Küresel dengeleri sarsmaya aday enerji: Kaya gazı

Transkript

1 Küresel dengeleri sarsmaya aday enerji: Kaya gazı 3 Haziran 2013 / SEYİT ARSLAN Yıllardır bilinen ancak çıkarılamayan kaya gazı, Amerika nın geliştirdiği teknoloji ile enerji piyasalarındaki dengeleri sarsacak gibi. Türkiye de de arama çalışmaları devam eden gaz, enerji piyasalarındaki oyuncuların plan ve pozisyonlarını değiştirmeye başladı. Enerji arzı dünyada gittikçe önem kazanırken Amerika dan bütün denklemi değiştirecek bir hamle geldi. Sahip olduğu büyük kaya gazı rezervlerini değerlendiren ABD, üretimin ardından şimdi de ihracata başladı. Bunun üzerine gözler kaya gazı potansiyeli açısından zengin Çin, Hindistan ve Latin Amerika ya çevrildi. Bu gelişmeler, önümüzdeki süreçte enerji kartlarının yeniden dağıtılmasına yol açabilir. Kısa sürede dikkatleri üzerine çeken ABD deki kaya gazı devrimi, iki önemli soruyu beraberinde getirdi: Avrupa Birliği, ABD, Çin ve Türkiye gibi ülkelerin en önemli gider kalemi olan enerji ithalatı, artan kaya gazı üretimi ile makul seviyelere inecek mi? Enerji gelirleri ile ayakta duran (Rusya, Suudi Arabistan ve Körfez ülkeleri) ekonomiler, muhtemel kaya gazı ve kaya petrolü arz artışı durumunda azalan gelirlerden ne ölçüde etkilenecek? Enerji fiyatlarındaki dalgalanmalar, en çok ekonomisini zengin enerji kaynakları üzerine kuran ülkelerin dengesini bozuyor yılında brent petrolün varil başına 30 dolara düşmesiyle döviz rezervleri eriyen, dolayısıyla ekonomik sıkıntı yaşayan Rusya, bu senaryonun en taze örneği oldu. Rüzgâr ve güneş gibi yenilenebilir enerjide istenen hedefi tutturamayan ithalatçı ülkeler, gider kalemlerini azaltmak için çaba sarf ederken, yeni enerji kaynağı gündemi değiştirdi. Şeyl gazı olarak da adlandırılan kaya gazı ABD de enerji piyasasının önemli faktörlerinden biri oldu. Dünyaya yüksek miktarda karbon salınımı yapan Çin ise kaya gazına ilgisiz kalmayarak ABD ile işbirliğine gitme kararı aldı.

2 ABD, Avustralya, Kanada ve Çin, 20 yıl içinde enerji üretiminde kaya gazı oranını yüzde 50 lere çıkarmayı hedefliyor. Başta Meksika, Arjantin ve Brezilya, Latin Amerika ülkelerinin de büyük rezervlere sahip olduğu tahmin ediliyor. Bugüne kadar açılan kuyuların yüzde 99 unun ABD de olması, sürecin diğer ülkelerde nasıl gelişeceği konusunda net tespitler yapılmasını güçleştiriyor. Uzmanlar, daha önce belli bölgelerde kümelenen enerji ihracatçısı ülkelerin sayısında önemli artışlar yaşanacağını ifade ediyor. ABD yönetimi, üretilen kaya gazını ihraç etme noktasında son derece ketum davranıyor. Şu ana kadar sadece bir şirkete ihracat izni verildi. Üreticilerin ucuz fiyat baskısına rağmen senatonun ihracat kapılarını açıp açmayacağı merak konusu. Enerji sektörünün ana müşterisi Avrupa Birliği, bir yandan kamuoyunun çevre kaygılarını azaltmanın yolunu ararken, diğer taraftan endüstrinin ucuz enerjiye kaçışını durdurmanın çarelerini araştırıyor. Petrol ve doğalgaz nasıl etkilenir? Uluslararası Enerji Ajansı (IEA) Başekonomisti Dr. Fatih Birol, kaya gazının geleneksel gaz ihracatçılarını olumsuz etkileyeceği görüşünde. Petrol ve doğalgaz fiyatlandırmasında ihracatçı ülkelerin baskı altında kalacağını öngören Birol a göre, özellikle Avrupa coğrafyasında yüksek maliyetli enerji, endüstrinin göç etmesine sebep olabilir. Piyasalardaki genel beklenti, enerji üretimindeki artışın geleneksel enerji fiyatlarını aşağı yönlü etkileyeceği

