T.C. MĠLLÎ EĞĠTĠM BAKANLIĞI ELEKTRĠK ELEKTRONĠK TEKNOLOJĠSĠ ANTEN TESĠSATI ARIZALARI 523EO0156

Transkript

1 T.C. MĠLLÎ EĞĠTĠM BAKANLIĞI ELEKTRĠK ELEKTRONĠK TEKNOLOJĠSĠ ANTEN TESĠSATI ARIZALARI 523EO0156 Ankara, 2011

2 Bu modül, mesleki ve teknik eğitim okul/kurumlarında uygulanan Çerçeve Öğretim Programlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya yönelik olarak öğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmıģ bireysel öğrenme materyalidir. Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz olarak verilmiģtir. PARA ĠLE SATILMAZ.

3 ĠÇĠNDEKĠLER AÇIKLAMALAR... ii GĠRĠġ... 1 ÖĞRENME FAALĠYETĠ YEREL ANTEN SĠSTEMĠNDEKĠ KABLO ÖLÇÜMLERĠ Empedans Ölçme Gerilim Ölçme Yerel Anten Yükseltecinde MüĢterek Yerel Anten Yükseltecinde... 7 UYGULAMA FAALĠYETĠ ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME ÖĞRENME FAALĠYETĠ UYDU ANTEN SĠSTEMĠNDEKĠ KABLO ÖLÇÜMLERĠ Empedans Ölçme Gerilim Ölçme Uydu Anten Yükseltecinde MüĢterek Uydu Anten Yükseltecinde Motorlu Uydu Anten Yükseltecinde UYGULAMA FAALĠYETĠ ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME MODÜL DEĞERLENDĠRME CEVAP ANAHTARLARI KAYNAKÇA i

4 AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR KOD ALAN DAL/MESLEK 523EO0156 Elektrik Elektronik Teknolojisi HaberleĢme Sistemleri MODÜLÜN ADI Anten Tesisatı Arızaları Anten Kablo Sistemindeki Arızayı Bulup Gidermek Ġçin MODÜLÜN TANIMI Gerekli temel bilgi ve becerilerin kazandırıldığı öğrenme materyalidir. SÜRE 40/32 Tek Aboneli ve MüĢterek Uydu Anten Tesisatının Kurulması ÖN KOġUL Modülünü almıģ olmak YETERLĠK Anten kablo sistemindeki arızayı tespit etmek ve gidermek. Genel Amaç Bu modül ile anten kablo sistemindeki arızayı tespit edebilecek ve giderebileceksiniz. MODÜLÜN AMACI EĞĠTĠM ÖĞRETĠM ORTAMLARI VE DONANIMLARI Amaçlar 1. Yerel anten kablo sistemindeki arızaları bulup giderebileceksiniz. 2. MüĢterek uydu anten sistemindeki anten kablo arızalarını tespit edip giderebileceksiniz. Yerel anten yükselteci, multimetre, anten kablosu, uydu alıcısı, lnb, disecq, spectrum analizör. ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME Her faaliyet sonrasında o faliyetle ilgili değerlendirme soruları ile kendi kendinizi değerlendireceksiniz. Öğretmen modül sonunda size ölçme aracı (uygulama, sorucevap, test, çoktan seçmeli, doğru yanlıģ vb)uygulayarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek değerlendirecektir. ii

5 GĠRĠġ GĠRĠġ Sevgili Öğrenci, Çağımız teknoloji çağıdır. Günümüzde ise teknolojik geliģmeler hızlı bir Ģekilde ilerlemektedir. Bu geliģmelerden bir tanesi de dijital yayındır. Dijital yayınlar artık her eve, iģyerine, siteye vb. yerlere girmiģtir. Teknoloji beraberinde çevre kirliliğini de bizlere ulaģtırmıģtır. Bunun önüne geçmek için MüĢterek Yerel ve Uydu Anten sistemleri geliģtirilmiģtir. Bu sistemler giderek hayatımızda daha önemli rol oynamaktadır. Bu sistemlerin kurulması ve arızalarının giderilmesi yeni bir iģ potansiyeli doğurmuģtur. Sizde bu modülü tamamladıktan sonra bu sistemdeki bir kablo arızasını bulup giderebileceksiniz. Bunun için yapmanız gereken iyi bir altyapı ile pratik deneyler yapmanız gerekmektedir. Ġnsanoğlu daima az maliyetle daha çok iģ yapma felsefesini takip etmiģtir. Bu da tek bir cihazla birden fazla iģin yapılması demektir. Apartman, site, okul, tatil köyü, otel gibi ortamlarda her kullanıcı için ayrı bir anten tesisatının hem görünüģ bakımından, hem de antenlerin birbirlerini etkilemesi yönünden sakıncaları vardır. Günümüzde piyasada hemen herkes teorik olarak kendi meslekleri hakkında bir Ģeyler bilmektedir. Ama önemli olan bu teorik bilgileri pratikle birleģtirip kendi mesleğinde uzman olmaktır. Ġyi bir kalifiye elemanın iģ bulamayacağı bir iģyeri düģünemiyorum. Bu modülü tamamladığınızda çok kullanıcılı ortamlarda müģterek uydu anten sistemlerinin tesisatındaki kablo arızlarını bulup giderme bilgi ve becerileri edinmiģ olacaksınız. 1

