Ontolojilerde Değişim ve Yönetimi

Transkript

1 Ontolojilerde Değişim ve Yönetimi Oylum Alatlı Ege Üniversitesi, Bilgisayar Mühendisliği Bölümü, İzmir Özet: Anlamsal Veb'i şekillendiren asıl bileşen ontolojilerdir.ontolojiler Veb üzerindeki bilginin anlamının makineler tarafından anlaşılmasını ve işlenmesini olanaklı kılan ortak terminolojiler oluştururlar. Bu terminolojiler sayesinde etmenler birlikte çalışabilmekte, iletişim kurabilmekte, heterojen bilgi kaynaklarını ve anlamsal veb servislerini kullanabilmektedirler. Ontolojilerin Anlamsal Veb'deki önemi, onları aynı zamanda Anlamsal Veb'in en kırılgan noktası haline getirmektedir. Anlamsal Veb'deki tüm işleyiş ontolojilerin sağladığı anlamsal birlikte işleyebilirliğe ( interoperability ) dayalı olduğu için ontolojilerdeki değişimler tüm işleyişi bozabilmektedir. Ontolojilerin yayınlanması ve değiştirilmesi üzerinde hiçbir kısıt bulunmadığından her an bir ontoloji değişimi gerçekleşebilmekte ve Anlamsal Veb bileşenlerinin bu değişimlere uyum sağlamaları gerekmektedir. Bu bildiride ontolojilerde oluşabilecek değişiklik tipleri ve bunların yönetimi konusu ele alınacaktır. Anahtar Sözcükler: Ontolojiler, Anlamsal Veb Abstract: The main components that shape the Semantic Web are ontologies. Ontologies form common vocabularies which enable machines to understand and process the information present on the Web. By means of these ontologies, agents can cooperate, communicate, and use the heterogeneous information sources and Semantic Web services. The importance of ontologies make them the most fragile point of the Semantic Web. Since the operation of the Semantic Web depends on the semantic interoperability provided by the ontologies, changes on them may disrupt the whole mechanism. There is no restriction on ontology changes. Therefore, an ontology may change at any moment and Semantic Web components dependent on it need to adapt to this change. In this paper, the importance, types and management of ontology changes are going to be discussed. 1. Giriş Günümüzde Internet'in bir sonraki adımı olan Anlamsal Veb geliştirilmeye çalışılmaktadır. Anlamsal Veb'in Internet'ten temel farkı içerdiği bilginin makineler tarafından anlamlı şekilde işlenebilmesine ve heterojen bilgi kaynaklarının birlikte işlerliğini sağlanabilmesine olanak sağlamasıdır [1]. Tim Berners-Lee'ye göre [2] Anlamsal Veb'in birlikte çalışması gereken üç temel bileşeni vardır: etmenler, ontolojiler ve anlamsal veb servisleri. Bu üç bileşenin Anlamsal Veb üzerindeki işbirliği basitçe şöyle anlatılabilir [3]: etmenler gerçek dünyadaki varlıkları temsil eder ve sahiplerinin hedeflerine ulaşabilmek için etkileşirler, bu sırada ise Anlamsal Veb üzerindeki anlamsal olarak açıklanmış bilgiye erişir, aralarında aktarırlar ve anlamsal veb servislerini hesaplama hizmetleri ( computational services ) olarak kullanırlar. Anlamsal Veb'i şekillendiren asıl bileşen ontolojilerdir. Ontolojiler Veb üzerindeki bilginin anlamının makineler tarafından anlaşılmasını ve işlenmesini olanaklı kılan ortak terminolojiler oluştururlar. Bu terminolojiler sayesinde etmenler birlikte

