Kendiniz için değil, bağlı bulunduğunuz ulus için elbirliği ile çalışınız. Çalışmaların en yükseği budur. Denebilir ki, hiçbir şeye muhtaç değiliz,

Transkript

1

2

3 Kendiniz için değil, bağlı bulunduğunuz ulus için elbirliği ile çalışınız. Çalışmaların en yükseği budur. Denebilir ki, hiçbir şeye muhtaç değiliz, yalnız bir tek şeye ihtiyacımız var: Çalışkan olmak! Servet ve onun doğal sonucu olan rahat yaşamak ve mutluluk, yalnız ve ancak çalışanların hakkıdır. Yaşamak demek çalışmak demektir. Türk, öğün, çalış, güven.

4 İLETİŞİM BİLGİLERİ DENİZLİ TİCARET ODASI Başkan Genel Sekreter Genel Sekreter Yardımcısı Ege Bilgi ve Yenilik Merkezi (EBIC-EGE) Ticaret Sicili Ve Tescil Şube Müdürlüğü Hesap İşleri Müdürlüğü Araştırma Geliştirme Müdürlüğü Ticaret Müdürlüğü Basın ve Halkla İlişkiler Birimi İletişim ve Organizasyon Birimi Santral Telefon Faks Adres Elektronik Posta Web Saraylar Mah. Saltak Cad. No: Merkezefendi / DENİZLİ info@dto.org.tr

5 içindekiler Denizli Ticaret Odası İletişim Bilgileri 4 İçindekiler 5 Önsöz 6 Denizli Ticaret Odası Yönetim Kurulu leri 7 Denizli Ticaret Odası Meclis leri 8 I. GENEL EKONOMİK DURUM Küresel Ekonomideki Gelişmeler Türkiye ekonomisindeki gelişmeler yılında Denizli Ekonomisindeki Gelişmeler İlk 500 ve ikinci 500 sıralamasındaki Denizli firmaları 29 II.DENİZLİ HAKKINDA GENEL BİLGİLER VE EKONOMİK BAKIMDAN TARİHİ GELİŞİM 1. Denizli ilinin Tarihçesi Denizli hakkında genel bilgiler Ekonomik açıdan Tarihi Gelişim Denizli ilinin Sosyo-Ekonomik Yapısı İlçelerin Sosyo-Ekonomik yapısı ve değerleri 40 III. FİZİKİ YAPI Doğal yapı İklim 58 IV. NÜFUS VE İSTİHDAM YAPISI Nüfus İstihdam 65 V-SAĞLIK 68 VI.SOSYAL GÜVENLİK 72 VII. EĞİTİM Temel eğitim Yaygın eğitim Yüksek öğretim 77 VIII. KÜLTÜR-TURİZM Turizm gelişmeleri Denizli ilinin tarihi ve turistik yerleri Denizli'de Bulunan Turizm İşletme ve Belediye Belgeli Tesisler X. TARIM, HAYVANCILIK VE ORMANCILIK Tarım 98 2.Hayvancılık Ormancılık 106 XI. ALT YAPI ÇALIŞMALARI DSİ Karayolları Haberleşme Ulaşım Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Çalışmaları 118 XII. DENİZLİ'DEKİ ODA VE BORSA FAALİYETLERİ Denizli Ticaret Odası Denizli Sanayi Odası Denizli Ticaret Borsası İlçe Ticaret Odaları Sayısı Denizli Esnaf ve Sanatkarlar Odaları Birliği KOBİ'lere Dönük Hizmet Birimlerinin Çalışmaları 143 XIII. DENİZLİ SANAYİ VE TİCARETİNE İLİŞKİN MAL VE FİRMA BAZLI GENEL BİLGİLER Denizli'den İhraç Edilen Mallar ve Üzeri işçi Çalıştıran Firmalar 167 XIV. GENEL İLETİŞİM BİLGİLERİ Denizli Ticaret Odası iletişim Bilgileri Denizli Organize Sanayi Bölgesinde Bulunan Firmalar Türkiye'nin Yurtdışı Ticaret Müşavirlikleri ve Ataşelikleri 259

6 ÖNSÖZ Dünyadaki ekonomik, siyasi, kültürel tüm gelişmelere bağlı olarak Ülkemizde de bazı değişimler yaşanmaktadır yılında dünya ekonomisi beklentilerin altında büyümüştür. OECD, İMF küresel büyüme tahminlerini revize ederek aşağıya çekmiştir yılında büyümenin beklentiler altında kalmasının yanı sıra büyük ekonomiler arasında büyük büyüme oranı farklılıkları ortaya çıkmıştır. Bu farklılıklar yılarında riskler ve zayıflıklar yaratması kaçınılmaz görünmektedir yılı sonuna doğru petrol fiyatlarının yüzde 50 oranına yakın düşmesi, ABD dolarının diğer önemli para birimleri karşısında değer kazanması yeni fırsatlar ve riskleri beraberinde getirmiştir. Petrol fiyatlarının 2015 yılında da düşük düzeyde seyretmesi Rusya, İran başta olmak üzere bazı petrol ihracatçısı ülkelerin büyümelerini, alt-yapı projelerini, ithalatını ve bütçe dengelerini olumsuz etkilenecektir. Dünya ticareti ve finansal piyasalar bundan olumsuz etkilenecektir. Diğer taraftan Türkiye, Almanya, Japonya, Güney Kore, Orta ve Güney Avrupa ülkeleri başta olmak üzere net petrol ithalatçısı ülkeler için düşük petrol fiyatları yeni fırsatlar yaracaktır. ABD nin AB ve Doğu Güney doğu Asya ülkeleri ile yürütmekte olduğu Trans Atlantik ve Trans Pasifik Serbest Ticaret Anlaşmalarının gerçekleşmesi yıllarını önemli ölçüde yön verecektir. Dünyada yaşanan bu gelişmeler ışığında, Ülkemize baktığımızda, Türkiye nin dünyanın diğer bölgelerindeki ülkelere göre daha tedbirli ve dikkatli olunması zarureti vardır. Çünkü dünyadaki var olan jeopolitik risklerin neredeyse hepsi Ülkemizin çevresindeki coğrafyada yaşanmaktadır. Düşen petrol fiyatları Ülkemizin dış ticaret açığını olumlu etkilerken, ihracat, turizm, yatırım ve uluslararası müteahhitlik faaliyetleri için sakıncalar yaratmaktadır. Türkiye, sahip olduğu coğrafi konum ile dünya tarihinin her döneminde önemini korumuş ve bugüne kadar geçen sürede, birçok olaya tanıklık etmiş, yüzyıllardır jeo-stratejik önemi hiç azalmadan Doğu ile Batı arasında köprü vazifesi görmüştür. Genç ve dinamik bir nüfusa ve ileri boyutta girişimcilik arzusuna sahip olan Ülkemizin, küresel ticarette yaşanan bu değişim ve gelişmeleri yakından takip ederek ortaya çıkan bu değişimi takip eden değil, belirleyen bir ülke olma yolunda olduğunu biliyor ve görüyoruz. Ülkemiz, bilimsel ve teknolojik dönüşümünü tamamlama yolunda önemli adımlar atmış, ulaşım ve lojistik altyapısı güçlü, katma değeri yüksek ve ileri teknolojili ürünler üreten ve ihraç eden, sürekli değişen uluslar arası arenada girişimcilerimizin karşılaştığı yapısal sorunları hızlı bir şekilde çözümleyerek tehditleri fırsata çeviren ve bu fırsatları yakından izleyerek bundan olabildiğince faydalanan, rekabet etme başarısını elde etmiş bir ülke olmanın amacı ve gayreti içindedir. Rekabetin sınır tanımayan bir şekilde dünyanın her yerinde yoğun olarak hissedildiği, istikrarsızlık ve belirsizlikler sonucu giderek karmaşıklaştığı bir ortamda var olabilmek, ancak değişim ve gelişmelere zamanında hızlı bir biçimde uyum sağlayabilmek ile mümkündür. En önemli değişim, üretimle istihdam arasında yaşanmaktadır. Teknolojinin kısa dönemde istihdamı azaltan, uzun dönemde yeniden iş yaratan bir öze sahip olduğu uygulamalarla sabit olması dolayısıyla yatırım yapmayı ve istihdam yaratmayı geçmiş dönemlerdeki değer ölçülerinden çok farklı biçimde ele almasının gerektiği bir dönemden geçilmektedir. Diğer yandan rekabetin yoğunlaşması, buna bağlı olarak fiyatların baskı altına girmesi, önlenemeyen ve yükselişimi sürdüren maliyetlere rağmen kar marjlarının her geçen gün azalma eğiliminde olması nedeniyle, lojistik gibi alan ve etkinliklerin, ekonomik değer yaratmadaki önemi her geçen gün artmaktadır. Artan bilgi ve teknolojik gelişmelerden kaynaklanan kalitede ulaşılan homojen yapı ve buna bağlı olarak kalitenin insan becerisinden bağımsız yaratılabiliyor olunması, yeni talep ve pazar yaratılması konusunda AR-GE çalışmalarına hız verilmesi, yeni yatırımların yapılması ve üretimler için kaynak aktarımını zorunlu kılmaktadır. Denizli ve Denizli Ticaret olarak gelişen, refaha doğru hızlı adımlarla ilerleyen ülkelere yönelik alternatif yeni dış pazarlar bularak firmalarımızı, yeni coğrafyalarla tanıştırmak Denizli Ticaret Odası nın öncelikli hedefleri arasındadır. Denizli Ticaret Odası, Denizli de sosyo ekonomik hayatı doğrudan ve dolaylı etkileyebilecek her konu ve gelişmeye önem vermekte, genel anlamda Denizli nin her şeyiyle ilgilenmenin çabası içindedir. Bu amaç doğrultusunda ulaşılmasına çalışılan hedeflerin ve alınması istenen sonuçların ileriye dönük bir gelişme perspektifi olarak belirlenip ortaya konulmasında fayda görülmektedir. Bu çerçevede, amaçlanan hedeflere ulaşılmasında, Denizli ilinde kamu-sivil toplum birlikteliğinin oluşması ve düzenli şekilde işletilmesinde yapıcı rol üstlenen Denizli Ticaret Odası, önceki yıllarda olduğu gibi 2015 yılında da 2014 yılı kamu ve özel olmak üzere Denizli ilinin ekonomik, sosyal, kültürel, tarihi vb. tüm verilerinin derlenip işlendiği bir yayında talep edenlerin bilgisine sunmak, geçmiş yıllarla olan farkını ortaya koymak amacıyla hazırlanan bir yayını daha Ekonomik Yönü ile Denizli adı altında yararlanmak isteyenlerin bilgisine sunmuş bulunmaktadır. Bu yayının hazırlanmasında, Odamızca talep edilen bilgileri objektif bir anlayış içinde hazırlayıp göndermek suretiyle katkıda bulunan kurum ve kuruluşlar ile yayında emeği geçen Odamız çalışanlarına yardım ve katkılarından dolayı teşekkür ediyor, yayının İlimiz hakkında bilgi edinmek isteyen herkese yararlı olmasını diliyorum. Saygılarımla... Saygılarımla, NECDET ÖZER Yönetim Kurulu Başkanı

7 2013 NECDET ÖZER >ȝh>k DENİZLİ TİCARET ODASI YÖNETİM KURULU ÜYELERİ #$-ŗ9+ŗ 3ŗ" 1$3.# 2( 8¼-$3ŗ, *414+4 ½8$+$1ŗ DENİZLİ TİCARET ODASI MECLİS ÜYELERİ ŝ-2!.ø%2!3,!. >ȝh>k 6OA 3!,ŝ(Ø3!2)+!9! >ȝh>k 6OA -%(-%4Ø&!4ŝ(Ø+/û%2 0>VJ>K ƠVB NECDET ÖZER >ȝh>k (Ď3%9ŝ.Ø-/2!,)/ŋ,5 2!-!:!.Øû%,ŝ++/, #Ď.%94Ø$%-ŝ2+!. ŝ-2!.ø%2!3,!. >ȝh>k 6OA "ŝ,!,ø'ĉ2%. (Ď3%9ŝ.Ø-/2!,)/ŋ,5!(-%4Øĉ:+!.Ø(!9"!4 3!,ŝ(Ø3!2)+!9! >ȝh>k 6OA!,ŝØĉ.!, #Ď.%94Ø$%-ŝ2+!. 5ŋ52Ø%2$/ŋ!. -%(-%4Ø&!4ŝ(Ø+/û%2 0>VJ>K ƠVB!,ŝØ2):!Ø4%+ŝ.!(-%4Øĉ:+!.Ø(!9"!4 $BKBI 0BHOBQBO 5ŋ52Ø%2$/ŋ!. 9 2!-!:!.Øû%,ŝ++/, "ŝ,!,ø'ĉ2%.!,ŝøĉ.!,!,ŝø2):!ø4%+ŝ. $BKBI 0BHOBQBO EKONOMİK YÖNÜYLE DENiZLi

8 DENİZLİ TİCARET ODASI MECLİS ÜYELERİ EKONOMİK YÖNÜYLE

9 DENİZLİ TİCARET ODASI MECLİS ÜYELERİ DENİZLİ TİCARET ODASI MECLİS ÜYELERİ YAŞAR KÖSEOĞLU EKONOMİK YÖNÜYLE EKONOMİK YÖNÜYLE DENiZLi DENiZLi 9 9

10 DENİZLİ TİCARET ODASI MECLİS ÜYELERİ 2013 ABDULLAH BOZTAŞ EKONOMİK DENiZLi YÖNÜYLE

11 2013 DENİZLİ TİCARET ODASI MECLİS ÜYELERİ EKONOMİK YÖNÜYLE 1311

12

13 I GENEL EKONOMİK DURUM

14 I-2014 yılındaki Ekonomik Gelişmeler ve 2015 Yılı Beklentileri 1-Küresel Ekonomideki Gelişmeler 2014 yılında dünya ekonomisi beklentilerin altında büyümüştür. OECD, IMF küresel büyüme tahminlerini revize ederek aşağıya çekti. OECD nin öngörüsüne göre 2014 yılında dünya ekonomisi yüzde 3,3 büyümüştür yılında ise 3,7, 2016 yılında yüzde 3,9 oranında büyümesi beklenmektedir yılında büyümenin beklentiler altında kalmasının yanı sıra büyük ekonomiler arasında büyüme oranı farklılıkları ortaya çıkmıştır. Bu farklılıklar yıllarında riskler ve zayıflıklar yaratması kaçınılmaz görünmektedir yılında 76,6 trilyon dolar seviyesine ulaşan küresel hasıla, 2014 yılında uzun dönem ortalama büyüme oranı olan yüzde 4 ün altında büyüdüğü anlaşılmaktadır. Tablo 1. Büyüme Oranları OECD Kasım 2014 Güncellemesi Mayıs tahminlerinden fark (% puan) Büyüme (yüzde) Dünya 3,3 3,7 3,9-0,1-0,2 OECD 1,8 2,3 2,6-0,4-0,5 ABD 2,2 3,1 3-0,4-0,4 Avro Bölgesi 0,8 1,1 1,7-0,4-0,6 Japonya 0,4 0,8 1-0,8-0,4 Çin 7,3 7,1 6,9-0,1-0,2 Dünya Ticaret Hacmi Artışı 3 4,5 5,5-1,4-1,6 Kaynak: OECD 2014 yılı sonuna doğru petrol fiyatlarının yüzde 50 oranına yakın düşmesi, ABD dolarının diğer önemli para birimleri karşısında değer kazanması yeni fırsatlar ve riskler getirmiştir. BRENT petrolün 55 dolar civarına kadar gerilemesi, Euro/dolar paritesinin 1.2 ye düşmesi, 2015 yılı içinde FED in faiz oranlarını yükseltme beklentisinin yaratacağı etkiler ülkeleri farklı şekilde etkileyecektir. Petrol fiyatlarının 2015 yılında da düşük düzeyde seyretmesi Rusya, İran başta olmak üzere bazı petrol ihracatçısı ülkelerin büyüme, alt-yapı projelerine, ithalatına, bütçe dengelerine olumsuz etkilemektedir. Dünya ticareti ve finansal piyasalar bundan olumsuz etkilenecektir. Diğer taraftan Türkiye, Almanya, Japonya, Güney Kore, Orta ve Güney Avrupa ülkeleri başta olmak üzere net petrol ithalatçısı ülkeler için düşük petrol fiyatları yeni fırsatlar yaracaktır. Siyasal krizlerin etkisiyle de petrol ve doğal gaz ihracatçısı Rusya başta olmak üzere bazı ülkelerin ekonomileri daralmıştır. Petrol fiyatlarının düşmesi büyümeye beklendiği kadar artırmamıştır. Çin, Hindistan ve Rusya gibi büyük ekonomilerdeki yavaşlama dünya ekonomisinin yüzde dördün altında büyümesine neden olmuştur. Dünya Bankası büyüme tahminlerini aşağıya doğru revize ederek 2015 yılında küresel büyümenin yüzde 3, 2016 yılında yüzde 3,3, 2017 yılında ise yüzde 3,2 oranında büyüyeceğini öngörmüştür. ABD nin AB ve Doğu-Güney doğu Asya ülkeleri ile yürütmekte olduğu Trans Atlantik ve Trans Pasifik Serbest Ticaret Anlaşmalarının gerçekleşmesi ve sonrasında küresel ticareti önemli ölçüde yön verecektir. 14 EKONOMİK YÖNÜYLE

15 Tablo ve 2015 yıl sonuna ilişkin büyüme tahminleri (Yıllık Ortalama % değişim) Ocak Nisan Dünya 3,0 3,2 2,7 3,2 Gelişmiş Ülkeler ABD 3,2 2,8 2,9 2,8 Euro Bölgesi 1,1 1,6 1,5 1,8 Almanya 1,4 1,8 1,9 2,0 Fransa 0,9 1,3 1,1 1,6 İtalya 0,4 1,0 0,6 1,2 İspanya 2,0 2,1 2,5 2,4 Yunanistan 1,8 2,3 0,7 2,0 Japonya 1,2 1,5 1,0 1,7 İngitere 2,6 2,4 2,6 2,5 Gelişmekte Olan Ülkeler Asya Pasifik * 6,0 6,0 6,1 6,1 Çin 7,0 6,9 6,9 6,8 Hindistan 6,3 6,7 7,7 8,0 Latin Amerika 1,3 2,7 0,5 2,1 Brezilya 0,4 1,9-1,1 1,2 Doğu Avrupa -0,2 2,1-0,4 2,0 Rusya -4,1 0,3-4,0 0,2 * Japonya hariç tahminleri göstermektedir Kaynak: Consensus Forecasts 2-ABD Ekonomisi 2014 yılında ABD normalleşme sürecini sürdürmüştür. Olumlu gelişmeler devam etmektedir yılı içinde 2008 krizinden beri sürdürmekte olduğu parasal genişleme politikasını son vermiştir. Ve FED şartların olgunlaşması halinde faiz artışına gideceğini açıklamıştır. Faiz oranı artış beklentisi doları güçlendirmiş, ABD ye olan sermaye akımını artırmıştır. Avrupa Merkez Bankasının, Japonya ve İngiltere merkez Bankaları gibi parasal genişlemeye gitmesi doları diğer paralar karşısında güçlendirirken döviz kurlarını da istikrarsızlaştırmıştır. ABD ekonomisindeki normalleşmenin en önemli göstergesi büyümenin beklentilerin üzerinde olmasıdır yılı üçüncü çeyrek büyümesi yüzde 3.9, son çeyrek büyüme oranı yüzde 2,2 oranında olmuştur. Böylece 2014 yılında yıllık büyüme oranı yüzde 2,4 olarak gerçekleşmiştir. İşsizlik oranı yüzde 6 oranının altına düşerek yüzde 5.8 olmuştur yılı ilk çeyreğinde büyümenin yavaşlaması hava koşullarına bağlı olduğu yılın diğer aylarında büyümenin tekrar hız kazanacağı tahmin edilmektedir. ABD ekonomisindeki gelişmeler diğer ülkeleri etkilemektedir. FED in faiz oranlarını verilere bağlı olarak belirleyeceğini açıklamıştır. Enflasyon oranının yüzde 2 oranına çıkması ve işsizlik oranını temel almaya devam edeceğini belirtmiştir. 3-Euro Bölgesi 2014 yılında büyüme ve işsizlik sorunu çeken Euro bölgesi 2014 yılı II çeyrekte yüzde 0.1, yılın III çeyreğinde 0,2 ve ıv çeyrekte yüzde 0,3 oranında büyümüştür. Büyümenin itici gücü 2014 yılı son çeyreğinde yüzde 0,7 oranında büyüyen Almanya olmuştur yılı ilik üç çeyreğinde negatif büyüyen İtalya dördüncü çeyrekte de büyüme sağlamamıştır. İspanya üç çeyreklik düşük büyümenin ardından 2014 yılı son çeyreğinde 0,7 oranında büyümüştür. Avrupa Merkez Bankası yavaş da olsa büyümeye geçilmesinin sonunda 2015 yılı büyüme oranını yüzde 1.5, 2016 yılı büyüme oranının yüzde 1,9 oranına yükseltmiştir yılı fiyat artışların -0,2 oranında olması resesyon riskinin EKONOMİK YÖNÜYLE 15

16 ortadan kalkmadığını göstermektedir. Fiyat artışlarının olmaması, düşük büyüme, yüksek işsizlik 2014 yılının belirgin özelliği olmuştur yılında Avrupa Merkez Bankasının para politikalarında yapacağı uygulamalarla çözüm arayışlarının devam edeceği anlaşılmaktadır. 9.Mart 2015 tarihinden itibaren Genişletilmiş Varlık Alım Programına geçen ECB aylık 60 milyar Euro varlık almaya başlamıştır. Parasal genişlemenin 1,1 trilyon Euro (l,3 trilyon $) miktarına ulaşacağı ilan edilmiştir. ECB 2015 yılında enflasyon oranının sıfır, 2016 yılında yüzde 1,5 oranına revize etmiştir. Hedef enflasyon oranı olan yüzde 2 oranına kadar parasal genişlemeyi sürdüreceği anlaşılmaktadır yılı sonunda Euro nun dolar karşısında önemli miktarda değer kaybetmesi, petrol fiyatlarının çok düşmesi yıllarında AB ekonomisi için çıkış fırsatı olabilir. Diğer taraftan Yunanistan daki gelişmeler, İngiltere ile AB nin yaşadığı sorunların olumsuz etkileri olacağı anlaşılmaktadır. İngiltere Merkez Bankası parasal genişlemesini 2014 yılında da sürdürmüştür yılında aylı parasal genişlemesini 375 milyar Sterlin olarak sürdürme kararı almıştır. İngiltere Merkez Bankası faiz oranını yüzde 0,5 oranında tutmaktadır. İngiltere ekonomisi diğer Büyük Avrupa Ülkelerine göre daha hızlı toparlanma göstermektedir. İsviçre ve İsveç merkez bankası faiz oranlarını negatif olarak tutmaktadır. Küresel üretimin yüzde 22 sini, küresel ticaretin yüzde 25 ini sağlayan Euro bölgesindeki gelişmeler küresel ekonomide belirleyici rol oynayacaktır. Tablo 3. Euro Bölgesi Temel Göstergeleri Avro Bölgesi Temel Göstergeleri GSYH Büyümesi 0,8 1,1 1,7 Enflasyon 0,5 0,6 1,0 İşsizlik Oranı 11,4 11,1 10,8 Bütçe Dengesi/GSYH -2,6-2,3-1,9 Cari Açık/GSYH 3,0 3,1 3,2 4-Japonya Ekonomisi Japonya uyguladığı iddialı ekonomik programından 2014 yılında beklenen başarıyı sağlayamamıştır yılının II çeyreğindeki daralmanın ardından III çeyrekte gelen yüzde 1.9 daralma Japonya yı teknik olarak resesyona girdiğini göstermektedir yılında yüzde 2 büyümesi beklenen ekonominin beklenmedik şekilde daralması yeniden genel seçimlere gidilmesine neden olmuştur. Uygulanan ekonomi politikasındaki parasal genişleme sorunların çözümünde yeteri kadar etkin olamamıştır yılında tüketim harcamalarının ve ihracatın beklendiği kadar artmaması ekonominin beklentilerin altında büyümesine neden olmuştur. Yen in önemli ölçüde değer kaybetmesi ihracatı yeteri kadar artıramamıştır. Bu gelişeler sonunda BOJ parasal genişlemenin sürdürülmesi ve faiz oranlarının yüzde 0,1 oranında tutulması politikasının devam etmesini sürdürmektedir. Nihayet 2014 yılı son çeyreğinde Japonya ekonomisi yüzde 1,5 oranında büyümüştür yılı ekonomik büyüme oranı ilk yarının etkisiyle yüzde 0,4 olacağı beklenmektedir. OECD, 2015 yılında yüzde 1, 2016 yılında yüzde 1,4 oranında büyüyeceğini öngörmektedir. Yüksek kamu borcu, düşük enflasyon ve düşük büyüme Japonya ekonomini etkilemeye devam etmektedir. Bu bağlamda Japonyanın bütçe açığı / GSYH oranı yüzde 7,6 gibi yüksek düzeydedir. Kamu borcunun milli gelire oranı ise yüzde 200 oranındadır yılında büyümenin süreceği ve Japonya nın resesyondan uzaklaşacağı beklenmektedir. 16 EKONOMİK YÖNÜYLE

17 5-Gelişmekte Olan Ülkeler 2014 yılında Gelişmekte Olan Ülkeler Gelişmiş Ülkelerdeki büyüme sıkıntısı, petrol ve emtia fiyatlarının düşmesinin etkisi altında kalmıştır. Petrol fiyatlarının düşmesi petrol ihraç eden ülkelerin ithalatını ve büyümesini olumsuz etkilemiştir. Petrol ithalatçısı olan ülkelere de olumlu etkilemiştir. Gelişmiş Ülkelerdeki sorunları aşmak için uygulanan politikalar sonucu küresel sermayenin gelişmekte olan ülkelerden çıkışı ve gelişmiş ülke pazarlarının daralması gelişmekte olan ülkeleri olumsuz etkilemiştir yılında başta Çin ve Hindistan ekonomileri olmak üzere gelişmekte olan ülkelerdeki büyüme yavaşlamıştır. - Çin ekonomisi 2014 yılında yüzde 7,4 büyümüştür yılı büyüme hedefi olarak yüzde 7,1 olarak belirlenmiştir. IMF Çin nin 2015 yılı büyümesinin yüzde 6,8 olacağını öngörmektedir. UNCTAD yayınlamış olduğu rapora göre Çin 2014 yılında 128 milyar dolar doğrudan yabancı sermaye yatırımı çekmiştir. Hong Kong da 111 milyar dolar doğrudan yabancı sermaye yatırımı çekmiştir. Çine yapılan doğrudan yabancı sermaye yatırımlarının yüzde 55,4 oranındaki kısmı hizmet sektörüne yapılmıştır yılında hizmet sektörüne yapılan yabancı yatırımlar yüzde 7,8 artmıştır. İmalat sanayine yapılan doğrudan yabancı yatırımların işgücü yoğun sektörlerde azalma olduğu, yüksek teknolojili sektörlerdeki yatırımların artış gösterdiği belirtilmektedir. Çin in ihracata dayalı büyüme yerine iç tüketime ağırlık veren strateji uygulanacağı belirtilmektedir. -Hindistan ın 2014 yılında yüzde 5 in üzerinde büyümesi beklenmektedir. OECD 2015 yılında Hindistan ın yüzde 7,7 oranında büyüyeceğini öngörmektedir. İhracat ve yatırımlarını artırması beklenen Hindistan düşük emtia ve petrol fiyatlarından olumlu etkilene etkilenecektir. Hindistan ve Çin in düşük emtia ve petrol fiyatlarından yararlanarak 2015 yılında büyümelerini sürdürmeleri ve yapısal reformlarını gerçekleştirmeleri beklenmektedir. Rusya, İran, Brezilya gibi ülkeler 2014 yılında büyüme ve finansman sorunları ile karşı karşıya kalmıştır. Rusya 2014 yılında daralmıştır. Brezilya petrol ve emtia fiyatlarının düşmesinden en fazla olumsuz etkilenen ülkelerden biri olmuştur yılında Brezilya ekonominin yüzde 0,5 oranında daralması tahmin edilmektedir. Türkiye nin petrol fiyatlarının düşmesinden en fazla yararlanacak ülkelerden biri olmakla birlikte, petrol zengini ülkelere olan ihracatı, turizm, alt-yapı inşaat ve proje gelirlerinden olumsuz etkilenmesi söz konusu olabilir. EKONOMİK YÖNÜYLE 17

18 II-2014 Yılında Türkiye Ekonomisindeki Gelişmeler Türkiye Ekonomisi 2014 yılında program hedeflerinin altında bir performans göstermiştir. Ekonomik büyüme, Enflasyon, İşsizlik konularında başarılı bir yıl yaşanmadığını belirtebiliriz. Olumlu gelişme olarak petrol fiyatlarının düşmesi ve düşük büyüme nedeniyle Cari Açıktaki baskı azalmıştır. Türkiye ekonomisi 2014 yılında iç ve dış siyasi ve ekonomik gelişmelerin etkisi altında kalmıştır. Irak, Suriye, Rusya-Ukrayna siyasi krizleri ve AB ülkelerindeki ekonomik büyüme sorunu Türkiye ekonomisini olumsuz etkilemiştir ve etkilemeye devam etmektedir. Grafik 3: yılları arasındaki kişi başına Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (Türkiye) Kaynak: TUİK 2014 Yılı büyümesi yüzde 2,9 oranında gerçekleşmiştir yılında yüzde 2,1 ve 2013 yılında yüzde 18 EKONOMİK YÖNÜYLE