6 2

7 AMAÇ ÖĞRENME FAALĠYETĠ-1 Yerel anten sistemindeki kablo ölçümlerini yapabileceksiniz. Kablo arızalarını tespit edip bu arızaları giderebileceksiniz. ARAġTIRMA Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araģtırmalar Ģunlardır: Multimetre kullanarak gerilim, empedans, kablo nasıl ölçülür araģtırınız. Yerel anten yükselticileri hakkında bilgi edininiz. Spectrum analizör ne demektir. AraĢtırınız. AraĢtırma iģlemleri için Ġnternet ortamında araģtırma yapmanız ve uydu tesisat elemanlarının satıldığı mağazaları gezmeniz gerekmektedir. Ayrıca uydu tesisat ve montajı yapan kiģilerden ön bilgi edininiz. 1. YEREL ANTEN SĠSTEMĠNDEKĠ KABLO ÖLÇÜMLERĠ 1.1. Empedans Ölçme ÖĞRENME FAALĠYETĠ-1 Bir pasif elemanın iki ucuna uygulanacak olan dc veya ac gerilimin, elemandan akıtacağı akıma oranı empedans olarak tanımlanır. Anten sistemlerinde uygulanan gerilim dc olacağı için elde edilen direnç de dc direnç olacaktır. Empedans baģka bir deyiģle anten sistemindeki kablonun gerilime karģı verdiği tepkidir. Yani empedans bir çeģit dirençtir. Empedans ölçmek için Q metreler kullanılır. Yüksek frekanslardaki ölçümler hep Q metreler ile yapılmaktadır. Bu yöntem pahalı bir yöntem olduğu için fazla tercih edilmemektedir. Profesyonel kullanıcılar ancak bu yöntemi kullanırlar. Ġkinci yöntem empedans ölçme Ģekli ise Spectrum Analizör (Uydu Ayar Cihazı) kullanılarak yapılmaktadır. Bu yöntemde kablodaki sinyal seviyesi kontrol edilerek kablo sağlamlığı ölçülür. Kablodaki sinyal kaybı 9 db nin (desibel) altına düģmüģ ise kablo arızalı demektir. Bu iģlemi yaparken kısa (1,5 Metrelik) bir test kablosu hazırlanır. Sinyal seviyesi bu kablo ile ölçülür.örneğin antenin ucunda 50 db bir sinyal olduğunu varsayarsak diğer bağladığımız kablonun üzerindeki sinyal düģümü bulunarak kıyaslama yapılır. Örneğin 100 metre bir kablo kullandığımızı düģünürsek kablonunun diğer ucunda aldığımız sinyal 9 db yada daha düģük olursa kaybın yüksek olduğu anlamına gelir. Bu da kablonun sağlam olmadığını gösterir. Bütün bu ölçmeleri Spectrum Analizör ekranında görebiliriz. 3

8 Kablo üretimi yapan firmalar genellikle kablo paketlerinin üzerine gerekli olan bu bilgileri bir etiket olarak kablo paketinin üzerine yazarlar. AĢağıda böyle bir etikete örnek verilmiģtir. KABLO ADI RG 6/4 F TRISHIELD EMPEDANS 75 ±3 Ohm KOD NO PARTĠ NO MĠKTAR 305 M KAZANÇ 30 DB Tablo 1.1: Kablo etiketi Kablonun kopuk olup olmadığı Spectrum Analizör ile de kontrol edildiği gibi dijital ölçü aleti (Multimetre) ile de kontrol edilebilir. Günümüzde artık analog ölçü aletleri neredeyse hiç kulanılmamaktadır. Bu yüzden biz anlatımlarımızda hep dijital ölçü aletine göre değerlendirme yapacağız. Multimetre gerekli olan kısa devre konumuna alınır. Bu esnada ölçü aletinin problarından birisini kablonun bir ucuna diğer probuda diğer ucuna değdirmeniz gerekir. Bu sırada iki elimizi birden kabloya değmememiz önemlidir. Bu durumda vücut direncinin devreye girmesi söz konusu olur buda ölçmeyi etkiler. Eğer ölçü aleti kısa devre konumunda sinyal veriyorsa kablo kopuk değil demektir. Öncelikle kullanılacak kablonun empedans değeri öğrenilir. Günümüzde kabloların üzerinde bu empedans değerleri yazılıdır. Daha sonra ölçü aleti ile bu değer ölçülür. Bu değer sağlanıyorsa daha sonraki adımda kablonun kesik olup olmadığı kontrol edilmelidir. Bu yöntem ile anten sisteminde kullanacağımız bütün kabloları sağlam olup olmadığını kontrol etmeliyiz. Kablonun sağlamlığından emin olduktan sonra bir sonraki adıma geçebiliriz. ġekil 1.1: Kablo bağlantısı ġekil 1.2: Kablo iç yapısı 4

9 1.2. Gerilim Ölçme ġekil 1.3: Spectrum analizör ile yerel anten kablo testi Elektrik ve elektronik devrelerde gerilim ölçmeye yarayan cihazlara voltmetre denir. Gerilimin birimi Volttur ve E ya da U harfi ile gösterilir. Multimetre dediğimiz cihazlar hem gerilim, hem direnç, hem de akım ölçmede kullanılan çoklu cihazlardır. Bu durumda gerilim ölçmek için sadece cihazı Voltmetre kademesine almamız yeterlidir. Ölçüm yapacağımız değer DC (doğru gerilim) olacağından ölçü aletinin DC Volt yazan konuma almalıyız. Yerel Anten sistemlerinde kullanılan DC gerilim değerleri ortalama 9-24 V aralığında olacağından seçeceğimiz kademede bu orana dikkat etmemiz gerekmektedir Yerel Anten Yükseltecinde Normal TV antenlerinin yetersiz kaldığı durumlarda antene bir kuvvetlendirici takılır. Buna anten yükselteci denir. ÇeĢitli nedenlerden dolayı sinyalin zayıflaması TV alıcısındaki görüntünün gölgeli ve karlı bir hal almasına yol açar. Ayrıca kullanılan kablonun uzunluğu, antenin bulunduğu konum, hava Ģartları gibi durumlarda sinyal zayıf kalır. Bunun için Anten yükselticilerine ihtiyaç duyulmuģtur. 5

