ORSAM ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ. ORSAM REYHANLI RAPORU 11 Mayıs. ORSAM REPORT ON REYHANLI May 11

Transkript

1 Rapor No: 156, Mayıs 2013 REYHANLI RAPORU 11 Mayıs REPORT ON REYHANLI May 11 ORTADOĞU Ortadoğu STRATEJİK Stratejik ARAŞTIRMALAR Araştırmalar MERKEZİ Merkezi CENTER FOR MIDDLE EASTERN STRATEGIC STUDIES Center for Mıddle Eastern Strategıc Studıes مركز الشرق األوسط للدراسات االستراتيجية ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ

2 REYHANLI RAPORU 11 Mayıs REPORT ON REYHANLI May 11 Rapor No: 156 Mayıs 2013 ISBN: Ankara - TÜRKİYE 2013 Bu raporun içeriğinin telif hakları a ait olup, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca kaynak gösterilerek kısmen yapılacak makul alıntılar ve yararlanma dışında, hiçbir şekilde önceden izin alınmaksızın kullanılamaz, yeniden yayımlanamaz. Bu raporda yer alan değerlendirmeler yazarına aittir; ın kurumsal görüşünü yansıtmamaktadır.

3 ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ STRATEJİK BİLGİ YÖNETİMİ, ÖZGÜR DÜŞÜNCE ÜRETİMİ ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ Tarihçe Türkiye de eksikliği hissedilmeye başlayan Ortadoğu araştırmaları konusunda kamuoyunun ve dış politika çevrelerinin ihtiyaçlarına yanıt verebilmek amacıyla, 1 Ocak 2009 tarihinde Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi () kurulmuştur. Kısa sürede yapılanan kurum, çalışmalarını Ortadoğu özelinde yoğunlaştırmıştır. Ortadoğu ya Bakış Ortadoğu nun iç içe geçmiş birçok sorunu barındırdığı bir gerçektir. Ancak, ne Ortadoğu ne de halkları, olumsuzluklarla özdeşleştirilmiş bir imaja mahkum edilmemelidir. Ortadoğu ülkeleri, halklarından aldıkları güçle ve iç dinamiklerini seferber ederek barışçıl bir kalkınma seferberliği başlatacak potansiyele sahiptir. Bölge halklarının bir arada yaşama iradesine, devletlerin egemenlik halklarına, bireylerin temel hak ve hürriyetlerine saygı, gerek ülkeler arasında gerek ulusal ölçekte kalıcı barışın ve huzurun temin edilmesinin ön şartıdır. Ortadoğu daki sorunların kavranmasında adil ve gerçekçi çözümler üzerinde durulması, uzlaşmacı inisiyatifleri cesaretlendirecektir. Sözkonusu çerçevede, Türkiye, yakın çevresinde bölgesel istikrar ve refahın kök salması için yapıcı katkılarını sürdürmelidir. Cepheleşen eksenlere dâhil olmadan, taraflar arasında diyalogun tesisini kolaylaştırmaya devam etmesi, tutarlı ve uzlaştırıcı politikalarıyla sağladığı uluslararası desteği en etkili biçimde değerlendirebilmesi bölge devletlerinin ve halklarının ortak menfaatidir. Bir Düşünce Kuruluşu Olarak ın Çalışmaları, Ortadoğu algalımasına uygun olarak, uluslararası politika konularının daha sağlıklı kavranması ve uygun pozisyonların alınabilmesi amacıyla, kamuoyunu ve karar alma mekanizmalarına aydınlatıcı bilgiler sunar. Farklı hareket seçenekleri içeren fikirler üretir. Etkin çözüm önerileri oluşturabilmek için farklı disiplinlerden gelen, alanında yetkin araştırmacıların ve entelektüellerin nitelikli çalışmalarını teşvik eder. ; bölgesel gelişmeleri ve trendleri titizlikle irdeleyerek ilgililere ulaştırabilen güçlü bir yayım kapasitesine sahiptir., web sitesiyle, aylık Ortadoğu Analiz ve altı aylık Ortadoğu Etütleri dergileriyle, analizleriyle, raporlarıyla ve kitaplarıyla, ulusal ve uluslararası ölçekte Ortadoğu literatürünün gelişimini desteklemektedir. Bölge ülkelerinden devlet adamlarının, bürokratların, akademisyenlerin, stratejistlerin, gazetecilerin, işadamlarının ve STK temsilcilerinin Türkiye de konuk edilmesini kolaylaştırarak bilgi ve düşüncelerin gerek Türkiye gerek dünya kamuoyuyla paylaşılmasını sağlamaktadır.

4 TAKDİM Reyhanlı da gerçekleşen terör saldırısı komşu ülkelerde yaşanan istikrarsızlığın Türkiye ye nasıl kolayca yayılabileceğinin acı bir göstergesi olmuştur. Irak ta 2003 işgali ve Suriye de Mart 2011 de başlayan ayaklanma sonrası görmeye alıştığımız acı sahnelerin bir benzeri Hatay-Reyhanlı da yaşanmıştır. Resmi açıklamalar ve Türk kamuoyundaki genel bakış saldırının faili olarak Suriye rejimini işaret etmektedir. Buna göre eylemi, Beşşar rejiminin Türkiye yi Suriye politikası nedeniyle cezalandırma ve çatışmanın içine çekerek savaş sahasını genişletme çabası olarak okumak mümkündür. Kara 11 Mayıs olarak anılacak olan Reyhanlı saldırısı Türkiye yi derinden etkilemiştir. Ancak bölge insanı, Reyhanlı halkı doğrudan şiddete maruz kalmıştır. Bu da zaten Suriye ile sınır ilçesi olması dolayısıyla doğrudan etkiye maruz kalan ve gergin bir havanın hakim olduğu bölgede kutuplaşmaları daha da körüklemiştir. Reyhanlı, Suriye deki olayların başlamasından bu yana neredeyse kendi nüfusu kadar Suriyeli misafiri ağırlamaktadır. Bu da bölgedeki sosyal, ekonomik, güvenlik durumunu radikal biçimde etkilemektedir. olarak Suriye olaylarının başlamasından bu yana Reyhanlı ya yerleşmiş olan Suriyeli misafirler ile hayat hikayelerini dinlediğimiz çok sayıda röportaj gerçekleştirdik. Dolayısıyla olarak Reyhanlı konusunda geniş bir birikime sahibiz. İlçede gerçekleşen terör saldırısını da Türk dış politikasını değiştirecek çapta uzun süreli etkileri olacak bir olay olarak değerlendirmekteyiz. Bu nedenle Reyhanlı saldırılarına özel önem veriyoruz. Elinizdeki çalışma söz konusu düşüncenin ürünüdür. ın Reyhanlı konusundaki birikimine, bölgeden gelen gözlemlere ve Reyhanlı istatistik verilerine dayanan bu çalışmanın Reyhanlı saldırılarının kamuoyu tarafından daha iyi anlaşılması açısından son derece faydalı olacağını düşünüyoruz. Reyhanlı daki Suriyeli misafirlere bakışa olumlu katkı sunması dileğiyle raporu kamuoyunun ilgisine sunuyor ve emeği geçen herkese teşekkürlerimizi sunuyoruz. Hasan Kanbolat Başkanı Rapor No: 156, Mayıs

5 İçindekiler Takdim...3 Özet Reyhanlı da 11 Mayıs Saldırısı ve Sonrası İzlenimler Birinci Bombalı Saldırı İkinci Bombalı Saldırı İkinci Bombalı Saldırıda Ölüm Nedenleri Reyhanlı da Suriyeliler Reyhanlı da 4 Mayıs ta Reyhanlı da Suriyeli İstemiyoruz Yürüyüşü Düzenlendi Reyhanlı da 11 Mayıs Sonrası Siyasi İzlenimler Reyhanlı da Suriyelilere Yönelik Kutuplaşma Reyhanlı da 18 Mayıs ta Reyhanlı ya Ses Ver Mitingi Düzenlendi Reyhanlı da 11 Mayıs ta Ölenlerin Kader Çizgileri Reyhanlı da 11 Mayıs ın Derin İzleri Reyhanlı Saldırısı ve Türkiye nin Suriye İkilemi Reyhanlı Saldırısına Giden Süreç Reyhanlı Saldırısını Kimler, Neden Gerçekleştirmiş Olabilir...15 Sonuç Reyhanlı Hakkında Genel Bilgiler Reyhanlı nın Konumu Reyhanlı Tarihi Yüzyılda Hatay ve Reyhanlı nın Kısa Tarihi Reyhanlı Ekonomisi Reyhanlı Tarım Tarihi Günümüzde Reyhanlı da Tarım Ticaret Sanayi Ulaşım Reyhanlı nın Kültürel ve Tarihi Mirası Reyhanlı İstatistikleri Nüfus Sayım Sonuçları Yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Nüfusu Nüfus Yoğunluğu Rapor No: 156, Mayıs 2013