19 4,2 olmak üzere arka arkaya düşük büyüme meydana gelmiştir. Kişi başına düşen Gayri Safi Hasıla dolar olmuştur. Büyüme oranlarının hem enflasyon oranından, hem de Cari Açık/GSYH oranından daha düşük olması önemli sıkıntının göstergesidir. Ve sonuç olarak hem enflasyon hem de işsizlik oranı yükselmiştir yılında yıllık yüzde 3,5 büyüyen tarım kesimi 2014 yılında yıllık -1,9 oranında daralmıştır. İnşaat sektörü 2013 yılında yüzde 7,4 oranında büyümüş bu oran 2014 yılında yüzde 2,2 oranına düşmüştür. İmalat sanayindeki büyüme geçen yıla göre aynı kalırken, hizmet sektöründeki büyüme 2013 yılında yüzde 5,5, 2014 yılında düşerek yüzde 4,0 oranına düşmüştür. Ve işsizlik oranı çift haneli düzeye çıkmıştır. Grafik 4: Gayri Safi Yurtiçi Hasıla Büyüme Hızı (Sabit Fiyatlarla) (Türkiye %) Kaynak: TUİK Tablo 4: GSYH Sektörel Büyüme Hızları (Nace 2) (Bir Önceki Yılın Aynı Dönemine Göre % Değişme) I.Ç. II.Ç. III.Ç. IV.Ç Yıllık I.Ç. II.Ç. III.Ç. IV.Ç. Yıllık Tarım 5,8 6,4 2,7 1,5 3,5 3,5-2,6-4,9 1,4-1,9 Sanayi 2,2 4,2 4,9 5,0 4,1 6,2 3,3 2,9 1,8 3,5 İmalat 1,8 3,7 4,6 4,9 3,7 6,3 3,0 2,7 2,8 3,7 İnşaat 6,2 7,8 9,0 6,3 7,4 5,8 3,4 2,0-2,0 2,2 Hizmetler 4,1 5,3 5,9 6,8 5,5 5,8 3,7 3,5 3,0 4,0 Ticaret 3,2 5,4 5,5 6,4 5,1 3,2 0,2 0,8 1,5 1,4 Ulaştırma 2,5 4 4,0 4,9 3,9 3,3 2,8 3,1 1,4 2,6 Bilgi, İletişim 4,4 2,4 0,5 3,7 2,8-1,5 5,5 2,8 6,6 3,4 Finans ve Sigorta 6,5 8,5 11,0 12,7 9,8 14,0 7,1 5,2 3,0 7,0 Gayri Menkul Faaliyetleri 1,3 1,3 1,7 2,3 1,7 2,1 2,1 2,4 3,8 2,6 Mesleki Bilimsel Faal. 5,7 7,0 7,1 6,9 6,6 11,7 9,7 10,8 10,7 10,8 Kamu Yönetimi 4,5 4,0 4,5 4,2 4,3 4,2 3,6 1,9 1,5 2,7 Eğitim 4,5 4,3 5,0 4,4 4,5 5,7 6,3 6,5 8,6 6,7 Dolaylı Ölçü. Mali Aracılık H. 6,4 9,4 14,9 17,4 12,5 16,7 10,3 2,6 2,5 7,3 Vergi-Sübvansiyon 1,7 5,3 4,8 5,1 4,3 5,2 0,8 1,4 3,2 2,6 GSYH 3,1 4,7 4,3 4,6 4,2 4,9 2,3 1,9 2,6 2,9 Kaynak: TUİK EKONOMİK YÖNÜYLE 19

20 Dördüncü çeyrekte aylık sanayi üretim endeksindeki ortalama artış yüzde 2,5 dir. Aynı dönemde ara mallarının üretimi yüzde 0, dayanıklı tüketim malları üretimi yüzde 1,9, yatırım mallarının üretimi ise ortalama yüzde 4,9 oranında artmıştır. Dördüncü çeyrekte imalat sanayi kapasite kullanım oranı da ortalama olarak yüzde 74,7 olmuş, bir önceki yılın aynı dönemine göre 1,3 puan azalma kaydetmiştir. Aynı dönemde elektrik üretimi yüzde 1,8, otomotiv üretimi yüzde 17,2 ve beyaz eşya üretimi yüzde 8,1 oranında artmıştır. -İşgücü Piyasasındaki Gelişmeler: 2014 yılının Aralık döneminde 2013 yılının aynı dönemine göre, işgücü arzı (sivil işgücü) bin kişi artarken, işgücü talebi (sivil istihdam) bin kişi artmıştır. Buna göre işsiz sayısı aynı dönem itibarıyla 563 bin kişi artmıştır. Söz konusu dönemde 2013 yılının aynı dönemine göre, istihdam tarımda 371 bin kişi, tarım dışı sektörlerde ise 951 bin kişi artış kaydetmiştir. Sanayi sektöründe istihdam 135 bin kişi, hizmetler sektöründe (inşaat dâhil) ise 816 bin kişi artmıştır. Türkiye genelindeki işsizlik oranı 2014 yılının Aralık döneminde 2013 yılının aynı dönemine göre 1,3 puan artarak yüzde 10,9 olarak gerçekleşmiştir yılında işsizlik oranı 2013 yılına göre 0,9 puan artarak yüzde 9,9 seviyesinde gerçekleşmiştir. Tablo 5: İşgücü Piyasasındaki Gelişmeler Yıllık Yıllık I II III IV I II III IV Aralık Dönemi Nüfus (15-64) Î.K.O. (%) 48,3 50,5 47,2 49,2 49,1 47,8 49,1 51,2 51,2 50,5 50,2 İşgücü İstihdam İşsiz İşsizlik Oranı (%) 9,0 9,9 9,7 8,2 9,0 9,3 10,2 8,8 10,1 10,7 10,9 Tarım Dışı İ.O. 10,9 12,0 11,6 10,0 11,2 11,0 12,1 10,7 12,3 12,7 12,9 Tarım Sanayi Hizmetler (*) Kaynak: TUİK, (*) İnşaat dahildir Tablo 6: Talep Unsurlarında Gelişmeler (Bir Önceki Yılın Aynı Dönemine Göre Yüzde Değişme) I.Ç. II.Ç. III.Ç. IV.Ç. Yıllık I.Ç. II.Ç. III.Ç. IV.Ç. Yıllık Toplam Tüketim 3,7 5,9 5,1 6,4 5,3 3,4 0,7 0,9 2,2 1,8 Kamu 7,9 8 1,9 7,9 6,5 9,2 2,5 6,6 1,7 4,6 Özel 3,1 5,6 5,6 6,1 5,1 2,6 0,4 0,1 2,4 1,3 Sabit Sermaye Yatırımı 0,5 3,6 5,8 7,5 4,4-0,3-3,5-0,4-1 -1,3 Kamu 53, ,1 12,9 24,1-5,2-11,7-10,4-7,3-8,8 Özel -5,8-0,7 3,1 5,9 0,5 0,6-1,6 2,1 0,9 0,5 Stok Değişimi (1) 1,5 2,9 1,1 0,8 1,6-0,4-0,1-1,1 1,4 0 Top. Nihai Yurt İçi 2,9 5,3 5,3 6,6 5,1 2,5-0,4 0,6 1,5 1 Talep Toplam Yurt İçi 4,4 8,2 6,3 7,9 6,7 2,2-0,5-0,5 2,9 1 Talep Net Mal ve Hiz. -1,4-3,6-2 -3,2-2,6 2,6 2,8 2,4-0,4 1,8 İhracatı(1) Mal ve Hizmet 3,1 0,1-2,2-1,2-0,2 11,1 5,5 7,9 3,4 6,8 İhracatı Mal ve Hizmet 7,8 12,6 5,2 10,5 9 0,7-4,3-1,6 4,6-0,2 İthalatı GSYH 3,1 4,7 4,3 4,6 4,2 4,9 2,3 1,9 2,6 2,9 20 EKONOMİK YÖNÜYLE

21 2014 yılında kamu tüketim harcamaları 2013 yılına göre yüzde 4,6 oranında artmıştır. Buna karşılık aynı dönemde kamu sabit sermaye yatırımları yüzde -8,8 oranında azalmıştır. Aynı dönemde özel sektör sabit sermaye yatırımlarındaki artış 0,5 ile aynı kalmıştır. Yatırım harcamalarındaki artış hızının çok düşük olması gelecek yıllar için olumsuzluk gelişme göstergesi olarak alınabilir. Tablo 7: İmalat Sanayi Kapasite Kullanım Oranları (%, Nace Rev 2) Yıllık Toplam İmalat 80,2 76,7 65,2 72,6 75, ,6 74,4 Gıda Ürünlen 76 73,6 68,4 70,3 70,2 71,7 71,9 71,3 Giyim Eşyası 77, ,1 75,3 76,4 77,8 77,4 77,8 Petrol Ürünleri 91,3 87, ,8 75,3 76, Kimyasal Madde 73,3 72,4 68,9 80,4 82,6 80,5 77,8 76,5 Metalik Olmayan Ürünler 81,8 76,6 65,8 75,2 78,7 76,3 76,7 77,5 Ana Metal 85,6 82,7 70,1 76,8 77,9 77,6 77,4 74,7 Motorlu Taşıtlar 85,9 83,3 57,4 69,8 76,4 70,7 74,3 68,8 Mal Grupları Dayanıklı Tüketim 73,9 67,9 66,1 70,7 74,5 73,6 72,4 72,2 Dayanıksız Tüketim 74,6 72,7 68,7 71,9 72,1 72,9 72,9 73,1 Tüketim Malları 74,4 71,8 68,2 71,7 72, ,8 72,9 Ara Malları 81,2 77,1 67,7 75,9 77,7 76,1 76,3 76,3 Yatınm Malları 82,3 79,6 57,6 68,8 74,9 72,3 74,3 72,7 Kaynak: TCMB Tablo 8: Aylık Kapasite Kullanım Oranı YılIık Mar. Nis. May. Haz. Tem. Ağu. Eyl. Eki. Kas. Ara. Oca. Şub. Mar. İmalat Sanayii 74,6 74,4 73,1 74,4 74,4 75,3 74,9 74,7 74,4 74,9 74,5 74,6 73,7 72,8 72,4 Gıda Ürünleri 71,9 71,3 69,9 70,6 70,3 71,1 71,1 69,2 69,6 73,1 72,8 73,1 72,1 70,3 69,3 Giyim 77,4 77,8 76,4 78,2 79,2 78,2 79,5 78, ,3 77,5 77,5 75,6 74,7 74,1 Petrol Ürünleri ,4 67,9 63,6 64,3 72,1 74,6 77,4 80,3 76,2 69,4 72,4 72,2 Kimya 77,8 76,5 80,2 78,6 80, f3 77,1 72,3 72,5 70,3 74,2 76,8 78,5 74,7 Metal Olm. 76,7 77,5 75,4 77,6 78,5 80,1 79,5 77,3 78,4 78,1 76,4 76,9 74,7 72,1 71,3 Ana Metal 77,4 74,7 74,3 72,2 71, , ,6 75,4 74,1 74,9 74, Motorlu Taşıtlar 74, ,6 68,7 65,5 68, ,3 67,9 68,3 70,6 72,1 71,8 70,8 72,7 Kaynak TCMB -Enflasyondaki Gelişmeler 2014 yılında fiyat artışları beklentilerin ve hedeflerin üzerinde olmuştur. TÜFE 2014 yılı sonunda yüzde 8,17 oranında artmış, 2015 yılının ilk çeyreğinde de artmaya devam etmiştir. Tablo 9: Türkiye deki fiyat gelişmeleri ( ) -GSYH Deflatörü ,1 9,3 6,2 12,0 5,3 5,7 8,6 6,9 6,7 7,7 Türkiye deki fiyat gelişmeleri ( ) - Yıl Sonu TÜFE ,7 9,7 8,4 10,1 6,5 6,4 10,4 6,2 7,4 8,17 EKONOMİK YÖNÜYLE 21

22 2014 yılı ve 2015 yılı ilk çeyreğindeki fiyat artışlarının gıda fiyatları artışının önemli yer ettiği anlaşılmaktadır. Tablo 10: Mart ayı itibariyle özel kapsamlı TÜFE Göstergelerinin Gelişimi (Yüzde) Grup Kapsam Aylık Ocak-Mart 12 Aylık Yıllık Ortalama TÜFE Genel 1,13 1,19 3,57 3,03 8,39 7,61 7,7 8,7 A Mevsimlik ürünler hariç 0,76 0,89 4,23 3,02 9,4 6,78 7,67 8,57 B İşlenmemiş gıda ürünleri hariç 0,89 0,72 2,61 1,32 8,18 6,24 7,16 7,98 C Enerji hariç 1,4 1,13 4,14 3,2 9,06 8,81 7,95 9,84 D (B) ve (C) 1,17 0,58 3,09 1,22 8,92 7,42 7,36 9,19 E (C) ve alkollü içkiler ile tütün ürünleri hariç 1,5 1,19 3,92 3,17 9,47 9,15 7,7 10,24 F (E) ve fiyatları yönetilen/yönlendirilen diğer ürünler, dolaylı vergiler hariç 22 EKONOMİK YÖNÜYLE 1,53 1,2 3,63 3,15 9,38 9,23 7,8 10,15 G (F) ve (B) 1,32 0,61 2,48 0,93 9,43 7,69 7,11 9,5 H (D) ve alkollü içkiler, tütün ürünleri ile altın hariç 1,25 0,61 2,65 0,96 9,52 7,75 7,23 9,64 I Kaynak: TUİK (C), gıda ve alkolsüz içecekler, alkollü içkiler ile tütün ürünleri ve altın hariç -Dış Ticaret ve Cari İşlemler Dengesi 1,2 0,61 2,22 0,69 9,32 7,1 6,94 8, yılında dış ticaret rakamlarındaki olumlu gelişme son aylarda zayıflamıştır. TÜİK verilerine göre, 2014 yılı ihracatı yüzde 3,8 oranında artarak 157,628 milyon dolar olmuştur. Kasım ayı ihracatı geçtiğimiz yılın aynı dönemine göre yüzde -7,5 azalarak 13milyar 132 milyon dolar olmuştur yılı Ocak Şubat aylarında 2014 yılının aynı dönemine göre yüzde -3,4 oranında azalmıştır yılının ilk yarısında ihracatın azalma eğiliminde olacağı anlaşılmaktadır. Dünyadaki döviz kurlarındaki istikrarsızlık, Türkiye nin en yüksek oranda ihracat yaptığı AB ülkelerindeki düşük büyüme ihracatı olumsuz yönde etkilemektedir yılının ilk iki ayında kara taşıtları, kıymetli taşlar ve mamulleri fasıllarının dışındaki bütün kalemlerde ihracat düşmesi görülmektedir. Tablo 11: Sektörel İhracat (Milyon Dolar) Yıllık Yüzde Yüzde Ocak-Şubat Değişme Değişme Toplam , ,4 Tarım ve Ormancılık , ,2 Madencilik , ,1 İmalat ,9 Diğer Sektörler Toplamı , ,2 Seçilmiş Fasıllara Göre İhracat Kara taşıtları , ,1 İnci kıymetli taş ve mamülleri , ,9 Demir ve çelik , ,3 Kazan-makina-mek.cihaz , ,3 Elektrikli makina. cihazlar , ,7 Örme giyim eşyası , ,9

23 Tablo 11 devamı: Sektörel İhracat (Milyon Dolar) Mineral yakıt. mineral yağlar , ,3 Demir veya çelikten eşya , ,6 Örülmemiş giyim eşyası , ,9 Plastik ve mamulleri , ,9 Yenilen meyveler , ,2 Diğer Fasıllar Toplamı , Kaynak TUİK Tablo 12: Cari İşlemler Dengesi (Milyon Dolar) Yıllık Ocak-Şubat I. Dış Ticaret Dengesi İhracat f.o.b İthalat c.i.f Diğer II. Hizmetler Dengesi (Net) Taşımacılık Seyahat İnşaat Hizmetleri Sigorta Hizmetleri Finansal Hizmetler Diğer Ticari Hizmetler Resmi Hizmetler Diğer Hizmetler III. Birincil Gelir Dengesi Ücret Ödemeleri Yatırım Geliri Doğrudan Yatırımlar Portföy Yatırımları Diğer Yatırımlar Faiz Geliri Faiz Gideri Uzun Vade Kısa Vade IV. İkincil Gelir Dengesi Cari İşlemler Dengesi Kaynak: TCMB (Ödemeler Dengesi 6. El Kitabı) 2013 yılında cari işlemler açığı milyon dolar olmuş, bu miktar 2014 yılında milyon dolara inmiştir. Cari açık yüzde 20.8 oranında azalmıştır yılında ithalat azalmıştır yılında milyon dolar olan ithalat 2014 yılında milyon dolar olmuştur. İhracatın 2014 yılında yüzde 3.8 oranında artması ve ihracatın düşmesi dış ticaret ekonomik büyümeye katkı sağlamıştır. EKONOMİK YÖNÜYLE 23

24 Tablo 13: Geniş Ekonomik Gruplara Göre İthalat (Milyon Dolar) Yıllık Yüzde Ocak-Şubat Yüzde Değişme Değişme Toplam İthalat , ,6 Yatırım Malları , ,5 Ara malları , ,9 Tüketim Malları , ,7 Diğer , ,7 Enerji İthalatı (27. Fasıl) , ,7 Enerji Dışı İthalat , ,1 Kaynak: TÜİK 2014 yılında Ara malları ithalatı milyon dolar ile en yüksek fasıl olmuştur. Yatırım malları ithalatı milyon dolar olmuştur yılının Ocak- Şubat aylarında ithalat yüzde -10,6 oranında azalmıştır yılında ihracat ve ithalatın birlikte azalma eğiliminde olduğu görülmektedir. Döviz kurlarındaki istikrarsızlık ve belirsizlik ithalat ve ihracatı etkilemektedir. Reel Kur Endeksi bu konuda yol gösterici olabilir. 24 EKONOMİK YÖNÜYLE

25 Tablo 14: İhracatın İthalatı Karşılama Oranı (%) Yıllık Ocak-Kasım ,9 71, ,1 69, , , U 60, ,1 63, ,4 65, ,5 73, ,4 61, , ,5 64, ,3 60, ,1 65,5 Kaynak: TÜİK -Kamu Maliyesi ve Politikası 2014 yılında da mali disiplinin devam ettiği anlaşılmaktadır yılı bütçe açığı /GSYH oranı yüzde 1,3 gibi düşük oranda gerçekleşmiştir yılında Merkezi Yönetim bütçe açığı bir önceki AB tanımlı kamu borç stoku/gsyh oranı 33,5 oranında olmuştur. Kamu borç stoku bakımından iyileşmenin sürdüğü görülmektedir yılında Merkezi Yönetim bütçe açığı bir önceki yıla göre bir miktar artmıştır yılında faiz dışı harcamalardaki yüksek artış vergi dışı gelirlerdeki artışla karşılanmıştır. EKONOMİK YÖNÜYLE 25

26 Tablo 15: Merkezi Yönetim Bütçe Harcamaları Milyon TL Ocak-Şubat Değişim (%) 2015 Bütçe Baş. Ödeneği Gerç. Oranı (%) 26 EKONOMİK YÖNÜYLE Merkezi Yönetim Bütçe Harcamaları , ,7 Faiz Dışı Harcamalar , ,0 Personel Giderleri , ,8 Sos. Güv. Kur. Devlet Primi , ,9 Mal ve Hizmet Alımları , ,0 Savunma-Güvenlik harcamaları , ,7 Sağlık Harcamaları , ,9 Diğer , ,0 Cari Transferler , ,3 KİT Görev Zararları , ,1 Sos. Güv. Kuruluşları , ,0 Gelirden Ayrılan Paylar , ,7 Tarımsal Destekleme , ,9 Diğer , ,9 Sermaye Giderleri , ,8 Sermaye Transferleri , ,2 Borç Verme , ,1 Yurtiçi , ,6 Yurtdışı , ,0 Yedek Ödenek ,0 Faiz Harcamaları , ,0 İç Borç Faizi , ,4 Dış Borç Faizi , ,9 Diğer Faiz Gid. ve Türev Ürün Gid , ,7 Kaynak: Maliye Bakanlığı Tablo 16: Merkezi Yönetim Borç Stoku Milyon TL 2014 (Yılsonu) 2015 (Şubat) Değişme (%) Merkezi Yönetim Brüt Borç Stoku ,3 İç Borç Stoku ,6 Devlet Tahvili ,3 Hazine Bonosu Dış Borç Stoku ,0 Uluslararası tahvil ,6 Kredi ,4 Borç Stoku Döviz-Faiz Yapısı ,3 TL-Sabit Faizli ,1 TL-Değişken Faizli ,4 Döviz Cinsinden ve Dövize Endeksli ,0 Sabit Faizli ,4 Değişken Faizli ,1 Nakit İç Borçlanmanın Ortalama Vadesi (Ay) 68,5 71,9 5,1 Nakit İç Borçlanmanın Ortalama Maliyeti (%) 9,6 7,9-17,9 Kaynak: Maliye Bakanlığı

27 Tablo 17: Açılan ve Kapanan Şirket Bilgileri Açılan Şirket Sayısı (Limited+Anonim) Açılan Şirket Sayısı (Yüzde Değişim) Ocak Ocak 22,4-12,1-20,6 39,1 Şubat Şubat 20-22, ,3 Mart Mart 6-30, ,9 Nisan Nisan 9,9-31,8 40,5 8,4 Mayıs Mayıs 10,3-27,2 38,9 6,8 Haziran Haziran 13,9-36,8 30,7 21,9 Temmumuz Tem , ,1 8,5 Ağustos Ağustos -11,6-37,9 28,9 33,5 Eylül Eylül -3,8-27,2 51,4 23,7 Ekim Ekim 3, ,7 24,5 Kasım Kasım 6,4-4,9 38,5 5,4 Aralık Aralık -8,6-30,2 39, Toplam Toplam 5,9-27,3 26, Kapanan Şirket Sayısı (Limited+Anonim) Kapanan Şirket Sayısı (Yüzde Değişim) Ocak Ocak 12,9 11,7 32,8-7,3 Şubat Şubat -5,4 9,9 10,4-0,8 Mart Mart 4,4-17,5 39-6,8 Nisan Nisan 31-26, ,7 Mayıs Mayıs 52,9-7,8 8,6-18,8 Haziran Haziran 26,6-4,4-7,8-10,1 Temmuz Temmuz 14,3 33 3,6-32,9 Ağustos Ağustos 27,6 1,2-4,9-12,6 Eylül Eylül 6,7 8,6 18,1-11 Ekim Ekim 17,5 14,6-14,3-0,9 Kasım Kasım 21,7 49,1-9,7-0,9 Aralık Aralık -0,2 26,5 10, Toplam Toplam 15,1 8,4 10, Kaynak: TOBB III Yılında Denizli Ekonomisindeki Gelişmeler Ekonomisi ihracata dayalı olan Denizli, 2014 yılında Türkiye ekonomisine paralel gelişme göstermiştir. Aşağıdaki tabloda Türkiye İhracatçılar Meclisi nin (TİM) verilerine göre 2014 yılında ihracatçı 1000 firma arasına giren Denizlili firmalar gösterilmiştir. EKONOMİK YÖNÜYLE 27

28 Tablo 18: Denizli den ilk 1000 içerisinde yer alan firmalar S.N 45. BAŞAK METAL TİC. VE SAN. A.Ş. 60. MENDERES TEKS. SAN. VE TİC. A.Ş. 63. KOCAER HADDECİLİK SAN. VE TİC. A.Ş. 85. DTS DENİZLİ TEKSTİL DIŞ TİC. A.Ş. 87. KARDEMİR İTH. İHR. LTD. ŞTİ 28 EKONOMİK YÖNÜYLE FİRMA ADI 118. SEVAL İHRACAT İTHALAT VE PAZARLAMA TİC. LTD. ŞTİ GAMATEKS TEKS. SAN. VE TİC. A.Ş ER-BAKIR ELEKTROLİTİK BAKIR MAMULLERİ A.Ş KÜÇÜKER TEKS. DIŞ TİC. AŞ ABALIOĞLU YEM SOYA VE TEKS. SAN. A.Ş CMK KABLO ELEKTRİK SANAYİ İÇ VE DIŞ TİCARET LTD. ŞTİ ÖZGÜVEN DIŞ TİC. TEL VE KABLO SAN. VE TİC. LTD. ŞTİ ELSAN ELEKTRİK GEREÇLERİ SAN. VE TİC. A.Ş OĞUZHAN TEKSTİL TURİZM İNŞAAT SAN. VE TİC. A.Ş AL TEKSTİL KONFEKSİYON SAN. TİC. LTD. ŞTİ DENİZ TEKSTİL SAN. VE TİC. A.Ş KOCAER DIŞ TICARET A.Ş KAYNAK İPLİK SAN. VE TİC. A.Ş YAŞARTEKS TEKSTİL SANAYİ TİC. A.Ş OCS KABLO SAN. VE TİC. A.Ş OZANTEKS TEKSTIL SAN.VE TIC. A.Ş 857. ALPER İÇ VE DIŞ TİC.LTD.ŞTİ NATURAL TEKSTIL TIC.LTD.STI EKE TEKSTİL KONFEKSİYON TURİZM SAN.VE TİC.A.Ş HÜRSAN HAVLU ÜRETİM SAN.VE TİC.A.Ş ABALIOĞLU SU ÜRÜNL.GIDA TAR.İNŞ.İTH.İHR.SAN.TİC.LTD.ŞTİ. (Araştırmaya Katılmıyor) Kaynak: DENİB 2014 yılı TİM araştırma raporuna göre ilk 1000 ihracatçı firma arasına Denizli den 24 firmanın yer alması, il ekonomisinin ihracata dayalı büyüdüğünün göstergesi olmuştur. Denizli nin sanayisi ve ticareti geniş ölçüde dünya pazarlarının etkisi altında olduğu için ihracat rakamlarındaki gelişme ekonomik gidişin önemli bir göstergesidir. Tablo 19: Denizli ihracat rakamları Yıl İhracat (Bin $) (Ocak-Mart) Kaynak: TUİK 2014 yılında Denizli ihracatı, geçen yıla oranla yüzde 2,55 artarak dolar olmuştur. Sektör bazında en fazla ihracat Hazır Giyim ve Konfeksiyon alanında olmuştur.

29 2015 yılının ilk çeyreğinde (Ocak, Şubat, Mart) Denizli ihracatı, 2014 yılı ilk çeyreğine göre %-28,85 oranında azalarak dolara gerilemiştir. Genel olarak ihracatı düzenli artış gösteren Denizli de 2015 yılı ilk çeyreği olumsuz olmuştur yılının ilk çeyreğinde görülen ihracattaki azalma %-28,85 oranı ile Türkiye nin aynı dönemdeki %-6.8 oranındaki düşüşten çok yüksek bir değerdir. Tablo 20: Denizli ithalat rakamları Yıl İhracat(Bin $) (Ocak-Mart) Kaynak: TUİK 2014 yılı ithalatı 2013 yılına göre yüzde -1.5 oranında azalarak dolar olmuştur yılı Ocak ve Şubat ayları ithalatı geçen yılın aynı dönemine göre %-13,43 oranında gerilemiştir. Denizli nin iki aylık ithalatı dolar olmuştur. Kentin ihracatı ithalatından fazla olmaya devam etmektedir. İlk 500 ve ikinci 500 sıralamasındaki Denizli firmaları Denizli sanayisi çeşitlenmeye de devam etmektedir. İstanbul Sanayi Odası tarafından her yıl düzenlenen Türkiye nin en büyük ilk 500 ve ikinci 500 firma arasındaki Denizli kökenli kuruluşların farklı sektörlerde yerlerini almaları bu çeşitlenmeyi desteklemektedir. Tablo 21: İlk 500 ve İkinci 500 sıralamasına giren firmalar İlk 500 e giren Firmalar Firma Adı İlk 500 de yıllar itibariyle Büyük Firma Sıralaması Abalıoğlu Yem Soya ve Tek. S.ve T. A.Ş Atom Kablo San. Ve Tic. A.Ş Aynes Gıda Sanayi Tic. A.Ş Denizli Basma ve Boya San. A.Ş Denizli Çimento San. ve Tic. A.Ş Dentaş Ambalaj ve Kağıt San. ve Tic. A.Ş Erbakır Elektrolitik Bakır Mam. S. T. A.Ş Kar-Demir Haddecilik S. ve T. Ltd. Şti Kocaer Haddecilik San. ve Tic. Ltd. Şti Küçüker Tekstil San. Ve Tic. A.Ş Menderes Tekstil San. ve Tic. A.Ş Modern Beton San.Tic.A.Ş Nexans İletişim End. Ve Tic. A.Ş Ozanteks Tekstil San. ve Tic. A.Ş Pamukkale Kablo San. Ve Tic. A.Ş Seval Kablo Aydınlatma Cihazları İth. İhr. San. ve Tic. A.Ş İLK 500 e giren Toplam Firma Sayısı İkinci 500 e giren Firmalar Firma Adı İkinci 500 de yıllar itibariyle Büyük Firma Sıralaması Abalıoğlu Tekstil Sanayi T. A.Ş EKONOMİK YÖNÜYLE 29

30 Tablo 21 devamı: İlk 500 ve İkinci 500 sıralamasına giren firmalar Altınbaşak Tekstil San. Ve Tic. A.Ş Akça Hazır Beton San. Ve Tic. A.Ş Atom Kablo San. Ve Tic. A.Ş Aynes Gıda Sanayi Tic. A.Ş Aysüt Süt Ürünleri ve San. ve Tic. Ltd. Şti Ayyem Tarım Gıda San. ve Tic. Ltd. Şti CMK Kablo Elektrik Sanayi İç ve Dış Tic. Ltd. Şti Çarkıt Kablo San. Ve Tic. A.Ş Değirmenci Tekstil Havlu ve Örme San. Tic. Ltd. Şti Deniz Tekstil San. ve Tic. A.Ş Denizli Basma ve Boya San. A.Ş Denizli Cam Sanayi ve Tic. A.Ş Doksan Denizli Dokuma Sanayi ve Tic. A.Ş Ekdemir Haddecilik ve Tekstil San. Tic. A.Ş Eke Tekstil Konfeksiyon Turizm San. Tic. A.Ş Erikoğlu Emaye Bakır Tel Sanayi A.Ş Funika Ev Giyimi İp. Dok. Teks. Boyama Konf. Paz. San. ve Tic. A.Ş Gamateks Tekstil Sanayi ve Ticaret A.Ş Gökhan Tekstil San. ve Tic. A.Ş Göveçlik İplik San. ve Tic. A.Ş Hürsan Havlu Üretim Sanayi ve Ticaret A.Ş İpekyolu Tekstil San. ve Tic. A.Ş Kaynak İplik San. ve Tic. A.Ş Kocaer Haddecilik San. ve Tic. Ltd. Şti Küçüker Tekstil San. Ve Tic. A.Ş Modern Beton San. Ve Tic. A.Ş Nesa Tekstil Sanayi ve Tic. A.Ş Ozanteks Tekstil San. ve Tic. A.Ş Özgüven Kablo San. Ve Tic. San. Ltd. Şti Pamukkale Kablo San. Ve Tic. A.Ş Seval Kablo Ayd.Cih. İth. İhr. San. Ve Tic. A.Ş Shamrock Tekstil San. ve Tic. A.Ş Tümteks Tekstil San. ve Tic. A.Ş İkinci 500 e giren Toplam Firma Sayısı Kaynak: İstanbul Sanayi Odası İstanbul Sanayi Odası tarafından 2014 yılında yapılan Türkiye nin 2013 yılında en büyük 1000 firması arasına Denizli den 24 firma girmiştir. Bu 24 firmanın 7 si tekstil ve konfeksiyon sektöründe üretim yapan firmalardır. 15 firma metal, bakır işleme, kablo, kağıt, çimento ve beton sanayinde üretim yapmaktadır. Gıda ve yem sanayinde 2 firma sıralamada yer almıştır. Belirtilen firmaların yanı sıra mermer, cam sanayi, metal ve metal işleme sanayi, deri sanayi, gıda sanayi hızla gelişmektedir. Kısacası Denizli sanayi, güçlenerek ve çeşitlenerek gelişmesini sürdürmektedir. Tablo 22: Son 5 yılda ISO sıralamasındaki ilk 1000 firmanın sektörel dağılımı 30 EKONOMİK YÖNÜYLE Sektörler Metal, bakır, kablo, çimento, kağıt Gıda-yem Tekstil TOPLAM Kaynak: İstanbul Sanayi Odası

