TÜRKİYE DE YILLARINDA UYGULANAN PARA POLİTİKALARI VE MALİYE POLİTİKALARI ARASINDAKİ UYUM VE FARKLILARIN DEĞERLENDİRİLMESİ

Transkript

1 TÜRKİYE DE YILLARINDA UYGULANAN PARA POLİTİKALARI VE MALİYE POLİTİKALARI ARASINDAKİ UYUM VE FARKLILARIN DEĞERLENDİRİLMESİ KIVANÇ DURU 2014

2 İçindekiler GİRİŞ... 4 PARA POLİTİKASI... 4 Para Politikası Araçları... 4 Para Politikası Türleri... 5 Daraltıcı Para Politikası... 5 Genişletici Para Politikası... 5 Para Politikası Amaçları... 5 MALİYE POLİKASI... 5 Maliye Politikası Araçları... 5 Vergi Oranları... 5 Devlet İç Borçlanma Senetleri... 5 Yatırım Harcamaları... 6 Faiz dışı ödemeler... 6 Maliye Politikası Amaçları... 6 Genişletici Maliye Politikaları... 6 Daraltıcı Maliye politikaları... 6 I YILI UYGULAMALARI... 7 I.A Para Politikası Uygulamaları... 7 I.B Maliye Politikaları Uygulamaları... 7 II YILI UYGULAMALARI... 8 II. A Para Politikası Uygulamaları... 8 II. B Maliye Politikası Uygulamaları... 8 III YILI UYGULAMALARI... 9 III. A Para Politikası Uygulamaları... 9 III. B Maliye Politikaları Uygulamaları IV YILI UYGULAMALARI IV. A Para Politikaları Uygulamaları IV. B Maliye Politikası Uygulamaları V YILI UYGULAMALARI V.A Para Politikası Uygulamaları V.B Maliye Politikası Uygulamaları VI YILI UYGULAMALARI VI. A Para Politikası Uygulamaları VI. B Maliye Politikası Uygulamaları

3 VII YILI UYGULAMALARI VII. A Para Politikası Uygulamaları VII. B Maliye Politikası Uygulamaları VIII YILI UYGULAMALARI VIII. A Para Politikası Uygulamaları VIII. B Maliye Politikası Uygulamaları IX YILI UYGULAMALARI IX. A Para Politikası Uygulamaları IX. B Maliye Politikası Uygulamaları X YILI UYGULAMALARI X.A Para Politikası Uygulamaları X.B Maliye Politikası Uygulamaları YILLARINDA TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI GECELİK BORÇ ALMA VE BORÇ VERME FAİZ ORANLARI YILLARI TÜRKİYE CUMHURİYETİ ENFLASYON DEİĞİŞİM YÜZDELERİ YILLAR İTİBARİYLE DEĞERLENDİRME SONUÇ KAYNAKÇA

4 GİRİŞ Piyasaların durumlar karşısında beklenen ve beklenmeyen tepkileri sonrasında para arz talep dengesi değişimler göstermektedir. Piyasa için olumlu etkileri olmasına karşın olumsuz etkilerin de görülme riski mevcuttur. Bu risklerden arınmak ve piyasayı düzgün işleyişi içerisinde tutmak için çeşitli anlayışlara ve politikalara ihtiyaç vardır. Neo-klasik politikalar neticesinde sosyal hayatta etkinliği giderek artan parayı ve paranın içerisinde hareket ettiği piyasayı yönlendirme ihtiyacı her geçen gün daha fazla önem arz etmektedir. Bu çalışma Türkiye de son on yılda uygulanan para politikaları ve maliye politikaları üzerinde bir incelemedir. Türkiye de son on yılda hangi yönde para ve maliye politikaları karaları alındığı, iki politika arasında ki uyum ve farklılıklar gözden geçirilerek sonuçları yorumlanmak istenmiştir. PARA POLİTİKASI Bir ülkede paranın genel seyri, değeri, arzı ve ulusal paranın diğer yabancı paralar karşısında değer dengesinin korunması için oluşturulan parasal yöndür. Genellikle para politikasını belirleyen hükümetler, yön veren merkez bankasıdır. Merkez bankasının para politikalarına yön verebilmesi için çeşitli araçlar kullanır, bunlara da para politikası araçları denir. Paranın miktarını, maliyetini ve firmalar ile hane halklarının bekleyişlerini etkileyerek temel amaçlara ulaşmaya yönelik olarak oluşturulan stratejiler bütünü olarak tanımlanabilir. 1 Para Politikası Araçları Açık piyasa işlemleri Reeskont oranları Zorunlu mevduat karşılığı 2 Para Politikası Araçları ve Ara Göstergeler Kaynak: Paya M. Para Teorisi ve Politikası, Filiz Kitabevi; İstanbul Para Politikası: Araçları Amaçları ve Türkiye Uygulaması, Timur Önder, Uzmanlık Yeterlilik Tezi, hptts:// 4

5 Para Politikası Türleri Daraltıcı para politikası ve genişletici para politikası olmak üzere iki tür para politikası vardır. Daraltıcı Para Politikası Piyasa tahvil satarak açık piyasa işlemi gerçekleştirme, reeskont ve faiz oranlarını yükselterek piyasada paranın varlığını daraltma amaçlı politikadır. Genişletici Para Politikası Durgunluk gibi ekonomik çıkmazların yaşandığı dönemlerde piyasayı hareketlendirmek için piyasadan tahvil satın alma, reeskont ve faiz oranlarının düşürmek suretiyle piyasada para genişliğinin sağlanması için uygulanan politikalardır. Para Politikası Amaçları Fiyat istikrarı Ekonomik büyüme Faiz istikrarı İstihdam artışı Finansal piyasa istikrarı Döviz kuru istikrarı Uygun ödemeler dengesi pozisyonu 3 MALİYE POLİKASI Kamu harcamaları, vergi oranları gibi araçları kullanarak ekonomide ki dalgalanmaları en aza indirerek gelir dağılımı eşitliğini sağlamak ve ekonomiyi tam istihdama ulaştırmak için uygulanan politika çeşitleridir. Maliye Politikası Araçları Vergi Oranları Yatırım harcamaları Devlet iç borçlanma senetleri Faiz dışı ödemeler Vergi Oranları Vergi oranlarında ki değişiklikler insanların gelirleri üzerinde doğrudan etkiye sahiptir. Vergi oranlarının artması yada azalması parasal durumu değiştirebilir. Devlet İç Borçlanma Senetleri Devletin, Devlet İç Borçlanma Senetleri (DİBS) ile borçlanarak piyasa sürülmesi ya da ödemelerin yapılması da parasal genişlemelerin ve daralmaların neticesidir. Borç stoku, bu parasal hareketin bir göstergesidir. 3 Ders notları, bölüm6, Para politikası, A. Yasemin Yalta, Hacettepe Üniversitesi, Ekim

6 Yatırım Harcamaları Devletin, yatırım harcamaları arttırması ya da azaltması parasal genişlemenin maliye politikası açısında en belirgin göstergesidir. Faiz dışı ödemeler Devletin borçlarına karşılık ödediği faizlerin dikkate alınmadan yapılan harcama kalemleridir. Bu kalemler şu şekildedir; Personel Giderleri SGK Devlet Primi Giderleri Mal ve Hizmet Alım Giderleri Savunma-Güvenlik Sağlık Giderleri Cari Transferler Görev Zararları Sağlık, Emeklilik ve Sosyal Y.G. Tarımsal Destekleme Ödemeleri Gelirden Ayrılan Paylar Sermaye Giderleri Sermaye Transferle 4 Maliye Politikası Amaçları Ekonomik İstikrar Fiyat İstikrarı Tam İstihdam Ekonomik Büyüme Genişletici Maliye Politikaları Ekonomiyi canlandırmak veya deflasyondan kurtulmak amacıyla kamu alımları ve transfer ödemelerinden oluşan kamu harcamalarının artırılması veya vergilerin düşürülmesi gibi araçlarla bütçe açığı yaratarak etkin istemi artırmaya yönelik politikalar. Daraltıcı Maliye politikaları Enflasyonu düşürmek amacıyla kamu harcamalarının kısma veya vergileri arttırma gibi araçlarla bütçe fazlası yaratmaya yönelik politikalar. 4 Maliye Bakanlığı Verileri 6