3 şeklinde. IEA, 2012 yılı raporunda üretilebilir kaya gazı rezervini 200 trilyon metreküp olarak tahmin ediyor. Çin, Avustralya ve ABD, kaya gazı üretimi konusunda listenin başında yer alıyor. Çin ve gelişmekte olan ülkelerin artan enerji ihtiyacı, kaya gazı ve kaya petrolü gibi geleneksel olmayan kaynakların artan talebin karşılanması ve fiyatların dengelenmesi için önemini artırıyor. Türkiye nin kaya gazı rezervleri ile ilgili 500 milyar ile 1,8 trilyon metreküp arasında tahminler yapılıyor. Bu rezerv Türkiye nin 30 yıllık enerji ihtiyacına tekabül ediyor. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Petrol İşleri Genel Müdürü Selami İncedalcı, kaya gazının piyasa dengelerini değiştireceğini düşünüyor. Kısa süre önce yapılan anlaşma gereği Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO) ve Shell, Diyarbakır Silvan da kaya gazı arıyor. Sarıbuğday-1 kuyusundaki pilot proje kaya gazı rezervlerinin belirlenmesi açısından önemli. 12,5 kilometrekarelik bir alanda rezerv tespiti için ölçümlerin devam ettiğini söyleyen İncedalcı, şu değerlendirmeyi yapıyor: Ölçüm çalışmalarının 2014 yılının sonuna kadar tamamlanmasını öngörüyoruz. Çalışmalar ana kayaya ulaşana kadar devam edecek. Bölge gaz üretilebilir durumda görünüyor. Ayrıca Trakya Bölgesi de en az Doğu Anadolu kadar önemli bir alan. İncedalcı çevre konusundaki endişelerin de yeni Petrol Kanunu ile tamamen bertaraf edileceğini ifade ediyor. Kaya gazı macerasına 1970 lerde başlayan ABD, ürettiği doğalgazın üçte birini bu kaynaktan elde ediyor yılında büyük bir mali krize giren ülke, kaya gazı üretimindeki artışla sanayi alanında hatırı sayılır rekabet gücü elde etti. Japonya da birim fiyatı (Mbtu) 17 dolara, Avrupa da 15 dolara kullanılan doğalgazın, Amerikan endüstrisinde 3 doların altına inmesiyle ciddi bir avantaj ortaya çıktı. Oluşan fiyat dengesizliği sonrası Almanya da birçok firma üretim tesislerini ABD ye taşımayı tartışıyor. IEA nın tahminlerine göre, Amerika 2035 yılından itibaren kendi kendine yeten bir ülke olacak. Kaya gazı sayesinde ABD nin enerji ithalatını azaltması, elindeki kömür rezervlerini

4 Avrupa ya satması, kömür fiyatlarında ciddi düşüşlere sebep oldu da girdiği mali krizden kurtulmak için çaba sarf eden Amerikan yönetimi için kaya gazı adeta kurtarıcı oldu. Rusya ve OPEC in pozisyonu Avusturya Innsbruck Üniversitesi nden enerji uzmanı Prof. Gerhard Mangott, doğalgaz fiyatları ABD den neredeyse beş kat fazla olan Avrupa da, kömür kullanımının artış gösterebileceğini ifade ediyor. Kaldı ki bu kömürler, ABD den ucuza ithal edilenler olacak. Dolayısıyla, bu durum kıtadaki emisyon bilançosunu kötüleştirecek. Rusya yı yakından takip eden Mangott a göre, Ruslar uzun vadede ABD ve Çin den gelecek ucuz sıvılaştırılmış gaz yüzünden pazar payını kaybedebilir. AB nin enerji çeşitliliğini sağlama anlamında bu yolu tercih edebileceğini kaydeden Mangott, Avustralya ve Çin deki gelişmeler ABD deki gibi devam ederse Avustralya ciddi bir enerji ihracatçısı olurken Çin in ithal gaz ihtiyacı azalacaktır. Bu noktada uzun süreli gaz ve petrol anlaşmaları yapmak pek mümkün olmayacaktır. diyor. Uluslararası Alman Siyaset ve Güvenlik Vakfı enerji uzmanı Dr. Kirsten