ÜNİTE: FİİLDE ÇATI KONU: Öznesine ve Nesnesine Göre Fiillerin Çatısı

Transkript

1 ÜNİTE: FİİLDE ÇATI KONU: Öznesine ve Nesnesine Göre Fiillerin Çatısı ÖRNEK SORULAR VE ÇÖZÜMLERİ: 1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne-yüklem ilişkisi diğerlerinden farklıdır? A) Ayhan İsmet i çağırdı. B) Duvar boyandı. C) Annem yemeği pişirdi. D) Ali duvarı boyadı. Filler, iş oluş, kılış, hareket, durum bildiren sözcüklerdir. İş, oluş, hareket bildirmesi fiilin çekimli olması demektir. Çekimli fiillerde eylemi yapan, yaptıran varlık kişidir. Bu varlık ya açıkça bellidir ya da belirtilmediği için bilinmemektedir. Varlık biliniyorsa özne yapıcıdır. Cümlede yüklem olan fiilin özne ile kurduğu bu ilişkiye özne-yüklem ilişkisi denir. A da fiilin bildirdiği çağırma işini yapan (özne) Ayhan dır. Özne gerçektir, bellidir. C de pişirme işini yapan (özne) annemdir. Özne gerçek (yapıcı) ve bellidir. D de boyama işini yapan Ali dir. Özne gerçek ve bellidir. B de ise Duvar boyandı. cümlesinde boyama işini yapan varlık ya da varlıklar bilinmemektedir. Fiil (yüklem) bu varlığı açıkça belirtmediği için gerçek özne yoktur. Yanıt, B dir. 2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesne-yüklem ilişkisi ötekilerden farklıdır? A) Bu örtüyü tekrar yıkayalım. B) Filmi sessizce seyretmeliyiz. C) Bu kitabı kardeşime alıyorum. D) Babam bu akşam geç yattı. Fiiller cümlede yüklem görevini üstlendiklerinde, varlığın yaptığı iş başka bir varlığı etkiler ya da etkilemez. Fiilin, özne dışındaki etkilenen varlıkla (nesneyle) kurduğu ilişkiye nesne-yüklem ilişkisi denir. Cemil bardağı düşürdü. cümlesinde özne Cemil dir. Düşürme işini bardak üzerinde gerçekleştirmiş, bardak bu işten etkilenmiştir. Cemil her sabah koşar. cümlesinde özne olan Cemil* koşma eylemini gerçekleştiriyor. Yalnız bu eylem, yapanı etkiliyor, başka bir varlığı etkilemiyor. A da yıkama işini biz öznesi gerçekleştiriyor. örtü bu işten etkileniyor. B de seyretme eylemini biz öznesi gerçekleştiriyor. Etkilenen film dir. C de alma işini ben öznesi gerçekleştiriyor. kitap bu işten etkileniyor. D de yatma işini baba gerçekleştiriyor. Yalnız, yatma eylemi, yapanın (babanın) dışında başka bir varlığı etkilemiyor. Yanıt. D dir. 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisi için çatı kavramı söz konusu olamaz? A) Yağmur yağmaya başladı. B) Atatürk ü milletçe andık. C) Okulun kapısı kilitlidir. D) Biraz sonra kardeşim geldi. 8

2 ÇATI: Fiillerin özne ve nesnelerine göre gösterdikleri anlam özelliklerine denir. Ad cümlelerinin yüklemi ad ya da ad soylu sözcüklerdir. Fiil olmadıkları için bu cümlelerde çatı özelliği aranmaz. Çiçek bahçenin süsüdür. süsüdür yüklemi ek-fiil almış addır. Çatı yok. Bahçeye çiçek diktik. diktik yüklemi haber kipinde fiildir. Öznesi ve nesnesi olduğu için çatısı var. Fiiller çatılarına göre ikiye ayrılır: a) Öznelerine göre fiil çatısı b) Nesnelerine göre fiil çatısı Seçenekleri inceleşelim: A, B ve D de başladı, andık, geldi fiilleri kip ve kişi eki aldıkları için çatı özelliği aranır. C de ise kilitli yüklemi ad soylu sözcüktür. (-dir) ek-fiilini alarak yüklem olmuştur. Fiil olmadığı için çatı özelliği aranmaz. Yanıt, C dir. 4. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi etken çatılıdır? A) Fazla yalnız kalınca sıkıldı. B) Ağaçlar ilaçlandı. C) Çocukların kitapları dağıtıldı. D) Bütün gömlekler ütülendi. ÖZNELERİNE GÖRE FİİL ÇATILARI: (Özne-yüklem ilişkisi) Dörde ayrılır: 1.Etken fiiller 2.Edilgen fiiller 3.Dönüşlü fiiler 4.İşteş fiiller ETKEN FİİLLER: Bildirdikleri iş, oluş, kılış ya da durum belli bir özne tarafından gerçekleştirilen, özneleri yapıcı (gerçek) ve belli olan fiillerdir. Özneleri ister açık, ister gizli olsun gerçek (yapıcı) öznedir. Yani özne, eylemi yapabilecek, yaptırabilecek bir varlıktır. Öğretmen derse girdi. Kim girdi? Öğretmen (açık özne) Koşarak içeri girdi. Kim girdi? O Öğretmen ve o, eylemi yapan oldukları için gerçek öznedir. Her iki örnekte de özneler iş, oluş, kılış bildirdikleri yani eylemi yaptıkları için yapıcıdır. Her iki örnekte de gerçek özne belli olduğu için girmek fiilleri etken çatılıdır. Not: Kök durumunda bulunan fiiller daima etken çatılıdır. A da Fazla yalnız kalınca sıkıldı. Kim? O. Kapalı fakat gerçek öznesi olduğu için sıkıldı fiili etken çatılıdır. Eylemi yapan (O) bellidir. B de ilaçlandı Kim ilaçladı? (Belli değil) B de dağıtıldı Kim dağıttı? (Belli değil) D de ütülendi Kim ütüledi? (Belli değil) Yanıt, A dır. Gerçek özneleri olmadığı için bu fiiller etken çatılı değildir. 5. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi edilgen çatılıdır? A) Bu yaz güzel tatil yaptık. B) Otobüs az sonra kalkacak. C) Ankara dan dün gelmiş. D) Cam önceden kırılmıştı. 9

