I- GENEL BİLGİLER. A- Misyon ve Vizyon

Transkript

1 MADEN TETKİK VE ARAMA GENEL MÜDÜRLÜĞÜÜ ENERJİ HAMMADDE ETÜT VE ARAMA DAİRESİ BAŞKANLIĞI ANKARA-21

2 I- GENEL BİLGİLER A- Misyon ve Vizyon Misyonumuz, yurdumuzdaki enerji hammaddelerinin (kömür, bitümlü şeyl, asfaltit, uranyum, jeotermal enerji, tabii gaz vb) aranması, araştırılması ve ülke ekonomisine kazandırılmasıdır. Vizyonumuz, Ülkemizin enerji hammaddelerinin (kömür, bitümlü şeyl, asfaltit, uranyum, jeotermal enerji, tabii gaz vb) potansiyelini ortaya koymaktır. B- Yetki, Görev ve Sorumluluklar Enerji Hammadde Etüt ve Arama Dairesi, arama ve araştırma projeleri gerçekleştirerek ülkemizin enerji hammaddelerinin (kömür, bitümlü şeyl, asfaltit, uranyum, jeotermal enerji, tabii gaz vb) potansiyelini ortaya koymak ve envanterini çıkarmak, arama ve araştırma projeleri sonucunda bulunan potansiyellerin kalite ve rezervlerini tespit etmek, ülkemiz enerji hammadde ihtiyacının öz kaynaklarımızdan, karşılanması ve giderek artan enerji hammadde ihtiyacının dışa bağımlığını azaltmak amacıyla, Genel Müdürlüğümüzün makro hedefleri doğrultusunda jeotermal enerji, kömür ve radyoaktif hammaddelerin aranması, değerlendirilmesine ilişkin projeler yürütmektedir. Enerji Hammadde Arama Stratejisi; Ülkelerin gelişmişlik düzeylerinin bir göstergesi olan elektrik enerjisi tüketimi ekonomik gelişime koşut olarak hızla artmakta, artan enerji talebinin karşılanmasında dünyada fosil yakıtların çok önemli bir rol oynadığı görülmektedir. Petrol ve doğal gaz rezervlerinin belirli ülkelerin elinde bulunması yanında rezervlerin de 4 yıllık bir ömrü olması alternatif enerji kaynakları arayışını hızlandırmaktadır. Bununla birlikte enerji hammaddeleri içerisinde kömürün, petrol ve doğalgazın aksine daha geniş bir coğrafyaya dağılması; enerji üretiminde kolay ulaşılabilir bir hammadde olmasını sağlamakta, bu nedenle petrol fiyatlarındaki tutarsızlık kömür fiyatlarına yansımamaktadır. Kömür dünya enerji tüketiminde önemini ve önceliğini hala korumakta ve artırmaktadır. Fosil yakıtların yaratmış olduğu çevre sorunları, dünyada çevre dostu olan yenilenebilir enerji kaynaklarına ilgiyi artırmış ve ülkeler orta ve kısa vadede ülke enerji üretiminde yenilenebilir enerjinin payını artırma taahhütlerine gitmiştir. Bu açıdan bakıldığında ülkemiz yenilenebilir enerji kaynakları açısından zengin konumdadır. Bu nedenle ülkemizde su, rüzgar, güneş, jeotermal, dalga ve biyokütle gibi yenilenebilir enerji kaynaklarına yönelik çalışmalar başlamış ve bu konuda yasal altyapı çalışmaları hızlandırılmıştır. Genel Müdürlüğümüz adına Jeotermal Kanunu ve Uygulama Yönetmeliği hazırlık çalışmalarını dairemiz yürütmüştür. Daire Başkanlığımız ülkemiz için önemli bir alternatif (yenilenebilir) enerji kaynağı olan jeotermal enerji alanında arama, araştırma, geliştirme ve uygulama çalışmalarını yürütmektedir. 1

3 Ülkemizde konvansiyonel enerji kaynaklarının hemen hemen tamamının bulunmasına karşın tüketilen toplam birincil enerjinin ancak % 25 i öz kaynaklardan karşılanmakta, % 75 i ise ithal edilmektedir. İthal enerji kaynaklarının başlıcaları petrol, doğal gaz ve taş kömürüdür. C- İdareye İlişkin Bilgiler 1- Fiziksel Yapı Enerji Hammadde Etüt ve Arama Dairesi tarihinde sayılı Bakanlar Kurulu Kararı kapsamında Radyoaktif Mineraller ve Kömür Dairesi ile Petrol ve Jeotermal Enerji Daireleri birleştirilerek yeniden yapılanmıştır. ENERJİ HAMMADDE ETÜT VE ARAMA DAİRESİ Foto 1. Enerji Hammadde Etüt ve Arama Dairesi Başkanlığı Yerleşimi Yurdumuzdaki enerji hammaddelerinin (kömür, bitümlü şeyl, asfaltit, uranyum, jeotermal enerji, tabii gaz vb) aranması, araştırılması ve ülke ekonomisine kazandırılması amaçlı çalışmalar Enerji Hammadde Etüt ve Arama Dairesi tarafından yürütülmektedir. Dairemiz Genel Müdürlüğümüz merkez kampüsünde yer alan C- blok binasının giriş ve orta katında çalışmalarını sürdürmektedir. 2

4 2- İdari Yapı Daire Başkanlığı'nın idari yapısını; Daire Başkanı'na bağlı 4 koordinatörlük ve 1 Büro Şefliği ile Koordinatörlüklere bağlı olarak görev yapan 9 Birim Yöneticiliği oluşturur. Daire idari yapısı ve organizasyon şeması aşağıdaki şemada verilmiştir: Enerji Hammadde Etüt ve Arama Dairesi Başkanlığı Organizasyon Şeması 3- Bilgi ve Teknolojik Kaynaklar Enerji Hammadde Etüt ve Arama Dairesi, arazi çalışmaları sonucunda elde edilen verilerin değerlendirilmesinde, proje çalışmalarının raporlanması ve sunulmasında yeni teknolojilerden yararlanmaktadır. Bu anlamda bütün arazi verileri bilgisayar ortamında değerlendirilmektedir. Arazide yapılan haritalar bilgisayar ortamında çeşitli programlar 3

5 yardımıı ile sayısallaştırılmakta ve gelişmiş yazıcılarla bastırılmaktadır. Arazi çalışmalarında GPS aleti yaygın olarak kullanılmakta ve çalışmaların daha sağlıklı ve çabuk yürümesini sağlamaktadır. 25 yılında Türkiye'dekii jeotermal alanlara ait jeoloji, kaynak-kuyu bilgileri, jeotermal akışkanın kimyasal özellikleri ve kullanımlarınıı içeren Türkiye Jeotermal Kaynaklar Envanteri hazırlanmış ve kaynak kitap olarak kullanılmaktadır. Bugüne kadar Dairemiz tarafından hazırlanan raporların arşivlendiği bir arşivimiz bulunmaktadır. 21 yılında dairemiz tarafından kullanılan bilgisayar ve donanımları ı ile teknolojik cihazlara ilişkin bilgiler aşağıdaki grafikte gösterilmektedir. Grafik 1: Enerji Hammadde Etüt ve Arama Dairesi Donanımları Fotokopi Mak. 1 Server 1 Bilgisayar 72 Laptop 69 Faks 1 Access Modem 4 Yazıcı 31 Plotter 1 A Tarayıcı Adet Surfer 5 Adet LogPlot 4 Adet Aquachem 3 Adet Google Earth 3 Adet ArcGIS Desktop (Editor) 1 Adet CorelDraw X4 25 Adet Microsoft Office 27 Standart 4

6 4- İnsan Kaynakları Enerji Hammadde Etüt ve Arama Dairesi nde tarihi itibariyle toplam 118 personel görev yapmakta olup, unvanlaraa göre dağılımı aşağıda verilmiştir. Kadrosu Sayısı Jeoloji Petrol Müh. Müh Jeomorfolog 1 Kimya Müh. 1 Kimya Teknisyeni 1 Yüzdesi % 81.3 %.85 %.85 %.85 %.85 Kadrosu Teknisyen Tekniker Araştırmacı Uzman Muhasebeci Sayısı Yüzdesi %.85 %. 85 %.85 %.85 %.85 Kadrosu Memur İşçi Veri Haz. Kont. İşlt. Sayısı Yüzdesi %.85 % 4.2 % 6 Grafik 2: Personelin Unvan ve Görevlere Göre Dağılımı İşçii Memur Veri Haz. Kont. İşlt.. Uzman Muhasebeci Araştırmacıı Teknisyenn Tekniker Kimya Tek Kimya Müh Jeomorfolog Petrol Müh. Jeoloji Müh