Westphal, Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC) ve Rusya nın pozisyonlarını gözden geçirmek zorunda olduğunu vurguluyor. Westphal e göre, tüm bu gelişmelere rağmen enerji piyasasının geleceği konusunda kesin sözler söylemek mümkün değil. ABD de gaz üretiminin birkaç yıl içerisinde yüzde 25 artması ve birim fiyatların 13 dolardan 2-3 dolara düşmesi dönüşümün boyutlarını göstermesi açısından önemli. Rusya için kısa ve orta vadede bir sorun olmayacağını kaydeden Westphal, Boru hatları ile bağlanmış piyasalar ortak çalışmaya devam edecektir. Avrupa ve Rusya orta vadede birbirine bağlı kalmayı sürdürür. tespitinde bulunuyor. IEA nın tahminlerini fazla iyimser bulan Westphal, teknolojik gelişmelerin göz ardı edildiğini düşünüyor: Geleneksel olmayan gaz, çeşitliliği artırma potansiyeline sahip ve gaz piyasalarının globalleşmesine katkıda bulunacaktır. Fiyat düşmesine ancak bölgesel olarak sebep olabilir. Gaziantep Zirve Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Merkezi Müdürü Doç. Dr. Gökhan Bacık, gaz fiyatlarındaki düşüşün Rusya da parasal kıtlık doğurduğunu hatırlatıyor. Rusya nın dünyaya gaz satarken daha oryantal firma ilişkileri tercih etiğini vurgulayan Bacık, şu yorumu yapıyor: Bu ülkede piyasaya uyumla rekabetçi ilişkiler henüz yok. Dolayısıyla kaya gazı üretimi potansiyel bir risk. Bu gazın etkisini arttıracağı kaçınılmaz; ancak bunun kısa zamanda olup olmayacağı belli değil. Rusya bu durumdan muhakkak zarar görür ve böyle bir gelişmeye karşı yegâne silahı fiyat düşürmektir. Bu durumda Rusya ekonomik sıkıntı yaşar. Buna karşılık alacağı tek tedbir içeriyi reforme ederek olabildiğince çok gazı ihraç edilir hale getirmektir. Kirsten Westphal e göre, kaya gazı tek başına dünyanın enerji problemini çözecek durumda gözükmüyor; ancak enerji sistemlerinde dönüşüm için bir köprü vazifesi görecek. Enerji uzmanları ise kaya gazı sonrası petrol fiyatlarında yukarı yönlü tırmanış ihtimalinin ortadan kalktığını iddia ediyor.

5 AB de hâlâ tartışılıyor Dünya endüstrisinde özellikle ABD ve Çin in ciddi baskısı altında olan, enerjide Rusya ya bağımlı bulunan Avrupa Birliği nde kaya gazı yoğun şekilde tartışılıyor. AB Enerji Komiseri Günther Öttinger e göre, kıtanın rekabet gücünü koruyacak ve yukarı çekecek yeni ve kıtaya ait hiçbir enerji kaynağına hızlıca yok denemez. Öttinger, Gaz üretimimizi ne kadar arttırırsak, gaz ithal ettiğimiz ülkelere karşı pazarlık şansımız o kadar yüksek olur. diyor. AB nin araştırma bölümünün yaptığı analizlere göre kıtada kaya gazı rezervleri 16 trilyon metreküp ve bu 30 yıllık gaz ihtiyacına karşılık geliyor. Ekonomik kriterle bakıldığında bu rezervlerin önemli bölümünün çıkarılması mümkün. Bu yılın sonunda AB Komisyonu nun kaya gazı konusunda bir inisiyatif başlatacağını açıklayan AB Enerji Komiseri, gazın çevre şartlarına da uyacak şekilde çıkarılmasının gereğine dikkat çekiyor. Öttinger, ABD nin üretim artışıyla Avrupalı alıcıların ihracatçı ülkelere karşı elini güçlendirdiğini ve mevcut uzun vadeli anlaşmalarda da alıcılar yönünde iyileşmeler sağlandığını belirtiyor. Kaya gazı rezervlerinin tespiti için yeterli ön çalışma henüz yapılmayan Avrupa kıtasında Polonya ve Birleşik Krallık, ciddi mesafe aldı. Birliğin önemli gaz rezervlerine sahip ülkelerinden Fransa da ise kaya gazının çıkarılma