3 EDİLGEN FİİLLER: Gerçek öznesi bilinmeyen, eylemi yapan varlığın bildirilmediği fiillerdir. Bu fiillerin yüklem olduğu cümlelerde bulunan özne eylemin yapıcısı (gerçek özne) değil, başkaları tarafından yapılan o eylemden etkilenen varlıktır. Bu tür nesnelere sözde özne denir. Kalem kırıldı. (Kırıldı fiili edilgendir.) sözde özne Kalem sözde öznedir.çünkü yüklemin bildirdiği eylemi yapmıyor, yapılan eylemden etkileniyor. Yani aslında kalem nesne iken, özne konumuna geçmiştir. Eylemi kimin yaptığı belli değil,. Kırılan ne? Kalem. Kalem sözcüğü eylemden etkileniyor. Filler, -in, -il, -l, -n ekleri getirilerek edilgen yapılır. Etken fiil yıkadı gördü Edilgen fiil yıkandı görüldü Çamaşır yıkandı. Yıkayan kim? Belli değil. Yıkanan ne? Çamaşır. Cümlede çamaşır sözcüğü eylemden etkileniyor. Özne gibi görünen bu sözcük aslında nesnedir. Buna sözde özne denir. Gerçek öznesi olmayan, sözde özne alan yıkandı fiili de edilgen çatılıdır. A da yapma eyleminin öznesi biz gerçek öznedir. Fiil etkendir. B de kalkacak fiilinin öznesi otobüs gerçek öznedir. Fiil etkendir. C de gelmiş fiilinin öznesi O dur. Gerçek öznedir. Fiil etkendir. D de kırılmıştı. Ne kırılmıştı? Cam. (Cam etkilenen varlıktır. Yani sözde öznedir.) Camı kim kırmıştı? Belli değil. (Gerçek özne yok,) Kır-ıl-mıştı (-ıl) eki edilgenlik ekidir. Yanıt, D dir. 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde gerçek ya da sözde özne yoktur? A) Camlar bugün de silinmemiş. B) Kaybolan saat bulundu. C) Evden okula yarım saatte gidiliyor. D) Çiçekler vazoya yerleştirildi. Edilgen fiillerin bazıları geçişli, bazıları geçişsizdir. Geçişli-edilgen fiillerin aldıkları öznelere sözde özne denir, Süt içildi. Sütün kimin tarafından içildiği belli olmadığı için gerçek özne yoktur. Yapılan eylemden etkilenen (aslında nesne olan) süt sözcüğü sözde özne olmuştur. Geçişsiz-edilgen fiillerin yüklem olduğu cümlelerde özne de bulunmaz. Bütün gün çarşıda gezildi. (Gezen belli değil. Sözde özne de yok) edilgen geçişsiz Özne ve eylemden etkilenen bir varlık olmadığı için bu fiiller geçişsiz-edilgendir. A da Silen kim? Belli değil. Silinen ne? Camlar. camlar sözde özne. B de Bulan kim? Belli değil. Bulunan ne? Saat. saat sözde özne. D de Yerleştiren kim? Belli değil. Yerleştirilen ne? Çiçekler çiçekler sözde özne. C de ise giden kim? Belli değil. Fiil nesne de almamış. Sözde özne yok. Geçişsiz edilgendir. Yanıt. C dir. 10

4 7. Edilgen çatılı fiiller genellikle sözde özne alırlar. Ancak bu cümlelerde bazen örtülü özne de bulunabilir. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde örtülü özne kullanılmıştır? A) Kalabalık kısa sürede dağıtıldı. B) Çocuk, babası tarafından azarlandı. C) Evdeki bütün eşyalar toplanmış. D) Araba ucuza satıldı. ÖRTÜLÜ ÖZNE: Edilgen fiillerin yüklem olduğu cümlelerde gerçek özneye -ce, -ca eki eklenerek ya da tarafından, yüzünden, nedeniyle, ötürü, etkisiyle getirilerek belirtilen öznelerdir. Gerçek özne dolaylı olarak belirtilir. Yalnız, öğe bakımından da nasıl sorusunu yanıtladığı durumlarda zarf tümleci olur. Yoksa öğe sayılmaz. Öğrenciler idarece uyarıldı. örtülü özne Savaştan ötürü izinler kaldırıldı. örtülü özne A da kalabalık C de evdeki bütün eşyalar D de araba sözde öznedir. B de azarlama eylemini yapan baba dır. Gerçek özne olduğu halde, ne, kim sorularına cevap vermediği için etken (gerçek özne) sayılmıyor. Örtülü özne sayılıyor. Yanıt. B dir. 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde dönüşlülük özelliği olan fiil vardır? A) Camlar silindi. B) Ev temizlendi. C) Ceketini giyindi. D) Pantolonlar ütülendi. DÖNÜŞLÜ FİİLLER: Aynı öznenin hem işi yaptığını hem de bu işten etkilendiğini bildiren fiillerdir. Etken fiillere (öznesi belli cümlelere) -l, -n, -il, -in, -len, -leş eklerinden uygun olanı getirilerek yapılır. Nazlı giy-in-di, Özne Nazlı, giyinme işini hem kendi yapmış hem de bu iş kendisini etkilemiştir. Eylem başka bir varlık üzerine geçmemiştir. Öznenin yaptığı iş kendine döndüğü için özne nesne konumundadır. Bu yüzden dönüşlü fiillerde genellikle nesne bulunmaz, gerçek özne bulunur. Nesne özneye yönelmişse fiil nesne alabilir. Çantayı sırtına yüklendi. Kadın yolun ortasına atıldı. at-ıl-dı nesne dönüşlü Bu cümlede özne olan kadın atılma işini gerçekleştirmiş ve bu işten yalnız kendisi etkilenmiştir. İş başka bir varlığın üzerinde yapılmamıştır. Bu dönüşlülüğü sağlayan da atılmak fiilindeki -il ekidir. Dönüşlü fiillerde kendi kendinelik anlamı da vardır. Etken fiillere -il, -in yerine kendini, kendine, kendi kendini, kendi kendine zamirleri getirilerek dönüşlülük anlamı katılabilir. Ahmet övünüyor. Ahmet kendi kendini övüyor. Bebek yerde sürünüyor. Bebek yerde kendi kendini sürüyor. A da Camlar silindi. Silen (özne) belli değil. sözde edilgen özne 11