7 I YILI UYGULAMALARI I.A-Para Politikası Uygulamaları Dışsal belirsizliklerin büyük ölçüde ortadan kalkmasıyla, ekonomik programın uzun vadeli bir bakış açısıyla kararlılıkla uygulamaya devam edeceği, mali disiplin ve yapısal reformlardan sapma olmayacağı varsayımı altında, Nisan-Ekim dönemlerinde kısa vadeli faizlerde altı defa indirime gidilmiştir. Böylece Nisan ayı içinde yüzde 44 seviyesinde bulunan gecelik borçlanama faiz oranı, Ekim ayında yüzde 26 seviyesine düşürülmüştür. 5 Gerek sözü edilen olumlu koşulların gerçekleşmesine zemin hazırlayan, gerekse enflasyondaki düşüşe destek veren bütün bu gelişmeler, para ve maliye politikalarının ekonomik programla uyumlu bir şekilde yürütülmesinin bir ürünü olarak ortaya çıkmıştır yılı enflasyon hedefi yüzde 12 olarak belirlenmiştir. 7 Gerçekleşen değişim yıllık %11,1 olmuştur. Merkez Bankası nın Şubat 2001 krizi sonrası kamu bankaları ve Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu (TMSF) bünyesindeki bankaların likidite ihtiyaçlarını karşılaması amacıyla söz konusu bankalardan 14 katrilyon Türk liralık Devleş İç Borçlanma Senetleri (DİBS) alması sonucu oluşan, fazla likidite etkileri 2002 yılı boyunca devam etmiş ve piyasadaki fazla likidite 2002 yılı sonu 9,7 katrilyon Türk lirası seviyesinde gerçekleşmiştir. Piyasadaki fazla 2003 yılında devam etmiş ve 5 katrilyon Türk lirası ile 14 katrilyon Türk lirası aralığında dalgalanmıştır. Özellikle ters dolarizasyon ve efektif girişi sonucu Merkez Bankası nın yoğun döviz alımında bulunması ile yaratılan fazla likidite,hazine nin Türk lirası cinsi borçlanmasını ve net döviz cinsi borç geri ödemesinin kolaylaştırarak, bir anlamda fazla likiditenin Hazine tarafından sterilize edilmesine imkan sağlanmıştır yılı sonunda likidite 8,3 katrilyon Türk lirası düzeyine oluşmuştur. 8 I.B-Maliye Politikaları Uygulamaları Devletin vergi gelirleri GSMH ya oranı 23,6 ile Bin TL olmuştur. Devlet iç borç stoku 2004 yılında GSMH nin%52 seviyesine inmiştir. 9 Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası gecelik faiz oranları, Şubat ayında %24, Mart ayında %22, Eylül ayında %20, Aralık ayında %18 olarak açıklanmıştır. 10 Bütçe Gideri Trilyon TL. Bütçe Geliri Trilyon TL. Nakit Bütçe Açığı Trilyon TL olarak açıklanmıştır. 11 *Gerçekleşen enflasyon oranı yıllık ortalama %10,6dır Yılı Para ve Kur Politikası Genel Çerçevesi Hakkında Basın Duyurusu, madde 10, TCMB, Yılı Para ve Kur Politikası Genel Çerçevesi Hakkında Basın Duyurusu, madde 13, TCMB, Yılı Para ve Kur Politikası Genel Çerçevesi Hakkında Basın Duyurusu, madde 16, TCMB, Yılı Para ve Kur Politikası Genel Çerçevesi Hakkında Basın Duyurusu, madde 29-30, TCMB, Sayıştay Raporları, 2004 Yılı Hazine İşlemleri Raporu (Özeti) Yılı Para ve Kur Politikası Genel Çerçevesi Hakkında Basın Duyurusu, madde 10, TCMB,

8 II YILI UYGULAMALARI II. A-Para Politikası Uygulamaları 2002 yılında para ve kur politikası ve muhtemel gelişmeler duyurusu ile para politikası stratejisi belirginleşmiş ve örtük enflasyon hedeflemesine geçileceği ilan edilmiştir. Söz konusu stratejinin benimsenmesinin ilk nedeni açık enflasyon hedeflemesi rejiminin koşullarının oluşmadığı düşüncesidir. İkinci nedeni ise, kronik enflasyon ortamında para talebi tahminin zorlukları ve parasal göstergelerle enflasyon arkasındaki ilişkinin genelde istikrarlı olmaması yüzünden salt parasal hedeflemenin enflasyonla mücadelenin yeterli olmayacağı düşüncesidir. 12 Merkez Bankası, makroekonomik istikrarın olmazsa olmaz şartı olan fiyat istikrarı hedefini güvenirliliğini daha da perçinleyecek olan açık enflasyon hedeflemesi stratejisine aşamalı olarak geçilecektir. Bu aşamada temel amaç, enflasyon hedeflemesine doğru yönelirken, söz konusu rejimin ayrılmaz bir parçası olan para politikası kararlarının daha öngörülebilir ve şeffaf bir hale getirilmesine katkıda bulunmak olacaktır yılının başında açık enflasyon hedeflemesine geçilecektir. 13 Geçmiş dönemdeki istikrarsız makroekonomik politikalar ve yüksek enflasyonun yarattığı dolarizasyon olgusunun önemini yitirmeye başladığı görülmüştür. Dışsal şoklara bağlı olarak bazen bu ana eğilimden sapmalar gözlenmişse de, uygulanmakta olan programın olumlu sonuçlarından birisinin de ters dolarizasyon sürecini başlatmış olması olduğu açıktır. 14 II. B-Maliye Politikası Uygulamaları 2004 yılının kalan dönemleri ve 2005 yılı için günlük döviz alım ihale tutarı 15 milyon ABD doları olarak belirlenmiştir. Likidite durumu 8,4 katrilyon Türk lirası tutarından 17 Aralık 2004 tarihi itibariyle 1,4 Katrilyon düzeyine getirilmiştir. Hazine Müsteşarlığı tarafından 2004 yılında 163,6 katrilyon TL borçlanılmış, 133,5 katrilyon TL si anapara ve 50,1 katrilyon TL si faiz için olmak üzere toplam 183,6 katrilyon TL. iç borç ödemesi yapılmış ve 2005 yılına da 224,4 katrilyon TL lik iç borç stoku devredilmiştir yılında, bir önceki yıla göre iç borç stokunun miktarı artmış, vadeye kalan gün sayısı kısalmıştır yılında vadeye kalan ay ortalaması 25,1 ay iken; 2004 yılında 20,6 Ay a inmiştir. Toplam İç borç stokunun GSMH içindeki payı, 2003 yılında %54,5 iken; 2004 yılında %52 seviyesine inmiştir Yılı Para ve Kur Politikası, madde 2, TCMB, Yılı Para ve Kur Politikası, madde 8, TCMB, Yılı Para ve Kur Politikası,madde 13, TCMB, Sayıştay Raporu, 2004 Yılı Hazine İşlemleri Raporu (Özet) 8