6 4.4. Reyhanlı İlçesinde İkamet Edenlerin Nüfusa Kayıtlı Oldukları İl, Yaş Grubu ve Cinsiyete Göre Nüfus, Okuma Yazma Durumu ve Cinsiyete Göre Nüfus (6+ Yaş), Bitirilen Eğitim Düzeyi ve Cinsiyete Göre Nüfus (15+ Yaş), Yasal Medeni Durum ve Cinsiyete Göre Nüfus, Cinsiyet ve Yaş Grubuna Göre Evlenmeler İlçe ve Cinsiyete Göre Doğumlar Cinsiyete Göre Ölümler Cinsiyet ve Yaş Grubuna Göre Ölümler Aile Sağlığı Merkezi Başına Düşen Nüfus Devlet Hastaneleri ve Yatak Sayısı İl ve İlçe Merkezi ile Belde Köylere göre Ortalama Hane halkı Büyüklüğü, Tarım Alanı Kullanımı, Seçilmiş Tahıl ve Diğer Bitkisel Ürünlerin Üretimi, Seçilmiş Sebze Ürünleri Üretimi, Seçilmiş Meyve Ürünleri Üretimi, Niteliklerine Göre Örtü Altı Tarım Alanları, Seçilmiş Örtü Altı Ürünlerin Üretimi, Seçilmiş Tarımsal Alet ve Makineler, Hayvansal Üretimi, Milletvekili Genel Seçim Sonucu, Mart 2009 İl Genel Meclisi Üyeleri Seçim Sonucu Mart 2009 Belediye Başkanlığı Seçim Sonucu Mart 2009 Belediye Meclisi Üyeleri Seçim Sonucu Halk Oylaması Sonucu, Kaynakça...34 Rapor No: 156, Mayıs

7

8 Rapor No: 156, Mayıs 2013 Hazırlayan: Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi, ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ REYHANLI RAPORU 11 Mayıs Özet - Reyhanlı da 11 Mayıs 2013 tarihinde gerçekleşen terör saldırısı komşu ülkelerde yaşanan istikrarsızlığın Türkiye ye nasıl kolayca yayılabileceğinin acı bir göstergesi olmuştur. Irak ta 2003 işgali ve Suriye de 2011 ayaklanma sonrası görmeye alıştığımız acı sahnelerin bir benzeri Hatay Reyhanlı da yaşanmıştır. Olay tüm Türkiye yi derinden etkilemiştir. Ancak bölge insanı, Reyhanlı halkı doğrudan şiddete maruz kalmıştır. Bu da zaten Suriye ile sınır ilçesi olması dolayısıyla direk etkilenen ve gergin bir havanın hakim olduğu bölgede kutuplaşmaları daha da körüklemiştir. - Reyhanlı saldırısı ile birbiri ile bağlantılı farklı amaçlar güdülmüş olabilir. Türkiye yi Suriye politikası nedeni ile cezalandırmak ve geri adım atmaya zorlamak, Türk kamuoyu ve muhalefetini hükümetin Suriye politikasını sorgulatmaya yönlendirmek, Türkiye de mezhepsel ayrışımları körükleyerek iç çatışma ortamı yaratmaya çalışmak ve böylece Türkiye nin daha içe dönük bir politika izlemesini sağlamak, Türkiye nin sınırlarında uyguladığı açık kapı politikasının nasıl kendine karşı bir silah olarak dönebileceğini göstermek bunlar arasında olabilir. - Reyhanlı saldırısı Suriye sorununa doğrudan müdahil olmanın ve çözüm üretilememesinin Türkiye açısından maliyetinin giderek hangi boyutlara ulaşabileceğini göstermesi açısından önemlidir. Suriye sorunu dış kaynaklı saldırılara açık hale gelmenin yanı sıra toplumsal barış ortamının bozulmasına neden olmaktadır. Ortadoğu da şiddet ne yazık ki birçok zaman siyasi amaca ulaşmanın aracı olarak kullanılmaktadır. Reyhanlı saldırısı bölge sorunlarına taraf olmanın sonuçlarından birinin söz konusu yöntemin hedeflerinden biri haline gelme riskini açıkça ortaya koymuştur. - Suriyelilerin Reyhanlı dan göçü patlama öncesinde başlamıştı ve halen devam ediyor. Zenginler Türkiye nin her tarafına, fakirler ise kendi ülkelerine. Reyhanlı da kalanlar da evlerine kapanmış, güvendikleri, samimi oldukları komşuları aracılığı ile ekmek aldırıyor, gıda maddesi aldırıyor ve cezaevi hayatı yaşıyorlar. Devletin, hükümetin alacağı kararları bekliyorlar. Neticeye göre hareket edecekler. Ya Türkiye nin bir başka bölgesine ya da Suriye ye göç olacak. Onlar da Reyhanlı nın ikiye bölündüğünün farkında. Zira bir komşuları onlara iyi davranırken, diğer bir komşuları da yüz çevirmiş durumda. Türkçe bilmeseler de hissediyorlar. - Reyhanlı ya yerleşmiş bir Suriyeli patlamalardan sonra şu ifadeleri kullanıyor: Bu kötü bir kader. Ben eşimi çocuklarımı bombalardan kurtarmak için buralara geldim ama bombalar peşimden gelmiş. Bütün Suriyelileri aynı kefeye koyuyorlar ve Reyhanlı halkının bir kısmı bizi düşman gözü ile görüyor, bu ölümlere sebep olarak bizler gösteriliyoruz. Hedef haline geldik. Her gün telefonla ekmek sebze isteyemem. Penceremi dahi açamıyorum. Çalışıp para kazanma imkânım da kalmadı gitmek zorundayım. Bu ifadeleri kullanan Suriyeli ertesi gün ülkesine geri dönüyor. Rapor No: 156, Mayıs

9 ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ 1. REYHANLI DA 11 MAYIS SALDIRISI VE SONRASI İZLENİMLER 1.1. Birinci Bombalı Saldırı 11 Mayıs 2013 Cumartesi saat de gerçekleşen birinci bombalı saldırının olduğu yer Reyhanlı Belediyesi nin arka kısmıdır. Araç, Belediye nin güneyinde bulunan elektrik trafosunun altına yerleştirilmişti. Burası İlçe Emniyet Binası na batı tarafından yüz metre mesafededir. Suriyeli sığınmacıların yaşadığı evlerin ve namaz kıldıkları caminin kuzey tarafıdır. Her perşembe semt pazarı olarak kullanılan dört yol çatı denilen mevkidir. Bu bölgede fotoğrafçı, berber, züccaciye, hediyelik eşya, bakkal, tavukçu, kuaför, mühendislik bürosu, kadın giyim mağazası, emlakçı ve pastane vardır. İnfilak eden araç bu iş yerlerinin tam karşısına yerleştirilmiştir. Aynı sokakta seyyar satıcılar, ticari araçlar ve özel araçlar vardır. Yan tarafında ise şehir merkezinden, Yenişehir Mahallesi bölgesine giden Atatürk Caddesi yani Antakya yolu vardır. Bu yol güzergahında her meslekten esnaflar, iş yerleri ve bürolar bulunmaktadır. Ayrıca Atatürk Caddesi üzerinde de çoğunlukla Suriyeli kiracıların yaşadığı apartman ve müstakil evler vardır. Birinci bombalı saldırının bulunduğu bölgede genelde Suriye nin İdlib vilayetinden ve ilçelerinden göç eden insanlar yerleşmiştir. İlk bombalı saldırının İdlibliler hedef alınmış olunabilir. Bu bölgede yaralanan ve ölen Suriyeliler İdlib dir. İdliblilerle birlikte Türk vatandaşları da bu patlamada hayatlarını kaybetmiş ve yaralanmıştır. Bu bölgedeki bombalı saldırı sonucunda ölen insanların sayısı tam olarak bilinmiyor. Ancak, görüşmeler neticesinde 10 8 Rapor No: 156, Mayıs 2013