31 Grafik 6: ISO sıralamasında ilk 1000 firma içinde yer alan firmaların sektörel dağılımı İstihdamdaki Gelişmeler Denizli deki ekonomik gelişmeler incelendiğinde istihdam artışı Türkiye deki artışın üzerinde olmuştur. Denizli işgücü piyasası verileri incelendiğinde ilde sanayinin ihtiyacı olan kalifiye işgücü, sanayinin göstermiş olduğu çeşitliliği besleyecek zenginliktedir. Denizli de eğitime verilen önem profesyonel yönetici ve kalifiye iş gücü havuzunu beslemektedir. Tablo 23: Denizli de Çalışan Sigortalı İşçi Sayısı Yıllar Çalışan Sayıları Kaynak: Denizli SGK İl Müdürlüğü Denizli de istihdam artışı devam etmektedir yılında 2013 yılına göre yüzde 3,46 oranında sigortalı işçi sayısı artmıştır. İşgücüne katılım oranı ve kadın işçi istihdamı bakımından Türkiye geneline göre yüksektir ve İlimiz örnek olabilecek durumdadır. Enerji kullanımı 2014 yılında sanayinin elektrik enerjisi kullanımı kilowat/saat olmuştur. Bu miktar 2013 yılında , 2012 yılında ise kilowat/saat idi. Yatırımlar Ekonomik durumun ileriye dönük gelişmesini en iyi açıklayan gösterge yatırımlardaki artıştır. Aşağıdaki tabloda Denizli de yılları arasında alınan yatırım teşvik belge sayısı, yüzdelik değişimleri, teşvik miktarları ve teşvik miktarlarının yüzdelik değişimleri görülmektedir. EKONOMİK YÖNÜYLE 31

32 Tablo 24: Denizli de Yıllar İtibariyle Alınan Yatırım Teşvikleri (TL) Yıllar Alınan Teşvik Sayısı 32 EKONOMİK YÖNÜYLE Alınan Teşvik Sayısı Değişim (%) Teşvik Tutarı (TL) Teşvik Tutarı Değişim (%) , , , , , , ,64 Kaynak: Denizli Sanayi Odası Son 5 yılın yatırım teşvikleri incelendiğinde yıllara göre farklılık olduğu görülmektedir. Denizli de 2010 yılında 62 teşvik alınırken, bunun teşvik tutarı TL dir. Alınan teşvik sayıları yıllar itibariyle kıyaslandığında; 2010 a göre 2011 yılında yüzde 19,35 lik artış, 2011 e göre 2012 yılında yüzde 4,05 lik azalma, 2012 ye göre 2013 yılında yüzde 38,03 lük artış ve 2013 e göre 2014 yılında yüzde 63 lük bir azalma söz konusudur. Teşvik tutarları incelendiğinde ise bir önceki yıla oranla 2011 yılında yüzde 36,28 lik azalma, 2012 yılında yüzde 59,44 lük azalma, 2013 yılında yüzde 64,31 lik artış ve 2014 yılında yüzde 22,64 lük artış meydana geldiği görülmektedir. Yatırım Teşvik Tutarı ise 2012 yılına göre yüzde 38 artarak TL ye çıkmıştır. İnşaat Sektörü: Denizli nin en dinamik sektörlerinden birisi de inşaat sektörüdür yılında inşaat sektörü gelişmesini sürdürmüştür. Merkezefendi Belediyesi ve Pamukkale Belediyesi nden alınan bilgilere göre, 2014 yılında mesken için 8568, işyeri için de 896 yapı kullanma izin belgesi (iskan ruhsatı) verilmiştir. Yapı ruhsat ları kapsamında ise mesken yeni yapı için , işyeri yeni yapı için 1527 ruhsat verilmiştir. Turizm: İç ve dış turizme 12 ay boyunca hizmet sunabilen ilimiz en çok turist çeken iller sıralamasında ülkemizde Antalya, İstanbul ve Muğla dan sonra 4. sırada yer almaktadır yılında 1 milyon 699 bin 772 turist tarafından ziyaret edilen dünyaca ünlü Beyaz Cennet Pamukkale, 2014 yılında ise 1 milyon 875 bin turist tarafından ziyaret edilmiştir. Laodikya Antik Kenti 2012 yılında , 2013 yılında , 2014 yılında ise kişi tarafından ziyaret edilmiştir. Sarayköy ilçesi ile Karahayıt mahallesindeki termal su ve termal çamurun bulunduğu kaplıcalarda, 2014 yılında ortalama 2.5 milyon turist ağırlanmıştır. Denizli de bilhassa Karahayıt kasabasında bulunan şifalı termal kırmızı su şifa dağıtan bir kaynak olup, bölgenin bu kaynağının layıkıyla değerlendirilmesi ve ekonomiye kazandırılması yönünde önemli adımlar atılmaktadır. Bu şifalı su, Ege Üniversitesi Hidroklimatoloji Enstitüsü nün yapmış olduğu çalışmalara ve Sağlık Bakanlığı nca yapılmış olan değerlendirmelere göre sodyum, potasyum, kalsiyum, magnezyum, demir, alüminyum, metaborik asit, metafilikat asit, serbest karbondioksit, klorür, florür, sülfat, hidrogfosfat, bikarbonat gibi mineraller içermektedir. Firma Sayıları Denizli Ticaret Odası na kayıtlı faal üye sayısı 2012 yılında , 2013 yılında ve 2014 yılında

33 dur yılında yeni kayıt olan üye sayısı 1859, kaydını sildiren üye sayısı ise 701 dir. Denizli nin adıyla özdeşleşen sektörlerin yanı sıra seracılık, lojistik, turizm gibi sektörlerin de ülke ve dünya gündeminde bilinirliğini artırmak amacıyla 2014 yılında başarılı çalışmalar yapılmış, bu alandaki yatırımlar artmaktadır. Denizli deki Sanayi Bölgeleri Sanayi sektörünün gelişmesinde gerekli olan alt yapı ilimizde vardır. Var olan Organize Sanayi Bölgeleri ve özellikleri kısaca aşağıda belirtilmiştir. Denizli Organize Sanayi Bölgesi (Honaz): 1975 yılında kurulan Denizli Organize Sanayi Bölgesi; M2 alana sahiptir. Bölgede 159 adet muhtelif büyüklükte sanayi parseli bulunmakta olup, parsellerin tamamı tahsis edilmiş durumdadır. Parsel büyüklükleri m 2 ile m 2 arasında değişmektedir. Deri Organize Sanayi Bölgesi (Honaz): m 2 alana sahiptir. Halen bazı firmaların inşa çalışmaları sürmektedir. Mermer Organize Sanayi Bölgesi (Honaz); Kısmen faal durumda olan Bölge, m 2 alana sahiptir. Özdemir Sabancı Organize Sanayi Bölgesi (Çardak): 1996 yılında kurulan ve m 2 alana sahip olan Bölge, Denizli ye 60 kilometre mesafede olup, Uluslararası niteliğe sahip hava alanına 2 kilometre uzaklıktadır. Bölgede toplam 98 adet sanayi parseli bulunmaktadır. Bu bölgede yatırım yapmaları konusunda değişik firmalarla görüşülmüş olup, Çardak Özdemir Sabancı OSB nin altyapı ve diğer eksiklikleri en kısa sürede tamamlanarak faaliyete geçirilecektir. Sarayköy Tarıma Dayalı İhtisas Organize Sanayi Bölgesi (Sarayköy): m 2 alanı bulunan ve Kızıldere Tekkehamam Jeotermal sahası içinde kurulan bölge, İzmir Limanı na 210 km. Denizli kent merkezine 32 km. Sarayköy ilçe merkezine ise 10 km. mesafededir. Sarayköy TDİ OSB, ülkemizdeki ilk Jeotermal Tarıma Dayalı İhtisas Organize Sanayi Bölgesi olma özelliğine sahiptir. OSB nin soğuk su ve altyapı eksikleri tamamlanarak yatırımcılar için hazır hale getirilmiştir. Serbest Bölge (Çardak): İhracat için yatırım ve üretimi artırmak, yabancı sermaye ve teknoloji girişini hızlandırmak ekonominin girdi ihtiyacını ucuz ve düzenli bir şekilde temin etmek, dış finansman ve ticaret imkanlarından daha fazla yararlanmak üzere hazırlanan 3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu nun 1985 yılında yürürlüğe girmesiyle ülkemizde serbest bölge uygulamaları başlamıştır. Tarım Sektöründeki Gelişmeler: İlimiz sahip olduğu iklim çeşitliliği ve farklı rakım özelliklerinden dolayı zengin bir ürün desenine sahiptir. Denizli de tahıl, pamuk, şeker pancarı, tütün, mısır, baklagiller gibi her türlü tarla ürünleri ile çeşitli sebzeler ve tropik ürünler hariç hemen hemen her türlü meyve yetiştirilebilmektedir. İlimizde ekonomik olarak tarımı yapılan 125 çeşit tarımsal ürün bulunmaktadır yılında hektar alanda tarla bitkileri ekimi yapılmış ve bu alanlardan toplam ton çeşitli ürün elde edilmiştir. Sebze üretiminin yapıldığı hektar alandan toplam ton üretim gerçekleştirilmiştir hektar bağ alanımızda ton üzüm üretimi yapılmıştır. EKONOMİK YÖNÜYLE 33

34 Son yıllarda büyük gelişim gösteren meyvecilikte ise hektar alandan ton çeşitli meyve üretimi gerçekleştirilmiştir. Denizli de 2014 yılı sonu itibariyle; büyükbaş, koyun, keçi ve adet tavuk olmak üzere toplam hayvan varlığı mevcuttur. Hizmet Sektöründeki Gelişmeler: Hizmet sektöründe bölgenin merkezi durumunda olan Denizli de, bankacılık ve sigortacılık sek törü hızlı bir gelişim içindedir yılı sonunda Denizli Ticaret Odası na kayıtlı banka şubesi sayısı 134, levhaya kayıtlı sigorta acentesi 227, sigorta eksper sayısı ise 19 dur. Denizli de, 12 Devlet Hastanesi, 1 Branş (Göğüs Hastanesi), 1 Ağız ve Diş Sağlığı Merkezi, 8 Özel Hastane, 10 Özel Tıp Merkezi, 1 Üniversitesi Hastanesi bulunmakta, ayrıca aile hekimliği çerçevesinde 19 Toplum Sağlığı Merkezi, 111 Aile Sağlığı Merkezi ve 279 Aile Hekimliği birimi ile sağlık hizmeti verilmektedir. Denizli de her düzeyde eğitim kurumu vardır. Pamukkale Üniversitesi nde öğrenci sayısı 2014 yılında dır. Denizli de yatak kapasiteli 5 yıldızlı beş otel; yatak kapasiteli 4 yıldızlı altı otel; 953 yatak kapasiteli 3 yıldızlı sekiz otel; 189 yatak kapasiteli iki yıldızlı üç otel vardır. Bu konularda ayrıntılı bilgiler diğer bölümlerde verilmiştir. Tekstil ve Konfeksiyon: Bu sektörün üretim ve ihracatında artışlar görülmüştür. Sektörde meydana gelen bu artış, üretim miktarı, pazar çeşitliliği ve üretim terkibinde meydana gelen değişmelerdir. Madencilik(Mermer-Traverten): Türkiye nin ikinci büyük mermer ve traverten yataklarına sahip Denizli, yıllık 600 bin metreküp mermer üretim kapasitesine sahiptir. Elektrik-Elektronik, Demir-Demir Dışı Metaller Sektörü: Bu sektörler, ağırlıklı olarak elektrolit, bakır, tel ve enerji kablosu üretiminin yapılmakta ve genellikle ürünlerini ihraç etmektedirler. Deri-Kösele Sanayi: Deri işleme, kösele ve diğer deriden mamul ürünlerin imalatında Türkiye de önemli bir konuma sahip Denizli de, özellikle kösele imalatı ön plandadır. Denizli deri sanayi, Türkiye nin yüzde 70 kösele ihtiyacını karşılamaktadır. 34 EKONOMİK YÖNÜYLE

35 II DENİZLİ HAKKINDA GENEL BİLGİLER VE EKONOMİK BAKIMDAN TARİHİ GELİŞİM EKONOMİK YÖNÜYLE 35

36 II. DENİZLİ HAKKINDA GENEL BİLGİLER VE EKONOMİK BAKIMDAN TARİHİ GELİŞİM Denizli hakkında genel bilgiler, Denizli ilinin tarihçesi ve ekonomik açıdan tarihi gelişim başlıkları altında ele alınmıştır. 1. Denizli İlinin Tarihçesi Denizli şehri, ilk defa bugünkü şehrin 6 km. kuzeyinde, Eskihisar Köyü civarında kurul muştur. Bu şehir M.Ö. ( ) yılları arasında, Suriye Kralı II. Antiyokustheos tarafın dan kurulmuş ve karısının adına izafeten Laodikya denilmiştir. Türkler Denizli havalisini zaptettikten sonra şehri, suyun bol bulunduğu bugünkü Kaleiçi mevkiine naklettirmişlerdir. Denizli adını, tarihi kaynaklarda başka başka isimler olarak rastlamaktayız. Selçuklu kayıtları ve Denizli mahkemesi serciye sicilleri (Ladik) ismini vermektedir. İbni Batuta nın seyahatnamesinde Tunguzlu denilmektedir. Timurlenk in zafer namesini yazan Şerafettin Zemdi (Tenguzlug) ve (Tonguzlug) gibi iki isimden bahsetmektedir. Tensiz kelimesi eski Türkçe de deniz demektir. Tunguzlu ise bugünkü imlasıyla Denizli demektir. Netice olarak Denizli adı, Tunguzlu ve Tonguz-lug kelimelerinin zamanla ağızdan ağza, Denizli kelimesi haline gelmesinden bugünkü şeklini almıştır. Denizli yöresinde Milattan Önce (M.Ö) dönemine ait tarihi kültürlere de rastlanmaktadır. Özellikle Kalkolitik Çağ dan bu yana Çivril yakınlarında bulunan ve kazısı yapılan Beycesultan Höyüğü ve çevresi buna en iyi örnektir. Hitit öncesi kültürlerden başka Frigler, Lidyalılar ve Perslerin yöreye egemen olduklarını gösteren belirtiler de vardır. Büyük İskender dönemiyle başlayan Helenizm devrinde Denizli çevresinde birçok metropol kentlerin kurulduğu görülmektedir. Denizli il merkezinin bulunduğu yerde Diospolis, onun ardından Rhoas adlı kentlerin varlığından söz edilmektedir. Anadolu nun Helenistik dönemi devletlerinden Bergama Krallığı tarafından M.Ö.190 yıllarında Hierapolis kenti kurulmuştur. Bugünkü eşsiz Pamukkale, Hierapolis kentinin üzerinde bulunmaktadır. Laodikya ve Hierapolis kentlerinin bu denli birbirine yakınlıklarını, her iki krallığın da ticaret yoluna egemen olma arzularına bağlamak mümkündür. Kutsallığı kuruluşundan önceye dayanan Laodik-ya Kilisesi, Hıristiyanlarca önemli ziyaret yerlerinden birisidir. Denizli de Türkler ilk kez 1070 yılında görülmüşlerdir. Selçuklu Sultanı Alparslan, emrindeki Afşin Bey ve yanındaki kumandanlar, buralara kadar akınlar düzenleyerek bölgenin Türkleşmesi için ilk adımı atmışlardır Malazgirt zaferinden sonra Anadolu, Türklerin kontrolüne girmiş; Denizli ve çevresinde Kutalmış oğlu Süleyman ve emrindeki beyler tarafından fethedilmiştir. Bu dönemden sonra Oğuz boylarından pek çok akıncıyla, Türkmen Kocası denilen bilgin veya bir mesleğin üstadı sayılabilecek kişiler de Denizli içinde çeşit li bölgelere yerleşerek boy adlarıyla anılan yerleşim yerlerini kurmuşlar ve bilgilerini buralar da yaymaya başlamışlardır. Bunlar arasında Ahi Sinan, Ahi Kaysar, Yatağan Baba, Sarı İs mail, Hüsamettin Dede gibi Türkmen Kocalarıyla; Mahmut Gazi, Seyit Gazi, Yazır, Dodurga, Ayaz, Yüreğil, Avşar gibi isimleriyle yerleşim yeri kuran komutanların da adlarından söz etmek mümkündür. 2. Haçlı seferiyle ( ) 3. Haçlı seferi ( ) sırasında haç lı orduları, bölgeden geçmeye çalışmış; özellikle 2. Haçlı seferinde Haçlılar Kazıkbeline kadar gelmiş, buradaki savaşta verdikleri kayıptan sonra sefer komutanı 7. Louis esir düşmek üzereyken kaçmış, az bir kuvvetle Antalya ya ulaşabilmiştir. Türkler Laodikya ya hakim olduktan sonra, zamanla yerleşim, antik kent dışına kayarak daha güneye, taş künk-lerle içme suyunun getirildiği, bugünkü Denizli nin oturduğu, alana yayılmıştır. Karasun-gur bin Abdullah döneminde (1230) inşa edilen Kaleiçi beş kapılı bir iş çevresi olarak planlanmıştır. Karasungur un vali ve komutanlığı sırasında tipik Selçuklu yapısı Akhan Kervansarayı ( ) inşa edilmiş; ayrıca bunların yanı sıra pek çok camii, çeşme, han ve hamam yapılmıştır de Arap Seyyah İbn-i Batuta Denizli yi ziyaret ettiğinde beyliğin başında Şüceattin İnanç Bey bulunuyordu. İbn-i Batuta, İnanç Bey ve oğlu Murat Aslan Bey 36 EKONOMİK YÖNÜYLE

37 ile görüşmüştür. İbn-i Batuta, Denizli nin yedi camii, bağ ve bahçeleri, bol suyu olduğunu, birçok Ahi tekkesi bulunduğunu, pamuklu kumaşlar dokunduğunu, tabaklık yapılarak iyi deriler üretildiğinden söz eder. Yüzyılın sonlarına doğru Germiyanoğlu Sü leyman Şah, kızı Devlet Hatunu, Yıldırım Beyazıt a verirken Denizli ve havalisini de çeyiz olarak Osmanlılara bırakmıştır (1390). Türkler Laodikya ya egemen olduktan sonra bu ad zamanla Ladik e dönüşmüştür. Şehir şimdiki alana yayılmaya başlayınca muhtemelen yeni bir isme ihtiyaç duyulmuş, Ladik adı zamanla değişerek Tonguzlu, Tonuzlu, Ten-puzluğ, Donuzlu söyleyişlerine dönüştükten sonra DENİZLİ şeklinde söylenir, yazılır olmuştur. 1.Dünya Savaşı sonrasında 15 Mayıs 1919 da Yunan ordusu İzmir e çıktığı gün ilk karşı koyma hareketlerinden biri de Denizli de gerçekleşmiştir. Mart 1919 da İzmir de kurulan Redd-i İlhak Cemiyeti nin toplantısına Denizli sancağını temsilen katılan Müftü Ahmet Hulusi Efendi, etrafına toplanan vatansever Denizlililerle, Padişah Vahdettin e Redd-i İlhak telgrafı çekmiştir. Telgrafta, Devlet ve Hükümet bu işgale karşı koymazsa, halkın bizzat karşı koyacağını ve düşmanı memlekete sokmamak için ölünceye kadar savunacağını beyan ederim. ifadelerinin kullanıldığı telgraf sonrasında 16 Mayıs 1919 Cuma günü Kayalık Cami inde cuma namazı kılındıktan sonra camideki sancak çıkarılarak tekbirlerle dolaştırılmış ve halk Bayramyeri ne çağrılmıştır. Denizli Redd-i İlhak Cemiyeti Başkanı Müftü Ahmet Hulusi Efendi, burada toplanan halka, Ne pahasına olursa olsun Yunanlılara karşı koymak gerekir. Yunanlıların işgal eylediği memleketler halkı için savaşa girişmek farz-ı ayındır. İşgale uğramayan memleketler için de farz-ı kifâyedir. Ben fetva veriyorum. Silâh ve cephane azlığı veya yokluğu hiçbir zaman kavgaya engel olmayacaktır. Hiçbir savunma aracı olmayan bir Müslüman dahi yerden üç taş alarak düşmana atmaya mecburdur. demiştir. 19 Mayıs 1919 da Mustafa Kemal Atatürk ün Samsun a ayak basmasıyla başlayan Kurtuluş Savaşı na Denizli halkı bütün benliğiyle katılmıştır. 12 Temmuz 1919 da Denizli Müdafaa-i Hukuk ve Redd-i İlhak Cmiyeti kaldırılarak Heyet-Milliye kurulmuştur. Bu arada Sivas Kongresi ne (4 Eylü 1919) Denizli sancağını temsilen Belevli Yusuf Bey, Ali Necip Bey, Helvacızade Mehmet Efendi, Dalamanlızade Mehmet Şükrü Bey katılmışlardır. Bu kongrede 4 delegeyle temsil edilen tek il Denizli olmuştur. 2. Denizli Hakkında Genel Bilgiler 2.1. İklimi Denizli ili Ege Bölgesi nde olmasına rağmen, Ege Bölgesi nin iklimi tamamen görülmez. Kıyı kesimlerinden iç bölgelere geçit yerinde olduğundan az da olsa iç bölgelerin iklimi hissedilir. Ege Bölgesi ikliminden sıcaklık biraz düşüktür. Dağlar genel olarak denize doğru dik olduğundan, denizden gelen rüzgârlara açık bulunmaktadır. Kışlar ılık ve yağışlı geçmektedir. Nüfusu 2014 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) nüfus sayımına göre, Denizli nin toplam nüfusu dür. Coğrafi Konumu Denizli, Anadolu Yarımadası nın güneybatı, Ege Bölgesi nin doğusunda yer almaktadır. Ege, İç Anadolu ve Akdeniz Bölgeleri arasında bir geçit durumundadır. Denizli nin her üç bölge üzerinde de toprakları vardır. Denizli ili doğu meridyenleri (doğu uç noktası; Çivril ilçesi Gümüşsu Gökgöl Köyü Dinar sınırında Efekli Tepe, batı uç noktası; Buldan ilçesi Alandız Köyü, Manisa - Sarıgöl sınırında Tezek tepe) kuzey paralelleri (Kuzey uç noktası; Çivril Çapak Koyu, Afyon sınırın da Avgan Damları mezarlığı, güney uç noktası; Çameli - Muğla sınırında Karabayır Koyu) arasında yer alır. Denizli ili doğuda Burdur, Isparta, Afyon; batıda Aydın, Manisa; güneyde Muğla; kuzeyde Uşak illeri ile komşudur. Yüzölçümü km2, denizden yüksekliği ise 428 m dir. EKONOMİK YÖNÜYLE 37

38 3. Ekonomik Açıdan Tarihi Gelişim Denizli de dokumacılık ilk olarak Romalılar devrinde görülmüş, Selçuklular ve Osmanlılar döne minde en ihtişamlı devrini yaşamıştır de Anadolu ya giren Selçuklular, 1100 yıllarında Denizli ye yerleşmiştir. Sel çuklularla birlikte sanayide çeşitlenme başlamıştır. Aynı yıllarda Ahi Kaysar, Denizli-Yeşilyuva ya yerleşerek deri sanayini kurmuştur. Kısa bir süre sonra Ahi Evran, dericiliği Denizli ye taşımış, daha sonra bu işi Ahi Sinan a bırakmıştır. Ahilik terbiye ve eği timi, Denizli de birçok iş kolunun gelişmesinde önemli rol oynamıştır. Bugün halen Türki ye kösele ihtiyacının % 80 i Denizli den karşılanmaktadır li yıllardan sonra ayakkab sanayinin Türkiye de yaygınlaşmasına kadar Beykoz Sümerbank Fabrikası nın tek rakibi Yeşilyuva Kasabası ydı. Yörede tüm evlerde ayakkabı üretimi bugün de sürmektedir. Denizli Merkez: Demircilik, bakırcılık, şekercilik, unculuk, değirmencilik iş kollar oldukça gelişmiş, Ahilik sistemi sayesinde sağlam karakterli, dürüst, ilkeli, çıraklık aşa masından geçerek iş hayatına başlayan esnaf kitlesi doğmuştur. 19. yüzyılın sonlarında (1868) İzmir-Denizli ve (1890) Denizli- Afyon-İstanbul tren yollarının yapılması ticareti hızlandırmış, aynı yıllarda ilk özel banka olan Denizli İktisat Bankası kurulmuştur. Babadağ ilçesi: Çarşaf, kaput bezi vb. tekstil ürünleri üretimi yapılmaktadır. Buldan ilçesi: Denizli de tekstilin başlangıcından bugüne Buldan da, havlu, sofra örtüleri, tülbent, ipekli işler, nakış ve çeyizlik ürünler dokunmuştur. Çal ve Bekilli ilçeleri: Bu yörede yetişen üzümlerin oldukça nitelikli olması nedeniyle geçmişte pekmez ve ağdacılık, günümüzde de şarapçılık gelişmiştir. Güney ilçesi: Halıcılık yapılmaktadır. Dokumacılık, il nüfusunun yüzde 40 ına yıllarca istihdam yaratarak, Denizli nin sanayi kenti olmasını sağlamış, diğer iş kollarının gelişmesinde de büyük rol oynamıştır. Son yıllarda bağcılık önem kazanmaya başlamıştır. Kale ilçesi: Yüzyıllar boyu çelik-metal inşaat malzeme ve teçhizatı üretilmiştir. Kızılcabölük mahallesi: İç çamaşırlık ve gömleklik bez üretimi yapılmaktadır. Nikfer mahallesi: Pamuklu elbiselik kumaş üretimi yapılmaktadır. Serinhisar ilçesi: Yörede, Selçuklularla beraber halat, urgan, sicim üretimi başlamıştır. Halen yeni teknolojiyle polietilen halat, urgan ve leblebi üretimi yapılmaktadır. Yatağan mahallesi: Osmanlı İmparatorluğu nun süngü, kama, bıçak vb. çelik malzeme gereksinimini karşılan mıştır. Bu alanda halen üretim yapılmaktadır. Geçmişten bugüne Denizli ekonomisinin gelişim sürecini altı değişik süreçte değerlendirmek mümkündür. a) Cumhuriyete kadar (1923 e kadar olan dönem): yılları arasında Osmanlı İmparatorluğu savaşta bulunuyordu. Denizli, bu süreçte her zamankinden daha fazla üretmiş ve satmıştır. Kurtuluş savaşı sırasında yerel bir ordu kurulmuş ve Yunan ordusu Denizli ye sokulma mıştır. Denizli, Milli Mücadele de önemli bir rol oynamıştır. Bu da Denizli nin her konuda kendi kendine yetebilen bir il oluşuna güzel bir örnek teşkil etmektedir. Milli Mücadele nin başarıyla tamamlanmasının ardından Cumhuriyet kurulurken Türkiye de sanayi adına sadece birkaç un fabrikası vardı. Bu fabrikalardan 10 tanesi, o zamanlar nüfusu 13 bin olan Denizli de bulunuyordu. O dönemde ilimizde 17 tane de tahin değirmeni yer alıyordu. 38 EKONOMİK YÖNÜYLE

