SIRP SYANI VE HURD AHMET PAA SERBIAN UPRISING AND HURSHIT AHMET PASHA

Transkript

1 Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi The Journal of International Social Research Cilt: 4 Sayı: 17 Volume: 4 Issue: 17 Bahar 2011 Spring 2011 SIRP SYANI VE HURD AHMET PAA SERBIAN UPRISING AND HURSHIT AHMET PASHA Süleyman UYGUN Özet Sırp syanı XIX. yüzyılda Rumeli de Osmanlı rejiminin çözülüünde önemli rol oynayan hadiselerden biridir. Dayı adıyla anılan yeniçeri aalarının ayanlarla giritikleri rekabet, isyanın ortaya çıkmasında önemli bir yer tekil etmitir. Ayan Dayı çatıması neticesinde Sırp topraklarında anari kol gezmeye balamıtı. Bunun üzerine bölge ahalisi, ayanların da kıkırtmasıyla Dayılar a karı ayaklandı. Osmanlı kuvvetleri isyanı bastırmakta güçlük çekti. Bunda en önemli dâhili neden isyana karı mücadele eden daınık ve disiplinsiz halde bulunan Osmanlı kuvvetlerinin aralarındaki sürtümeler, çıkar ilikileri ve emre itaatsizlikti. Hurit Ahmet Paa nın isyanı bastırmakla bölgeye memur edilmesi üzerine Osmanlı orduları disiplin altına alındı. Ancak isyan, Rusya- Avusturya ve Fransa gibi devletlerin müdahalesiyle uluslararası bir mesele haline dönütü. Hurit Ahmet Paa, büyük devletlerin çıkar ilikilerinden faydalanarak isyanı bastırmaya muvaffak oldu. Anahtar Kelimeler: Sırp isyanı, Hurit Ahmet Paa, Kara Yorgi. Abstract Serbian uprising is one of the events which played an important role in disintegration of the Ottoman regime in Rumelia in 19th century. The competition between yeniçeri aaları who called Dayı and Âyan is an important part in the emergence of rebellion. As a result of the competition, similar movements like anarchism began to increase in Serbian territories. So inhabitants of the region rebelled agains to Dayılar with instigation of Âyan. Ottoman forces were forced to supress the rebellion. In this case, the most important internal causes were competitions, interests and, disobeying in Ottoman forces dispersed and indisciplined. When Hurit Ahmet Pasha had charged to supress the rebellion Otoman forces were taken under discipline. But the rebellion became an international issue with invention of Russia, Austria and France. Hurshit Ahmet Pasha succeeded to supress the rebellion by taking advantage of big goverments conflict of interests. Key Words: Serbian Uprising, Hurshit Ahmet Pahsa, Kara Yorgi. Ar. Gör., Ordu Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü.

2 GR Osmanlılar ile Sırplar arasında münasebetler Orhan Bey zamanında baladı. I. Murat zamanında Sırplar, Türkler aleyhine bir ittifak vücuda getirmeye muvaffak oldularsa da 15 Haziran 1389 daki Kosova muharebesinde malub oldular 1. Fetret devrine gelindiinde Rumeli topraklarında ilerleme bir süre dursa da bu devrin kapanmasından sonra II. Murad, önce Varna da (10 Kasım 1444) sonra da ikinci defa Kosova da (17-20 Ekim 1448) çounluu Macar ve Sırplardan oluan haçlı ordusunu malup etti. Bunun üzerine Osmanlı hakimiyeti Sırp topraklarında kesinleti. II. Murad, saraydaki kulları arasından seçtii kendi adamlarını uç komutanlıklarına getirdi. Bu uçlar Osmanlı fetihlerine paralel olarak geliti. Uç beyleri zamanla, zeamet ve tımarlarını kendi adamlarına tahsis etmeye baladılar. Bosna ve Üsküp gibi yerlerde zeamet ve tımarlarının çou bu uç beylerinin kendi adamlarına aitti. Duraklama devrinde, bilhassa XVII. yüzyılda Habsburg tehdidi karısında Bosna ucu takviye edildi. Bosna ucundaki zaim ve beyler, kendilerine ait tımarların alınıp bakalarına verilmesi durumunda, Habsburglara karı tutunamayacaklarını zayıf düeceklerini söylediler. Bunun üzerine Zaimlere ve beylere zeametlerini ırsî olarak ellerinde tutma imtiyazı verildi 2. Bu beyler ileride merkezi yönetimin zayıfladıı dönemde Kapetan adıyla bilinen Ayanlar sınıfına dönümülerdir. Ayanlar ın ellerinde bulunan yerler zamanla önemli ticaret merkezi haline geldi. Özellikle Saraybosna, Balkanlar ın batısının en büyük ticaret merkezi haline geldi. Osmanlı idaresi, Bonak ve Türk tüccarları destekledi. Ayanlar bu ekilde zenginletikçe zeamet ve tımarlarını genilettiler ve Osmanlı merkezi idaresinin zayıfladıı dönemde bir nevi yerli aristokratlar haline geldiler. XVIII. yüzyılda merkezi hükümet iyice zayıfladıında kendi bölgelerini adeta özerk hale getirdiler. Devletin atadıı valileri bile tanımadılar. Ayanlar, ellerindeki toprakları iletecek köylü, ırgat ve ortakçıyı Sırplardan almaya baladılar. Sırplar kendiliklerinden geldiler ve ayanlara ortakçı durumunda toprak kölesi gibi çalımaya baladılar. Zamanla bu durum köleefendi dümanlıına dönütü 3. Bu yüzyılın sonuna doru bölgede yeniçeri aalarından oluan, Dayılar adı verilen yeni bir grup ortaya çıktı. Dayıların ortaya çıkması bölgede otoritelerini salamı olan Ayan, Zaim ve Knezlerin çıkarlarına ters dütü. Bunlar kendi kapı halklarını Dayılara karı harekete geçirdiler 4. Müslüman ve Hıristiyan reayanın birlikte balattıkları isyan, Müslüman reyanın çekilmesiyle sadece Sırp reayanın isyanı haline dönütü. Bu isyan daha sonra büyük devletlerin müdahalesiyle uluslar arası bir mesele haline geldi. Bu çalımada Sırp isyanının çıkıı ve Hurit Paa nın isyanı bastırmakla görevlendirilmesi ve isyanın bastırılması anlatılmaktadır. Sırp syan nın lk Dönemleri Sırbistan toprakları 18. Yüzyılın sonlarına doru birçok savaa sahne oldu. Bu savalar uzun süreli ve genellikle Osmanlı nın malubiyetiyle son bulduundan devlet hazinesi boalmı, devlet askerlere verecek maaı bulamaz hale gelmiti. Rusya ve Avusturya ile yapılan savaların uzun sürmesi yeniçerilerin bu savalarda yetersiz kalması neticesinde Babıali Rumeli deki Dayıların, Voyvodaların ve beylerin emri 1. Hakkı Uzunçarılı (1992). Osmanlı Tarihi, I., 3. Baskı, Ankara: TTK., s Fethedilen yerlere Bonak Zaimlerin getirilmesi zamanla Osmanlı da bir gelenek halini aldı. Rumeli de fethedilen bölgeye en yakın olan sancaklardan sipahiler gönderilirdi. Macaristan a ve Hırvatistan a gönderilen sipahilerin ekserisi Bonaklardan oluuyordu. Halil nalcık (2010). Osmanlılar, Fütuhat, mparatorluk, Avrupa ile likiler, stanbul: Tima Yayınları, s Halil nalcık, a.g.e., s Halil nalcık (2010). Devleti Aliyye, I., stanbul: Türkiye Bankası Yayınları, s. 335.

3 altında bulunanlardan yararlanma yoluna gitti. Bu durumdan istifade eden Dayılar 5, Voyvodalar ve beyler bölgede nüfuzlarını daha da arttırdılar. Bu baıbozuk beyler savalar esnasında devlete yaptıkları yardımı sava sonrasında halktan misliyle toplamaktaydılar. Dier yandan devletin Rumeli ye tayin ettii valiler, kadılar ve naiplerin bir kısmı da bu baıbozuk beylerle anlaıp, halka yapılan zulümlere göz yumdular. Bu zulümlere maruz kalan Müslüman halk, sadece devletten yardım beklerken uzun zamandan beri fırsat kollayan Sırplar; Rusya, Avusturya nın kıkırtmalarının ve Avrupa daki özgürlükçü fikir akımlarının da etkisiyle 6 isyan hazırlıına balamaktaydılar. Ancak bu isyan hareketi daha çok sosyal nedenlere dayanıyordu. 7 Napolyon un 17 Ekim 1797 de Avusturya ile Compo Formio Antlaması nı imzalamasıyla Yediada ve Arnavutluk kıyılarındaki bazı limanlar Fransızların eline geçti. Bunun üzerine ilk defa Fransızlarla Osmanlılar ortak sınıra sahip olmutu. Böylece Fransızların ihtilal fikirleri Sırplar ve dier Balkan halkları üzerinde daha kolay yayılma imkanı buldu 8. Avusturya bu anlamadan sonra asıl tehlikenin Napolyon dan geleceini hesaplayarak Balkanlar ve Güneydou Avrupa daki genileme siyasetinden vazgeçerek mevcut durumun korunmasından yana bir tavır takındı 9. Bu gelimelerden dolayı gerek Rumeli, gerekse Sırp topraklarında büyük bir otorite boluu yaandı. Sırp topraklarındaki otorite boluu baıbozuk yamakların 13 Ekim 1801 de Semendire Sancaı nda Hacı Mustafa Paa yı katletmeleriyle kendini gösterdi 10. Hacı Mustafa Paa ( ) reayayı koruyucu muamelesi ve yardım etmesinden dolayı Sırplar arasında sevilirdi 11. Hacı Mustafa yı öldüren ve daha bir çok zalimlikler yapan Dayılarla hemen mücadele etme yolunu tercih etmeyen Babıali bunların cezalarını sonraya erteledi. Kaptan-ı Derya Hüseyin Paa nın aracı olması ve dayıların Babiali ye sadık kullar olduklarını bildirmeleri üzerine III. Selim bunları affetti 12. Bu af kararıyla cesaretlenen dayılar faaliyetlerine daha da hız verdiler ve 18. Yüzyıl boyunca deiik zamanlarda birçok defa yasaklanmasına ramen nahiye ve köylere hanlar ina ettiler. Buralara kabadayılarını 20 ve 30 ar kiilik guruplarla Voyvoda ve Mütesellim olarak gönderdiler. Bu ekilde otoritelerini sancakların en ücra köelerine kadar yaydılar, tımar ve zeamet topaklarını çiftliklere dönütürerek halktan 5 Belgrad Valisi Hacı Mustafa Paa nın öldürülmesinin ardından kimse ondan boalan yere geçmeye cesaret edemedi. Bunun üzerine Yeniçeriler, Sırbistan da birlemeye ve sipahilerin yerlerine geçmeye çalıtılar. Bunların elebalarından üç tanesi, (Mehmet Foçolu, Molla Yusuf, Aanlı Hüseyin) Kuzey Afrika daki tekilatı örnek tutarak Dayı unvanını aldılar ve memleketi aralarında paylatılar. Baron Joseph Von Hammer (1999). Büyük Osmanlı Tarihi, (Yayına Haz. Mümin Çevik-Erol Kılıç) IX, stanbul: Üçdal Neriyat, s. 156; A. Ubicini (1865) Les Serbest De Turquie, Paris: Palais Royal, p Dusan T. Batakovic (1993). Kosovo La Spırale De La Haine, Lausanne: L Age d Homme, p Daniel Panzac (1995). Histoir Economique et Sociale De L Empire Ottoman et De La Turquie ( ), Collection Turcica, Vol VIII., Peeters: p Bu anlamadan sonra Fransızların Osmanlı sınırlarına dayanmasıyla, Rus Sefareti, Batercümanı Fonton aracılııyla Babıali nezdinde teebbüste bulunarak Toulon daki hazırlıkların Osmanlı ya karı olduunu, Fransızların Arnavutluk ve Mora ya taarruza karar verdiklerini bildirip Rusya ile ibirlii yapılmasını telkin etti. smail Soysal, Fransız ihtilali ve Türk Fransız Diplomasi Münasebetleri ( ), TTK. Ankara 1987, s. 258; Çolak, Kâmil (2008). Mısır ın Fransızlar Tarafından gali ve Tahliyesi ( ), Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Dergisi, II., s Selim Aslanta (2009). Sırp syanının Uluslar arası Boyutu, Uluslararası likiler, VI., S.21, Ankara: s Hacı Mustafa Paa yı Pazvandolu nun öldürttüüne dair güçlü iaretler vardır. Nitekim birkaç kez Hacı Mustafa Paa yı öldürmeleri hususunda Dayılara mektup yazmıtı. Bu nedenle Belgrad daki bu suikast Pazvandolu nun ii olarak telakki edildi. Selim Aslanta (2007). Osmanlı da Sırp syanları, stanbul: Kitap Yayınevi, s M.L. de S. Bystrzonowski (1845). Sur La Serbie Dans Ses Rapport Européens Avec La Question D Orient, Paris: Librairie D Amyot Editeur, p ; Enver Ziya Karal (1983). Osmanlı Tarihi, V., 4. Baskı, Ankara: TTK, s A. Ubicini (1865). Les Serbest De Turquie, Paris: p. 24; Selim Aslanta, a.g.e., s. 66.