10 REYHANLI RAPORU 11 Mayıs kişi olduğu yönünde bir kanaat olduğu anlaşılıyor. Bunların 2 si Suriye uyruklu diğerleri ise Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarıdır. Yaralı sayısı ise bir hayli fazladır. Birinci bombalı saldırının olduğu yere yakın mesafedeki iş yerleri ve meskenler tamamen yıkılmıştır. Bir bölümü oturulamaz hale gelmiştir, bir bölümü ise yarı hasarlıdır. Atatürk Caddesi nin yaklaşık 500 metrelik kısmı da cam patlaması, raf düşmesi ve eşya devrilmesi sonucu hasarlı iş yerleri ve evler ile doludur. Bu alanda bulunan evlerin camları kırılmıştır, kapıları sarsılmıştır ve pencereleri düşmüştür İkinci Bombalı Saldırı Birinci ve ikinci bombalı saldırı arasında dakikalık bir zaman vardır. İkinci bombalı saldırının olduğu bölge Reyhanlı nın tam orta yerindeki PTT binasının önüdür. PTT nin sağında ve solunda iş hanları, Halk Bankası, ticari yazıhaneler ve dershane vardır. PTT binası Atatürk caddesi nin başladığı yerdedir. Yan tarafında Cumhuriyet Caddesi, diğer tarafında Kanatlı Caddesi, eski Belediye binası, şehir göbeği, Belediye pasajı, her meslekten dükkanlar ve çarşı camisi bulunmaktadır. Bu bölgede tam bir katliam yaşanmıştır. Çarşı merkezi tamamen hasar görmüştür. Bu bölgenin tamamında maddi hasar vardır. Patlamadan dolayı evlerde ağır hasarlar oluşmuştur. Bazı evlerde çatılar çökmüştür, bazılarında ise balkonlar hasar görmüştür. Camlar patlamıştır. Esnaf büyük ölçüde zarar görmüştür İkinci Bombalı Saldırıda Ölüm Nedenleri Birinci neden: Birinci bombalı saldırıda aracın bırakıldığı yerin geniş bir cadde olmasına karşın ikinci bombalı saldırıda aracın bırakıldığı yer kaldırımlar dahil en fazla 20 metrelik dar bir caddedir. PTT binası ile karşısındaki, sağındaki, solundaki iş hanları bitişik ve nizami olarak yapılan inşaatlardır. Bu dar alanda patlama olunca hem yankılanma çok olmuştur hem de meskun yerlerdeki zarar. İkinci neden: Birinci bombalı saldırıda belediye binasının yanında olması nedeniyle, şehir merkezindeki insanlar hem korkmuş hem de meraklanmıştır. Çoğu insan aracına, motosikletine atlayıp belediye önüne gitmek üzere yola koyulmuştur. Ancak PTT önündeki yığılma caddenin tıkamasına sebep olmuştur. İkinci bombalı saldırının planlanması bu şekilde olabilir. Taksiciler, motosikletliler, iş yerlerinden çıkan insanlar, yakın yerdeki kahvehane müşterileri, dershane öğrencileri ve banka önündeki bankamatikte bekleyenler Bütün bu kalabalık yaklaşık 100 metrelik bir alanda sıkışmıştır. Bomba yüklü araç tam ortalarındaydı. Tıkanan trafik ve dolup taşan kaldırımlar, bu bölgede çok ölümlü bir faciaya sebep olmuştur. İkinci patlamada kırkın üzerinde insan ölmüştür. İki yüze yakın yaralanma olmuştur. Yıkılan ve yanan iş yerlerinin sayısı ise yüzlercedir. Saldırı günü olarak cumartesi seçilmiştir. Bombalı saldırı bir mesai gününde olsaydı Reyhanlı için Hiroşima olabilirdi. Çünkü gerek belediye personeli gerek bankalarda çalışan ve işi olan insanlar gerek emniyet, hemen emniyetin yanındaki anaokulu, esnaflar, market, iş yerleri ve semt pazarı derken facia büyürdü. İkinci bombalı saldırının olduğu PTT binası ve Halk Bankası nda bir maaş günü ya da bir mesai günü olsaydı yüzlerce insan ölebilirdi. İkinci patlamada en fazla tır nakliyat şirketleri zarar görmüştür. Ölümler bu şirketlerin yazıhanelerinde olmuştur Reyhanlı da Suriyeliler Reyhanlı da ortalama 60 bine yakın Suriyeli vardır. Bunların yüzde 75 i Suriye nin İdlib vilayetindendir. Diğerleri Halep, Hama, Humus, Şam ve Lazkiye vilayetlerindendir. Rapor No: 156, Mayıs

11 ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ Reyhanlı ilçesinde yılları içerisinde Suriye ye özgü yemekleri, ekmekleri ve tatlı çeşitlerini yapan onlarca işyeri açılmıştır. Ayrıca sarraf, telefoncu, ikinci el ev araç gereçleri satan, ticari taksi ve kamyonet çalıştıran Suriyeliler vardır. Seyyar el arabaları ile ekmeğini kazanan onlarca Suriyeli vardır. Suriyeliler arasında el arabası dahi alamayacak derecede fakir olup ellerinde karton ya da poşet ile kahve, çay, sigara, zahter, simit, poğaça, börek, lokum ve helva satanlar vardır. Hiçbir şeyi olmayıp, hamallık yapanlar, kahvehanelerde işçilik yapanlar, lokantalarda çalışanlar ve tarlalara tarım işçisi olarak giden Suriyeliler vardır. Suriyeliler arasında dayalı döşeli ev kiralayıp ayda 1500 lira verenler vardır. Gecekondu bölgelerinde lira arasında evlerde oturanlar da vardır. Semt pazarlarının bitiminde çöplerden dökülen sebze ve meyveleri toplayanlar da vardır. Kimse Yok mu, Ufuk-Der (Reyhanlı Ufuk Eğitim Derneği), İHH (İnsan Hak ve Hürriyetleri İnsani Yardım Vakfı) ve Suriye ye ait El Selam el İttihad ve El Arabit el Huvviyye adlı sivil toplum kuruluşları halka para, gıda, giyim, buzdolabı ve battaniye yardımı yapmaktadır. Ortadoğu, ABD ve Avrupa Birliği ülkelerinden toplanılan yardımlar Reyhanlı da ikamet eden bazı Suriyelilere gelmektedir. Bu Suriyeliler de yardımları hem Reyhanlı da oturan Suriyelilere hem de Suriye de Bab el Hava ve Atme de bulunan çadırkentlere gönderiliyorlar Reyhanlı da 4 Mayıs ta Reyhanlı da Suriyeli İstemiyoruz Yürüyüşü Düzenlendi Reyhanlı da 2013 yılının ilk aylarından itibaren provakatörler Reyhanlılar ile Suriyelilerin arasını açmaya çalışıyordu. 11 Mayıs tan bir hafta önce 4 Mayıs 2013 Cumartesi tarihinde bazı Reyhanlılılar Reyhanlı da Suriyeli İstemiyoruz diye kısa bir yürüyüş yaptı. Suriyeliler tartaklandı, bazı araçlara zarar verildi. Bu nedenle Suriyeliler zorunlu olmadıkça sokağa çıkmamaya ve şehir merkezine inmemeye başladı Reyhanlı da 11 Mayıs Sonrası Siyasi İzlenimler 11 Mayıs da hayatını kaybeden Suriyeli sayısının Türk vatandaşlarına göre az olmasının ana nedeni 4 Mayıs yürüyüşü sonrası Reyhanlı da Suriyelilere yönelik şiddetin başlamasıdır. Reyhanlı da muhalefet parti teşkilatları bunu Reyhanlı ya gelen kendi parti mensuplarına doğru olarak yansıtmamışlardır. Kendilerine verilen bilgiler ile gerçekler farklıydı. 11 Mayıs saldırısından bir hafta önce 4 Mayıs ta yapılan yürüyüşün Suriyelileri korkuttuğu, endişeye düşürdüğü, Suriyelilerin can ve mallarına zarar geldiği, bu nedenle Reyhanlı da Suriyelilerin 4-11 Mayıs arasında sokağa çıkmaya bile çekindiği aktarılmamıştı Reyhanlı da Suriyelilere Yönelik Kutuplaşma Reyhanlı da yaşayan Suriyelilere yönelik olarak Reyhanlı halkı ikiye bölünmüştür. Suriyelilere ekmek veren, iş veren, yardım eden aileler vardır. Reyhanlı da Suriyeliler ağırlandı, ikram gördü. Dostluklar edinildi. Bazı aileler Suriyelilerden kız aldı. Akrabalık bağları genişledi. Aynı Reyhanlı da Suriyeliler taşlandı, hakaret gördü, aşağılandı, tehdit edildi. Suriyelilerin Reyhanlı dan Suriye ye ve Türkiye nin diğer illerine doğru göçü 11 Mayıs öncesi başlamıştı. 11 Mayıs sonrası artarak devam etmiştir. Suriyeli zenginler Türkiye nin her tarafına, fakirler ise tekrar Suriye ye. Reyhanlı da kalanlar da evlerine kapandı. Güvendikleri, samimi oldukları komşuları aracılığı ile ekmek ve gıda maddesi aldırıyorlar. Hükümetin aldığı kararların uygulanmasını bekliyorlar. Neticeye göre hareket edecekler. Türkiye nin bir başka bölgesine ya da Suriye ye doğru yeni bir göç olacak. Suri- 10 Rapor No: 156, Mayıs 2013