10 ġekil 1.4: Yerel anten yükselteci (örnek) ġekildeki yükseltici çok yüksek kazançlı VHF - UHF anten kuvvetlendiricisidir. UHF kanalların iki ayrı UHF antenleriyle alınması gereken durumlar için özel olarak tasarlanmıģtır. En iyi performansı alabilmek için kuvvetlendirmenin bir bölümü özel besleme ünitesinde yapılmaktadır. MG 1090 besleme ünitesinin VHF ve UHF bantlarında kazançları ayrı ayrı ayarlanabilmektedir. Anten yükselticileri VHF ve UHF için ayrı ayrı olabileceği gibi iki bant tek bir yükselteçte de toplanabilir. Günümüzde daha çok iki kanal için olanlar kullanılmaktadır. Yükselticinin gerilimini Spectrum Analizör cihazı ile kontrol edip ölçmemiz mümkündür. Bunun içini yükselticiden gelen kabloyu Spectrum Analizör giriģine takmamız yeterlidir. Bu durumda yükselticiye gerilim gelip gelmediğini, kablo kazancını, kablo sağlamlığını ölçmemiz mümkündür. Spectrum Analizör ekranında bu saydığımız bilgilerin hepsini rahatlıkla görebiliriz. ġekil 1.3 te bu ekranda sinyali görebilmekteyiz. Ekranda sinyalin frekans değeri 189,25 KHz ve kablo kazancı 6,7 dbmv (Desibel/milivolt )olarak görülüyor. Ekranın üstünde bulunan Beyaz skala ise alınan sinyalin kuvvetini ve gücünü göstermektedir. Bu skala ne kadar sağa doğru ilerlerse daha net bir görüntü var demektir. Eğer elimizde bu cihaz mevcut değilse Multimetreyi Volt kademesine alarak ölçme iģlemini gerçekleģtirebiliriz. AĢağıdaki ġekil 1.5 te bir yerel yükselticinin geriliminin Multimetre yardımıyla ölçülmesi gösterilmiģtir. Burada Multimetrenin DC Volt kademesinde olduğunu unutmayalım. Ölçülen gerilim değeri Yükseltici üzerindeki sinyal ayar düğmesi kullanılarak değiģtirilmektedir. 6

11 ġekil 1.5: Yerel anten yükselteci gerilimini multimetre ile ölçmek Bu tür TV anten yükselticilerinin çalıģma gerilimleri DC 9-24 Volt civarındadır. GiriĢ ÇıkıĢ empedansları yaklaģık 75 Ohm dur. Yükselticinin çalıģıp çalıģmadığını kontrol etmeden önce yükselticiye gerilim gelip gelmediğini kontrol etmek gerekir. Yükselticinin besleme gerilimi 220 Volt AC bir gerilimdir. Bunu ölçmek için Ölçü aletini AC Volt yazan ve 220 volttan daha yüksek olan bir kademeye örneğin AC 750 Volt kademesine almalıyız. Daha sonra beslemenin alındığı elektrik prizi ölçü aletinin probları ile test edilmelidir. Eğer 220 Volt civarında bir gerilim sağlanıyorsa yükselticimize gerilim geliyor demektir. Bu durumda yükselticiyi kontrol etmeye baģlayabiliriz. Sırasıyla besleme kablosunun yükselticiye giriģ noktasından baģlayarak devreleri kontrol edebiliriz. Bu durumda ölçü aletimizi DC volt kademesine almak zorundayız. Ölçtüğümüz değerler yaklaģık 12 Volt civarında bulunuyorsa kademe kademe bu iģleme devam etmeliyiz MüĢterek Yerel Anten Yükseltecinde Çok daireli apartmanlarda, her daire için ayrı bir anten tesisatının hem görüģ bakımından, hem de antenlerin birbirlerini etkilemesi yönünden sakıncalıdır. Bir çok direk ve gergi tellerinin bulunduğu çatı; bir anten ormanı görünümünde olur ve kentin güzelliğini bozar. Antenlerin ve direklerin yakın olması; alıcıların birbirini etkilemesine ve görüģlerini kapamasına neden olur. Ses ve Ģekil görüntüleri bozulduğu gibi yansımalarda meydana gelir. Dikilen çok sayıda direkler çatıların akmasına neden olur. Bunların tem tek bakımı zor olduğu gibi, çatıya sık sık çıkmayı gerektirir. Ayrıca tek tek kurulan antenler çok daha masraflı olacağından, tek bir anten ile ortak anten tesisatının kurulması daha uygun olur. Kurulacak müģterek anten tesisatı tek bir TV yayını için alabildiği gibi, çok sayıda televizyon yayınları ile AM/FM radyo yayınları için bir arada da olabilir. Böylece apartmanda bulunan her dairenin çok sayıda yayın izlemesi de sağlanmıģ olur. Ortak anten 7

12 tesisatında, alınan sinyallerin yükseltilmesi amacıyla; her anten için ayrı kanal amplifikatörü kullanılabildiği gibi, geniģ bandlı tek bir amplifikatör de kullanılabilir. ġekil 1.6 Tek Kolonlu buat tipi müģterek yerel anten sistemi Masraflı olacağından, tek bir anten ile ortak anten tesisatının kurulması daha uygun olur. Kurulacak müģterek anten tesisatı tek bir TV yayını için alabildiği gibi, çok sayıda televizyon yayınları ile AM/FM radyo yayınları için bir arada da olabilir. Böylece apartmanda bulunan her dairenin çok sayıda yayın izlemesi de sağlanmıģ olur. Ortak anten tesisatında, alınan sinyallerin yükseltilmesi amacıyla; her anten için ayrı kanal amplifikatörü kullanılabildiği gibi, geniģ bandlı tek bir amplifikatör de kullanılabilir. Headent(Son nokta) merkezi sistem sitelerde, Otellerde çok kullanıcıların olduğu yerde kullanılır. Çünkü Headent sistemi bir merkeze kurulur bu merkezde kanalların alınacağı uyduya yönlendirilmiģ çanaklar vardır. Headent sisteminde kanallar sınırlıdır 45 kanal civarında istenilen 45 kanal kullanıcıları tarafından seçilir sistem kurulur ve bu merkezden tek kablo üzerinden kullanıcılarına bölünerek verilir. Kullanıcılar evlerinde bağımsız olarak birden fazla TV izleyebilirler. Burada merkezde 45 kanal varsa her kanal için bir Receiver var anlamına gelir ve TV tünerlerinde S 04 den S41 ve VHF 5 de 12 bantlar arasında yayın gönderilir evlerde kabloyu direk TV ye takarak seyretme imkanı verir Bu sistemin merkezde kurulması $ civarında tutar bunu kurduktan sonra artık buradan alınacak kablo istediğiniz kadar aboneye yayın verebilirsiniz. Bu merkezden sonra sonra yayın zayıfladığı yerde yükseltici ile güçlendirerek devam edebilirsiniz. 8