2 çalışabilmekte, iletişim kurabilmekte, heterojen bilgi kaynaklarını ve anlamsal veb servislerini kullanabilmektedirler. Ontolojilerin Anlamsal Veb'deki önemi, onları aynı zamanda Anlamsal Veb'in en kırılgan noktası haline getirmektedir. Anlamsal Veb'deki tüm işleyiş ontolojilerin sağladığı anlamsal birlikte işleyebilirliğe ( interoperability ) dayalı olduğu için ontolojilerdeki değişimler tüm işleyişi bozabilmektedir. Ontolojilerin yayınlanması ve değiştirilmesi üzerinde hiçbir kısıt bulunmadığından her an bir ontoloji değişimi gerçekleşebilmekte ve Anlamsal Veb bileşenlerinin bu değişimlere uyum sağlamaları gerekmektedir. Anlamsal Veb'in etmenler tarafından kullanılan diğer bir bileşeni olan anlamsal veb servislerinin tanımlanmaları, bulunmaları, çalıştırılmaları ve birlikte çalışmaları da ontolojilerin sağladığı anlamsal bilgi ile olasıdır. Dolayısıyla ontolojilerin değişimi etmenlerin anlamsal veb servisleri hakkındaki bilgilerini de geçersiz kılmakta, uyum sağlamaları gereken bir başka değişiklik oluşturmaktadır. Dahası, etmenlerin kullanmakta oldukları anlamsal veb servislerinin yapılarının (girdi çıktı tipleri, vs.) değişimi de etmenlerin uyum sağlamaları gereken bir değişiklik türüdür. 2. Ontolojilerde Oluşabilecek Değişiklikler Ontolojiler ilgili oldukları alandaki ( domain ) değişiklikler, ortak kavramlardaki değişiklikler (örneğin, bir ontoloji yeni bir iş ya da alan için uyarlandığında) ya da kavramların ifade edilmesindeki değişiklikler nedeni ile değişebilirler [4]. Ontolojilerin ifade edilişindeki değişiklikler ontolojilerin kavramsallaştırılmasını değiştirmez [5]. Ontolojilerde oluşabilecek değişiklikler değişik şekillerde sınıflandırılabilir. Klein ve arkadaşlarına göre [6] ontolojilerde şu değişiklikler olabilir: Mantıksal olmayan değişiklikler: Doğal dilde yapılan değişiklikler (bir kavram ya da özelliğin rdfs:label özelliğindeki değişiklik gibi). Mantıksal değişiklikler: Bir kavram ya da özelliğin tanımında anlamını etkileyecek şekilde yapılan değişikliklerdir. Bu değişimlere örnek olarak subclassof (alt sınıf), domain (tanım kümesi) ya da range (değer kümesi) ifadelerinin değiştirilmesi verilebilir. Bir sınıfın özellik kısıtlarının silinmesi de mantıksal bir değişikliktir. Anlamı etkilemeyen mantıksal değişiklikler de olabilir. Tanımlayıcı değişiklikleri: Bir kavram ya da özelliğe yeni bir tanımlayıcı verildiğinde, örneğin yeniden isimlendirme yapıldığında oluşan değişikliklerdir. Yeni tanımlamaların eklenmesi Mevcut tanımlamaların silinmesi Yine Klein a göre [7] ontoloji değişiklikleri kavramsal değişiklikler, tanımlama değişiklikleri ve gösterim değişiklikleri olmak üzere üçe ayrılabilir. Kavramsal değişiklikler insanların kendi kafalarında oluşturdukları modellerdeki değişimler olarak tanımlanabilir. Tanımlama değişiklikleri ontoloji kavramlarının tanımlanmasındaki değişiklikleri ifade ederken, gösterim değişiklikleri bir spesifikasyonun bir dilde ifade edilmesindeki değişiklikleri tanımlar. Stojanovic e göre [8] ontoloji değişiklikleri kabaca ikiye ayrılabilir: ekleyici ve çıkarıcı değişiklikler. Ekleyici değişiklikler sırasında ontolojide mevcut olan kavram, özellik ve örneklere müdahalede bulunulmadan sadece eklemeler yapılır. Çıkarıcı değişikler sırasında ise ontolojideki mevcut bileşenler çıkarılır. Ekleyici ve çıkarıcı değişikler minimal ve tam bir değişiklik kümesi oluştururlar. Diğer tüm değişiklikler ekleyici ve çıkarıcı değişikliklerin bir arada kullanılması ile oluşturulabilir. Örneğin bir kavramın yeniden isimlendirilmesi aslında kavramın tüm örneklerinin ve kavramın