12 REYHANLI RAPORU 11 Mayıs yelilerde Reyhanlı nın ikiye bölündüğünün farkında. Reyhanlılı bir komşuları onlara iyi davranırken, diğer bir komşuları yüz çevirmiş durumda. Reyhanlı da bazı mahallelerde, cadde ve sokaklarda Suriyelilere karşı kişisel saldırı ve sataşma sürüyor. Bir Suriyeli Reyhanlılar için şunları söyledi; Siz iki bombadan sarsıldınız, perişan oldunuz. Şok oldunuz, kendinizi kaybettiniz. Biz ise her gün onlarca bomba ile yanıyorduk. Yüzlerce ölü ile karşılaşıyorduk. Bu kadar sarsılmadık. Bizi kendi devletimiz bombalıyordu. Sizi ise bilinmeyen bir örgüt bombalıyor. Acınız büyük haklısınız ama halkınızın bir kısmı da bu meseleyi Suriyeliler açısından abartmış durumda Reyhanlı da 18 Mayıs ta Reyhanlı ya Ses Ver Mitingi Düzenlendi 18 Mayıs 2013 Cumartesi saat de muhalefet partileri Hatay Reyhanlı da ortak bir yürüyüş gerçekleştirildi. Hatay ın çeşitli ilçelerinden ve Antakya merkezden iştirak edenler de oldu. Hükümetin Suriye politikasını eleştirildi ve Suriyelilerin Reyhanlı yı terk etmesi istendi Reyhanlı da 11 Mayıs ta Ölenlerin Kader Çizgileri 11 Mayıs da ölenlerin yarısına yakını işyeri sahibi. Diğer kısmı da ya meraktan ya da bir iş nedeni ile orada bulunanlardır. Reyhanlı Belediyesi yanındaki ilk patlamada berber Mustafa Kuday ağır yaralanıyor, yanında çalışan Suriyeli kalfası ölüyor, müşterisi Cemal Cünedioğlu çeşitli yerlerinden yaralanıyor. Aynı güzergâhta fotoğrafçı var. Bilgisayarın önünde fotoğraf dizaynı yaparken patlamanın etkisiyle bilgisayar patlıyor ve gözünden oluyor. Berberin bitişiğinde hediyelik eşya satan bir esnaf ve müşterisi patlamanın etkisiyle ölüyor ve dükkân yok oluyor. On metre ileride bakkal var. Bakkal Ahmet Kazan yaralanıyor. Eşyalar her yana dağılıyor. Üç katlı bina tamamen harabeye dönüyor. Bakkal ın yan tarafı lokanta, Suriyeliler işletiyor. Şarapnel parçaları içeriyi vuruyor iki kişi ağır yaralanıyor. Hemen yanında kuaför, sahibi ağır yaralanıyor ve sakat kalıyor. Bir çalışanı ölüyor. İşyeri ise darmadağın. Kuaförün yanındaki kadın giyim dükkânında çalışanlar yaralanıyor ve işyeri dağılıyor. Yanlarında pastane ve cep telefon bayii var. Hafif yaralanma sonucu ayakta tedavi oluyorlar. Fakat işyerleri dağılıyor. Aynı güzergâhta seyyar satıcı Suriyeliler var. İki Suriyeli seyyar satıcı da ölüyor. Biri ise yaralı. Belediye parkı içinde olanlar ve 50 metre uzaklıktaki işyerlerinde bulunanlar yaralanıyor. Diş doktoru Nihat Dağ muayenehanesinde, hastası Azize Yumuşak muayenehaneden çıkarken patlama sonrası şarapnel parçalarından hayatını kaybetti. Telefoncu Karakuş kardeşlere ölüm işyerlerinde geldi. Nakliyat şirketi sahibi Ceyhan ve Uyan ile çocukları işyerlerinde öldü. Baba Mehmet Ceyhan yaralı kurtuldu. Tahir Yumuşak ve Hüseyin Çolak belediye önündeki patlama sonrası neler oluyor merakı ile motosikletle çarşı merkezinden PTT önüne geliyorlar. Trafik yoğunluğundan dolayı PTT önünde motosiklet üzerinde beklerken ikinci patlamada ikisi de yanarak ölüyor. Patlamadan birkaç dakika önce dershaneden çıkıyor bir öğrenci ve ilk patlama olunca PTT önündeki dershane kapısında bekliyor. Trafiği seyrediyor, herkes yukarı doğru yol alırken o duraklıyor ve ikinci patlamada orada ölüyor. 11 Mayıs saldırısı sonrası anne ve babalar evlatlarını arıyor bulamıyorlar. Saatlerce, sonra ya bir enkaz altında ya da bir hastane morgunda buluyorlar. Teşhis için gidiyor yakın- Rapor No: 156, Mayıs

13 ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ lar ama teşhisi yapamıyor, yapmak istemiyor, gözlerine inanamıyor. Kabullenemiyor anne babalar ama gerçek ortaya çıkıyor. Ölümün hak olduğunu biliyorlar da böyle bir ölümü çocuklarına, yakınlarına hak olarak görmüyorlar Reyhanlı da 11 Mayıs ın Derin İzleri Reyhanlı da yaralı olanlar her gün göz önünde. Sakat kalanlar Reyhanlı daki olayın canlı birer şahidi. Onların acısı her gün Reyhanlı halkına 11 Mayıs patlamasını hatırlatacak bir iz bırakmış durumda. Reyhanlı da işyerlerinin ve evlerin hasar tespiti yapıldı. İnsanlara ekonomik yönden bir moral verildi. Hasarların bedeli sırasıyla ödendi ve ödeniyor. Şehirde onarım ve tadilat başladı. Patlamanın izleri siliniyor. Semt pazarları kuruldu ama insanların pazarlara gitmeye cesareti kalmadı. Kalabalığın olduğu ve olacağı yerlere de pek giden yok. Kişisel ihtiyaçlar en kısa yoldan ve süratle tamamlanıp hemen evine veya işyerlerine dönüyor insanlar. Her yabancıya şüphe ile bakıldığı gibi halk birbirine de şüphe ile bakmaya başladı. Zira bu olaylar halkı ikiye hatta üçe böldü. Çünkü kararsızlar da az değil. Reyhanlı da Yenişehir gölü bulunuyor. Yaz mevsiminde etrafı dolup taşardı. Bombalı saldırının öncesi Suriyeliler ve Reyhanlı halkı birlikte otururlardı. Öyle kalabalık olurdu ki turistik bir bölgede sanırdınız kendinizi. Bombalı saldırı oldu ne Suriyeli kaldı ne de yerli halk. Oradaki esnaf ve çalışanlar birbirlerini seyrediyorlar. Hayat durmuş, neşe yok, kazanç yok. Şehir merkezinde de benzer durum, öğleye kadar halk mecbur kalmadıkça şehre inmiyor. Öğleden sonra marketlere inenler oluyor. İşi olmayanlarda kahvehanelere gidiyor. Şehir saldırı öncesine göre hayalet bir manzara arz ediyor. 2. REYHANLI SALDIRISI VE TÜRKİYE NİN SURİYE İKİLEMİ Reyhanlı da 11 Mayıs 2013 tarihinde gerçekleşen terör saldırısı komşu ülkelerde yaşanan istikrarsızlığın Türkiye ye nasıl kolayca yayılabileceğinin acı bir göstergesi olmuştur. Irak ta 2003 işgali ve Suriye de 2011 ayaklanma sonrası görmeye alıştığımız acı sahnelerin bir benzeri Hatay Reyhanlı da yaşanmıştır. Resmi açıklamalar ve Türk kamuoyundaki genel bakış saldırının faili olarak Suriye rejimini işaret etmektedir. Buna göre eylemi, Esad rejiminin Türkiye yi Suriye politikası nedeniyle cezalandırma ve çatışmanın içine çekerek savaş sahasını genişletme çabası olarak okumak mümkündür. Olay tüm Türkiye yi derinden etkilemiştir. Ancak bölge insanı, Reyhanlı halkı doğrudan şiddete maruz kalmıştır. Bu da zaten Suriye ile sınır ilçesi olması dolayısıyla direk etkilenen ve gergin bir havanın hakim olduğu bölgede kutuplaşmaları daha da körüklemiştir. Reyhanlı Suriye deki olayların başlamasından bu yana neredeyse kendi nüfusu kadar Suriyeli misafiri ağırlamaktadır. Bu da bölgedeki sosyal, ekonomik, güvenlik durumunu olumsuz biçimde etkilemektedir. Reyhanlı saldırısı söz konusu etkiyi daha da derinleştirmiştir. Bu çalışmada öncelikle Reyhanlı saldırısına giden süreç ele alınacak, ardından olayın arkasındaki güçler ve hedefleri analiz edilmeye çalışılacaktır. Çalışma Reyhanlı saldırısının Türkiye nin Suriye politikasına etkisinin ele alınacağı kısım ile sonlandırılacaktır Reyhanlı Saldırısına Giden Süreç Türkiye-Suriye ilişkileri 1999 yılından bu yana kademeli olarak gelişmiş ve son olarak vizelerin kaldırılmasıyla toplumsal, ekonomik bütünleşme yolunda önemli bir adım atılmıştı. Ancak 15 Mart 2011 tarihinde Suriye ye sıçrayan halk ayaklanması bu süreci tersine çe- 12 Rapor No: 156, Mayıs 2013