yöntemi fracking (hidrolik çatlatma) yasaklanmış durumda. Hollanda, Bulgaristan ve Fransa gibi ülkelerde yasaklamayı sağlayan etken, çevreci örgütlerin yoğun propagandasını yaptığı içme suyunun kirlenmesi ve tabii dengenin bozulması konusu oldu. Lizbon Anlaşması na göre AB içinde yer alan ülkeler enerji politikalarında serbest. Birliğin yoğun şekilde üzerinde çalıştığı kaya gazı ile ilgili alınacak kararlarda enerji lobilerinin her zamanki gibi ciddi rol oynaması beklenirken, ortak karar için iki yıldan önce bir beklentiye girilmesi zor görünüyor. Gerhard Mangott, AB de bir kaya gazı devrimi beklemediğini, birliğin en erken 2014 sonunda bir çerçeve belgesi ortaya koyabileceğini ifade ediyor. Ona göre, birliğin çevre, iklim ve enerji komiserleri arasında da farklı yaklaşımlar mevcut. Çevre konusunda şüphelerin giderilmesi ve kamuoyunun ikna edilmesi hayati önem taşıyor. Yatırım azalabilir Kaya gazı tüm dünyada başarılı olursa sadece geleneksel üreticileri etkilemeyecek. Avrupa ve Türkiye de ciddi şekilde desteklenen yenilenebilir enerji kaynakları, kaya gazında beklendiği gibi bir başarı sağlanırsa yatırım ve destek anlamında ciddi zarar görebilir. Gaz salınımı ile mücadelede önemli bir enerji çeşidi olan rüzgâr ve güneş gibi enerji kaynakları, maliyeti düşük kaya gazı üretimi ve ithalinin artması ile zarara uğrayabilir. Aynı şekilde nükleer enerji konusunda özellikle ABD de ciddi gerileme yaşanacağı belirtiliyor. Dünyadaki kaya gazı rezervleri konusunda henüz çok yüzeysel bilgilere sahibiz. Bu bağlamda deneme sondajlarla doğru rezerv tahminlerinin yapılması gerekiyor. Kaya gazı dünyada enerji

6 tartışmalarının ana maddelerinden olmaya devam edecek. Yeni durumun büyük bir değişim geçiren Türkiye nin de içinde bulunduğu coğrafyayı nasıl etkileyeceğini ise zaman gösterecek. KAYA GAZI NEDİR, NASIL ÇIKARILIR? Kömür, petrol, doğalgaz gibi kaynaklar konvansiyonel enerji kaynakları olarak anılır. Petrol ve doğalgaz gibi geleneksel enerji kaynaklarındaki uzun vadeli kaynak sıkıntısı, özellikle ABD nin yoğun girişimleri ile petrol ve doğalgaz oluşturmuş kayaların içindeki gazın üretilebilirliğini gündeme getirdi. Kaya gazı, şeyl (shale) adı verilen, kil ile kuvars ve kalsit minerallerinden oluşan ince taneli tortul kayacın küçük gözeneklerinde bulunan ve konvansiyonel olmayan enerji sınıfına giren bir tür. Petrol ve doğalgaz, oluştuğu ana kayayı terk ederek farklı kayaçlar içerisine yerleşir. Ancak bu göç sırasında oluşan petrol veya doğalgazın bir bölümü ana kayada kalır. Sözü edilen kaya gazı, oluştuğu ana kayayı terk etmeyen ve kayacın gözeneklerinde kalan doğalgazdan elde edilir. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Petrol İşleri Genel Müdür Yardımcısı Ömer Koca, Türkiye de yapılan son kaya gazı konferansındaki sunumunda, yer altında saklı kaya gazına ilişkin şu tespiti yapıyor: Jeokimyasal olarak ana kayanın içinden en fazla yüzde 20 oranında petrol göç edebilir. Bu yaklaşımla halen ana kaya içinde yüzde arasında petrol veya ona eş değer gaz olabileceği hesaplanıyor. Kaya gazı rezervleri, açılan dik sondaj kuyuları ile uzun vadeli bir çalışmayla tespit edilebiliyor. Belirlenen seviyelerde yapılan yatay sondajlarda, yüksek basınçlı, yüzde 99 oranında kum ve su karışımı kullanılarak dikey çatlaklar oluşturulmakta, petrol ve