13 ġekil 1.6: BeĢ Katlı, 20 daireli apartman ortak anten tesisat Ģeması Receiverli (Uydu Alıcısı) merkezi sistem Apartmanlarda veya birden fazla kiģinin ikamet ettiği yerlerde kullanılır. Çatılarda veya balkonlarda çanak kirliliğini engeller.daha ekonomik bir sistemdir. Bu sistemde bir abone Bağımsız TV seyretmek için birden fazla Receiver kullanacaksa kaç tane Receiver kullanılacak ise ona göre çıkıģlı çanağa LNB takılır. MüĢterek yerel anten sisteminde gerilim ölçmesi yaparken temel yükseltici giriģ ve çıkıģları ölçülmektedir. Burada iki yöntem kullanılmaktadır. Birinci yöntemde yine yükselticiye gelen kablo Spectrum Analizör giriģine bağlanır ve ekranda çıkan sinyal incelenir. Bu sinyalin seviyesine göre yükseltici sağlam ya da bozuk diyebiliriz. 9 Volt un altında bir gerilim varsa cihaz bozuk diyebiliriz. (ġekil 1.3) Ġkinci ölçme metodu Multimetre kullanılarak yapılır. Burada cihazımızı uygun ölçme konumuna alırız. DC Volt 20 kademesi olabilir. Daha sonra yükseltici giriģi kontrol edilir gerilim not alınır. Daha sonrada yükseltici çıkıģı kontrol edilir ve gerilim değeri not alınır. Kıyaslama yapılarak bir sonuca varılır. Sonuç olarak eğer ölçtüğümüz değerler 9-24 V aralığı dıģında ise yükseltici bozuk diyebiliriz.( ġekil 1.5) 9

14 UYGULAMA FAALĠYETĠ UYGULAMA FAALĠYETĠ ĠĢlem Basamakları Multimetreyi uygun ölçme konumuna ayarlamak. Kablonun sağlamlığını ölçmek. Yükselticiye gerilimin gelip gelmediğini ölçmek. Öneriler Multimetreyi açarak ölçme yapacağınız kısa devre konumuna ayarlayınız. Spectrum Analizör cihazına kabloyu bağlayınız. Kullanılacak kablonun empedansını Spectrum Analizör yardımı ile ölçünüz. Ayrıca ölçü aletini kısa devre konumuna alarak uçlarını kontrol ediniz. Sinyal gelip gelmediğini kontrol ediniz. Ġki elinizle aynı anda kabloya değmemeye özen gösteriniz. Yerel Anten yükselticisine besleme gerilimi gelip gelmediğini ölçü aleti ile kontrol ediniz. Burada ölçü aletinin kademelerine dikkat ediniz. ġebeke geriliminin 220 Volt insan için tehlikeli olduğunu unutmayınız. Daha sonra yükseltici giriģinden baģlayarak yaklaģık 12 Volt DC gerilim elde edilen bölgeleri kontrol ediniz. Aynı iģlemi yükseltici giriģ ve çıkıģ kablolarını Spectrum Analizör cihazına bağlayarak ekrandaki iģaretten değerleri okuyarak karģılaģtırınız. 10

15 ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki soruları cevaplayarak faaliyette kazandığınız bilgi ve becerileri ölçünüz. AĢağıda boģ bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler doğru ise D, yanlıģ ise Y yazınız. 1. ( ) Gerilimin birimi amperdir. 2. ( ) Empedans aynı zamanda bir dirençtir. 3. ( ) Ölçü aleti ile bir kablo ölçerken iki elimizi de kabloya değmeliyiz. 4. ( ) Kablo Ölçeceğimiz zaman ölçü aletini Volt kademesine almalıyız. 5. ( ) TV sinyallerinin zayıf olduğu yerlerde anten yükselticisine ihtiyaç duyulur. 6. ( ) TV anten yükselticileri yaklaģık 50 Volt gerilim ile çalıģırlar. 7. ( ) TV anten yükselticilerinin GiriĢ-ÇıkıĢ empedansları yaklaģık75 Ohm dur. 8. ( ) MüĢterek Yerel Anten tesisatı daha ekonomik bir sistemdir. 9. ( ) Anten yükselticileri VHF ve UHF için ayrı ayrı olabileceği gibi iki bant tek bir yükselteçte de toplanabilir. 10. ( ) Eğer bir kablo kopuksa ölçü aletinin kısa devre konumu sinyal verir. 11

16 KONTROL LĠSTESĠ Bir arkadaģınızla birlikte yaptığınız uygulamayı değerlendirme ölçeğine göre değerlendirerek, eksik veya hatalı gördüğünüz davranıģları tamamlama yoluna gidiniz. DENDĠRME ÖLÇENDĠRME ÖLÇEĞĠ Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 1. Dijital Ölçü aletini gerekli olan ölçme konumuna aldınız mı? 2. Kablo ölçerken iki elinizle birlikte kabloya dokunmamaya dikkat ettiniz mi? 3. Yükseltece gerilim gelip gelmediğini kontrol ettiniz mi? 4. Ölçü aletlerini (multimetre,spectrum Analizör) aldınız mı? Düzenli ve Kurallara Uygun ÇalıĢma 5. Mesleğe uygun kıyafet giydiniz mi? 6. ÇalıĢma alanını ve aletleri tertipli-düzenli kullandınız mı? 7. Anten montaj alanının temizlik-düzenine dikkat ettiniz mi? 8. ÇalıĢırken emniyet kurallarına dikkat ettiniz mi? 9. Zamanı iyi kullandınız mı? DEĞERLENDĠRME Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır Ģeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikliklerinizi araģtırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz. Cevaplarınızın tamamı evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz. 12