4 aır vergiler tahsil etmeye baladılar. Bu uygulamaya muhalefet eden yerel yöneticiler Dayılar tarafından sancaktan sürüldü 13. Dayıların Semendire Sancaı nda kurdukları bu idareye karı ilk tepkiler Knezler, tımar sahipleri ve Zaimlerden geldi. Zemun da 14 bulunan sipahiler Mart 1802 de isyana hazırlık için Vasa Çarapiç e silah ve mühimmat gönderdiler. Daha sonra zaimlerden Konyalı Mehmet Aa ve Hasan Bey Sırplarla birlikte bir isyan tertiplemek istediyse de bunda baarılı olamadı. Bunun üzerine Knezler Avusturya dan yardım talebinde bulundular. Osmanlı Devleti ile ilikisini bozmak istemeyen Avusturya bu istei reddetti. 15 Knezlerin bu hareketini cezalandırmak isteyen Dayılar, hadiseye karıan Knezlerin öldürülmesi, onların yerine kendilerine sadık Knezlerin tayin edilmesi ve reayanın elindeki silahların toplanmasına karar verdiler. Dayılar, bu amaçla nahiyelerdeki subaı ve kabadayılarına knezleri idam etmelerine dair emirler gönderdiler. Dayıların ölüm listesinin baındaki isim Valyevo Baknezi Aleksa Nenadoviç ti. Dayılar Nenadoviç i ortadan kaldırma iini Valyevo ya gelen Foçolu Mehmed e verdiler o da 4 ubat günü Aleksa Nenadoviç i yakalatıp idam ettirdi. Daha sonra da Nenadoviç in Avusturyalılara yazdıı mektup ahaliye okunarak ihanetin bedelinin idam olduu duyuruldu. 16 Bundan sonra her taraf dayıların hakimiyetine geçti. Daha sonra Schabatz ve Rauko knezi de idam edildi. Dayıların yaptıı dayanılmaz hareketler üzerine Knezler III. Selim e bir heyet gönderdiler. Bu heyet, dayıların, kendi inançlarına saldırdıklarını, kadınlarının ve kızlarının çile çektiini, manastırlardaki kitapların yakıldıını, içkileriyle alay ettiklerini ve daha nice fenalıklar yaptıklarını bildirerek III. Selim den bu duruma bir an önce çare bulmasını istediler. III. Selim veziri aracılııyla cevap vererek ikâyetlerinde haklı olduklarını, ancak inançlı kiilerin birbirlerine kılıç çekmemesi gerektiini, Dayılara karı bölgeye baka askerler göndereceini ve bu askerlerin sükûneti salayacaını söyledi. Sırp heyet III. Selim in verdii sözü muteber bulmayarak ülkelerine döndü 17. Knez heyetinin stanbul a gittiini duyan Dayılar hemen harekete geçerek birçok Knezi öldürdüler. Sırpların kroniklerine göre önce Stanoje ve Belitza daki knezler, daha sonra da Etienne de Sock, Theophan, Marc Tschaparapitch kalelerindeki knezler öldürüldü. Öldürülen knezlerin sayısı yüzü buluyordu. Bundan baka Dayılar Arnavut kabadayı Uzun Mehmet i de Kara Yorgi yi öldürmek üzere Topolo ya gönderdi. Kara Yorgi bu saldırıdan sa kurtulup umatya ormanlarına Haydut (hajduk) adı verilen Sırp asilerin yanına kaçmayı baardı. 18 Bu sırada Kara Yorgi nin yanında iki arkadaı Yanko Katitich ve knez olan kardei (Marc Tschaparapitch) dayılar tarafından öldürülen Vasso-Tscaparapitch vardı. Daha sonra Glorasch ve Veliko da bunlara katıldı Baron Joseph Von Hammer, a.g.e, 156. Selim Aslanta, a.g.e., s Zemun, Belgrad ın karısında Tuna nın tam öte yakasında bir ehirdir. 15 Selim Aslanta, a.g.e.,s Selim Aslanta, a.g.e., s Joseph Reinach (1876). La Serbie et Le Montenegro, Paris: p. 61; A. Ubicini (1865). Les Serbest De Turquie, Paris: p Joseph Reinach, a.g.e., p ; John K. Cox (2002). The History Of Serbia, Westport: Greenwood Press, p.6, Hammer, a.g.e., s. 156.

5 Topololu Çiftçi Perre nin olu, domuz sürüleri çobanı olan Kara Yorgi, (Doumu? ölümü 12 Semendire 12 Kasım Pazartesi ) uzun boylu, geni omuzlu, kafası uzun, burnu vurgulu, sert görünülü biriydi. Kara Yorgi nin gençlii bazı savalarla geçmiti. Kara Yorgi 1787 de Avusturya ayaklanmasında Albay Mihaljevitch komutasında babasıyla beraber isyancılara karı savamıtı 21. Bundan baka Osmanlı-Avusturya savaında bata Kara Yorgi olmak üzere isyan liderlerinden bir kısmı Avusturya ordularının hizmetinde bulunmulardı 22. Kara Yorgi, çobanlık yaptıı esnada bir Türkü öldürmütü 23. Kara Yorgi, isyan kararı aldıı zaman Topolo hancısı brahim, Molla Yusuf un verdii emirle reayadan arpa ekimi için topraı sürmelerini istedi ve onları ölümle tehdit etti. Ancak Sırp reaya brahim e itaat etmedi. Bu arada Banya Köyü nden bir Müslüman öldürüldü. Öldürülen kiinin cenazesi Müslümanlar ve Sırplar tarafından Rudrik e getirilerek defnedildi. Cenazeden dönen Sırplar Topolo ve çevresindeki hanları yaktılar. Hanları atee veren yaklaık yetmi kiilik gurup Kolpyar Daı na kaçarak Kara Yorgi ile bulutu 24. Kara Yorgi isyan kararı aldıı zaman babası Pierre buna karı çıkarak Osmanlı dan af dilemesi ve vatanını terk etmemesi için ona yalvardı. Bunun üzerine Kara Yorgi, kesinlikle af dilemeyeceini söyledi. Babası: Öyleyse sen git, ben burada kalacaım dedi. Kara Yorgi babasına: Seni cellatların eline bırakmamı mı istiyorsun, kendi ellerimle öldürürüm daha iyi dedikten sonra babasını öldürdü 25. umatya Daı nda Morava ve Kolubra valileri, isyancı knezlerin efi Jacop Nenadovitch, Papaf Lucas, korkunç haydut Kjurtschia, Klitchevatz Knezi Milenco ve Pierre Thedolovitch, toplanarak isyan için ef seçmeye karar verdiler. Herkesin istei Glorasch ı ef yapmaktı. Ancak Glorasch söz alarak: Ben iyi savaırım ancak komutan olamam dedi. Bunun üzerine liderler Kara Yorgi ye ef olması konusunda baskı yaptılar. Kara Yorgi ilk bata bu teklifi tereddütle karılasa da sonra kabul etti. Böylece Kara Yorgi nin eflii kabul edilmi oldu 26. Bu sırada III. Selim daha önce baka yerden bölgeye asker getirteceine dair sözünü tuttu ve Ebu Bekir Paa yı Belgrad a tayin etti. Ebu Bekir Paa Ni e geldiinde aldıı ferman gerei yeniçerileri disipline sokmaya çalıtıysa da yeniçeriler onu dinlemedi. Bölgede bulunan dier askeri güç sipahilerse dayıların efi olan Pazvandolu nu destekliyordu. Dayılar ise bölgedeki birçok kaleye hâkim olduundan 20 Kara Yorgi nin doum ve ölüm tarihiyle ilgili bir çok kaynak farklı tarihler vermektedir. Ancak devletin resmi kayıtları Kara Yorgi nin ölüm tarihini 12 Kasım Pazartesi 1816 olarak vermektedir. BAO. H. H., 495/24301; Ancak hangi tarihte doduuna dair kesin bilgiye sahip deiliz. Bu nedenle hangi tarihte doduuna dair kesin bilgi vermemiz doru olmaz. Örnein Dusan Batakovitch, Kara Yorgi nin doumunu Viegrad 14 Eylül 1752 ölümü Radovanje 24 Temmuz 1817 olarak vermektedir. Batakovitch, Dusan T. (2005). Histoire du Peuple Serbe, Lausanne: l Age d Homme, p ; Charlotte De Sor ise eserinde Kara Yorgi nin Viegrad ta 1770 te doduu söyler. Charlotte De Sor (1844). Le Berge Roi, Paris: p Selim Aslanta da eserinde Kara Yorgi nin hangi tarih de doduuna dair kesin bilginin verilemeyeceinden bahseder. Selim Aslanta, a.g.e., s Joseph Reinach, a.g.e., p Selim Aslanta, a.g.m., s Charlotte De Sor, a.g.e., p Selim Aslanta, a.g.e., s Joseph Reinach, a.g.e., p.64. Kara Yorgi nin babasını öldürdüüne dair bakınız. Selim Aslanta, a.g.e.,s. 73. Ayrıca Reinach Kara Yorgi nin babasından baka kardeini de öldürmesini u ekilde anlatır: Bu olaydan kısa süre sonra Kara Yorgi nin kardei Marinko gelerek ailelerinin olduunu ve onları düünmesi gerektiini söyledi. Marinko nun sözleri üzerine Kara Yorgi kardeinin de baını kesti ve arkasından sakin bir ekilde kardeinin kesik baını arkadalarının bakıları önünde fırlattı ve: Biz bu avaı ölünceye kadar sürdüreceiz, burada savaacaklar ya kadınlarının yanına gidip onların eteinin arkasına saklanacaklar ya da bizim yanımızda savaacaklar. Dedi. Joseph Reinach, a.g.e., p Selim Aslanta, a.g.e., s ; Reinach ise Kara Yorgi nin kendisinin ef olmak istediini ileri sürer. Joseph Reinach, a.g.e., p