5 B de Ev temizlendi. Temizleyen belli değil. sözde edilgen özne D de Pantolonlar ütülendi. Ütüleyen belli değil. sözde edilgen özne C de (O) Ceketini giyindi. Gizli edilgen Gerçek özne Özne işi kendi üzerinde yapıyor. Canlı varlık (insan) dır. Bu yüzden fiil dönüşlüdür. Yanıt, C dir. 9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde fiile getirilen (-il, -ıl) eki yüklemin çatısını diğerlerinden farklı yapmıştır? A) Odalara halı yerine kilim serildi. B) Birden bire kapının önüne yığıldı. C) Saksılar sıra sıra dizildi. D) Başarılı öğrencilere ödül verildi. Edilgen ve dönüşlü fiillerin ekleri aynı olduğundan karıştırılmamalıdır. Ayırt edebilmek için özne-yüklem ilişkisine bakılmalıdır. Cümlede fiil hem yapıcı (etken) hem de etkilenense, özne kendi kendinelik anlamı taşıyorsa, özne canlı (insan, hayvan) varlık ise, fiil dönüşlüdür. Cansız özneler eylemi kendi üzerlerinde yapamaz. Edilgen fiillerde ise özne (sözde özne) sadece etkilenendir. Yapıcı, özne değil, başkalarıdır ve belli değildir. Sözde özne cansız da olabilir. Burcu süslendi. Özne kendini süslüyor, canlı, dönüşlü. Ev süslendi. Özne (evi süsleyen) belli değil. Ev sözde öznedir, cansızdır. Edilgendir. A da ser-il-di Kilim sözde özne. Eylemi yapan belli değil. Edilgen çatıdır. C de diz-il-di Saksılar sözde özne. Dizen belli değil. Edilgendir. D de ver-il-di Ödül sözde özne. Veren belli değil. Edilgendir. B de yığ-ıl-dı. Kim yığıldı? O (Gerçek özne) Eylem gerçek özne üzerinde oluşuyor ve etkilenen de öznedir. Fiil dönüşlü çatılıdır. (-il) eki her fiilde olduğu halde, A, C ve D seçeneklerinde fiili edilgen, B de ise dönüşlü yapmıştır. 10. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi işteş çatılı fiil değildir? A) Yolda arkadaşıyla kucaklaştılar. B) Çok çalışmaktan elleri nasırlaştı. C) Eli kapıya sıkıştı. D) Konuyu annesiyle tartıştı. İŞTEŞ FİİLLER: Eylemin birden fazla özne tarafından birlikte ya da karşılıklı yapıldığını bildiren; nitelikte eşitlik anlamı da yansıtabilen fiillerdir. Etken çatılı (gerçek öznesi olan) fiillere -ş, -iş, -ış, -üş, -uş eklerinden biri getirilerek oluşturulur. Ad soylu sözcüklere ise -leş, -laş eki getirilerek oluşturulur. Karşılıklı yapma: Onunla bakıştık. Birbirine bakma Onunla selamlaştık Birbirini selamlama Bu cümlelerdeki -ış, -laş ekleri, birbirini, birbirine sözcüklerinin yerini tutar. 12

6 Birlikte yapma: Çocuklar gülüşüyor. Birlikte gülüyor. Kuzular meleşti. Birlikte meledi. Bu fiillerde kullanılan -üş, -ış, - ş ekleri birlikte, beraberce sözlerinin yerini tutar. Nitelikte eşitlik: Büyüdükçe güzelleşti. Elleri nasırlaştı. Bu fiiller ad soylu sözcüklere -leş, -laş eki getirilerek oluşturulur. Herhangi bir varlıkta sonradan oluşan özellik anlatılır. Hem ad soylu sözcük fiil olmuş olur. Adam yoksul laş-tı. (Sonradan olmuş eylem) Yoksullaşmak ad Bazı fiillerde işteşlik eki, eylemin hem birlikte hem karşılıklı yapıldığı anlamını yansıtır. Sınıfta konuyu tartıştılar. (Hem birlikte, hem karşılıklı yapma) Kimi fiillerin kendilerinde işteşlik anlamı vardır. -ş işteşlik eki almadan da karşılıklı yapma anlamı yansıtırlar. Çocuklar yarışıyorlar. yarış Nasıl da savaştılar. savaş Not: Bazı fiiller iş ekiyle türediği halde işteşlik anlamı taşımaz. Biraz parkta dolaştım. Onu görünce sıkıştı. (işteşlik anlamı yok) A da kucaklaştılar (Karşılıklı yapma, birbirini kucaklama (işteş)) B de nasırlaştı (nitelikte eşitlik, sonradan oluşmuş (işteş)) D de tartıştı (birlikte ve karşılıklı yapma (işteş)) C de sıkıştı işteş değil. (Birliktelik, karşılıklı anlamları taşımıyor.) 11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemi geçişli bir fiildir? A) Yeni elbisesini ütüledi. B) Çatının üstüne çıkmıştı. C) Bu çocuğa dün teyzesi baktı. D) Yeni aldığı saati bozulmuştu. NESNELERİNE GÖRE FİİL ÇATILARI: (Nesne-yüklem ilişkisi) 1.Geçişli 2.Geçişsiz 3.Oldurgan 4.Ettirgen fiillerdir. GEÇİŞLİ FİİLLER: Yüklem olarak kullanıldıkları cümlelerde nesne alabilen, herhangi bir nesneyi etkileyebilen fiillerdir. Öznenin yaptığı işin başka varlıklar üzerinde geçtiğini bildirir. Geçişli fiiller (ne, neyi, kimi, kimleri, nereyi) sorularına yanıt verirler. Adam kızını çağırdı. Bu cümlede özne adam dır. Çağırma işinden etkilenen (nesne) kızını sözcüğüdür. Yani nesne aldığı için fiil geçişlidir. Cümle kurmadan da bir fiilin mastar halinde geçişli olup olmadığı anlaşılabilir. okumak (neyi), bilmek (neyi), çağırmak (kimi) Sorulara yanıt verebildiği için geçişli fiillerdir. 13

7 Bazı cümlelerde fiil geçişli olduğu halde nesne kullanılmamıştır. Fiile soru yöneltilebiliyorsa, nesne alıp almadığı tahmin edilebilir. Nesnenin olmaması geçişliliği etkilemez. Bizim büroya çağırdık. Kimi? Onu. Nesne alabildiği için fiil geçişlidir. Çarşıdan aldım. Neyi? Geçişlidir. Çünkü alınan şey ne ise nesnedir. Ne sorusu özneyi de nesneyi de bulmaya yönelik olduğundan karıştırılmamalıdır. Soru sorularak önce özne bulunur. Sonra varsa nesne bulunur. Ümit kitap okuyor. Kim? Ümit (özne) Ne okuyor? Kitap (nesne) Kedi süt içiyor. Ne? Kedi (özne) Ne içiyor? Süt (nesne) Cümlede nesne neyi, kimi, neleri v.s. sorularının karşılığı ise (belirtili), ne sorusunun karşılığı ise (belirtisiz) nesnedir. Meryem çayı içti. Neyi? Çayı, belirtili nesne, geçişli Meryem çay içti. Ne içti? Çay belirtisiz nesne, geçişli A da ütüledi Neyi? elbisesini belirtili nesne, geçişlidir. C de baktı Kim? Teyzesi (özne) Nesne yok, B de çıkmıştı Kim? O (özne) Nesne yok. D de bozulmuş Ne? Saati (özne) Nesne yok. Yanıt, A dır. 12. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi geçişsiz bir fiildir? A) Düşündüklerini bir kağıda yazdı. B) Hızlı adımlarla bize doğru geliyorlar. C) Kirlenmiş çamaşırları akşam yıkadım. D) Yaramaz çocuğu azarladı. GEÇİŞSİZ FİİLLER: Nesne almayan, yüklemi olduğu cümlelerde nesne kullanılmayan fiillerdir. Eylemin etkisi özne üzerindedir. Neyi, kimi, sorularına yanıt vermez. Kadın ağladı. Neyi ağladı? Kimi ağladı? Yanıt vermiyor. Durum ve oluş eylemlerinin çoğu geçişsizdir. Yağmur yağıyor. Yağıyor. (oluş, geçişsiz) Adam uyudu. Uyudu. (durum, geçişsiz) Bazı fiiller bulundukları cümledeki kullanımlarına göre geçişli veya geçişsiz olabilir. Bu nedenle sözcüğün cümledeki anlamı dikkate alınmalıdır. Sürmek: Konuşma uzun sürdü. Neyi sürdü? Yanıt verilemiyor. Geçişsiz. Boyayı eline sürdü. Neyi sürdü? Boyayı. Geçişli. Sokakta gezdi. Müzeyi gezdi. geçişsiz nesne geçişli A da yazdı Neyi? Düşündüklerini (belirtili nesne almış, geçişli) C de yıkadım Neyi? Kirlenmiş çorapları (belirtili nesne almış, geçişli) D de azarladı Kimi? Yaramaz çocuğu (belirtili nesne almış, geçişli) B de geliyorlar fiili neyi, kimi sorularına yanıt vermediği için nesne almamış, geçişsizdir. Yanıt, B dir. 14