17 ÖĞRENME FAALĠYETĠ-2 ÖĞRENME FAALĠYETĠ-2 AMAÇ Uydu anten sistemindeki kablo ölçümlerini yapabileceksiniz. MüĢterek uydu anten sistemindeki kablo ölçümlerini ve motorlu uydu anten yükseltecindeki ölçümleri de yapabileceksiniz. Kablo arızalarını tespit edip bu arızaları giderebileceksiniz. ARAġTIRMA Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araģtırmalar Ģunlardır: Multimetre kullanarak gerilim, empedans, kablo nasıl ölçülür araģtırınız. Uydu Anten yükselticileri hakkında bilgi edininiz. Spectrum Analizör cihazı hakkında bilgi edininiz. AraĢtırma iģlemleri için Ġnternet ortamında araģtırma yapmanız ve uydu tesisat elemanlarının satıldığı mağazaları gezmeniz gerekmektedir. Ayrıca uydu tesisat ve montajı yapan kiģilerden ön bilgi edininiz. 2. UYDU ANTEN SĠSTEMĠNDEKĠ KABLO ÖLÇÜMLERĠ 2.1. Empedans Ölçme Bir pasif elemanın iki ucuna uygulanacak olan dc veya ac gerilimin, elemandan akıtacağı akıma oranı empedans olarak tanımlanır. Anten sistemlerinde uygulanan gerilim dc olacağı için elde edilen direnç de dc direnç olacaktır. Empedans baģka bir deyiģle anten sistemindeki kablonun gerilime karģı verdiği tepkidir. Yani empedans bir çeģit dirençtir. Empedans ölçmek için Q metreler kullanılır. Yüksek frekanslardaki ölçümler hep Q metreler ile yapılmaktadır. Bu yöntem pahalı bir yöntem olduğu için fazla tercih edilmemektedir. Profesyonel kullanıcılar ancak bu yöntemi kullanırlar. Ġkinci yöntem empedans ölçme Ģekli ise Spectrum Analizör(Uydu Ayar Cihazı) kullanılarak yapılmaktadır. Bu yöntemde kablodaki sinyal seviyesi kontrol edilerek kablo sağlamlığı ölçülür. Kablodaki sinyal kaybı 9 db nin (desibel) altına düģmüģ ise kablo arızalı demektir. Bu iģlemi yaparken kısa (1,5 Metrelik) bir test kablosu hazırlanır. Sinyal seviyesi bu kablo ile ölçülür. Örneğin antenin ucunda 50 db bir sinyal olduğunu varsayarsak diğer bağladığımız kablonun üzerindeki sinyal düģümü bulunarak kıyaslama yapılır. Örneğin 100 metre bir kablo kullandığımızı düģünürsek kablonun diğer ucunda aldığımız sinyal 9 db yada daha düģük olursa kaybın yüksek olduğu anlamına gelir. Bu da kablonun sağlam olmadığını gösterir. Bütün bu ölçmeleri Spectrum Analizör ekranında görebiliriz. 13

18 ġekil 2.1: Kablo kesiti örnekleri Kablo üretimim yapan firmalar genellikle kablo paketlerinin üzerine gerekli olan bu bilgileri bir etiket olarak kablo paketinin üzerine yazarlar. KABLO ADI RG 6/4 F TRISHIELD EMPEDANS 75 ±3 Ohm KOD NO PARTĠ NO MĠKTAR 305 M KAZANÇ 30 DB Tablo 2.1: Kablo etiketi Kablonun kopuk olup olmadığı Spectrum Analizör ile de kontrol edildiği gibi dijital ölçü aleti (Multimetre)ile de kontrol edilebilir. Günümüzde artık analog ölçü aletleri neredeyse hiç kulanılmamaktadır. Bu yüzden biz anlatımlarımızda hep dijital ölçü aletine göre değerlendirme yapacağız. Multimetre gerekli olan kısa devre konumuna alınır. Bu esnada ölçü aletinin problarından birisini kablonun bir ucuna diğer probuda diğer ucuna değmemiz gerekir. Bu sırada iki elimizi birden kabloya değmememiz önemlidir. Bu durumda vücut direncinin devreye girmesi söz konusu olur bu da ölçmeyi etkiler. Eğer ölçü aleti kısa devre konumunda sinyal veriyorsa kablo kopuk değil demektir. Öncelikle kullanılacak kablonun empedans değeri öğrenilir. Günümüzde kabloların üzerinde bu empedans değerleri yazılıdır. Daha sonra Q metre ölçü aleti ile bu değer ölçülür. Bu değer sağlanıyorsa daha sonraki adımda kablonun kesik olup olmadığı kontrol edilmelidir. Bu yöntem ile anten sisteminde kullanacağımız bütün kabloları sağlam olup olmadığını kontrol etmeliyiz. Kablonun sağlamlığından emin olduktan sonra bir sonraki adıma geçebiliriz. 14