6 Bosna ve Sırbistan paalarını dinlemiyorlardı. 27 Bu artlar altında bölgeye gelen Belgrad Valisi Ebu Bekir Paa, hemen Kara Yorgi ye: imdi adalet salanacak evlerinize dönün hayvanlarınız ve sabanlarınız sizi bekliyor. Diyerek haber gönderdi. Kara Yorgi bu sırada üç elçisini (Jean Pratch, Nenadovitch ve Tchardaklia) Saint Petersburg a gönderdi. Ruslar bu elçilere, Napolyon tehlikesinden dolayı, isteklerinizi stanbul a bildirmelerini söyledi. Ancak Kara Yorgi, bu nasihata uymadı 28. Bu sırada Ebû Bekir Paa Sırp kocabalarını etrafına toplayıp onlarla görütü. Hepsinin Belgrad daki dayılardan ikâyetçi olduklarını örendi. Ebû Bekir Paa, onlara birliklerini daıtmalarını söyledi. Kaleden dayıların atılmalarının devletin de istei olduuna dair bir buyrulu gönderdi. Bu hareketi haber alan Belgrad Muhafızı, Süleyman Paa Zemnun dan hareketle gelip Halil Paa ile dayılara karı birleti. Belgrad ahalisinin hatta kendi taraftarlarının da onlarla birlemesi dayıların kollarını kanatlarını kırdı. Daha sonra Dayılara haber gönderilerek: Devlet sizin suçunuzu affetti lâkin stanbul a gitmeniz lazımdır. Diyerek Ada-i Kebir e gönderdiler 29. Ada muhafızı Recep Aa ya gönderilen gizli tahrirat gereince, dayıların çou geceleyin idam edilip kesik baları stanbul a gönderildi. Dayıların ortadan kalkmasıyla Sırp asilerin isyanlarından vazgeçmeleri beklenirken, aksine isyana devam ettiler. Kara Yorgi, Belgrad muhasarasına devam etti. Bunun üzerine Ni muhafızı Hafız Paa, Belgrad a gönderildi. Mlenko Kjupria da 3 bin adamıyla bekliyordu. Kara Yorgi ve umatya daki Sırplar da Belgrad a yardıma geldiler. Hafız Paa nın ordusu Sipahiler, Yeniçeriler ve Baıbozuklardan oluuyordu. Sava esnasında Hafız Paa nın ölmesi askerlerin moralini bozdu. Hafız Paa nın ölmesine sinirlenen yeniçeriler, Voyvoda Guiska Voullitchevitch i öldürdüler. Babıali askerlerin moralini düzeltmek için Bosna, Arnavutluk ve Hersek teki tüm askerlerin bölgeye nakledilmesi için emir gönderdi. Sava devam ederken Dirina tarafında tuzaa düürülen Osmanlı kuvvetlerinden bin kadarı öldürüldü. Türkler bu tuzakta Sırplara yardım eden bütün knezleri öldürdüler. Bu sırada Bosna da toplanan Türk heyeti Sırpların isyandan vazgeçmelerini istedilerse de Kara Yorgi için bu çaba bounaydı. Bu çarpımalarda eski Goras Seraskeri Sinan Paa, Kulin Seraskeri Mehmet Kaptan ve iki olu öldürülmütü. Sırp isyancılara göre Kosova yenilgisinin intikamı alınmıtı 30. Osmanlı ordusunun muhasarası ayrıca Böürdelen, Semendire, Öziçe ve Sokol kalelerinde devam etti. brahim Paa, bu sırada yine barı için haber gönderdi. syancı Sırplar arasında Kara Yorgi ye muhalifler de vardı. Bu muhalifler Jacop Levisvh, Mladen, Pierre Dobrinjatz, Galavasch ve Stonia Alas idi. Muhaliflerin uzun tartımalarından sonra Sırp heyet stanbul a gitti. Heyetin stanbul a gittiini duyan Ruslar, Sırplara bizim geliimiz yakındır diye haber göndererek Sırpları oyalama yoluna gitti. Tam bu sırada Sultan anlama metni üzerinde mutabık kalmıtı. Sultan nın metni imzalamasının en önemli nedeni bu sırada Rus tehlikesinin de ba göstermesiydi. Zaten Osmanlı askerlerinin isyancılar karısında aciz kaldıı haberi stanbul a ulamıtı 31. Ruslarla olası bir savata ordunun iki cephede savaması söz 27 Daniel Panzac (1995). Histoir Economique et Sociale De L Empire Ottoman et De La Turquie ( ), Collection Turcica Vol VIII., Peeters: p.151; Joseph Reinach, a.g.e., p ; Yeniçerilerin Pazvandolunu desteklemesiyle bölge Pazvandolu na yakın dayıların eline geçti. Dayıların baskısı altında bölgede anari kol gezer oldu. Reaya bu durumdan kurtulmanın yollarını aramaktaydı. Daniel Panzac, a.g.e., p Joseph Reinach, a.g.e., p anizâde, a.g.e., Cilt II., s ; Cevdet, Tarih, C. IX., s Joseph Reinach, a.g.e., p BAO. H. H., 651/

7 konusuydu. Bu nedenle bir an önce Sırplarla atekesin salanması gerekiyordu 32. çko (Itschsko) sultana imzalattırdıı anlama metnini Kara Yorgi ye de onaylatmak üzere onun yanına gitti. Kara Yorgi, anlama metnini imzaladı. Daha sonra çko, imzalattırdıı anlama metnini bu defa III. Selim e verdiinde, Sultan, anlama metnini bu defa kabul etmedi. III. Selim in metni kabul etmemesinin kayda deer sebepleri vardı. Bu isteklerin kabul edilmesi halinde Sırplar adeta özerk bir Cumhuriyet haline geleceklerdi. Dier yandan Napolyon, 17 Ekim 1805 te Austerlitz de Avusturya ordularını yenmi ve bu galibiyetler Avrupa daki dengeleri tamamen deitirmiti. Bu galibiyet sonrasında Fransa-Avusturya arasında imzalanan Pressburg anlamasıyla (26 Aralık 1805) Dalmaçya ve stra Fransızların eline geçti. Napolyon, Ruslara karı yapacaı savata Osmanlı nın desteini almak için stanbul daki maslahatgüzarı Ruffin e gerekli talimatları vermiti 33. Napolyon tehlikesi karısında Rusya ve Avusturya Sırp isyanının son bulması için harekete geçtiler da Rusya ve Avusturya devletleri Sırbistan ın da Eflak ve Bodan Beylikleri gibi müstakil bir beylik olarak tanınmasını teklif ettiler 34. Napolyon un bu hususta muhalefeti üzerine Osmanlı hükümeti bu teklifi reddetti. Rusya ve Avusturya Sırbistan ın Beylik olarak tanınması teklifini Osmanlı Hükümeti nin reddetmesi üzerine Rusya daha önce yaptıı atekesi bozarak Osmanlıya sava ilan etti. Osmanlı devletinin Rusya seferi ile megul olması Sırbistan isyanını bastırmakla megul olan ordunun gücünü zayıflattı. Bu sırada Kara Yorgi ve Sırp ileri gelenleri, Belgrad muhafızı Süleyman Paa ya eer Kırcali reisi Goancalı Halil Aa Belgrad dan kovulursa, Sırpların daılarak hükümete itaat edeceklerini bildirdi. Süleyman Paa bu sözlere inandı. Halil Aa nın elinde Kal a-i Zir (aaı kale), Süleyman Paa nın elinde ise Kal a-i Bâlâ (yukarı kale) bulunmaktaydı. Süleyman Paa, bütün kaleler elinde olmadan Sırplara karı istedii gibi hareket edemeyeceini söyledi. Eski bir celali olan Halil Aa, devlet nezdindeki kötü sicilini düzeltmek ve itibarını artırmak için Belgrad dan çıkma emrini yerine getirdi 35. Hurit Ahmet Paa nın Sırp syanını Bastırmaya Memuriyeti Sırp syanı iki yıldan beri bir türlü bastırılamamıtı. Bunun en önemli dahili sebebi bölgedeki Osmanlı paalarının aralarında mevcut olan sürtümelerdi. Bir dier sebebi ise isyanı bastırmakla görevlendirilen Osmanlı kuvvetlerinin hakim olunamayacak kadar çok farklı kaynaklardan gelen askeri birliklerden (yeniçeriler, sipahiler, Bosna ve Arnavutluk gibi çevre vilayetlerden gelen yardımcı kuvvetler ve Dayıların elinde bulunan baıbozuk askerler) müteekkil olmasıydı. Ebu Bekir Paa, Sırplar üzerine gönderilse de daınık halde bulunan askerlere sözünü geçiremedi. Kalelere kapanmı dayılar da onun sözünü dinlemedi. Bu nedenle Sırplara karı hiyerarik düzen içerisinde hareket söz konusu deildi. Bütün askerleri tekelinde bulunduracak ve orduyu disipline sokacak dirayetli bir yöneticinin varlıına ihtiyaç vardı. III. Selim isyanı bastırmak için Rumeli nin en kudretli ayanlarından Sirozlu smail Bey ile müaverede bulunulmasını emretti. Sirozlu, Selanik Mutasarrıfı Mustafa Paa nın Serasker olarak memur edilmesini önerdi. Ancak Mustafa Paa bu 32 Selim Aslanta, a.g.e., s Selim Aslanta, a.g.m., s ; Joseph Reinach, a.g.e., p ; A. Ubicini (1865). Les Serbest De Turquie, Paris: p anizade Mehmet Ataullah (1867). Tarih-i anizade, C. II., stanbul: s anizâde, a.g.e., s. 173.