3 silinmesi, yeni isimle bir kavramın ve bu kavrama bağlı olarak silinen tüm örneklerin yaratılması ile eşdeğerdir. Yine Stojanovic e göre [8] ise ontoloji değişiklikleri basit, kompozit ve kompleks olmak üzere üçe ayrılabilir: Basit değişiklikler ontoloji modelindeki tek bir kavramı etkileyen (ekleyen ya da çıkaran) değişikliklerdir. Örneğin öğrenci sınıfının altına lisansüstü öğrenci sınıfının eklenmesi basit bir değişikliktir. Kompozit değişiklikler bir ontolojideki bir kavramın ya da özelliğin çevresini değiştiren (bileşen yaratılması, çıkarılması ya da değiştirilmesi) değişikliklerdir. Bir kavramın çevresi altkavramlar, üstkavramlar, kavramın tanım ya da değer kümesinde olduğu özellikler, ve kavramın örneklerinden oluşur. Bir özelliğin çevresi ise tanım kümesi kavramları, değer kümesi kavramları, altözellikler, üstözellikler ve özelliğin örneklerini içerir. Kompozit değişikliklere örnek olarak bir kavramın bölünmesi, kavramların özelleşmesi verilebilir. Kompozit değişiklikler basit değişiklikler cinsinden ifade edilebilir. Kompleks değişiklikler ise en azından iki adet kompozit ya da basit değişikliğe bölünebilen ontoloji değişiklikleridir. Kompleks değişiklikler basit değişiklikler cinsinden ifade edilebilir. 3. Ontoloji Değişiklik Operasyonları Klein'a göre [7] ontolojilerde gerçekleştirilen değişiklik operasyonları iki boyutta sınıflandırılabilir: atomik ve kompozit operasyonlar ile basit ve zengin operasyonlar. Atomik operasyonlar daha küçük operasyonlara bölünemeyen değişiklik operasyonlarıdır. Kompozit operasyonlar ise mantıksal bir yapı oluşturan operasyonların gruplanması ile oluşturulurlar. Basit değişiklikler ontolojinin sadece yapısının incelenmesi ile bulunabilir. Buna karşın zengin değişiklikler gerçekleştirilen operasyonun ontolojinin mantıksal yapısı üzerindeki etkisiyle ilgili bilgi içerirler, dolayısıyla bulunmaları için ontolojinin mantıksal teorisinin sorgulanması gerekir. Ayrıca, bazı sezgisel yöntemlerin ve kuralların uygulanması ile basit değişikliklerden kompozit değişikliklerin üretilmesi de mümkündür. 4. Ontolojilerdeki Değişikliklerin İfade Edilmesi Klein'a [7] göre iki ontoloji versiyonu arasındaki değişiklikler değişik şekillerde ifade edilebilir. Her yöntem farklı seviyelerde olan farklı bilgiler verir. Bu yöntemler şöyle özetlenebilir: Değişikliklerin kaydının tutulması: Bu yöntem genellikle ontolojilerin geliştirildiği ortamlar için uygundur. Bir ontoloji geliştirilirken üzerinde yapılan tüm değişikliklerin kaydı yapıldıkları sırayla tutulur. Kütük ( log ) denilen bu kayıtlardaki değişiklikler genellikle basit değişikler silsilesi şeklinde ifade edilir. Anlamsal Veb gibi dinamik ve merkezi olmayan ortamlarda kütükler bulunamayabilir. Yapısal fark: Ontolojinin eski versiyonundaki kavramlardan yeni versiyonundaki eşdeğerlerine bir eşleme ile birlikte silinen ve eklenen kavramların bir listesi tutulur. Bu amaçla bazı kurallar ve sezgisel yöntemler kullanılır. PROMPTDIFF [10, 11] yapısal fark çıkaran araçlara örnek olarak verilebilir. Kavramsal ilişkiler: Ontolojinin ilk versiyonundaki ve yeni versiyonundaki eşdeğer kavramlar arasındaki kavramsal ilişkilerin (kapsama ya da eşdeğer olma gibi) açık fakat muhtemelen eksik ifadesidir. Dönüşüm kümesi: Bir dönüşüm kümesi bir ontolojinin yeni versiyonuna dönüşebilmesi için gerekli olan değişim operasyonlarını içerir. Dönüşüm kümeleri daha önceden tanımlanmış olan bir değişim ontolojisindeki değişim tiplerini kullanırlar. Bir değişim kümesi eşsiz değildir. Genellikle herhangi bir dönüşümü gerçekleştirebilecek birçok dönüşüm kümesi vardır.