14 REYHANLI RAPORU 11 Mayıs virdi. Bunun temel nedeni Türkiye nin uzun zamandan beri dış politikanın merkezine meşruiyet ve değer merkezli dış politika kavramlarını oturtmasından kaynaklanmıştı. Bu yaklaşım Türkiye nin Ortadoğu daki değişim dalgasında demokrasi taleplerinin yani bölge halklarının yanında yer almasını gerektirmekteydi. Aksi bir tutum söylem ile eylem arasında çelişki yaratarak Türk dış politikasında meşruiyet krizi yaratabilirdi. Ancak reel politikanın gerekleri Türkiye nin bazı sorunlarda hızlı adım atmasına engel olmuştu. Suriye bu açıdan en çarpıcı örneklerden biri oldu. Türkiye 2000 ler boyunca Suriye ye yönelik ABD nin sertlik yanlısı politikalarına karşılık uzun vadeye yayılmış, iç dinamikler yoluyla sağlanacak bir değişimi savunmuştu. Bu anlamda bazı alanlarda sonuç da alınmıştı. Suriye nin Batı ile ilişkileri Türkiye sayesinde nispeten düzelmiş, Suriye içindeki reformcu kanat güçlenmişti. Ancak Arap Baharı bölgede hızlı ve köklü bir değişim talebini beraberinde getirdi. İşte bu durum Türkiye nin uzun yıllardır başarmaya çalıştığı ve mesafe kat ettiği Suriye de değişim sürecini çok kısa bir süreç içinde gerçekleşmesi zorunluluğunu beraberinde getirdi. Değer merkezli dış politika ve reel politika ikilemi içinde kalan Türkiye son 10 yılda yakın ilişkiler kurduğu Esad yönetimine karşı eleştirel bir tavır almak durumunda kaldı. Rejim bekası sorunu ile yüzleşen Suriye yönetimi Türkiye nin sorunu sivil halkın meşru talepleri olarak tanımlamasından rahatsızlık duydu. Buna karşılık Türkiye, uzun yıllardır desteklediği Esad yönetimine ilettiği reform telkinlerinin dikkate alınmamasından hayal kırıklığı duyduğunu açıkça ifade etti. Türkiye ayaklanmanın Suriye ye sıçramasını takiben belli bir süre Suriye den umudunu kesmediğini ve halen reform yapabileceğine olan inancını dile getirmişti. Ancak Suriye ordusunun Humus, Deyr ez Zor ve özellikle Hama ya düzenlediği askeri operasyonlar Türkiye nin umutlarının neredeyse tükenmesine yol açtı. Hama operasyonunun 1982 yılındaki Hama Katliamını hatırlatması ve Başbakan Erdoğan ın daha önce yeni Hama lar istemiyoruz açıklamasını yapmış olması, operasyonun Türkiye açısından bir dönüm noktası olmasına neden oldu. Dışişleri Bakanı Davutoğlu da daha sonraki açıklamalarında Hama da başlayan olayların kendilerini derinden etkilediğini, Hama da yaşanan olayların yönteminin ve zamanlamasının kabul edilmesinin mümkün olmadığını ifade etti. Türkiye operasyonlar sonrasında, Başbakan Erdoğan ın ifadesi ile sabrının sonuna geldi. Bu sert dış politika söylemi Suriye nin olayları şiddet yoluyla bastırmaya devam etmesi durumunda Türkiye nin hangi yeni dış politika araçlarını hayata geçireceği sorusunu beraberinde getirmişti. 10 yılı aşkın bir sürede kurulan çok boyutlu ve derin ilişkiler birkaç ay içinde kısaca özetlenmeye çalışılan süreçte hızla geriledi. İşte böyle bir ortamda Türkiye Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu Türkiye nin mesajlarını ve beklentilerini iletmek üzere 9 Ağustos 2011 tarihinde Şam a kritik bir ziyaret gerçekleştirdi. Bu görüşme iki ülke ilişkileri açısından dönüm noktası oldu. Türkiye her ne kadar halk ayaklanmasının bastırılış şekline eleştirel yaklaşsa da olaylar başladığı tarihten bu yana Batı ile Suriye yönetimi arasında bir kalkan vazifesi görmüştü. Ancak Esad-Davutoğlu görüşmesinde Türkiye nin beklentilerinin karşılanmaması neticesinde Türkiye nin Batı ile Suriye arasında kalkan olma durumu sona erdi ve bundan sonra Türkiye Suriye de değişimi gerçekleştirmek için baskı ve izolasyon politikaları uygulamaya başladı. Bu süreçte her türlü diplomatik, siyasi, ekonomik baskı araçları kullanılmaya başlandı. En önemli ayaklardan biri ise Suriye muha- Rapor No: 156, Mayıs