8 13. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem geçişsiz iken, aldığı bir ekle geçişli hale getirilmiştir? A) Ona güzel bir resim yaptırdı. B) Bozulmuş saatini yaptırdı. C) Evi kızına temizletti. D) Bebeği az önce uyuttu. OLDURGAN FİLLER: Geçişsiz (nesne almayan) fiillere -r, -ir, -ır, -ür, -t, -it, üt, -ut, ıt, -dir, -dır, -dür, -dur eklerinden biri eklenerek, fiillerin geçişli duruma getirilmesidir. geçişsiz geçişli uyu uyu-t Kardeşim yattı. yat yat-ır geçişsiz gül gül-dür Annem kardeşimi yatırdı. nesne oldurgan ağla-dı geçişsiz ağla-t-tı geçişsizken geçişli olmuş (oldurgan) A da yaptı (geçişli) yap-tır-dı geçişli B de yaptı (geçişli) yap-tır-dı geçişli Geçişliyken ekle geçişlilik dereceleri arttırıldı. C de temizledi (geçişlidir) temizle-t-ti (geçişli) D de uyudu (geçişsiz) uyu-t-tu (geçişli). Geçişsizken (-t) ekiyle geçişli duruma getirildiği için oldurgandır. Yanıt, D dir. 14. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde geçişsiz fiil geçişli (oldurgan) hale getirilirken gövdede değişme olmuştur? A) Bu ayakkabı ayağımı acıtıyor. B) Çocuğu yataktan kaldırdı. C) Babasını kızdırdı. D) Sözleriyle herkesi güldürdü. Bazı geçişsiz fiiller aldıkları (-r, -t, -dır) ekleriyle geçişli (oldurgan) olurken gövdede (yapılarında) değişiklik olur. Gelmek geçişsiz bir fiildir. Bu eklerden getirerek geçişli yapalım. gel-dir-mek olmaz. Geçişlisi getirmektir. Uzanmak geçişsizdir. Geçişlisi uzan-dır-mak değil uza-t-mak A da acıyor (geçişsiz) acı-t-ıyor (oldurgan) Gövdede değişme yok. C de kızdı (geçişsiz) kız-dır-dı (oldurgan) Gövdede değişme yok. D de güldü (geçişsiz) gül-dür-dü (oldurgan) Gövdede değişme yok. B de kalktı (geçişsiz) kal-dır-dı (oldurgan) Fiil dır ekiyle geçişli hale getirilirken, gövdedeki (-t) harfi düşmüş. Çünkü kalktı. kalk-tır-dı olmaz. Yanıt, B dir. 15. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, yüklem geçişli iken aldığı bir ekle geçişlilik derecesi arttırılmıştır? A) Çantadan küçük bir oyuncak çıkardı. B) Çamaşır ipini gerdirdi. C) Arkadaşını da yemeğe çağırdı. D) Yerleri bir güzel temizledi. 15

9 ETTİRGEN FİİLLER: Hem geçişli hem de oldurgan (nesne alır duruma gelmiş) fiillere (-t, -r, tir, -tır, -tür, -tur, -dir, -dır, -dür, -dur) eklerinden biri getirilerek geçişlilik dereceleri arttırılan fiillerdir. Çamaşır ipini gerdi. (geçişli) Çamaşır ipini ger-dir-di (ettirgen) Çocuğu yürüttü. (oldurgan) Yürüdü geçişsizken t ekini alarak geçişli (oldurgan) olmuş. Çocuğu yürü-t-tür-dü (ettirgen) Eray kitabı aldı. (Özne eylemi yapıyor.) Eray kitabı aldırdı. (Özne eylemi başkasına yaptırıyor.) Not: Ettirgen ve oldurgan aynı eklerle (-t, -r, -tir) oluşturulduğundan, bunları karıştırmamalıyız. Özne eylemi yapıyorsa oldurgan, yaptırıyorsa ettirgendir. Doktor çocuğu bayıl-t-tı. (Özne eylemi kendi yapıyor.) Babam kitapları taşıttı. (Özne eylemi başkasına yaptırıyor.) A da çıkardı Ne? Oyuncak (geçişli) C de çağırdı Kimi? Arkadaşını (geçişli) D de temizledi Neyi? Yerleri (geçişli) B de gerdi Neyi? Çamaşır ipini (geçişlidir. Özne eylemi kendi yapıyor.) ger-dir-di Neyi? Çamaşır ipini (Özne eylemi başkasına yaptırıyor. Geçişli fiilin dir ekiyle geçişlilik derecesi artmış, fiil ettirgen olmuştur. Yanıt, B dir. 16. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesnesine göre fiilin çatısı diğerlerinden farklıdır? A) Yemeği annesine pişirtti. B) Ayakkabısını boyattı. C) Bahçedeki çöpleri toplattırdı. D) Duvarı ördürdü. KATMERLİ KEÇİŞLİLİK: Ettirgen çatılı fiillerin geçişlilik dereceleri arttırılırsa, katmerli geçişlilik olur. (-t, -dir) ekleriyle bu sağlanabilir. Kapıyı açtı. Neyi? Kapıyı (Nesne almış geçişli) Özne eylemi kendi yapıyor. Kapıyı açtırdı. aç-tır-dı Özne işi başkasına yaptırıyor. Fiilin geçişlilik derecesi (-tır) ekiyle arttırıldığı için ettirgen olmuş. Kapıyı açtırttı. aç-tır-t-tı Eylem, özne tarafından, ikinci kişi aracılığıyla üçüncü kişi ya da kişilere yaptırılıyor. Yani ettirgen fiilin geçişlilik derecesi artmış, katmerli geçişlilik olmuştur. A da pişirtti pişir-t-ti (Özne işi başkasına yaptırmış. Geçişli fiil ettirgen olmuş.) B de boyattı boya-t-tı (Özne işi başkasına yaptırmış. Geçişli fiilin geçişlilik derecesi artmış, ettirgen.) D de ördürdü ör-dür-dü (Başkası yapmış. Ettirgen) C de toplattırdı topla-t-tır-dı (Özne eylemi kendi yapmamış. İkinci kişi aracılığıyla üçüncü kişiye yaptırmış. Yani ettirgen fiilin derecesi daha da artarak katmerli geçişlilik olmuştur.) Yanıt, C dir. 16