7 21 yılına ait personelin yaş gruplarına göre dağılımı aşağıda gösterilmektedir. Yaşş Aralığı ve + Sayı Yüzde % %19,4 %45,7 %14,4 %2,3 Grafik 3: Personelin Yaş Gruplarına Göre Sayısal Dağılımı ve Personelin hizmet yıllarına göre sayısal ve oransal dağılımına ilişkin bilgiler aşağıda detaylandırılmıştır. Grafik 4: Personelin Hizmet Yılı Dağılımı Yıl Aralığı ve + Sayı Yüzde % 13, 5 % 4,2 % 31,3 % 25,4 % 11,8 % 13,5 31 ve

8 Grafik 5: Personelin Cinsiyet Dağılımı % 2,3 24 % 79,7 94 Personelin cinsiyet durumuna ilişkin veriler aşağıda yer almaktadır. Tüm çalışan personelinn %2,3 i bayan elemanlardan oluşmaktadır. Cinsiyet Erkekk Kadın Sayı Yüzde % 8, 3 % 19,7 Kadın Erkek Dairemiz personel yapısının zaman içerisinde alanında uzmanlaşmış ve tamamıyla niteliklii kadrolardan oluşması hedeflenmektedir. 21 yılı itibariyle dairemiz kadrolu personelinin eğitim durumu sayısal ve oransal olarak aşağıdaki grafikte gösterilmektedir. Grafik 6: Personelin Eğitim Durumu Eğitim Durumu DOKTORA YÜKSEK LİSANS LİSANS ÖNLİSANS LİSE ORTAOKUL Doktora 9 Yüksekk Lisans 29 Lisans 68 Önlisans 3 Lise 6 Ortaokul

9 Grafikte de görüldüğü gibi lise düzeyinin altında 3 personel bulunmakta olup bunlar yardımcı hizmetler kadrosunda istihdam edilen personeldir. Dairemize yeni alınan personelin genel olarak üniversite eğitimine sahip olanlar arasından temini yoluna gidilmekte ve önümüzdeki 5 yıllık dönemde destek hizmetleri dışındaki personelin yüksek lisans seviyesi ve lisans üstü eğitime sahip olmalarının sağlanması hedeflenmektedir. 5- Sunulan Hizmetler Genel Müdürlüğümüz çalışma konuları ile ilgili olarak jeoloji ve jeofizik verilerinin toplanması, yorumlanması ve dünyada gelişen bilgi ve teknolojiler takip edilerek ülkemiz enerji hammadde ihtiyacının öz kaynaklardan karşılanması amacıyla üretilen projeler sonrasında ortaya koyulan potansiyellerin ülkemiz ekonomisine sunulması ve çalışma konularına giren ve gerek kamu, gerekse özel sektörün karşılaştığı sorunların çözümüne yönelik hizmetleri sunmaktır. Enerji hammadde arama, araştırma çalışmalarımız; 3154 sayılı Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Kuruluş Kanunu başta olmak üzere 284 no lu Kuruluş Kanunumuz, 639 ve 5177 sayılı kanunla değişik 3213 sayılı Maden Kanunu, 5686 sayılı Jeotermal Kaynaklar ve Doğal Mineralli Sular Kanunu ve Anayasamızın 168. maddesinin vermiş olduğu yetkiye dayanarak Devletimizi temsilen Yatırım Programlarımız kapsamında yapılmaktadır sayılı Jeotermal Kaynaklar ve Doğal Mineralli Sular Kanunu ve Uygulama Yönetmeliği hükümleri gereği jeotermal kaynak koruma alanı etütlerinin yapılması, işletme ruhsat sahipleri tarafından hazırlanan koruma alanları çalışmalarının kontrolü, İl özel İdarelerinin talep etmesi durumunda ruhsat alanları ve işletmelerin denetlenmesi çalışmaları Daire Başkanlığımız tarafından yapılmaktadır. Ayrıca Kamu kurum ve kuruluşlarına, özel ve tüzel kişi/kişilere sahalarında karşılaştıkları sorunların çözümünde yardımcı olmak, Teknik Danışmanlık Hizmetleri ve Tip Mukaveleli Etütler yapmak, jeotermal kaynaklara yönelik bilimsel ve teknik görüşler vermek ve ücretli etütler yapmak Daire Başkanlığımız görev alanı içindedir. Çalışma konuları içine giren kömür, bitümlü şeyl, asfaltit, uranyum, jeotermal enerji, hidrojeoloji konularında Kamu kurum ve kuruluşları ile özel ve tüzel kişiler tarafından karşılaştıkları sorunlar, inceleme talepleri vd. bilgi, arama, araştırma, yönlendirme, görüş oluşturma amaçlı başvuruların değerlendirilmesi ve cevaplandırılması Enerji Hammadde Etüt ve Arama Dairesi tarafından yapılmaktadır. 8

10 II- AMAÇ VE HEDEFLER A- İdarenin Amaç ve Hedefleri AMAÇLARIMIZ Ülkemizin Enerji Hammadde potansiyelini ortaya çıkarmak Ülkemizin Enerji Hammaddeleri İhtiyacının öz kaynaklarımızdan karşılanması, enerji çeşitliliğinin arttırılarak Ülkenin gelişmişli ğinin en önemli göstergesi olan sağlamak enerji hammadde güvencesini Enerji sektörüne enerji yapı bilgisi sağlamak hammaddeleri konusunda alt Enerji Hammaddelerindee dışa bağımlılığı azaltmak ve yerli kaynak kullanımını arttırmak, hammadde kullanımında döviz dengesini sağlamak Bilinen Kömür ve Jeotermal değerlendirmek ve geliştirmek sahalarını yeniden Alternatif enerji hammadde kaynaklarını araştırmak ve ülke ekonomisinin hizmetine sunmak Mevcut enerji hammddelerine ait hazırlamak dokümanter bilgileri 9

11 HEDEFLERİMİZ Ülkemizin enerji hammadde potansiyelini koymak, geliştirmek, çeşitliliğini arttırmak doğrultusunda arama ve rezerv geliştirme hazırlamak ve uygulamaya koymak ortaya amacı projeleri Ülkemizin enerji hammadde ihtiyacı olan ve büyük bir bölümü yurt dışından karşılanan kaynakların ülkekaynakları ile karşılanabilmesi için kömür, jeotemal enerji ve radyoaktif hammadde ihtiyacının ve güvencesinin orta ve uzun vadede teminine yönelik arama projelerini uygulamaya sokmak Enerji hammadde sektörüne faaliyet konularıyla ilgili bilimsel ve teknik bilgi hazırlamak, yeni enerji kaynaklarını belirleyerek yatırımcıların hizmetine sunmak Enerji sektörünün ihtiyacı olan kaynakların çeşitliliğini arttırarak enerji hammadde güvenliği ve dışarıdan alınan enerjiyi yerli ve yenilenebilir kaynaklardan karşılayarak yeni kaynakları araştırmak ve geliştirmek Mevcut kömür sahalarını bilimsell gelişmelere paralel olarak ve ülkemiz arz talep dengeleri dikkate alınarak yeniden değerlendirmek, koymak sorunları ve çözüm önerilerini ortaya Ülkemizde kullanılan kömür, petrol gibi konvensiyonel enerji hammaddelerine alternatif teşkil edebilecek yeni enerji kaynaklarını araştırıp, belirlemek. Enerji hammadde envanterlerini hazırlayarak hizmetine sunmak sektörün 1