doğalgazın kuyuya akışı sağlanmaktadır. Yüksek basınçlı su, yer altı su kaynaklarının kirlenmemesi için çelik boruların içinden kilometrelerce aşağıya doğru, gaz içeren katmanın içine enjekte ediliyor. Kullanılan suda belli oranda kimyasal maddeler mevcut. Kum, çatlakları açık tutmak ve akışı devam ettirmek maksadıyla kullanılıyor. Belirlenen tek bir noktada yatay kuyu açılması mümkün. Her bir çatlatmanın bedeli 200 ila 500 bin dolar arasında değişiyor. Kaya gazının çıkarılması kaya petrolüne göre daha kolay ve az maliyetli. Petrolün çıkarılması için daha karmaşık kimyasallar kullanılması gerekiyor. Prof. Dr. Brian Horsfield*: Çevreye uyumlu üretim mümkün

7 Dünyada jeolojik çalışmalar yürüten en önemli merkezlerden biri olan Potsdam Jeolojik Araştırmalar Merkezi, 1082 personel ile kaya gazı üzerine bilimsel çalışmalar yapıyor. Merkezin Organik Jeokimya Bölüm Başkanı Prof. Dr. Brian Horsfield, 2010 yılına kadar sadece ABD de yapılan sondaj sayısının 510 binin üzerinde olduğuna işaret ederek kaya gazı çıkarma çalışmalarının çevre sorunları ile birlikte anıldığına dikkat çekiyor. Horsfield, çevre standartlarına uygun en iyi yöntemin bulunması adına imkânların mevcut olduğunu kaydediyor: Çevre ile uyumlu üretim yapmak mümkün. Kullanılan taze su ve alanın azaltılması konusu her geçen gün daha da mümkün hale geliyor. Kaynak sularının kirlenmesini önleme adına çevre dostu katkı maddeleri kullanılabileceğini hatırlatan Horsfield, Küçük değişiklikleri bile takip etme imkanı sağlayacak izleme programları geliştirilmeli. İngiltere de istenmeyen sismik olayları engelleyen ve gerektiğinde delme işlemini durduran lamba modeli uygulanıyor. diyor. (*) Potsdam Jeolojik Araştırmalar Merkezi Organik Jeokimya Bölüm Başkanı ABD İHRAÇ ETMEYE BAŞLARSA PİYASALAR ALTÜST OLUR İngiltere merkezli yatırım ve danışmanlık şirketi Global Resources ın başkanı enerji uzmanı Mehmet Öğütçü, kaya gazına ilişkin sorularımızı cevapladı. ABD nin Çin karşısında her anlamda geriye gittiği bir dönemde kaya gazı sayesinde tekrar avantajı eline geçirdiğini belirten Öğütçü, ilerleyen süreçte gaz fiyatlarının düşeceğini, Rusya nın durumunun zorlaşacağını öngörüyor. -ABD de kaya gazı ile ilgili gelişmelere bakıldığında diğer ülkelerin çok geride kalmasının sebepleri neler olabilir? Kaya gazı meselesinde önce anlaşılması gereken nokta; yeni olanın kaya gazı değil, teknoloji olduğudur. Önceleri çıkarılamayan kaynaklar ABD nin geliştirdiği son teknoloji ile ciddi miktarlarda üretime kazandırıldı. Bu manada ABD den daha fazla kaynağa sahip olmasına rağmen Çin de üretim yapılamıyor. Diğer ülkelerin bu teknolojiye geçmesi ciddi zaman alacak. Amerikalıların da hemen bu teknolojiyi satmalarını beklemiyorum. Kaya gazı konusunda diğer bir önemli mesele mülkiyet hakları meselesi. ABD de toprağın altında olan her şey arazi sahibine aittir. Dolayısıyla Arizona da ya da Teksas ta arazisinde petrol, doğalgaz ya da kaya gazı olan bir kişi bunu hızlı bir şekilde çıkarıp para kazanmak istiyor. Avrupa, Rusya, Çin ve Türkiye de ise toprağın altındaki servet devlete aittir. Bu noktada herhangi bir arazide değerli bir madde saptanması arazi sahibinin başını belaya sokuyor, araziler kamulaştırılıyor ve sahibine pay verilmeden işletiliyor. Avrupa da kaya gazının ilerlememe sebeplerinden biri de bu durum.