10 1. I. Evin camları dün takıldı. II. Sadri bizden toplantıya katılmamızı istedi. III. Akşam yemeği erken yendi. IV. Çocuk bahçe duvarından düştü. Yukarıdaki numaralanmış cümlelerden hangi ikisi etken çatılıdır? 5. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi işteş çatılı bir fiildir? A) Yem döktüğümde tavuklar kaçıştı. B) Bebek nihayet konuştu. C) Annesi her işine karıştı. D) Yeni ütülediğim pantolon kırıştı. A) III ve IV B) I ve III C) II ve IV D) I ve IV 2. I. Çocuk banyoda yıkanıyor. II, Abur cubur yediği için tıkanıyor. III, Yüksek olduğu için camlar rahat silinmiyor. IV, Bahçedeki ince dallar kırılıyor. Yukarıdaki cümlelerden hangilerinin yüklemi edilgen çatılıdır? A) I ve II B) II ve III C) III ve IV D) I ve IV 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde işteş ve dönüşlü fiil kullanılmıştır? A) Ev sahibiyle görüştü, ona dertlendi. B) Köşeye sıkışmışlar, sonra da polis onları yakalamış. C) Baba oğul tokalaştılar, sarılıp öpüştüler. D) Bu sözü senden beklemiyordum, sana kırıldım. 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne yaptığı eylemden kendisi etkilenmiştir? A) Annem masayı düzenledi. B) Verdiği fotoğrafların hepsini çerçeveledim. C) Akşamki filmden çok etkilendi. D) Elbiseyi kendisine dikti. 7. Aşağıdakilerden hangisinde işteşlik eki karşılıklı yapma anlamı taşır? A) Gözlüğün vidasını sıkıştırdı. B) Dayım bizi burada tanıştırdı. C) Giydiği elbise ona yakışmadı. D) Et almak için parası çıkışmadı. 4. -n (-ın, -in, -un, -ün) eki, fiil tabanlarına gelerek fiili dönüşlü fiil yapar. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi, ekin bu görevini örneklemez? A) Senin başarılarınla övünüyoruz. B) Geceliğini giymek için soyundu. C) Uyumak için koltuğa uzandı. D) Sağlıklı yaşam için topluca yüründü. 8. Mahallede onu herkes severdi. cümlesinin yüklemi çatı bakımından ne çeşit fiildir? A) etken-geçişli B) edilgen-geçişsiz C) etken-geçişsiz D) edilgen-geçişli 17

11 9. Bana yavaş yavaş yaklaştı. cümlesindeki fiilin çatısı aşağıdakilerden hangisidir? A) edilgen-geçişsiz B) etken-geçişsiz C) etken-geçişli D) edilgen-geçişli 13. -r, -t, -dir oldurganlık ekleri geçişsiz bir fiile geldiğinde fiili I.dereceden geçişli yapar. Aynı ekler geçişli bir fiile geldiğinde II.dereceden geçişlilik yaparak ettirgenlik görevi yapar. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde -dır eki, geçişli bir fiile gelerek, onu ettirgen yapmıştır? A) Adam, elindeki poşeti attırdı. B) Çocuğu sözleriyle güldürdü. C) Yaptıklarıyla hepimizi bıktırdı. D) Çocuğu merdivenden indirdi. 10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde geçişli olduğu halde nesne almamış bir fiil kullanılmıştır? A) Akşama kadar bekledim. B) İlaçları raflara yerleştirdik. C) Burada iki sat onu bekledim. D) Çektiği resimleri bize gösterdi. 14. Aşağıdaki fiillerden hangisi geçişsiz fiil değildir? A) kararmak B) toplamak C) ağlamak D) dinlenmek 11. Geçişli fiillerin -r, -t, -tir ekleriyle geçişlilik derecelerinin arttırılmasına ettirgen fiil denir. Aşağıdakilerden hangisi ettirgen çatılı bir fiil değildir? A) Pencerenin camını taktırdı. B) Mutfağın kapısını sarıya boyattım. C) Durumu polise bildirdim. D) Bana, yaptığı resimleri gösterdi. 15. Yüklemi geçişli fiil olduğu halde nesne kullanılmamış cümle aşağıdakilerden hangisidir? A) Ödevi bitirmek için çabalıyorum. B) Sabahtan beri bekliyorum. C) İki saattir dinleniyorum. D) Soruyu çözmek için uğraşıyorum. 12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük çatı bakımından oldurgan fiil değildir? A) Çocuğu koltuğa oturttu. B) Kapıyı sonuna kadar açtırdı. C) Yoldan geçen arabayı durdurdu. D) Arkadaşını kendisine inandırdı. 16. Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemi çatısı yönünden diğerlerinden farklıdır? A) İki genç parkta güreşiyordu. B) İstasyondakiler bekleşiyorlar. C) Biri kapıya yaklaşıyor. D) Adamın söylediklerine gülüşüyorlar. 18

12 17. Aşağıdaki cümlelerin hangisi özneyüklem ilişkisi bakımından diğerlerinden farklıdır? A) Dergilerin çoğu dün satıldı. B) Dedesi, o savaşa katılmış. C) Mahallemizde yeni kurslar açıldı. D) Sağlıklı beslenmenin yolları tek tek anlatıldı. 21. Yatıverdi fiilinin çatı özelliği aşağıdakilerden hangisidir? A) edilgen-geçişli B) edilgen-geçişsiz C) etken-geçişsiz D) etken-geçişli 18. Yüklemi çekimli eylem olan cümleler çatı bakımından incelenir. Aşağıdakilerden hangisinin yüklemini çatı yönünden inceleyebiliriz? A) Sınavda başarılı olamadı. B) Cebinde harcayacak parası yoktu. C) Bağıran sınıftaki öğrenciydi. D) Orası çıkmaz sokaktı. 19. Tutuşmak fiili hangi cümlede işteşlik anlamı vermemiştir? A) Çocuklar kavgaya tutuştular. B) Islak odunlar geç tutuştu. C) Yürümek için el ele tutuştuk. D) Maçı kim kazanacak diye bahse tutuştular 22. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi geçişsizken geçişli hale gelmiştir? A) Çocuğu az önce uyuttu. B) Dün kapıları boyattık. C) Ona mektup yazdırdım. D) Seni çok beklettim. 23. Bu konuda sana güvendim. cümlesinin yükleminin çatı bakımından özelliği aşağıdakilerden hangisidir? A) etken fiil B) edilgen fiil C) dönüşlü fiil D) işteş fiil 24. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi, fiilin geçişlilik derecesi yönünden farklıdır? A) Akşam bizde toplandık. B) Buraya futbol sahası kurmalıyız. C) Çarşıda arkadaşımı görmüş. D) Bütün taşınmaz mallarını satacak. 20. I. Çok yorulunca biraz dinlendi. II. Çocuğun davranışları bir süre izlendi. III. Gelir giderler deftere işlenecek. IV. Paket acele annesine yollandı. V. Babası sinemaya götürmeyince nazlandı. Yukarıdaki cümlelerden hangilerinin yüklemleri, öznelerine göre özdeş çatılıdır? A) I ve III B) I ve IV C) I ve V D) II ve V 25. Genç kız, arkadaşlarıyla dolaşıyordu. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi bu cümledekiyle çatı yönünden özdeştir? A) Bozulan radyo tamir edildi. B) Bu günlerde biraz zayıflamışsın. C) Yarın davetlilere yemek verilecek. D) Bu olay yakında duyulur. 19