9 III YILI UYGULAMALARI III. A- Para Politikası Uygulamaları 2006 yılından itibaren para kurulu toplantıları aylık olarak kamuoyuyla paylaşılmaya başlandı. Para Politikası Kurulu, son toplantısından bu yana geçen sürede açıklanan verilerin enflasyon ve para politikasının görünümünde belirgin bir değişikliğe yol açmadığı değerlendirmesini yapmıştır. Enflasyondaki düşüş sürecinin yılın ilk çeyreğinde kesintiye uğrayacağı, ancak, yılın ikinci çeyreğinden itibaren devam edeceği tahmin edilmektedir. Tahmin edilen bu düşüş sürecine karşın, mevcut bilgiler ışığında, yılsonunda enflasyonun nokta hedef olan yüzde 5 in üzerinde gerçekleşmesi olasılığı, altında gerçekleşmesi olasılığına göre daha yüksektir. Bu saptamanın arkasında yatan temel nedenler, hizmet sektöründe fiyat artış katılıklarının sürmesi, arz-talep gelişmelerinin enflasyona verdiği desteğin azalması, petrol fiyatları ile uluslararası likidite koşullarına dair belirsizliklerin devam etmesi ve enflasyonu etkileyen diğer unsurlarda bu olumsuz gelişmeleri yeterli düzeyde telafi edecek hareketlerin henüz başlamamış olmasıdır. Sonuç olarak, Bankamız bünyesindeki Bankalararası Para Piyasası ve İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Repo Ters Repo Pazarı nda uygulanmakta olan kısa vadeli faiz oranlarının aşağıdaki gibi sabit tutulmasına karar verilmiştir: a) Gecelik faiz oranları: Merkez Bankası borçlanma faiz oranı yüzde 13,50, borç verme faiz oranı yüzde 16,50, b) Geç Likidite Penceresi Faiz Oranları: Geç Likidite Penceresi uygulaması çerçevesinde, Bankalararası Para Piyasası nda saat arası gecelik vadede uygulanan Merkez Bankası borçlanma faiz oranı yüzde 9,50, borç verme faiz oranı yüzde 19,50, c) Açık piyasa işlemleri çerçevesinde piyasa yapıcısı bankalara repo işlemleri yoluyla gecelik ve bir haftalık vadelerde tanınan borçlanma imkânı faiz oranı yüzde 15,50. Bugünkü bilgiler ışığında, orta dönemde kısa vadeli faizlerin yükselme olasılığı aşağı inme ya da sabit kalma olasılığına kıyasla daha düşüktür; kısa dönemde ise sabit kalma olasılığının daha yüksek olduğu ifade edilebilir. Bu politika perspektifi, enflasyonun 2007 yılı ortalarında hedef patika ile uyumlu olmasını sağlayacaktır. Öte yandan, enflasyon görünümüne ilişkin açıklanacak her türlü yeni veri ve haberin, Para Politikası Kurulu nun geleceğe yönelik duruşunu tekrar gözden geçirmesine neden olacağı özenle vurgulanmalıdır. 16 Para Politikası Kurulu (Kurul), Bankamız bünyesindeki Bankalararası Para Piyasası ve İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Repo Ters Repo Pazarı n da uygulanmakta olan kısa vadeli faiz oranlarının aşağıdaki gibi sabit tutulmasına karar vermiştir: 16 PARA POLİTİKASI KURULU KARARI, Toplantı Tarihi: 23 Ocak

10 a) Gecelik faiz oranları: Merkez Bankası borçlanma faiz oranı yüzde 17,50, borç verme faiz oranı yüzde 22,50, b) Geç Likidite Penceresi Faiz Oranları: Geç Likidite Penceresi uygulaması çerçevesin de, Bankalararası Para Piyasası nda saat arası gecelik vade de uygulanan Merkez Bankası borçlanma faiz oranı yüzde 13,50, borç verme faiz oranı yüzde 25,50, c) Açık piyasa işlemleri çerçevesinde piyasa yapıcısı bankalara repo işlemleri yoluyla gecelik ve bir haftalık vadelerde tanınan borçlanma imkânı faiz oranı yüzde 21,50. Para Politikası Kurulu, son dönemde açıklanan verilerin Ekim ayı Enflasyon Raporu nda ortaya konulan görünüm ile büyük ölçüde uyumlu olduğu değerlendirmesini yapmıştır. Toplam talepte öngörülen yavaşlama sürmektedir. Özel kesim talebine ilişkin göstergeler belirgin bir yavaşlamaya işaret ederken dış talep göreli olarak gücünü korumaktadır. Bununla birlikte, orta vadeli enflasyon beklentilerinin henüz hedeflerle uyumlu olmaması ve hizmet fiyat enflasyonuna ilişkin riskler ile küresel ekonomideki belirsizlikler para politikasındaki sıkı duruşu sürdürmeyi gerektirmektedir. Ayrıca, işlenmemiş gıda fiyatlarına ilişkin belirsizliklerin devam ettiği not edilmiştir. Bu gelişmeler ışığında Kurul, orta vadede enflasyon hedefine ulaşılması için temkinli duruşun devam etmesinin gerektiği değerlendirmesini yapmıştır. Haziran ayından itibaren gerçekleştirilen parasal sıkılaştırmanın gecikmeli etkileri yakından takip edilmektedir. Bunun yanında yapısal reform sürecindeki gelişmelerin, gelirler politikasındaki ayarlamaların ve kamu kesimi faiz dışı harcamalarının enflasyon ve enflasyon beklentileri üzerindeki olası yansımaları da dikkatle değerlendirilmektedir. Merkez Bankası, orta vadeli enflasyon görünümünü olumsuz yönde etkileyecek gelişmelerin gözlenmesi halinde parasal sıkılaştırmaya gitmekten kaçınmayacaktır. Enflasyon görünümüne ilişkin açıklanacak her türlü yeni veri ve haberin, Para Politikası Kurulu nun geleceğe yönelik duruşunu tekrar gözden geçirmesine neden olacağı önemle vurgulanmalıdır. 17 III. B- Maliye Politikaları Uygulamaları Tablo 1: 2006 Yılı Net İç Borçlanma ve Stok Durumu Milyon YTL 2005 Yılı Stoku 2006 yılında Yapılan İç Borçlanma 2006 Yılı İç Borç Geri Ödemeler Net Borçlanma Devreden Borç Stoku Tahvil Bono Toplam Kaynak: T.C. Sayıştay Başkanlığı, 2006 Yılı Hanine İşlemleri Raporu, PARA POLİTİKASI KURULU KARARI, Toplantı Tarihi: 26 Aralık

11 Yukarıdaki tablodan görüldüğü üzere, 2005 yılından devreden milyon YTL tahvil stoku bulunmaktadır yılında milyon YTL tahvil borçlanması ve milyon YTL tahvile ilişkin anapara geri ödemesi yapılmış ve net tahvil borçlanması milyon YTL olarak gerçekleşmiştir yılı sonu itibariyle de, 2005 yılı tahvil stoku, net borçlanma miktarı kadar artmış ve 2007 yılına milyon YTL tutarında devretmiştir. Aynı şekilde, 2005 yılından devreden milyon YTL bono stoku bulunmaktadır yılında milyon YTL bono borçlanması ve milyon YTL bonoya ilişkin anapara geri ödemesi yapılmış ve net borçlanma, milyon YTL olarak gerçekleşmiştir yılı sonu itibariyle de, 2005 yılı bono stoku, net borçlanma miktarı kadar azalmış ve 2007 yılına milyon YTL tutarında devretmiştir yılında sektör bazın da toplam yatırım tutarı ,667 bin YTL dir. 19 Yatırımların 2006 yılında GSMH oranı %24,05 dir yılında bütçe gelirleri Milyon YTL, Bütçe giderleri Milyon YTL olarak açıklanmıştır. Bütçe dengesi milyon YTL olarak açıklanmıştır. 21 IV YILI UYGULAMALARI IV. A- Para Politikaları Uygulamaları Para Politikası Kurulu (Kurul), Bankamız bünyesindeki Bankalararası Para Piyasası ve İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Repo Ters Repo Pazarı nda uygulanmakta olan kısa vadeli faiz oranlarının aşağıdaki gibi sabit tutulmasına karar vermiştir: a) Gecelik faiz oranları: Merkez Bankası borçlanma faiz oranı yüzde 17,50, borç verme faiz oranı yüzde 22,50, b) Geç Likidite Penceresi Faiz Oranları: Geç Likidite Penceresi uygulaması çerçevesinde, Bankalararası Para Piyasası nda saat arası gecelik vadede uygulanan Merkez Bankası borçlanma faiz oranı yüzde 13,50, borç verme faiz oranı yüzde 25,50, c) Açık piyasa işlemleri çerçevesinde piyasa yapıcısı bankalara repo işlemleri yoluyla gecelik ve bir haftalık vadelerde tanınan borçlanma imkânı faiz oranı yüzde 21,50. Para Politikası Kurulu, son dönemde açıklanan verilerin Ekim ayı Enflasyon Raporu nda ortaya konulan görünüm ile büyük ölçüde uyumlu olduğu değerlendirmesini yapmıştır. Özel kesim tüketim talebindeki yavaşlama devam ederken dış talep gücünü korumaktadır yılının son çeyreğinde ekonomik faaliyette toparlanma eğilimi gözlense de toplam talep koşullarının enflasyondaki düşüş sürecine verdiği destek sürmektedir. Enflasyon beklentilerindeki kısmi iyileşme devam etmektedir. Bununla birlikte, orta vadeli enflasyon beklentilerinin henüz hedeflerle uyumlu olmaması ve hizmet fiyat enflasyonuna ilişkin riskler ile küresel ekonomideki belirsizlikler para politikasındaki sıkı duruşu sürdürmeyi gerektirmektedir. Ayrıca, petrol fiyatlarındaki gerilemenin enflasyon görünümünü olumlu etkilediği, işlenmemiş gıda fiyatlarına ilişkin belirsizliklerin ise devam ettiği not edilmiştir. 18 T.C. Sayıştay Başkanlığı, 2006 Yılı Hanine İşlemleri Raporu, Sayılı Resmi Gazete, 2006 Yatırım Programı, 19 Ekim Mali Yılı Merkez Yönetim Bütçe Tasarısının Değerlendirilmesi, Aralık K. ÖNDER ERGÜN, Maliye Uzman Yardımcısı, 2006 Yılı Ekonomik Gelişmeleri 11