12 B- Temel Politikalar ve Öncelikler Ülkelerin gelişmişlik düzeylerinin bir göstergesi olan elektrik enerjisi tüketimi ekonomik gelişime koşut olarak hızla artmakta, artan enerji talebinin karşılanmasında da fosil yakıtların çok önemli bir rol oynadığı görülmektedir. Petrol ve doğal gaz rezervlerinin belirli ülkelerin elinde bulunması yanında rezervlerin de ticari anlamda 4 yıllık bir ömrü kalması alternatif enerji kaynakları arayışını hızlandırmaktadır. Alternatif enerji hammaddeleri içerisinde kömürün, petrol ve doğalgazın aksine daha geniş bir coğrafyaya dağılması; enerji üretiminde kolay ulaşılabilir bir hammadde olmasını sağlamakta, bu nedenle petrol fiyatlarındaki tutarsızlık kömür fiyatlarına yansımamaktadır. Ülkemizde konvansiyonel enerji kaynaklarının hemen hemen tamamının bulunmasına karşın tüketilen toplam birincil enerjinin ancak yarısı öz kaynaklardan karşılanmakta, diğer yarısı ise ithal edilmektedir. İthal enerji kaynaklarının başlıcaları petrol, doğal gaz ve taş kömürüdür. Kömür rezervlerinin bugünkü tüketim koşullarında 2 yıl kullanılabilecek bir potansiyel sunması, sürdürülebilir bir kalkınma ve enerji güvenliği sağlanması açısından oldukça önemlidir. Ülkemizin 8,3 milyar ton olan linyit rezervine 25 yılından bu yana yürütülen ve halen devam eden çalışmalarımız sonucunda 4.7 milyar ton ilave rezerv katkısı (Şekil-3) sağlanmıştır (1,3 milyar ton Afşin-Elbistan EÜAŞ sahası, 1.8 milyar ton Konya- Karapınar MTA ruhsat sahalarında, 495 milyon ton Trakya havzası MTA ruhsat sahalarında, 515 Milyon ton Elbistan MTA ruhsat sahalarında, 275 Milyon ton Eskişehir Alpu MTA Ruhsat sahasında ve 3 milyon ton Afyon-Dinar MTA ruhsat sahasında, 13,5 milyon ton Malatya sahasında ve 172 milyon ton Manisa-Soma TKİ sahasında). Ülkemiz 1.3 milyar ton taşkömürü rezervine sahiptir. Gerçekleştirilecek arama çalışmaları ile kömür potansiyelimizin arttırılması ileriye dönük enerji talebimizin karşılanmasında büyük bir rol oynayacaktır. Bu bağlamda 25 yılından başlayarak Genel Müdürlüğümüzce yoğun bir kömür arama faaliyeti yürütülmekte ve Türkiye genelinde gerçekleştirilecek geniş çaplı projelerle ülkemiz kömür rezervlerinin artırılması hedeflenmektedir. Genel MüdürlüğümüzünMuş, Kırklareli, Eskişehir, Malatya, Konya, Afyonkarahisar, Denizli, Kayseri ve Karaman illerinde 21 yılı sonu itibariyle toplam 16 adet kömür ruhsatı bulunmaktadır. Çalışmaları tamamlanan Trakya havzasında 8, Kahramanmaraş ilinde 3, Konya ilinde 4 ve Afyonkarahisar ilinde 2 adet ruhsat sahamız buluculuk talebi ile raporu hazırlanarak Maden İşleri Genel Müdürlüğünden buluculuk belgesi alınmıştır. Konya-Karapınar sahasında ise 5 adet sahanın buluculuğa esas maden jeolojisi raporu yazım aşamasındadır. Bu kömür sahalarının Özel ihtisas Kuruluşlarına devirleri sonucunda Kurumumuza önemli özkaynak girdisi sağlanacaktır. Ülkemizde yer alan kömür oluşum havzalarının dağılımı ve potansiyel kullanım alanları Şekil-2 de gösterilmiştir. 11

13 Rezervleri belirlenen ve termik santral kurulabilecek özellikte olan linyit sahalarımızın hızla devreye sokulması ve bilinenlere yeni ünitelerin ilavesi ile 844 MW olan kurulu gücümüzün 85 MW daha arttırılması mümkün görülmektedir. Ülkemizde; Manisa-Köprübaşı, Uşak-Fakılı, Aydın-Demirtepe, Aydın-Küçükçavdar, Yozgat-Sorgun da 9129 ton uranyum; Eskişehir-Sivrihisar-Kızılcaören de 38. ton toryum rezervi belirlenmiştir. Belirlenen uranyum yataklarının tenörleri ise %,4-%.1 arasında değişmektedir. 21 yılı çalışmaları kapsamında 7 adet radyoaktif hammadde arama ruhsatı (VI.grup) alınmıştır. Toryum sırasını bekleyen bir nükleer yakıt hammaddesi durumundadır. Bunun en büyük nedeni, nükleer çevrimi sorunudur. Bu nedenle bugün için toryumla çalışan ticari ölçekte santraller bulunmamakla birlikte, bu santrallerin prototipleri İngiltere, Almanya ve ABD de uzun zamandır denenmektedir. Ticari ölçekte tüketimi olmaması nedeniyle, halen toryumun enerji hammaddesi olarak tüketimi yok denecek düzeydedir. Genel Müdürlüğümüz tarafından geçmiş yıllarda yapılan aramalar sonucunda Eskişehir, Sivrihisar-Kızılcaören yöresinde ortaya çıkartılan toryum rezervinin yapılacak sondajlı çalışmalarla artırılması mümkündür. Ancak, cevherin zenginleştirilmesiyle ilgili teknolojik sorunlar bulunmaktadır. MTA, TAEK ve Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü tarafından yapılan teknolojik deneyler yatağın doğrudan toryum olarak değerlendirilmesinin mümkün olmadığını göstermiştir. Saha nadir elementler ile birlikte barit ve florit içerdiğinden yatağın kompleks cevher olarak değerlendirilmesi önem kazanmaktadır. Bu bağlamda cevherden toryum eldesine yönelik teknolojik çalışmalar günümüzde hızlı bir şekilde sürdürülmekte, uranyum rezervlerinin belirlenmesine ve rezervimizin artırılmasına yönelik çalışmalara ise hızlı bir şekilde devam edilmektedir. Ülkemizde bulunan bir diğer fosil enerji hammaddesi ise bitümlü şeyllerdir. Bilindiği gibi bitümlü şeyller enerji hammaddesi olarak kullanıldığı gibi toprak güçlendirici olarak tarımda da kullanım olanağı bulunan bir hammaddedir. Bitümlü şeyllerden ayrıca petrol eldesi de olasıdır. Türkiye de bilinen 1.6 milyar ton bitümlü şeyl rezervinin yanında yeni bitümlü şeyl alanları da belirlenmiş olup ( Ereğli-Bor havzası rezervi belirleme çalışmaları devam etmektedir), bitümlü şeyl lerin ekonomiye kazandırılması konusunda gerek petrol eldesi, gerekse toprak güçlendirici olarak kullanılması yönünde projeler hazırlanmakta ve araştırmalar yoğun bir şekilde sürdürülmektedir. Fosil yakıtların tükenebilir oluşu ve yarattıkları çevre sorunları, alternatif enerji kaynaklarının devreye sokulmasını zorunlu kılmaktadır. Ülkemiz için en önemli alternatif enerji kaynaklarından birisi de Jeotermal Enerji dir. Ülkemizde, jeotermal sistemlerin oluşumunu sağlayan unsurların yaygın olması sonucu jeotermal enerji potansiyeli açısından dünyadaki zengin ülkeler arasında bulunmaktadır. 12

14 Bilindiği gibi ülkemiz jeotermal enerji açısından önemli bir potansiyele sahiptir. Bu potansiyelin ortaya çıkarılması ve değerlendirilmesi konusunda Genel Müdürlüğümüz öncü rol üstlenmekte ve son yıllarda önemli projelere imza atmaktadır. Küreselleşme sürecinin hızla yayıldığı bir dünyada, ülkelerarası bilim ve teknoloji transferi giderek daha büyük bir önem kazanmaktadır. Ülkemizdeki jeotermal enerji araştırmaları Daire Başkanlığımızca yürütülmektedir. Günümüze kadar yapılan çalışmalar sonucunda ortaya konulan bu enerji kaynağına dayalı olarak elektrik üretimi, konut-sera ısıtmacılığı ve termal turizm yapılarak ekonomiye önemli katkı sağlanmaktadır. Ülkemiz 31.5 MWt olan jeotermal potansiyeli ile dünyada 7. Avrupada ise 1. sırada yer almaktadır. Ülkemizde 4 yılda doğal çıkışlarla birlikte görünür hale getirilen jeotermal ısı kapasitesi 3.1 MWt iken, son 6 yılda yaklaşık % 45 artırılarak 4.5 MWt e yükseltilmiş, yılda 2. m. olan arama sondaj miktarı 22. m lere ulaşmıştır. Genel Müdürlüğümüzün Afyonkarahisar, Ağrı, Amasya, Ankara, Aydın, Aksaray, Balıkesir, Bingöl, Bolu, Bursa, Çanakkale, Çankırı, Denizli, Diyarbakır, Elazığ, Erzurum, Eskişehir, G.antep, Hatay, Mersin, İzmir, K.Maraş, Kayseri, Konya, Kırşehir, Kütahya, Kırıkkale, Karaman, Manisa, Muğla, Malatya, Nevşehir, Niğde, Samsun, Siirt, Sivas, Van, Yozgat, Şanlıurfa ve Osmaniye illerinde toplam 358 adet Jeotermal Kaynak Arama Ruhsatı bulunmaktadır. 13

