocukların çok farklı bir dünyada yaşayacağını ve bu yaşama hazırlanması gerektiği de unutulmamalıdır. [4] Çocuklara baskı yapmak ve onlardan mükemmel olmalarını beklemek, onlara yapılabilecek en büyük haksızlıklardan biridir. Her çocuğun iyi yetişmesi için onu fazla zorlamadan, anne baba bir şeyler yapabilmelidir. Çocuklarımızın başarılı ve sorunsuz bireyler olmasını istemek en doğal hakkımızdır. Fakat onların daha dünyaya 108

2 Anne baba ile iletişim yolları yeni adım atmış bireyler olduğunu ve yönlendirilmeyi beklediğini de unutmamak gerekir. [5] Evet, günümüzde ve değişen dünya şartlarında anne ve baba olmanın zor yanları vardır. Doğduktan sonra emekleyen, yürüyen, konuşan ve gittikçe büyüyen o minik canlının yavaş yavaş değiştiğini göreceksiniz. Sizin dışınızda onu etkileyen de olacak; medya, arkadaş ortamı, okul, toplumsal değerler gibi. Bazen bu etkiler karşısında çaresiz kaldığınız olacak. Etkiler ne olursa olsun aranızda güven dolu sevgi bağı olduğu müddetçe korkmayın. Çünkü bu sevgi bağı, yıllara meydan okuyacak kadar güçlüdür. Kan bağı dediğimiz bu bağ, dünyada hiçbir gücün koparamayacağı ve değiştiremeyeceği bir bağdır. Yetiştirdiğiniz çiçeklerin kokusu ve güzelliği sizi her zaman huzurlu kılacaktır. Onları sulamak, onların bakımını yapmak bazen zor olacaktır; ama verdiğiniz emeklerin sonucunda oluşan güzelliklere siz bile şaşıracaksınız. Sizi hiç bırakmayacak çiçekler, her zaman güzel kokmaya ve güzelliklerini etrafa göstermeye devam edecektir. Çünkü siz bu çiçekleri sevgi ile büyüttünüz, onlar sizin SEVGİ ÇİÇEĞİNİZ [7] Anne ve Baba İle İletişim 1. Çocuğa Karşı Disiplin Ölçüsü ve Hoşgörünün Sınırı Çocuk, hayatının ilk gününden itibaren öğrenme sürecinde olan bir varlıktır. Öğrenme sürecinde olan çocuk, sık sık hata yapar. Önemli olan bu hataların çocuğa gerekli açıklamalar yapılarak düzeltilmesidir. Hatta yapılan hatalar ve onların sonuçları, bazen masraflı olmasına rağmen en iyi öğretmendir. Bize yapılan iyi davranışlar bizi mutlu ederken hata sonrası takınılan kötü tutumlar ise bizi çoğu kez incitmiştir. Çocuğa aşırı disiplin uygulanması, çocuğun bazı hususlarda sıkılmasına ve kendini ortaya koyma noktasında tereddütler yaşamasına neden olur. Aşırı disiplin, çocuklarda kaygı belirtilerine yol açar ve çocuk kendisini devamlı gergin ve huzursuz hisseder. Çocuğun yaptığı hatalar hiçbir zaman görmezlikten gelinmemelidir. Çünkü görmezlikten gelen davranışlar çocuklarda zamanla pekişecektir. Bu nedenle çocuğun yaptığı hatalar uygun bir şekilde anlatılmalıdır. Aşırı hoşgörülü bir ailede yetişen çocuklar, neyin doğru olduğunu, neyin yanlış olduğunu bilemeyen bir kişiliğe sahip olurlar. Aşırı hoşgörü, çocukta gevşek tutarsız bir yapının ortaya çıkmasına, aşırı özgür ve sorumsuz davranmasına yol açar. Aşırı özgürlük verme zamanla çocukta davranış bozukluklarına sebep olur. Bu çocuklar psikolojik zorluklarla karşılaşa bilirler. Aile içinde aşırı hoşgörülü davranılan çocuklar arkadaş ortamlarında aynı hoşgörüyü görmedikleri için sıkıntı yaşarlar. [1] Anne babanın her ikisinin de disiplin ve hoşgörü konusunda söz birliği içinde olmaları, bir