12 Bu gelişmeler ışığında Kurul, orta vadede enflasyon hedefine ulaşılması için temkinli duruşun devam etmesinin gerektiği değerlendirmesini yapmıştır Haziran ayından itibaren gerçekleştirilen parasal sıkılaştırmanın gecikmeli etkileri yakından takip edilmektedir. Bunun yanında yapısal reform sürecindeki gelişmelerin, gelirler politikasındaki ayarlamaların ve kamu kesimi faiz dışı harcamalarının enflasyon ve enflasyon beklentileri üzerindeki olası yansımaları da dikkatle değerlendirilmektedir. Merkez Bankası, orta vadeli enflasyon görünümünü olumsuz yönde etkileyecek gelişmelerin gözlenmesi halinde parasal sıkılaştırmaya gitmekten kaçınmayacaktır. 22 Para Politikası Kurulu (Kurul), Bankamız bünyesindeki Bankalararası Para Piyasası ve İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Repo Ters Repo Pazarı nda uygulanmakta olan kısa vadeli faiz oranlarının aşağıdaki gibi düşürülmesine karar vermiştir: a) Gecelik faiz oranları: Merkez Bankası borçlanma faiz oranı yüzde 16,25 ten 15,75 e, borç verme faiz oranı yüzde 20,75 ten 20 ye, b) Geç Likidite Penceresi Faiz Oranları: Geç Likidite Penceresi uygulamasıçerçevesinde, Bankalararası Para Piyasası nda saat arası gecelik vadede uygulanan Merkez Bankası borçlanma faiz oranı yüzde 12,25 den 11,75 e, borç verme faiz oranı yüzde 23,75 ten 23 e, c) Açık piyasa işlemleri çerçevesinde piyasa yapıcısı bankalara repo işlemleri yoluyla gecelik ve bir haftalık vadelerde tanınan borçlanma imkânı faiz oranı yüzde 19,75 ten 19 a indirilmiştir yılının üçüncü çeyreğine ilişkin büyüme verileri iktisadi faaliyetin büyük oranda arz yönlü unsurların etkisiyle yavaşladığına işaret etmiştir. Öngörüldüğü şekilde; özel kesim iç talebindeki ılımlı toparlanma devam etmekte, buna karşılık kamu harcamalarındaki ve dış talepteki yavaşlamanın etkisiyle toplam talep koşulları enflasyondaki düşüşe destek vermeyi sürdürmektedir. Bu çerçevede gıda ve enerji fiyatlarına ilişkin risklere rağmen enflasyonun düşmeye devam etmesi beklenmektedir. Kurul, son dönemde enflasyonda görülen yükselişin kalıcı bir nitelik taşımadığı değerlendirmesini yaparak Ekim Enflasyon Raporu ndaki para politikası duruşunu korumuş, faiz indirimlerinin temkinli ve ölçülü tutulduğu bu çerçevede enflasyonun orta vadede hedefe yakın gerçekleşme olasılığının yüksek olduğu değerlendirmesinde bulunmuştur. Kuraklık ve enerji fiyatlarındaki artışlar gibi arz yönlü şoklar enflasyonun geçici olarak yükselmesine neden olurken büyümeyi de geçici olarak olumsuz etkilemektedir. Kurul, Merkez Bankası nın öncelikli amacının fiyat istikrarı olduğunu vurgulamış, son dönemdeki indirimlere rağmen kısa vadeli faizlerin mevcut seviyesinin enflasyondaki düşüşü desteklediğinin altını çizmiştir. 23 IV. B- Maliye Politikası Uygulamaları 2007 yılında milyon YTL dış borçlanma ve milyon YTL dış borca ilişkin anapara ödemesi yapılmıştır yılı sonu itibarıyla, dış borç stoku, net borçlanma miktarı kadar azalmış ( ) ve 2008 yılına milyon YTL olarak devretmiştir. Aşağıdaki grafikte dış borç stokunun yıllar itibarıyla ABD Doları cinsinden seyri gösterilmiştir yılında 38,7 milyar dolar olan toplam dış borç stoku, 2004 yılında en yüksek seviyesi olan 68,5 milyar dolara ulaşmış, 2007 yılında ise 67,1 milyar ABD Doları olarak gerçekleşmiştir. 22 PARA POLİTİKASI KURULU KARARI, Toplantı Tarihi: 16 Ocak PARA POLİTİKASI KURULU KARARI, Toplantı Tarihi: 13 Aralık

13 Grafik 1 80 Yıllar İtibariyle Borç Stoku Milyar Dolar Kaynak:2007 Hazine İşlemleri Raporu 5565 sayılı 2007 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu ile genel bütçe kapsamındaki kamu idarelerine YTL ödenek verilmiş, genel bütçenin gelirleri ise YTL olarak tahmin edilmiştir. Aynı Kanunun "Denge" başlıklı 3 üncü maddesinde; ödenekler toplamı ile tahmin edilen gelirler toplamı arasındaki farkın, net borçlanma hasılatı ile karşılanacağı hüküm altına alınmıştır Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu nun ilgili hükümleri uyarınca, 2007 yılı net borçlanma limiti YTL olarak hesaplanmaktadır. Net Tahvil Borçlanması; Net Bono Borçlanması; NET İÇ BORÇLANMA; yılında yapılan nakit iç borçlanma, milyon YTL si tahvil; milyon YTL si bono olmak üzere toplam milyon YTL dir. Nakit iç borçlanmanın % 93 ü YTL, % 7 si döviz cinsinden gerçekleşmiştir yılında yapılan nakit iç borçlanmanın % 98 inin YTL, % 2 sinin döviz cinsinden olduğu göz önüne alındığında, 2007 yılında döviz cinsinden yapılan nakit iç borçlanmanın yılı borçlanması içindeki payının bir önceki yıla göre arttığı görülmektedir Sayıştay, 2007 Hazine İşlemler Raporu 13