39 b) arası: 1924 İzmir İktisat Kongresi nde Ulu Önder Atatürk ün işareti üzerine Türkiye nin ilk anonim şirket olan Şemsi Terakki Debağat kurulmuş ve birlikte çalışmanın ilk örneği Denizli de verilmiştir. Denizli 1950 li yıllara kadar mevcutlarını korumuş, o günlerin olanak ları dahilinde fazla büyüyememiştir. Ancak yine de o dönemde bankacılık Denizli de yerleşmeye başlamıştır. Türkiye Halk Bankası Genel Müdürlüğü kurulmuş, bu bankanın ilk şubesi de 1938 de Denizli ye açılmıştır. Bunun kesinlikle bir tesadüf olmadığı önemli bir gerçektir lı yıların so nunda 20 bin nüfuslu Denizli de Sümerbank İplik ve Bez Fabrikası kurulmuştur. c) arası: Bu dönemde Denizli de oluşmuş sermaye ve insan gücünün, demokra sinin erdemiyle hareketlendiği görülüyor lerde ilimiz karayoluyla önce İzmir e bağlanmış, 1958 lerde elektriğin bol miktarda gelmesiyle enerji kullanımının öğrenilmesi küçük sanayiyi ha reketlendirmeye başlamıştır. Hastanesini, lisesini, Hükümet Konağını kendi olanaklarıyla yapan Denizli, 1960 lı yılların başında yine kendi gücüyle 1. ve 2. Sanayi Sitelerini tamamlayarak, büyük sanayi alt yapısı hazırlamıştır. Bu dönemde artık karayoluyla İstanbul a ve tüm Anadolu ya ulaşıla-biliyordu lı yılların sonunda ilde, tuğla-kiremit fabrikaları ile Kaleli demirci ustaları tarafından haddehaneler kurulmaya başlandı. Bu yıllarda il nüfusu 70 bin dir. d) arası: 1970 li yıllarda birikmeye başlayan sermaye ile dönemin düşünen ve üreten insan gücü sayesinde 70 in üzerinde anonim şirket kurulmuş, bu şirketlerin % 60 ı çok kısa sürede temel atmış, birçoğu büyük bir özveri ile faaliyete geçirilmiştir. Bu süreçte her şeyin hazır olduğu zannedilirken organize sanayinin eksikliği hissedilmeye başlanmıştır. Enerji sıkıntısı, iş kaybı, tesislerin dağınık bulunmasından doğan dayanışma eksikliği, alt yapı masraflarının çokluğu, bazı yatırımlardan vazgeçilmesine neden olmuş, dört bir yana dağılmış bazı firmalar zorlanarak yok olmuştur. Denizli, tekstil sektörünün yanı sıra 40 a yakın haddehanenin ürettiği yassı demir mamulleri sayesinde bu konuda Türkiye de merkez olmuştur. Bunun yanı sıra elektrik kablosu, paslanmaz çe likten ev eşyaları, ambalaj, yem, cam, cıvata, kimya, oto ampulü ve benzeri konularda söz sahibi olmaya başlamış, 1980 sonlarında 200 bin nüfuslu bir merkez haline gelmiştir. e) arası: 1980 başlarından itibaren ülke içindeki karışıklıkların giderilmesi, ihracatın öğrenilmesi ve organize sanayi sitesinin hızla inşa edilmesi, Denizli deki orta ölçekli firmalara şevk vermiş, bugün 300 ün üstünde bulunan büyük ölçekli fabrikanın kuruluşunu hızlandırmıştır. İl nüfusu bu dönemde 350 bin dir. f) 2000 li yıllar sonrasında Denizli: 2000 li yılların başında 600 bin, 2013 yılına gelindiğinde ise nüfusu olan Denizli; tarım, turizm, sanayi ve hizmet sektörüyle Türkiye de varlığını hissettirmeye devam etmektedir. Denizli Organize Sanayi Bölgesi bugün ulaştığı donanımlı ve modern yapısıyla birçok tesise ev sahipliği yapmaktadır. Havlu-bornoz üretiminde Denizli önemli bir yere gelmiştir. Denizli ihracatının % 65 e yakını tekstil ve konfeksiyon mamullerine aittir. Tekstil ve konfeksiyon ihracatı alanında Denizli, ülkenin yıllık ev tekstili ihracatının % 35 e yakınını karşılar duruma gelmiştir. Bu mamuller içinde en büyük pay havlubornoza aittir. Denizli, Türkiye de her gün yaşanan genel sıkıntılar içinde büyük başarı sağlamış bir ildir. Gerçekleştirilen, başarılan işler büyüktür. Ancak yeterli değildir. Alt yapı yatırımlarında ye tersiz kalınmıştır. Yüksek teknolojili, rekabet gücü yüksek, çevreye saygılı sanayileşme ve kalkınma sürecinin devam edebilmesi, girişimcilerimizin gayretleriyle gerçekleşecektir. Bunun yanı sıra ka munun altyapı yatırımlarını süratle tamamlaması gerekmektedir. EKONOMİK YÖNÜYLE 39

40 4. Denizli İlinin Sosyo-Ekonomik Yapısı Denizli büyükşehir toplam nüfusu, 2014 yılında yapılan Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi ne göre dür. Bu nüfusun i erkek, si kadınlardan oluşmaktadır. Kalkınma Bakanlığı, en son 2003 yılında yayımlanan İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması nı 2011 yılında güncellemiştir. Buna göre daha önce İstanbul, Ankara, İzmir, Kocaeli, Bursa, Eskişehir, Tekirdağ ve Antalya illeri ile birlikte yer alan Yalova ve Adana illerinin yerini Denizli ile Muğla illerinin aldığı görülmüştür. 5. İlçelerin Sosyo-Ekonomik Yapısı ve Değerleri 5.1. Acıpayam Denizden yüksekliği 950 metre olan ilçenin; yüzölçümü 1.609,44 km2, Denizli ye uzaklığı 55 km dir yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi nüfus sayımına göre, ilçe nüfusu dir. Bunun i erkek, si kadın nüfustan oluşmaktadır li yıllarda ilçeden Denizli ye göç yoğunlaşmış, 1990 lı yıllarda ise azalarak devam etmiştir. Özellikle imar planı sonrasında bir cazibe merkezi haline gelen ilçe merkezinde, konut üretimindeki yükseklik göze çarpmaktadır. İlçe ekonomisinin temelini tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır. İlçe merkez ve mahallelerinde tarımın yanı sıra el sanatları ve ticaret yoğundur. Son zamanlarda fason üretim yapılan tekstil işyerleri açılmaya başlamıştır. Ana merkezleri Denizli de bulunan bazı tekstil firmaları ilçede dikim ve paketleme yerleri açmaya başlamıştır. Ayrıca tarla tarımı yanında, kültür ırkı büyükbaş hayvancılık yapılmaktadır. Çalışan nüfusun yüzde 63,7 si tarım, yüzde 25 i hizmet, yüzde 11,3 ü ise sanayi sektöründedir. İlçede ticaret, sanayileşme ve kentleşme ile bağlantısı ve sağladığı gelir ve istihdam bakımından, ilçe ekonomisi içinde çok önemli bir yer tutmaktadır. İlçe merkezinde 60 dekar alan üzerinde 160 adet işyeri mevcut olan sanayi sitesi ve ayrıca Yeşilyuva mahallesinde de 40 dekar alan üzerine 254 işyeri olan sanayi sitesi bulunmaktadır. Bu sitelerde; çırak, kalfa ve usta olarak yaklaşık 811 kişi çalışmaktadır. İlçede 8 adet Krom Maden Ocağı, 1 adet Hidro Manyezit Humpit Maden Ocağı ve 1 adet mermer arama ve işleme ocağı bulunmaktadır. Ayrıca ilçede selüloz, yem, deri, mermer ve tekstil fabrikaları ile anason işletmesi faal durumdadır. Süt hayvancılığının gelişmesine paralel olarak ilçede bir süt işletme tesisi kurulmuş olup her geçen gün kapasite artışı yapmaktadır. İlçede tarihi miras olarak Alacain mağarası ve çeşitli yerlerde höyükler bulunmaktadır. Ayrıca 200 yıl önce yapılmış olan ve tamirata ihtiyacı olan tarihi bir cami bulunmaktadır. Dodurgalar mahallesinde bulunan Keloğlan Mağarası doğal bir varlık olarak önem taşımaktadır. Ayrıca bölgede mesirelik pek çok alan bulunmaktadır. 40 EKONOMİK YÖNÜYLE

41 Tablo 25: İlçe Ekonomisinin Dayandığı Sektörler Tarım ve Hayvancılık Kültür Turizm Sanayi Tütün Soğan Keloğlan Mağarası Selüloz fabrikası Kavun Kiraz Alacain Mağarası Tekstil fabrikası Karpuz Elma Karahöyük pazarı Yem fabrikası Sebze Üzüm Eşeler yaylası Süt işleme tesisleri Mısır Küçükbaş hayvancılık Yazır Camii Krom madeni Haşhaş Büyükbaş hayvancılık Yağlı pehlivan güreşleri Deri fabrikası Bakliyat Arıcılık Mermer fabrikası Anason Tavukçuluk Anason işleme tesisi Hububat Balıkçılık Ayakkabı imalatı Kaynak: Acıpayam Kaymakamlığı 5.2. Babadağ İlçenin; denizden yüksekliği 850 metre, yüzölçümü 172 km2, Denizli ye uzaklığı 37 km dir yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi ne göre, ilçenin toplam nüfusu tür. Bunun i erkek, i kadın nüfustan oluşmaktadır. İlçe kalkınmasında geleneksel el sanatları ve turizmin eş zamanlı olarak geliştirilmesi hedeflenmektedir. Babadağ ilçesinde dokumacılık yüzyıllar boyunca en önemli geçim kaynağı olmuştur yılında Ticaret Odası kurulmuş, 60 lı yıllarda makineleşme ile birlikte el tezgahlarında makine tezgahlarına geçiş olmuştur. Tezgah sayısının ilçede yer darlığı nedeniyle artırılamayacağını gören Babadağlı sanayiciler Denizli, İstanbul, İzmir gibi büyük illere göç ederek Türkiye de tekstilin itici gücü olmuştur. Bir zamanlar ekonomik yapısı itibariyle dışarıdan göç alan ve nüfusu 7-8 binlere ulaşan Babadağ ilçe merkezi 90 lı yıllarda hızlı bir şekilde göç vererek lere kadar düşmüştür. Babadağ da ilk olarak Babadağ Pusulası olarak bilinen çek-senet yerine geçen belge ticaret hayatında önceleri kullanılmıştır. İlçenin tarım ve hayvancılığa uygun arazilere sahip alanları da olmasına rağmen, hakim ekonomik faaliyetinin dokumacılık olması nedeniyle tarım ve hayvancılık cılız kalmıştır. İlçede son yıllarda yaylacılık kültürü gelişmektedir. Babadağ ın Yayla turizm potansiyeli geliştirilmesi ve tanıtımı amaçlanmaktadır. İlçede tabiat şartları tarıma pek elverişli değildir. Tarım ve hayvancılık ek bir faaliyet olarak yapılmakta olup geçim kaynağı değildir. Hayvancılık ise özellikle küçükbaş hayvancılık olarak yapılmaktadır. İlçede Kültür ve Tabiat Kanunu na göre 17 kültür ve tabiat varlığı tescil işlemleri yapılmıştır. Sit alanı ilan edilmiş Bekirler mahallesinde bulunan Trapezopolis Antik Kenti ve Kıranyer mahallesinde Bizans kalıntıları bulunmaktadır. Pamukkale-Afrodisias arasındaki en kısa yol ilçeden geçmektedir. EKONOMİK YÖNÜYLE 41

42 Tablo 26: İlçe Ekonomisinin Dayandığı Sektörler Tarım ve Hayvancılık Kültür Turizm Sanayi Buğday Ceviz Trapezopolis Antik Kenti Dokumacılık Arpa Üzüm Babadağ yaylası El tezgahları Nohut Zeytin At yarışları Fiğ Kavun Kaynak: Babadağ Kaymakamlığı 5.3. Baklan Baklan ilçesinin denizden yüksekliği 950 metre, yüzölçümü 374 km2, Denizli ye uzaklığı 60 km dir yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi ne göre, ilçenin toplam nüfusu dür. Bunun si erkek, ü kadın nüfustan oluşmaktadır. İlçenin başlıca gelir kaynağı tarım ve hayvancılıktır. İlçeye özgü dokuma, halı, kilim ve heybeler ünlü ise de artık geçmişin değerleri olarak kalmışlardır. Sanayi bakımından çok gelişememiş olan ilçede, Dağal mahallesinde küçük çapta bir adet dikim atölyesi faaliyet göstermektedir. İlçenin en önemli tarım ürünü hububat olup, bunu endüstriyel bitkiler, meyve ve sebze takip eder. İlçe merkezi ve bağlı mahallelerde en önemli gelir kaynaklardan diğeri de hayvancılıktır. Özellikle süt sığırcılığı gelişmektedir. Bunun yanında küçükbaş hayvancılık da yapılmaktadır. Son yıllarda büyükbaş hayvancılık yatırımlarında artış görülmektedir. En önemli tarihi yapılar, ilçe merkezindeki Hüsamettin Dede Türbesi ile Boğaziçi mahallesindeki Dedeköy Camisi dir. Tablo 27: İlçe Ekonomisinin Dayandığı Sektörler Tarım Kültür Turizm Sanayi Hububat Yem bitkileri Hüsamettin Dede Türbesi Dikim atölyesi Baklagiller Sebze Dedeköy Camisi Anason Üzüm Boğaziçi Camisi Kimyon Ayçiçeği Haşhaş Kaynak: Baklan Kaymakamlığı 5.4. Bekilli Bekilli nin deniz seviyesinden yüksekliği 850 metre, yüzölçümü 319 km2, Denizli ye uzaklığı 86 km dir yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi ne göre, ilçenin toplam nüfusu dir. Bunun si erkek, i kadın nüfustan oluşmaktadır. İlçe merkezinin geçim kaynağı genel olarak tarıma dayalıdır. Bekilli nin Bükrüce, Çoğaşlı, Üçkuyu, Deşdemir ve Poyrazlı mahallerinde mermer yatakları vardır. Bekilli mermerle rinin teknolojik özellikleri Isparta Süleyman Demirel Üniversitesi Jeoloji Bölümü Öğretim üyelerince araştırılmış; renk, birim hacim ağırlığı, doygunluk, su emme gibi özellikleri test 42 EKONOMİK YÖNÜYLE

43 edilmiştir. Mermerin, kaliteli ve üstün olduğu ortaya çıkmıştır. Bekilli ve civarında mermer, astbest, grafit, manganez, talk gibi madenler mevcuttur. Özellikle mermer, ilçe ekonomisine katkıda bulunacak oranda bulunmaktadır. Uzunçalı, Erenler ve Asar tepesinde, mermer, Zıntı ve Gökseki civarında mikasişt ve kuvarsitler bulunmaktadır. Hem iç, hem de dış piyasada aranan bir mermerdir. Halen ilçemizdeki birkaç mermer yatağı, ilkel yöntemlerle işletilmektedir. Ayrıca son yıllarda doğal taş ürünü olan ve Kayrak Taşı denilen taş üretimi gittikçe artmakta ve yurtdışına ihraç edilmektedir. İlçede 1955 yılında yapılan kazılarda ilçenin güneydoğusunda Ören mevkiinde şehir kalıntılar bulunmuştur. Bu şehrin adı Baküs dür. Yapılan kazılarda şehre ait şarap küpleri, şarap pasaları bu lunmuştur. Bu da şehir halkının şarapçılıkla uğraştığını göstermektedir. Baküs şehrinde üretilen şaraplar çok kaliteli olduğu için önce Efes e, oradan deniz yoluyla Roma ya götürülüyormuş. İlçede şarap çılık Bizanslılar, Selçuklular, Osmanlılar döneminde de devam etmiş, bugünlere kadar gelmiştir. İlçede, üzüm şara bının yanında vişne, böğürtlen, karadut, nar gibi meyvelerin şarabı da imal edilmektedir. Tablo 28: İlçe Ekonomisinin Dayandığı Sektörler Tarım ve Hayvancılık Kültür Turizm Sanayi Üzüm Baküs Şarap imalathaneleri Sirke Bakır devrine ait kalıntılar Kayrak taşı Pekmez Kaya mezarları Mermer Meyve Pepuza antik kenti kalıntıları Sebze Kaynak: Bekilli Kaymakamlığı 5.5. Beyağaç İlçenin yüzölçümü 184 km2, rakımı 650 metre, Denizli ye uzaklığı 106 km dir yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi ne göre, ilçenin toplam nüfusu dir. Bunun u erkek, ü kadın nüfustan oluşmaktadır. İş sahalarının olmaması sebebiyle Beyağaç çevre il ve ilçelere göç vermektedir. Ayrıca mevsimlik olarak Muğla ve ilçelerine pamuk, zeytin, narenciye işçiliğinde çalışmak üzere 2-3 aylık süreyle göçler olmaktadır. Beyağaç ın yüzde 85 i ormanlıktır. Çok geniş olmayan tarıma elverişli ovasında sulanabildiği taktirde iki ürün alınabilmektedir. Dağları kaliteli kızılçam ve karaçam ormanları ile kaplıdır. Yöre, karaçam keresteleri ile oldukça ünlüdür. Dağların altında ise bol miktarda krom madeni, bir miktar manganez ve kömür bulunmaktadır. İlçenin geçimi tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır. En önemli geçim kaynağını, tütün üreticiliği ve süt sığırcılığı oluşturmaktadır. Bunların yanısıra, buğday, arpa ve mısır yetiştirilmektedir. İlçede ayrıca; elma, üzüm, kiraz, armut, ceviz, erik, badem, sofralık zeytin, ayva ve az miktarda Antepfıstığı üretimi yapılmaktadır. Kısmen maden ve orman işçiliği vardır. İlçe kaliteli orman emvali ve zengin krom madeni kaynaklarına sahiptir. Özel sektöre ait yıllık 40 bin ton kapasiteli 250 kişinin çalıştığı bir adet krom fabrikası vardır. Yine özel sektöre ait katran ve mangal kömürü üretimi yapan 15 kişinin çalıştığı 4 katran ocağı bulunmaktadır. Ayrıca 16 maden firması EKONOMİK YÖNÜYLE 43

44 tarafından 58 maden ocağı işletilmektedir. Günlük toplam 5 ton peynir üretimi yapan 4 mandıra bulunmaktadır. Günlük 1500 kişilik yemek üretim kapasiteli, 10 personelin çalıştığı yemek fabrikası da bulunmaktadır. Beyağaç sahip olduğu doğal güzellikleri ile gelecekte önemli bir turizm merkezi olma yolunda umut vaat etmektedir. Denizli-Muğla sınırlarını belirleyen Çiçekbağı dağı zirvesinden kuzeydoğu yönüne giden yaklaşık 1.5 km uzunluğunda, 100 ile 300 metre genişliğine kadar ulaşan vadinin orta bölümlerinde yer alan ve buzul çağında oluştuğu tahmin edilen Kartal gölü, 1200 yıllık Anıt Karaçam ağaçları görülmeye değer doğal tabiat harikalarıdır. Eşine az rastlanan bu ağaçlar, anıt ağaç statüsüne alınmış, bölge Tabi at Parkı Koruma alanı olarak ilan edilmiştir. Bölgeye, haziran aylarının ortalarından itibaren piknik ve kamp için yerli ve yabancı turistler gelmektedir. Ayrıca Kartal gölü, dağcılık, avcılık, atv, jeep gezileri ve sporları için son derece uygun olup, yaz aylarında Köyceğiz ve etrafından bazı turlar düzenlenmektedir. Tablo 29: İlçe ekonomisinin dayandığı sektörler Tarım ve Hayvancılık Kültür Turizm Sanayi Tütün Elma Antepfıstığı Kartal Gölü Krom işletmesi Buğday Armut Fasulye Eşenler sulama göleti Maden ocakları Arpa Ceviz Yem bitkisi Eskere (Karagöl) Anıt Ormanı Katran ocağı Mısır Erik Zeytin Yaylalar Mandıra tesisleri Nohut Badem Kiraz Karpuz Ayva Kanada kavağı Kaynak: Beyağaç Kaymakamlığı 5.6. Bozkurt Denizden yüksekliği 866 metre olan ilçenin; yüzölçümü 400 km2, Denizli ye uzaklığı ise 52 km dir yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi ne göre, ilçenin toplam nüfusu dur. Bunun si erkek, si kadın nüfustan oluşmaktadır. İlçe halkından (2400) kişi tarım ve hayvancılık ile, (456) kişi esnaflık ile uğraşmakta olup, ilçemiz genç nüfusun çoğu Denizli ve sanayi tesislerinde işçi olarak geçimini sağlamaktadır. İlçede ekonomi genelde tarım ve hayvancılığa dayanmakta, özellikle son dönemlerde meyveciliğe yönelmeler başlamıştır. İlçe Merkezi, Cumalı, Tutluca, İnceler Tekkesi, İnceler Kasabası, Çambaşı mahalleleri haricinde sulama imkânı olmadığından genel olarak kuru tarım yapılmaktadır. Bazı çiftçiler sondaj yaparak yeraltı sularından yararlanmaktadır. İlçede üretilen zirai ürünlerin başında arpa, buğday, tritikale, haşhaş ve anason gelmektedir. İlçede 8302 büyükbaş, küçükbaş hayvan mevcuttur. İlçede önemli bir sanayi tesisi olmamakla birlikte 1 adet tekstil fabrikası, 1 adet çelik tencere fabrikası, 1 adet mermer fabrikası bulunmakta olup yaklaşık 400 işçi çalışmaktadır. Güneş enerjisinden elektrik üretmek üzere Bozkurt trafo merkezinin üretim bölgesi seçilmesi ile güneş enerjisinden elektrik üretimi için çok sayıda şirket ilçeye ölçüm istasyonları kurmuş ve yatırım planlarına başlamış bulunmaktadır. 44 EKONOMİK YÖNÜYLE

45 Tablo 30: İlçe ekonomisinin dayandığı sektörler Tarım ve Hayvancılık Kültür Turizm Sanayi Arpa Meyvecilik Ali Dede Türbesi Tekstil fabrikası Buğday Sebzecilik Karagöl ipnik alanı Çelik tencere fabrikası Kimyon Büyükbaş hayvancılık Karakısık kanyonu Mermer fabrikası Tütün Küçükbaş hayvancılık Halıcılık Kaynak: Bozkurt Kaymakamlığı 5.7. Buldan İlçe merkezinin rakımı 690 metre, yüzölçümü 518 km2, Denizli ye uzaklığı 47 km dir yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi ne göre, ilçenin toplam nüfusu tir. Bunun i erkek, ı kadın nüfustan oluşmaktadır. İlçe merkezinin belli başlı geçim kaynağı dokumacılık, kırsal alanda tarım ve hayvancılıktır. İlçenin temel geçim kaynağı dokumacılık olduğundan tekstille uğraşan toplam 59 işletme bulunmaktadır. Buldan ın en önemli özelliklerinden biri ev atölye birlikteliğidir. Evlerde 436 adet çeşitli dokuma tezgahı çalışmaktadır. Buldan, kendine has beziyle Osmanlı döneminden beri önemini korumayı başarmıştır. Buldan bezi kendine has kök boyası, figürleri ve sanatsal özellikleriyle ön plana çıkmıştır. Günümüzde de gelen misafirlere geleneksel ve modern şekliyle sunulmakta, ülkemizin ve dünyanın pek çok yöresine ev tekstili ve havlu başta olmak üzere çeşitli dokuma ürünleri pazarlanmaktadır. Osmanoğulları nın henüz Bursa ya yerleşmeden Germiyanoğullarının aracılığı ile Buldan dan kumaş temin ettikleri tarihi kayıtlarda belirtilmiştir. Osmanlı Devleti nin kuruluşundan sonra da sa rayın dokuma gereksiniminin bir kısmı Buldan dan sağlanmıştır. Barbaros un şalı, Genç Osman ın gömleği Buldan da dokunmuştur. Bunların örnekleri, Topkapı müzesinde sergilenmektedir. Murat Hüdavendigar ın serpuş ve cüppesi, Barbaros un şalı, Genç Osman ın gömleği, Yıldırım Beyazıt ın kızının gelinliğinin dokunduğu Buldan da, kültürel zenginliklerin kaybolmaması ve Türk dokumacılığına yön vermek, bu güzel değerlerinin tarihe karışmasını önlemek amacıyla 1999 yılında Kaymakamlık tarafından BELSAM adıyla Buldan El Sanatları Merkezi açılmıştır. Bu merkezde Buldan dokumaları geleneksel şekli ile üretilmekte ve İlçeye gelen misafirlere sunulmaktadır. Buldan da bitkisel üretim anlamında en çok meyve ve hububat üretimi yapılmakta olup, bunu tütün ve yem bitkisi üretimi takip etmektedir. Hububat ekim alanlarında en yüksek payı ton ile buğday, ikinciliği ton ile arpa almaktadır. Tarıma elverişli arazilerin dekarlık bölümünde meyvecilik yapılmakta olup, ton üzüm ile birinciliği alırken ton ile elma ikinciliği, ton ile nar üçüncülüğü almaktadır. İlçede yetiştirilen ürünlerden yıllara göre değişiklik göstermekle birlikte üzüm üretiminin yüzde 70 i, kiraz üretiminin yüzde 60 ı ve örtü altı domates üretiminin yüzde 50 si ihraç edilmektedir. Bu ürünler en çok Rusya ve Avrupa Birliği ülkelerine pazarlanmaktadır. İlçe yüzölçümünün 323 hektarlık kısmı çayır ve otlak olarak kullanılmakta ve ilçenin kırsal kesiminde büyükbaş hayvan yetiştiriciliği yapılmaktadır. Hayvan yetiştiriciliği aile işletmesi şeklindedir. Mera alanlarındaki azalış Doğanköy deki mera alanlarının yerleşime açılmasından kaynaklanmaktadır. Süleymanlı, Kovanoluk ve Yayla mahallelerinde 20 adet elma muhafazası için aile tipi soğuk hava tesisi; Yenicekent kasabasında üzüm depolaması için 3 adet soğuk hava tesisi bulunmakta olup, EKONOMİK YÖNÜYLE 45

46 ikisi 1300 ton ve biri 500 ton kapasitelidir. Alandız mahallesinde Tarımsal Kalkınma Kooperatifi bünyesinde kestane işleme ve paketleme tesisi olup, 500 ton kapasiteli kestane sınıflandırma ve paketleme ünitesi vardır. İlçede dekar sera alanı bulunmaktadır. Seraların ısıtılmasında jeotermal ısıtma sistemi kullanılmaktadır. Seralardan yılda ton domates üretilmektedir. Yenicekent mahallesinde, MTA tarafından m derinliklerde açılan 3 sondajdan I/s debi ve C sıcaklıklarda termal su alınmıştır. Sondajların kullanım hakkı İl Özel İdaresince devralınmıştır. Sodyum-Kalsiyum-Sülfat-Bikarbonat tipinde olan termal sular sera ısıtması ve kaplıca tesisinde kullanılmaktadır. Bölmekaya da 36 C sıcaklıkta bir termal kaynak bulunmaktadır. Termal su Sodyum-Kalsiyum-Sülfat-Bikarbonat tipindedir. Bölmekaya mahallesi termal suyunda evsel kullanımda kullanılmaktadır. Tablo 31: İlçe ekonomisinin dayandığı sektörler Tarım ve Hayvancılık Kültür Turizm Sanayi Elma Kestane Tripolis antik kenti Buldan bezi Üzüm Ceviz Süleymanlı yaylası Havlu Nar Kiraz Yenice kaplıcaları Bornoz Çilek Buldan Evleri Ham bez Kaynak: Buldan Kaymakamlığı 5.8. Çal Çal ilçesinin deniz seviyesinden yüksekliği 850 metre, yüzölçümü 854 km2, Denizli ye uzaklığı 63 km dir yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi ne göre, ilçenin toplam nüfusu dir. Bunun i erkek, u kadın nüfustan oluşmaktadır. İlçe nüfusunun büyük bir bölümü tarımla uğraşmaktadır. Üzüm, elma, sebze, tahıl, anason, haşhaş, kekik, ayçiçeği, yem bitkileri gibi ürünler başlıca tarımsal ürünleri oluşturmaktadır. İlçede sofralık üzüm depolanan 9 adet soğuk hava deposu bulunmaktadır. Depolanan sofralık üzümün önemli bir bölümü paketlenerek ihraç edilmektedir. İlçede 9 adet şarap üretim fabrikası bulunmaktadır. Akkent mahallesinde faaliyet gösteren Konfrut Meyve Konsantresi Fabrikası, Denizler mahallesinde faaliyet gösteren Erdem Mermer İşletmesi, Belevi mahallesinde faaliyet gösteren Denizli Çimento Fabrikası önemli ölçüde istihdam sağlamaktadır. Belevi mahallesi sınırları içinde 23 adet mermer ve traverten ocağı ruhsatlı olarak faaliyet sürdürmektedir. Ayrıca ilçede 4 bankanın şubesi bulunmaktadır. İlçede son yıllarda modern anlamda büyükbaş hayvan yetiştiriciliğine önem verilmeye başlanmış ve bu alanda yeni tesisler kurulmaya devam etmektedir. Küçükbaş ve kümes hayvanları yetiştiriciliği yanında balcılık faali yetleri de ilçe hayvancılığında önemli bir yer tutmaya başlamıştır. 46 EKONOMİK YÖNÜYLE

47 Tablo 32: İlçe ekonomisinin dayandığı sektörler Tarım ve Hayvancılık Kültür Turizm Sanayi İşletmesi Üzüm Ayçiçeği Apollon Termalos Tapınağı Şarap imalathaneleri Sebze Mısır Çal Kısık Kanyonu Taş ocakları Elma Koyun Sakızcılar Şelalesi Mermer fabrikası Kekik Keçi Çal Bazarı; Yöresel Ürünler Satış Yeri Meyve Suyu fabrikası Yem bitkileri Sığır Sazak Tümüllüsü Halı ve kilim Anason Tavukçuluk Çok sayıda türbe Mandıra Haşhaş Arıcılık Çok sayıda tarihi köprü Tahıl Meyvecilik Kaynak: Çal Kaymakamlığı 5.9. Çameli Çameli nin denizden yüksekliği 1125 metre, yüzölçümü 708 km2, Denizli ye uzaklığı 106 km dir yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi ne göre, ilçenin toplam nüfusu dur. Bunun si erkek, si kadın nüfustan oluşmaktadır. Çameli ilçesinin en dikkat çekici özelliklerinden birisi, ilçenin toplam alanının yüzde 75 inin çok azı bozuk olan ormanlarla kaplı olmasıdır. Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayanan ilçede, sanayi sitesi de bulunmakta ancak site içinde bir adet yemek fabrikası faaliyet göstermektedir. İlçede önemli sayılabilecek sanayi kuruluşu ve üretime yönelik fabrika bulunmadığından vatandaşlar genellikle tarım ve hayvancılıkla geçimini temin etmektedir. Özellikle Antalya, Muğla ve çevre ilçelere mevsimlik işçi olarak göç vermektedir. Son yıllarda ticari bahçecilikte bir hayli ilerleme kaydedilmiş ve yaygınlaşmıştır. İlçede kendine özgü gelir kaynakları bölgede isim yapmıştır. Özellikle lezzeti ve pişkinliği ile ün yapan fasulyesi, cevizi, elması, balı tercih edilen ürünler arasındadır. Ayrıca hayvancılık hızla gelişmekte, süt inekçiliği ve hayvan ürünleri eko nomik açıdan büyük katkı sağlamaktadır. İlçenin Elmalı, Taşçılar, Kirazlıyayla, Sarıkavak, Karabayır, Gürsu ve Akpınar mahallelerinde alabalık üretimi yapılmaktadır. İlçe rakımının yüksek oluşu, yaz aylarının diğer yerlere göre nispeten serin geçmesi ve doğal bitksi örütüsü bakımından zengin olması dolayısıyla son yıllarda yayla turizmi ne olan talep artmış ve özellikle sahil kesiminden ilgi görmeye başlamıştır. Haziran ayının ortalarından Ağustos ayının sonlarına kadar ilçede yayla turizmi açısından yaşanan canlılık ilçenin sosyo-ekonomik duruma katkı sağlamaktadır yılından itibaren Çameli Alabalık Kültür ve Tarım Festivali etkinlikleri düzenlenerek, ilçenin sembolü haline gelen alabalık, cevizi ve fasulyesinin tanıtımı yapılmaktadır. EKONOMİK YÖNÜYLE 47