8 memuriyete iktidarı olmadıını söyleyerek affını istedi. Bunun üzerine Sirozlu smail Bey, Bu sırada Ni Muhafızı olan Hurit Ahmet Paa yı tavsiye etti. Zira Hurit Ahmet Paa, Mısır valilii yaptıı dönemde baıbozuk Mısır beyleriyle mücadele ettiinden isyanlar konusunda deneyimliydi. Zaten Hurit Ahmet Paa nın bundan sonraki devlet hayatı da Diyarbakır ve Halep syanları, Mora syanı gibi olaylarla geçecekti. Ayrıca Hurit Ahmet Paa, Mehmet Ali Paa nın karısında uzun süre Mısır da vali olarak kalabilmiti. Dier yandan Halet Efendi de onu destekliyordu. Hurit Ahmet Paa, Mısır valiliinden azledildikten kısa süre sonra Sırp isyanı henüz balamıtı. Hurit Ahmet Paa, bu sırada Babıali ye kendisine uygun bir mansap verilmesi için istekte bulunması üzerine Ni e tayin edilmiti. Görev yerine ulaan Hurit Ahmet Paa, hemen Sırplı maslahatına girieceini bildirdi.(28 Aralık 1806). Hurit Ahmet Paa, tayin yerine ulatıında Yeniehir ve civarında bulunan köylerde uzun süre devam eden isyandan dolayı reaya da borç içindeydi. Bunun üzerine Hurit Ahmet Paa reayanın devlete olan borcunu erteledi. Bölgede asayii bozup halka zulmedenleri cezalandırdı. Daha sonra Babıali ye kimsenin tecavüze maruz kalmadıına ve haksız yere idam edilmesine göz yummadıına dair mektup gönderdi 36. Bundan kısa Babıali Sirozlu smail Bey in tavsiyesine uyarak Hurit Ahmet Paa yı Nisan 1807 de Rumeli Valilii ne tayin etti 37. Böylece Hurit Ahmet Paa, Sırp asilerle mücadelede önemli bir konuma getirildi. Hurit Ahmet Paa, Rumeli valiliine atandıktan sonra ilk ii kendine muhalif olan ve bölgede her türlü zulüm ve zorbalıı yapan Dayılar ve Ayanları de bertaraf etmek oldu. Bölgede önemli bir yere sahip olan Köstendil Ayanı Edip Aa nın yerine vezirlik rütbesiyle smail Aa nın atanması ayanlıın devam etmesi demekti. Hurit Ahmet Paa, bu durumun Rumeli ordusundaki yapıyı tamamen deitireceini, Sırplarla mücadele etmekte olan Rumeli ordusunu güçsüz kılacaını ileri sürerek smail Aa nın vezirliinin kabul edilmemesi gerektiini III. Selim e bildirdi. III. Selim de: Aceleten ordudan fermanı yazılıp serasker müarunileyhe gönderilsin. Balası smail namında vezirim yoktur. Ona vezâret külliyen haramdır ve çıkan emrim icra olunsun. diyerek Hurit Ahmet Paa nın isteini yerine getirdi. 38 Dier yandan bu esnada Sırplar ile mücadele etmekte olan Pazvandolu nun (6 ubat 1807) öldüü haberi gelince onun yerine dris Paa Vidin valiliine getirilerek Sırplar üzerine memur edildi 39. Bu sırada Kara Yorgi, elindeki yirmi bine yakın askeriyle Belgrad ı muhasaraya balamıtı. Süleyman Paa, bu durumda kaleyi müdafaa edemeyeceini anlayarak ne yapacaını aırdı. Kara Yorgi, Halil Aa nın kaleden kesin suretle gitmesini istedi ve Müslüman ahaliden isteyenin Halil Aa ile gidebileceini söyledi. Ahali Halil Aa ile gitmenin yanlı olacaı kanaatine vardı. Halil Aa, Sırpların Paskalya Yortusu kutlamalarından faydalanarak kendisi için kurulan tuzakları atlatarak kaçmayı baardı. Sabah olunca durumu anlayan Sırplar, Halil Aa ve adamlarına arkalarından ate etseler de gemilere bir zarar gelmediinden salimen Ada Kalesi ne vardılar. Bu 36 BAO. H. H., 37/ BAO. H. H., 505/ BAO. H. H., 505/ Rumelide ki en güçlü ayanlardan biri olan Vidin Ayanı Pazvandolu Osman, Belgrad Muhafızı olan Hacı Mustafa yı, kendi çıkarlarına ters bulduu gerekçesiyle, ortadan kaldırmayı planlıyordu. Bu nedenle Dayıları kendi yanına çekerek gücünü daha da arttırdı. Daha sonra bölgeye gelen valiler, bata Bosna Valisi Ebubekir Paa olmak üzere, Dayıların nüfuzunu kırınca bu defa devletten yana tavır alarak Sırp isyanının bastırılmasında etkin rol oynadı. Ancak Sırp isyanını bastırmaya memur edilen Ebubekir Paa, Pazvandolu na karı her zaman temkinli yaklatı. Planladıı ilerde ona hiçbir malumat vermedi. Selim Aslanta, a.g.e., s , 87.

9 esnada Arnavut ve sekban asilerinin binbaısı Arif Bey kendisine el altından verilen 50 bin kuruu alarak, Kurban Bayramı sabahı varo kapısını açtı ve 15 bin Sırplıyı içeri aldı. Ehl-i slam bayram namazı için camilere gittiklerinde Sırp asilerinin hücumuna uradı ve camilere kapanıp kendilerini müdafaaya giriti. Ancak çaresiz kalan ahali teslim olmak zorunda kaldılar 40. Sırplara bayram gecesi kale kapısını açan Aziz Bey ve adamları Kara Yorgi nin iltifatlarına mazhar olup Ni e doru gönderildiler. Ancak Aziz Bey ve adamları Devebaırtan hanlarına geldikleri zaman çok sayıda Sırp isyancı üzerine saldırması üzerine silahlarıyla beraber hana kapandılar. Sırplar Aziz Bey in adamlarını öldürdükten sonra hanı atee verip Aziz Bey i de yaktılar. Bu olaydan sonra Babıali, Süleyman Paa ya Belgrad ı terk edip Ni e çekilmesi yolunda emir gönderdi. Süleyman Paa Ni e gitmek üzere kapısı halkıyla kaleden çıkınca Sırplar kaleyi zapt ettiler. Süleyman Paa ve askerleri ise kaleden bir saatlik mesafeye gidemeden Kara Yorgi nin kurduu pusuya dütü ve askerlerin birçou öldürüldü 41. Böylece Kara Yorgi, 7 Mart 1807 de Belgrad ı tamamen ele geçirdikten sonra ehir yamalandı ve binlerce Türk Sırplı asiler tarafından öldürüldü. ehirde kalan iki yüz kadar Yeniçeri de Belgrad dan kaçtıkları esnada Sırp asiler tarafından yakalanarak öldürüldüler 42. Belgrad ın düüünden kısa bir süre sonra 29 Mayıs 1807 de stanbul da çıkan isyanda III. Selim tahttan indirildi. stanbul daki kargaa, cephedeki Osmanlı ordularında moral bozukluuna neden oldu 43. Bu durumdan istifade eden Ruslar17 Haziran 1807 de General van sayev komutasında Tuna yı geçerek Sırplarla birletiler. Rus desteini alan Sırp isyancılar Negotin yakınlarında Stubik ve Malaynitza da Osmanlı askerlerini malup ettiler. Sırpların bu baarılarını gören Rus temsilci Baron Paulicci, Kara Yorgi ye ilettii mektupta Rusların Sırplara her türlü yardımda bulunacaına dair söz verdi. Ruslar ile Sırplar arasında yapılan anlamaya göre Rusya, Sırbistan ın idari ve mali ilerini düzenlemek üzere Yunan olmayan memurlar atayacak ve Sırpların elinde bulunan bütün kalelere Rus askerleri yerletirilecekti. Dier yandan Rus General Kemensky, Rusların Sırplarla aynı soydan ve dinden olduunu söyleyerek destekledi. Bunun üzerine Kara Yorgi altı bin Sırp ile Rusların yanında Osmanlı ya karı savaacaını bildirdi 44. Rusların Sırplar üzerinde kontrol kurmasını salayan bu anlama, Rusların Fransızlara malup olmalarından dolayı uygulama safhasına geçemedi. Ancak Sırplar muhasaralarına devam ederek Öziçe Kalesi ni muhasara ettiler. Öziçe ahalisi bir müddet dayandı; fakat yiyecekleri bittii için bazı artlarla kaleyi teslim ettiler. Bunu Semendere Kalesi nin mukavele ile teslimi takip etti; fakat Sırplar mukaveleyi hiçe sayarak ahalinin kimini esir edip kimini öldürdü. Sırplar bundan sonra Sokol Kalesi ni muhasara ettiler. Fakat kale sarp ve kayalık bir yerde olduundan Sırplar bu kaleden baka Sırbistan da bütün kale ve toprakları ele geçirdiler 45. Bu sırada bir taraftan Rusya üzerine hareket eden Orduy-ı Hümayun için levazım tedarikine özen gösterilirken 40 Cevdet, Tarih, IX, s Cevdet, Tarih, IX., s Joseph Reinach, a.g.e., p Selim Aslanta, a.g.e., s M.L. de S. Bystrzonowski (1845). Sur La Serbie Dans Ses Rapport Européens Avec La Question D Orient, Paris: Librairie D Amyot Editeur, p Cevdet, Tarih, IX., s ; Von L. Ranke (1829). Die Serbisch Revolution Aus Serbischen Papieren und Mittheilungen, Hamburg: p

10 dier taraftan Sırbistan üzerine hareket eden Hurit Ahmet Paa ya asker ve mühimmat gönderilmekteydi. Kara Yorgi, çeteler tekil ederek onları Belina, Visegrad, Pirepol, Seniçe, Yenipazar, Kurunlu, Ni, ehrköy ve Vidin kazalarına göndererek buraları yamalattı. Bu sırada Siroz Valisi smail Bey, Hurit Ahmet Paa nın emrine memur edildiyse de mühimmat ve yiyecek sıkıntısı olduundan Hurit Ahmet Paa nın askerleri daıldı. Bu çarpımada sadece Tahir Paa direnebilmiti. Dier yandan Vidin e çıkan Rus askerleri Sırp asilerle birleerek dris Paa üzerine saldırdı. Zor durumda kalan dris Paa, acilen 50 bin asker top, zahire ve mühimmata ihtiyaç olduunu Babıaliye bildirdi 46. Fakat Babıali Rumeli deki mevcut askerlerin zahire ihtiyacını karılamaktan acizdi. Bu yüzden Avusturya dan zahire satın almak zorunda kalmıtı 47. artların Osmanlı nın aleyhine dönmeye baladıı sırada, Napolyon tehlikesi karısında zor durumda kalan Ruslar bir taraftan Sırplara verdikleri destei keserken dier taraftan Osmanlıyla sulh yapma giriimlerinde bulunmaya baladılar. Fransızlar karısında aciz kalan Ruslar 7 Temmuz 1807 de Tilsit Anlaması nı imzalamak zorunda kaldılar 48. Bu anlama 25 madde ve 5 ek maddeden oluuyordu 49. Bu anlamaya göre Rusya, Fransa nın arabuluculuuyla Osmanlı Devleti ile anlamayı kabul edecekti. Eer Osmanlı Devleti, bu anlamaya yanamaz ise stanbul ve Rumeli hariç olmak üzere Osmanlı toprakları Rusya ve Fransa arasında paylaılacaktı. Bunun üzerine Rusya ile Osmanlı arasında mütareke kabul edildi. Ruslarla müzakereleri yürütmek üzere Galip Efendi görevlendirildi. Yergöü yakınlarında Slaboza Adası nda Osmanlı, Rus ve Fransız murahhaslarının müzakereleri sonucunda 25 Austos 1807 de Rusya ile Osmanlı Devleti arasında atekes imzalandı. Bu sırada Kara Yorgi elde ettii baarılara güvenerek Sırbistan ın istiklali kabul edilmedikçe silah bırakmayacaını ilan etti. Hatta Rusya dan bazı memur ve subaylar getirterek mülki ve idari iler baladı. Ancak Rusya askeri yönden Sırplara vaat ettii yardımı yapamadı. Sırpları tamamen gözden çıkarmak istemeyen Ruslar, Rodofinikin aracılııyla Hurit Ahmet Paa ya bir mektup göndererek Sırplara hücum etmemesini istedi. Hurit Ahmet Paa, Osmanlı-Rus mütarekesinin Sırp meselesiyle bir ilikisi olmadıı ve eer Sırplar barıtan yanaysa dorudan Osmanlı yönetimine müracaat etmeleri, bu durumda kendisinin de Sırp reayasına yardımcı olacaını bildirdi 50. Fakat Osmanlı Hükümeti Sırpların imtiyazlı olmasını istemeyince 1809 senesinde Rusya, Osmanlı Devleti ne yeniden harp ilan etti. Bu sırada Vidin tarafından gelen haberlere göre Rus askeri Tuna Nehri nin beri tarafına geçerek Sırpların yardımına gelmiti. Ayrıca Vidin Muhafızı dris Paa nın gönderdii mektupta da bu haber dorulanmaktaydı BAO. H. H., 85/ BAO. H. H., 38/ A. B. irokorad (2009). Osmanlı-Rus Savaları, Selenge Yayınları, stanbul 2009, s ; George Vernadsky, Rusya Tarihi, stanbul: Selenge Yayınları, s Temmuz 1807 de Fransa ile Rusya arasında Tilsit Anlaması imzalandı. Bu anlamaya göre Fransa ve Rusya, ngiltere ve Osmanlı Devleti ne karı ittifak kurdular. Bu ittifaka göre, Napolyon Osmanlı mparatorluu ile Rusya arasında ve Rusya da Fransa ile ngiltere arasında barı için aracılıkta bulunacaklar. Anlama metninin 4. Maddesine göre Rusya nın Fransa-ngiliz barıı için aracılık yaptıı anlama bir sonuç vermezse, Rusya ngiltere ye karı Fransa nın müttefiki olacaktı. Anlama metninin 8. Maddesine göre Napolyon un Osmanlı Devleti ile Rusya arasındaki aracılıı sonuçsuz kalırsa, o zaman stanbul ile Rumeli vilayeti hariç, Osmanlı Devleti nin Avrupa toprakları Rusya ile Fransa arasında taksim edilecekti. M. De Clercq (1880). Recueil Des Traites De La France, Paris: A. Durand et Pedone-Lauriel Editeurs, p , Fahir Armaolu (1997). 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi, Ankara: Alkım Yayınları, s Selim Aslanta, a.g.e., s BAO. H. H., 649/ B.