14 V YILI UYGULAMALARI V.A- Para Politikası Uygulamaları Para Politikası Kurulu (Kurul), Bankamız bünyesindeki Bankalararası Para Piyasası ve İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Repo Ters Repo Pazarı nda uygulanmakta olan kısa vadeli faiz oranlarının aşağıdaki gibi düşürülmesine karar vermiştir: a) Gecelik faiz oranları: Merkez Bankası borçlanma faiz oranı yüzde 15,75 ten 15,50 ye, borç verme faiz oranı yüzde 20 den 19,50 ye, b) Geç Likidite Penceresi Faiz Oranları: Geç Likidite Penceresi uygulaması çerçevesinde, Bankalararası Para Piyasası nda saat arası gecelik vadede uygulanan Merkez Bankası borçlanma faiz oranı yüzde 11,75 ten 11,50 ye, borç verme faiz oranı yüzde 23 ten 22,50 ye, c) Açık piyasa işlemleri çerçevesinde piyasa yapıcısı bankalara repo işlemleri yoluyla gecelik ve bir haftalık vadelerde tanınan borçlanma imkânı faiz oranı yüzde 19 dan 18,50 ye indirilmiştir. 25 Para Politikası Kurulu (Kurul), Bankamız bünyesindeki Bankalararası Para Piyasası veistanbul Menkul Kıymetler Borsası Repo Ters Repo Pazarı nda uygulanmakta olan kısa vadeli faiz oranlarının indirilmesine karar vermiştir: a) Gecelik faiz oranları: Merkez Bankası borçlanma faiz oranı yüzde 16,25 ten yüzde 15 e, borç verme faiz oranı ise yüzde 18,75 ten yüzde 17,50 ye indirilmiştir, b) Geç Likidite Penceresi Faiz Oranları: Geç Likidite Penceresi uygulaması çerçevesinde, Bankalararası Para Piyasası nda saat arası gecelik vadede uygulanan Merkez Bankası borçlanma faiz oranı yüzde 12,25 ten yüzde 11 e, borç verme faiz oranı ise yüzde 21,75 ten yüzde 20,50 ye indirilmiştir, c) Açık piyasa işlemleri çerçevesinde piyasa yapıcısı bankalara repo işlemleri yoluyla gecelik ve bir haftalık vadelerde tanınan borçlanma imkânı faiz oranı yüzde 17,75 ten yüzde 16,50 ye indirilmiştir PARA POLİTİKASI KURULU KARARI, Toplantı Tarihi: 17 Ocak PARA POLİTİKASI KURULU KARARI, Toplantı Tarihi: 18 Aralık

15 V.B- Maliye Politikası Uygulamaları 2008 Yılında Ödenen Faiz Giderleri Milyon YTL Faiz Giderleri Devlet Tahvilleri Faizi Hazine Bonoları Faizi 780 Dış Borç Faizi İSKONTO GİDERLERİ 407 Devlet Tahvilleri 354 Hazine Bonoları 0 Genel Giderler 88 Devlet Tahvilleri 0 Hazine Bonoları Dış Borç Toplam Kaynak: Sayıştay, 2008 Hazine İşlemler Raporu sayılı 2008 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu ile genel bütçe kapsamındaki kamu idarelerine YTL ödenek verilmiş, genel bütçenin gelirleri ise YTL olarak tahmin edilmiştir. Aynı kanunun "Denge" başlıklı 3 üncü maddesinde; ödenekler toplamı iletahmin edilen gelirler toplamı arasındaki farkın, net borçlanma hasılatı ile karşılanacağı hüküm altına alınmıştır Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu nun ilgili hükümleri uyarınca, 2008 yılı net borçlanma limiti YTL olarak hesaplanmaktadır. 27 Net Tahvil Borçlanması; YTL B) Net Bono Borçlanması; YTL NET İÇ BORÇLANMA; YTL 2008 yılı bütçe giderleri 225,967 milyon TL, bütçe gelirleri 208,898 milyon TL dir. Bütçe dengesi -17,069 milyon TL dir. 27 Sayıştay, 2008 Hazine İşlemler Raporu 15

16 Grafik 2: 2008 Yılı Nakit İç Borçlanmanın Senet Türlerine Göre Dağılımı 2008 Yılında Nakit İç Borçlanmanın Senet Türlerine Göre Dağılımı 2% 61% 37% YTL Kuponlu YTL İskontolu Döviz Kuponlu Kaynak: Sayıştay, 2008 Hazine İşlemler Raporu VI YILI UYGULAMALARI VI. A- Para Politikası Uygulamaları Para Politikası Kurulu (Kurul), Bankamız bünyesindeki Bankalararası Para Piyasası ve İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Repo Ters Repo Pazarı nda uygulanmakta olan kısa vadeli faiz oranlarının indirilmesine karar vermiştir: a) Gecelik faiz oranları: Merkez Bankası borçlanma faiz oranı yüzde 15 ten yüzde 13 e, borç verme faiz oranı ise yüzde 17,50 den yüzde 15,50 ye indirilmiştir, b) Geç Likidite Penceresi Faiz Oranları: Geç Likidite Penceresi uygulaması çerçevesinde, Bankalararası Para Piyasası nda saat arası gecelik vadede uygulanan Merkez Bankası borçlanma faiz oranı yüzde 11 den yüzde 9 a, borç verme faiz oranı ise yüzde 20,50 den yüzde 18,50 ye indirilmiştir, c) Açık piyasa işlemleri çerçevesinde piyasa yapıcısı bankalara repo işlemleri yoluyla gecelik ve bir haftalık vadelerde tanınan borçlanma imkânı faiz oranı yüzde 16,50 den yüzde 14,50 ye indirilmiştir. 28 Para Politikası Kurulu (Kurul), Bankamız bünyesindeki Bankalararası Para Piyasası veistanbul Menkul Kıymetler Borsası Repo Ters Repo Pazarı nda uygulanmakta olan kısa vadelifaiz oranlarının aşağıdaki gibi sabit tutulmasına karar vermiştir: a) Gecelik faiz oranları: Merkez Bankası borçlanma faiz oranı yüzde 6,50, borç vermefaiz oranı ise yüzde 9, 28 PARA POLİTİKASI KURULU KARARI, Toplantı Tarihi: 15 Ocak

17 b) Geç Likidite Penceresi Faiz Oranları: Geç Likidite Penceresi uygulaması çerçevesinde, Bankalararası Para Piyasası nda saat arası gecelik vadede uygulanan Merkez Bankası borçlanma faiz oranı yüzde 2,50, borç verme faiz oranı yüzde 12, c) Açık piyasa işlemleri çerçevesinde piyasa yapıcısı bankalara repo işlemleri yoluylagecelik ve bir haftalık vadelerde tanınan borçlanma imkânı faiz oranı yüzde VI. B- Maliye Politikası Uygulamaları 2009 yılında Faiz Dışı Harcamaların GSMH ya oranı %22,50 tir yılı sonunda milyon TL olan iç borç stoku, 2009 yılında yapılan borçlanma ve ödemeler sonucunda milyon TL kadar artmış ve 2010 yılına milyon TL olarak devretmiştir yılına devreden iç borç stokunun hesap bazında ayrıntısı aşağıda ifade edilmiştir yılında yapılan iç borçlanma stoku ve geri ödeme rakamları; TL 2008 Yılı Stoku 2009 yılında Yapılan İç Borçlanma 2009 Yılı İç Borç Geri Ödemeler 2009 Yılı Net Borçlanma Yılına Devreden Borç Stoku Tahvil , , , , ,38 Bono , , , , ,54 Toplam , , , , ,92 Kaynak: Sayıştay, 2009 Yılı Haine İşlemleri Raporu 2009 Yılı bütçe gelirleri GSYH nin %22,50 si, bütçe giderleri GSYH nin %28,00 dir. Bütçe dengesi GSYH nin % -5,5 dir. VII YILI UYGULAMALARI VII. A- Para Politikası Uygulamaları Para Politikası Kurulu (Kurul), Bankamız bünyesindeki Bankalararası Para Piyasası ve İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Repo Ters Repo Pazarı nda uygulanmakta olan kısa vadeli faiz oranlarınının aşağıdaki gibi sabit tutulmasına karar vermiştir: a) Gecelik faiz oranları: Merkez Bankası borçlanma faiz oranı yüzde 6,50, borç verme faiz oranı ise yüzde 9, b) Geç Likidite Penceresi Faiz Oranları: Geç Likidite Penceresi uygulaması çerçevesinde, Bankalararası Para Piyasası nda saat arası gecelik vadede uygulanan Merkez Bankası borçlanma faiz oranı yüzde 2,50, borç verme faiz oranı yüzde 12, c) Açık piyasa işlemleri çerçevesinde piyasa yapıcısı bankalara repo işlemleri yoluyla gecelik ve bir haftalık vadelerde tanınan borçlanma imkanı faiz oranı yüzde 8 29 PARA POLİTİKASI KURULU KARARI, Toplantı Tarihi: 17 Aralık Maliye Bakanlığı Verileri 17