15 III- FAALİYETLERE İLİŞKİN BİLGİ VE DEĞERLENDİRMELER A- Mali Bilgiler 1- Bütçe Uygulama Sonuçları Genel Müdürlüğümüzde Enerji Hammadde Etüt ve Arama Dairesi Projeleri için 21 yılında , TL ödenek ayrılmıştır. Projelerin yıllık harcamaları detaylı olarak aşağıdaki tabloda verilmiştir. 21 yılı içinde makine ve teçhizat alımları yanı sıra, yıl içinde uygulanması planlanan 28 adet araştırma projesi faaliyette bulunmuştur. Bunun yanında ücretli işler kapsamında 16 adet proje ve çok sayıdaa Danışmanlık Hizmetleri diğer araştırma projelerine ilave olarak uygulamaya konulmuştur. Aşağıdaki tabloda da detayları görüldüğü gibi Enerji Hammadde Etüt ve Aramaa Dairesi 21 yılı ödeneği , TL olup, bunun ,599 TL si harcanmıştır. 4.., 35.., 3.., 25.., %89, 7 2.., 15.., 1.., 5..,, ÖDENEK HARCAMALAR , ,59 14

16 21 yılı tüm proje ödenek ve harcamaları aşağıdaki tabloda sunulmuştur. ÖZEL KOD ENERJİ HAMMADDE ETÜT VE ARAMA DAİRESİ 21 YILI PROJELERİ LİSTESİ 21 YILI ÖDENEK (TL) HARCANAN (TL) ORANI (%) 21-6 MAKİNA TEÇHİZAT VE MALZEME ALIMI 138., ,88 % Enerji Hammadde Malzeme Alımı 138., ,88 % MADEN VE JEOTERMAL KAYNAK ARAMA VE ARAŞTIRMALARI Enerji Hammadde Aramaları , ,72 %9.55 Türkiye Kömür Aramaları , ,94 % Orta ve Doğu Anadolu Bölgesi Kömür Aramaları , ,35 % Proje Oluşturma Enerji Ön Etütleri(Türkiye Geneli) , ,36 %99.7 Diğer Etütler (Seminer vb.) , Afşin-Elbistan Hidrojeoloji 3.63, Beypazarı Kömür- EÜAŞ adına , Tunçbilek-Ömerler Kömür- TKİ adına 18.58, Soma-Eynez Kömür -TKİ adına , İzmir Manisa Jeotermal- Küçükmenderes En.A.Ş. adına 3.332, Danışmanlık Hizmetleri , Soma-Eynez Kömür- TKİ adına , Tuzla Koruma Alanı- Tuzla Jeotermal En.A.Ş. adına 3.3, Kırıkkale Etüt-Keskin Köy. Hiz. Gt.Birliği adına 5.152, Beypazarı II.Saha Kömür- EÜAŞ adına , Uranyum Ruhsat Etüt-Eti Maden adına , Aydın-Sultanhisar Etüt-Çelikler A.Ş. adına , Ankara-Pursaklar Etüt-Arşan A.Ş. adına 617, Balıkesir-Edremit Etüt- İlksan adına 5.165, Konya Etüt-Konya Büyükşehir Bld. adına 4.3, Soma-Eynez Kömür- TKİ adına , Malatya Darende Etüt- Abdullah Hüsamettin Ateş adına 1.734, Konya-Karapınar Neojen Havzası Linyit Aramaları , ,4 %

17 Malatya-Elazığ Neojen Havzaları Kömür Aramaları 736., ,25 % Emirdağ(Afyon)-Yunak (Konya) Kömür Aramaları 259., ,59 % Eskişehir Havzası Kömür Aramaları , ,75 % Batı Anadolu Bölgesi Kömür Aramaları 1.57., ,21 % Marmara Bölgesi Kömür Aramaları , ,38 % Trakya Havzasının Bilinen Kömür Rezervini Artırma Amaçlı Kömür Aramaları 777., ,47 % Güney Marmara Bölgesi Kömür Aramaları 886., ,91 %98.59 Türkiye Jeotermal Enerji Aramaları , ,52 % Batı Anadolu Jeotermal Sahaları Geliştirme ve Isı Kaynağı Araştırmaları , ,6 % İzmir Kuzeyi Jeotermal Enerji Aramaları , ,58 % İzmir Güneyi Jeotermal Enerji Aramaları 9., 19,4 % Denizli ve Civarı Jeotermal Enerji Aramaları , ,4 % Aydın ve Civarı Jeotermal Enerji Aramaları , ,38 % Muğla ve Civarı Jeotermal Enerji Aramaları 1.53., ,66 % Balıkesir ve Civarı Jeotermal Enerji Aramaları 524., ,54 % Manisa ve Civarı Jeotermal Enerji Aramaları 2.25., ,72 % Afyon ve Civarı Jeotermal Enerji Aramaları 157.,, % Bolu ve Civarı Jeotermal Enerji Aramaları 1.19., ,74 % Orta Anadolu Jeotermal Sahaları Geliştirme ve Isı Kaynağı Araştırmaları , ,53 % Konya ve Civarı Jeotermal Enerji Aramaları ( Karaman) 581., 1.23,78 % Nevşehir ve Civarı Jeotermal Enerji Aramaları , ,56 % Çankırı ve Civarı Jeotermal Enerji Aramaları 66., ,96 % Kayseri ve Civarı Jeotermal Enerji Aramaları 451., ,23 % Akdeniz Jeotermal Enerji Aramaları 46., ,5 % Doğu Akdeniz Jeotermal Enerji Aramaları 46., ,5 % Doğu Anadolu Jeotermal Enerji Aramaları 11., 8.911,9 % Kızgın Kuru Kaya Çalışmaları ve Jeotermal Sahaları Geliştirme , ,34 %

18 Çanakkale-Balıkesir-Kütahya Kızgın Kuru Kaya Çalışmaları ve Jeotermal Sahaları Geliştirme , ,34 %99.15 Türkiye Nükleer Hammadde Aramaları 143., ,26 % Kütahya-Emet, Uşak-Eşme, Manisa-Köprübaşı Arasındaki Birimlerin Radyoaktif Hammadde Yönünden Araş. Enerji Hammadde Aramalarına Yönelik Bilimsel Araştırmalar 143., ,26 % , 15.5,47 % Bilimsel Enerji Araştırmaları 261., 15.5,47 % Karaman-Konya Kömür Sahasının Hidrojeoloji Etüdü 244.6, ,47 % Batı Anadolu daki Jeotermal Alanların Kavramsal Modelinin Oluş. ve Rez. Parametrelerinin Belirlenmesi 1.5, 1.194, % Türkiye Jeotermal Enerji Potansiyelinin Belirlenmesi 14.9,, % GENEL TOPLAM , ,7 % % ÖDENEK (TL) HARCANAN YÜZDESİ % 9.58 %. Mamul Mal alımları Yazılım Alımları Görev Yollukları Ve Diğer Sermaye Giderleri 17

19 2- Temel Mali Tablolara İlişkin Açıklamalar ÖZEL KOD AÇIKLAMA 21 YILI ÖDENEK (TL) HARCANAN (TL) ORANI Sermaye Giderleri , ,7 % Mamul Mal Alımları 138., ,88 % Bilgisayar Alımları,, İşyeri Makine Teçhizat Alımları Gayri Maddi Hak Alımları Bilgisayar Yazılımı Alımları Diğer Sermaye Giderleri Yurt İçi Görev Yollukları Diğer Sermaye Giderleri 138., ,88 % 87.23,,,, , ,19 % , ,3 % , ,89 %91.45 B- Performans Bilgileri 1. Faaliyet ve Proje Bilgileri Enerji Hammadde Etüt ve Arama Dairesi'nin yaptığı çalışmalar, I. TÜRKİYE KÖMÜR ARAMALARI II. TÜRKİYE JEOTERMAL ENERJİ ARAMALARI III. TÜRKİYE NÜKLEER HAMMADDE ARAMALARI IV. BİLİMSEL ENERJİ ARAŞTIRMALARI V. ÜCRETLI İŞLER ana başlıklarında toplanmıştır. 18