48 Tablo 33: İlçe ekonomisinin dayandığı sektörler Tarım ve Hayvancılık Kültür Turizm Sanayi İşletmesi Anason Bal Dalaman çayı Kömür madeni Fasulye Alabalık Arslantaşı harabeleri Krom madeni Ceviz Büyükbaş hayvancılık Garkın yaylası Torf madeni Elma Yayla turizmi Kaynak: Çameli Kaymakamlığı Çardak İlçenin denizden yüksekliği 850 metre, yüzölçümü km2, Denizli ye uzaklığı ise 56 km dir yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi ne göre, ilçenin toplam nüfusu dır. Bunun ü erkek, si kadın nüfustan oluşmaktadır. İlçe halkından 2575 kişi tarım ve hayvancılık ile 250 kişi esnaflık ile uğraşmakta olup, diğer ilçe halkı Denizli ve ilçedeki sanayi kuruluşlarında çalışmaktadır. Çardak ilçenin merkezinde tamamen kuru tarım yapılmakta olup, ilçeye bağlı Gemiş ve Beylerli ile Çaltı mahallelerinde dekar alanda sulu tarım yapılmaktadır. İlçede üretilen zirai ürünlerin başında arpa, buğday, pancar ve kimyon gelmektedir. İlçede yer alan ve Denizli ye 50 km mesafede bulunan Çardak Özdemir Sabancı Organize Sanayi Bölgesi nde 98 adet sanayi parseli, 2 adet yeşil alan, 1 adet sosyal tesis ve idari bina alanı, 1 adet TIR parkı ve gümrükleme alanı bulunmaktadır. Denizli Serbest Bölgesi (DENSER) de ilçe sınırlarında yaklaşık m2 lik bir alanda kurulmuştur. İlçede sanayi kuruluşları olarak KON-MER, ÜN-MER adlı iki mermer fabrikası, ÇAĞ-TEK adında plastik-kauçuk fabrikası, SODAŞ A.Ş ve OTUZBİR KİMYA adlı iki sodyum sülfat üretimi yapan fabrika, EKE-FENCE adlı tel fabrikası bulunmaktadır. Bu kuruluşlar, çalıştırdıkları işçilerle ilçe ekonomisine büyük katkı sağlamaktadır. Çardak Han ve Gavur Kalesi görülmeye değer kültürel varlıklarıdır. Ayrıca Gemiş mahallesi yanındaki Acıgöl de Kuş Cenneti bulunmaktadır. Su kuşlarının üreme, konaklama ve kışlama alanlarından biri olan Acıgöl de başta flamingo olmak üzere 139 kuş türü bulunmaktadır. Tablo 34: İlçe Ekonomisinin Dayandığı Sektörler Tarım ve Hayvancılık Kültür Turizm Sanayi İşletmesi Arpa Pancar Çardak han Kimyasal ürün tesisleri Buğday Büyükbaş hayvancılık Gavur Kalesi Mermer sanayi işletmeleri Kimyon Tavukçuluk Kuş Cenneti Gül Kaynak: Çardak Kaymakamlığı 48 EKONOMİK YÖNÜYLE

49 5.11. Çivril İlçenin denizden yüksekliği 840 metre, yüzölçümü km2, Denizli ye uzaklığı ise 96 km dir yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi ne göre, ilçenin toplam nüfusu dir. Bunun i erkek, sı kadın nüfustan oluşmaktadır. Sahip olduğu zengin ve verimli topraklar sebebiyle nüfusun yüzde 80 i tarımla uğraşmaktadır. İlçe ekonomisi tahıl, üzüm, haşhaş ve az miktarda şekerpancarına dayanmakta iken 1960 yılından sonra DSİ ve Toprak Su Hizmetleri nin gelmesiyle hareketli ve güçlü bir yapıya kavuşmuştur. Günümüzde her türlü tarım ürünü yetiştiriciliği ve hayvancılık mevcut olmakla birlikte özellikle elma başta olmak üzere şekerpancarı, bağcılık, ayçiçeği, sebzecilik ve su ürünleri önemli gelir kaynağını oluşturmaktadır. İlçede ton kapasiteli özel teşebbüs ve belediyelere ait 38 adet soğuk hava deposu mevcuttur. Hayvancılığın da büyük önem taşıdığı ilçede; büyükbaş-küçükbaş hayvan ile tavuk üretimi yaygındır. İlçede 4 adet su ürünleri kooperatifi, 11 adet sulama kooperatifi, 30 adet tarımsal kalkınma kooperatifi, 2 adet meyve suyu fabrikası, 1 adet mandıra, 3 adet ayçiçeği depolama ve işleme işletmesi, 4 adet küçük çapta un fabrikası faaliyet göstermektedir. Tarım ürünleri potansiyeli yüksek olan ilçede gelir kaynağının büyük bölümünü meyve üretimi oluşturmaktadır. Elma, şeftali, kiraz, üzüm gibi ekonomik değerleri yüksek meyveler yetiştirilmektedir. İlçede, maden kaynakları oldukça zengindir. Bu maden yataklarından kömür, torf, mermer ve traverten elde edilmektedir. İlçede, ayrıca tarihi ve kültürel değeri olan çok sayıda yer mevcuttur. Bunlardan bazıları; Eumenia Antik Kenti, Beycesultan Höyüğü, Dedeköy Camisi ve Savran Serbanşah Camisi dir. Çivril ile Sandıklı arasında yer alan saha Akdağ Tabiat Parkı, yaban hayatı geliştirme sahası olarak ilan edilmiştir. Akdağ Yaban Hayatı Geliştirme Sahası ndaki geyikler koruma altında bulunmaktadır. Bitki örtüsü ile birlikte jeolojik ve jeomorfolojik oluşumlar (dağ ve kanyon) sahaya üstün bir peyzaj özelliği kazandırmıştır. Bu güzelliklere sahip park, gezilebilecek doğal yerler arasındadır. Tablo 35: İlçe Ekonomisinin Dayandığı Sektörler Tarım ve Hayvancılık Kültür Turizm Sanayi İşletmesi Elma Beyce Sultan Höyüğü Meyve konsantre fabrikaları Şeftali Eumenia Antik Kenti Soğuk hava depoları Üzüm Çeçtepe Kaya Kabartmaları Madencilik Kiraz Attanassos, Mryiokephalon Savaş Yeri Un fabrikası Vişne Serbanşah Camii Çivi fabrikası Pancar Işıklı Gölü Ayçiçeği depolama tesisi Tahıl ürünleri Gürpınar Su Çıkanı Pulluk üretimi Sebze Homa Şelalesi Elma paketleme ve tasnifleme tesisi Büyükbaş hayvancılık Saklı Kanyon Kiraz şoklama ve paketleme tesisi Su ürünleri Elma-Kültür ve Tarım Festivali Kaynak: Çivril Kaymakamlığı EKONOMİK YÖNÜYLE 49

50 5.12. Güney İlçenin rakımı 830 metre, yüzölçümü 534 km2, Denizli ye uzaklığı 75 km dir yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi ne göre, ilçenin toplam nüfusu dur. Bunun sı erkek, i kadın nüfustan oluşmaktadır. İlçe ekonomisi tarıma dayalıdır. Tütün, arpa, buğday ve bağcılık ilk sırada yer almaktadır. Bunun yanında Antep fıstığı, kekik, sera ve sofralık zeytin yetiştirilmektedir. İlçede modern hayvancılığı geliştirme çalışmaları vardır. Fason üretim yapan iki tekstil fabrikası, modern usullerle üretim yapan bir şarap üretim tesisi ile bir adet kuruyemiş işleme ve paketleme tesisi bulunmaktadır. Üretilen şarapların yüzde 25 i başta Almanya ve Fransa olmak üzere, Avrupa Birliği ülkelerine ihraç edilmektedir. İlçede küçükbaş ve kanatlı hayvan yetiştiriciliği, balcılık da yapılmaktadır. Güney Şelalesi, ilçenin doğal güzellikleri arasında bulunmaktadır. İlçe sınırları içerisinde Adıgüzeller ve Cindere barajları vardır. Tablo 36: İlçe Ekonomisinin Dayandığı Sektörler Tarım ve Hayvancılık Kültür Turizm Sanayi İşletmesi Üzüm Antepfıstığı Güney Şelalesi Şarap fabrikası Arpa Kekik 3 Eylül Bağbozumu ve Kurtuluş Günü Tekstil fabrikası Buğday Zeytin Kuruyemiş işleme ve paketleme tesisi Tütün Kaynak: Güney Kaymakamlığı Honaz İlçenin denizden yüksekliği 540 metre, yüzölçümü 504 km2, Denizli ye uzaklığı 21 km dir yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi ne göre, ilçenin toplam nüfusu dir. Bunun si erkek, ü kadın nüfustan oluşmaktadır. İlçe ekonomisi genellikle tarım ve hayvancılığa dayalı olup, Organize Sanayi Bölgesi ve çevresinde irili ufaklı 182 fabrika bulunmaktadır. Buralarda başta tekstil ürünü olmak üzere değişik sanayi ürünleri elde edilmekte, yurtiçi ve yurt dışına pazarlanmaktadır. İlçedeki traverten rezervlerinin büyük bir kısmı Kocabaş mahallesinin kuzeyinde yer alan Ballık Boğazı Mevkii nden çıkarılmaktadır. Bu travertenler dünyanın en kaliteli travertenlerinden sayılmaktadır. İl Özel İdaresi, İlçe Özel İdaresi ve belediyelerce toplam 47 adet traverten ocağı ruhsatlandırılmıştır. Bu ocaklarda üretilen travertenler, fabrikalarda işlenerek başta Amerika Birleşik Devletleri olmak üzere değişik ülkelere ihraç edilmektedir. Kaklık mahallesi sınırları içerisinde Elmalı Tepe mevkiinde Deri Organize Sanayi Bölgesi kurulmuş olup, alt yapı çalışmaları tamamlanmış ve müteşebbislerin yatırım yapmaları beklenmektedir. Ayrıca Kaklık mahallesinde toplam 120 bin metrekarelik alanda kurulacak TCDD Lojistik Merkezi ile ilgili çalışmalar devam etmektedir. Tarımda özellikle ilçe merkezinde başta gelen uğraş alanı, ilçenin de simgesi haline gelen kirazdır. 50 EKONOMİK YÖNÜYLE

51 Kirazın özellikle Napolyon cinsi dünya pazarında aranan bir türdür. İlçede son yıllarda bağcılık da önem kazanmıştır. Üretilen bu üzümün çoğu çekirdeksiz üzümdür. Kiraz ve bağcılık dışında ilçede, başta domates olmak üzere hemen hemen her türlü meyve ve sebze (tropikal alanlar hariç) üretilmektedir. Buğday, şeker pancarı, pamuk, mısır ve tarla ürünleri de üretilmektedir. İlçede belli başlı hayvan ve tavuk çiftlikleri bulunmakla beraber, çoğunlukla aile işletmesi şeklinde hayvancılık yapılmaktadır. Ayrıca Kaklık mahallesindeki mağara, gezilip görülebilecek doğal güzelliklerdendir. Tablo 37: İlçe Ekonomisinin Dayandığı Sektörler Tarım ve Hayvancılık Kültür Turizm Sanayi İşletmesi Kiraz Üzüm Honaz dağı Tekstil fabrikaları Buğday Sebze Collesea Antik Kenti Mermer fabrikaları Şeker pancarı Süt inekçiliği Kaklık Mağarası Tavuk çiftlikleri Pamuk Tavukçuluk Kiraz festivali Mısır Kaynak: Honaz Kaymakamlığı Kale Kale ilçesinin denizden yüksekliği metre, yüzölçümü 533 km2, Denizli ye uzaklığı ise 74 km dir yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi ne göre, ilçenin toplam nüfusu tür. Bunun sı erkek, si kadın nüfustan oluşmaktadır. İlçede tarım arazilerinin az olması, sulama imkanının olmaması, köylerin genelde dağlık ve ormanlık alanlarda yerleşmiş olması ve Denizli ye uzaklığı gibi olumsuz faktörler nedeniyle ilçede ticaret ve sanayi gelişmemiştir. Bu nedenle ilçeden, Denizli merkez ilçeye ve diğer yakın illere göç gerçekleşmektedir. Bu durum ilçenin Milli Gelir Düzeyi nin, ülke ortalamasının altında kalmasına neden olmuştur. İlçede başta tütüncülük olmak üzere, meyvecilik, sebzecilik, az miktarda da olsa seracılık, orman işçiliği ve hayvancılık yapılmaktadır. İlçe halkı tütün yetiştiriciliğine müteakip aylarda, çevre il ve ilçelere giderek pamuk ve zeytin toplama işçiliği yapmaktadırlar. Son yıllarda zeytin ve Kale ye özgü biber yetiştiriciliği önem kazanmaya başlamıştır. Kale biberinin coğrafi işaret patenti, 11 Şubat 2010 tarihinde Resmi Gazete de Türk Patent Enstitüsü tarafından yayımlanarak alınmıştır. Kale biberinin yıllık üretimi 2 bin 500 tondur. Geleneksel Kale Biber Festivali 16 yıldır Ağustos ayının ilk haftasında düzenlenmektedir. Festi val ile Kale biberinin tanıtılması, iç ve dış pazarının oluşturulması; ayrıca Kale biberinin tarımsal alanda tütüne alternatif ürün haline getirilerek, ilçe ekonomisine katkı sağlanması amaçlan maktadır. Festivaller sayesinde Kale biberinin pazarı; Denizli, Aydın, Muğla, Burdur ve İzmir illerine yayılmıştır. Artık biberin, tüm Türkiye geneli ve yurt dışına pazarlanması hedeflenmektedir. İlçe sınırları içinde 7 adet kömür ocağı işletmesi bulunmaktadır. Eski Kale-Tabae Antik Kenti ve Cevherpaşa Camii ilçedeki önemli tarihi ve turistik yerler arasındadır. EKONOMİK YÖNÜYLE 51

52 Tablo 38: İlçe ekonomisinin dayandığı sektörler Tarım ve Hayvancılık Kültür Turizm Sanayi İşletmesi Tütün Sebze-Meyve Tabae Antik kenti Linyit işletmeleri Kale Biberi Zeytin Cevher Paşa Camii Zeytinyağı fabrikası Kaynak: Kale Kaymakamlığı Merkezefendi Denizli 6 Aralık 2012 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 13 ilde büyükşehir belediyesi ve yirmi altı ilçe kurulması ile bazı kanun ve kanun hükmünde kararnamelerde Değişiklik yapılmasına dair kanun ile büyükşehir ilan edilmiştir. Bu yasa sonrasında il merkezinde kurulan iki ilçeden biri olan Merkezefendi ilçesinin toplam nüfusu, 2014 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi ne göre dir. Bunun u erkek, ü kadın nüfustan oluşmaktadır Pamukkale Denizli 6 Aralık 2012 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan yasa ile il merkezinde kurulan iki ilçeden biri olan Pamukkale ilçesinin toplam nüfusu 2014 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi ne göre dir. Bunun sı erkek, sı kadın nüfustan oluşmaktadır Sarayköy İlçenin denizden yüksekliği 159 metre, yüzölçümü 383 km2, Denizli ye uzaklığı 22 km dir yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi ne göre, ilçenin toplam nüfusu dur. Bunun i erkek, i kadın nüfustan oluşmaktadır. İlçe ekonomisi tarım ve sanayiye dayalıdır. Sarayköy ve çevresinde en gelişmiş sanayi dalı ise tekstildir. Eskiden beri Babadağ ve köylerinde yürütülen dokumacılık son yıllarda Sarayköy ün çevre mahallelerine (Gerali, Acıdere, Hisar girmiştir. Buralarda çoğunlukla tüccar için fason dokunan ham bezler daha sonra işlenerek ve desen baskıları yapılarak çarşaf ve nevresim halinde piyasaya sunulmaktadır. Ayrıca Köprübaşı köyündeki iki tekstil fabrikası, ürettiği tekstil mamullerini yurt dışına ihraç etmektedir. Sarayköy de bahçe kültürü de oldukça yaygındır. Şeftali, erik, kayısı başta olmak üzere çok sayıda meyve yetiştiriciliği yapılmaktadır. İlçede pamuk üretimi yapılmakla birlikte verimli ovasında meyve sebze üretimi de yapılmaktadır. İlçede 755 büyükbaş, 411 küçükbaş, 26 arıcılık ve 4 kanatlı olmak üzere toplam 1196 işletme bulunmaktadır. Kanatlı işletmelerden biri yumurta üretim çiftliği olarak Hasköy mahallesinde, üçü et tavukçuluğu çiftliği olarak Köprübaşı, Duacılı ve Trafo mahallesinde bulunmaktadır. Ayrıca Tosunlar, karataş ve Tekke mahallelerinde jeotermal ısıtmalı seralar mevcuttur. Kızıldere jeotermal santralinden dışarıya atılan atık sıcak su kullanılarak, merkezi ısıtma yöntemi ile Sarayköy ilçe merkezinde yaklaşık konut ısıtılmaktadır. Kızıldere jeotermal santraline ek olarak yapılan bir tesiste, santralden dışarıya atılan atık sudan kurubuz ve sıvı karbondioksit üretilmektedir. Üretilen bu ürünler Türkiye de meşrubat sanayinde, gıdaları dondurma ve şoklama işlemlerinde ayrıca endüstride de kullanılmaya başlanmıştır. Büyük Menderes akarsuyunun suladığı Sarayköy ovası sulu tarımın yapıldığı verimli bir arazidir. 52 EKONOMİK YÖNÜYLE

53 Kanal ve kanaletler sistemi ile ekili alanların büyük bir bölümü sulanmaktadır dekarlık tarla ürünleri ekili alan toplam arazinin yüzde 76 sını, dekarlık meyve alanı toplam arazinin yüzde 14 ünü ve dekarlık sebze ekiliş alanı toplam arazinin yüzde 4,5 ini oluşturmaktadır dekarlık hububat ekili alan toplam tarım arazisinin yüzde 42 sini, dekarlık sanayi bitkisi üretimi yüzde 24,7 sini oluşturmakta olup, ardından yem bitkileri ile sebze, zeytin, bağ, erik ve nar üretimi gelmektedir. Denizli de tarım açısından son yıllarda seracılık, Jeotermal Yasası nın ve bağlı bazı yönetmeliklerinin çıkmasıyla birlikte uygulama alanı bulmaya başlamıştır. Bu konuda Valiliğin öncülüğünde İl Özel İdaresi (mülga), Denizli Ticaret Odası ve Ticaret Borsası nın iştirakiyle Türkiye de bir ilk olarak Sarayköy Tarıma Dayalı İhtisas Organize Sanayi Bölgesi kurulmuş ve yönetimi oluşturulmuştur. İlçede 1 adet termal otel ve 3 adet termal kaplıca bulunmaktadır. Toplam 631 yatak kapasiteleri mevcuttur. Tablo 39: İlçe ekonomisinin dayandığı sektörler Tarım ve hayvancılık Kültür Turizm Sanayi İşletmesi Seracılık Kızıldere ılıcaları Kızıldere jeotermal santrali Pamuk Tekke ılıcaları Alçıtaşı ocakları Kayısı Yenice ılıcaları Seralar Şeftali İn hamamı Tekstil fabrikaları Kaynak: Sarayköy Kaymakamlığı Serinhisar Eski ismi Kızılhisar olan ilçenin denizden yüksekliği 925 metre, yüzölçümü 274 km2, Denizli ye uzaklığı ise 36 km dir yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi ne göre, ilçenin toplam nüfusu dır. Bunun u erkek, si kadın nüfustan oluşmaktadır. İlçe merkez nüfusunun yüzde 50 si leblebi üretimi ile uğraşmaktadır. Leblebi üretiminin geçmişi 30 yıl öncesine dayanmaktadır. Hammadde olan nohut Uşak, Balıkesir ve değişik illerinden temin edilmekte dir. İlçede bu alanda faaliyet gösteren 153 imalathane ve buralarda yaklaşık 400 adet tava vardır. Günlük yaklaşık 120 ton leblebi üretiminin yapıldığı işletmelerde 1000 işçi çalışmaktadır. İşletmelerin tamamına yakını aile işletmesi şeklinde olup, evlerin altında veya yanındadır. Büyük işlet me şeklinde 10 adet iş yeri mevcuttur. Bu imalathanelerde genelde aile fertleri çalışmaktadır. Aile işletmeleri birinci imalatı, büyük işletmeler ise ikinci imalatı (soslu, çıtır, acılı, tuzlu, karabiberli, çifte kavrulmuş, şekerli ve çikolatalı) gerçekleştirmektedir. İlçede S.S Serinhisar Seyfullah Hacımüftüoğlu Leblebici İmalatçıları Küçük Sanayi Sitesi Yapı Kooperatifi tarafından Antalya yolu üzerinde Leblebici İmalatçıları Küçük Sanayi Sitesi m2 lik saha içerisinde Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Kredi desteği ile kooperatifin üst yapı ve alt yapı inşaatları yapılarak geçici kabulleri yapılmış toplam 42 işyeri taşınmış 10 işyeri taşınma hazırlıkları yapmaktadır. İlçeye bağlı Yatağan mahallesinde bıçak üretimi yapılmaktadır. Mahalle halkının yarısı geçimini bıçak üretiminden sağlamaktadır. Mahallede bıçak, bağ makası, çekiç, testere, kös tebek tüfeği, çakı ve kapan üretimi yapılmaktadır. Bıçak üretimi genelde aile işletmesi şeklinde evlerin alt katında gerçekleştirilmektedir. Mahallede şu anda yaklaşık 144 bıçak atölyesi mevcuttur. Atölyelerin çoğunda EKONOMİK YÖNÜYLE 53

54 1 ile 5 arasında işçi çalışmaktadır. Üretim için gerekli ham madde çeliktir. Fransa dan ithal edilen çeliğin pahalı olması üreticiler için sıkıntı oluşturmaktadır. Tüm dünyada Türk Kılıcı olarak bilinen Yatağan, keskinliği ve sağlamlığı kadar göz alıcı bir sanat eseri olarak da adından söz ettirir. İstanbul un fethi sırasında Osmanlı ya barut gönderen Yatağan, sonraki yüzyıllarda da kılıç yapmıştır. Bütün bunlar tarihi kayıtlarda geçmektedir. Tablo 40: İlçe Ekonomisinin Dayandığı Sektörler Tarım ve Hayvancılık Kültür Turizm Sanayi Tütün Küçükbaş hayvancılık Yatağan-Kefe yaylası festivali Leblebi imalathaneleri Haşhaş Büyükbaş hayvancılık Yatağan Baba Türbesi Bıçak atölyeleri Hububat Arıcılık Çok sayıda tarihi camii Kaynak: Serinhisar Kaymakamlığı Tavas İlçenin denizden yüksekliği 950 metre, yüzölçümü km2, Denizli ye uzaklığı 45 km dir yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi ne göre, ilçenin toplam nüfusu tür. Bunun ü erkek, i kadın nüfustan oluşmaktadır. İlçe ekonomisi tekstil ve konfeksiyon, tarım ve hayvancılığın yanında leblebiciliğe dayalıdır. İlçede yıllık 36 bin ton kapasiteli küçük baş, büyük baş ve kanatlı hayvan yemi üreten bir yem fabrikası, bornoz üretimi yapan bir tekstil fabrikası, 1 adet plastik imalathane, ilçe merkezinde 120 iş yeri kapasiteli küçük sanayi sitesi, 6 banka şubesi, özellikle kot imalatına yönelik olarak çalışan 400 ün üzerinde terzihane ayrıca leblebi imalathaneleri mevcuttur. Kızılcabölük mahallesinde bitirilmiş olan 81 işyeri kapasiteli küçük sanayi sitesi bulunmaktadır. Ayrıca bu mahallede 200 adet yarı otomatik 120 adet tam otomatik dokuma tezgahı ile 70 adet el dokuma tezgahı vardır. Karahisar mahallesinde 100 adet yarı otomatik, 150 adet tam otomatik dokuma tezgahı olmak üzere toplam 570 tezgah mevcuttur. Yıllık her bir tezgah metre kumaş dokumaktadır ve TL gibi gelir getirmektedir. Kızılca mahallesinde 119 adet leblebi işetmesi mevcut olup, 56 adeti faaliyet göstermektedir. Bir işletme 45 günde 10 ton leblebi üretimi yapmaktadır. Yıllık üretim toplamı 2000 ton civarında olup, ham madde olarak kırmızı nohut Uşak ilinden, beyaz nohut Tavas ve Yeşilova ilçelerinden temin edilmektedir. Ulukent mahallesinde mermer ve manganez, Kızılca ve Karahisar mahallelerinde mermer, Avdan mahallesinde kömür ve Kozlar mahallesinde krom yatakları mevcuttur. Afradisias-Pamukkale geçiş güzergahında bulunan ilçede, Cankurtaran mevkiinde turizme yönelik olarak faaliyet gösteren 3 adet Halı mağazası faaliyette olup, buralarda mevsimlere göre kısmi azalma çoğalma olmakla beraber 1300 kişi istihdam edilmektedir. Yeraltısuyu bakımından Tavas Ovası zengin bir rezerve sahiptir. Tarım ürünü olarak buğday, arpa, nohut, mercimek, tütün, armut, ayva, elma, ceviz, badem, nar, zeytin, kekik v.b. ürünler yetiştirilmektedir. 54 EKONOMİK YÖNÜYLE

55 Tablo 41: İlçe Ekonomisinin Dayandığı Sektörler Tarım ve Hayvancılık Kültür Turizm Sanayi İşletmesi Hububat Yontma Taş Devrine ait Mağara ve yerleşim yeri (Pınarlar Kasabası) Krom maden işletmesi Tütün Müze Beton üretim tesisi Üzüm Selçuklu Camii Taş Kırma Tesisi Mercimek Sebastiyopolis Antik Kenti Mangenez maden yatağı Şeker pancarı Medet antik kenti Kömür ocağı Elma Çok sayıda türbe Tekstil ve konfeksiyon işletmeleri Kavun Yoran Göleti Şenlikleri Kot üretimi Karpuz Leblebi imalathaneleri Nohut Yem fabrikası Büyükbaş-Küçükbaş Hayvancılık Plastik imalathanesi Tavukçuluk Kaynak: Tavas Kaymakamlığı EKONOMİK YÖNÜYLE 55

56 56 EKONOMİK YÖNÜYLE

57 III FİZİKİ YAPI EKONOMİK YÖNÜYLE 57

58 III. FİZİKİ YAPI Denizli ili ve içinde yer aldığı bölge; iklimi, doğal yapısı ve insan unsuru itibariyle ülkenin önemli bir tarım, sanayi, turizm ve ticaret kuşağına ev sahipliği yapmaktadır. İklim yapısı her türden bitki üretimine elverişlidir. Denizli ilinin doğal yapısı ve iklim özellikleri konularında dikkat çeken noktalar aşağıdaki gibidir. Doğal Yapı 11 bin 868 km2 lik bir yüzölçümüne sahip Denizli topraklarının yaklaşık yüzde unu ovalar, yüzde 25 ini yaylalar ve platolar, yüzde 47 sini de dağlar kaplar. Honaz dağı (2571 m) yüksekliği ile ilin ve aynı zamanda Batı Anadolu nun en yüksek dağıdır. Menteşe sıradağlarından Babadağ (2308 m) ve bunların doğuya doğru uzantıları olan Karcı ve Eşeler Dağı (2254 m), Akdağ (2449 m), yüksekliklerine sahip olup, yaz ortasına kadar karlı görünümlerini korumaktadırlar. Bulkaz Dağı (1990 m), Elmadağ (1805 m), Büyük Çökelez Dağı (1340 m), Beşparmak Dağı (1307 m) yüksek-likleriyle ilin diğer dağlarını oluşturur. Honaz Dağı ile Karcı Dağı arasında Ege bölgesini Akdeniz bölgesine bağlayan Kazıkbeli geçidi (1250 m) yer alır. Büyük Menderes ve Çürüksu Vadisi boyunca kademeler halinde alçalan Çardak, Çivril, Baklan, Kaklık, Böceli, Denizli (Çürüksu) ve Sarayköy (Büyük Menderes) ovaları ile yayla görünümlü Acıpayam, Tavas ve Eskere ovaları, Karayayla, Çameli, Uzunpınar, Yoran, Şahman Süleymaniye ve Kuyucak yaylası ilin düzlüklerini oluşturur. Vadi olarak ise verimli ovaların sıralandığıbüyük Menderes ve Çürüksu vadileri, Akçay Vadisi, Gireniz ve Kelekçi vadileri gösterilebilir. Ege bölgesinin üç büyük nehrinden biri olan Büyük Menderes, Denizli nin en büyük akarsuyudur. Afyonkarahisar ın Dinar ilçesinden doğan ırmak, Akdağ ve Işıklı kaynaklarını alarak gittikçe çoğalan suyu ile Çivril, Çal ve Baklan ovalarını geçerek Güney ilçesi arazisine girer. Yolu üzerindeki daralan vadiler içinde Uşak tan gelen Banaz çayı ile birleştiği yerde Adıgüzel barajı bulunmaktadır. Çürük su, Dalaman (Gireniz) ve Akçay ırmakları da ilin diğer akarsularıdır. Denizli nin en büyük gölü, bir kısmı il hudutları içinde kalan Acıgöl dür (Çardak ilçesi). Göl suyundan sanayi tuzları (sodyum sülfat) üretilmektedir. Işıklı Baraj Gölü, Çaltı (Beylerli ) Gölü, Honaz dağının doğu yüzünde Karagöl, Buldan da Süleyma-niye ve Derbent gölleri sayılabilecek diğer göllerdir. Doğudan batıya uzanan bir fay hattı üzerinde bulunuşu Denizli yi birinci derecede bir deprem bölgesi yaparken, bu fay hattı boyunca fışkıran sıcak şifalı sularda aynı zamanda kaplıcalar diyar haline gelmesini sağlar. M.T.A. Enstitüsü Genel Müdürlüğü nce bu bölgede başlatılan sondaj çalış maları sırasında 1965 yılında ilk jeotermal buhar kaynağı bulunmuş, fay hattı boyunca bunu diğer-eri takip etmiştir. Bugün Türkiye de ilk defa burada jeotermal buhar enerjisi ile elektrik üretilmekte, ayrıca sıkıştırılmış karbondioksit gazıyla kurubuz fabrikası, seralar ve ılıcalar bulunmaktadır. İklim Ege Bölgesi sınırları içerisinde olmasına rağmen Denizli de, bu bölgenin iklimi tamamen görülmez. Kıyı ke simlerinden iç bölgelere geçit yerinde olduğundan az da olsa iç bölgelerin ikilimi hissedilir. Ege Bölgesi ikliminden sıcaklık olarak biraz düşük farklılık gösterir yılının Denizli ye ait iklim özellikleri Tablo 39 da verilmiştir. Buna göre ortalama sıcaklığın en yüksek olduğu ay 36.7 derece ile Ağustos, ortalama sıcaklığın en düşük olduğu ay ise -0.2 derece ile Şubat tır. 58 EKONOMİK YÖNÜYLE