15 ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ lefetine destek verilmesiydi. Suriye siyasal muhalefeti örgütlenme çabalarını büyük ölçüde Türkiye de sürdürdü ve ilk çatı muhalif yapı olan Suriye Ulusal Konseyi kuruluşunu İstanbul da ilan etti. Muhalefete destek açısından Türkiye-Suriye sınır hattının Suriye muhaliflerin lehine kullanımına izin verilmesi kritik önem taşıyordu. Sınır hattının kontrolünün zayıflatılması muhalefetin rejime karşı mücadelesi açısından kritik önem taşıyordu. Suriye rejimi de Türkiye nin verdiği destek olmasa muhalefetin çok fazla yaşama şansı olmadığını ya da bu denli güçlenemeyeceğini düşünüyordu. Bunun neticesinde Suriye tarafı Türkiye yi Suriye politikası nedeniyle cezalandırma çabası içine girdi ve 1998 yılından itibaren destek vermeyi kestiği PKK ya ülkesinde yeniden alan açmaya başladı. Bu süreç içinde Türkiye ile Suriye arasındaki en büyük kriz Haziran 2012 ayı içinde Türk uçağının Akdeniz de uluslararası sularda Suriye hava savunma sistemleri tarafından düşürülmesi ile yaşandı. Suriye bu saldırı ile rejimin varlığını koruma konusunda ne kadar ciddi olduğunu ve nereye kadar gidebileceğini göstermişti. Diğer taraftan bu saldırı Türkiye yi Suriye politikasında geri attırmaktan ziyade daha sertleştirdi. Başbakan Erdoğan ın ifadesi ile Suriye muhalefetine her türlü destek verilmeye başlandı, saldırının hemen ertesinde Suriye sınırına askeri sığınak yapıldı ve Suriye nin artık düşman ülke olarak görüldüğü ilan edildi. Suriye den Türkiye sınırına güvenlik riski ve tehlikesi oluşturacak şekilde yaklaşan her askeri unsurun bir tehdit olarak değerlendirileceği ve askeri hedef olarak muamele göreceği açıklandı. Bu durum Suriye ordusunun sınıra çok yakın bölgelerde operasyon yapmasını zorlaştırdı ve böylece takip eden dönemde sınır bölgesinde muhaliflerin etkinliği giderek artmaya başladı. Sınırdan kilometrelik bir hat boyunca rejim kontrolü ortadan kalkmaya başladı. Türkiye nin sınır hattındaki kontrolleri daha da zayıflatması ile muhaliflerin kontrolündeki kuzey Suriye ile Türkiye nin güney bölgesi arasındaki geçişkenlik inanılmaz boyutta arttı. Bu dönemde Türkiye-Suriye sınırında yer alan ile ve ilçelerde Suriyelilerin varlığı hissedilir biçimde artmaya başladı. Türkiye nin Suriye üzerinden Ortadoğu ya açılan en önemli karayolu sınır kapısı olan Cilvegözü nü barındıran Reyhanlı ilçesinde yaşananlar söz konusu süreci ve tüm Türkiye-Suriye sınır hattı boyunca yaşananları yansıtması açısından son derece çarpıcı bir örnek oluşturuyordu. OR- SAM Başkanı Hasan Kanbolat, Temmuz 2012 ayı içinde kaleme aldığı Hatay-Reyhanlı dan Suriye ye Bakış ve Reyhanlı-İdlib Sınırında Sakin Günler başlıklı ve kişisel gözlemlerine dayanan iki köşe yazısında şu tespitlerde bulunuyordu. 19 Temmuz da Bab-el Hava sınır kapısı Suriyeli mücahitlerin eline geçti. Aynı saatlerde Türkiye-Suriye sınırındaki Gaziantep-Karkamış sınır kapısının Suriye tarafındaki Carablus sınır kapısı ve Suriye-Irak sınırındaki Abu Kemal Sınır Kapısı nın da mücahitlerin eline geçtiği öğrenildi. Reyhanlı sokakları Suriyeli sivillerle ve üniformalı Suriyeli askerlerle dolu. Türkiye sığınılacak güvenli bir liman. Reyhanlı halkı da üniformalı Suriye askerlerine alışmış durumda. Dışardan gelen biri, Türkiye ile Suriye nin birleştiğini veya Reyhanlı nın Suriye ordusu tarafından işgal edildiğini düşünebilir. Yaklaşık 70 bin nüfuslu Reyhanlı da son birkaç ayda Suriyeli nüfusu birden bir arttı ve artmaya devam ediyor. Suriyeli aile sayısı 1500 civarını bulmuş durumda. İlçede kiralık ev kalmadı. Aylık ortalama TL olan ev kiraları 300 TL ye çıktı. Reyhanlı devlet hastanesi Suriyeli hastalarla dolu. Ambulanslar her gün sınırdan hasta taşıyor. Reyhanlı da jet krizinin etkilerini açıkça görmek mümkün. Kriz sonrası Türkiye nin çekingenlik bariyerlerinin ortadan kalktığı rahatça gözlemlenebiliyor. Askeri birlikler silah ve mühimmat olarak güçlendirilmiş, füze rampaları yerleştirilmiş. 14 Rapor No: 156, Mayıs 2013

16 REYHANLI RAPORU 11 Mayıs Türkiye, Suriye deki çatışmalara katılmamakla birlikte artık çok daha rahat bir şekilde mücahitleri desteklemeye başlamış. Son birkaç aydır Reyhanlı dahil olmak üzere Türkiye sınır il ve ilçelerine yoğun bir Suriyeli yerleşimi oldu. Reyhanlı, Suriye ile içi içe günlük yaşamına devam ediyor. Sınır hattının buharlaşması jet krizinin ardından yeni gerginlikleri beraberinde getirdi. Suriye ordusu ile Özgür Suriye Ordusu arasında Tel Abayad kasabasının kontrolü için yürütülen silahlı mücadele Türkiye ye sıçradı. Tel Abayad kasabası ve Akçakale ye açılan sınır kapısının kontrolünü kaybeden Suriye ordusu bölgeyi yakın çevreden top atışına tutmaya başlamıştı. Suriye ordusu bu saldırılar sırasında 3 Ekim 2012 tarihinde, Şanlıurfa nın Akçakale ilçesini hedef alan 6 top atışı gerçekleştirdi. Saldırıda 5 Türk vatandaşı hayatını kaybetti. Türkiye karşılık olarak tespit edilen 14 hedefe 40 top atışıyla karşılık verdi. Bu saldırı ile Suriye yönetimi jet krizinde olduğu gibi gerekirse her türlü çılgınlığı yapabileceği mesajını veriyordu. Suriye yönetimi daha ne kadar ileri gidebileceğini 11 Şubat 2013 tarihinde Cilvegözü sınır kapısı ile Suriye tarafındaki Bab el Hava sınır kapısı arasında kalan tampon bölgede bomba yüklü araç ile gerçekleştirdiği saldırı ile gösterdi. Bu saldırı Suriye ve Türkiye-Suriye sınır hattındaki istikrarsızlık ve otorite kaybının, kontrollerin gevşekliğinin Türkiye nin güvenliğine nasıl olumsuz yansıyacağının açık göstergesiydi. Türkiye 11 Mayıs 2013 günü tarihinin en büyük terör saldırısına işte böyle bir ortam içinde gidiyordu Reyhanlı Saldırısını Kimler, Neden Gerçekleştirmiş Olabilir? 11 Mayıs 2013 tarihinde Reyhanlı, Hatay da iki ayrı bombalı terör saldırısı düzenlenmiştir. Türkiye Cumhuriyeti tarihinin en kanlı terör eyleminde 51 kişi ölmüş, 146 kişi yaralanmıştır. Eylem Reyhanlı Belediyesi nin de bulunduğu Atatürk Caddesi nde art arda meydana gelen 2 patlamada şeklinde gerçekleşmiştir. Bombalı araçlarla düzenlenen saldırılarda patlamalardan biri belediye diğeri postane binası önünde meydana gelmiştir. Rapor No: 156, Mayıs