13 1. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi geçişsiz etken fiildir? A) Bu akşam bize gelecekler. B) Defterlerini, kitaplarını topluyordu. C) Elektrik süpürgesini değiştirmişler. D) Yemekten sonra ellerini yıkadı. 5. Okulunu bitirince tatile çıkacakmış. cümlesinin yüklemi, çatısı bakımından ne çeşit bir fiildir? A) etken geçişli B) edilgen geçişli C) etken geçişsiz D) edilgen geçişsiz 2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde fiil ettirgen çatılıdır? A) Annesinin sözünü dinledi. B) Annesine yemek pişirdi. C) Bebeğe mamasını yedirtti. D) Yaptığı yemek beğenildi. 6. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi geçişli bir fiildir? A) Birkaç gün işe gitmedi. B) Bana her zaman güvenmelisin. C) Biz seni okulda sanıyorduk. D) Anlattığım fıkraya gülüyorlardı. 3. Ev soğuyunca kazağını giyindi. cümlesinin yüklemi çatı bakımından ne çeşit fiildir? A) dönüşlü geçişli B) dönüşlü geçişsiz C) edilgen geçişli D) edilgen geçişsiz 7. Hangi cümlenin yüklemi edilgen çatılı bir fiildir? A) Pazara çıkmak için hazırlandı. B) Çok yorulunca biraz dinlendi. C) Bahçedeki çiçekler sabah sulandı. D) Paltosunu giyince biraz ısındı. 4. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi, işteş çatılıdır? A) Doktora ilacını yazdırdı. B) Bebeğe sütünü içirmiş. C) Biraz parkta dolaştım. D) Tiyatroya gitmek için anlaştılar. 8. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi işteş çatılı fiil değildir? A) İki kardeş hasretle kucaklaştılar. B) Köpek havlayınca kaçtılar. C) Tatilde sık sık mektuplaştılar. D) Poşetteki çikolataları kapıştılar. 20

14 9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde fiilde dönüşlülük yoktur? A) Senden umduğumu bulamayınca üzüldüm. B) Onun sözlerine kapıldım. C) Ona selam vermediğim için bana darılmış. D) Tatil olunca okul kapandı. 13. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesne alamayan yüklem kullanılmıştır? A) Oğlu, yeni bir işe girdi. B) Bugün yeni elbisesini giydi. C) Bu evi yeni yaptırdı. D) Sabah annesini çok kızdırdı. 14. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi işteş çatılı değildir? 10. Dün onunla uzun uzun tartıştık. cümlesinin yüklemi aşağıdakilerden hangisine uygundur? A) etken fiil B) edilgen fiil C) dönüşlü fiil D) geçişsiz fiil A) Derse son anda yetişti. B) Otobüs taksi ile çarpıştı. C) Kuşlara taş atılınca uçuştu. D) Polisi görünce kaçıştılar. 11. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi edilgen çatılı değildir? A) Evin duvarları maviye boyandı. B) Bu mektup bana yazıldı. C) Eczane geç açıldı. D) Bu kitabı herkes çok beğendi. 15. I. O kadar öğrenci kantine doluşmuştu. II. Kerim ile pastanede buluştuk. III. Köpekten korkan çocuklar kaçışmaya başladılar. IV. Hasret kalan iki arkadaş kucaklaştılar. Numaralanmış cümlelerden hangilerinde, fiilde karşılıklı yapma anlamı vardır? A) I ve III B) II ve IV C) I ve II D) II ve III 12. Hangi cümlenin yüklemi edilgen çatılı fiildir? A) İki saat ayna karşısında süslendi. B) Merakla etrafına bakındı. C) Banyoda bir güzel yıkandı. D) Maç, televizyondan izlendi. 16. Tablo sözcüğü, aşağıdaki cümlelerin hangisinde sözde özne olarak kullanılmıştır? A) Aldığı tablo çok pahalıydı. B) Tablo, özenle yapıldı. C) Yaptığı tablo çok güzel oldu. D) Evinin duvarlarını tablo ile süsledi. 21

15 17. Aşağıdaki cümlelerden hangisi öznesi yönünden farklı çatıdadır? A) Bebeğe iyi bakılmadı. B) Çöpler yerlere atılmadı. C) Sular içilmedi. D) Burada fazla sıkılmadı. 22. Hangi cümlenin yüklemi edilgen çatıdır? A) Babasının boynuna sarıldı. B) Üşüyünce atkıya sarındı. C) Çalışmak için kitaplara sarıldı. D) Sarma bir saatte sarıldı. 18. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi geçişli bir fiildir? A) Duvarı boyamak için günlerce çalıştı. B) Beklediğim paket şimdi geldi. C) Aradığım saati çekmecede buldum. D) Adamcağız arabanın koltuğunda uyumuş. 23. Soğukta ince giyersen elbette hastalanırsın. cümlesinin yüklemi, çatı bakımından aşağıdakilerden hangisidir? A) etken geçişsiz B) etken geçişli C) edilgen geçişsiz D) edilgen geçişli 19. Aşağıdakilerden hangisi ettirgen bir fiildir? A) dokunmak B) sararmak C) sevdirmek D) yağmak 24. Aşağıdaki fiillerden hangisinde birlikte yapma anlamı yoktur? 20. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, eylemin birlikte yapıldığı anlamı vardır? A) Köpekler caddede koşuşuyor. B) Amcasıyla yıllarca mektuplaştı. C) Yeni müdürümüzle tanıştık. D) Az önce bu konuyu tartıştık. A) Çocuklar kalabalığa karıştılar. B) Trene zor yetiştik. C) Daldaki kuşlar ötüştü. D) Dışarıda kuzular meleşiyor. 21. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir işi karşılıklı yapma anlamı vardır? A) Daldan yere düşmüştü. B) Bize karşı tavrı sertleşti. C) Bu elbise sana çok yakıştı. D) Onunla henüz yeni tanıştık. 25. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi geçişli çatılıdır? A) Elindeki sepeti masanın üzerine bıraktı. B) Aniden karşısına köpek çıkıverdi. C) Trafik yoğunluğundan eve güç ulaştılar. D) İki kardeş akşama kadar gelmedi. 22