4 5. Değişiklik Ontolojileri Ontolojiler üzerinde yapılan değişikliklerin daha sonra tekrarlanabilmesi, geri çevrilebilmesi, eski verilere yeni ontolojiler üzerinden ulaşılabilmesi için, bu değişikliklerin standart bir dil kullanılarak kaydedilmeleri gerekmektedir. Ontoloji değişimlerinin kullanılan ontoloji diline bağımlı olması nedeni ile değişimlerin ifade ediliği kayıtlar da aynı ontoloji dilinde gerçekleştirilebilecek değişiklikleri betimleyecek şekilde geliştirilmelidir. Literatürde OWL dilinde ifade edilmiş ontolojilerdeki değişimleri ifade etme üzere geliştirilmiş çeşitli değişim ontolojileri vardır. Bu ontolojilerde ontoloji değişimi ile ilgili temel kavramlar ve bunların birbirleri ile ilişkileri tanımlanarak ontoloji değişimlerinin tarif edilebileceği bir dil oluşturulmaktadır. Değişim ontolojilerinde gerçek değişimler örnek ( instance ) verisi olarak tanımlanırlar. Değişim ontoljilerine örnek olarak Klein [7], Plessers ve De Troyer [12, 18] ve Palma ve arkadaşları [13,14] tarafından geliştirilen ontolojiler verilebilir. 6. Bir Ontolojinin Eski Versiyonu Üzerinde Yapılan Değişikliklerin Bulunması Völkel'e göre [15] ontoloji versiyonlamak için gerekli olan ontolojilerin karşılaştırılması işlemi dört şekilde yapılabilir: 1. Tamamen sözdizimsel: Yazılım versiyon yönetimine benzer şekilde sadece söz dizimsel farkların çıkarılmasıdır. Değişimin anlamı yakalanmaz. 2. İşlem tabanlı: Veritabanı teorisinden esinlenilmiştir. Değişiklikler mevcut veri kaybedilmeyecek şekilde işlem ( transaction ) mekanizması kullanılarak ele alınır. 3. Birleştirme ( merge ) tabanlı: Mevcut yarı otomatik ontoloji birleştirme teknolojisi bir ontolojinin iki versiyonu arasındaki farkı bulmak için kullanılır. 4. Söz dizimsel tekniğin anlamsal uzantıları: Anlamsal ve söz dizimsel karşılaştırmanın birarada gerçekleştirilmesini gerektirir. Gerçekleştirim kullanılan ontoloji diline bağımlıdır. İki ontoloji arasındaki fark, her iki ontolojiye de kendilerinden mantıksal olarak çıkarsanabilen ifadelerin eklenmesinden sonra söz dizimsel karşılaştırma tekniğinin uygulanması ile elde edilir [16, 17]. Yine Völkel'e göre [16, 17] ontolojilerin karşılaştırılması şu şekilde de sınıflandırılabilir: Küme tabanlı karşılaştırma: İki RDF üçlü ( triple ) kümesinin farkının alınması ile elde edilir. Jena gibi kütüphanelerde bu farkları almak için gerekli olan built-in fonksiyonlar vardır. Küme tabanlı karşılaştırma hiç çıkarsama yapılmaz. Bu yaklaşımı kullanan araçlara örnek olarak OWLDIFF verilebilir. Yapısal karşılaştırma: Küme tabanlı karşılaştırmadan farkı boş düğümlerin de dikkate alınmasıdır. Küme tabanlı karşılaştırma bir ontolojideki tüm boş düğümleri farklı düğümler olarak gördüğünden bu düğümleri içeren ifadeleri hem eklenmiş hem de çıkarılmış olarak rapor eder. Bu yaklaşımı kullanan araçlara örnek olarak PROMPTDIFF, OntoView ve ONTODIFF verilebilir. Anlamsal karşılaştırma: Anlamsal karşılaştırma kullanılan ontoloji dilini de dikkate almak zorundadır. Dolayısıyla, yazılacak programlar da kullanılan ontoloji diline bağımlı olacaklardır. İki ontoloji arasındaki fark, en basit haliyle, her iki ontolojiye de kendilerinden mantıksal olarak çıkarsanabilen ifadelerin eklenmesinden sonra söz dizimsel karşılaştırma tekniğinin uygulanması ile elde edilir. Aralarında yapısal olarak fark olmayan ontolojilerin anlamsal olarak da farklı olmadıkları söylenebilir. Bu yaklaşımı kullanan araçlara örnek olarak OWLDIFF verilebilir.