17 ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ Reyhanlı terör saldırısı Irak ve Suriye deki dehşet sahnelerini andıran son derece üzücü görüntüler ortaya çıkarmıştır. Bu görüntüler neticesinde söylenebilecek ilk söz Türkiye nin Ortadoğu sorunlarına doğrudan müdahil olması ile beraber bir taraftan etkinliğini artırmakla birlikte bölge sorunlarının tarafı olması ve bölgede siyasetin yürütülüş biçiminin hedeflerinden biri haline geldiğidir. Türkiye her ne kadar haklının yanında yer aldığı argümanı ile meşruiyeti güçlü bir dış politika izlediğini savunsa da düzen kurucu, statükoya meydan okuyan bir dış politika izlendiğinde buna yönelik karşı meydan okumalar ile karşılaşılacağı açıktır. Reyhanlı daki terör saldırısını; failleri ve arkasındaki güçler kim olursa olsun her şeyden önce söz konusu karşı meydan okumanın bir parçası olarak görmek gerekmektedir. Saldırı ile birbiri ile bağlantılı farklı amaçlar güdülmüş olabilir. Türkiye yi Suriye politikası nedeni ile cezalandırmak ve geri adım atmaya zorlamak, Türk kamuoyu ve muhalefetini hükümetin Suriye politikasını sorgulatmaya yönlendirmek, Türkiye de mezhepsel ayrışımları körükleyerek iç çatışma ortamı yaratmaya çalışmak ve böylece Türkiye nin daha içe dönük bir politika izlemesini sağlamak, Türkiye nin sınırlarında uyguladığı açık kapı politikasının nasıl kendine karşı bir silah olarak dönebileceğini göstermek bunlar arasında olabilir. Bu tarz saldırılar ile Türkiye ciddi bir ikileme zorlanmaktadır. Suriye deki iç savaş artan bir şekilde Türkiye nin güvenliğini olumsuz etkileyen bir soruna dönüşmektedir. Ancak diğer taraftan sorunu sonlandırmak adına uygulanan politika Türkiye yi doğrudan çatışmanın tarafı haline getirmekte ve daha fazla güvenlik sorunu ile karşılaşmasına neden olmaktadır. Türkiye, Suriye sorununa çözüm bulunamaması durumunda ya artan şekilde şiddet sarmalının içine çekilecek ya da Suriye politikasında radikal bir değişikliğe gitmek durumunda kalacaktır. Her iki seçenek kendi içinde Türkiye açısından ciddi zafiyetleri beraberinde getirecektir. Birinci şıkkın seçilmesi durumunda bir şekilde uluslararası toplum ikna edilerek Esad yönetiminin yıkılması için gerekli uçuşa yasak bölge ilanı, muhaliflere ağır silah yardımı, doğrudan askeri müdahale gibi önlemlerin alınması sağlanmalıdır. Bu mümkün değilse Türkiye, sınırlardan kaynaklanan güvenlik risklerinin ortadan kaldırılması için doğrudan kendisi sorumluluk almak durumunda kalacaktır. Suriye sorununda aktif ülkelerin pozisyonlarına bakıldığında birinci şıkkın gerçekleşmesi mümkün gözükmemektedir. İkinci şık ise Türkiye nin Suriye sınır bölgelerini kapsayan bir askeri müdahalesini gerektirmektedir. Bu da Türk ordusunun Suriye içinde saldırıya açık bir hale düşmesine ve Suriye rejiminin Türkiye ye yönelik misilleme saldırılarına açık kalması anlamına gelecektir. Suriye politikasında radikal bir değişikliğe gidilmesi ise Türkiye nin uzunca bir süre Ortadoğu ya yeniden sırtını dönmesi ve dış politikanın ana unsuru olan yaptırım gücünün zayıflaması sonucunu beraberinde getirecektir. Dolayısıyla Suriye meselesi bu noktadan itibaren sonuçları her halükarda Türkiye açısından sıkıntılı alternatifler arasında tercihi zorunlu kılmaktadır. Bu geniş fotoğraf çerçevesinde değerlendirildiğinde, Reyhanlı saldırısı Türkiye nin Suriye politikası bağlamında daha fazla baskı altında kalmasına neden olacaktır. Büyük resmin dışında Reyhanlı saldırısının sonuçları ve olası failleri hakkında şu değerlendirme yapılabilir. Bu saldırı her şeyden önce Suriye rejiminin en azından Hatay içinde eylem düzenleme kabiliyetine sahip olduğunu göstermiştir. Türk yetkililerin açıklamaları da terör saldırısının Suriye istihbaratı destekli olmakla birlikte Türkiye içinden yürütüldüğü ve olayın içinde Türk vatandaşlarının olduğu şeklindedir. Bu durum Cilvegözü ve Reyhanlı saldırılarının ardından önümüzdeki dönemde aynı yönde girişimlerin olabileceği düşün- 16 Rapor No: 156, Mayıs 2013

18 REYHANLI RAPORU 11 Mayıs cesini doğurmaktadır. Hatay; Türk, Sünni Arap, Arap Alevi, Kürt, Hıristiyan ve Ermeni topluluklarının bir arada olması itibarıyla yüzyıllardır barış içinde bir arada yaşamayı başaran bir il olarak örnek gösterilmektedir. Ancak Suriye deki iç savaşın mezhepsel boyutunun giderek keskinleşmesi Hatay daki farklı toplumlar arasındaki barış ortamını da sarsmıştır. Dolayısıyla Suriye rejimi kaynaklı bu tarz eylemler zaten var olan gergin ortamının körüklenmesine neden olabilir. Türkiye nin Suriye politikasının en önemli sonuçlarından biri de Ortadoğu da siyasetin temel dinamiklerinden olan etnik ve mezhepsel ayrışımlara dayalı tartışmaların Türkiye ye taşınması olmuştur. Olayın doğrudan faili olarak THKP-C Acilciler örgütü ve lideri Mihraç Ural öne çıkarılmaktadır. Mihraç Ural yakın zaman önce gerçekleşen Banyas katliamının da faili olarak görülmektedir. Esad rejiminin yıkılması durumunda Arap Alevilerin yoğun olarak yaşadığı Lazkiye, Tartus vilayetleri ile Humus ve Hama vilayetlerinin batı kanadını içeren bir Alevi devleti kurmayı alternatif olarak düşündüğü söylenebilir. Banyas ili Tartus vilayeti içinde Sünni Arapların yaşadığı bir il olarak söz konusu planın hayata geçirilişi önünde engel teşkil etmektedir. Banyas katliamı Sünni halkın korkutularak göçe zorlanması, güvenli ve homojen bir Arap Alevi bölgesi yaratılma hedefinin önemli bir ayağı olarak düşünülmüştür. Türkiye Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu da Banyas katliamını bu şekilde okuduğunu rejim ülkenin tümünü kontrol altına almak mümkün değilse belli bir bölgeyi etnik temizliğe tabi tutup o bölgede etkin olma stratejisine geçmiştir. sözleriyle dile getirmiştir. Banyas katliamından kısa süre önce Mihraç Ural ın internette yayınlanan görüntülerinde Banyas ilinin Sünnilerin tek denize çıkış noktası olduğu, bu şehrin önce kuşatılıp sonra temizlenmesi gerektiği ve başında olduğu Suriye Mukavemeti isimli örgütün sahaya inerek bunu gerçekleştireceği yönündeki ifadeleri yer almıştır. Reyhanlı saldırısı sonrası Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu nun Banyas katliamını kim yapmışsa Reyhanlı saldırısında da onların ayak izleri var. açıklaması Türk karar alıcıların her iki olayın faili olarak söz konusu örgütü ve başındaki ismi gördüğünü ortaya koymaktadır. Ural, Reyhanlı saldırısı sonrasında kendisiyle yapılan röportajda Suriye de şu anda faaliyette bulunan örgütün Acilciler olmadığını, Suriye Mukavemeti isimli yeni bir direniş hareketi olduğunu kaydetmiş ve örgütün kurucuları arasında Türkiyelilerin bulunduğunu belirtmiştir. Başbakan Erdoğan da Reyhanlı saldırısına ilişkin yaptığı açıklamada Suriye rejiminin Türkiye de uzantıları var ifadelerini dile getirerek söz konusu milis grubu ve arkasındaki Suriye istihbaratını olayın faili olarak işaret etmiştir. Sonuç Reyhanlı saldırısı Suriye sorununa doğrudan müdahil olmanın ve çözüm üretilememesinin Türkiye açısından maliyetinin giderek hangi boyutlara ulaşabileceğini göstermesi açısından önemlidir. Suriye sorunu dış kaynaklı saldırılara açık hale gelmenin yanı sıra toplumsal barış ortamının bozulmasına neden olmaktadır. Ortadoğu da şiddet ne yazık ki birçok zaman siyasi amaca ulaşmanın aracı olarak kullanılmaktadır. Reyhanlı saldırısı bölge sorunlarına taraf olmanın sonuçlarından birinin söz konusu yöntemin hedeflerinden biri haline gelme riskini açıkça ortaya koymuştur. Saldırının zamanlaması Başbakan Erdoğan ın kritik ABD ziyareti öncesi gerçekleşmesi açısından önemli olabilir. Başbakan Erdoğan, Amerika Birleşik Devletleri ne gerçekleştirdiği ziyaret öncesinde, Amerikan televizyonu NBC ye bir röportajda kritik mesajlar vermişti. Gazetecenin Suriye de uçuşa yasak bölge ilan edilmesi durumunda Türkiye nin de buna destek verip vermeyeceği sorusuna Erdoğan, Rapor No: 156, Mayıs