birinden farklı tutumlara girmemeleri gerekir. Özellikle çocuk üzerinde etkinliği olan büyükanne ve büyükbabanın da bu konuda anne babaya yardımcı olmaları gerekir. Aksi takdirde çocuk nasıl davranacağını bilemez ve davranış problemleri daha da artar. [2] 2. Çocuğun Yapması Gereken Bazı İşleri Onun Yerine Başkalarının Yapması İnsanoğlu, doğduğu günden itibaren devamlı olarak kendi kabiliyet ve becerilerini geliştirme süreci içerisindedir. Buna bağlı olarak doğuştan var olan mevcut kapasite, özellikle hayatın ilk yıllarındaki çevresel ve fiziksel etkenlerin de devreye girmesi ile hızlı bir gelişme gösterir. Her gelişim döneminin uygun ve tam olarak değerlendirilmesi için bazı yönlendirmelerin yapılması ve bazı çevresel şartların sağlanması gerekir. Çocuğun yaşına uygun olarak kendi başına yemek yemesi, giyinmesi, okul ders Number 29, Volume 1,

3 Aygün Memmedova leri, ev içerisindeki etkinlikleri gibi birçok konuda anne baba gereksiz yere devreye girerler. Aslında onlar, çocukların hem psikolojik, hem de kabiliyet olarak uygun atılımları yapmalarını engellemiş olurlar. Bu nedenle anne babalar çocuklarının normal gelişimini sağlamak için en başta onların yaşlarına uygun davranışları onaylamaları gerekir. Çocukların yaşlarına uygun davranışları kazandıracak kişiler yine onların anne babalardır. Çocukları yerine birçok davranışı üstlenen ve onların yaşına uygun sorumluluklar almasını engelleyen anne babalar, çocuklarına iyilik yaptıklarını zannederler. Gerçekte onların kabiliyet ve becerilerini kısıtladıklarının farkında bile değillerdir. Çocuğun yapması gereken aktivitelerin ve görevlerin başlangıcında, çocuğa yardımcı olmak uygun olur; ancak yardımın, devamlı olarak o görevi üstlenme şeklini alması ise zararlı olacaktır. 3. Anne ve Babanın Çocuğa Farklı Yaklaşımı Çocuğun gelişim aşamalarından uygun bir şekilde geçmesi onun yaşına uygun eğitim almasında anne babanın yaklaşımları ve çocuğu yönlendirmeleri önemlidir. Bir anne aşırı hoşgörülü baba ise aşırı disiplinli olabilir. Bu durumda çocuğun davranışları, konuşması, hal ve hareketleri tamamen iki farklı taraftan yönlendirilmeye çalışılırsa çocukta davranış problemleri ve bazı psikolojik sorunlar yaşanabilir. Babanın koyduğu kuralları annenin bozması veya babanın hoşgörü gösterdiği bir davranışa annenin karşı koyması aile içinde olağan bir durumdur. Bu durum çocuğun davranış olarak kararsız, çekingen, çelişkili ve tutarsız bir halde davranmasına yol açar. Çünkü çocuk, gelişimini ve davranışlarını anne babasından aldığı olumlu ve olumsuz uyarılar ile şekillendirir. Çocuğa yansıyan çelişkili ve tutarsız davranış örnekleri çocukta değişik kaygı belirtilerinin (tırnak yeme, tik, konuşma zorlukları, uyku ve yeme bozuklukları vb.) ortaya çıkmasına sebep olabilir. Anne babaların mümkün olduğu kadar birbirlerini desteklemeleri, tutarsız davranmamaları, çocuğun yanında, birbirinin uygulamalarını eleştirmemeleri gerekir. 