59 Tablo 42: 2014 yılı Meteorolojik Ölçümleri DENİZLİ Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ortalama Sıcaklık ( C) Maksimum Sıcaklıkların Ortalaması ( C) Minimum Sıcaklıkların Ortalaması ( C) Ortalama Günlük Toplam Güneşlenme Süresi (sa-da) Toplam Yağış Ortalaması (mm) Ortalama Nem (%) Ortalama Rüzgar Hızı (m_ sec) Kar Yağışlı Günler Sayısı Ocak Şubat Mart Mayıs Nisan Haziran Temmuz Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü EKONOMİK YÖNÜYLE 59

60 60 EKONOMİK YÖNÜYLE

61 IV NÜFUS VE İSTİHDAM YAPISI EKONOMİK YÖNÜYLE 61

62 IV. NÜFUS VE İSTİHDAM YAPISI 1. Nüfus Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi ne (ADNKS) göre; 2014 yılında Denizli de ikamet eden nüfus bir önceki yıla göre kişi artmıştır yılında bir önceki yıla göre, Bozkurt, Çivril, Merkezefendi, Pamukkale ve Sarayköy ilçelerinin nüfusu artmış, diğer ilçelerde ise nüfus azalmıştır. Denizli nüfusu 2013 yılında 13,49 oranında artarken, 2014 yılında 15,69 artmıştır. Türkiye için nüfus artış hızı 13,3 olarak gerçekleşmiştir yılında 2013 yılına göre nüfus artış hızı en düşük ilçe Çardak, nüfus artış hızı en yüksek olan ilçe ise Merkezefendi dir. Tablo 43: Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi ne göre son üç yıldaki Denizli nüfus verileri Denizli İl/İlçe merkezi Mahalle ve köyler Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Merkez Acıpayam Akköy Babadağ Baklan Bekilli Beyağaç Bozkurt Buldan Çal Çameli Çardak Çivril Güney Honaz Kale Merkezefendi Pamukkale Sarayköy Serinhisar Tavas Toplam Kaynak: TÜİK Tablo 44 te, ADNKS ye göre son beş yılın nüfus sayıları verilmiştir. Türkiye nüfusu; 2014 yılında bir önceki yıla göre, 1 milyon 28 bin 40 kişi artarak, 77 milyon 695 bin 904 kişi olmuştur. Yıllık nüfus artış hızı 2013 yılında 13,7 iken, 2014 yılında 13,3 olmuştur. 62 EKONOMİK YÖNÜYLE

63 2014 yılı verilene göre, Afyonkarahisar, Ağrı, Amasya, Ardahan, Çankırı, Çorum, Erzurum, Kars, Kırıkkale, Kırşehir, Kütahya, Muş, Ordu, Sinop, Sivas, Tokat, Yozgat ve Zonguldak illerinde nüfusun azaldığı, diğer illerde ise nüfusun arttığı görülmektedir. Tablo 44: Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi ne göre son üç yıldaki Türkiye geneli nüfus verileri İller Adana Adıyaman Afyonkarahisar Ağrı Amasya Ankara Antalya Artvin Aydın Balıkesir Bilecik Bingöl Bitlis Bolu Burdur Bursa Çanakkale Çankırı Çorum Denizli Diyarbakır Edirne Elazığ Erzincan Erzurum Eskişehir Gaziantep Giresun Gümüşhane Hakkari Hatay Isparta Mersin İstanbul İzmir Kars Kastamonu Kayseri Kırklareli Kırşehir Kocaeli EKONOMİK YÖNÜYLE 63

64 Tablo 44 devamı: Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi ne göre son üç yıldaki Türkiye geneli nüfus verileri Konya Kütahya Malatya Manisa Kahramanmaraş Mardin Muğla Muş Nevşehir Niğde Ordu Rize Sakarya Samsun Siirt Sinop Sivas Tekirdağ Tokat Trabzon Tunceli Şanlıurfa Uşak Van Yozgat Zonguldak Aksaray Bayburt Karaman Kırıkkale Batman Şırnak Bartın Ardahan Iğdır Yalova Karabük Kilis Osmaniye Düzce Türkiye Toplamı Kaynak: TÜİK 64 EKONOMİK YÖNÜYLE

65 Tablo 45 te; 2010 ve 2014 yılları arasındaki, Türkiye nin üç büyük ili ve Denizli nin nüfus gelişimi gösterilmektedir. Ankara, İstanbul ve İzmir illerinde olduğu gibi Denizli nin de nüfusunda artış olduğu görülmektedir. Tablo 45: Üç büyük il ve Denizli nin nüfus gelişimi ( ) İller Ankara İstanbul İzmir Denizli Kaynak: TÜİK İstihdam İstihdamın korunması, geliştirilmesi, yaygınlaştırılması ve işsizliğin önlenmesi faaliyetlerine yardımcı olmak ve işsizlik sigortası hizmetlerini yürütmek üzere 4904 sayılı Kanun ile kurulan Türkiye İş Kurumu ülkemiz sosyo-ekonomik yapısı içinde önemli görev ve yükümlülükler üstlenmiş bulunmaktadır. Bunlardan bazılarını; İşgücü piyasası verilerini derlemek, analiz etmek, yayımlamak, aktif işgücü piyasası hizmetlerini yürütmek, iş ve işçi bulma hizmeti vermek ve özel istihdam bürolarının kurulması, seçme, izin verme ve denetimlerine ilişkin işlemleri yürütmek, pasif işgücü piyasası hizmetlerini yürütmek şeklinde saymak mümkündür. Denizli, sanayi sektörü bakımından özgün yapıya sahip bir kenttir. Türkiye ve dünyada az rastlanan biçimde kentte sanayi, tarım ve hizmetler sektörüne ilişkin faaliyetler eş zamanlı biçimde gerçekleşmektedir. Aynı zamanda kent sektör, ekonomi ve işgücü piyasasına ilişkin yapısal dönüşümlerin yaşanmaya başlandığı bir süreçten geçmektedir. Kentte istihdamda, 2014 yılı Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) verilerine göre Emekli Sandığı (4/c) , Bağ-Kur (4/b) ve SSK (4/a) kişi yer almaktadır. Toplam olan Denizli deki SGK kapsamında aktif çalışan nüfusun, toplam il nüfusuna oranı yüzde 28,83 tür. İlimizde tekstil sektöründe istihdam edilen işçi sayısı dır. Bu istihdam sayısı, Denizli ili çalışan nüfusun yüzde 13,91 ini oluşturmaktadır. Denizli Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü verilerine göre; 2014 yılında müdürlüğe yapılan başvuru sayısında bir önceki yıla göre artış görülmektedir. Müdürlüğe başvuran kişiden kişi engelli, 57 kişi ise eski hükümlüdür. Tablo 46: Yıllar itibariyle İstihdama İlişkin İş-Kur Temel Göstergeleri Temel Göstergeler Erkek Başvuru Kadın Başvuru Toplam Kaynak: Çalışma ve İşKur İl Müdürlüğü EKONOMİK YÖNÜYLE 65

66 66 EKONOMİK YÖNÜYLE

67 V SAĞLIK EKONOMİK YÖNÜYLE 67

68 V. SAĞLIK Sosyo-ekonomik açıdan gelişmiş bir kent olan Denizli, tüm kurum ve kuruluşları ile sağlık ala nındaki yatırımlara büyük önem vermektedir. Kentte, Denizli de, 12 Devlet Hastanesi, 1 Branş (Göğüs Hastanesi), 1 Ağız ve Diş Sağlığı Merkezi, 8 Özel Hastane, 10 Özel Tıp Merkezi, 1 Üniversitesi Hastanesi bulunmakta, ayrıca aile hekimliği çerçevesinde 19 Toplum Sağlığı Merkezi, 111 Aile Sağlığı Merkezi ve 279 Aile Hekimliği birimi ile sağlık hizmeti verilmektedir. Sağlık hizmeti verecek merkez sayısı açısından kentte herhangi bir sıkıntı yaşanmamaktadır. Ancak şehrin sosyal ve ekonomik potansiyelini göz önünde bulunduran özel sektör temsilcileri, kentteki sağlık yatırımlarına devam etmektedir. Denizli de hasta başına düşen yatak sayısı, sağlık merkezi sayısının artmasına paralel olarak her geçen yıl artış göstermektedir. Bebek ölüm oranları ise her geçen yıl azalmaktadır. Kişi başına düşen ortalama muayene sayısı yıllara göre artış göstermiştir. Denizli ili sağlık istatistiklerine ilişkin genel bilgiler aşağıda tablolar halinde verilmektedir. Tablo 47: Denizli de Son 10 Yılın Sağlık Verileri YILLAR Sağlık Bakanlığı Yataklı Tedavi Kurumlarında Poliklinik Sayısına Göre Kişi Başına Düşen Ortalama 3 3,4 3,3 3 3,3 3,4 3,6 3,6 3,6 3,7 Muayene Sayıları Diğer Kamu+ Özel Yataklı Tedavi Kurumlarında Poliklink Sayısına Göre Kişi Başına Düşen Ortalama 0,3 0,4 0,5 0,8 0,9 0,9 1,1 1,4 1,6 1,7 Muayene Sayısı Tüm Yataklı Tdavi Kurumlarında Poliklinik Sayısına Göre Kişi Başına Düşen Ortalama Muayene 3,4 3,8 3,8 3,8 4,2 4,3 4,7 4,96 5,2 5,5 Sayısı 1. Basamak Sağlık Kurumlarında Poliklinik Sayısına Göre Kişi Başına Düşen Ortalama Muayene 2,3 2,3 3,4 3,8 3,9 3,6 4,6 4,2 4,2 4,3 Sayısı Tüm Poliklinik Sayısına Göre Kişi Başına Düşen Ortalama Muayene 5,7 6,2 7,2 7,6 8,1 8,2 9,5 9,4 9,4 10,3 Sayısı 1. Basamak Poliklinik Muayenesine Göre Sevk Oranı (%) 7,5 5, ,1 0,5 Doğal Nüfus Artış Hızı % 11,4 11,4 11,9 11,6 11,2 9,8 7,5 7 8 Bebek Ölüm Hızı % 11,9 10,5 10,1 10,4 12,4 8,4 9,58 8,5 8,6 7,8 Kaynak: Denizli İl Sağlık Müdürlüğü 68 EKONOMİK YÖNÜYLE

69 Denizli de Sağlık Bakanlığı na bağlı olan sağlık kuruluşları ile Bakanlığa bağlı olmayan sağlık kuruluşları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Tablo 48: Denizli de bulunan sağlık kurumları sayıları ( ) Bakanlığa Bağlı Sağlık Kurumları Bakanlığa Bağlı Olmayan Sağlık Kurumları Toplum Sağlığı Merkezi Tıp Fakültesi Hastanesi Devlet Hastanesi Özel Hastane Branş Hastanesi Özel Tıp Merkezi 4 Hastaneye Bağlı Semt Kliniği Özel Dal Merkezi* 3 *10 * 10 Ağız ve Diş Sağlığı Merkezi Kızılay Kan Merkezi Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması (AÇSAP) Radyoterapi Merkezi Verem Savaş Dispanseri Özel Poliklinik Halk Sağlığı Laboratuvarı Sağlık Kabini Aile Sağlığı Merkezi Özel Muayenehane Aile Hekimliği Birimi Özel Laboratuvar Sağlık Evi Optisyen ve Gözlükçü Acil Sağlık İstasyonu Eczane Talasemi Laboratuvarı Özel Diş Hekimi Muayenehanesi Kanser Erk. Teşh. Tara. Mrk * Özel Dal Merkezleri yönetmelikte yapılan değişiklikle Özel Tıp Merkezi olarak anılmaktadır Kaynak: Denizli İl Sağlık Müdürlüğü Denizli de sağlık sektöründe görev yapan kamu ve özel sektör personel sayılarında yıllara göre artış görülmektedir. Tablo 49: Yıllara göre Sağlık Personeli Sayıları (Kamu-Özel) Unvan Uzman Tabip Pratisyen Tabip Hemşire Ebe Toplam Kaynak: Denizli İl Sağlık Müdürlüğü EKONOMİK YÖNÜYLE 69

70 Grafik 7: Yıllara Göre Sağlık Personeli Sayısı 70 EKONOMİK YÖNÜYLE

71 VI SOSYAL GÜVENLİK EKONOMİK YÖNÜYLE 71

72 VI. SOSYAL GÜVENLİK Sosyal Güvenlik Kurumu nun (SGK) 2014 yılı verilerine göre, Denizli deki işyeri, Aktif, Pasif ve Genel Sağlık Sigortası kapsamında tescil edilenler, Sosyal Güvelik dışında kalan nüfus sayıları aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 50: SGK Genel Verileri İş Yeri Sayısı Toplam Sosyal Güvenlik Kapsamı (Aktif+Pasif+GSS Kapsamında Tescil Edilenler) Toplam Sosyal Güvenlik Kapsamı (GSS Kapsamında Tescil Edilenler Hariç) Sosyal Güvenlik Kapsamının (GSS Kapsamında Tescil Edilenler Hariç) Toplam İl Nüfusuna Oranı (%) 89,63 Sosyal Güvenlik Kapsamı Dışında Kalan Nüfus Aşağıdaki tabloda 2014 yılı Sosyal Güvenlik kapsamındaki Emekli Sandığı, Bağkur ve SSK istatistikleri verilmiştir. Tablo 51: Sosyal Güvenlik Kapsamında Aktif Çalışan Kişi Sayısı Aktif Çalışan Sayıları Denizli Türkiye Denizli/Türkiye Oranı 4/1/a (SSK) ,38 4/1/b (Esnaf Bağ-Kur) ,72 4/1/b (Tarım Bağ-kur) ,17 4/1/c (Emekli Sandığı) ,21 Kaynak: Denizli SGK İl Müdürlüğü Denizli de SSK, Esnaf Bağkuru, Tarım Bağkur u ve Emekli Sandığı ndan aylık alanlar aşağıdaki tabloda özetlenmiştir. Tablo 52: Sosyal Güvenlik Kapsamında Aylık Alan Kişi Sayısı Aylık Alanlar: Denizli Türkiye Denizli/Türkiye Oranı Yaşlılık Malullük Yaşlılık Malullük Yaşlılık Malullük 4/1/a (SSK) ,60 1,64 4/1/b (Esnaf Bağ-Kur) ,23 2,55 4/1/b (Tarım Bağ-Kur) ,74 3,33 4/1/c (Emekli Sandığı) ,48 1,33 Kaynak: Denizli SGK İl Müdürlüğü Aşağıdaki tabloda Sosyal Güvenlik kapsamında bakmakla yükümlü tutulanların (yararlanıcıların) sayısı ile Genel Sağlık Sigortası kapsamında tescil edilenlerin sayıları yer almaktadır. Tablo 53: Sosyal Güvenlik Kapsamında Bakmakla Yükümlü Tutulanların ve GSS kapsamında tescil edilenlerin sayısı Emekli Sandığı (4/c) Bağ-Kur (4/b) SSK (4/a) Toplam Sosyal Güvenlik Kapsamındaki Bakmakla Yükümlü Tutulanların Oranı (%) 42,5 Genel Sağlık Sigortası Kapsamında Tescil Edilenler Genel Sağlık Sigortası Primi Devlet Tarafından Ödenenler Genel Sağlık Sigortası Primleri Kendileri Tarafından Ödenenler EKONOMİK YÖNÜYLE

73 VII EĞİTİM EKONOMİK YÖNÜYLE 73

74 VII. EĞİTİM I.Temel Eğitim Denizli de, okul öncesi eğitim veren 68 okul, 277 de ana sınıfı olan kurum bulunmaktadır. Bu kuruluşlarda eğitim gören öğrenci sayısı , görev yapan öğretmen sayısı 941 dir. İlkokul eğitimi veren 312 okulda, 3677 derslik bulunmaktadır. Bu kuruluşlarda eğitim gören öğrenci sayısı , görev yapan öğretmen sayısı ise dur. Ortaokul eğitimi veren 237 okulda, 1876 derslik bulunmakta, bu kurumlarda öğrenci eğitim görmekte, öğretmen görev yapmaktadır. Lise (ortaöğretim) eğitimi veren 126 okulda, derslik bulunmakta, bu kurumlarda öğrenci eğitim görmekte, öğretmen görev yapmaktadır. Okul öncesi eğitim, ilkokul, ortaokul ve lise eğitim kurumları, mesleki eğitim merkezleri ile halk eğitim merkezileri birlikte ele alındığında toplam 748 okulda derslik bulunmaktadır. Tablo 54: Eğitim-Öğretim Yılındaki Genel Durum Eğitim Kademeleri OKUL ÖNCESİ İLKOKUL ORTAOKUL Okul Öğretmen ve Öğrenci Sayıları Öğrenci Erkek Kız Toplam Okul Sayısı 68 Ana Sınıfı Olan Kurum Sayısı 277 Öğrenci Sayısı Öğretmen Sayısı Derslik Sayısı 853 Lojman Sayısı 0 Derslik Başına Öğrenci Say. 19,3 Öğretmen Başına Öğrenci Say. 17,5 Okul Sayısı 312 Öğrenci Sayısı Öğretmen Sayısı Lojman Sayısı 60 Derslik Sayısı 3677 Derslik Başına Öğrenci Say. 15,9 Öğretmen Başına Öğrenci Say. 14,4 Okul Sayısı 237 Öğrenci Sayısı Öğretmen Sayısı Lojman Sayısı 15 Derslik Sayısı 1876 Derslik Başına Öğrenci Say. 29,5 Öğretmen Başına Öğrenci Say. 13,9 74 EKONOMİK YÖNÜYLE

75 Tablo 54: devamı Eğitim-Öğretim Yılındaki Genel Durum ORTAÖĞRETİM YAYGIN EĞİTİM MESLEKİ EĞİTİM Okul Sayısı 126 Öğrenci Sayısı Öğretmen Sayısı Lojman Sayısı 38 Derslik Sayısı 2221 Derslik Başına Öğrenci Say. 23,2 Öğretmen Başına Öğrenci Say. 12,6 Okul Sayısı 5 Çırak Sayısı Kalfa Sayısı Öğretmen Sayısı Derslik Sayısı 58 Derslik Başına Öğrenci Say. 33 Öğretmen Başına Öğrenci Say. 17 HEM Öğretmen Sayısı GENEL TOPLAM Kaynak: Denizli İl Milli Eğitim Müdürlüğü 2. Yaygın Eğitim Toplam Okul Sayısı 748 Toplam Öğrenci Sayısı Toplam Öğretmen Sayısı Toplam Derslik Sayısı 8685 Toplam Lojman Sayısı 113 Derslik Başına Öğrenci Say. 20,9 Öğretmen Başına Öğrenci Say. 13,7 Yaygın Eğitim alanında Halk Eğitim Merkezi ile Çıraklık (Mesleki) Eğitim Merkezi faaliyet göstermektedir Halk Eğitim Halk Eğitim Birimleri, bulundukları bölgenin eğitim, öğretim, rehberlik, danışma, kültür ve sanat merkezleri, halka mesleki ve sosyal kültürel amaçlı bilgi beceri kazandıran, onların boş zamanların olumlu faaliyetlerle değerlendirmelerini, gelirlerini arttırmalarını sağlayan bir yaygın eğitim kurumudur. Bu amaç çerçevesinde yürütülen çalışmalar Tablo 50 de gösterilmiştir. Yaygın eğitimin ve halk eğitimin tanımı çerçevesinde halk eğitim merkezlerinin açacağı kursların ve yapacağı sosyal faaliyetlerin hedef kitlesi ise Okuma yazma bilmeyenler veya eksikliği olanlar, Örgün eğitimin herhangi bir kademesinden ayrılmış olanlar, Herhangi bir örgün eğitimi bitirmiş olanlar, Örgün eğitime devam ederken arta kalan boş zamanlarını değerlendirmek isteyenler, Aile içersinde şiddet ve baskıyı yok etmek isteyenler, Bir mesleğe sahip olmayanlar veya meslek değiştirmek isteyenler, EKONOMİK YÖNÜYLE 75

76 Yaşlı ve emekliler, köyden kente göçenler, Özel eğitim gerektiren kişiler, Kendi işini kurmak isteyenlerdir. Tablo 55: Eğitim-Öğretim Yılı Denizli Geneli Halk Eğitim Merkezleri kursiyer ve öğretmen sayıları İlçe (Halk Eğitim Merkezi) Meslek Kursları Genel Kurslar Okuma Yazma Kursları Kurs Sayısı Belge Alan Sayısı ERKEK KIZ Kursiyer TOP- LAM Kurs Sayısı Belge Alan Kursiyer Sayısı ERKEK KIZ TOP- LAM Kurs Sayısı Belge Alan Kursiyer Sayısı ERKEK KIZ TOP- LAM Öğretmen Sayısı ACIPAYAM BABADAĞ BAKLAN BEKİLLİ BEYAĞAÇ BOZKURT BULDAN ÇAL ÇAMELİ ÇARDAK ÇİVRİL GÜNEY HONAZ KALE MERKEZE FENDİ PAMUK- KALE SARAYKÖY SERİNHİ- SAR TAVAS Halkeğitim Merkezleri Toplam Kaynak: Denizli İl Milli Eğitim Müdürlüğü 2.2. Mesleki Eğitim Denizli il genelindeki mesleki eğitim merkezlerindeki eğitim öğretim yılı çalışmalarına ait bilgiler Tablo 56 da verilmiştir. Erkek Kız Toplam 76 EKONOMİK YÖNÜYLE

77 Tablo 56: Mesleki ve teknik eğitim istatistikleri ( eğitim öğretim yılı) İLÇE ADI Kurum Adı Çırak Sayısı Kalfa Sayısı E K T E K T Derslik Sayısı Toplam Öğrenci Sayısı Öğretmen Sayısı E K T MERKEZEFENDİ Vali Necati Bilican Mesleki Eğitim Merkezi ACIPAYAM Acıpayam L.D.B. Mesleki Eğitim Merkezi BULDAN Ali Tunaboylu Mesleki ve Teknik Eğitim Merkezi ÇAL Çal Mesleki ve Teknik Eğitim Merkezi ÇİVRİL Çivril Mesleki Eğitim Merkezi KALE Kale Mesleki Eğitim Merkezi SARAYKÖY Sarayköy Mesleki ve Teknik Eğitim Merkezi TAVAS Mehmet Kısaoğlu Mesleki Eğitim Merkezi GENEL TOPLAM Kaynak: Denizli İ Milli Eğitim Müdürlüğü Denizli nin 8 ilçesinde mesleki ve teknik eğitim merkezleri (çıraklık eğitim merkezi) faaliyet göstermektedir. Bu merkezlerdeki toplam derslik sayısı 58 dir. Bu kurumlarda 1922 si çırak, 1422 si kalfa olmak üzere toplam 3344 öğrenci bulunmakta, 127 de öğretmen görev yapmaktadır. 3. Yüksek Öğretim Pamukkale Üniversitesi tarih ve 3837 sayılı kanun ile kurulmuştur. 13 Fakülte, 5 Yüksekokul, 12 Meslek Yüksekokulu, 4 Enstitü ve 41 Araştırma ve Uygulama Merkezi bulunduğu Pamukkale Üniversitesi nde toplam öğrenci eğitim görmektedir. EKONOMİK YÖNÜYLE 77

78 3.1. Fakülteler Eğitim Fakültesi: Denizli de 1957 de Kız Öğretmen Okulu olarak eğitime başlayan ve 1976 yılında Eğitim Enstitüsü olan eğitim kurumu tarihli 41 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile Denizli Eğitim Yüksekokulu adı altında Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi ne bağlanmıştır yılında dört yıllık lisans eğitimi vermeye başlayan okul Eğitim Fakültesi adını almıştır. Üniversitemizin 1992 yılında kurulması ile birlikte Üniversitemize bağlanmıştır. Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi, Eğitim Bilimleri, Güzel Sanatlar Eğitimi, İlköğretim, Orta Öğretim Fen ve Matematik Alanlar Eğitimi, Orta Öğretim ve Sosyal Alanlar Eğitimi, Yabancı Diller Eğitimi, Özel Eğitim ve Türkçe Eğitimi bölümleriyle eğitim-öğretim faaliyetlerine devam etmektedir. Fen-Edebiyat Fakültesi: Pamukkale Üniversitesi kuruluş yasasında yer alan Fen-Edebiyat Fakültesi nde, 1994 yılı içinde akademik ve idari personel istihdamına, eğitim-öğretim faaliyetine de Eğitim-Öğretim yılında normal öğretim, öğretim yılında da ikinci öğretime başlanılmıştır. Arkeoloji, Batı Dilleri ve Edebiyatı, Biyoloji, Doğu Dilleri ve Edebiyatları, Felsefe, Fizik, Kimya, Kültür Varlıklarını Koruma ve Onarım, Matematik, Meleküler Biyoloji ve Genetik, Sanat Tarihi, Sosyoloji, Tarih, Coğrafya, Psikoloji ve Türk Dili ve Edebiyatı bölümleriyle faaliyetlerine devam etmektedir. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi: Üniversitenin kuruluş yasasında yer alan İşletme Bölü mü tarih ve 3576 sayılı, İktisat Bölümü ise tarih ve 7249 sayılı Yükseköğretim Kurulu Kararı ile kurulmuştur. Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri, Ekonometri, İktisat, İşletme, İşletme-İngilizce, Maliye, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi, Uluslararası İlişkiler, Uluslararası Ticaret ve Finansman ve Yönetim Bilişim Sistemleri bölümleriyle faaliyetlerine devam etmektedir. Mühendislik Fakültesi: 1976 yılında Devlet Mühendislik ve Mimarlık Akademisi olarak Denizli de öğretime başlayan yükseköğretim kurumu, daha sonra Denizli Mühendislik Fakültesi olarak Dokuz Eylül Üniversitesi ne bağlanmıştır. Pamukkale Üniversitesi nin 1992 yılında kurulmasıyla birlikte bu üniversiteye bağlanan fakültede halen, Bilgisayar, Çevre, Elektrik-Elektronik, Endüstri, Enerji Sistemleri, Gıda, İnşaat, Hidrojeoloji, Jeoloji, Jeodezi ve Fotogrametri, Makine, Jeofizik, Kimya, Maden, Metalürji, Meteoroloji ve Tekstil Mühendisliği bölümleriyle faaliyetine devam etmektedir. Teknik Eğitim Fakültesi: Pamukkale Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi, tarihinde 3837 sayılı kanunla kurulmuştur. Mesleki ve Teknik Ortaöğretim kurumlarında meslek derslerini, endüstriyel kuruluşlardaki atölye çalışmalarını yürütebilecek bilgi, beceri ve niteliklere, Multidisipliner Araştırma-Geliştirme Projelerinde görev alma ve yürütme becerilerine sahip öğretmenler yetiştirmek ve ülkemizin öncelikli ihtiyaçlarından olan ara teknik elemanların sadece kaliteli, standart, tam teçhizatlı eğitimle sağlanabileceğini kanıtlamaktır. Tıp Fakültesi: Bu fakülte yılında Denizli Tıp Fakültesi adı altında Dokuz Eylül Üniversitesi ne bağlı olarak kurulmuştur. Pamukkale Üniversitesi Tıp Fakültesi 1994 yılında hastanesini Denizli de Güneş binasında hizmete açmıştır eğitim öğretim yılından itibaren IV, V ve VI. sınıflar Pamukkale Üniversitesi Tıp Fakültesi nde eğitim görmeye başlamışlardır eğitim öğretim yılından itibaren ise fakültede probleme dayalı öğrenci merkezli aktif eğitim yöntemi ile eğitim verilmektedir. Fakültede I, II ve III. sınıflarda probleme dayalı, IV ve V. sınıflarda ise taska (bir klinik görev ya da iş) dayalı aktif eğitim verilmektedir. Dönem VI öğrencileri hekimliğe hazırlanırken koruyucu hekimliğin, bilimsel düşüncenin, sürekli mesleksel eğitim ve gelişimin öneminin özümsenmesi amaçlanarak intörnlük eğitimi verilmektedir. Mimarlık ve Tasarım Fakültesi: 29 Mayıs 2007 tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Yükseköğretim Kurumları Teşkilatı Kanununda ve Yükseköğretim Kurumları Öğretim Elemanlarının Kadroları Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile Genel Kadro ve Usulü Hakkında Kanunda Kararnameye Ekli Cetvellerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun un 2.maddesine dayanılarak, 78 EKONOMİK YÖNÜYLE