16 1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde öznel bir anlatım vardır? A) Samsun Karadeniz bölgesindedir. B) Bursa Türkiye nin en güzel ilidir. C) Isparta halılarıyla ünlüdür. D) İzmir de üzüm yetişir. 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ikileme farklı bir görevde kullanılmıştır? A) Ece beşiğinde mışıl mışıl uyuyor. B) Etrafta koca koca binalar görüyorum. C) Ege nin iri iri gözleri var. D) Pırıl pırıl bir gelecek sizi bekliyor. 2. Vızıl vızıl arılar Çiçeklere konarlar Onlardan bal alırlar Soframıza sunarlar. Dörtlüğe göre arıyla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez? 6. Hangi cümlenin yüklemi ek fiil almıştır? A) Duvardaki saati kim kırdı? B) Bu konuda tecrübelisin. C) Laboratuarın kapısını kilitlemiş. D) Bugün işe gelmedi. A) sürekli dolaştığı B) ses çıkardığı C) çiçeklere benzediği D) bizi beslediği 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ek fiil yüklemi bileşik zamanlı fiil yapmıştır? 3. Aşağıdaki bileşik sözcüklerden hangisinin yapılışı diğerlerinden farklıdır? A) Evde iki ekmeğimiz vardı. B) Sabah saat sekizde işyerine varırdı. C) Duyduğuma göre kendisinin pul koleksiyonu var. D) Bu olaydan haberin var mıdır? A) gecekondu B) imambayıldı C) biçerdöver D) kuşkonmaz 4. Aşağıdaki tamlamalardan hangisi diğerlerinden farklıdır? A) zavallı kadın B) yüksek bina C) ekşili çorba D) deniz kenarı 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ek fiilin olumsuzu kullanılmıştır? A) Ben bu yolun yolcusuyum. B) Bu yemekten tatmadım. C) Buralara pek uğramazdı. D) Bu biberler acı değil. 23

17 9. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi ek fiilin geniş zamanıyla çekimlenmiştir? A) Çalıştığı market bu caddedeymiş. B) Onu akşam ararım. C) Bugün biraz dalgınsın. D) Yediğin yemek acı mıydı? 13. Aşağıdaki atasözlerinden hangisi, nesne yüklem ilişkisi yönünden ötekilerden farklıdır? A) Görünen köy kılavuz istemez. B) Ayağını yorganına göre uzat. C) Her koyun kendi bacağından asılır. D) İyilik eden iyilik bulur. 14. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem dönüşlü bir fiildir? 10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir sıfat tamlaması ek fiil alarak yüklem olmuştur? A) Altın gibi saçları vardı. B) O başarılı bir öğrencidir. C) Duyduğun rüzgâr sesidir. D) Çalıştığı fabrika çok uzaktaydı. A) Duvara güzel bir tablo asıldı. B) Öğretmen, yazı tahtasının önünden çekildi. C) Salondaki konuklara yemek veriliyor. D) Okul bahçesinin duvarı onarılıyor. 15. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi aldığı ekle geçişli olmuştur? 11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem, edilgen çatılı bir fiildir? A) Trafik polisi arabayı durdurdu. B) Küçük kızın fotoğrafını çektirdi. C) Gömleğini bizim terziye diktirdi. D) Kendisini bize sevdirdi. A) Boş oturdukça canım sıkılıyor. B) Kullanılmayan çorapları çöpe attılar. C) Ona da bir davetiye verelim. D) Bulaşıklar akşam yıkanmış. 16. Aşağıdaki fiillerden hangisi nesne alır? A) kaçmak B) ölmek C) üzülmek D) sulamak 12. I. Kapıyı usulca kapattı. II. Kızı teyzesi büyüttü. III. Valizini kardeşine taşıttı. IV. Arkadaşını sofraya oturttu. Yukarıdaki cümlelerin hangilerinde -t eki, fiilleri geçişli hale getirmiştir? A) I ve II B) I ve III C) II ve IV D) III ve IV 17. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, yüklem ettirgen çatılı bir fiildir? A) Bebeği zorla uyuttum. B) Çocuğu sen ağlatıyorsun. C) Fırından iki ekmek aldırdım. D) İşe gidecek kocasını uyandırdı. 24

18 18. Yüklemi geçişli fiil olduğu halde nesne kullanılmamış cümle aşağıdakilerden hangisidir? A) Uzun süredir bekliyorum. B) Sokaktan geçenlere bakıyorum. C) İki saattir dinleniyorum. D) Sınıf geçmek için çabalıyorum 22. Aşağıdaki cümlelerin hangisi özne yüklem ilişkisi yönünden diğerlerinden farklıdır? A) Bu parka köpek sokulmaz. B) Bu masada yemek yenilmiş. C) Sokakta karşılaşınca kucaklaştılar. D) Adam hastaneye gönderildi. 19. Aşağıdakilerden hangisi geçişli bir fiildir? A) oturmak B) yakışmak C) yitirmek D) inanmak 23. Aşağıdakilerden hangisi, yüklemi geçişli fiil olduğu halde nesne kullanılmamış bir cümledir? A) Güneş denizin üstünde parlıyor. B) Toplantıya katılanlar gittikçe artıyor. C) Sabahtan beri sürekli düşünüyorum. D) Deminden beri çocuk ağlıyor. 20. İşteş fiiller, eylemi birden çok öznenin birlikte ya da karşılıklı yaptığı anlamını verir. Bu birliktelik anlamı kip ve kişi eki almadan sağlanmalıdır. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eylemi birden çok öznenin birlikte yaptığı anlamı vardır? A) Hasta hakkında doktorla görüştüler. B) Onunla uzun süre mektuplaştık. C) Onunla boş yere dövüştün. D) Otobüse güçlükte yetiştiler. 24. Senin sözlerine çok kırıldım. Aşağıdaki cümlelerden hangisi özne yüklem ilişkisi yönünden yukarıdaki cümleyle özdeştir? A) Kardeşimin söylediklerine alınmış. B) Bu mahalleye kaç defa gelmişim. C) Hakkımda söz söyleyene kızarım. D) Kaç gündür hep onu düşünüyorum. 21. Aşağıdaki cümlelerin hangisinin fiili geçişsizdir? A) Çok sallanmaktan midesi bulandı. B) Askerdeki oğlunun gelmesini bekliyor. C) Derste hep öğretmeni dinledim. D) Bir daha kimseyi kırmamalısın. 25. Bazı fiiller hem geçişli, hem geçişsiz olarak kullanılabilir. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde geçmek fiili geçişsiz olarak kullanılmıştır? A) Dereyi yarım saatte geçtik. B) Kızım bu dersten geçti. C) Koşuda kardeşini geçti. D) Başarıda babasını geçti. 25