4. Çocuğun Cezalandırılma Şekli Çocuklarına güzel bir eğitim vermek, onları hayata hazırlamak her anne babanın temel hedeflerinden biridir. Devam eden hayat içerisinde çocukların iyi özellikler kazanması, bazı yönlendirmelerle mümkündür. Anne babanın her davranışının, yorumunun, olaylar karşısındaki tavrının ve tepkisinin çocuk üzerinde bir etkisi vardır. Anne baba çocuk etkileşimi devam eden çok önemli bir süreçtir. Ve bu etkileşimin kalitesi, neredeyse çocuğun bütün hayatını etkiler. Bazen de anne babanın yersiz ve aşırı tepki göstermesi veya çocuğu tutarsız bir şekilde cezalandırması, ondaki sıkıntıyı artırmakta ve yeni davranış sorunlarının ortaya çıkmasına zemin hazırlamaktadır. Ayrıca devamlı kontrol edilmeye çalışılan ve kontrol havası içerisinde gerginliğe itilen çocuklarda da psikolojik sorunlar ortaya çıkabileceği göz önünde bulundurulmalıdır. O nedenle bebekken dahi, anne babanın çocuğa uyguladığı cezalandırma şekli önemlidir. Bu uygulama çocuğun kişiliğinde ve sosyal gelişiminde ciddi tesirler bırakır. 5. Çocuğu ödüllendirme Genelde anne ve babalar kötü davranışa odaklanırlar. Yani çocuğun gün içerisindeki olumsuz davranışlarını hemen fark ederler. Bu durum anne ve babanın çocuğa olumsuz mesaj verme sayısını artırır. Çocukla sadece olumsuz yönlerin vurgulanarak iletişim kurulması uzun vadede büyük problemler oluşturabilir. 110

4 Anne baba ile iletişim yolları Çocuğun olumlu davranışlarının onaylanması bebeklik döneminde başlar. Bir hareketten veya davranıştan sonra bebek, annenin veya babanın yüzüne bakar ve onlardan onay bekler. Eğer davranış onaylanırsa (gülümseme, kafa sallama, dokunma, ses ile onaylama, ona bir şey verme vb.) bebek o davranışını ilerletir ve davranışın değişik şekilleri artarak devam eder. Yani istenen davranış giderek güçlenir. Ama anne baba tarafından o davranıştan sonra olumsuz bir tavır (görmezden gelme, kaş çatma, ses ile ikaz, el ile engellenme, onu o ortamdan uzaklaştırma vb.) olursa o davranış uzun süre devam etmez, giderek gücünü kaybeder. [1] Çocuğu ödüllendirilmenin derecesi ve şekli, yaş ve ailenin durumuna göre genelde değişiklikler gösterir. Ama şunu hemen belirtelim ki en iyi ödüllendirme şekli maddi ödüller yerine duygusal ve sosyal teşviklerdir. Anne babaların genel yanlışı, çocuğa hediye almayı sanki en iyi ödüllendirmeymiş gibi algılamalarıdır. Bu şekilde devamlı bir şeyler alınmaya ve verilmeye alıştırılan çocuk ise gün gelecek, en iyi ve pahalı hediyelerle bile mutlu olamayacaktır. Günümüzde mutsuz çocukların artmasının nedenlerinden bir tanesi de budur. Aslında anne babanın öpmesi, kucaklaması, gezdirmesi, onunla oynaması, ona güzel sözler söylemesi başarılarını anlatması ve takdir etmesi şeklindeki ödüllendirme ise en sağlıklı ve en başarılı ödüllendirmedir. [3] 6. Kıyaslama Yapmak Kıyaslama yapmak çocuklar için oldukça stres veren bir durumdur. Anne babanın veya çocuk üzerinde etkili herhangi bir büyüğün çocuğa baskıları ile kıyaslaması, onun oldukça fazla sıkıntıya sokacaktır. Bak falan şunları başarmış sen niye yapmadın? Kardeşin şöyle yapıyor sende yapsan. Gibi mesajlar çocuklar için olumlu mesajlar değildir. Bu türlü mesajlar çocuğa Sen yetersizsin. Onlar daha iyi. mesajını vererek çocuğun öz güveni konusunda sıkıntılara girmesine neden olur. Kıyaslama yapmak çocuk için bir mutsuzluk