19 ġekil 2.2: Kablo bağlantısı ġekil 2.3: Kablo iç yapısı 2.2. Gerilim Ölçme Elektrik ve elektronik devrelerde gerilim ölçmeye yarayan cihazlara voltmetre denir. Gerilimin birimi Volttur ve E ya da U harfi ile gösterilir. Multimetre dediğimiz cihazlar hem gerilim, hem direnç, hem de akım ölçmede kullanılan çoklu cihazlardır. Bu durumda gerilim ölçmek için sadece cihazı Voltmetre kademesine almamız yeterlidir. Ölçüm yapacağımız değer DC (doğru gerilim) olacağından ölçü aletinin DC Volt yazan konuma almalıyız. Yerel Anten sistemlerinde kullanılan DC gerilim değerleri ortalama 9-24 V aralığında olacağından seçeceğimiz kademede bu orana dikkat etmemiz gerekmektedir Uydu Anten Yükseltecinde ġekil 2.4: Örnek bir uydu sistemi LNB (Low Noise Block Converter - düģük gürültülü blok dönüģtürücü) çanak antenin uydudan almıģ olduğu yüksek frekanslı mikrodalga uydu sinyalini güçlendirip alıcının iģleyebileceği alt frekanslara dönüģtüren elemandır. LNB çanağın ortasındaki kola takılır. LNB lerin çıkıģlarına bağlanabilecek kullanıcı sayılarına göre çeģitleri vardır. Dört çıkıģlı LNB'ler de "Quad" ve "Quattro" olmak üzere 2 ana türdedirler. "Quad" universal LNB bir çanağı 4 farklı kullanıcıya birbirinden bağımsız olarak tüm polariteleri izleyebilecekleri Ģekilde dağıtmakta kullanılır. "Quattro" LNB ise herbir 4 farklı polariteyi aynı anda 15

20 vermektedir. Her çıkıģında sadece ait olduğu polarite bulunur. Bir merkezi sistemden dağıtım için kullanılır. ġekil: 2.5 de dörtlü bir LNB görülmektedir. Bir LNB esas olarak üç ana kısımdan oluģur ; Besleme ağzı (feed), Yükseltici (amplifier), Alt frekansa dönüģtürücü (converter) ġekil 2.5: Quadro LNB ġekil 2.6: LNB çeģiti ġekil 2.7: LNB çeģiti Günümüzde artık dual polariteli LNB kullanılmaktadır. Bunun seçimini voltajdan kontrol etmek mümkündür. Bunu yaparken yatay (horizantal) yayınları alırken 18 Volt, dikey (Vertical) yayınları alırken 14 Volt gerilim uygulanır. Anten sayısı artıkça ara malzeme kullanma ihtiyacı doğdu. Ġki sinyali de aynı anda alabilmek için Disecg elemanı kullanılmaya baģlandı. 16

21 ġekil 2.8: LNB dikey gerilimi multimetre ile ölçmek Disecg çalıģma mantığını bilmek için dijitaldeki 1-0 olayını bilmemiz yeterlidir. Disecg bir çeģit dijital anahtardır. Bunun sayısını 1,2 ya da daha fazla yapmak mümkündür. Uydu anten yükselticinde iki çeģit gerilim mevcuttur. Yatay ( Horizantal) ve Dikey(Vertical) gerilimler. Yatay gerilim 18 Volt, Dikey gerilim ise 14 Volttur. LNB den gelen gerilimi ölçmek için ister Multimetre, istersekte Spectrum Analizör kullanabiliriz. Multimetre ile iģlem yapacak olursak uygun ölçme konumuna aldıktan sonra (Dc Volt) LNB giriģ ve çıkıģ gerilimleri not edilir. Yukarıdaki değerleri tutmuyor ise LNB arızalıdır diyebiliriz. Dahada ilerisinde Receiver da arıza vardır diyebiliriz. Spectrum Analizör ile de LNB gerilimi kontrol edilebilir. Bu durumda LNB kablosu Spectrum Analizör cihazının giriģine bağlanır. Ekrandaki Ģekilde altta bir gerilim (14 ya da 18 Volt) görülür. Eğer bu değerler yakalanmadıysa LNB ye gerilim gelmiyor demektir. Bu durumda Receiver arızalıdır diyebiliriz. 17

22 Disecg gerilimide yine aynı Ģekilde iki yöntemle kolaylıkla ölçülebilir. Multimetre ya da Spectrum Analizör yöntemi. Disecg giriģi Multimetreye bağlanır uygun gerilim yoksa arızalıdır diyebiliriz. AĢağıdaki Ģekilde Spectrum Analizör ve ekrandaki bilgileri görülmektedir. ġekil 2.9: Spectrum analizör yardımıyla LNB gerilimini ölçmek Bu cihazlar uydudan gelen herhangi sinyalin Ģiddetinin yanı sıra LNB ve Disecg besleme gerilimini de görmemizi sağlar. Spectrum Analizör giriģine yapılan bir uydu sinyali veya kablolu TV, yerel yayın sinyali ekranında hem sinyal kalitesi olarak ölçülebilmekte hem de yayınlar izlenebilmektedir. Küçük ucuz ve oldukça kullanıģlı olan bu cihazların günümüzde 22kHz ve Disegc sinyallerini de kontrol edebilenleri vardır. Alınmak istenen kanallarla ilgili çoğu ayrıntılı ölçümler için mutlaka pahalı profesyonel bir cihaz gerekir. 18

23 ġekil 2.10: Multimetre yardımıyla disecg gerilimini ölçmek 19

24 MüĢterek Uydu Anten Yükseltecinde ġekil 2.11: MüĢterek uydu anten sisteminin basit blok diyagramı MüĢterek uydu anten tesisatında kullanılan LNB ler Quadro LNB lerdir. "Quattro" LNB herbir 4 farklı polariteyi aynı anda vermektedir. Her çıkıģında sadece ait olduğu polarite bulunur. Bir merkezi sistemden dağıtım için kullanılır. V-L(alt bant),v-h(üst bant),h-l(alt bant),h-h(üst bant) olmak üzere dört çıkıģ bulunmaktadır. Böyle bir LNB nin çalıģabilmesi için voltaj ayrımı ve 22 Khz sinyalin devreye girmesi gerekmektedir. ĠĢte tam burada Merkezi Uydu antenleri için Disecg santralleri devreye girmektedir. Bu cihazda kendinden güç kaynağı bulunmaktadır. Bu cihaz LNB ye gerilim vermektedir. Dolayısıyla LNB ve Disecg gerilimlerini bu cihaz üzerinden ölçmek mümkündür. Multimetre kullanarak Disecg santrali giriģ ve çıkıģ gerilimleri ölçülerek standart gerilim değerlerini görmemiz mümkündür. Eğer standart değerler gözükmüyorsa santralimiz arızalı diyebiliriz. 20