20 1.1. TÜRKIYE KÖMÜR ARAMALARI Ülkemizde Genel Müdürlüğümüz tarafından kömür aramacılığına 1938 yılında başlanmış ve 1984 yılına kadar 4. km 2 alanın detay etüdü yapılmıştır. Bu dönemde toplam m. sondaj yapılarak 117 adet linyit sahası saptanmış, toplamda 8,3 milyar ton linyit rezervi tespit edilmiştir yılları arasında girilen durağan dönemden sonra, Bakanlığımızın Enerjide yerli kaynaklarının kullanımını artırma politikası çerçevesinde 25 yılında yoğun kömür arama çalışmalarına başlanılmış ve bu tarihten sonra 21 yılı sonuna kadar Genel Müdürlüğümüze ait toplam 25 adet ruhsat sahasında 65. m. sondaj yapılarak 4,7 milyar ton yeni linyit rezervi tespit edilmiştir. Bu kömürlerin kalorileri 15-3 kcal/kg olup, 85 MW güce sahip yeni termik santral yapımına uygun sahalardır. 21 yılı sonu itibariyle projelere göre yapılan işler aşağıdaki tabloda verilmiştir. PROJE ADI Detay Etüt Kompilasyon Sondaj JD (km 2 ) JDK (km 2 ) KÖMÜR ARAMALARI Konya-Karapınar Kömür Aramaları Malatya-Elazığ Kömür Aramaları Emirdağ(Afyon)- Yunak(Konya) Kömür Ar , ,5 Eskişehir Kömür Aramaları ,3 Batı Anadolu Bölgesi Kömür Aramaları Trakya Havzası Kömür Aramaları Güney Marmara Kömür Aramaları , ,65 TOPLAM ,6 19

21 Şekil-1 2

22 Şekil-2 21

23 Şekil-3 22

24 Orta ve Doğu Anadolu Bölgesi Kömür Aramaları Proje Oluşturma Enerji Ön Etütleri ( ) Proje, Türkiye genelini kapsamaktadır. Projede, hedef sahalarda kısa süreli ön etütler yapılarak daha sonra oluşturulabilecek uzun vadeli projelere gerekli alt yapının hazırlanması amaçlanmıştır. Yapılan etütlerle, önümüzdeki yıllarda oluşturulması düşünülen projelere ilişkin sahalarda kısa süreli çalışmalar yapılarak gerekli ön bilgiler toplanmıştır Ayrıca, çeşitli kurum ve kuruluşlar tarafından ücretli olarak yapılması talep edilen etütlerin ön çalışmaları bu proje kapsamında gerçekleştirilmiştir. Ücretli etüt ve rezerv geliştirme projeleri kapsamında 21 yılında ,36 TL harcanmıştır. 1.., TL 8.., TL 6.., TL 4.., TL 2.., TL, TL ÖDENEK % 99,7 HARCAMALAR , TL ,36 TL Konya Karapınar Neojen Havzası Kömür Aramaları ( ) Enerji Hammadde Etüt ve Arama Dairesi ninn hazırlamışş olduğu kod no lu proje kapsamında Orta Anadolu Konya-Karapınar-Çumra-Karaman Neojen Havzası Linyit Aramaları Projesi kapsamında ekibimiz çalışmalarını; Karapınar güneyi, Kavuklar, Çatmalıoba, Akyayla, Akçaşehir, Çumra, Hotamış, Türkmenkarahüyük, Büyük Aşlama, Eğilmez, Karkın, İsmil ve Ovakavağı yörelerinde tarihleri arasında gerçekleştirmiştir. Proje nin Amacı: Havzada kömürleşmeye uygun alanları tespit etmek ve Kuvaterner yaşlı çökellerle örtülü Hotamış Formasyonu içerisindeki kömürlü seviyelerin devamlılıklarını kalınlıklarını ve özelliklerini araştırmaktır. Çalışmalar jeolojik etüt ve sondajlı çalışmalar şeklinde yürütülmüştür. Jeolojik Etüt çalışmaları: 1/1 ölçekli KONYA-M3 ve KONYA-M-29 paftalarında 1 km2 kompilasyon, 1/25 ölçekli KARAMAN-M3-c2-d1-d3-d4, KONYA-M29-b4-c2 paftalarında 75 km 2 detay jeoloji çalışmaları gerçekleştirilmiştir. 23

25 Havzada ortalama ısı değeri 135 kcal/kg. olan ton görünür kömür rezervi tespit edilmiş olup, devam eden çalışmalar ile bu miktar artabilecektir. İlk hesaplamalara göre havzada 3 yıl ömürlü 41 MW güce sahip termik santralin kurulabileceği öngörülmektedir. Konya-Karapınar-Çumra Neojen Havzası nda kömür oluşukları Pliyosen yaşlı Hotamış Formasyonu (Nh) içerinde yer almakta olup gelişen göl havzalarının bataklık kesimlerinde oluşmuştur. Karapınar sahasında yapılan rezerve yönelik sondajlar ile Çumra havzasında yapılan aramalara yönelik sondajlarda farklı kömür kalınlıkları ve damar sayıları gözlenmiştir. Karapınar sahasında 21 yılında rezerve yönelik olarak 61 adet sondaj gerçekleştirilmiş olup, bu sondajlarda kömür horizonunda 1 ile 13 farklı damar halinde yataklanma belirlenmiştir. Damar kalınlıkları ise.5 ile 5.7 m. arasında değişim göstermektedir. Konya-Çumra havzasında aramalara yönelik olarak 11 adet sondaj yapılmış olup, kömürlü horizonda 1 ile 5 farklı damar halinde yataklanma gözlenir. Damar kalınlıkları ise metre arasında değişmektedir. 21 yılında Konya-Karapınar havzasında 61 kuyu m. ve Çumra havzasında 11 kuyu m. olmak üzere toplam 72 adet sondaj yapılmış olup, m. ilerleme gerçekleştirilmiştir. Foto 2. Konya-Karapınar sahasında belirlenen yarılanmışkömür karot numuneleri Proje kapsamında planlanan ve gerçekleştirilen işler ile proje ödeneği ve harcamalarına ilişkin bilgiler aşağıdaki grafiklerde verilmiştir. 24

26 2 % 99, 15 1 % 5 % 1 % 1 JD (km2) JDK (km2) JD (km2) JDK (km2) HEDEFLENEN , , TL % 98,5 1.5., TL 1.., TL 5., TL, TL HARCAMALAR ÖDENEK ,, TL ,,4 TL Malatya-Elazığğ Neojen Havzası Kömür Aramaları ( ) Malatya ilindeki ruhsat sahalarımızın, kömür varlığının araştırılması, tespit edilen damarların korelasyonu ve yeni linyit rezervlerinin ortaya çıkartılmasıı amacıyla sondajlı çalışmalara 29 yılında başlanmıştır. Malatya ilinde 8 adet ruhsat sahamız olup, 29 yılında 4 adet ruhsat alanımızda Hizmet alımı yoluyla 6 lokasyonda toplam 3381 m sondaj gerçekleştirilmiştir. Jeolojik etüt kapsamında ise 25 km 2 detay etüt, 1 km 2 kompilasyon çalışması yapılmıştır. 21 yılında ise, planlanan 3+ +/- % 2 metre sondajınn büyük bir kısmı 29 yılında belirlenen ve ekonomik olabilecek kömür kesilen AR nolu ruhsat sahasında gerçekleştirilmiştir. Ayrıca 175 km 2 detay etüt, 91 km 2 kompilasyon çalışması yapılmıştır. 21 yılında yapılan 7 adet sondajda 664 m. sediman ilerleme 2151 m. karotlu ilerleme olmak 25