5 7. Ontolojilerde Oluşan Değişikliklerin Etkileri Ontolojiler Anlamsal Veb üzerinde kontrolsüz bir şekilde değiştirilebilirler. Bir ontolojinin değişmesi kendisini kullanan ya da kendisine atıfta bulunan diğer ontolojileri ve uygulamaları, değişen ontoloji ile diğer ontolojiler arasında eşlemeleri ( mappings ), ve hatta kendisi hakkında bilgi tutan üst veri kaynaklarını dahi etkileyebilir [13]. Dolayısıyla, bir ontoloji değiştiğinde bu değişim, ontoloji ile bağlantılı olan tüm üst veriye, ontoloji örneklerine, değişen ontolojiyi kullanan diğer ontoloji ve uygulamalara aksettirilmelidir ( change propagation ) [13, 4, 8, 10]. Kimi uygulamalar kullandıkları ontolojilere bağımlı olarak katı şekilde kodlanmış olduklarından ( hard coded ) bu uygulamaların sorgularının bir ara bileşen tarafından ontolojilerin yeni versiyonlarında çalışabilecek şekilde tercüme edilmesi de gerekebilir [19, 20, 21]. 8. Ontolojilerde Değişikliğin Yönetilmesi Ontoloji değişimlerinin etkileri göz önüne alındığında ontoloji değişimlerinin yönetilmesinin gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Bu amaçla sürdürülen araştırmalar ontoloji versiyonlama ve ontoloji evrimi olarak ikiye ayrılmaktadır. 8.1 Ontoloji Versiyonlama Ontoloji versiyonlama değişmekte olan bir ontolojinin değişik versiyonlarını, değişimin değişen ontolojye bağlı olan ontolojiler, etmenler, uygulamalar ve diğer elemanlar üzerinde yaratacağı ters etkileri minimize edecek şekilde yönetir.bu amaçla ontolojiye erişmeye çalışan elemana bağımlı olarak (veri kaynakları vs. ile ontoloji versiyonlarının otomatik olarak ilişkilendirilmesidir [4]) ontolojinin güncel ya da daha eski sürümlerine şeffaf erişimin sağlanması gerekir. Böylelikle ontolojileri kullanan elemanların yeni versiyona göre güncellenmesi işleminin zamanı konusunda esneklik sağlanmış olur. [22] Ontoloji versiyonlama tipik olarak ontolojinin eski ve yeni tüm versiyonlarının saklanmasını içerir. Bu amaçla tanımlama ( identification ) konusunun (örneğin, bir ontolojinin değişik versiyonlarına nasıl kimlik verileceği), değişik versiyonlar arasındaki ilişkilerin ve uyumlulukla ilgili bilginin edinilip saklanmasının dikkate alınması gerekmektedir. [22] Ontolojiler arasındaki uyumluluk geleceğe yönelik ( prospective ) kullanım ve geçmişe yönelik ( retrospective ) kullanım olmak üzere iki yönde incelenebilir [7]. Geleceğe yönelik kullanımda ontolojinin önceki bir versiyonuna göre oluşturulmuş bir veri kaynağına daha yeni bir versiyon üzerinden ulaşılır. Geçmişe yönelik kullanımda ise ontolojinin yeni bir versiyonuna göre oluşturulmuş bir veri kaynağına daha eski bir versiyon üzerinden ulaşılır. Bu bakış açısıyla ontoloji uyumluluğu dört türe ayrılabilir [4]: tam uyumlu uyarlamalar ( full compatible revision ) (ileriye ve geriye dönük) : Ontolojinin anlamı ( semantics ) değişmemiştir, örneğin sadece sözdizimsel değişiklikler yapılmıştır. Bu tip değişiklik hem geçmişe hem de geleceğe yönelik uyumluluk gösterir. Geriye dönük uyumlu uyarlamalar: Ontolojinin anlamı verinin yeni ontoloji üzerinden yorumlanmasının sonucu ile eski ontoloji üzerinden uyarlanmasının sonucu aynıdır, örneğin yeni bir bağımsız sınıf eklenmiştir. Bu tip değişiklikler geçmişe yönelik uyumluluk gösterir. İleriye dönük uyumlu uyarlamalar: Ontolojinin anlamı yeni versiyona göre oluşturulmuş verinin eski versiyon üzerinden de doğru yorumlanabileceği şekilde değiştirilmiştir, örneğin bağımsız bir sınıf silinmiştir. Bu tip değişiklikler geçmişe yönelik uyumluluk gösterirler. Uyumsuz uyarlamalar: Ontolojinin anlamı eski versiyona göre oluşturulmuş verinin yorumunu geçersiz kılar, örneğin sınıf sıradüzeninde ( hierarchy ) bir sınıfın yerinin