25 Spectrum Analizör giriģine Disecg santral çıkıģını verdiğimiz zaman ekrandaki bilgilere göre (kazanç,gerilim,frekans) cihazın durumu söylenebilir. ġekil 2.9 da örnek bir sinyal görülmektedir Motorlu Uydu Anten Yükseltecinde ġekil 2.12: Motorlu uydu anten sistemine bir örnek Motorlu uydu anten sitemleri genellikle iki Ģekilde yapılmaktadır. Pistonlu ve Disecg motorlu. Pistonlu sistemlerde piston Ģeklindeki motorların içinde 36 Volt gerilimi olan bir motor, birde deviri sayan sensör bulunmaktadır. Sensör her dönüģte bir devre açar ve kapatır. (bir mıknatıs yardımı ile) Bu da bizim uydu alıcısının içinde mevcut olan dijital sayıcıyı harekete geçirir. Bu sayaç antenimizin hangi konumda durması gerektiğini sistem entegresine bilgi olarak gönderir. Bu sistemin gerilimlerini Multimetre yardımı ile ölçebiliyoruz. Aynı zamanda Spectrum Analizör cihazı ile de gerilimleri ölçmek mümkündür. Disecg motor sistemi prensip olarak piston da anlattığımız Ģekildedir. Fakat mekanizma olarak farklılık gösterir. Disecg motor beslemesini LNB voltajından sağlamaktadır. Sinyalleri LNB voltajı ile birlikte cihazın içerisine gönderir. Kablo ucunda LNB gerilimi kontrol edilir Volt sağlanıyorsa Cihaz sağlam demektir. Bu gerilimlerin dıģında gerilim sağlanıyorsa cihazımız arızalı demektir. 21

26 UYGULAMA FAALĠYETĠ UYGULAMA FAALĠYETĠ ĠĢlem Basamakları Multimetreyi uygun ölçme konumuna ayarlamak. Kablonun sağlamlığını ölçmek. Disecg e gerilimin gelip gelmediğini ölçmek. LNB ye gerilimin gelip gelmediğini ölçmek. Öneriler Multimetreyi açarak ölçme yapacağınız kısa devre konumuna ayarlayınız. Kabloya iki elinizle birlikte değmemeye dikkat ediniz. Spectrum Analizör cihazına kabloyu bağlayınız. Kullanılacak kablonun empedansını Spectrum Analizör yardımı ile ölçünüz. Ayrıca ölçü aletini kısa devre konumuna alarak uçlarını kontrol ediniz. Sinyal gelip gelmediğini kontrol ediniz. Disecg giriģini Multimetre yardımıyla DC volt kademesinde ölçünüz. Ya da Disecg giriģindeki kabloyu Spectrum Analizör giriģine bağlayarak gerilim gelip gelmediğini kontrol ediniz. LNB yi Multimetre yardımıyla ölçünüz. Burada iki farklı gerilim olacağını unutmayınız. Yatay sinyal için 18 Volt, Dikey sinyal için ise 14 Volt. Ġkinci yöntem ise LNB kablosunu Spectrum Analizör giriģine bağlayınız. Spectrum Analizör ekranında LNB gerilimini kontrol ediniz. 22

27 ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki soruları cevaplayarak faaliyette kazandığınız bilgi ve becerileri ölçünüz. AĢağıda boģ bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler doğru ise D, yanlıģ ise Y yazınız. 1. ( ) LNB ingilizce açılımı (Low Noise Block Converter) dir. 2. ( ) LNB iki farklı gerilim taģır. 3. ( ) Yatay sinyalde ölçtüğümüz gerilim 14 Volt olmalıdır. 4. ( ) MüĢterek uydu Sistemlerinde tercih edilen LNB tek polaritelidir. 5. ( ) Bir kablonun ölçülmesi sonucunda kayıp olarak 5 db gözüküyorsa bu kablo sağlamdır. 6. ( ) Disecg bir çeģit dijital anahtardır. 7. ( ) Quadro LNB ler tek aboneli uydu anten sistemlerinde tercih edilirler. 8. ( ) Piston Ģeklinde motorlu anten yükselticilerinde kullanılan motor 36 Volt ile çalıģır. 9. ( ) Disecg Motorlu uydu anten sistemlerinde kullanılan motor gerilimini Disecg ten alır. 10. ( ) Quadro LNB ler 4 farklı polariteyi aynı anda vermektedirler. DEĞERLENDĠRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karģılaģtırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. YanlıĢ cevapladığınız konularla ilgili öğrenme faaliyetlerini tekrarlayınız. 23

28 KONTROL LĠSTESĠ Bir arkadaģınızla birlikte yaptığınız uygulamayı değerlendirme ölçeğine göre değerlendirerek, eksik veya hatalı gördüğünüz davranıģları tamamlama yoluna gidiniz. RLENDĠRME ÖLÇEĞĠ Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayir 1. Dijital Ölçü aletini gerekli olan ölçme konumuna aldınız mı? 2. Kablo ölçerken iki elinizle birlikte kabloya dokunmamaya dikkat ettiniz mi? 3. Kablo sağlamlığını Spectrum Analizör ile Kontrol ettiniz mi? 4. Disecg e gerilim gelip gelmediğini kontrol ettiniz mi? 5. LNB ye gerilim gelip gelmediğini kontrol ettiniz mi? 6. Disecg ve LNB gerilimlerini Spectrum Analizör ile kontrol ettiniz mi? 7. Mesleğe uygun kıyafet giydiniz mi? 8. ÇalıĢma alanını ve aletleri tertipli-düzenli kullandınız mı? 9. Anten montaj alanının temizlik-düzenine dikkat ettiniz mi? 10. ÇalıĢırken emniyet kurallarına dikkat ettiniz mi? 11. Zamanı iyi kullandınız mı? DEĞERLENDĠRME Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır Ģeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikliklerinizi araģtırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz. Cevaplarınızın tamamı evet ise modül değerlendirmeye geçiniz. 24