19 1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yeterlilik eyleminin olumsuzu kullanılmıştır? A) Söyledim ama yapmadı. B) İstedim ama yapılmadı. C) Öğrettim ama yapamadı. D) İstesem de yapmazdı. 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir karşılaştırma yapılmamıştır? A) Bu tabloyu duvara asabilir miyim? B) Bu tablo daha çok hoşuma gitti? C) Yazarın en çok romanlarını seviyorum. D) Kardeşin senden esmer. 2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem türemiş bir fiildir? A) Yıllar sonra nihayet çıkageldi. B) Ona çok güvendim. C) Parkta buluşmak üzere sözleştik. D) Durduğu yerde huysuzluğu tuttu. 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde -ce, -ca eki e göre anlamında kullanılmıştır? A) Gönlümce bir ev bulamadım. B) Ailece sinemaya gidecekler. C) Onunla kardeşçe geçiniyoruz. D) O konu kurulca görüşüldü. 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, kişi adılı, ad tamlamasında, farklı görevde kullanılmıştır? A) Öğretmen bugün onun ödevini beğenmedi. B) Masanın üstündeki senin kitabınmış. C) Adamın kendisi arabasını yıkamış. D) Onun sözlerine fazla inanma. 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde dolaylama yoktur? A) Kadıncağız dün vefat etti. B) Ülkemizdeki bacasız sanayi günden güne gelişiyor. C) Fenerbahçe nin file bekçisini tanıyor musun? D) Zonguldak ta kara elmas çıkarılıyor. 4. I. Geçmişiyle geleceği arasında köprü kurar. II. Anılar insanı canlı tutar. III. Böylece anılar, geleceğe daha güvenle bakmamızı sağlar. IV. Bu köprü geçmişi geleceğe taşır. Numaralanmış cümlelerden bir paragraf oluşturulmak istense en uygun sıralama aşağıdakilerden hangisi olur? A) II I IV III B) I III II - IV C) III II I IV D) II III I IV 8. -cık, -cik eki aşağıdaki altı çizili sözcüklerin hangisine küçültme anlamı katmamıştır? A) Kuşlar evin arkasındaki havuzcukta yıkanıyorlardı. B) Gözünde arpacık çıkmıştı. C) Sorularının cevabını işte bu kitapçıkta bulabilirsin. D) Köy evinden karşıdaki karlı tepecikler görünüyordu. 26

20 9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde fiilimsi yüklem görevindedir? A) Bir derenin aşağı bölümü bataklıktır. B) Yağmurlar nedeniyle barajlarda sular çoğalırdı. C) Tek idealim müdür olmaktır. D) Seninle bir sorunum kalmadı. 13. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde fiilimsi yoktur? A) Kimseyi kırmak üzmek istemem. B) Hepimiz güle oynaya neşe içindeydik. C) Suçunu hep bize atıyor. D) Makineler sabaha kadar durmaksızın çalışıyordu. 10. Niteleme sıfatları ad tamlamalarında hangi ögeyi niteleyecekse onun önüne gelir. Aşağıdakilerin hangisinde tamlananı niteleyen bir sıfat kullanılmıştır? A) Odanın küçük penceresini kapamamışsın. B) Boş su şişelerini doldurmalısın. C) Son kuşların ötüşü her yanı çınlattı. D) Gazetelerin satışı çok da artmadı. 14. Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yükleminde çatı özelliği aranır? A) Burası İstanbul un en güzel semtlerindendir. B) Burada uzun yıllar kalabilirim. C) En sevdiğim yanı tarihi eserleridir. D) Sokakları lokanta doludur. 11. Sıfat olan sözcüklerin, kimi zaman cümlede adlaştığı görülür. Aşağıdakilerin hangisinde böyle bir örnek yoktur? A) Gökyüzü maviye dönüşmüş. B) Her şeyin küçüğü sevimli olur. C) Yaşlılara hep yardım ederdi. D) Kirli mavi gökyüzü kötü görünüyor. 15. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem edilgen çatılı bir fiil değildir? A) Çocuğun kolu kırıldı. B) Verdiğim siparişler getirildi. C) Soğuk tatili iki gün uzatıldı. D) Ödülünü alınca duygulandı. 12. Aşağıdaki atasözlerinin hangisinde adlaşmış sıfat fiil yoktur? A) Gelen gideni aratır. B) Körle yatan şaşı kalkar. C) Yaşlanmışlar vardı aramızda. D) Kaçan balık büyük olur. 16. Yaşlılara her zaman saygı gösterilmeli. cümlesindeki fiilin çatısı aşağıdakilerden hangisidir? A) etken geçişsiz B) etken geçişli C) edilgen geçişsiz D) dönüşlü geçişsiz 27

21 17. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük, çatı bakımından ötekilerden farklıdır? A) Dediklerimin hepsini duydu. B) Gitarı çok güzel çalıyorsun. C) Bu sabah erkenden uyandırıldım. D) Çarşının her tarafını dolaştım. 22. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi işteş çatılı fiil değildir? A) Takımlar kıyasıya yarıştılar. B) Futbolcular sahada buluştular. C) Maçtan önce tokalaştılar. D) Başkan, yenen takımı alkışladı. 18. Aşağıdakilerden hangisinin yüklemi öznesine göre etken nesnesine göre geçişli bir fiildir? A) Beni bir saat beklemiş. B) Tatilde İzmir de bir ay kaldım. C) Elektrikler kesilince asansörde kaldı. D) Merdivenlerden hızla indi. 23. Oyunun başında oyuncular alkışlandılar. cümlesinin fiili aşağıdaki seçeneklerden hangisine uygundur? A) etken fiil B) edilgen fiil C) geçişli fiil D) dönüşlü fiil 19. Tören için bütün hazırlıklar tamamlandı. cümlesindeki fiilin öznesine ve nesnesine göre çatısı aşağıdakilerden hangisidir? A) etken geçişli B) edilgen geçişsiz C) işteş geçişsiz D) dönüşlü geçişli 20. Aşağıdaki cümlelerden hanginin yüklemi etken çatılıdır? A) Kapının önüne taksi çağrıldı. B) Hasta taksiye bindirildi. C) En yakın doktora götürüldü. D) Doktor hastayı muayene etti. 24. Aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? A) Edilgen fiillerde sözde özne bulunur. B) Geçişli fiiller nesne almaz. C) Dönüşlü fiiller aynı zamanda etken fiillerdir. D) Edilgen fiillerle, dönüşlü fiillerde kullanılan ekler aynıdır. 21. Aşağıdaki yargılardan hangisi doğru değildir? A) Nesne alan fiile geçişli fiil denir. B) Bazı fiiller hem geçişli hem geçişsiz olarak kullanılabilir. C) İşteş fiillerde, eylemi birlikte yapma anlamı yoktur. D) Geçişsiz fiiller -r, -t, -tir ekleriyle geçişli yapılır. 25. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, yüklemdeki fiil özne yüklem ilişkisi yönünden farklıdır? A) Suların kesileceği haber verildi. B) Beğendiğimiz mobilya satılmış. C) Birikmiş gazeteler satıldı. D) Kadıncağız bu haberle sarsıldı. 28