18 İzlenen para politikasının ve küresel risk algılamalarındaki iyileşmenin desteği ile kredi piyasasında olumlu gelişmeler sürmektedir. Bununla birlikte, küresel ekonomideki sorunların henüz tam olarak giderilememiş olduğunu ve toparlanmanın gücüne ilişkin belirsizliklerin devam ettiğini dikkate alan Kurul, faiz oranlarının uzun bir süre düşük düzeylerde tutulması gerekeceğini vurgulamıştır. 31 Para Politikası Kurulu (Kurul), politika faizi olan bir hafta vadeli repo ihale faiz oranı ile Bankamız bünyesindeki Bankalararası Para Piyasası ve İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Repo Ters Repo Pazarı nda uygulanmakta olan faiz oranlarının aşağıdaki gibi belirlenmesine karar vermiştir: a) Politika faizi olan bir hafta vadeli repo ihale faiz oranı yüzde 7 den yüzde 6,50 yedüşürülmüştür. b) Gecelik faiz oranları: Merkez Bankası borçlanma faiz oranı yüzde 1,75 ten yüzde 1,50 ye düşürülmüş, borç verme faiz oranı yüzde 8,75 ten yüzde 9 düzeyine yükseltilmiştir. Açık piyasa işlemleri çerçevesinde piyasa yapıcısı bankalara repo işlemleri yoluyla tanınan borçlanma imkânı faiz oranı ise yüzde 7,75 ten yüzde 8 e yükseltilmiştir. c) Geç Likidite Penceresi Faiz Oranları: Geç Likidite Penceresi uygulaması çerçevesinde, Bankalararası Para Piyasası nda saat arası gecelik vadede uygulanan Merkez Bankası borçlanma faiz oranı yüzde 0 düzeyinde sabit tutulmuş, borç verme faiz oranı yüzde 11,75 ten yüzde 12 düzeyine yükseltilmiştir. 32 Son dönemde iktisadi faaliyete dair açıklanan veriler Ekim Enflasyon Raporu nda sunulan görünümle uyumlu seyretmektedir. İç talepteki güçlü artışın desteğiyle iktisadi faaliyet toparlanmaya devam etmekte, buna karşılık dış talebin zayıf seyri nedeniyle imalat sanayinde kapasite kullanımının kriz öncesi seviyelere ulaşmasının zaman alacağı tahmin edilmektedir. İstihdam koşullarındaki iyileşmesürmekle beraber işsizlik oranları halen yüksek seviyelerde bulunmaktadır. Dolayısıyla,önümüzdekidönemde işlenmemiş gıda fiyatlarındaki düzeltmenin de katkısıyla enflasyonun düşmeye devam etmesibeklenmektedir 33 VII. B- Maliye Politikası Uygulamaları 2010 yılı Eylül ayı itibarıyla, merkezi yönetim borç stoku yüzde 13,4 oranında artış göstererek 431,1 milyar TL düzeyinde gerçekleşmiştir. Merkezi yönetim borç stokundaki artış temel olarak net iç borç artışı kaynaklı iken, net dış borç artışı göreli olarak sınırlı bir seviyede kalmıştır. Diğer yandan, 2009 yılı ilk yarısı itibarıyla, toplam kamu net borç stokunun GSYH ye oranı yüzde 30,5 e, AB tanımlı genel yönetim nominal borç stokunun GSYH ye oranı ise yüzde 43,2 ye çıkmıştır (Grafik 6.2.1) yılında kamunun faiz dışı fazla veremeyeceği ve iktisadi faaliyetin daralacağı beklentileri dikkate alındığında, kamu kesimi borç oranlarında 2010 yılının ilk yarısında gözlenen yükseliş eğiliminin yılın kalan kısmında devam edeceği öngörülmektedir. 34 Likidite riskinin azaltılması yönünde uygulanan finansman stratejisine bağlı olarak, kamu mevduatının aylık ortalama borç servisini karşılama oranı 2010 yılı Eylül ayında yüzde 226,0 oranında gerçekleşmiştir. Nakit iç borçlanmanın ortalama vadesinin 2009 yılı ortalamasına göre uzamasına paralel olarak toplam iç borç stokunun ortalama vadesi de 2010 yılı Eylül ayında 24,2 aya çıkmıştır. 31 PARA POLİTİKASI KURULU KARARI, Toplantı Tarihi: 14 Ocak PARA POLİTİKASI KURULU KARARI, Toplantı Tarihi: 16 Aralık PARA POLİTİKASI KURULU KARARI, Toplantı Tarihi: 16 Aralık TCMB, 2010-IV Enflasyon Raporu, S.95 18

19 Ayrıca, 2010 yılı Ocak-Eylül döneminde tahvil ihracı yoluyla 3,8 milyar ABD doları tutarında uzun vadeli dış borçlanma gerçekleştirilmiş ve söz konusu borçlanmanın ortalama vadesi 9,1 yıl olmuştur. 35 Grafik 3: Yıllar İtibarıyla İç Borç Stokunun Para Birimlerine Göre Değişimi Döviz Cinsinden ve Dövize Endeksli TL Kaynak: Sayıştay, Hazine Raporu 2010 İç borç stoku içerisindeki TL cinsi kâğıtların payı 2002 yılından itibaren artarak 2010 yılında % 98 seviyesine ulaşmış; buna karşılık döviz cinsi ve dövize endeksli kâğıtların payı ise % 32 seviyesinden % 2 seviyesine kadar düşmüştür yılında GSYM rakamı milyon TL dir. Bütçe gelirleri GSYH nin %22,6 sı, bütçe açığı GSYH nin %-2,6 sı kadardır. 36 VIII YILI UYGULAMALARI VIII. A-Para Politikası Uygulamaları Para Politikası Kurulu (Kurul), politika faizi olan bir hafta vadeli repo ihale faiz oranı ile Bankamız bünyesindeki Bankalararası Para Piyasası ve İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Repo Ters Repo Pazarı nda uygulanmakta olan faiz oranlarının aşağıdaki gibi belirlenmesine karar vermiştir: a) Politika faizi olan bir hafta vadeli repo ihale faiz oranı yüzde 6,50 den yüzde 6,25 e düşürülmüştür. b) Gecelik faiz oranları: Merkez Bankası borçlanma faiz oranı yüzde 1,50 düzeyinde, borç verme faiz oranı yüzde 9 seviyesinde sabit tutulmuştur. Açık piyasa işlemleri çerçevesinde piyasa yapıcısı bankalara repo işlemleri yoluyla tanınan borçlanma imkanı faiz oranı da yüzde 8 düzeyinde sabit tutulmuştur. 35 TCMB, 2010-IV Enflasyon Raporu, S

