T.C. ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ EDEBİYAT FAKÜLTESİ BİLGİ VE BELGE YÖNETİMİ BÖLÜMÜ SEMANTİK WEB HAZIRLAYAN: LEYLA BOLAT SEMİNER

Transkript

1 T.C. ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ EDEBİYAT FAKÜLTESİ BİLGİ VE BELGE YÖNETİMİ BÖLÜMÜ SEMANTİK WEB HAZIRLAYAN: LEYLA BOLAT SEMİNER DERS SORUMLUSU: KASIM BİNİCİ ERZURUM

2 GİRİŞ İnsanlığın var olduğu ilk günden beri bilgiye ihtiyaç vardır ve bu ihtiyaç her geçen gün artmaktadır. Bilgisayar ve insan etkileşiminin artması, web ortamındaki gelişmeler bilgiye olan gereksinimi daha da artırmaktadır. Web in özelliğinden dolayı web deki bilgiler kullanıcıların anlayabileceği şekilde tasarlanmıştır. İnternetin ortaya çıktığı ilk yıllarda web 1.0 teknolojisi kullanılmaktaydı. Kullanıcıya hiçbir şekilde işlem hakkı tanınmadan sadece arama yapılabilmekteydi. Yani internet kullanımına katılım pek mümkün değildi. Sonraları yani 2004 yılında web 2.0 teknolojisi ortaya çıktı. Böylece bilginin kontrolü kullanıcıların eline geçti. Bugün web ortamı milyonlarca kişinin kullandığı global bir iletişim ortamını oluşturmaktadır. Kullanıcı katılımıyla beraber siteler ve bloglar üretilebilir hale geldi. Örneğin; kullanıcıların istedikleri gibi bilgi paylaşabildiği Wikipedia, Facebook gibi sosyal ağlar yaygınlaştı. Günümüzde web 2.0 hala kullanılmaktadır. Teknoloji her geçen gün ilerlediği için şimdi de web 3.0 yani Semantik Web kavramı ortaya çıkmıştır. ANLAMSAL WEB NEDİR? Anlamsal web, internet teknolojileri ve internetin geleceği açısından çok önemli bir kavramdır. Web 3.0 teknolojisi, web siteleri üzerinden bilgi çıkarımında bulunan, kişiye özel ve daha etkili sonuçlar veren içerik tabanlı arama motorları ve kişisel farklılıkların veya özelliklerin web siteleri üzerinden toplanarak bilgilerin değerlendirildiği portalların geliştirilmesi temeline dayanmaktadır. (Demirli, Kütük, 2010). Anlamsal web kavramı, şimdi kullanılmakta olan web in temelini oluşturan URI, HTTP ve HTML yapılarını tasarlayan Tim-Berners Lee tarafından ortaya atılmış ve web ortamının geliştirilerek her türlü kullanımı için tasarlanmaktadır. Yani anlamsal web, ilk olarak 1994 yılındaki Uluslararası Web Konferansı nda Tim Berners Lee tarafından ortaya atılmıştır. Semantik web ile veriler bilgisayar tarafından daha kolay yorumlanabilecek şekilde saklanıp işlenerek bilginin daha kolay, hızlı ve erişilebilir olabileceğini göstermiştir. Semantik web teknolojisi beklenmedik durumlarda bile doğru olanı yapan profesyonel bir sistemdir. Örneğin; Arama motoruna Ramazan Bayram Almanya uçak bileti diye arama yapıyorsunuz, sözdizimsel arama motoru Almanya da Ramazan ve Bayram adlı iki kişinin kurduğu uçak bileti satan turizm acentasının sayfasını listeliyor, anlamsal arama motoru ise sizin Ramazan Bayram ında Almanya ya giden uçuşların fiyatlarını aradığınızı anlayıp Eylül 2010 içerisindeki uçak bileti fiyatlarının bulunduğu sayfaları listeliyor. (Amasyalı, Uzman Sistemler Ders Notları). Anlamsal web, akıllı makinaların yani bilgisayarların ihtiyaç duyulan bilgileri farklı web siteleri üzerinden düzenleyebilmesi ve sunabilmesine dayanan bir sistemdir. Bu sistem, web sitelerinin kullanıcıların isteklerine göre kişiselleştirilmesine imkan tanıyan yeni nesil web dir. Anlamsal web için standartların önemli bir yeri vardır. Semantik web verilerin, veri için hazırlanmış Kaynak Açıklama Altyapısı (RDA) ile beraber, makinalardaki veri dosyaları gibi işlenebilmesine olanak sağlayacak şekilde yayılanmasını sağlar. 2