8 Bence Amerika kaya gazı sayesinde paçayı yırttı denebilir. Muazzam bir borç yükü altında ezilen, savunma harcamalarının kısıldığı ve rekabet gücünü kaybetmiş ülke bir anda kaya gazının ve diğer konvansiyonel olmayan enerji kaynaklarının gelmesiyle durumunu düzeltti. Gidişat, ABD nin 10 yıl içerisinde petrolde Suudi Arabistan ı, 4-5 yıl içerisinde de dünyanın doğalgaz imparatoru Rusya yı geride bırakacağı yönünde. Düşük maliyetli kaya gazına sahip ABD nin bu kaynağı dönüştürüp dünya piyasalarına ihraç etmesi durumunda dünya piyasaları özellikle fiyat bakımından altüst olacak. ABD yönetimi şu ana kadar sadece bir firmaya ihracat izni verdi. Yönetim izin vermek istese bile kongrenin ucuz gaz sayesindeelde ettiği rekabet gücünü kaybetmemek için daha uzun yıllar ihracata izin vermek istemediği biliniyor. Çin e göç eden Amerikan petrokimya fabrikaları ucuz enerji dolayısıyla geri dönmeye başladı, Almanya daki şirketler Amerika ya taşınmayı planlıyor. -Dengeleri değiştiren bu tutum uzun vadede devam ettirilebilir mi? Başlangıç aşamasında ABD, gazı satmayıp kullanma yönünde eğilimini sürdürecektir. Ancak uzun vadede gaz üreticilerinden maliyetin bile altında olan 3 dolarlık fiyat yüzünden gelecek baskı ile yönetim zor durumda kalacaktır. Müthiş bir arz artışına rağmen talep artışı olmaması ihracat kartının açılmasına sebep olacaktır. -Bu durum petrol fiyatlarına nasıl yansır? Düşük gaz fiyatlarının petrol fiyatını aşağı çekeceğini düşünüyorum. Doğalgaz birçok alanda petrolün yerini almaya başladı. Boeing in kaya gazı ile çalışacak uçak motorları üretimine girmesi, kaya gazı ile çalışacak tren lokomotifleri, arabalarda petrolden gaza geçiş hamleleri, santrallerde kömür yerine gaz kullanılması gündemde. Bu gelişmeler ve kaya petrolü ile önemli bir üretici olacak ABD, gaza geçiş ile petrol talebinde de azalmalar yaşayacak. ABD nin Körfez ülkelerine petrol bağımlılığı yüzde lere düşmüş durumda. ABD kendi üretiminin yanı sıra, hem Kanada hem Meksika hem de Venezuela dan petrol alıyor. Bu durumun jeopolitik yansımaları da olacak. Bölgede İsrail in güvenliği ve petrol kaynaklarının ikmali için bulunan ABD nin bağımlılığı azalınca, bölgeye talebin patlama yaptığı Asya-Pasifik bölgesinin iki lideri Çin ve Hindistan ağırlık vermeye başlayacak. Suudi Kralı Abdullah ilk ziyaretlerini Pekin ve Yeni Delhi ye yaparak bu yeni durumun sinyallerini de verdi. Bu durumla birlikte ABD, Asya-Pasifik bölgesine kaymaya başlıyor. -Rusya nın bu gelişmeler sonrası yeni rolü nasıl olur? Rusya, kurulan yeni oyunun kaybedenidir. Potansiyeli olmasına rağmen daha pahalı olduğu için kaya gazı üretmiyor. Gazprom uzun vadeli anlaşmalarına rağmen özellikle Almanya, İtalya ve Türkiye de baskı altında.