20 c) Geç Likidite Penceresi Faiz Oranları: Geç Likidite Penceresi uygulaması çerçevesinde, Bankalararası Para Piyasası nda saat arası gecelik vadede uygulanan Merkez Bankası borçlanma faiz oranı yüzde 0 düzeyinde, borç verme faiz oranı yüzde 12 düzeyinde sabit tutulmuştur. 37 Aralık ayında alınan tedbirlerin kredi arzı üzerindeki sıkılaştırıcı etkisi önümüzdeki günlerde gözlenmeye başlayacaktır. Bir sonraki Kurul toplantısına kadar alınacak kredi genişlemesini sınırlayıcı yönde ilave tedbirler, para politikasının hareket alanını genişletecektir. Bu doğrultuda kısa vadeli yükümlülükler için tesis edilecek zorunlu karşılık oranlarında ilave bir artırım gerekli görülmektedir. Geçen ay uygulamaya koyulan; politika faizinin sınırlı düzeyde düşürülmesi, buna karşılık zorunlu karşılık oranlarının artırılması şeklindeki politika bileşimi, içinde bulunduğumuz konjonktürde finansal istikrarı ve fiyat istikrarını birlikte gözetebilmek açısından en uygun seçenek olarak ortaya çıkmaktadır. Bu doğrultuda Kurul, yeni politika çerçevesinde alınan ve alınması öngörülen tedbirlerin net etkisinin sıkılaştırıcı yönde olacağını vurgulamıştır. 38 Para Politikası Kurulu (Kurul), politika faizi olan bir hafta vadeli repo ihale faiz oranı ile Bankamız bünyesindeki Bankalararası Para Piyasası ve İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Repo Ters Repo Pazarı nda uygulanmakta olan faiz oranlarının aşağıdaki gibi sabit tutulmasına karar vermiştir: a) Politika faizi olan bir hafta vadeli repo ihale faiz oranı yüzde 5,75, b) Gecelik faiz oranları: Merkez Bankası borçlanma faiz oranı yüzde 5, borç verme faiz oranı yüzde 12,5, açık piyasa işlemleri çerçevesinde piyasa yapıcısı bankalara repo işlemleri yoluyla tanınan borçlanma imkânı faiz oranı yüzde 12, c) Geç Likidite Penceresi Faiz Oranları: Geç Likidite Penceresi uygulaması çerçevesinde, Bankalararası Para Piyasası nda saat arası gecelik vadede uygulanan Merkez Bankası borçlanma faiz oranı yüzde 0, borç verme faiz oranı yüzde 15,5 39 Kurul, enflasyon görünümünün orta vadeli hedeflerle uyumlu olması için sıkı para politikasının bir müddet daha sürdürülmesi gerektiğini ifade etmiştir. Öte yandan, küresel ekonomiye dair belirsizliklerin devam etmesi nedeniyle para politikasındaki esnekliğin korunmasının uygun olacağı belirtilmiştir. Bu çerçevede, alınan tedbirlerin krediler, yurt içi talep ve enflasyon beklentileri üzerindeki etkileri dikkatle takip edilecek, bir hafta vadeli repo ihalesi ile yapılan Türk lirası fonlamasının miktarı gerekli görüldüğünde aşağı veya yukarı yönlü ayarlanacaktır. 40 VIII. B- Maliye Politikası Uygulamaları 2009 yılı sonunda milyon TL olan iç borç stoku, 2010 yılında yapılan borçlanma ve ödemeler sonucunda milyon TL artmış ve 2011 yılına milyon TL olarak devretmiştir. 41 Yılın üçüncü çeyreğinde kamu maliyesi dengelerindeki olumlu görünüm sürmüştür. Yılın ilk üççeyreğinde vergi gelirlerinde gözlenen artış ve faiz ödemelerinde yaşanan gerileme bütçeperformansındaki iyileşmenin temel kaynağını oluşturmuştur.bunun yanı sıra, 31 Mayıs PARA POLİTİKASI KURULU KARARI, Toplantı Tarihi: 20 Ocak PARA POLİTİKASI KURULU KARARI, Toplantı Tarihi: 20 Ocak PARA POLİTİKASI KURULU KARARI, Toplantı Tarihi: 22 Aralık PARA POLİTİKASI KURULU KARARI, Toplantı Tarihi: 22 Aralık Sayıştay, 2010 Yılı Hazine Raporu 20

21 tarihi itibarıyla başvuruları sona eren kamu alacaklarının yeniden yapılandırılması (vergi ve sosyal güvenlikprim affı) yasası kapsamında 2011 yılı için GSYH ye oran olarak yaklaşık yüzde 1 düzeyinde olması beklenen ek bütçe geliri ve faiz dışı harcamaların artış hızının görece yavaşlaması da kamu maliyesi dengelerine olumlu katkıda bulunmuştur Yılı Bütçe gelirinin GSYİH oranı %22,7, bütçe giderlerinin oranı %24,4 tür. Faiz dışı harcamaların oranı %21,1 dir. Merkezi yönetim bütçesi 2011 yılının üçüncü çeyreği itibarıyla 0,2 milyar Türk lirası, faiz dışı denge ise 35 milyar Türk lirası fazla vermiştir yılının ilk üççeyreğinde bütçe performansında geçen yılın aynı dönemine göre gözlenen iyileşmede ekonomik canlanmaya paralel olarak artan vergi gelirleri ve faiz giderlerindeki azalmanın yanı sıra kamu alacaklarının yeniden yapılandırılması yasası kapsamında Eylül ayı itibarıyla tahsil edilen yaklaşık 11,4 milyar Türk lirası tutarındaki gelir belirleyici olmuştur. Buna ilaveten, faiz dışı harcamalardaki artış hızının görece yavaşlaması da bütçe açığındaki düşüşe olumlu yönde katkıda bulunmuştur. 42 Likidite riskinin azaltılması yönünde uygulanan stratejinin, 2011 yılında da devam ettiği gözlenmektedir. Kamu mevduatının aylık ortalama borç servisini karşılama oranı, ilk üç ay itibarıyla yüzde 121,8 düzeyindedir. Nakit iç borçlanmanın ortalama vadesinin 2010 yılı ortalamasına göre belirgin olarak artmasıyla birlikte, toplam iç borç stokunun vadeye kalan süresi 2011 yılı Mart ayı itibarıyla 34,2 aya çıkmıştır (Grafik 6.2.3). Ayrıca, 2011 yılının ilk dört ayında tahvil ihracı yoluyla 3,2 milyar ABD doları tutarında uzun vadeli dış borçlanma gerçekleştirilmiş, söz konusu borçlanmanın ortalama vadesi 2010 yılına göre bir miktar azalarak 16,3 yıl olmuştur. 43 IX YILI UYGULAMALARI IX. A- Para Politikası Uygulamaları Para Politikası Kurulu (Kurul), politika faizi olan bir hafta vadeli repo ihale faiz oranı ile Bankamız bünyesindeki Bankalararası Para Piyasası ve İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Repo Ters Repo Pazarı nda uygulanmakta olan faiz oranlarının aşağıdaki gibi sabit tutulmasına karar vermiştir: a) Politika faizi olan bir hafta vadeli repo ihale faiz oranı yüzde 5,75, b) Gecelik faiz oranları: Merkez Bankası borçlanma faiz oranı yüzde 5, borç verme faiz oranı yüzde 12,5, açık piyasa işlemleri çerçevesinde piyasa yapıcısı bankalara repo işlemleri yoluyla tanınan borçlanma imkânı faiz oranı yüzde 12, c) Geç Likidite Penceresi Faiz Oranları: Geç Likidite Penceresi uygulaması çerçevesinde, Bankalararası Para Piyasası nda saat arası gecelik vadede uygulanan Merkez Bankası borçlanma faiz oranı yüzde 0, borç verme faiz oranı yüzde 15,5. 44 Bu çerçevede Kurul, enflasyon görünümünün orta vadeli hedeflerle uyumlu olması için para politikasındaki sıkı duruşun bir müddet daha sürdürülmesi gerektiğini ifade etmiştir. Öte yandan, küresel ekonomiye dair belirsizliklerin devam etmesi nedeniyle para politikasında esnekliğin korunmasının uygun olacağı belirtilmiştir. Bu doğrultuda, alınan tedbirlerin krediler, yurtiçi talep ve 42 TCMB, 2011-IV Yılı Enflasyon Rapor, S TCMB, 2011-IV Yılı Enflasyon Rapor, S PARA POLİTİKASI KURULU KARARI, Toplantı Tarihi: 24 Ocak