79 Üniversite Senatosu nun tarih ve 01/1 sayılı teklifi, Yükseköğretim Yürütme Kurulu nun tarihli toplantısında incelenmiş ve 2547 Sayılı Kanun un 2880 Sayılı Kanun la değişik 7/d- 2 maddesi uyarınca kurulmuştur. Teknoloji Fakültesi: Bu fakülte, Bakanlar Kurulu nun 2009/15546 sayılı kararı ile kurulmuştur yılında 5 bölümle hayata geçirilen Teknoloji Fakültesi, eğitim öğretim yılından itibaren İmalat Mühendisliği ve Mekatronik Mühendisliği bölümlerine öğrenci alımına başlamıştır. Otomotiv Mühendisliği, Malzeme Bilimi ve Mühendisliği ve Biyomedikal Mühendisliği bölümlerine eğitim-öğretim yılından itibaren öğrenci alımı başlamıştır. Fakültede gerek uygulanacak olan müfredat, gerekse kuruluş amacı ve yapısı gereğince kaydolacak öğrenci profili diğer fakültelerden farklıdır. Teknoloji Fakülteleri ne Genel Lise, Anadolu Lisesi ve Fen Lisesi mezunları dışında Yükseköğretim Kurulu tarafından belirlenen sayıda Mesleki ve Teknik Ortaöğretim Kurumları (MTOK) Kontenjanı ndan Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi mezunu öğrenciler de kaydolmaktadır. Teknoloji Fakültesi ne Mesleki ve Teknik Orta Öğretim Kontenjanı ndan kaydolacak olan öğrenciler, kayıtlı oldukları programların öngördüğü matematik ve fen bilimleri alanlarındaki eksikliklerin tamamlanması ve mühendislik eğitimine hazır hale gelmeleri amacıyla, zorunlu Bilimsel Hazırlık Programı na tabi tutulmaktadır. İletişim Fakültesi: Pamukkale Üniversitesi Rektörlüğü ne bağlı olarak İletişim Fakültesi kurulması, Millî Eğitim Bakanlığı nın teklif yazıları üzerine, tarihli ve 2809 sayılı Kanunun ek 30 uncu maddesine göre Bakanlar Kurulu nca tarihinde kararlaştırılmıştır. Pamukkale Üniversitesi İletişim Fakültesi yeni kurulan Gazetecilik, Halkla İlişkiler ve Tanıtım, Radyo-Televizyon ve Sinema ve Yeni Medya bölümleri ile idari ve akademik yapılanmasını hızla sürdürmektedir. Fakülteye Eğitim-Öğretim yılında Halkla İlişkiler ve Tanıtım Bölümü için 40 öğrenci alınmıştır. Müzik ve Sahne Sanatları Fakültesi: tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 2011/1595 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile kurulmuştur. Müzik, Sahne Sanatları ve Müzikoloji bölümleriyle eğitim-öğretim faaliyetine devam etmektedir. İlahiyat Fakültesi: Pamukkale Üniversitesi Rektörlüğü ne bağlı olarak İlahiyat Fakültesi kurulması; Milli Eğitim Bakanlığının 14/02/2012 tarihli ve 4208 sayılı yazısı üzerine 28/03/1983 tarihli ve 2809 sayılı Kanunu nun 30. Maddesine göre Bakanlar Kurulu nca 27/02/2012 tarihinde kararlaştırılmıştır. Diş Hekimliği Fakültesi: tarih ve Resmi Gazete de yayımlanan Milli Eğitim Bakanlığı nın 28/3/1983 tarihli ve 2809 sayılı yazısı üzerine, Bakanlar Kurulu nca 25/6/2012 tarihinde kurulan fakülte yapılanma aşamasındadır. Turizm Fakültesi: 2007 yılında Serinhisar Tütün Eksperliği Yüksekokulu ibaresi 5662 sayılı kanun ve tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokulu olarak değiştirilmiştir. Pamukkale Üniversitesi Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksek Okulu, tarihinde 2809 sayılı kanunla kurulmuş ve yüksekokulun fakülteye dönüştürülmesiyle ilgili olarak üniversite senatosunun tarihinde almış olduğu 9/6 sayılı kararı Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı na gönderilmiştir. Millî Eğitim Bakanlığı nın 28/3/2013 tarihli ve sayılı yazısı üzerine, 28/3/1983 tarihli ve 2809 sayılı Kanunun ek 30. maddesine göre, Bakanlar Kurulu nca 22/4/2013 tarihinde alınan karar neticesinde 16 Mayıs 2013 tarihli ve Sayılı Resmi Gazete yayımlanarak Turizm Fakültesi kurulmuştur. Fakültede Turizm İşletmeciliği, Gastronomi ve Mutfak Sanatları, Seyahat İşletmeciliği ve Turizm Rehberliği ile Rekreasyon Yönetimi bölümleri bulunmaktadır. Yüksekokul, ilk öğrencilerini eğitim-öğretim yılında almış, fakülte olarak ise eğitim-öğretim yılında öğrenci almıştır. Normal öğretim uygulanmakta olan fakültede, eğitim-öğretim yılından itibaren ikinci öğretime öğrenci alınmıştır. Ders müfredatında %30 İngilizce olarak eğitime başlanmış ancak tarihli Senato Kararı ile hazırlık sınıfının zorunlu olup eğitimin Türkçe olarak devam ettirilmesi kararlaştırılmıştır. EKONOMİK YÖNÜYLE 79

80 3.2. Yüksekokullar Denizli Sağlık Yüksekokulu: tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Bakanlar Kurulu Karan ile kurulmuştur. Hemşirelik programı ile eğitim-öğretim faaliyetine devam etmektedir. Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Yüksekokulu: Üniversitenin kuruluş yasasında öngörülen teşkilat yapısında yer alan bu yüksekokul, eğitim-öğretim faaliyetlerine eğitim-öğretim yılında başlamıştır. Yüksekokul sadece Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon programı ile eğitim-öğretirn faaliyetine devam etmektedir. Spor Bilimleri ve Teknolojileri Yüksekokulu: tarihinde kurulan yüksekokul, Antrenörlük, Beden Eğitimi ve Spor Öğretmenliği, Rekreasyon ve Spor Yöneticiliği bölümleriyle eğitim-öğretim faaliyetine devam etmektedir. Yabancı Diller Yüksekokulu: tarih ve 2006/7337 sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile kurulan yüksekokul, İngilizce programıyla eğitim-öğretim faaliyetine başlamıştır. Uygulamalı Bilimler Yüksekokulu: Yüksekokul, 2011 yılında 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu nun ilgili maddeleri doğrultusunda Çivril ilçesinde kurularak faaliyetlerine başlamıştır. Yüksekokul, bir öğrenme, araştırma ve yenilik merkezi olmayı, öğrencilerini evrensel niteliklerle donatarak, bireysel inisiyatif sahibi ve karar almakta güçlük çekmeyen aktif kişiler durumuna getirmeyi, kurumsal kimliğini güçlendirmede hizmet ve kalite odaklı yönetim yaklaşımını, mensuplarını en iyi iş fırsatlarına kavuşturacak eğitim politikasını izleyerek, bu politikayı iş dünyası ve toplum ile yoğunluklu ilişkiler çerçevesinde yürütmeyi, amaçlamaktadır Meslek Yüksekokulları Acıpayam Meslek Yüksekokulu: Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı tarafından 2002 yılında kurulmasına karar verilen Yüksekokul, Büro Hizmetleri ve Sekreterlik, Bitkisel ve Hayvansal Üretim, Finans-Bankacılık ve Sigortacılık, Gıda İşleme, Mülkiyet Koruma ve Güvenlik bölümleriyle eğitimöğretim faaliyetine devam etmektedir. Bekilli Meslek Yüksekokulu: eğitim-öğretim yılında Bilgisayar Destekli Muhasebe, Büro Yönetirni ve Sekreterlik programları ile eğitim-öğretime başlayan yüksekokul, Dış Ticaret ve Pazarlama, Bankacılık ve Sigortacılık, Halkla İlişkiler ve Tanıtım ile Muhasebe ve Vergi Uygulamaları programlarıyla eğitim-öğretim faaliyetine devam etmektedir. Buldan Meslek Yüksekokulu: Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı nca 2002 yılında kurulan yüksekokul, Büro Hizmetleri ve Sekreterlik, Dış Ticaret, Finans-Bankacılık ve Sigortacılık, Mimarlık ve Şehir Planlama, Muhasebe ve Vergi, Pazarlama ve Reklamcılık, Tasarım, Giyim Üretim Teknolojisi programlarıyla eğitim-öğretim faaliyetine devam etmektedir. Çal Meslek Yüksekokulu: Çal Meslek Yüksekokulu, tarihinde 3837 Sayılı Kanun kapsamında Çal ilçe merkezinde kurulmuştur yılında Gıda İşleme Bölümü bünyesinde Şarap Üretim Teknolojisi Programı ve Bitkisel ve Hayvansal Üretim Bölümü- Organik Tarım Programı ile eğitim-öğretim faaliyetine devam etmektedir. Çivril Atasay Kamer Meslek Yüksekokulu: tarih ve 3837 sayılı kanun ile kurulmuştur. Bilgisayar Teknolojileri, Büro Hizmetleri ve Sekreterlik, Dış Ticaret, Finans-Bankacılık ve Sigortacılık, Muhasebe ve Vergi, Pazarlama ve Reklamcılık, Toptan ve Perakende Satış, Yönetim ve Organizasyon bölümleriyle eğitim-öğretim faaliyetine devam etmektedir. Denizli Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu: tarihinde Yüksek Öğretim Kurulu ile kurulmuştur. Çocuk Bakımı ve Gençlik Hizmetleri, Terapi ve Rehabilitasyon, Tıbbi Hizmetler ve 80 EKONOMİK YÖNÜYLE

81 Teknikler bölümleri ile faaliyetlerine devam etmektedir. Denizli Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu: Denizli Meslek Yüksekokulu nun ikiye ayrılması ile tarihinde kurulmuştur. Bilgisayar Teknolojileri, Elektrik ve Enerji, Elektronik ve Otomasyon, El Sanatları, Gıda İşleme, Görsel, İşitsel, Teknikler ve Medya Yapımcılığı, Kimya ve Kimyasal İşleme Teknolojileri, Makine ve Metal Teknolojileri, Malzeme ve Malzeme İşleme Teknolojileri, Motorlu Araçlar ve Ulaştırma Teknolojileri, Tasarım, Tekstil,Giyim, Ayakkabı ve Deri bölümleriyle eğitimöğretim faaliyetine devam etmektedir. Denizli Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu: Denizli Meslek Yüksekokulu nun ikiye ayrılması ile tarihinde kurulmuştur.dış Ticaret, Otel, Lokanta ve İkram, Seyahat-Turizm ve Eğlence Hizmetleri bölümleriyle eğitim-öğretim faaliyetine devam etmektedir. Honaz Meslek Yüksekokulu: tarihinde Yükseköğretim Kurulu Genel Kurul kararıyla kurulmuştur. Büro Hizmetleri ve Sekreterlik, Dış Ticaret, Finans-Bankacılık ve Sigortacılık, Muhasebe ve Vergi, Pazarlama ve Reklamcılık, Mülkiyet Koruma ve Güvenlik, Yönetim ve Organizasyon bölümleriyle eğitim-öğretim faaliyetine devam etmektedir. Kale Meslek Yüksekokulu: tarihli Yükseköğretim Genel Kurul kararı ile kurulmuştur. Büro Hizmetleri ve Sekreterlik, Çocuk Bakımı ve Gençlik Hizmetleri, Madencilik ve Maden Çıkarma, Muhasebe ve Vergi, Seyahat-Turizm ve Eğlence Hizmetleri ve Yönetim ve Organizasyon bölümleriyle eğitim-öğretim faaliyetine devam etmektedir. Tavas Meslek Yüksekokulu: tarihli Yükseköğretim Genel Kurul Kararı ile kurulmuştur. Bitkisel ve Hayvansal Üretim, Çocuk Bakımı ve Gençlik Hizmetleri, Dış Ticaret, Mülkiyet Koruma ve Güvenlik, Otel, Lokanta ve İkram Hizmetleri, Pazarlama ve Reklamcılık bölümleriyle eğitim-öğretim faaliyetlerine devam etmektedir. Sarayköy Meslek Yüksekokulu: tarihli Yükseköğretim Genel Kurul kararıyla kurulmasına karar verilen yüksekokul yapılanma aşamasındadır. 3.4-Enstitüler Fen Bilimleri Enstitüsü: tarih ve 3837 sayılı kanunla Pamukkale Üniversitesi bünyesinde kurulan enstitü, eğitim-öğretim yılında faaliyetine başlamıştır. Biyoloji, Bilgisayar Mühendisliği, Çevre Mühendisliği, Elektrik-Elektronik Mühendisliği, Endüstri Mühendisliği, Fizik, Gıda Mühendisliği, İnşaat Mühendisliği, Jeoloji Mühendisliği, Kimya, Kimya Mühendisliği, Makine Eğitimi, Makine Mühendisliği, Matematik, Tekstil Mühendisliği Anabilim Dalları ile eğitim-öğretim faaliyetine devam etmektedir. Sağlık Bilimleri Enstitüsü: tarih ve 3837 sayılı kanunla Pamukkale Üniversitesi bünyesinde kurulan enstitü, eğitim-öğretim yılı güz döneminde Biyoistatistik, Biyokimya, Halk Sağlığı ve Mikrobiyoloji Anabilim Dallarında faaliyetine başlamıştır. Enstitü, yeni açılan programlarla eğitimöğretim faaliyetine devam etmektedir. Sosyal Bilimler Enstitüsü: tarih ve 3837 sayılı kanunla Pamukkale Üniversitesi bünyesinde kurulan enstitü, eğitim-öğretim yılında faaliyete başlamıştır. Arkeoloji, Batı Dilleri ve Edebiyatları, Çalışma Ekonomisi ve Endüstriyel İlişkiler, Felsefe, İktisat, İşletme, Kültür Varlıklarını koruma ve Onarım, Kamu Yönetimi, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi, Maliye, Sanat Tarihi, Sosyoloji, Tarih, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalları ile eğitimöğretim faaliyetine devam etmektedir. Eğitim Bilimleri Enstitüsü: tarih ve 2011/1595 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile kurulmuş olup, Eğitim Bilimleri, Beden Eğitimi ve Spor Öğretimi, Güzel Sanatlar Eğitimi, İlköğretim, İngiliz EKONOMİK YÖNÜYLE 81

82 Dili Eğitimi,Türkçe Eğitimi,Ortaöğretim Fen ve Matematik Alan Eğitimi, Ortaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Anabilim Dalları ile eğitim-öğretim faaliyetine devam etmektedir. Tablo 57: Pamukkale Üniversitesi Öğrenci Sayıları ( ) FAKÜLTE/YÜKSEKOKUL/ENSTİTÜ ÖĞRENCİ SAYISI Eğitim Fakültesi Fen-Edebiyat Fakültesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Mühendislik Fakültesi Tıp fakültesi 918 Teknik Eğitim Fakültesi 30 Teknoloji Fakültesi 911 İletişim Fakültesi 74 İlahiyat Fakültesi 182 Mimarlık ve Tasarım Fakültesi 42 Spor Bilimleri Fakültesi 550 Turizm Fakültesi 222 Denizli Sağlık Yüksekokulu 661 Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Yüksekokulu 535 Turizm ve İşletmeciliği Yüksekokulu 279 Uygulamalı Bilimler Yüksekokulu 343 Bekilli Meslek Yüksekokulu 992 Buldan Meslek Yüksekokulu Çivril Atasay Kamer Yüksekokulu Denizli Teknik Bilimleri Meslek Yüksekokulu Denizli Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu 814 Denizli Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu 683 Honaz Meslek Yüksekokulu Kale Meslek Yüksekokulu 481 Tavas Meslek Yüksekokulu 589 Acıpayam Meslek Yüksekokulu 364 Çal Meslek Yüksekokulu 50 Fen Bilimleri Enstitüsü Sağlık Bilimleri Enstitüsü 155 Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitim Bilimleri Enstitüsü 959 TOPLAM Kaynak: Pamukkale Üniversitesi 82 EKONOMİK YÖNÜYLE

83 Tablo 58: Birimlere göre Akademik Personel Sayıları ( ) Birim Prof Doçent Y.Doç Öğ. Gör. Okut Araş.Gör. Uzman TOPLAM Tıp Fakültesi Mühendislik Fakültesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Fen Edebiyat Fakültesi Mimarlık ve Tasarım Fakültesi Eğitim Fakültesi Teknik Eğitim Fakültesi Teknoloji Fakültesi İletişim Fakültesi İlahiyat Fakültesi Diş Hekimliği Fakültesi Müzik ve Sahne Sanatları Fakültesi Turizm Fakültesi Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon YO Denizli Sağlık Yüksekokulu Spor Bilimleri ve Teknolojisi YO Yabancı Diller Yüksekokulu Uygulamalı Bilimler YO Denizli Sağlık Hizmetleri MYO Denizli Teknik Bilimler MYO Denizli Sosyal Bilimler MYO Çivril Atasay Kamer Meslek YO Bekilli Meslek Yüksekokulu Honaz Meslek Yüksekokulu Buldan Meslek Yüksekokulu Acıpayam Meslek Yüksekokulu Çal Meslek Yüksekokulu Kale Meslek Yüksekokulu Tavas Meslek Yüksekokulu Sağlık Bilimleri Enstitüsü Fen Bilimleri Enstitüsü Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitim Bilimleri Enstitüsü Rektörlük Yabancı Uy.Per S.K. 16/A 1 1 TOPLAM Kaynak: Pamukkale Üniversitesi EKONOMİK YÖNÜYLE 83

84 84 EKONOMİK YÖNÜYLE

85 VIII KÜLTÜR TURİZM EKONOMİK YÖNÜYLE 85

86 VIII. KÜLTÜR-TURİZM Denizli sahip olduğu tarihi, kültürel ve doğal yapısının oluşturduğu potansiyel dolayısıyla turizm ile uzun zaman önce tanışmıştır. Bu nedenle turizm Denizli nin geleneksel bir sektörü haline dönüşmüştür. 1. Turizm Gelişmeleri Denizli deki turizmin gelişimi için turizm konseptinin değiştirilmesine yönelik çabaların de vam etmesi gerekmektedir. Başka bir deyişle Denizli nin sağlık turizmi ve kongre turizmi gibi alanlarda sahip olduğu potansiyel değerlendirilmelidir. Ayrıca yerel turizm açısından da Denizli önem taşımaktadır. Bu kapsamda Pamukkale de son yıllarda gerçekleştirilen düzenleme ve yapılanmalar, turistlerin Denizli de kalma süresinin arttırılması yönünden önemli görülmektedir. Ancak bu alanda yapılması gereken daha birçok çalışmalar bulunmaktadır. Denizli İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü verilerine göre; 2013 yılında turistiz ziyaret ettiği dünyaca ünlü Beyaz Cennet Pamukkale yi, 2014 yılında turist ziyaret etmiştir. Ayrıca Laodikya Ören Yeri, 2014 yılında ise kişi tarafından ziyaret edilmiştir. Tablo 59: Pamukkale ve Laodikya ziyaretçi sayıları ( ) YIL PAMUKKALE LAODİKYA TOPLAM Kaynak: Denizli İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Verilere göre; Pamukkale yi ziyaret eden turist sayısında bir önceki yıla göre artma, Laodikya örenyerini ziyaret eden turist sayısında ise azalma vardır. 2. Denizli ilinin Tarihi, Kültürel Yapıları ve Turistik Yerleri İklim şartlarının uygunluğu ve topraklarının verimli olması sonucu Denizli de birçok tarihi yerleşmeler olmuştur. Hitit, Frig, Lidya, İonlid, İon, Roma ve Bizans gibi medeniyetleri sinesinde yaşatan ve bu antik kentlerin bıraktığı canlı izlere sahip olan Denizli de, Selçuklu ve Osmanlı devirlerinden kalma tarihi yapı örneklerine de rastlanmaktadır. İl sınırları içinde otuza yakın antik şehir kalıntısı, yirmiden fazla höyük ve tümülüs vardır. 2.1.Antik Kentler Pamukkale-Hierapolis ve Karahayıt Denizli nin turistik sembolü Pamukkale dir. Dünya harikası görüntüsü dışında aynı bölgede bulunan Hierapolis Antik Kenti ve kaplıcaların bulunduğu Karahayıt ile bütünleşmesi do layısıyla bu bölge, büyük bir kültür ve turizm alanı olarak kabul edilir. Pamukkale de kaynaktan çıkan su, traverten oluşumu sağlar. Travertenlerden akan suyun yüzeye çıktığındaki sıcaklığı 35 0C dir. Bu su çeşitli radyoaktif maddelerin yanı sıra erimiş maddeler, kalsiyum ve yüksek oranda karbondioksit içerir. Ayrıca şifa verici özelliği de çok ünlüdür. Suyun, deri, da mar, göğüs hastalıkları ile kalp hastalıklarına iyi geldiği, insanı genç ve dinç tuttuğu bilinmektedir. Travertenleri meydana getiren su, yazın ılık, kışın sıcak olduğu için her mevsim çevredeki otellerin 86 EKONOMİK YÖNÜYLE

87 havuz ve hamamlarında yararlanılmaktadır. Şifalı sularından yararlanmak için sürekli hasta getiri len bir termal yöre olma özelliği taşır. Antik adı Hierapolis olan Pamukkale, Denizli Merkez ilçenin 19 km. kuzeyinde, 1840m. yüksekliğinde, Büyük Çökelez (Salpakoz) Dağı nın güney eteklerinde yer almaktadır. Sırtını Çökelez Dağı na yaslamış, yüzünü de zengin Çürüksu (Lykos) Ovası ile başlarından kar eksilmeyen Babadağ, Karc ve Honaz Dağları na çevirmiştir. Hierapolis şehrinin kuruluşu çok eskilere dayanmaktadır. Bergama Kralı II. Eumenes tarafından M.Ö. 190 yılında kurulan şehre, kutsal şehir anlamına gelen Hierapolis ismi verilmiştir. Bu ad, efsanevi kahraman Telefos un güzel karısı Hiera dan gelmektedir. Hellenistik özellik taşıyan şehir, Bergama Kralı III. Attolos un vasiyeti üzerine Bergama ile birlikte Romalılar ın eline geçmiştir. Kent, M.S. 17 de, Roma İmparatoru Tiberius zamanında şiddetli bir deprem ile yıkılmıştır. Yeniden inşa edilen şehir, tamamen Roma karakterine bürünüp M.S. II. ve III. yüzyıllarda, Roma İmparatoru Septimus Seferrus ve Caracalla devirlerinde büyük bir refaha kavuşarak altın devirlerini yaşamış ve Roma İmparatorluğu nun ileri gelenlerinin sayfiye şehri olmuştur. Hierapolis de büyük Yahudi nüfusunun hakim olduğu M.S. 80 li dönemlerde İsa nın 12 havarisinden biri Hıristiyanlığı yaymak üzere buraya gelmiş, ancak işkenceyle öldürülmüştür. Bizans Devrinde piskoposluk merkezi haline gelen Hierapolis, M.S. 395 de Bizans yönetimine geçmiş, M.S da Gıyaseddin Keyhüsrev zamanında da Selçuklular tarafından alınmıştır yılında meydana ge len depremler yüzünden şehir tekrar harap olmuştur. Hierapolis te şimdiye kadar ayakta kalan Bizans devrine ait belli başlı tarihi kalıntılar vardır. Bunlardan olan Roma Hamamı, Kültür Bakanlığı tarafından 1992 yılında müze haline getirilmiştir. Kapalı olan ve sonradan onarılarak eski haline getirilen yüksek tonozlar da, müze olarak kullanılmaktadır. Müze 1 Şubat 1984 tarihinde ziyarete açılmıştır. M.S. II. yüzyılda Roma tipinde inşa edilen tiyatro, meyilli bir arazi üzerine kurulmuştur bin kişilik kapasiteye sahiptir. Hierapolis Yapıları: Frontinus Caddesi, Agora, Kuzey Bizans Kapısı, Güney Bizans Kapısı. Gymnasium, Tritonlu Çeşme Binası, İon Sütun Başlıklı Ev, Latrina, Apollon Kutsal Alanı, Su Kanalları ve Nympheumlar, Plutonium, Surlar, Ortaçağ Selçuklu Kalesi Kalıntıları, Tiyatro, Aziz Philippus Martyrionu, Aziz Philippus Köprüsü, Direkli Kilise, Nekropol Alanı, Hamam Bazalika, Katedral, Büyük Hamam Kompleksi-Roma Hamamı ve Domitian Kapısı (Frontinus Kapısı) Laodikya (Laodikeia) Laodikya Antik Kenti nde Pamukkale Üniversitesi öncülüğünde kazıçalışmalarına devam edilmektedir yılı içerisinde de çalışmalar büyük bir hızla devam etmiştir. M.Ö yılları arasında kurulan Laodikya kenti, Anadolu nun önemli ticaret merkezlerinden biridir. Denizli nin Çürüksu Vadisi nde yer alan ve döneminde Avrupa nın tekstil mer kezi olan tarihi Laodikya Antik Kenti, gün yüzüne çıkarılıyor yılında Kültür ve Turizm Bakanlığ tarafından Denizli Belediyesi ne devredilen Laodikya Antik Kenti nin, kazı çalışmaları Denizli Müze Müdürlüğü ve Pamukkale Üniversitesi tarafından gerçekleştirilmektedir. Tamamı ortaya çıktığında en az Efes Antik Kenti kadar büyük olacağı tahmin edilen Laodikya, aynı zamanda Denizli turiz mini de önemli ölçüde canlandıracaktır. Laodikya Antik Kenti nin gelişmişliği, coğrafi konumu ile olduğu kadar toprağın verimliliği ve buradaki yün, kumaş ticaretinin yoğunluğu ile de açıklanıyor. Kentin bu ticari önemi ışığında büyük bir bankacılık merkezi halini aldığı da biliniyor. Aynı dönem-erde tekstil üretimlerini konfeksiyonculuğa dönüştüren kent, Avrupa nın da moda merkezi haline gelmiştir. Tüm Lycos Vadisi kentleri ile birlikte M.S. 60 yılındaki depremle yerle bir olmuştur. Roma İmparatorluğu nun yardımı olmadan kent, kendi yaralarını sarmıştır. Laodikya M.S. 494 teki büyük depremde tamamen yıkılmış ve bir daha toparlanamamıştır. Denizli nin 6 km. kuzeyinde yer alan Laodikya, coğrafi bakımdan çok EKONOMİK YÖNÜYLE 87

88 uygun bir noktada ve Lykos ırmağının güneyinde kurulmuştur. Kentin adı antik kaynaklarda daha çok Lykos un kıyısındaki Laodikya şeklinde geçmektedir. Tarihçi Plinius a göre Laodikya, önceleri Diospolis Zeus un şehri, daha sonraları da Rhoas adını taşıyan bir köyün yıkıntıları üzerine inşa edilmiştir. Diospolis adı, buradaki Zeus kültüne verilen önemin bir simgesidir. Rhoas adı ise, yerli Anadolu dillerinden birine ait olabilir. Diğer antik kaynaklara göre ise, kent İ.Ö yılları arasında II.Antiokhos tarafından kurulmuş ve şehre Antiokhos un karısı Laodike nin adı verilmiştir. Laodikya, İ.Ö. 1. yüzyılda, Anadolu nun en önemli ve ünlü kentlerinden biridir. Şehirdeki büyük sanat eserleri bu döneme ait olduğu gibi, yine bu yüzyılda burada düzenlenen gladyatör dövüşleri şehre ayrı bir önem kazandırmıştır. Romalılar Laodikya ya özel bir önem vermişlerdir. Ünlü devlet adamı ve hatip Çicero, İ.Ö. 50 yılında buraya gelmiş ve kentin bazı hukuki sorunları ile uğraşmıştır. Yine bu tarihlerde Romalılar, Laodikya yı Kibyra (horzum) conventusunun merkezi yapmışlardır. Roma İmparatoru Hadrianus, İ.S. 129 yılında şehri ziyaret etmiş ve buradan Roma ya mektuplar yazmıştır. Kent ile Roma arasındaki ilişkilerin ne kadar iyi olduğunu gösteren diğer bir kanıt da, İ.S yılları arasında bu kentte yaşadığı bilinen ünlü Zenon ailesinin sahip olduğu mevki, servet ve imtiyazlardır. Nitekim, bu aileden olan Polemon adında biri, Antonius tarafından Lykaonia, Kilikia ve Pontus a yönetici olarak atanmıştır. Yazıtlar ve sikkeler, Laodikya nın dini hayatı hakkında da bilgiler vermektedir. İmparatorluk devrine ait çok sayıdaki sikke üzerinde görülen Zeus Laodiokos figürü, bu kentte Zeus kültüne verilen önemin göstergesidir. Goncalı ve Eskihisar köyleri yakınlarında kurulmuş olan Laodikya kentinin hangi nedenle tümüyle terkedildiği bilinmiyor. Ancak, büyük depremlerin bunda rol oynadığı tahmin edilmektedir. İ.S.194 yılında meydana gelen çok büyük bir deprem şehri yerle bir etmiştir. Laodikeia nın Yapıları: Büyük Tiyatro, Küçük Tiyatro, Stadyum ve Gimnazyum. Anıtsal Çeşme, Meclis Binası, Zeus Tapınağı, Büyük Kilise Tripolis Antik Kenti: Denizli merkezine 40 km. uzaklıktaki Buldan ilçesi Yenicekent mahallesi ile Menderes Nehri arasındaki yamaç üzerinde kurulmuştur. Tripolis, batıya ve kuzeye açılan vadilerle Ege ye güneydoğusundaki Çürüksu Ovası ve vadileri ile İç Anadolu ve Akdeniz e ulaşımı bulunan antik kentlerden birisidir. Kentin güneyinde Çürüksu Vadisi nde kurulmuş olan çağdaşı Laodikeia ya 30 km., Hierapolis e ise 20 km. uzaklıktadır. Tripolis in ilk kuruluşu hakkında kesin bilgilere sahip olunamamıştır. Ancak, kaynaklarda Tripolis in ilk adının ApoIIonia olduğu daha sonra Geç Helenistik Dönem de Tripolis olarak adlandırıldığı ve ilk kuruluşunun Lidya Devleti zamanında olduğuna ilişkin belgelere rastlanılmaktadır. Tripolis Lidya Şehirleri arasında yer almasına karşın Frigya ve Karya bölgelerine ulaşımı sağlayan önemli sınır, ticaret ve tarım merkezlerinden biri görünümündedir. Menderes Nehri ile Çürüksu Çayı nın bereketlendirdiği, Çürüksu Ovası nın büyük bir bölümüne hakim kentlerden biri olup, kuruluş biçimiyle ve şehircilik anlayışı ile yörenin en zengin kentleri arasında yer almaktadır. Tripolis in ilk kuruluşunun Lidyalılar zamanında olmasına karşın, yüzeydeki kalıntılar üslup olarak Roma ve Bizans Dönemi mimari özelliklerini ve yapı örneklerini göstermektedir. Tripolis Antik Kenti İ.Ö. Il.yy sonları ile İ.S. I.yy. ortalarında ve IV. Yy. ortalarında birçok deprem ve savaşlara sahne olduğundan çok tahrip olmuştur. Kent en görkemli dönemini Roma devrinde yaşamıştır. Tripolis in Başlıca Yapıları: Tripolis Tiyatrosu, Cavea, Scene (Sahne ve Sahne Binası), Tripolis Hamamı, Şehir Binası, Apsisli Yapı, Kale ve Surlar, Su Yolları, Nekropol Tabae: Denizli-Muğla karayolunun 78. km sinde bulunan Tabae, doğal bir kale görünümündedir. Şimdiki Kale ilçesinin 1 km. kadar güney batısında yer alır.30 yıl öncesine kadar eski kale üzerinde iskan sürmekteydi.tabae, Büyük İskender den sonra Anadolu da kurulan kent devletlerindendir. Tabae, Hellenistik dönemden günümüze kadar kesintisiz bir yerleşime sahne olmuştur. Antik 88 EKONOMİK YÖNÜYLE