29 MODÜL DEĞERLENDĠRME MODÜL DEĞERLENDĠRME AĢağıda boģ bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler doğru ise D, yanlıģ ise Y yazınız. 1. ( ).Spectrum Analizör ile kablo kazancı ölçülebilir. 2. ( ).Multimetre ile kablo gerilimini ölçebiliriz. 3. ( ).Anten yükselticilerin çalıģma gerilimleri 220 Volttur. 4. ( ).LNB bir çeģit sinyal yükselticidir. 5. ( ).Çok katlı apartmanlarda ve sitelerde MüĢterek Anten tesisatı daha ekonomiktir. 6. ( ).Ġki çeģit LNB gerilimi vardır. AĢağıdaki cümlelerde boģ bırakılan yerlere doğru sözcükleri yazınız. 1. Kısa devre konumunda kablo ölçerken Multimetre sinyal veriyorsa kablo dır. 2. MüĢterek Uydu Anten sistemlerinde kullanılan LNB çeģidi..dir. 3. Yatay sinyalde LNB gerilimi Volttur. 4. Dikey Sinyalde LNB gerilimi Volttur.. 5. Piston tipi motorlu uydu anten yükselteci motor çalıģma gerilimi volttur. 6. Anten sayısı ve kullanıcı sayısı artıģı sonucu.elemanına ihtiyaç duyulmuģtur. 25

30 KONTROL LĠSTESĠ Modül ile kazandığınız yeterliği aģağıdaki ölçütlere göre değerlendiriniz Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 1. Anten Yükselteçlerini yeterince tanıdınız mı? 2. Multimetre ölçme kademelerini yeterince kavradınız mı? 3. Anten tesisatında kullanılan elemanları tanıdınız mı? 4. Kabloların sağlamlığını kontrol edebildiniz mi? 5. Spectrum Analizör cihazının önemini kavradınız mı? 6. Multimetre kullanarak yükselteç gerilimini ölçtünüz mü? 7. Disecg gerilimini ölçebildiniz mi? 8. LNB gerilimini ölçebildiniz mi? 9. Motorlu uydu sistemlerini kavradınız mı? 10. Motorlu uydu anten yükseltici gerilimini ölçebildiniz mi? 11. Motorlu uydu sistemlerinin çalıģma gerilimlerini öğrendiniz mi? 12. Ölçme aletlerini kullanabildiniz mi? DEĞERLENDĠRME Teorik bilgilerle ilgili testi doğru olarak cevapladıktan sonra, yeterlik testi sonucunda, tüm sorulara evet cevabı verdiyseniz bir sonraki modüle geçiniz. Eğer bazı sorulara hayır Ģeklinde cevap verdiyseniz eksiklerinizle ilgili bölümleri tekrar ederek yeterlik testini yeniden yapınız. Sorulara verdiğiniz cevaplar ile cevap anahtarınızı (değerlendirme ölçütleri) karģılaģtırınız. 26

31 CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALĠYETĠ-1 ĠN CEVAP ANAHTARI 1 YanlıĢ 2 Doğru 3 YanlıĢ 4 YanlıĢ 5 Doğru 6 YanlıĢ 7 Doğru 8 Doğru 9 Doğru 10 YanlıĢ ÖĞRENME FAALĠYETĠ 2 NĠN CEVAP ANAHTARI 1 Doğru 2 Doğru 3 YanlıĢ 4 YanlıĢ 5 YanlıĢ 6 Doğru 7 YanlıĢ 8 Doğru 9 YanlıĢ 10 Doğru OBJEKTĠF TESTĠN CEVAP ANAHTARI 1 Doğru 2 Doğru 3 YanlıĢ 4 Doğru 5 Doğru 6 Doğru 7 SAĞLAM 8 QUADRO 9 18 V V V 12 DĠSECG 27

32 DEĞERLENDĠRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karģılaģtırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaģadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz 28

33 ÖNERĠLEN KAYNAKLAR Antenler ve anten elemanları ile ilgili malzeme katalogları. Ġnternette Anten ve kablo Tv ile ilgili iģ yapan Firmaların Siteleri. HaberleĢme ve ĠletiĢim Teknikleri ile ilgili kitaplar ve firma el kitapçıkları R.L. DOUGLAS, Satellite Communications Tecnology, Prentice Hall, New Jersey, E.TÜTÜNCÜOĞLU, Televizyon Alıcıları Ayar ve Tamiri, Ġnkılap ve Aka Yayınevleri, Ġstanbul,

34 KAYNAKÇA KAYNAKÇA Doç.Dr. TÜRKOĞLU Ġbrahim, Görüntü Sistemleri Ders Notları, Elazığ, Feyzi Gültekin, Görüntü Sistemleri Ders Notları, Ġstanbul,2004. Prof. Dr. MORGÜL Avni, Ortak Anten Uydu ve Kablo TV Sistemleri, Doç.Dr. PASTACI Halit, Elektrik ve Elektronik Ölçmeleri,Yıldız Üniversitesi Yayınları, Ġstanbul, YARCI Kemal, Orhan ÖZTÜRK, Görüntü Sistemleri, Yüce Yayınları, Ġstanbul, BEREKET Metin, E.TEKĠN, Atelye ve Laboratuvar1, Mavi Yayınlar, Ġzmir,