6 değiştirilmesi. Bu tip değişiklikler hem geleceğe hem de geçmişe yönelik uyumsuzluk gösterirler. Ontoloji versiyonlama araçlarına örnek olarak PROMPTDIFF, ONTOVIEW ve SemVersion sistemleri verilebilir Ontoloji Evrimi Ontoloji evrimi mevcut bir ontolojnin içine yeni bilginin nasıl yerleştirileceği ile, dolayısıyla da değişimlerin kendileriyle uğraşmaktadır. Yeni bilgilerin mevcut bilgilerle çelişkiye düşmesi olasılığı olduğundan, problemin bir kısmı da değişimin ontolojide çelişkilere yol açmasını önlemektir [22]. Ontolojilerin eski versiyonlarının saklanmadığı durumlarda saf ontoloji evrimi gerçekleştirildiği söylenebilir [22]. Ontoloji evrimi değişik yazarlar tarafından değişik şekilde tanımlanmıştır. Plessers ve arkadaşları [18] ontoloji evrimini ontolojinin ait olduğu alandaki değişikliklere hen kendinin hem de kendisine bağlı olan bileşenlerin tutarlılığını koruyarak adapte olması süreci olarak tanımlamaktadırlar. Stojanovic'e göre [8] ise ontoloji evrimi bir ontolojinin oluşan değişikliklere vaktinde adapte olması ve bu değişiklikleri tutarlı bir şekilde kendisine bağımlı olan bileşenlere iletmesidir. Ontoloji evrimi ontolojinin ait olduğu alan ve bu alanın kavramsallaştırılmasında oluşan değişikliklerle ilgilenen bir araştırma alanıdır. Ontolojinin ifade edilmesindeki değişiklikler, örneğin ontolojinin ifade edildiği dilin değişmesi, ontolojilerin tercüme edilmesi ( translation ) alanının konusudur [22] Ontoloji Evriminin Safhaları Stojanovic [8] ontoloji evrimini altı fazda gerçekleşen bir süreç olarak tanımlamaktadır. İlk olarak değişikliklerin yakalanması ( change capturing ) fazı gelir. Bu fazda gerçekleştirilecek değişiklikler belirlenir. Daha sonra değişikliğin gösterilmesi ( change representation ) fazında belirlenen değişiklikler formal olarak ifade edilir. Değişikliğin anlamı ( semantics of change ) fazında ise değişikliklerin ontoloji üzerindeki etkileri belirlenir. Değişikliğin gerçekleştirilmesi ( change implementation ) fazında ise değişiklikler ontolojiye fiziksel olarak eklenir. Değişikliklerin iletilmesi ( change propagation ) fazında da değişiklikler, değişen ontolojiye bağımlı olan bileşenlere iletilir. Son olarak, değişikliklerin onaylanması ( change validation ) fazında ise ontoloji mühendisi değişiklikleri inceler ve gerekiyorsa geri alır. [22] Ontoloji evrimi araçlarına örnek olarak Evolva [23, 24, 25] verilebilir. 9. Sonuç Ontolojiler Anlamsal Veb'in hayati öneme sahip bileşenleridir. Bu nedenle ontolojilerde oluşabilecek kontrolsüz değişimlere uygulamaların ve diğer ontolojilerin uyum sağlayabilmesi gerekmektedir. Ontoloji değişiminin takip edilmesi amacıyla kullanılan ontoloji evrimi ve ontoloji versiyonlama metotları üzerine yürütülen araştırmalar bu nedenle Anlamsal Veb için büyük öneme sahiptir. Kaynaklar [1] K. Kolomvatsos and S. Hadjiefthymiades, Ontologies and Intelligent Agents: A Powerful Bond, Chapter in The Semantic Web for Knowledge and Data Management: Technologies and Practices (eds Z. Ma, H. Wang), IDEA Group Inc, 2008

7 [2] Berners-Lee, T., Hendler, J., Andlassila, O., "The Semantic Web". Scientific American, May, 2001 [3] Stollberg, M. and Strang, T.: Integrating Agents, Ontologies, and Semantic Web Services for Collaboration on the Semantic Web. In Proceedings of the First International Symposium on Agents and the Semantic Web, 2005 AAAI Fall Symposium Series Arlington, Virginia, USA, 4th - 6th November, 2005 [4] Klein, M., Fensel, D., Ontology Versioning on the Semantic Web, Proceedings of the International Semantic Web Working Symposium (SWWS), Stanford University, California, USA, July Aug. 1, 2001 [5] Klein, M., Kiryakov