11 II. Mahmud, Rusya ya karı askeri hazırlıkları hızlandırarak bütün sınır komutanlarına tetikte olmalarına dair fermanlar gönderdi. Hemen Goancalı Halil Paa Yenipazar dan alınarak Ordu-yı Hümayuna katılması salandı. Yenipazar a da Dukakin sancaı mutasarrıfı Numan Paa memur edildi. Dier yandan Yakova Kazası nın bütün esnaf ve halkına Sırplı üzerine hareket etmesi farz olduu ve bunun için Adakale Muhafızı Kalkandelenli Recep Paa nın beraberindekilerle birlikte yola çıkmaları için emir gönderildi. Bursa müderrislerinden Uryanizade Mustafa Efendi gaza niyetiyle kendi tarafından 200 piyade ve süvari toplayıp silahlandırarak Hurit Ahmet Paa maiyetine verdi. Bu tedbirler esnasında görev yerine zamanında gelmeyenlerin görevleri feshedildi 52. Nisan 1809 da Ruslar üç koldan brail, Yergöü ve smail e saldırdılar, ancak üç bölgede de Osmanlı orduları Rusları geri çekilmek zorunda bıraktılar. Aynı sene on bin kadar Sırp asisi Sofya havalisine geçip dalık bir yerde tabya kurmusa da Sofya Seraskeri Hurit Ahmet Paa nın gönderdii askerler tarafından hezimete uratıldı ve Sırpların birçou bu savata öldürüldü 53. Sırpların Yenipazar ve Ni sancakları taraflarına çıkardıkları çeteler gittikleri yerlerin Hıristiyan reayasını da ayaa kaldırmakta olduklarından Sofya daki ordu ancak Ni tarafını muhafaza edebildi. Sırp asilerin amacı bir yandan Vidin üzerinden Ruslarla birleip Ni i, dier yandan Karadalılarla birleip Güney Sırbistan ı kontrol altına almaktı 54. Goancalı Halil Paa nın süratle Yenipazar a yetimesi üzerine Hurit Ahmet Paa ve Bosna valisi Hilmi Paa ile haberleerek hep birlikte Sırp asilerinin ortadan kaldırılması için karara vardılar. Rusların geri çekilmesi üzerine tasarladıkları planı gerçekletiremeyen Sırp asilerin ellerindeki top ve mühimmat azalınca Hurit Ahmet Paa komutasındaki ordular Sırpların ellerindeki tüm kale, palangaları 55 ele geçirerek Belgrad ın yakınındaki Pasarofça ya kadar geldiler. Ancak zahiresizlik yüzünden geri dönmek zorunda kaldılar. Üst üste alınan yenilgiler üzerine Kara Yorgi, Ruslara haber göndererek eer yardım gelmezse dayanmalarının mümkün olmadıını bildirdi. Rus komutan ise Kara Yorgi yi kendi baına sava planı yapmakla suçlayarak, Rus çarının ordu göndermeye söz vermediini, sadece himaye taahhüd ettiini bildirdi. 56 Bu sırada zor durumda kalan Kara Yorgi son bir hamle ile Yenipazar varouna saldırıp buradaki Müslüman ahalinin evini atee verse de Hurit Ahmet Paa nın gönderdii Goancalı Halil Paa, asileri geri çekilmeye mecbur bıraktı hatta Sırpların elindeki iki palangayı zaptetti 57. Hemen ardından Pasorofça ve Yagodina Osmanlı askerlerinin eline geçti. Sırp asilerin metrislerinin tahrip edilmesiyle pek çok esir ve mühimmat alındı 58. Dier yandan Vidin Valisi dris Paa, Sırpların Ada Kalesi civarında ina etmi oldukları dört palangayı ele geçirdi. Bundan baka on be köy ve kasaba dris Paa tarafından ele geçirildi 59. Bunun yanında Sofya ordusunu daha da kuvvetlendirmek için kodra dan üç bin asker getirildi 60. Kilis sancaı Mutasarrıfı Süleyman Paa, 52 BAO. H. H., 504/ Cevdet, Tarih, IX., s Selim Aslanta, a.g.e., s Palanka, Yunanca bir terim olup önemli yol kavaklarında ve geçitlerde etrafı hendeklerle çevrilmi aaç ve toprakla tahkim edilmi yerlere verilen addır. Mehmet Zeki Pakalın (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüü, II. stanbul: MEB., s Selim Aslanta, a.g.e., s Cevdet, Tarih, IX., s BAO. H. H., 519/ BAO. H. H., 649/ B. 60 Cevdet, Tarih, IX., s

12 zvornik sancaı mutasarrıfı Ali Paa ve Gaduka kaptanı Osman Bey, Belgrad ı kurtarmak için hep birlikte harekete geçtiler, ancak bu teebbüsleri baarılı olamadı 61. Sırpların elinden kurtarılan yerlerin korunması için kılık ordugâh lazım geldiinden Hurit Ahmet Paa, iki bin seçme asker göndermesi için Sirâzi smail Bey e haber yolladı. Evlad-ı Fatihan zabiti Selim Bey iki bin askerle Hurit Ahmet Paa nın emrine verildi. Yine civar kalelerden çok sayıda asker toplandı 62. Sırplara karı hazırlıklar bu ekilde devam ederken dier yandan da askerin zor durumda kalmaması için Hurit Ahmet Paa, Bâb-ı Ali ye sürekli mektuplar yazarak zahire ve mühimmat yardımı talebinde bulunuyordu 63. Tüm tedbirler alındıktan sonra asilere karı harekete geçildi. Bu saldırılarda Sırp asiler, yenilgiye uradılar. Üst üste gelen bu yenilgilerle büyük bir yılgınlıa düen asiler palankalardan çekilmeye baladılar hatta Kara Yorgi nin Moskova ya kaçacaına dair söylentiler dolamaya baladı. Artık Belgrad ın kaybedileceinden korkup canını kurtarmak isteyen Konstantin Rodofinikin üç asi reisiyle birlikte Belgrad dan ayrıldı 64. Rusya dan umduu yardımı bulamayan asiler yönlerini Avusturya ve Fransa ya çevirdiler. 16 Austos 1809 da Kara Yorgi Napolyon a bir mektup göndererek yardım talebinde bulundu. Kara Yorgi bu mektubunda Napolyon un ordularının ve yıkım gücünün tüm dünyaca bilindiini, Sırpların baımsızlık savaını Napolyon un ellerine bıraktıını ve Napolyon dan gözünü cesaretle savaan Sırp halkına çevirmesini istiyordu. Kara Yorgi: Eer bu yardım gerçekleirse gelecek Sırpların Napolyon un büyük milletini nasıl koruduunu gösterecektir dedikten sonra Napolyon un hamiliine girmeyi kabul ediyordu. Mektubunu da alçak gönüllü ve sadık hizmetçin Kara Yorgi diye bitiriyordu 65. Kara Yorgi nin gönderdii mektup Fransa Dıileri Bakanı Champagny aracılııyla Napolyon a bildirildi. Napolyon, Champagny den Sırplar hakkında bilgi istedi. Champagny, u anda Türklerin Sırplar ve Ruslar karısında baarılı olduklarını, Sırplara yapılacak yardımın Fransız Osmanlı ilikilerini olumsuz yönde etkileyeceini; Kara Yorgi nin aynı zamanda Viyana ya da elçiler gönderdiini söyledi. Bunun üzerine Napolyon, Kara Yorgi nin yardım talebini sürüncemede bıraktı. Dier yandan ona bir onur kılıcı göndererek Sırpların isyanından memnun olduunu belirtmekten de geri kalmadı 66. Kara Yorgi, aynı türden bir mektup 28 Austosta Avusturyalı General Simbischen e verdi. Kara Yorgi bu mektubunda Sırpların Avusturya nın himayesine girmek istediklerini belirtmekteydi. 67 Ancak 9 Temmuzda Wagram da Napolyon a bir kez daha boyun een Avusturya bu istei karılayacak durumda deildi. Bu nedenle Metternich ancak Sırplar ile Osmanlı arasında barı salanmasında aracı olabileceini 61 BAO. H. H., 3172/D; anizâde, a.g.e., I., s Cevdet, Tarih, IX., s BAO. H. H, 651/ 31829; H. H., 997/ Selim Aslanta, a.g.e., s Joseph Reinach, a.g.e., p A. Ubicini (1865). Les Serbest De Turquie, Paris: p ; Kara Yorgi ile Fransa arasında Fransa nın Viyana elçisi aracılııyla mektuplamalar devam etti. Bu yazımalar için bakınız. Joseph Reinach, a.g.e., p Kara Yorginin Avusturya lılarla münasebetine dair gelen bir mektupta: Kara Yorgi melununun bir taraftan Bosna ile hemhudud olan Fransa ile Devlet-i Aliye aleyhinde görüürken dier yandan Varadin canibinden Nemçe li tarafına gidip geldii ve Nemçeliden zahire ve mühimmat yardımı talep ettii bildirilerek bu durumun önlenmesi için hemen harekete geçilmesi gerektii söyleniyor ayrıca Kara Yorgi ile Milenko nun arasında ihtilaf olduu belirtiliyordu. BAO. C. HR., 65/3211.