9 Rusya artık oyunda tek başına değil. Katar, Türkmenistan, Azerbaycan, Doğu Akdeniz, Kıbrıs, toparlanmaları durumunda Cezayir ve Libya yeni gaz sahaları olarak oyunun yeni oyuncuları. Rusya, alternatif tedarikçilerin çıkmasıyla gazdaki tekelini kaybetmeye başladı. Bu duruma ABD nin kaya gazı da eklenince Rusya büyük darbe yedi. İptal edilen ve yavaşlayan altyapı projeleri mevcut. İçeriye bakıldığında Gazprom pazar payını Novotec ve Roosevelt gibi bağımsız enerji firmalarına kaybetti. Borsadaki değerini son üç yılda üçte bir oranında kaybeden şirket, ikinci büyük pazarı Türkiye de Azerilere pay kaybetti. Avrupa da kartel davaları ile uğraşan Gazprom uzak ve yakın piyasalarda ciddi pazar kaybına uğradı. Tüm bu gelişmelerle birlikte Avrupa nın Rusya ya bağımlılığı orta ve uzun vadede oranlar değişse bile değişmeyecek. -Yeni gelişmeler eski oyuna göre düzenlenmiş boru hattı projelerini nasıl etkiler? Oyunun değiştiği doğalgazda eski oyuna göre hazırlanmış projeler gözden geçirilmek zorunda kalacak. Örneğin 16 milyar metreküp taşınacak Şahdeniz-2 projesinde finansman kararının yıl sonuna kadar alınıp alınamayacağı bilinmiyor. Yine Türkiye den sonra gazın nasıl taşınacağı konusunda Batı Nabucco ve TAP projesi arasında haziran ayında yapılacak seçim konusunda Batı Nabucco yu şanslı görüyorum. Şahdeniz-2 de kapasitenin artırılması ve Türkmen gazının da Avrupa ya gelmesi durumunda Rusya için bir ulusal güvenlik sorunu doğabilir. -Bu bağlamda Türkiye yi neler bekliyor? Bir kere ABD Kongresi nin gaz ihraç kararı alması durumunda tüketiciler için fiyatlar düşecek ve kaynak çeşitliliği oluşacak. Türkiye açısından bakıldığında şansımız oldukça yüksek. Bir yandan Azeri gazının fiyatı düşürülürken, Kürdistan bölgesinin kaynaklarını uygun fiyata alabileceğiz. İsrail ile düzelen ilişkiler sonrası Doğu Akdeniz gazını Türkiye üzerinden geçirme imkânı doğacak. Dolayısıyla kaynaklarımız çeşitleniyor ve ucuzluyor. -Kaya gazı konusunda önemli rezervleri olduğu söylenen Türkiye neler yapmalı? Öncelikle rezerv rakamlarının abartılı olduğunu düşünüyorum. Birçok ülkede bunlar yatırımcı çekmek için kullanılıyor. Türkiye Shell ile kaya gazı çıkarılması konusunda bir anlaşma yaptı zaten. Gerekli sondajların ve sismik araştırmaların yapılması için 3-4 yıl kadar bir zaman gerekecek. Bu süreçte kaya gazı çıkarılması için yasal zeminin hazırlanması gerekiyor. Çok yüksek risk taşıyan bu çalışmalara dış yatırımcıyı getirmek istiyorsak gereken tüm adımlar atılmalıdır. Bu noktada riskin ve bilinmezliklerin fazla olduğu kaya gazına, doğalgaz ve petroldeki vergi indirimlerinden daha fazla vergi indirimi sağlanmalıdır. Yatırımcıyı tüm ülkeler çağırıyor. Polon-ya dan yatırımcı kaçmasının sebeplerinden biri de bu ülkenin eski Sovyetler gibi davranarak kaprisler yapması. Gerekli yasal korumalar ve teşvikler sağlanmalı, devletin aktif davranması gerekiyor. Kaynak: Aksiyon