22 enflasyon beklentileri üzerindeki etkileri dikkatle takip edilecek, bir hafta vadeli repo ihalesi ile yapılan Türk lirası fonlamasının miktarı gerekli görüldüğünde aşağı veya yukarı yönlü ayarlanacaktır. 45 Para Politikası Kurulu (Kurul), politika faizi olan bir hafta vadeli repo ihale faiz oranı ile Bankamız bünyesindeki Bankalararası Para Piyasası ve İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Repo Ters Repo Pazarı nda uygulanmakta olan faiz oranlarının aşağıdaki gibi belirlenmesine karar vermiştir: a) Politika faizi olan bir hafta vadeli repo ihale faiz oranı yüzde 5,75 ten yüzde 5,50 ye düşürülmüştür. b) Gecelik faiz oranları: Merkez Bankası borçlanma faiz oranı yüzde 5; borç verme faiz oranı yüzde 9, açık piyasa işlemleri çerçevesinde piyasa yapıcısı bankalara repo işlemleri yoluyla tanınan borçlanma imkânı faiz oranı ise yüzde 8,5 düzeyinde sabit tutulmuştur. c) Geç Likidite Penceresi Faiz Oranları: Geç Likidite Penceresi uygulaması çerçevesinde, Bankalararası Para Piyasası nda saat arası gecelik vadede uygulanan Merkez Bankası borçlanma faiz oranı yüzde 0, borç verme faiz oranı yüzde 12 düzeyinde sabit tutulmuştur. 46 Kurul, sermaye girişlerinin hızlandığı mevcut konjonktürde finansal istikrara dair riskleri dengelemek amacıyla bir yandan faiz oranlarının düşük tutulmasının diğer yandan makro ihtiyati tedbirlere devam edilmesinin yerinde olacağını belirtmiştir. Bu doğrultuda Kurul, finansal istikrarı desteklemek amacıyla, politika faizini sınırlı oranda düşürürken zorunlu karşılıklara ilişkin ölçülü adımların atılmasını uygun bulmuştur. Önümüzdeki dönemde finansal istikrar açısından gerekli görülmesi halinde faiz koridorunda ölçülü bir ayarlamanın gündeme alınabileceği ifade edilmiştir. 47 IX. B- Maliye Politikası Uygulamaları Merkezi yönetim faiz dışı bütçe giderleri 2012 yılının Ocak-Eylül döneminde önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 17,4 oranında artmıştır. Faiz dışı harcamalar içindeki ana kalemlerden cari transferler ve personel giderleri sırasıyla yüzde 21,4 ve yüzde 18,8 oranında artarken, mal ve hizmet alım giderleri ise yüzde 0,9 düzeyinde gerilemiştir yılının ilk yarısında, toplam kamu net borç stoku ve AB tanımlı genel yönetim nominal borç stokunun GSYH ye oranları, bir önceki yıl sonuna göre 2,3 er puan azalarak, sırasıyla yüzde 20,1 ve 37,1 olarak gerçekleşmiştir. Merkezi yönetim borç stoku ise, 2012 yılı Eylül ayı sonunda, 2011 yılındaki seviyesini korumuştur. İç borç çevirme oranı, 2012 yılının ilk sekiz ayı sonunda yüzde 83,9 düzeyindedir. Ancak, Hazine Müsteşarlığı nın Ekim-Aralık 2012 dönemi için açıklamış olduğu iç borçlanma stratejisine göre, bu oranın yılsonunda yüzde 84,1 olacağı öngörülmektedir yılının başından 2011 yılının başına kadar hızlı bir düşüş eğilimi gösteren iskontolu hazine bonosu ihalelerinde gerçekleşen ortalama reel faiz oranı ise düşük seviyelerde seyretmektedir PARA POLİTİKASI KURULU KARARI, Toplantı Tarihi: 24 Ocak PARA POLİTİKASI KURULU KARARI, Toplantı Tarihi: 18 Aralık PARA POLİTİKASI KURULU KARARI, Toplantı Tarihi: 18 Aralık TCMB, 2012-IV Yılı Enflasyon Rapor, S.112, S.113, S

23 Merkezi Yönetim Bütçesi Aralık ayında 15,5 milyar TL açık verirken, faiz dışı açık 13,8 milyar TL düzeyinde gerçekleşmiştir yılı genelinde ise, bütçe açığı 2011 yıl sonuna göre %62 artarak 28,8 milyar TL ye ulaşmıştır. Aynı dönemde, faiz dışı fazla da %20 azalarak 19,6 milyar TL düzeyinde gerçekleşmiştir. Böylece, bütçe açığı 2012 yılı başlangıç ödeneğinin oldukça üzerinde gerçekleşirken, faiz dışı fazla yılsonu hedefinin ancak %67 sine ulaşabilmiştir yılında yıllık bazda %12 artan bütçe gelirleri 331,7 milyar TL ile başlangıç ödeneğine paralel gerçekleşmiştir. Aynı dönemde, vergi gelirlerindeki artışın %10 düzeyinde gerçekleşmesi bütçe gelirlerindeki artışın sınırlı kalmasında etkili olmuştur. Bütçe harcamalarına bakıldığında, yılın son ayında harcamaların geçtiğimiz yıllarda olduğu gibi yılın diğer aylarına kıyasla yüksek bir seviyede gerçekleştiği görülmektedir yılının ilk 11 ayında aylık bazda ortalama bütçe harcaması 28,9 milyar TL iken, Aralık 2012 de 42,8 milyar TL harcama yapılmıştır. 49 X YILI UYGULAMALARI X.A- Para Politikası Uygulamaları Para Politikası Kurulu (Kurul), politika faizi olan bir hafta vadeli repo ihale faiz oranı ile Bankamız bünyesindeki Bankalararası Para Piyasası ve İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Repo Ters Repo Pazarı nda uygulanmakta olan faiz oranlarının aşağıdaki gibi belirlenmesine karar vermiştir: a) Politika faizi olan bir hafta vadeli repo ihale faiz oranı yüzde 5,5 düzeyinde sabit tutulmuştur. b) Gecelik faiz oranları: Merkez Bankası borçlanma faiz oranı yüzde 5 ten yüzde 4,75 e, borç verme faiz oranı yüzde 9 dan yüzde 8,75 e, açık piyasa işlemleri çerçevesinde piyasa yapıcısı bankalara repo işlemleri yoluyla tanınan borçlanma imkânı faiz oranı ise yüzde 8,5 ten yüzde8,25 e indirilmiştir. c) Geç Likidite Penceresi Faiz Oranları: Geç Likidite Penceresi uygulaması çerçevesinde, Bankalararası Para Piyasası nda saat arası gecelik vadede uygulanan Merkez Bankası borçlanma faiz oranı yüzde 0 düzeyinde sabit tutulmuş, borç verme faiz oranı yüzde 12 den yüzde 11,75 e indirilmiştir. 50 Finansal istikrara dair riskleri dengelemek amacıyla bir yandan faiz oranlarının düşük tutulmasının diğer yandan makro ihtiyati tedbirlere devam edilmesinin yerinde olacağı belirtilmiştir. Bu doğrultuda faiz koridoru sınırlı oranda indirilirken zorunlu karşılıklara ilişkin sıkılaştırıcı yönde ölçülü adımların atılması uygun görülmüştür. 51 Para Politikası Kurulu (Kurul), Bankamız bünyesindeki Bankalararası Para Piyasası ve Borsa İstanbul Repo Ters Repo Pazarlarında uygulanmakta olan faiz oranları ile bir hafta vadeli repo ihale faiz oranının aşağıdaki gibi sabit tutulmasına karar vermiştir: a) Gecelik faiz oranları: Merkez Bankası borç verme faiz oranı yüzde 7,75, açık piyasa işlemleri çerçevesinde piyasa yapıcısı bankalara repo işlemleri yoluyla tanınan borçlanma imkânı faiz oranı yüzde 6,75, Merkez Bankası borçlanma faiz oranı yüzde 3,5, PARA POLİTİKASI KURULU KARARI, Toplantı Tarihi: 22 Ocak PARA POLİTİKASI KURULU KARARI, Toplantı Tarihi: 22 Ocak