27 üzere toplam 2815 m. delmee işlemi gerçekleşmiştir yıllarında toplam 13 adet lokasyonda 1121 m. sediman 575 m. si karotlu olmak üzere toplam 6196 m. sondaj yapılmıştır. Bu çalışmalar sonunda AR /AR / AR / AR- kömür damarı olmadığı belirlenerek terk edilmiştir. 29 yılında yapılan çalışmalarda AR nolu ruhsat alanında saptanan kömür damarlarının yayılımları, 21 yılında yapılan sondajlarla belirlenmiştir. Çalışmalar sonunda AR nolu ruhsat alanında ön bilgi olarak görünür+ muhtemel / AR / AR / AR no lu ruhsatlarda ekonomik milyon ton linyit rezervi hesaplanmıştır. Kesin rezerv hesaplaması sondajlardan alınan kömür numunelerinin analiz sonuçlarına göre Fizibilite Dairesi elemanları tarafından hesaplanacaktır. Proje kapsamında planlanan ve gerçekleştirilen işler ile proje ödeneği ve harcamalarına ilişkin bilgiler aşağıdaki grafiklerde verilmiştir. 3 % 93,8 2 % 6,6 % 1 %7 JD (km2) JDK (km2) JD (km2) JDK (km2) HEDEFLENEN

28 8., TL 6., TL % 98,87 4., TL 2., TL, TL ÖDENEK HARCAMALAR 736., TL ,25 TL Emirdağ(Afyon))-Yunak (Konya) Havzası Kömür Aramaları ( ) Afyonkarahisar-Emirdağ ve Konya-Yunak-Çiftlik yapılmıştır. Proje alanı güneyinde yer alan Afyon- yöresini içine alan kesimde ve çevresinde önceki yıllarda birçok çalışmaa Bolvadin-Özburun yöresinde miyosen çökelleri içerisinde yer alan kömür damarları zaman zaman işletilmektedir. Ayrıca proje alanının kuzeyinde yer alan Eskişehir havzasındaa önemli kömür damarları kesilmiştir. Proje alanın batısındaa yer alan Eskişehir-Kırka'da yapılan bor amaçlı sondajlardaa da kömür damarlarıı kesilmiştir. Proje alanı içerisinde yer alan güncel göllerdee Turba oluşumları gözlenmektedir. Önceki yıllarda MTA Genel Müdürlüğü Jeofizik Dairesince gerçekleştirilmiş olan çalışmalarda yaklaşık 1 m. derinliğee erişebilen havzada sedimanter çökellerin bulunduğu belirlenmiştir. Örtülü alanlar altında kalan havzaların ve Alt havzalardaki göl alanlarının kömür olanaklarının araştırılması ve potansiyelinin belirlenmesi düşünülmektedir. 21 yılı işş programında yer alan çalışmalara tarihinde başlanmış olup, projede linyit madeni açısından örtülüü Tersiyer yaşlı alanların arama ve araştırılması amaçlanmıştır. Çalışma alanı Sakaryaa havzasınınn güney kesiminde, Emirdağ yükseliminin önünde, Emirdağğ ilçesi Büyük Tuğluk köyünden, Çeltik ilçesi İshakuşağı köyüne kadar batı-doğu uzanımlı bir alanı kapsar. 15 adet ruhsat sahasında yaklaşık hektardır. Proje amacına ulaşabilmek için 1/25 ölçekli 2 km 2 Jeolojik etüt (RVZ), 1/1 ölçekli 5 km 2 prospeksiyon (JDK) ve 4 m. karotlu, 1 m. kırıntılı olmak üzere toplam 5 m. sondajlıı arama planlanmıştır. Etüt çalışmaları K27, J27 paftalarında ağırlıklı olmak koşuluyla, 27

29 yakın çevre paftalarda da detay prospeksiyon şeklinde yapılarak tamamlanmıştır. Planlanan 5 m lik sondajlı arama çalışmaları ise m. olarak gerçekleşebilmiştir. Bunun başlıca nedeni yüklenici firmanın sondaj açma işlemleri esnasında karşılaştığı olumsuzlukları aşamamasıdır. Sondajlı aramaların gerçekleştiği m. lik ilerleme AR 2952 ruhsat no lu sahadaa 1 adet, AR 295 ruhsat no lu sahada 1 adet olmak üzere toplam 2 adet olarak yapılmıştır. AR no lu sahada yapılan sondaj 632. m de temeli oluşturan kristalize kireçtaşlarına girmiş, 64.5 m. de durdurulmuştur. AR 295 ruhsat no lu sahada yapılan sondaj 42. m. de temeli oluşturan ultrabazik kayaçlara girmiş, 426. m. de durdurulmuştur. Her iki sondajda da kömürleşmeyee ait herhangi bir veri elde edilememiştir. Afyonkarahisar-Emirdağ-Konya-Yunak havzasındaki linyit arama çalışmalarına Konya-Ilgın çevresinden MİGEM in ilan ettiği ihalelik sahalardan alınan yeni ruhsatların ilavesi ile 211 yılında da devam edilecektir. Proje kapsamında planlanan ve gerçekleştirilen işler ile proje ödeneği ve harcamalarına ilişkin bilgiler aşağıdaki grafiklerde verilmiştir. 6 % 4 2 % 1 % 1 % JD (km2) JDK (km2) JD (km2) JDK (km2) HEDEFLENEN

30 3., TL 2., TL %95,54 1., TL, TL ÖDENEK HARCAMALAR 259., TL ,59 TL Eskişehir Havzası Kömür Aramaları ( ) Proje alanının Kuzeydoğusunda Ankara-Beypazarı, Eskişehir-Koyunağılı termik santralinde kullanılmaktadır. Proje alanının güneyinde ise Kütahya-Sey yitömer ve Tunçbilek kömür kömür yatakları bulunmaktadır. Bu sahalardan üretilen kömürler Ankara-Çayırhan sahalarıı bulunmakta olup, bu sahalarda üretilen kömürler ise Tunçbilek ve Seyitömer santrallerinde tüketilmektedir. Önceki yıllarda yapılan çalışmalar sonucunda Eskişehir- İnönü'dee kömür damarları tespit edilmiştir. Eskişehir havzasında 28 yılında Genel Müdürlüğümüze ait 54 adet ruhsat sahasında kömür arama çalışmalarına başlanmıştır. Havzada; -28 yılında; toplam 3.32 metree derinlikte 8 adet, -29 yılında; toplam metre derinliktee 54 adet, -21 yılında; toplam metre derinliktee 58 adet sondaj yapılmıştır. Yapılan araştırma sondajları sonucunda toplam 54 adet ruhsatın 46 sında ekonomik kömürleşmeye rastlanmadığından bu ruhsatlar terk edilmiştir. Eskişehir-Alpu sahasında Genel Müdürlüğümüze ait 8 adet ruhsatta rezerv belirleme amaçlı sondaj çalışmaları devam etmektedir 21 yılı iş programında yer alan çalışmalara tarihinde başlanmıştır. Ruhsat alanları ve çevresinde 7 km m 2 kompilasyon ve 5 km 2 jeolojik detay etüt yapılmıştır. AR: ve AR: no lu ruhsatları için buluculuk raporları 29

31 hazırlanmaktadır. AR:281841, AR: 28176, AR:28117, AR:28662, AR: ve AR: no lu ruhsatlarda ise rezerv amaçlı sondajlar devam etmektedir. Eskişehir-Alpu sahasında kömürleşme (alt damar ve üst damar) m derinlikler arasındadır. Üst damar kalınlığı,55 3,,3 m arasında olup ortalama ısıl değer 2 kcal/kg civarındadır. Alt damar kalınlığı ise 5,85 31,6 m arasında olup ortalama ısıl değer 24 kcal/kg civarındadır. Yapılan ön değerlendirmelerde ruhsat alanlarımızda yaklaşık 275 varlığı belirlenmiştir. milyon ton kömür Proje kapsamında planlanan ve gerçekleştirilen işler ile proje ödeneği ve harcamalarına ilişkin bilgiler aşağıdaki grafiklerde verilmiştir. 2 4 % 1 JD (km2) % 93 % JD % DK 1 (km2) JD (km2) HEDEFLENENN ,3 JDK (km2) , TL %94,65, TL ÖDENEK HARCAMALAR , TL ,75 TL Batı Anadolu Bölgesi Kömür Aramaları ( ) Proje alanında, Afyonkarahisar-Karacaören ve Elvanpaşa köyleri civarında Miyosen çökelleri içerisinde kalınlıkları,9 m. ve 1,55 m. arasında değişen kömür damarları işletilmektedir. Afyonkarahisar-Sincalı Çingene çeşmede 1,4 m., Karaköse de,5 m., Büyükoturak ta 1,6 m., Bayat-Bolvadin de 1,65 m. kömür damarları bulunmaktadır. Denizlideğişen Çivril-Tokça Oligo-Miyosen çökelleri içerisinde kalınlıkları,5-1, m. arasında 3