89 dönemde kendi adına sikke bastırmıştır. Sikkeler önceleri gümüş daha sonra bronz olarak basılmıştır. Akropoldeki belli başlı yapılar; kayaya oyulmuş nişli bina, kayalara oyulmuş tek odalı evlerdir Heraklia Salbace Antik Kenti: Herakleia antik kenti Tavas Vakıf mahallesi sınırları içinde yer almaktadır. Bugün antik kentin bir kısmının üzerinde köy yerleşimi bulunur. Kent, Tabae (Davaz) Ovası nın kuzey-doğu sonunda Salbacos (Babadağ) dağ silsilesinin eteklerinde Vakıf köyünün bulunduğu alandadır. Heraklia nın Başlıca Yapıları; Stadyum: Antik kenti çevreleyen sur ile bugünkü Vakıf köyünün arasındadır. Doğu-batı yönünde olan stadyuma ait yamaçlarda bazı basamaklar görülmektedir. Herakleia Hieronu: Herakleia Salbace antik kentinin yaklaşık 4 km. doğusunda, bugünkü Tavas- Kızılcabölük ün 1 km. kuzeydoğusunda, Ören Sırtı ve Kocapınar mevkii diye adlandırılan yerdedir Dionisopolis Antik Kenti: Denizli nin Çal ilçesinin yaklaşık 8 km kuzeybatısında bulunan Ortaköy yakınındaki Dionysopolis kenti, Suriye Krallığı Seleukoslar döneminde kurulmuş olup, daha sonra Bergama Krallığı egemenliğine girmiştir Apollon Lermenos Tapınağı: Çal ilçesi Bahadınlar mahallesine 4 km. uzaklıktadır. Yapının temelleri Hellenistik, üst bölümleri ise Roma dönemine aittir. Tapınağın güneyindeki bir sıra sütun kaidesinden peripteros planlı olduğu anlaşılmaktadır Sebastapolis Antik Kenti: Sebastopolis, Denizli ili Tavas ilçesinin 19 km. güneyinde bulunan Kızılca nın 2 km. doğusunda yer almaktadır. Antik kentin ilk kuruluşu bilinmemekle beraber yüzeydeki kalıntılar Roma ve Bizans dönemlerine aittir Trapezapolis Antik Kenti: Babadağ ilçesi sınırlarında bulunmaktadır. Antik kentin kuzeyden güneye doğru uzanan düzlük üzerine, arazinin coğrafi yapısına göre kurulduğu anlaşılmaktadır. Yüzeyde bazı yapı kalıntıları izlenebilmektedir. Yüzeydeki kalıntılar Roma ve Bizans dönemi özelliklen göstermektedir Attuda Antik Kenti: Sarayköy ilçesi sınırları içerisinde ve ilçenin yaklaşık 17 km. güneybatısında yer almaktadır. Antik dönemde, Caria ve Frigya arasında bir sınır kentidir. Çürüksu vadisinde bulunan Tripolis ve Laodikeia yı Aphrodisias a bağlayan en kısa yol Attuda dan geçmektedir. Kentin ilk kuruluşu hakkında kesin bir bilgi bulunmamasına rağmen Lykos vadisinde kurulan kentlerle çağdaş olduğu ve Hellenistik dönemde kurulmuş olduğu tahmin edilmektedir. Lykos vadisindeki kentler ile Aphrodisias arasındaki ticari, ekonomik ve sanatsal iletişimleri kurmada önemli bir rol oynamıştır. Antik kaynaklarda Attuda dan Men kültü olduğu, bu tanrıya ait bir tapınak yapılarak tapınıldığı. tapınak içinde at üzerinde tanrı Men e ait heykel bulunduğu yazılmaktadır. Ayrıca, Zeus, Apollon, Dionysos ve Asklepios heykelleri ile Artemis Anaitis kültünün de Attuda da bulunduğunu antik kaynaklar yazar. Antik kentte imparatorluk öncesi ve sonrasında sikke basılmıştır. Günümüzde antik kentin bulunduğu alanda Hisarköy yer aldığından yüzeyde herhangi bir kalıntı görmek mümkün değildir. Hellenistik, Roma ve Bizans dönemlerine ait bazı eserler kurulan müze deposunda teşhir edilmektedir Apollonia Salbace (Medet Höyüğü) Antik Kenti: Tavas ilçesinin 7 km batısında düz bir ova üzerinde kurulan Medet mahallesi yerleşim alanı içinde yer almaktadır. Tavas ovasının en verimli arazileri üzerinde kurulan Apollonia, batıda Tabae yolu ile Caria bölgesine, güneyde Sebastopolis yolu ile Likya bölgesine, doğuda Tavas yolu ile Likya bölgesiyle Frigya bölgesine ulaşımı bulunan antik kentlerden birisidir. Apollonia kentinin kuruluşu ile kesin belgeler bulunamamıştır. Ancak höyük buluntuları incelendiğinde ilk yerleşimin Tunç çağlarına kadar uzandığı ve kesintisiz olarak devam ettiği görülmektedir. Kentin Apollonia adını, Hellenistik dönemde aldığı ve en görkemli dönemini EKONOMİK YÖNÜYLE 89

90 de Roma çağında yaşadığı anlaşılmaktadır. Hadrianus dönemine ait Apollon tapmağının temelleri ve yazıtlar günümüze kadar ulaşmıştır. Kentin MÖ. I. YY. ve MS. I. YY. arasında kendi adına sikke bastırdığı görülmektedir Colossae Antik Kenti: Denizli nin 25 km. doğusunda, Honaz ilçesinin 2 km kuzeyinde yer almaktadır. Denizli-Ankara karayolunun 16. km.sinde bulunan Organize Sanayi Bölgesi nden, Honaz a giden karayolu Colossae kentinin içinden geçmektedir. Antik kent, Honaz (Cadmos) dağının kuzeyinde, Aksu çayının kenarına kurulmuştur. Antik çağdan beri kullanılan güney şark yolu üzerindedir. Büyük Frigya içinde bulunan en önemli merkezlerdendir. Ksenephon a göre Frigya nın 6 büyük kentinden biridir. Pers egemenliğinde de en parlak çağlarını yaşamıştır. MÖ. III. yüzyıldan itibaren Hierapolis ve Laodikeia nın kurulması ile önemini yitirmiştir. MS. I. YY. da Neron döne minde meydana gelen depremle harap olmuştur. MS yıllarında şimdiki Honaz ilçe mer kezinin bulunduğu yerde Chonae adıyla kurulan kent deprem nedeniyle tamamen terk edilmiştir. Chonae kentinde, St. Micheal kilisesinin bulunduğunu eski kaynaklardan öğrenmekteyiz. Osmanlı dönemine ait bir kale kalıntısı mevcuttur. Colossae antik kentinin kalıntılarına, Akropol olan, höyük tepesi ile çevresindeki arazilerde rastlanmaktadır. Höyüğün kuzeyindeki bölgede kayaya oyulmuş oda ve ev tipi mezarlar bulunmaktadır Eumania Antik Kenti: Çivril-Dinar karayolu üzerindeki Işıklı kasabasının bulundu ğu alandadır. Kent Bergama Kralı II. Eumenes adına kurulmuştur. Işıklı kasabasının güneydoğu sunda bulunan su kaynağı yakınlarında antik döneme ait izler görülmektedir. Bugün Sarıbaba Te pesi olarak adlandırılan dağlık bölgenin üzerindeki düzlük, özellikle Bizans döneminde kale olarak kullanılmıştır. Bu tepenin yamaçları ise Eumenia nın nekrapolüdür Didimen: Kızılcabölük te Romalılardan kalma bir şehir olup herhangi bir kalıntı görünmemektedir Barza: Tavas-Yorga köyünde Romalılara ait bir şehirdir Myriokephalon: Çivril ilçesinde II. haçlı seferi sırasında Türklerle Haçlılar arasındaki savaş yeridir Sala: Güney ilçesindedir. Şimdiki Güney ilçe merkezinin kuzeyindeki düzlükler üzerinde kurulduğu tahmin edilmektedir. Ancak günümüzde hiçbir kalıntıya rastlanmamaktadır. Tarihi yerler; Kervansaraylar, Türbeler ve Camiler Kale İçi Çarşısı Denizli merkezinde en eski çarşı merkezi olup Türklerin Anadolu ya gelişlerinden önce Bizans devrinde var olan duvarlar, 13. yy.da Türk Beyi Seyfettin Karasungur tarafından yenilenmiştir. Kale içi ilk kez Selçuklular zamanında Ladik Beyliği, daha sonra Germiyan, İnanç Oğulları Beyliği, Osmanlı İmparatorluğu ve Cumhuriyet dönemlerinde mülkiyetler oluşmuştur Akhan Kervansarayı Denizli-Afyon karayolunun 7. Km. sinde bulunan han, aynı adı taşıyan köyün hemen girişinde yer alır. Anadolu Selçuklularının batıdaki son kervansaraylarından olan ve iki kitabesi bulunan Ak Han sultan hanları şemasına uymakla beraber, oldukça küçük bir handır. Han ın iki kitabesi bulunmaktadır. Kapalı olan kısmı 1253 (H.651) yılında, avlu 1254 (H.652) de tamamlanmıştır. Yaptıran Vali Seyfettin Karasungur bin Abdullah tır. Kitabede II. izzettin Keykavus un adı geçmektedir Hanabat Kervansarayı 90 EKONOMİK YÖNÜYLE

91 Denizli-Afyonkarahisar karayolunun solunda ve Çardak ilçe merkezinin içinde bulunan bu han, portali üzerindeki yedi satır kitabesine göre, Alaeddin Keykubat zamanında, onun azadlı kölesi ve emirlerinden Esededdin Ayaz bin Abdullah el Şahabi tarafından yaptırılmıştır (H.627) yılı Ramazan ayında bitirilmiş ve kitabesine göre Ribat olarak yapılmıştır Türbeler Türbeler kişiler için yaptırılmış anıtsal mezarlardır. Anadolu da Selçuklu dan itibaren 20.yy başlarına kadar yapıla gelmiş ve kümbet, türbe gibi isimlerle adlandırılmıştır. Servergazi Türbesi (Yeşilköy): Merkezefendi ilçesine bağlı Yeşilköy yakınındadır. Türbenin 1210 yılında Denizlinin fethi sırasında, Mehmet Gazi ile şehit olan Selçuklu komutanı Servergazi ye ait olduğu bilinmektedir. Mehmet Gazi Türbesi (Büyük Mezarlık): 1210 yılında Denizlinin fethi, sırasında şehit olan Selçuklu Uç Beyi Mehmet Gaziye ait olan bu türbe, büyük mezarlıktadır. : Fatma Hanım (Yıldız) Türbesi: Haçlı seferlerinden 3. Haçlı seferleri sırasında yıllarında Denizli ve çevresini Haçlılardan koruyan Yıldız Bey in kızı Fatma Hanım a aittir. Haçlılar, Efes yolu ile Menderes kıyılarına gelmiş, Sarayköy Buharkent ten Menderes i geçmişlerdir. Fatma Hanım, halkın önderi olmuş ve Menderes kıyısına pusu kurarak Haçlıları perişan etmişlerdir. Fatma Hanım Denizli yi boşalttırmış, yiyecek ve içecek maddelerini kesmiş, bu nedenle Denizli halkı dağlara çekilmiştir. Denizli ye geçebilenler şehri insansız, yiyecek ve içeceksiz bulunca güçlükle Denizli den kaçmışlar ve Türk kuvvetlerince yok edilmişlerdir. Fatma Yıldız Hanım Türbesi Denizli Merkez İlbadı Mezarlığında 2. Sanayi tarafından giriş kapısı karşısındadır. Türbe mermer işlemelerden yapılmıştır. Normal bir kabir şeklindedir, türbe binası yoktur. Mahmut Gazi Türbesi: Çal ilçesi Mahmut Gazi mahallesindedir. Bizans ordularıyla yapılan savaşta şehit olan Mahmut Gazi ye aittir. Yatağan Baba Türbesi: Serinhisar ilçesinin Yatağan mahallesinin güneyinde mezarlığın içinde küçük bir tepenin güneydoğusuna bitişik olarak yapılmıştır. Muhtemelen 14.yy. yapısıdır. Yatağan Baba adlı kumandanın mezarı bu türbededir. Hüsamettin Bey Türbesi: Baklan ilçesinin Tekke Mahallesinde bulunan türbe, Selçuklu mimarı tarzında mermer kaplamalı, duvarları kesme taştan yapılmıştır. Mermer giriş kapısının üzerinde bir kitabe bulunmaktadır. Ayrıca kapı pervazlarının üzerinde de Arapça, Farsça ve Osmanlıca karışık yazılar bulunmaktadır. Bu yazıların tercümesi tam olarak yapılmamıştır. Yediler İlbadı Türbesi: İlbadı mezarlığı Denizli nin en eski mezarlığı olup Selçuklular zamanından (13.yy) günümüze kadar kullanılmıştır. Yediler Türbesi eski yıllara İlbadı mezarlığının içinde veya bitişiğinde olmalıdır. Ancak sonradan derinleştirilerek açılan bugünkü yol mezarlıkla türbeyi birbirinden ayırmıştır. Bunun dışında eski yıllarda İlbadı mezarlığında bulunan M tarihli Şücaeddin İnanç Bey İbni Ali Bey adına yazılı zaviyeye ait kitabenin bulunması, bu kitabenin türbenin yanında olan bir zaviyeye ait olduğunu akla getirmektedir. Beycesultan Türbesi: Çivril ilçe merkezine 6 km. uzaklıkta, ilçenin güneybatısında Melhuş ve Kocayaka mahalleleri arasında, yüksekliği 20 m. olan höyük üzerindedir. Abdi Bey Sultan Türbesi: Serinhisar İlçesi Yatağan mahallesinde bir Selçuklu prensinin türbesidir. Merkez ilçe Başkarcı-Tekkeköy yakınlarındaki türbelerin ise kime ait olduğu bilinmemektedir. Merkez Çukurköy ü ile Karataş arasındaki türbenin Bektaşi Dergâhı olduğu bilinmektedir. EKONOMİK YÖNÜYLE 91

92 Üçler Türbesi: İl Merkezinde Leylekler Kavağı diye anılan semttedir. Türbenin İnanç oğullarının ileri gelenlerine ait olduğu bilinir. Tamamen harap haldedir. Ahi Sinan Türbesi: Denizlide Ahinin kurucusu Ahi Sinan a aittir. Türbe, Yeni Sanayi Sitesinin Dere Tekke tarafına giden yol üzerindedir. İl de Dedebağı kasabasının kurucusu Ahi Sinan dır. Er Dinlendi Türbesi: Çal ilçesi, Mahmut Gazi mahallesinin batısında dağın eteğinde hemen köyün bitimindedir. Bu mezarın bölgenin fethi sırasında şehit düşen bir Selçuklu askerinin mezarı olma ihtimali yüksektir. Ahmet Dede Türbesi: Çal ilçesinin, Akkent mahallesinde kare bir yapı üzerinde büyük bir kubbeye sahiptir. Dedeköy Cami Türbesi: Çivril ilçesi, Emirhisar yolu üzerinde, cami ile hamamın bulunduğu bir külliye içinde bulunmaktadır. Habip-Acem Türbesi: Çivril mezarlığında ve bir höyük üzerindedir Camiler Cevher Paşa Cami: Denizli-Muğla karayolu güzergahındaki Tabae Ören Yeri içinde bulunan Cevher Paşa Cami nin kapısının üzerindeki yazı bandında Hicri 1235 tarihi okunmaktadır. Osmanlı döneminde 19 yy. batılılaşma sürecinde yapılan ahşap destekli kalem işi süslemeli camilerdendir. Yazır Kasabası Çarşı Cami: Acıpayam-Yazır köyünde Osmanlı dönemine ait olup Hacı Ömer Efendi adında bir zat tarafından 1801 yılında yaptırılmıştır. Belenardıç Köyü Cami: Akköy ilçesine 20 km. mesafede bulunan Belenardıç mahallesi cami, kareye yakın dikdörtgen planlı bir yapıdır. Ahşap destekli ve ahşap tavanlıdır. Kitabesine göre Halil Ağa tarafından 1884 yılında inşa ettirilmiştir. Boğaziçi Kasabası Eski Cami: Baklan ilçesi Boğaziçi mahallesinde bulunan cami dikine dikdörtgen planlı ve üç sahınlıdır. Hicri 1181 de yapılmıştır. Kayı Pazarı Cami: Çal-Süller mahallesi yolu üzerinde Şapcılar mahallesindedir. Günümüze caminin sadece minaresi kalmış olup, bölge kayı boyundan gelen Türklerin pazar yeri oluşundan dolayı bu ismi almıştır. Savran Cami: Çivril ilçesine 5 km. uzaklıkta, Osmanlı dönemine ait olan bu cami, Ömer Ağa adında bir zat tarafından 1882 yılında yaptırılmıştır. Sultan Murat Cami: Denizli nin 20 km doğusundaki Honaz ilçesindedir. Bugünkü yerleşim merkezinin dışında olan yapı oldukça harap durumdadır. XV. yüzyılda Osmanlı Sultanı II Murat tarafından inşa ettirildiği kabul edilmektedir. Cevherpaşa Cami: Denizli-Muğla karayolu güzergahındaki Tabae Ören Yeri içinde bulunan Cevher Paşa Cami, dikdörtgen planlı bir yapıdır. Kapının üzerindeki yazı bandında Hicri 1235 tarihi vardır. Hırka Köyü Cami: Tavas-Kale karayolunun 17. kilometresinde, yolun 1 km güneyindeki Hırka köyündedir. Yapıdaki Barok karakterli süslemelerin benzerlerinin batı Anadolu da XVIII. Yüzyıl ortalarından itibaren görülmesini ve bugünkü son cemaat yerinin tarihinde inşa edilmiş olmasını dikkate alarak, yapının XVIII. yy. ortalarından XIX. yy. ortalarına uzanan bir zaman diliminde inşa edildiğini kabul edebiliriz. 92 EKONOMİK YÖNÜYLE

93 2.3. Turistik Mekanlar Çamlık: Şehir merkezinde olup, bol miktarda suyu ve piknik yerleri mevcuttur. Vali Çeşmesi: Denizli-Antalya Karayolu üzeri, şehir merkezine 20 km. mesafedeki Cankurtaran mevkiindedir. Serin havası ve soğuk suyu ile iyi bir dinlenme yeridir. Yeme-içme için tesisler mevcuttur. Sakızcılar Asmaaltı Şelalesi: Çal ilçesine bağlı Sakızcılar köyünde yer alan şelale eşsiz bir tabii güzellik sergilemektedir. Ağlayan Kaya olarak bilinen şelale 30 m. yükseklikten dökülmektedir. Yeşille suyun birleştiği şelalenin dibinde alabalık yetiştirilmektedir. Hoca nın Yeri olarak bilinen yer İlçe halkı tarafından çok sevilen bir piknik yeridir. Alabalık üretimi yapılan şelale gün geçtikçe daha da tanınmakta ve alabalık üreticiliğini teşvik etmektedir. Şelalenin diğer tarafındaki derede de bir başka kişi tarafından alabalık üretimi yapılmaktadır. Karagöz Yaylası: Çameli ilçesine 22 km. uzaklıkta bulunan iki dağ arasında geniş alana yayılmış, bol suyu olan, yayla evleriyle süslenmiş güzelliklerden biridir. Kefe Yaylası: Yatağan mahallesine 5 km. uzaklıkta yer alan yayla, çam ağaçlarıyla çevrilidir ve kamp yapmaya oldukça elverişlidir. Beycesultan Höyüğü: Çivril ilçesine 5 km uzaklıktaki Menteşe mahallesi yakınlarındadır. Kalkolitik Çağdan Bronz Çağı na Hititlerden Bizans İmparotorluğun çok uzun bir zamanda yerleşime konu olmuş olması Beycesultan ın en önemli özelliğidir. Arzava Krallığı na ait eserlerin de bulunduğu Beycesultan ın 40 kattan meydana geldiğini gösteren kalıntılar ortaya çıkmıştır. Honaz Dağı: Honaz yaylaları dinlenmek için uygun yerlerdir. Honaz Dağı, Milli Park ilan edilmiş olup, kayak merkezi çalışmaları devam etmektedir. Babadağ Yaylaları: Bol suyuyla yöre halkının ilgisini çekmektedir. Babadağ ise dağcılık sporları için ilimizin en uygun dağıdır. Kartal Gölü: metrede oluşan Kartal Gölü, gezilip görülecek önemli yerlerdendir. ulaşım stabilize olarak sağlanmaktadır. Süleymanlı Yaylası: Buldan a 8 km. uzaklıktadır. Ormanların eteğinde muhteşem görüntü süyle bir de göl mevcuttur. Gölün kenarında yemyeşil bir yayla alanı vardır ve yörede bolca yaban ördeği bulunur. Maliye Bakanlığı tarafından köylere ayrılan yardım fonundan otel ve lokanta ya pılmıştır. Güney Şelalesi: Güney ilçesine 12 km. uzaklıkta olup, Büyük Menderes Nehri civarındadır. 10 m. yükseklikten düşen su doğal bir güzellik meydana getirir. Şelale altında yer alan mağaralarda pek çok sarkıt vardır. İyi bir dinlenme ve kamp yeridir. Keloğlan Mağarası: Acıpayam ilçesine bağlı Dodurgalar mahallesi yakınlarında bulunan Keloğlan Mağarası, il turizmine çeşitlilik kazandıran mekanlardan biridir. Malı Dağı nın eteğinde bulunan mağaranın içi, 10 milyon yılda oluşan sarkıt, dikit, sütun ve makarna sarkıtlarıyla doludur. Damlataş ormanını andıran 145 metre uzunluğundaki mağaranın nefes darlığı, astım, bronşit gibi hastalık lara iyi geldiğine inanılıyor. Kaklık Mağarası: Denizli-Ankara karayolunda Denizli il merkezine 30 km. mesafede Honaz ilçesi Kaklık mahallesi sınırlarında bulunan mağara, 2002 yılında turizme açılmıştır. Günümüzden yaklaşık milyon yıl önce çökelen kireçtaşlarını kükürtlü termal suların eritmeleri sonucu oluş maya başlamıştır. İlk oluşan yer altı boşluğunun tavanın çökmesi sonucu meydana gelen çöküntü konisinin üzeri, mağara dışındaki bir kaynaktan gelen karbonatlı suyun oluşturduğu traverten ha vuzları ile EKONOMİK YÖNÜYLE 93

94 kaplıdır. Pamukkale deki havuzlara çok benzeyen bu şekiller, basamaklar halinde üst üste gelmiştir. Mağara ağzından şelale oluşturarak giren sular, bir havuzdan diğerine geçerek, güneş ışınlarının gün içindeki geliş açılarak göre her an değişen görüntüler oluşturmaktadır. Mağara du varlarında yosun ve küçük sarmaşıklar gelişmiştir. Gün içinde yeşilin değişik tonlarında renkler alan bu bitkiler, güneş ışınlarının etkisiyle mağaraya son derece ilginç bir güzellik katmaktadır. Akdağ: Çivril ilçesinde bulunan Akdağ da 1054 çeşit bitki yetişmektedir. Bunlardan 124 ü bu bölgeye özgüdür. Endemik bitkiler metreler arasında yoğunlaşır. Bölgeye karaçam hakimdir. Denizli Bağbaşı Kent Ormanı: Denizli Kent Ormanı 1984 yılında 129 hektar alanda kızılçam, fıstıkçamı, sedir, mavi servi ve kara servi ile ağaçlandırılmış saha ile doğal ormandan oluşmaktadır. Toplam alan 625 hektardır. Kent ormanının rakımı 500 metreden başlayarak 1400 metreye kadar çıkmaktadır. Işıklı: Çivril ilçesinin 10 km. doğusunda, Çivril-Dinar yolu üzerindedir. Büyük Menderes akarsuyunun ikinci büyük kaynağı olan Akgöz Deresinin çıktığı yörede dereden yakalanan balık ve ıstakoz, hemen kaynak başındaki lokantada pişirilmektedir. Göl kenarında kafe ve lokanta türü tesisler bulunmaktadır. Denizli de Bulunan Turizm İşletme ve Belediye Belgeli Tesisler Turizmin vazgeçilmezleri arasında konaklama yerleri vardır. Denizli il merkezi, Pamukkale, Karahayıt ve ilçelerdeki turizm işletme belgeli oteller aşağıdaki gibidir. Tablo 60: Denizli de Bulunan Konaklama Tesisleri, İletişim Bilgileri, Oda-Yatak Kapasiteleri Turizm İşletme Belgeli 5 Yıldızlı Oteller ADI TELEFON FAX ODA YATAK Anemon Otel SPA Hotel Colossae Termal Polat Termal Otel PAM Termal Otel Lycus River Termal Otel Turizm İşletme Belgeli 4 Yıldızlı Oteller Dedeman Park Otel Hotel North Point C/H Otel Tripolis Otel Richmond Pamukkale Termal Otel Richmond Pamukkale SPA Umut Termal Otel (Sarayköy) Turizm İşletme Belgeli 3 Yıldızlı Oteller Çimenoğlu Otel Grand Denizli Otel İnci Class Otel Halley Otel Keskinkaya 2 Otel Laodikya Otel Napa Otel Pişkin Otel Turizm İşletme Belgeli 2 Yıldızlı Oteller Koşar Otel Mesut Otel Çivril Paris Otel EKONOMİK YÖNÜYLE

95 Tablo 60 devamı: Denizli de Bulunan Konaklama Tesisleri, İletişim Bilgileri, Oda-Yatak Kapasiteleri Turizm İşletme Belgeli Oteller Herakles Otel Motel Tanman (Acıpayam) Şiir Otel Yıldırım Otel Kaynak: İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Kütüphaneler: Denizli de bulunan en geniş kapsamlı kütüphane İl Halk Kütüphanesi dir. Denizli merkez ilçe ve diğer ilçelerde bulunan toplam kitap sayısı , okuyucu sayısı ise dir. Tablo 61: Denizli ve Bağlı Kütüphanelere Ait İstatistikler (2014) S.N İlçe KÜTÜPHANE ADI 1 Merkez Denizli İl Halk Kütüphanesi 2 Acıpayam Acıpayam İlçe Halk Kütüphanesi 3 Acıpayam Dedebağ Halk Kütüphanesi SON KİTAP SAYISI OKUYUCU SAYISI ÜYE SAYISI ÖDÜNÇ VERİLEN Kİ- TAP SAYISI PER- SONEL SAYISI Acıpayam Kelekçi Halk Kütüphanesi Acıpayam 6 Yeşilyuva Halk Kütüphanesi Akköy Şehit Veli Öztürk Halk Kütüp. Babadağ İlçe Halk Kütüphanesi Baklan İlçe Halk Kütüphanesi Pamukkale 7 Babadağ 8 Baklan 9 Bekilli 10 Beyağaç 11 Bozkurt 12 Buldan 13 Yenicekent Beyağaç İlçe Halk Kütüphanesi Bozkurt İlçe Halk Kütüphanesi Buldan Ali Haydar Akın İlçe Halk Kütüp. Yenicekent Halk Kütüphanesi Personel yokluğu nedeniyle geçici kapalıdır Bekilli İlçe Halk Kütüphanesi Kaymakamlıkça geçici görevli Personel yokluğu nedeniyle geçici kapalıdır Personel yokluğu nedeniyle geçici kapalıdır 14 Çal Çal İlçe Halk Kütüphanesi Akkent Akkent Halk Kütüphanesi Personel yokluğu nedeniyle geçici kapalıdır 16 Çardak Çardak İlçe Halk Kütüphanesi EKONOMİK YÖNÜYLE 95

96 Tablo 60 devamı: Denizli de Bulunan Konaklama Tesisleri, İletişim Bilgileri, Oda-Yatak Kapasiteleri 17 Çivril 18 Güney 19 Honaz 75. Yıl Çivril İlçe Halk Kütüphanesi Güney İlçe Halk Kütüphanesi Honaz İlçe Halk Kütüphanesi Kaklık Kaklık Halk Kütüphanesi Kale Kale İlçe Halk Kütüphanesi 22 Sarayköy Sarayköy İlçe Halk Kütüphanesi 23 Serinhisar İlçe Halk Kütüphanesi Serinhisar 24 Tavas Tavas İlçe Halk Kütüphanesi Tavas Kızılca Halk Kütüphanesi Tavas Konak Halk Kütüphanesi TOPLAM Kaynak: Denizli Kütüphane Müdürlüğü 96 EKONOMİK YÖNÜYLE

97 IX TARIM, HAYVANCILIK VE ORMANCILIK EKONOMİK YÖNÜYLE 97

98 IX. TARIM, HAYVANCILIK VE ORMANCILIK Sahip olduğu iklim koşulları, arazi yapısı ve toprak özellikleri nedeniyle Denizli de tarım ve orman cılık faaliyetleri önemli bir katma değer oluşturmaktadır. İlk olarak tarım alanındaki gelişmeler konu sunda bilgi verilecektir. Denizli, Ege, İç Anadolu ve Akdeniz bölgeleri arasında yer alan, bu bölgelerin iklim ve ekolojik özelliklerini yer yer bünyesinde taşıyan bir ildir. Rakım, tarımsal alanda 130 metreden başlayıp metreye kadar yükselmektedir. Yağış ortalaması 557 mm/yıl dır. Nüfusun %29,42 si kırsal alanda yaşamaktadır. Tablo 62: Denizli İli Genel Arazi Dağılımı Arazi Cinsi Miktarı (ha) % Oranı Tarım arazisi Çayır mera arazisi Orman ve fundalık arazi Tarım dışı ve yerleşim alanı TOPLAM Grafik 8: Denizli İl Genel Arazi Dağılımı 98 EKONOMİK YÖNÜYLE