A., Ognyanov, D., Fensel, D., Finding and Characterizing Changes in Ontologies, The 21st International Conference on Conceptual Modeling, Tampere, Finland, October 7-11, 2002 [6] Michel C. A. Klein, Dieter Fensel, Atanas Kiryakov, Damyan Ognyanov, Ontology Versioning and Change Detection on the Web, Proceedings of the 13th International Conference on Knowledge Engineering and Knowledge Management. Ontologies and the Semantic Web, p , October 01-04, 2002 [7] Klein, M. Change Management for Distributed Ontologies. PhD thesis, Vrjie Universiteit, Amsterdam, 2004 [8] L. Stojanovic, Methods and tools for ontology evolution, Ph.D. Thesis, University of Karlsruhe, Germany, 2004 (2004) [10] Noy, N.F., Musen, M.A. Ontology Versioning in an Ontology Management Framework. IEEE Intelligent Systems, July-August 2004, 19 (4) pp.6-13 [11] Noy, N.F., and Musen, M.A. Promptdiff: A fixed-point algorithm for comparing ontology versions. In Proceeding of the 18th National Conference of Artificial Intelligence (AAAI), pages , Edmonton, Alberta, Canada, 2002 [12] P. Plessers and O. De Troyer, Ontology change detection using a version log, Proceedings of the Fourth International Semantic Web Conference Galway, Ireland, Springer-Verlag (2005) ISBN , pp [13] daquin, M.: D1.3.1 propagation models and strategies. Technical report, NeOn Deliverable D1.3.1 Palma, Haase, et al [14] Palma, R.; Haase, P.; Corcho, O.;, Gómez-Pérez, A. Change Representation For OWL2 Ontologies. Proceedings of the Sixth OWLED Workshop, collocated with the ISWC-2009, Washington, USA, October 23-24, CEUR-WS.org [9] P. Haase and Y. Sure, D3.1.1.b state of the art on ontology evolution, Technical report, [15] ology_versioning

8 [16] M. Völkel. SemVersion Versioning RDF and Ontologies. Deliverable D2.3.3.v1, University of Karlsruhe, 2006 Ontology Changes for Ontology-based Applications. In: Second Advanced Knowledge Technologies DTA Symposium, January 2006, Aberdeen [17] M. Völkel. SemVersion Versioning RDF and Ontologies. Deliverable D2.3.3.v2, University of Karlsruhe, [18] Plessers, P., De Troyer, O., Casteleyn, S.: "Understanding Ontology Evolution: A Change Detection Approach", Journal of Web Semantics: Science, Services and Agents on the World Wide Web, Vol. 5, No. 1, pp , Publ. Elsevier (2007) [19] Liang, Y., Alani, H. and Shadbolt, N. (2006) Enabling Active Ontology Change Management within Semantic Web-based Applications. Mini-thesis: PhD upgrade report. Technical Report, School of Electronics and Computer Science, University of Southampton [22] Giorgos Flouris, Dimitris Manakanatas, Haridimos Kondylakis, Dimitris Plexousakis, Grigoris Antoniou, Ontology change: classification and survey, 2008, Knowledge Engineering Review 23(2): [23] Zablith, F., Sabou, M., d'aquin, M., and Motta, E. (2009) Ontology Evolution with Evolva, Demo at European Semantic Web Conference (ESWC), Crete, Greece, Proceedings of the 6th European Semantic Web Conference, LNCS 5554, eds. L. Aroyo et al., pp , Springer-Verlag, Berlin, Heidelberg [24] Zablith, F. (2008) Dynamic Ontology Evolution, International Semantic Web Conference (ISWC) Doctoral Consortium, Karlsruhe, Germany [20] Liang, Y., Alani, H. and Shadbolt, N. (2006) Ontologies Change and Queries Break: Towards a Solution. In: Poster track of the 15th International Conference on Knowledge Engineering and Knowledge Management- Managing Knowledge in a World of Networks (EKAW 2006), 2nd-6th October, 2006, Podebrady, Prague, Czech Republic [25] F. Zablith (2008). Evolva: Towards Automatic Ontology Evolution. KMi Technical Report: kmi [21] Liang, Y., Alani, H., Dupplaw, D. and Shadbolt, N. (2006) An Approach to Cope with

9