32 kömür damarları yer almaktadır. Burdur-Tefenni-Balabanlı-Kemer de Miyo-Pliyosen yaşlı çökeller içerisinde kalınlıkları,3-3, m. arasında değişen kömür damarları tespit edilmiştir. Kömür içeren bu formasyonlar proje sahasında geniş alanlarda yayılmaktadır. Projenin amacı, yeni kömür sahaları belirlemek için prospeksiyon, etüt çalışmaları ve 28 yılında gerçekleştirilen sondajlı çalışmalarda kesilmiş olan kömür damarlarının devamlılıklarının araştırılması ve kömür potansiyelinin arttırılmasına yönelik sondajlı çalışmaların gerçekleştirilmesidir. Kurumumuzun Afyonkarahisar ilinde 14, Denizli ilinde ise 16 adet ruhsatı olup, yıllarında Afyon-Dinar-Donbayova civarındaki ruhsat sahalarında yapılan sondajlarda 5,-45, m arasında değişen derinliklerde, kalınlıkları,5-112, m arasında değişen kömür damarları kesilmiş olup; sahadaki kömürün ortalama Alt Isı değeri 2 Kcal/kg dır. Afyon-Dinar-Donbayova yöresindeki ruhsatlarımızda önemli miktarda kömür rezervi beklenmektedir. 29 yılında Denizli ili ve Afyonkarahisar-Dinar-Sandıklı yöresindeki ruhsat sahalarında toplam ,7 m araştırma ve rezerv sondajı yapılmıştır. Yapılan bu sondajların sonucunda Afyon-Dinar-Dombayova yöresindeki 2 adet ruhsatta 29 milyon ton görünür+muhtemel+mümkün rezerv tespit edilmiş olup, MİGEM den buluculuk belgeleri alınmıştır. 21 yılı çalışmalarına tarihinde başlanmış olup, Proje kapsamında ihale usulüyle 17. m. ± % 2 sondaj yapılması planlanmıştır. Yükleniciye 42 adet lokasyonda toplam olarak 1422,15 m. sondaj yaptırılmıştır. Bu sondajlardan Dombayova grabenindeki AR28488 nolu ruhsat sahasında gerçekleştirilen D35, D47, D48, D49, D 5, D54, D57, D58, D59, D6 no lu sondajlarda hiç kömür oluşumuna rastlanılmamıştır. Bu sahada 28 yılından beri yapılan sondajlara göre kömürlerde ortalama 2 Kcal/kg (1-3 Kcal/kg arasında değişen ) ısıl değer vardır. Fizibilite Etütleri Dairesinin bu sondaj verilerine göre tahmin ettiği görünür+muhtemel rezerv yaklaşık 3.. ton civarındadır. AR28488 ve AR no lu ruhsatlarda kanun gereği 5 m. den fazla sondaj yapılamadığından rezerve yönelik çalışmalara ara verilmiştir. Bu ruhsat sahalarında 211 yılında ÇED raporu problem çözümünden sonra sondajlı aramalara devam edilecektir. Bu havzanın daha kuzeyinde yer alan AR no lu sahada 21 yılında yapılan S4 sondajında kömür kesilmemiştir. Ancak 29 yılında aynı sahada yapılan D22 ve S3 sondajlarında saptanan kömür varlığının ruhsatın orta bölümünde 211 yılında yapılacak olan sondaj/sondajlarla araştırılmaya devam edilecektir. Havzanın bu bölümünde yer alan AR ve AR no lu ruhsatlarda yapılan S5 ve S7 no lu sondajlarda kömür kesilmemiş olup bu ruhsatlar olumsuz olup, terk edilecektir. Aynı yerdeki AR no lu ruhsatta yapılan S6 sondajında kömür varlığı saptanmıştır. Bu ruhsatta bir sondaj daha yapılması gerekmektedir. Çivril Dinar arasındaki ruhsat 31

33 sahalarında 29 yılında yapılan sondajlarda Yeşilhüyük (AR ) ve Çandır (AR ) köyleri civarında rastlanmış olan kömür oluşumları, 21 AR281117, AR , AR ve AR no lu ruhsatlarda yılında yapılan sondajlarla denetlenmiştir. Bu sondajlarda,3-2,1 m. arasında değişen kalınlıklardaa kömür damarları kesilmiştir. Bu ruhsatlarda sondajlı aramalara 2111 yılında da devam edilecektir. Bu havzadaki diğer üç ruhsat (AR , AR ve AR ) sondajlarla denetlenmiş olup, olumsuz bulunarak terk edilmiştir. Batı Anadolu Kömür Aramaları Projesi kapsamında, K25, L25, L24, L23, M24, M23 (1:1. ölçekli) paftalarında kömür içermesi muhtemel neojen sahalarında toplam olarak; 7 km (1:25. ölçekli) detay jeolojik etüt(jd), 12 km 2 kompilasyon(jdk) çalışması yapılmıştır. Ön etüt ve prospeksiyonu da gerçekleştirilen yeni arama ruhsatın alınmıştır. bu sahalarda ilave olarak toplam 18 adet Foto 3. Afyon-Dinar Sahasındaki Sondaj çalışmalarındann bir görünüm. Proje kapsamında planlanan ve gerçekleştirilen işler ile proje ödeneği ve harcamalarına ilişkin bilgiler aşağıdaki grafiklerde verilmiştir. 32

34 %7 %83,6 % %8 JD (km2) JDK (km2) JD (km2) JDK (km2) HEDEFLENEN , , TL 1.5., TL 1.., TL 5., TL, TL ÖDENEK %99,53 HARCAMALAR 1.57., TL ,21 TL 33

35 Marmara Bölgesi Kömür Aramaları Trakya Havzasının Bilinen Kömür Rezervini Artırma Amaçlı Kömür Aramaları ( ) Trakya Bölgesi fosil yakıtlar bakımından ülkemizin önemli havzalarından biridir. Havzanın kuzeyinde Istranca, batısında Rodop ve güneyinde Menderes Masifleri yer alır. Bölgede kömür aramalarına 195 li yıllarda MTA tarafından başlanmıştır. Havzada kömür; gri yeşil renkli kiltaşı, kumtaşı, çakıltaşı, tüf ardalanmasından oluşan Oligosen yaşlı Danişmen Formasyonu içerisinde yer alır. Kömürlü formasyon Oligosen dönemi boyunca batıda Rodop masifi, kuzeyde Istranca masifi, güneyde Biga yarımadası ve Gelibolu yarımadası ile İstanbul ve Sakarya kıtasından beslenmiştir. Trakya Havzasında kömürleşme lagün, delta, taşkın ovası ve göl bataklıklarında gelişmiştir, ancak ekonomik kömür oluşumlarına delta düzlüğü, lagün ve göl bataklığı çökelme ortamında rastlanmaktadır. İncelenen örnekler, kömürlerin vitrinit yansıma değerlerine göre genellikle alt bitümlü kömür sınıflamasına (ASTM) girdiği belirlenmiştir. 199 lı yılların başında ülkemizin ithal doğal gaza yönelmesi ile durma noktasına gelen kömür arama çalışmaları, 25 yılında MTA Genel Müdürlüğü koordinasyonunda başlatılan projeler ile yeniden büyük bir ivme kazanmıştır. Bu çalışmalarda önceliği, ülkemizdeki kömür çökelimine uygun alanların yeniden gözden geçirilmesi ve yeni alanların belirlenmesi oluşturmuştur. Bu bağlamda; Trakya Havzasında Tekirdağ-Çerkezköy ile İstanbul-Silivri bölgelerinde 27 adet, Kırklareli-Pınarhisar-Vize bölgelerinde 19 adet olmak üzere toplam 46 adet kömür arama ruhsatı alınmıştır. Bu ruhsatlardan 19 adedi için terk raporu hazırlanarak terk edilmiştir. 8 adet ruhsatın buluculuk raporları hazırlanmıştır. Bu ruhsatlarda ,738 ton rezerv hesaplanmıştır. 25 yılında başlayan sondajlı aramalar sonucunda Tekirdağ-Çerkezköy ve İstanbul-Silivri yörelerindeki ruhsatlarda 25-6 m derinlikler arasında kalınlıkları m arasında değişen kömür damarları kesilmiştir. Kömürlerin Alt Isıl Değerleri ortalama 225 kcal/kg dır. Kırklareli-Pınarhisar-Vize bölgesindeki ruhsatlarda yapılan sondajlı çalışmalar sonucunda 8-35 m derinlikler arasında kalınlıkları m arasında değişen kömür damarları kesilmiştir. Bölgedeki kömürlerin Alt ısıl değerleri ortalama 23 kcal/kg dır. 21 yılında sondajlı aramalara Kırklareli-Pınarhisar-Vize yöresindeki 19 adet ruhsatta rezerv belirleme amacıyla, Orman mevzuatından kaynaklanan izinlerin alınmasından sonra, Kasım ayında ancak başlanılabilmiş olup, ara vermeden 211 yılında da devam edilmektedir. Proje kapsamındaki işler ile proje ödeneğine ilişkin bilgiler aşağıda grafikler ile sunulmuştur. 34