13 bildirdi. Metternich stanbul daki elçisi Sturme ye bu hususta talimat verdi. Sırplar, Avusturya Kralı I. Franz aracılııyla Babıali ye kendi kontrollerinde olan bölgede Avusturya nın himayesinde bir muhtar idarenin kurulması, Sultan Mahmud un genel af ilan etmesi, karılıklı olarak esirlerin teslimi, vergi dıında bütün mükellefiyetlerin ilgası, tüccarların dıında sınırdan geçiin yasaklanması, Belgrad a bir Avusturya konsolosunun gönderilmesi Sırpların da Viyana da bir konsolos bulundurması artlarıyla barıı kabul edeceklerini bildirdiler 68. Babıali Sırp isyancılar karısında aldıı galibiyetin de etkisiyle Sırplarla bir an önce barı yapmak amacındaydı. Çünkü ordunun Ruslar karısında durumu hiç de iyi deildi. Uzun süreden beri devam eden sava yüzünden devlet zahire ihtiyacını ancak Avusturya dan satın alarak giderebiliyordu 69. Zaten bu sırada Sırp asi reisleri arasında Kara Yorgi ye karı baını Milenko nun çektii Pierre Dobrinjatz, Nenadoviç, Zuccato, Lukas Lazareviç ve Milosch Obrenoviç öncülüklerinde muhalif hareket daha da güçlenmiti 70. Bu muhalif hareket Osmanlı yla barıtan yanaydı. Sırpların arasına nifak girdii u dönemde Babıali, daha önce Petar çko vasıtasıyla Sırplara tanıdıı imtiyazı mahzurlu olmayan konularda biraz daha artırarak barıı salama amacındaydı. 5 Eylül 1810 tarihinde Babıali tarafından hazırlanan anlama metnine göre: Sırp memleketlerinde sınır tanzimi ve içlerindeki Müslümanların çıkarılması kabul edilmeyecekti. Sırplar ellerindeki bütün mühimmatı teslim edeceklerdi. Sırp reayanın holanmadıı yöneticiler aralarına gönderilmeyecekti. Vergi meselesi maktua 71 balanacaktı. Bu vergiler her sene knezler tarafından toplanıp stanbul a gönderilecekti. Osmanlı memurları bu vergilerin toplanması iine karımayacaktı. Kara Yorgi ve benzeri asi reisler Sırplı içinden tard ve def olunacaktı. Reyanın geçmi bütün cürümleri affedilecekti. Osmanlı kumandanlarına reayanın üzerine varmamaları tenbih olunacaktı. Bundan sonra Avusturya ve sair devletlerin desteklemesine bakılmaksızın karııklık çıkaracak kiilerin tedip edilecekleri uygun bir dille anlatılacaktı 72. Sırpların Babıali yle antlama ihtimalinin doduunu gören Rusya, hemen harekete geçti. Yeni atanan Rus General Bagration, Rusya nın Sırplara yardım etmekten vazgeçmediini Sırpları kurtarmak için elinden gelen her eyi yapacaını ve kısa bir süre içinde Rus birliklerinin Sırplara yardıma ulaacaını haber verdi 73. Ruslar ile Sırplar arasındaki ilikiler bölgedeki Osmanlı memurları aracılııyla Babıali ye bildiriliyordu. Bu nedenle Hurit Ahmet Paa da bir an önce bölgeye asker, zahire ve mühimmat yardımı yapılmasını talep etmiti 74. Rusya nın tekrardan yönünü Osmanlı ya çevirmesinin sebebi sveç ile sürdürdüü savaı sona erdirmesi ve Napolyon un bu sırada spanya yla sava halinde olmasıydı. Rusya nın amacı Osmanlı ya Tuna Nehri nin sınır olacaı bir anlamayı imzalatmaktı. Bu da Osmanlı ya karı askeri bir baarı neticesinde gerçekleebilirdi 75. Bu nedenle bir an önce askerlerini Tuna Nehri civarına gizlice yımaya baladı. Bölgeden gelen gizli ibareli mektupta; Rusların Vidin, Tuna ve civarına birkaç gün boyunca mütemadiyen top ve mühimmat, asker naklettikleri ve yine Eflak civarına 68 Selim Aslanta, a.g.e., s Zahire satın alınması ile ilgili bakınız. BAO. H. H., 38/1945; 70/ Joseph Reinach, a.g.e., p Kira veya bedeli olarak belirlenmi toplam miktar. Halil nalcık (2000). Osmanlı mparatorluu nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, I. stanbul: Eren Yayıncılık, s BAO. H. H., 1347/52661; 1347/52661-A; 1347/52661-B; 1347/52661-C. 73 Selim Aslanta, a.g.e., s BAO. H. H., 651/ Rifat Uçarol (1995). Siyasi Tarih ( ), stanbul: Filiz Kitabevi, s

14 yerletirdikleri top ve mühimmatı koruması için üç yüz civarı asker bıraktıkları, yirmi be binden ziyade Rus askerinin Sırplıya yardıma gittii haber veriliyordu. Bununla beraber Sırp asilerin iki gurup oldukları Milenko taraftarlarının barıtan yana olduu, Kara Yorgi taraftarlarının ise Ruslarla beraber hareket ettikleri bildiriliyordu 76. Kara Yorgi ye muhalif olan Jacques Nenadovitch ve yirmi arkadaı Kara Yorgi nin Rus hegamonyası altına girdii ve milli baımsızlık adına savamaını söyleyerek Kara Yorgi den ayrıldılar 77. Kara Yorgi nin zor durumda olduu haberini alan Rus Generali Kamensky Sırplara yönelik yayınladıı bildiride; Sırpların yalnız olmadıklarını Rus mparatorunun soyu, dini, kiliseleri bir olan Sırpları karde olarak gördüünü belirtti. Bu bildiri üzerine Kara Yorgi, altı bin Sırplıyla Rusların yanında savaacaını ilan etti. Rus General Bagration sayev e Sırplara topçu ve süvarilerle desteklenen askeri yardım konusunda emir vermiti. Bunun üzerine Ururk komutasında üç bin Rus askeri Kara Yorgi ye yardıma gitti 78. Rus askerleriyle desteklenen Sırp asileri Osmanlı askerlerine karı hücuma geçtiler. Ruslar da dier yandan Tuna yı geçme teebbüsünde bulunan Osmanlı askerlerine karı baarıyla karı koydukları gibi smail ve brail kalelerini kuatmaya muvaffak oldular. Ruslarla savaın kötü gitmesi, Sırp isyanını bastırmaya memur edilen birliklerin bir kısmının Tuna cephesine kaydırılması zaruretini dourdu 79. Sırp asilerle savaan Osmanlı askerlerinin sayıları azalınca Sırp asiler baarılı olmaya baladılar. Morava, Negotin, Perse Palanka ve Kladova Sırp asilerin eline geçince Hurit Ahmet Paa Ni e çekilmek zorunda kaldı, bu sırada civar bölgelerden gelen takviye kuvvetlerle ordusu kırk bine ulatı 80. Hurit Ahmet Paa, ayrıca bir an önce ordunun zahire sıkıntısını gidermek amacıyla Ali Paa yı yanında 3-5 bin askerle Belgrad ın öte yakasından Tuna ya gönderip burada bulunan Avusturyalı tüccarlardan zahire satın alması için gönderdi. Hazırlıklar bu ekilde yapılırken Kara Yorgi ve muhalifleri Nenadoviç, Mladen, Jakop ve arasında tartımalar sertleti 81. Bunu fırsat bilen Hurit Ahmet Paa Aleksinats üzerine yürüdü. Bunu örenen Kara Yorgi Aleksinats a gelerek tahkim amacıyla logorlara bir miktar asker yerletirip Banya ya hücum etti, daha sonra Kara Yorgi yi durdurmak üzere Ali Paa yı Banya ya gönderip kendisi de Belgrad a doru harekete geçti. Banya daki muharebelerde Sırplar hezimete uradılar. Batı cephesinde de Hilmi Paa nın gönderdii birlikler asilere karı büyük baarılar elde ettiler. Kara Yorgi bu malubiyetler üzerine Hilmi Paa ya atekes teklifinde bulundu. Ancak Babıali atekesin iki devlet arasında olacaı gerekçesiyle bu teklifi reddetti 82. Dier yandan Rus cephesinde Osmanlı orduları malubiyet almaya balamıtı. Ruslar Tuna yı geçerek Brza Palanka, Prahovo ve Fethülislamı ele geçirdiler. Hurit Ahmet Paa nın Belgrad üzerine yürüdüünü haber alan Kamensky iki alayın Belgrad a doru ilerlemesi emrini verdi. ubat 1811 de Albay Ferodovitch komutasında Rus birlikleri Belgrad kalesine girdiler. Ancak Rusya Osmanlı cephesinde askeri yönden iyi bir vaziyette olmasına ramen Avrupa da durumlar tedirginlik verici boyuta ulaıyordu. Zira Paris elçisi Fransa ile Rusya arasında yakında bir savaın 76 BAO. C. AS., 238/ M.L. de S. Bystrzonowski (1845). Sur La Serbie Dans Ses Rapport Européens Avec La Question D Orient, Paris: Librairie D Amyot Editeur, p M.L. de S. Bystrzonowski, a.g.e., p Hammer, Büyük Osmanlı Tarihi, s , 80 M.L. de S. Bystrzonowski, a.g.e., p Joseph Reinach, a.g.e., p Selim Aslanta, a.g.e., s

15 kaçınılmaz olduunu bir an önce Sırbistan, Eflak ve Bodan ın Rusya, Osmanlı ve Avusturya garantörlüünde kalıcı bir zeminde Osmanlı ile barıın imzalanmasını tavsiye etmekteydi. Rusya Osmanlı ya barı teklifinde bulunmadan önce son bir hamleyle Sırplara yardım etti. Böylece Sırpların Osmanlı askerleri karısında tekrar baarılı olmasını salayarak yapılacak muhtemel barıta Sırplar adına daha fazla söz hakkı elde etmi olacaktı. Bunun yanında Kamenskoy, Rusçuk a saldıran Gocanlı Halil Paa yı malup ederek Yerköy, Rusçuk ve Nibolu yu zaptedip Tuna boylarında kontrolü ele geçirdi 83. Kamensky bu baarılarından istifadeyle dört koldan Osmanlı ordularına saldırmayı düünmekteydi 84. Ancak Petersburg bir an önce sulh yapılması taraftarıydı. Çünkü bu sırada Napolyon, Avusturya ile barı imzalamıtı. 85 Çar Aleksander öncelii Nopolyon nun saldıracaı batı sınırına vermekteydi 86. Bu nedenle Kamensky e bütün saldırılarını bir an önce durdurması emrini verdi. Bu sırada Kamensky un hastalanması üzerine yerine önce Kont Langeron, daha sonra General Kutuzof atandı 87. Rusların batıya doru çekilmesini fırsat bilen yeni sadrazam Laz Ahmet Paa, hemen harekete geçerek Rusçuk ve Yergöü nü Ruslardan geri aldı. Bunun ardından Laz Ahmet Paa Rusçuk da az sayıda asker bırakarak bütün kuvvetleriyle Tuna nın karı yakasına geçti. Bu durumu iyi deerlendiren Kutuzof az sayıda birlik göndererek Rusçuk u aldı ve Türkleri barıa zorladı 88. Rusçuk un kaybedilmesiyle Tuna nın karı yakasına geçmi olan Osmanlı ordusunun Rumeli yle irtibatı kesildi. Zor durumda kalan Laz Ahmet Paa, Kutuzof a mütareke teklif etti 89. Laz Ahmet Paa nın bu hatası 90 üzerine Sultan Mahmut, onu sadrazamlıktan alarak yerine Hurit Ahmet Paa yı getirdi. Sultan Mahmut, Hurit Ahmet Paa ya hitaben yazdıı 6 Eylül 1812 tarihli hattında: Bu güne kadar her türlü bedeli ödeyerek Sırplıya karı göstermi olduun gayret ve himmetin seni sadarete sevk etti 91. Diyordu. Laz Ahmet Paa nın mütareke teklifini Kutuzof kabul etti. Müzakereler 1 Kasım 1811 de balayıp uzun süreli git-gellerin 92 ve sınır boylarında küçük çaplı çatımaların ardından nihayet 16 Mayıs 1812 de Bükre Anlaması kabul edildi 93. Bu anlamadan kısa bir süre sonra Sadrazam olan Hurit Ahmet Paa, Ruslarla barı yapıldıını Anadolu ve Rumeli caniplerine duyurdu 94. Rus heyeti Bükre Anlaması na Sırplarla 83 Stanford J. Shaw-Ezel Kural Shaw (1983). Osmanlı mparatorluu ve Modern Türkiye, II., stanbul: E Yayınları, s Selim Aslanta, a.g.e., s Stanford J. Shaw-Ezel Kural Shaw,a.g.e., s M.L. de S. Bystrzonowski, a.g.e., p A.B. irokorad (2009) Osmanlı Rus Savaları, stanbul: Selenge Yayınları, s Akdes Nimet Kurat (1987). Rusya Tarihi Balangıçtan 1917 ye Kadar, Ankara: TTK., s Cevdet, Tarih, X. s Laz Ahmet Paa, Tuna dan karı tarafa geçecei esnada ömrünü cenge vakfetmi önde gelen mühendisler bu hareketin hatalı olacaını söylemilerse de Laz Ahmet, mühendisleri, bana cengi siz mi öreteceksiniz diyerek azarlamıtı. Asker Tuna ya geçtii vakit bunca cephane, mühimmat ve zahire karı tarafta kaldıından Rusların eline geçmiti. Sultan Mahmut a göre bu telafisi mümkün olmayan bir hataydı. anizede, Tarih, II., s BAO. C. DH., 195/ Rus General Kutuzof, Ocak 1812 de Tuna nın karı yakasında kalan Osmanlı askerlerin esir muamelesi göreceini, Anadolu tarafında Rus askerlerinin aldıı bütün yerlerin Ruslara bırakılması ve Sırpların Rusya kefaletinde kalması gerektiini söyleyince Sultan Mahmut yeniden sava kararı aldı. Daha sonra bu sava kararından vazgeçerek ii sadrazamı Laz Ahmet e havale etti. Selim Aslanta, a.g.e., s Cevdet, Tarih, X, s BAO. H.H., 998/41930.