3 Günümüz web uygulamaları Merkezi yapı Belirlenmiş sabit veri modeli Belirlenmiş sabit veri Merkezi dağıtım Belirli sabit veri kaynağı Kapalı sistem Anlamsal web uygulamaları Dağıtılmış yapı Yarı yapılandırılmış veri modeli İsteğe biğlı veri Heryere dağıtım Birçok dağıtılmış veri kaynağı Açık sistem ANLAMSAL WEB NE İŞE YARAR? Demirli ve Kütük makalesinde anlamsal web in yararlarını şu şekilde sıralamaktadırlar: Bilgi anlamına uygun olarak kavramsal alanda organize edilecektir. Tutarsızlıklar ve ortaya çıkarılan yeni bilgiyi kontrol etmek için otomatik araçlar sürekliliği destekleyecektir. Anahtar kelime tabanlı arama, insancıl bir yolla sunulan, çıkarılan ve kurtarılacak olan veri tabanı sorgu cevapları tarafından istenilen bilgi değiştirilecektir. Veri tabanı sorgu cevapları üzerinden çeşitli belgeler desteklenecektir. Bilginin önemli parçaları için (belgelerin bölümleri) kimlerin görüntüleyebileceğini tanımlamak mümkün olabilecektir. Anlamsal web teki temel amaç iyi tanımlanmış ve bağlantılandırılmış olan bilgilerin ve servislerin web ortamında kolay bir şekilde bilgisayarca-okunabilir ve bilgisayarcaanlaşılabilir olmasını sağlayacak standartların ve teknolojilerin geliştirilmesidir. ANLAMSAL AĞIN FARKLILIKLARI Anlamsal de sözlükler oluşturulur ve sonra, web sayfalarında kullanılmakta olan içerik-etiket eşleşmeleri, belirli kurallar çerçevesinde cümlelere dönüştürülebilir. Günümüzde web sayfamızın arama motorları tarafından farkedilebilmesi için özel anahtar kelimelerimizin girilmesi gerekir. Bu arama kullanıcıların kimliğine göre değişiklik göstermektedir. Gerçekten istenilen sonuca ulaşabilmek için yazılan anahtar kelimeyi kişinin kimliği ile bağdaşlaştırmak gerekmektedir. Böyle olmayınca istenilen sonucu elde etmek pek mümkün olmamaktadır. Web üzerindeki içeriklerin birbirleriyle ilişkilendirilebildiği ve bunların cümlelere dökülebildiği, web in bir veritabanı gibi kullanılabildiği, kullanıcının nistediği bilgilere rahatça ve doğru bir şekilde erişebildiği web anlamsal web dir. 3

4 Anlamsal web de kullanılan tanımlamalar, çevrimiçi sözlükler olarak da adlandırılabilen terimlerden meydana gelir. Bunlar birbirleri ile sürekli iletişim halinde bulunmaktadır. ANLAMSAL AĞ NELERİ DEĞİŞTİRECEK? Anlamsal web ile web in karmaşık yapısı daha düzenli hale gelecektir. Bilgisayar ile karşılıklı etkileşim sayesinde internet üzerinden iş yapma biçimi değişecektir. Kişiler, yerler ve kavramlar üzerine kurulu yönlendirmeler olanaklı hale gelecektir. Semantik web le şuanda olduğu gibi anahtar kelimelerle yapılan aramalar ne istenildiği yazılarak yapılacaktır. Web siteleri veri tabanları ve onunla birlikte çalışan servislere dönüşmeye başlayacaktır. Verilerin anlamlı hale gelmesi bir ihtiyaçtır, anlamsal web ile bu mümkün hale gelecektir. Anlamsal web in kullanılması eğitim-öğretim kalitesinin yükseltilmesi bakımından büyük önem taşımaktadır. ANLAMSAL AĞIN UYGULAMA ALANLARI Yazılım ajanı tabanlı dağıtık işlem uygulamaları: Ontolojiler araçılığıyla tanımlanmış, yapılandırılmış ve anlamlandırılmış bilgiler, yazılım ajanlarının bu bilgileri taraması, harmanlaması ve kullanmasını sağlayacaktır. Bu bir çok alanda şu anda hayal edilen uygulamanın gerçekleştirilmesini sağlayacaktır. Anlam tabanlı web arama makineleri: Ontolojiler ile tanımlanmış web kaynakları, web arama makinelerinin daha akıllı sorgulamaları yapmasına imkan verecektir. Anlam tabanlı sayısal kütüphaneler: Anlamsal web teknolojilerinin sağladığı etkili sınıflandırma ve endeksleme yöntemleri sayısal kütüphanelerde bulunan çoklu ortam veri içeriğine ulaşımı ve sayısal kütüphaneler arası birlikte işleyebilirliği kolaylaştıracaktır. Ontoloji destekli kurumsal bilgi yönetimi: Küresel ekonomi ile birlikte, iş gücü, sermaye, ve stok yönetimi gibi geleneksel kaynakların yanında, bilginin bir kaynak olarak kurumlarda yönetimi çok önem kazanmakta ve önemli bir üretkenlik etmeni olarak ortaya çıkmaktadır. Anlamsal web teknolojileri kurumsal bilgilerin etkin bir şekilde yönetilmesini ve kullanılmasını sağlayacaktır. Otomatik web servisi keşfi, aktive edilmesi, karşılıklı işleyebilirliği ve izlenebilirliği: Web servisleri son zamanlarda en çok konuşulan ve web ortamında yeni fırsatlara yok açacak bir teknolojidir. Anlamsal web bu servislerin otomatik olarak bulunması, seçilmesi, çalıştırılması, karşılıklı işeyebilirliğini ve izlenmesini sağlayacaktır.(akyokuş). 4