36 2 % %1 % 1 % JD (km2) JDK (km2) JD (km2) JDK (km2) HEDEFLENEN , TL %81,69 6., TL 4., TL 2., TL, TL ÖDENEK HARCAMALAR 777., TL ,47 TL Güney Marmara Bölgesi Kömür Aramaları ( ) Güney Marmara Bölgesi ülkemizde kömür potansiyeli açısından büyük önem taşımaktadır. Bölge batıdan doğuya doğru Uluabat, Bursa ve İnegöl faylarının oluşturduğu hat ile ikiye ayrılmaktadır. Fay kuşağınınn kuzeyindee kalan bölgede Üst Miyosen-Pliyosen çökellerinin oluşturduğu Mudanya, Yenişehir ve İnegöl havzaları; güneyinde ise Alt Miyosen- Pliyosen çökellerinin oluşturduğu Mustafakemalpaşa, Orhaneli, Keles-Harmanalan ve Keles- Davutlar havzaları yer almaktadır Domaniç havzası ise bölgenin güneyinde yer almakta ve Kütahya-Seyitömer havzasınınn kuzey kenarını oluşturmaktadır. Uluabat, Bursa ve İnegöl faylarının kuzeyinde genellikle doğu-batı doğrultulu havzaların, güneyinde ise gerilme rejimi etkisinde graben havzalarının geliştiği 35

37 gözlenmektedir. Neotektonik dönem çökelleri havza ortalarında üzerine geldiği birimleri genellikle uyumlu olarak, havza kenarlarında ise aşmalı olarak örtmektedir. Ancak bu havzaların D-B yönlü ve fay kontrollu olmaları nedeniyle K-G yönlü havzalar ile üst üste geldiği alanlarda yersel açısal uyumsuzluk söz konusudur. Yukarıda adı geçen tüm havzalarda değişik ölçeklerde kömür işletmeleri günümüzde faaliyet göstermekte olup Miyosen ve Pliyosen yaşlı kömürler linyit ve alt bitümlü kömür sınıflamasında yer almaktadır. Marmara Bölgesinin batısında yer alan Biga Yarımadası da (Çanakkale ve Balıkesir Bölgesi) kömür açısından oldukça önemlidir. Bölgede Miyosen yaşlı çökeller içerisinde sayısı 2 yi aşan kömür sahası bulunmakta olup pek çoğunda özel sektör tarafından üretim yapılmaktadır. Güney Marmara bölgesinde yüzeylenen Neojen sahalarının kömür potansiyelinin belirlenmesi amaçlanmaktadır tarihinde çalışmalarına başlayan proje kapsamında Genel Müdürlüğümüze ait ruhsat sahasında (İnegöl ve Yenişehir ovalarında) kömür arama amaçlı sondajlar yapılmıştır. Toplam 611,65 m. sondaj yapılmış olup çalışmalar tarihinde sonlandırılmıştır. Proje kapsamında 56 km 2 kompilasyon çalışması ve 26 km 2 detay jeolojik etüt gerçekleştirilmiş olup Bursa, Çanakkale, Bilecik, Kütahya ve Balıkesir illerinde prospeksiyon yapılmıştır. Yapılan çalışmalar sonucunda İnegöl ve Yenişehir bölgesinde Genel Müdürlüğümüze ait ruhsat sahalarında yapılan sondajlarda akarsu-göl çökelme ortamını yansıtan çökel istifler kesilmiş ancak kömürleşmeye rastlanılmamıştır. Yapılan sondajlarla, ruhsatlar (toplam 9 adet) kömürleşme bakımından aydınlatılmış olup,bölgede herhangi bir ekonomik kömürleşmeye rastlanmadığı için ruhsatların tamamı terk edilmiştir. Proje kapsamındaki işler ile proje ödeneğine ilişkin bilgiler aşağıda grafikler ile sunulmuştur. 36

38 8 % 87, %1 % 1 % JD (km2) JDK (km2) JD (km2) JDK (km2) HEDEFLENEN , % 98,59 1.., TL 8., TL 6., TL 4., TL 2., TL, TL HARCAMALAR ÖDENEK 886., TL ,91 TL 37

39 Şekil-4 38

40 1.2. TÜRKIYE JEOTERMAL ENERJI ARAMALARI Bilindiği gibi ülkemiz jeotermal enerji açısından önemli bir potansiyele sahiptir. Bu potansiyelin ortaya çıkarılması ve değerlendirilmesi konusunda Genel Müdürlüğümüz öncü rol üstlenmekte ve önemli projelere imza atmaktadır. Türkiye nin teorik jeotermal enerji potansiyeli 31.5 MWt olarak kabul edilmektedir. Ülkemizde ilk jeotermal enerji aramaları MTA Genel Müdürlüğü tarafından 1962 yılında İzmir Balçova da başlatılmıştır. O yıldan günümüze kadar, 55 adet, m sondajlı arama yapılarak 19 adet saha keşfedilmiş ve doğal çıkışlar dahil 45 MWt ısı enerjisi kullanıma hazır hale getirilmiş olup, 173 adet olan keşfedilmiş jeotermal saha sayısı da sondajlı aramalarla 19 adet sahaya çıkarılmıştır. Türkiye de jeotermal enerji, başta termal turizm, ısıtma, seracılık, elektrik üretimi ve karbondiyoksit (CO 2 ) üretimi amaçlı olarak kullanılmaktadır. Türkiye de elektrik üretimine uygun, MTA tarafından keşfedilmiş 18 jeotermal saha bulunmaktadır. Bu sahalardan halihazırda elektrik üreten ve/veya projelendirilmiş lisansı alınmış 7 saha bulunmaktadır. Ülkemizde jeotermal enerjiden elektrik üretiminin 213 yılı sonunda 6 MWe ulaşabileceği öngörülmektedir. Ülkemizde jeotermal enerjiden doğrudan kullanım olarak, merkezi ısıtma, sera ısıtması ve termal turizmde yararlanılmaktadır. Ülkemizde 18 yerleşim birimimizde merkezi konut ısıtması (81.6 konut eşdeğeri, 729 MWt), 15 sahada seracılık ( m 2, 379 MWt) ve 36 adet termal tesiste tedavi ve termal turizm amaçlı yararlanılmaktadır. Daire Başkanlığımızca, 21 yılı içerisinde programlanan 26 adet kuyuda, sondaj çalışmalarına başlanmış olup bunlardan 2 adedi tamamlanarak toplamda ,15 m jeotermal sondaj derinliğine ulaşılmıştır. Tamamlanan kuyularla ülke potansiyeline 16 MWt enerji eklenerek, sadece Genel Müdürlüğümüz tarafından açılan sondajlarla açığa çıkarılan jeotermal enerji potansiyeli 396 MWt e ulaşmıştır. Genel Müdürlüğümüz, makine parkına yeni eklenen yüksek delme kapasitesindeki 3 adet makine ile beraber, 21 yılında 5 adedi derin makine olmak üzere toplam 8 adet olan sondaj makinesi sayısını, 211 yılında 9 adede çıkararak, durmaksızın çalışmalarına devam etmektedir. 39