16 ilgili bir madde koydurmayı baarmıtı 95. Anlamanın sekizinci maddesine göre: Sırpların elinde öteden beri mevcut olan kale, palanka ve sair müstahkem mevkiler bilcümle top ve mühimmat ve levazım-ı seferiye Devlet-i Aliye nin tasarrufuna bırakılacak. Devleti Ali ye istedii zaman Sırpların içine memurlar tayin edebilecek ancak bu memurlar Sırp milleti aleyhinde hiçbir ekilde eziyet, dümanlık ve tecavüzde bulunmayacak. Cezayir-i Bahr-ı Sefid ve benzer yerlerde reayanın sahip olduu haklara Sırplar da sahip olacak. Suça karımı tüm Sırpların cürümleri affolunacak. Vergiler maktu nizamıyla Sırplar tarafından toplanıp Osmanlı Devleti ne teslim edilecek. Sırp milletinin talepleri Sırplarla birlikte tanzim edilecekti 96. Osmanlı Devleti nin Rusya ile anlatıını örenen Napolyon hemen stanbul daki Fransız elçisine bu anlamayı engellemesi için çalımalara balamasını emretti. Bunun üzerine Fransız elçinin ba tercümanı Frangini, Hurit Ahmet Paa nezdinde teebbüste bulunarak Rusların Napolyon orduları karısında daıldıı ve çok az sayıda Rus askerinin kaldıını söyledi. Bunun yanında eer Osmanlı ordusu Rusya ya harp ilan ederse Fransa ve ngiltere nin Osmanlı ya borç para vereceini ve böylelikle Osmanlı nın Ruslara verdii toprakları tekrar geri alabileceini söyleyerek Osmanlı nın bir an önce Rusya ya harp ilan etmesini teklif etti. Hurit Ahmet Paa böyle bir giriimin çok tehlikeli sonuçlar douracaını padiaha bildirerek bu teklifi reddetti. 97 Hurit Ahmet Paa, anlamanın Sırplarla ilgili maddesini Kara Yorgi ye bildirmeleri için Sofya Nazırı Mustafa Reit Efendi ve Kapıcılar Bölük Baısı Hüseyin Aa yı görevlendirdi. Heyet umnu dayken Kara Yorgi nin göndermi olduu temsilcilerle karılatı. Sırplılar Kara Yorgi nin mektubunu stanbul a iletmek istediklerini söylediler. Mustafa Reit Efendi, Hurit Ahmet Paa ya, Kara Yorgi nin Sırplar içerisinde bulunan kale, palanka ve gibi yerlere Müslüman ahali ve yamak doldurulmamasını, Belgrad a tayin olunacak muhafızların birkaç yüzü geçmemesini istediini ve Kara Yorgi nin bu artlarda anlamadan yana olmadıını bildirdi 98. Hurit Ahmet Paa, Kara Yorgi nin teklifinin kabul edilemez olduunu söyledi. Kara Yorgi, isteklerinin kabul edilmediini örenince: Biz Rusya ile yapılan anlamayı bilmeyiz, kendi baımıza bir hükümet olmak isteriz. Bu i baka türlü düzelmez! 99 diye kesin cevap verdi. Bunun üzerine Hurit Ahmet Paa, Sırplara hitaben eer isyanlarında ısrar ederlerse bu durumda zor kullanacaklarını bildirerek, hazırlıklara baladı. 100 Rus elçisi, hazırlıkların sebebini sorunca Sırpların Bükre Anlaması nı tanımadıı söylendi. Bu yüzden Zorla itaat ettirmek gerekir. denildi. Rus elçisi de: Hele ben durumu Peterburg a yazayım Sırplara nasihat edelim. Anlama artlarına uygun bir ekil bulalım 101. diye ertelemeye çalıtı. Bu tutumla iin sürüncemede kalacaı anlaılmıtı. Hurit Ahmet Paa Sırpların barıa yanamamalarının sebebinin Belgrad kalesinde bulunan Rus generalden kaynaklandıını ve bu Rus generalin Belgrad dan kovulması gerektiini elçisi Çelebi Efendi aracılııyla bildirdi. Bunun için de bizzat kendisi stanbul daki Rus elçisiyle görütü ve bu generalin Belgrad dan ayrılmasını 95 Akdes Nimet Kurat (1990). Türkiye ve Rusya, Ankara: Kültür Bakanlıı, s Erim, Nihat (1953). Devletler Arası Hukuk ve Siyasi Tarih Metinleri, I., Ankara:TTK., s BAO. H.H., 1002/ BAO. H. H., 989/41827; BAO. C. HR., 98/4875; smail Hami Daniment (1961). zahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, IV, stanbul: Türkiye Yayınevi, s Cevdet, Tarih, X., s Joseph Reinach, a.g.e., p. 82, Cevdet, Tarih, X., s. 106.

17 istedi 102. Mayısın sonlarında II. Mahmud un Sırpların zorla itaat altına alınmalarına dair ilan ettii fermana göre Rusya ile yapılan anlama gerei affedildikleri ancak raiyyet hukukuna muayir tekliflerde bulunarak isyanda ısrar ettikleri, bu halde üzerlerine varıp tenkil edilmeleri isteniniyordu. 103 Hemen Sırpların yola getirilmesi için sadrazam Hurit Ahmet Paa tertip ettii 80. bin kiilik ordusuyla Ni ten yürüyüe geçerek Sırbistan üzerine yürüdü 104. Bu sırada Avusturya nın Sırplara zahire ve mühimmat yardımı yaptıı haberi Babıali ye ulatı. Bunun üzerine stanbul daki Avusturya elçisi çarılarak, Eflak ehrinde Zunan ve Ladin namlı Avusturya tüccarlarının Sırplara zahire ve mühimmat yardımı yaptıkları, bu yardımların Babıali nin Sırplar hakkındaki niyet-i halisanelerini engellediini ve bir an önce bu durumun engellenmesi bildirildi. Bunun üzerine Avusturya yönetimi bundan böyle Sırp taifesine zehair ve mühimmat yardımının yapılmayacaına dair söz verdi Temmuz da Silahtar Ali Paa emrindeki askerleriyle Drina dan geçip Lesnitsa ve Loznitsa logorlarını daıttı, Sokol yollarını açtı. Dirina tarafında, Zasviçe civarında asiler ciddi bir direni gösterdi. Ali Paa, bu sırada Kara Yorgi ye sulhü kabul etmesine dair son kez bir mektup gönderdi. Kara Yorgi ise 13 Temmuz 1813 te gönderdii cevabi mektubunda özetle öyle dedi: Bana gönderdiiniz mektup elime ulatı. Her taraftan atei azim ile cümlemizin üzerine hücum edeceinizi ve ayaklar altına alacaınızı, çocuklarımızı ve kadınlarımızı esir edeceinizi ve geri kalanını kılıç zoru ile taht-ı raiyyete dahil edeceinizi söylemisiniz. Padiahın kuvveti yeryüzünde malumumuzdur. Ancak bizim de Allahımız vardır ve ona sıınırız. Bizler evvel zamandan beri padiahın vezirlerine itimad ediyorduk ancak asi zalimleriniz ki bizler onları çok iyi biliyoruz. Onlar içimizde olduu müddetçe bizlerin topraklarımızı ilememiz ve vergilerimizi vermemiz imkânsız. Belgrad da bulunan ehl-i slam bizim zabt ve muhafazamızda bulunsun, padiahın gönderecei memurlardan baka kimse bize karımasın, Belgrad içerisinde bizden baka kimse bulunmasın. Ancak eer bu artlarımı kabul etmezde üzerimize gelir iseniz dayanabildiimiz kadar katlanacaız 106. Bunun yanında Kara Yorgi nin Silahtar Ali Paa ya gönderdii dier bir Sırpça mektubunda; barı teklifini kabul ettiini, vergilerini düzenli olarak vereceklerini; ancak palankalardan kovulan Türklerin palankalara dönmemeleri ve bu palankaların Sırplılar tarafından korunmasına dair talebleri vardı 107. Kara Yorgi nin istekleri hemen Hurit Ahmet Paa ya bildirildi. Ancak Hurit Ahmet Paa, Sırpları hakimiyet altına almayı planladıından, Kara Yorgi nin teklifini reddetti. Bunun üzerine Ali Paa tekrardan saldırı kararı aldı. Dirina tarafında, Zasviçe civarında asiler ciddi bir direni gösterdi. Bu kez her iki taraf da aır kayıplar vermiti. Bu çatımaların sonunda nihayet asiler daıldılar ve Bosna ordusu ilerleyerek Böürdelen i kuattı. Bunun ardından Ali Paa Bonakları da ordusuna katarak Yasariçe istikâmlarını ele geçirdi. Dou cephesinde ise Sadrazam Hurit Ahmet Paa 30 Temmuz da Sofya dan hareketle 4 Austos ta Vidin e ulaırken, Silistre Muhafızı ve Vidin Seraskeri psalalı Ahmet Paa, Negotin i kuattı. Ni ve Vidin mahallerine ise üç bin kiilik bir birlikle brahim Paa gönderildi 108. Bu kuatma esnasında Veliko 102 Hurit Ahmet Paa her defasında Kara Yorgi ye barı heyeti gönderdiinde Belgrad da bulunan mezkur general tüm knezleri yanına çaırarak istiare edip verilmesi gereken kararlarda etkin rol oynuyordu. BAO. H. H., 999/ Selim Aslanta, a.g.e., s Cevdet, Tarih, X., s BAO. E. HR., 19/ BAO. H. H., 982/41642-D. 107 BAO. H. H., 982/41642-E. 108 Cevdet, Tarih, X., s. 106.