5 ANLAMSAL WEB DİLLERİ Anlamsal web dilleri web ortamındaki nesnelerin tanımlanmasını sağlar. Bu diller; RDF RDFS DAML+OIL OWL SONUÇLAR Bilgi gün geçtikçe artmakta ve daha karmaşık hale gelmektedir. Günümüzdeki teknolojilerle bilgiler arasındaki ilişkileri ortaya koyması zordur. Semantik web ile bu mümkün kılınmaktadır. Anlamsal ağ ile kullanıcıların aradıkları bilgilere daha kolay ve hızlı ulaşabilmesi hedeflenmektedir. Anlamsal web gün geçtikçe çok fazla araştırmacı, kurum ve kuruluşların ilgisini çekmektedir. Anlamsal web ile internet dünyasında devrim niteliğinde yeniliklere yol açmaya çalışılmaktadır Semantik web ile her geçen gün artan internet kullanıcı sayısı ve veri yığını daha anlamlı hale gelecektir. Web üzerinde yapılan dar aramalar yerine, birbiri ile ilişkilendirilebilen aramalar yapılabilecektir. Her geçen gün artan ve yenilenen teknolojileri ile çok da uzak olmayan bir zamanda semantik web in günümüzdeki web in yerini alması beklenmektedir. İnternetteki tüm bilgi kaynaklarını bir araya getirerek aranan bilgiye ulaşmayı sağlayan anlamsal web, geliştirilmeye devam etmektedir. 5

6 KAYNAKÇA 1. Demirli, C., Kütük, Ö. F.(2010). Anlamsal Web(Web 3.0) ve Ontolojilerine Genel Bir Bakış. İstanbul Ticaret Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 18, Emiroğlu, B. G. (2009). Semantic Web (Anlamsal Ağ) Yapıları ve Yansımaları. Akademik Bilişim 09-XI. Akademik Bilişim Konferansı Bildirileri, Yüksek, Y. (2009). Anlamsal Web Servisleri Temelinde Örnek Bir Servis Tanımı. Akademik Bilişim 09-XI. Akademik Bilişim Konferansı Bildirileri, Kurtel, K. (2008). Web in Geleceği:Anlamsal Web. Ege Akademik Bakış, 8(1), Battal, A. (2009). Semantik Web ile Geliştirilen Bir Televizyon Program Öneri Sistemi. Tobb Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ankara. 6. Kardaş, G., Gümüş, Ö., Dikenelli, O. Anlamsal Web Servislerinin Bulunması, eşlenmesi ve Dinamik Çağrımı Üzerine Bir Durum Çalışması. 7. Can, Ö., Ünalır, M. O. (2010). Ontoloji Tabanlı Erişim Denetimi. Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 2(16), Ulu, B., Diri, B. Yazılım, Yönetim Ontolojisi. 9. Gökçearslan, Ş. Semantik Web (Web 3.0) ve Eğitim Amaçlı Kullanımı. 10. Akyokuş, S. Anlamsal Web, Anlamsal Web Dilleri ve Araçları. 11. Amasyalı, M. F. Semantik Web. Uzman Sistemler Ders Notları. 6