19 ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ Buna evet deriz yanıtını vermiştir. Ayrıca Suriye rejiminin halkına karşı kimyasal silah kullandığını belirterek Washington ı bu konuda da harekete geçmeye çağırmış, kırmızı çizgi nin çoktan aşıldığını da belirtmiştir. Başbakan Erdoğan ın bu ifadeleri Washington ziyaretinde Başkan Obama yı Suriye konusunda daha sert bir pozisyon almaya ikna için çabalayacağı yönünde beklenti oluşturmuştur. ABD nin uçuşa yasak bölge ilanına destek vermesi ya da muhaliflerin ağır silahlar dahil olmak üzere silahlandırılması kararı alması Suriye de dengeyi değiştirebilecek gelişmeler olacaktır. Ancak Esad rejimi kritik görüşme öncesi Reyhanlı saldırısını planlayarak Türk tarafının ABD de elini zayıflatmaya çalışmıştır. Gerçekten de ziyaret sonrasında Türkiye nin ABD yi ikna etmesinden ziyade Türkiye nin ABD pozisyonuna yakınlaşması söz konusu olmuştur. Dolayısıyla Reyhanlı saldırısı ilk aşamada Türkiye nin Suriye politikasında elini zayıflatmıştır. Ayrıca Suriye rejiminin Hatay daki gelişmeleri manipüle etme kabiliyeti ve iradesi olduğunu göstermiştir. Bu da zaten hassas bir konumda olan Hatay daki toplumsal barışı sarsacak yeni terör saldırılarının rejim tarafından gerçekleştirilebileceği düşüncesi oluşturmuştur. Bu durum Suriye deki istikrarsızlığın bir an önce çözülmesinin ne denli önemli olduğunu göstermektedir. 3. REYHANLI HAKKINDA GENEL BİLGİLER 3.1. Reyhanlı nın Konumu Reyhanlı nın denizden yüksekliği 100 m., yıllık yağış ortalaması 531 mm. ve yüzölçümü de 592 km² dir. İlçe yerleşim merkezi hariç olmak üzere Reyhanlı nın dönüm olarak yüzölçümü ve bunun dönümü dağlıktır. Ovadaki arazi dönümü bulmaktadır. Kalan dönüm dağ çevrelerinde oluşan kırmızı topraktır. Reyhanlı ilçesi Akdeniz bölgesinde ve Hatay ın doğusunda yer alır. Akdeniz iklimi hakimdir. Doğusunda ve güneyinde Suriye, batısında Antakya merkez ilçesi ve kuzeyinde Kumlu ilçesi bulunmaktadır. Ayrıca önemli bir gelir kaynağı olan Cilvegözü sınır kapısı da bu ilçededir Reyhanlı Tarihi Reyhanlı bölgesine adı belirli ilk yerleşen kavim Hurriler olmuştur. Hurriler, Hint- Avrupa kökenlidir. Reyhanlı ya yerleşmeden önce Doğu Anadolu nun Van gölü çevresinde oturmaktadır. Kavimler Göçü nedeniyle bulundukları yeri bırakıp Güney Anadolu ya indiler. Yukarı Mezopotamya ve Hatay dahil Kuzey Suriye yi işgal edip yerleştiler. Hurrilerin yaptığı bu göçün M.Ö yıllarında olduğu tahmin edilmektedir. Hurriler M.Ö yılında Mitanni Krallığı nı kurdular. Devlet, konfederasyon niteliğindeydi, yani küçük kent krallıkların bir merkez çevresinde birleşmesiydi. Başkent Vaşşugani nin bugünkü Rasülayn ın yeri olduğu tahmin edilmektedir. Sınırların Bitlis ten başlayıp, Akdeniz de bittiği sanılmaktadır. Ancak Çatalhöyük, Cüdeyde ve Atçana höyüklerinde yapılan kazılar sayesinde, Reyhanlı bölgesinin daha Hurriler gelmeden önce, bugün adını bilmediğimiz kavimler tarafından yerleşiği olduğunu anlamaktayız. Cübeyde Höyüğü nde, Neolitik dönemle ilgili bir tabaka bulunmuştur. Atçana Höyüğü nde yapılan kazılar ise, buranın M.Ö yılından daha gerilerde de iskan gördüğünü ve M.Ö yılından itibaren parlak bir uygarlığın başladığını göstermektedir. Çatalhöyük ve Cüdeyde Höyüğü nde M.Ö yılları arasıyla ilgili çeşitli mühürlerin bulunması, burada yerleşmiş kabilelerin başka devletlerle siyaset ve ticaret yaptıklarını belgelemektedir. Nitekim Çatalhöyük, Cüdeyde ve Tainat Höyüklerinde Mitanni, yani Hurri uygarlığıyla ilgili mühürler ve koyu zemin üzerine çizgili beyaz desenli keramikler 18 Rapor No: 156, Mayıs 2013

20 REYHANLI RAPORU 11 Mayıs bulunmuştur Hurriler M.Ö yıllarında Reyhanlı bölgesine gelince, burada yerleşik bir uygar toplum bulmuş ve onları egemenlikleri altına alarak kendi küçük kent krallıklarını kurmuşlardır. Bölgedeki Hurri uygarlığı en gelişmiş yerini Atçana da sağlamıştır. Çünkü Atçana Höyüğü nde yapılan kazılarda, daha yaygın kalıntılar bulunmuştur. Kazılarda, kerpiçten inşa edilmiş bir kent ortaya çıkarılmıştır. Kenti surlar çevrelemektedir. İçeride bir saray, tapınaklar, iki tarafında evler yer alan caddeler ve askeri yapı kalıntıları bulunmaktadır. Kazılarda Hurri dilinde yazılmış önemli tabletler ele geçirilmiştir. Tabletlerden anlaşıldığına göre bu kentin adı Alalah tır ve küçük bir Huri Krallığı dır. Yine bu tabletlerden Alalah Kralı İdrmi nin otuz yıl hükmettiğini ve Mitanniler Kralı Barratarna nın vassalı olduğunu öğrenmekteyiz. Ayrıca M.Ö. 15. yüzyılda Nikmedad adlı kişinin Alalah Kralı olduğu ve bunun da Mitanniler Kralı Şauşşatar a bağımlı bulunduğu ortaya çıkmaktadır. Kazılarda Hurri sanatına ait mühürler, altın ve gümüşlere de rastlandı. Atçana da Hurri sanatıyla ilgili bazalttan yapılmış bir sunak, kadın ve erkek heykelcikleri, kurban masaları, aslan heykeli ön kısmı bulunmuştur. Çevrede bazalt taşı bulunmadığına göre, bu taşın Yayladağı ndan getirilmiş olması gerekmektedir. Bu dönemde tarım ve hayvancılık bölgede önemli bir yer tutmaktadır. Tainat höyüğünde M.Ö yılından itibaren çeşitli mühürlere rastlanmıştır. Bu benzer kalıntılar, Atçana merkez olmak üzere Amik Ovası nda Çatalhöyük, Cüdeyde, Tainat ve diğer höyükleri kapsayan küçük bir Hurri konfedere devletinin kurulduğunu belgelemektedir. Bazalt taşı olayı, Atçana, yani Alalah merkezli Amik Ovası ndaki Hurri Devleti nin, Mitannilere bağımlı olması nedeniyle siyaset ve ticaret bakımından Suriye, Mısır ve Mezopotamya ile çok sıkı ilişkiler içinde bulunması doğaldır. Reyhanlı da Hurri uygarlığına son veren Hitit ler olmuştur. Hititler, Hint-Avrupa kökenlidir ve Kafkasya üzerinden M.Ö yıllarının başında Anadolu ya geçtikleri tahmin edilmektedir. Hititler, Kızılırmak kavsi içindeki bölgeye yerleşmişlerdir. Ele geçen Hititçe ve Akadça yazılara göre Hititler M.Ö yılında yerleşik bir devlet kurmuşlardır. Hitit Kralı Hattuşil M.Ö yılları arasında hükümdarlık yapmıştır. Bu kral Mitanniler den Halep i almış, Amik ovasına girmiş ve oradaki Hurri kent devletlerini tek tek ele geçirmiştir. Atçana yı da, yani Alalah Krallığı merkezini, yağma etmiştir. I. Suppilulium, M.Ö ve 1340 yılları arasında Hitit Kralı olmuştur. Hurrilerle anlaşarak Halep ve Amik Ovası nı tekrar kendine bağlamıştır. Ancak Hitit lerin Amik Ovası ndaki etkileri sürekli olmuştur. III. Hattuşil in M.Ö yılları arasında geçen krallığı döneminde, Mısır hükümdarı II. Ramses ile ünlü Kadeş Barış Antlaşması nı Asurlulara karşı yapmıştır. Bu antlaşmaya göre, Fırat Nehri nden itibaren Kuzey Suriye dahil Akdeniz e kadar ki bölge Hititlere aittir. Rapor No: 156, Mayıs