18 Petroviç e top mermilerinden birinin isabet etmesi sonucu Negotin direnii de kırıldı ve Negotin ertesi gün teslim oldu Austos ta Recep Aa nın birlikleri Fethülislam ı ele geçirdiler. Fethülislam ın Voyvodası Jivko Konstantinoviç, kale teslim olmadan gece vakti kaçmıtı. Fethülislam ın alınmasıyla Sırpların Tuna daki ana direni noktası kırılmı oldu. Osmanlı orduları buradan Semendire tarafındaki Poriçe ye yürüdüler. On günlük zorlu bir çatımanın ardından Sırpların son istihkâmı da dümü oldu 110. Sıra Belgrad ın alınmasına gelmiti, bunun için tüm Osmanlı orduları Belgrad önünde birleti. Belgrad önündeki Osmanlı ordularının sayısı 86 bine ulaıyordu 111. Hurit Ahmet Paa, komutasındaki Osmanlı orduları Belgrad a doru hücuma baladıklarında, Sırplar güçleri yetmeyip, karı koyamayacaklarını anladıkları için yer yer daıldılarak, çou Avusturya ve Fransa ya kaçtı. Böylece Sırplar direnmeden Belgrad Kalesi ele geçmi oldu. Sırplar itaat etmeye mecbur olmulardı. Sadrazam Hurit Ahmet Paa, Sırplar hakkında genel af çıkarıp ellerindeki top ve silahları toplattı. Hepsini Belgrad cephanesine koydurdu. Semendire, Böürdelen ve Öziçe kalelerine muhafızlar gönderdi. Belgrad ve dier kazaların Osmanlı ve Müslüman olan muhacirleri, geriye döndüler. Bu haber 30 Ekim 1813 de stanbul a geldiinde devlet erkânı bu ie pek sevindi 112. Kara Yorgi, 3 Ekim 1813 de afak vakti ailesini de yanına alarak, Rus temsilci Nedoba ve Metropolit Leontiye ile birlikte Zemun a kaçtı. Asilerden Yanko Petroviç ve yanındaki asiler ehri terk ederken ele geçirdikleri Müslümanları öldürdüler 113. Mladen, Jacop Nenadovitch gibi isyancı liderler Avusturya ya kaçarak canlarını kurtardılar 114. Kara Yorgi Zemun dan Avusturya ya geçtiyse de burada yakalanarak hapsedildi, bir yıl sonra kaçarak Rusya ya sıındı 115. Daha sonra oradan da Basarabya ya geçti 116. Milo Obrenoviç in syan Teebbüsü ve Kara Yorgi nin Sonu Hurit Ahmet Paa, Sırp topraklarında bir an evvel idareyi yoluna koymak için Belgrad da toplanmı olan komutan ve askerleri, gerekli gördüü yerlere tayin etti. Bu amaçla Sırp isyanı sırasında yararlılık gösteren Bosna ordusu Çurhacıbaısı Süleyman Paa yı Belgrad muhafızı tayin etti. Daha sonra da merkezden gelen emirler dorultusunda tımar ve zeametlerin eski sahiplerine, eer kendileri ölmü iseler çocuklarına, onlar da yok ise akrabalarına verilmesi eklindeki kanun ehil olmayanların eline geçecei gerekçesiyle feshedildi. Bu tımarların Belgrad daki harp maduru kimselere verilmesi kararlatırıldı, ayrıca Belgrad ı terk etmek zorunda kalan Müslüman ahalinin geri dönmesi için haberler gönderildi ve dönenlerin mülklerini tespit etmek üzere bir komisyon kuruldu. Bunun dıında zarar görmü olan kale ve palankalar yeniden tahkim edildi M.L. de S. Bystrzonowski, a.g.e., p Selim Aslanta, a.g.e., s Barthelemy-Sylvestre Cunibert (1855). Essai Historique Sur Les Revolutions et L Independance De La Serbie Depuis 1804 Jusqu a 1850, Leipzig: p Cevdet, Tarih, X., s Selim Aslanta, a.g.e., s Barthelemy-Sylvestre Cunibert, a.g.e., p A. Ubicini (1865) Les Serbest De Turquie, Paris: p Cevdet, Tarih, X., s Selim Aslanta, a.g.e., s. 152.

19 Belgrad da bu maslahatlar yapılırken Hurit Ahmet Paa hala teslim olmamı olan Milo Obrenoviç e isyanı bırakması durumunda Baknez olacaını Delilbaısı Ali Aa aracılııyla bildirdi. Rusya ve Avusturya nın destei olmadan isyanda baarısız olacaını anlayan Milo, Hurit Ahmet Paa nın bu teklifini kabul etti. Daha sonra da ellerindeki tüm silahları Süleyman Paa ya teslim etti 118. Ancak, Belgrad da Süleyman Paa nın idaresi altında tesis edilen huzur ve güvenin çok sürmeyeceine dair belirtiler ortaya çıkmakta gecikmedi. Baharın gelmesiyle birlikte haydutlar yeniden faaliyete giritiler. Süleyman Paa nın bu haydutları tefti için kazalara gönderdii memurlar, reayaya yine fenalıklar yapmaya baladılar. Bunun üzerine sancakta ortaya çıkan veba salgını, açlık ve yokluk reayanın kıpırdamaya balamasına sebebiyet verdi 119. Bu sırada Kara Yorgi nin voyvodalarından Haci Prodan etrafına topladıı iki bin kiiyle isyan kararı aldı. Çaçak da birkaç Müslüman ı öldürdükten sonra Karanofça kasabasına saldırdı. Bunun yanında çevre kazalardaki knezleri de isyana davet etti. Haci Prodan bunları yaparken yeniçeriler de ehirleri yamalamaya baladılar. Bölgede durum çok aırdı, Milo un kendisi dahi canını tehlikede görüyordu. Milo, arkadalarına: Kafamı çantamda taıyorum dedikten sonra isyanın uzak olmadıını söyledi. Daha sonra tüm voyvodaları Pazar günü bir kilise de toplayarak orada isyan kararı aldılar 120. Ancak bu defa isyan ilkinden farklıydı, Avrupa nın ve Rusya nın temel gündemi Napolyon meselesiydi. syan kararı alan liderler de Kara Yorgi den farklı olarak duygularına kapılmayan, hadiseleri doru deerlendirebilen bir yapıdaydılar. Avrupalı devletlerin yardımı olmadan baarılı olamayacaını anlayan Milo, Hurit Ahmet Paa ya haber göndererek bu hareketlerinin kesinlikle sultan ve onun otoritesine karı olmadıı, sadece Süleyman Paa nın zulmüne bir tepki olarak gelitii, Süleyman Paa ve avenesinin yerine adaletli baka bir yöneticinin tayin edilmesi durumunda isyandan vazgeçeceklerini bildirdi. Bunun üzerine Hurit Ahmet Paa, Delilbaısı Ali Aa eliinde bin kadar askeri Milo u getirmesi için görevlendirdi. Ali Aa tarafından dört Knezle Hurit Ahmet Paa nın huzuruna getirilen Milo, zulüm yapan askerlerin palankalara girmemesi, Sırpların elindeki silahların alınmaması artıyla itaati kabul ettiini söyledi. Hurit Ahmet Paa ise sancaın padiahın mülkü olduunu, diledii gibi tasarruf hakkına sahip olduunu ve reayanın elinde silah bulunmasının raiyyet hukukuna aykırı olduunu ve son olarak padiahın sözünden çıkıp da reayaya zulüm yapanların mutlaka cezalandırılacakları söyledi. Hurit Ahmet Paa daha sonra Maralı Ali yi Sırpların arasına göndererek Sırplardan, padiaha verilmek üzere, Süleyman Paa ya karı ikâyetname yazmalarını istedi 121. Böylece yeni bir isyan çıkmadan olay kapanmı oldu. Milo, Sırplar üzerinde nüfuz ve otoritesini günden güne salamlatırmıtı. Ancak Kasım 1816 da Milo a Kara Yorgi nin döndüüne dair bir haber ulatı. Bu habere göre daha önce Rusya ya kaçmı olan Kara Yorgi, tebdili kıyafetle Semendire sancaına gelmi ve eski dostlarının hanelerinde görülmütü. Bu haber hemen Babıali ye de bildirildi. Bunun üzerine Babıali, Milo a voyvodalara, knezlere ve bölgedeki tüm mütesellimlere emir göndererek gerekli tedbirlerin alınmasını istedi. Bu 118 Joseph Reinach, a.g.e., p ; Cunibert, a.g.e, p Selim Aslanta, a.g.e., s Joseph Reinach, a.g.e., p Selim Aslanta, a.g.e.,

20 sırada Kara Yorgi, bir dostunun evinden çıktıı sırada bir kaç bezirgan, türcar ve erbab-ı iktidar tarafından tesadüfen görüldüünde bu ahıslar birbirine bakarak: Ne durursunuz ite Sırp milletinin yıldızı yeniden dodu diye baırdılar. Bu esnada Kara Yorgi, kaçıp gözden kayboldu. Bu haberi duyan Milo her tarafa haber göndererek Kara Yorgi nin görüldüü yerde ihbar edilmesini istedi. Bundan kısa bir süre sonra reyadan biri gelip Kara Yorgi nin kendi evine sıındıını söyledi. Bunun üzerine Milo yanına bir miktar nefer alarak Kara Yorgi nin saklandıı hanı basıp yanında bulunan Rum arkadaıyla beraber ikisini de idam ettirdi. (12 Kasım Pazartesi 1816) Daha sonra Kara Yorgi nin kesik baını Babıali ye gönderdi. Padiah, bu durumdan memnun kaldı ve Milo a 15 bin guru atiye verilmesini emretti 122. Yıllarca Babıali yi uratıran Kara Yorgi Sırplar arasında tekrar huzursuzluk çıkarmadan ortadan kaldırılmı oldu. Milo, Kara Yorgi tehlikesini atlattıktan sonra Sırbistan da gücünü daha da arttırdı. Çevresinde bulunan adamlarını silahlandırdı. Bunun yanında Eflak, Rusya ve Avusturya ile siyasi münasebetlere giriti. Babıali, Sırp taifesine güvenmediinden Milo ve adamlarının her türlü tavır ve hareketlerini takip ettirerek ona göre tedbirler alma yoluna gitti 123. Sonuç Osmanlı Devleti nin Rumeli deki otoritesinin zayıflaması üzerine Sırp topraklarında büyük bir otorite boluu domutu. Bunun neticesinde bölgede yönetim Ayanların eline geçti. Babıali nin bölgeye gönderdii valiler Ayanlara söz geçiremez hale geldiler. Hatta Ayanlar zamanla müstakil olarak devletlerle ticaret anlamaları yapmaya baladılar. Zamanla güçlerine güç katan ayanlar, reayanın elindeki topraklara zorla sahip oldular. Rumeli de bulunan yeniçeri aaları, Dayı unvanı alıp, askeri güçlerini kullanarak ayanların zenginliklerinden zora bavurmak suretiyle yararlanmaya çalıtılar. Dayıların, Sırp topraklarına hakim olmaya balamalarıyla bölgede huzur ve asayisizlik arttı. Ayan-Dayı çatımaları sebebiyle bölgede adeta anari kol gezmeye baladı. Bölgedeki Knezler, Zaimler, Kapetanlar ve Ayanlar zor durumda bulunan halkı dayılara karı isyana tevik ettiler. Yapılan zulümlerden kurtulma çareleri arayan Müslüman ve Hıristiyan reaya Dayılara karı ayaklandılar. syan devlet karıtı bir hale bürününce Müslümanlar isyandan vazgeçti. Sırp isyancı liderleri ilk olarak Dayıların bölgeden kovulmasını istediler. Dayıların bölgeden temizlenmesiyle isyanın biteceini söyleyen Kara Yorgi ve arkadaları isyanlarına devam ettiler. Osmanlı Devleti nin Rumeli deki ordusu farklı kaynaklardan oluan bir yapıdaydı. Aralarında çıkar ilikilerinden dolayı sürekli çekime olduundan isyan uzadı. Babıali nin daha sonra isyanı bastırmakla memur ettii Hurit Ahmet Paa, bölgedeki otorite boluunu doldurarak daınık halde bulunan Osmanlı kuvvetlerini disipline etti. Böylece isyanı bastırmada baarılı oldu. Sırp syanı her ne kadar sosyal nedenlerden çıkmı olsa da zamanla Rusya, Avusturya ve Fransa gibi devletlerin müdahalesiyle uluslar arası hale geldi ve Sırplar açısından ulusal baımsızlık mücadelesi mahiyeti kazandı. XIX. yüzyılın baında ortaya çıkan ve dier milletlere de sirayet etmesi muhtemel olan bir isyanın engellenmi olmasıyla Osmanlı Devleti nin, kısa süreliine de olsa, Rumeli de daılma 122 BAO. H. H., 495/24301; Bazı kaynaklar Kara Yorgi nin bölgedeki Türk beyleri tarafından haziran 1817 de öldürüldüünü ve daha sonra da kesik baının stanbul a gönderildiini iddia etmektedir. A. Ubicini (1865). Les Serbest De Turquie, Paris:, p. 278; Ancak görüldüü gibi devletin resmi kayıtları Kara Yorgi nin Milo tarafından 12 Kasım Pazartesi 1816 da öldürüldüünü bildirmektedir. BAO. H. H., 495/ BAO. H. H., 300/17868.