kaynağıdır. Anne babanın bu türlü kıyaslaması çocukların bilinç dışı bir rekabete iterek, kıyaslanan kişi ile de duygusal sıkıntılara girmesine neden olacaktır. Çocuğun öz güven ve kişilik gelişimi için kıyaslama yapmadan, başarıyı teşvik etmek çok önemlidir. Kıyaslama çocuğu daha gergin, kaygılı, güvensiz, mutsuz, yetersiz hale getirecektir. Anne babaların ve çocuğa bakan kişilerin bu konuya özenle dikkat etmeleri, çocuğun ruh sağlığı açısından oldukça önemlidir. 7. Çocuk İle Ortak Vakit Geçirme Çocuğunuz ile geçirdiğiniz vakit onun öz güven gelişimi açısından çok önemli olmaktadır. Çünkü ona vakit ayırmamız ona verdiğimiz değeri göstermektedir. Bilinç altına Ben sana deyer veriyorum çünkü vakit ayırıyorum mesajını vermekteyiz. Varlığı ile yokluğu hesaba katılmayan ve sanki o evde yokmuş gibi davranılan çocuk kendine olan güvenini kaybetmekte ve bu durumdan olumsuz olarak etkilenmektedir. Özellikle çocuk sayısının fazla olduğu ailelerde her bir çocuğa eşit şekilde vakit ayrılması önemlidir. [1] Çocuğumuz ile geçirdiğimiz vakit onun ile aramızda bir yakınlık sağlayarak onların bize karşı daha rahat duygusal ifade sağlamalarını ve iç dünyalarında hissettiklerini daha kolay anlamağımızı sağlayacaktırlar. Çocuğumuz ile geçirdiğimiz zamanın uzunluğu değil kalitesi önemlidir. Günlük hayat içerisinde kendinize bir program yapıp yemek yeme, televizyon seyretme, uyuma ve buna benzer birçok yaptığımız günlük işlerin yanında çocuğumuza vakit ayırmayı da programımıza dâhil etmeliyiz. Sağlıklı nesiller için çocuğa ayrılan vaktin önemi büyüktür. [6] Number 29, Volume 1,

5 Aygün Memmedova Sonuç Bu makalede başlıca amaç anne baba ve çocuk arasında iletişim yollarını aramaktır. Aradığımız bu yollar çocuklarımızın gelecekte kendilerine özgüvenlerini sağlamak, başarılı bir insan olmalarına yardımcı olacaktır. Gelişen dünya şartlarında çocukların iyi yetiştirilmesi açısından gösterilen bu grupların sayısını daha da çoğaltabiliriz. Sonuç olarak şunu söylememiz gerekir; anne baba çocuğun gelişiminde önemli yere sahiptir. Anne babanın çocukla geçirdiği zaman, çocuğa verdiği değer çocuğun özgüvenini artırır. Anne babanın çocuğa örnek olması çocuğun psikolojisini geliştirir. Çocukların farklı şekillerde yetişmelerinin sorumluları anne babalardır. Kendi hayatımızda bazı eksiklikler olsa da bunları çocuklarımızın hayatlarına yansıtmamamız gerekir. Aradığımızı bulamadıksa hayatta, çocuklarımıza hayatda aradıkları gayelere ulaşmalarına yardımcı olmamız gerekir. KAYNAKÇA 1. Dr. Hasan AYDINLI, Sık Sorulan Sorular ve Cevaplar, Zambak Yayınları, İstanbul, 2002, s Şahnaz ARAS, Çocuğunu Doğru Yeriştirmek İsteyenler İçin Ayıraç, Oğuz Eli Yayınları, Bakü, 2009, s Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü, İrfan ÇAYBOYLU, Ailede Çocuk Eğitimi, Başbakalık Yayımevi, Ankara, 2004, s Aile Araştırmalar Kurumu, Ailede Çocuk Eğitimi, Bizim Büro, Ankara, 1995, s Halit ERTUĞRUL, Ailede ve Okulda Çocuk Eğitimi, Nesil Yayınları, İstanbul, 2005, s Haluk YAVUZER, Anne Baba ve Çocuk; Ailede Çocuk Eğitimi, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1998, s k egitimi.htm 112