21. YÜZYILDA TÜRKİYE JEOPOLİTİĞİ

Transkript

1 21. YÜZYILDA TÜRKİYE JEOPOLİTİĞİ tarihinde gerçekleştirilen 21.Yüzyılda Türkiye Jeopolitiği konulu konferans metnidir. Konuşmacılar: Nejat Eslen (Emekli Tuğgeneral, Yazar), Yrd. Doç. Dr. Cenk Aygül (Atılım Üniversitesi İşletme Fakültesi Uluslararası İlişkiler Bölümü Öğretim Görevlisi) Yrd. Doç. Dr. Cenk Aygül: Nejat Hoca bizi kırmayarak İstanbul dan geldi ve jeopolitik üzerine bize bir sunum yapacak. Tanımayanlar olabilir belki Nejat Bey, Emekli Tuğgeneral ve Türkiye de Jeopolitik konusunda bir şey yapmaya çalışan bir şey yapan hocamız. Bugün anlatacağı şeyler çok güzel bir ders gibi, bizim için büyük bir avantaj, bu toplantıda olan arkadaşlarım dışında biliyorum çok sayıda insan kütüphanede web sayfamızdan bunu izleyecek. Çok uzatmadan sözü kendisine bırakayım. Nejat Eslen: Arkadaşlar bugün ne yapacağız? Kısaca jeopolitiğin ne olduğunu anlatmaya çalışacağım. Ondan sonra 20. yüzyılda küresel jeopolitik nasıl gelişti? 21. yüzyılda neler oldu, neler oluyor? En sonunda da Türkiye nin bugün içinde bulunduğu jeopolitik şartları, jeopolitik değerlendirmesini yapmaya çalışacağım. Şimdi jeopolitiği şöyle tanımlıyorlar: Coğrafi faktörlerle siyaset arasındaki ilişkileri düzenleyen bir bilimdir ve ben o tanıma pek sıcak bakmıyorum. Şimdi tabii jeopolitikle ve stratejiyi bir arada düşünmek lazım. Strateji büyük düşünme sanatıdır Şimdi uluslararası ilişkiler okuyanların, efendim dış ilişkileri analiz etmek isteyenlerin mutlaka jeopolitik ve strateji bilmesi lazım. Strateji en basit tanımı ile Günümüzde arzu edilen gelecek arasındaki köprüleri kurma sanatıdır. Yani gelecekle ilgili büyük hedefleri gerçekleştirme sanatıdır. Dolayısıyla strateji sonuçları büyük olduğu için büyük düşünme sanatıdır. Jeopolitik ise coğrafya denilen satır üzerinde geniş düşünebilme, geniş vizyonlar geliştirme sanatıdır. Şimdi bu tanımları başka bir yerde bulamazsınız, bunlar biraz benim ürettiğim tanımlar. Şimdi Jeostrateji deyince de Gelecekteki büyük hedefleri amaçlayan büyük sonuçları sağlayabilmek için coğrafya üzerinde geniş düşünüp avantajlı dengeleri kurma sanatıdır. Yani coğrafya üzerinde avantajlı dengeleri kurma sanatına da Jeostrateji diyoruz. Şimdi dünya var olduğundan beri, insan var olduğundan beri bütün siyasi çabalar savaşlar dâhil coğrafya denilen mekân üzerinde gelişmiştir ve coğrafi bir amaç için gelişmiştir. Onun için coğrafya çok önemlidir, jeopolitik çok önemlidir. Yani devletler veya insanlar verimli alanlara, kaynaklara, doğal sınırlara, denizlere, deniz aşırı sömürgelere ulaşmak için hep coğrafi hedefler koymuşlardır ve coğrafya üzerinde mücadele etmişlerdir. Bu bugün de böyledir, yarın da böyle olacaktır. Yani siyasi mücadelelerin mekânı coğrafyadır. Onun için de jeopolitik bilmeden de uluslararası ilişkileri yorumlamak mümkün değildir. Şimdi burada jeopolitikle jeostratejinin az önce ifade etmeye çalıştığım tanımdan da görüyoruz. Tabii jeostratejiyle ilgili Brzezinski nin de güzel bir tanımı vardır. Yani 1

2 jeopolitikle stratejinin ara kesitine de biz jeostrateji diyebiliriz. Yani coğrafya üzerindeki amaçlarımızı gerçekleştirmek için stratejik planlar üretip stratejik dengeler kurmayı amaçlıyorsanız bu jeostratejidir. Brzezinski de buna Jeopolitik çıkarların stratejik yönetimi diyor, bu da güzel bir tanımlama. Dünyada kurulmuş olan imparatorlukların hiçbiri dünyaya hâkim olamamıştır Şimdi tabii jeopolitik teoriler, bu kavramlar gelişmeye başladığından beri hedef dünya olmuştur. Dünya hâkimiyet nasıl kurulur? Aslında dünya hâkimiyeti kurmak diye bir şey yok. Yani bugüne kadar dünyada kurulmuş olan imparatorlukların hiçbiri dünyaya hâkim olamamıştır. Yani dar bir bölgeyi dünya olarak tanımlamışlardır. İskender, Romalılar, Osmanlılar, Yunanlılar buralara hâkim olmaya çalışmışlardır. Ama dünyaya hâkim olabilmek o kadar kolay bir şey değildir. Dünyaya hâkim olabilmek için uzaya çıkmak lazım veya uzaydan gelmek lazım. Bir gün uzaylılar gelirse dünyaya hâkim olabilirler veya insanlar uzaya çıkabilirlerse dünyaya hâkim olabilirler. Yoksa dünyada yaşayanlar için dünya hâkimiyeti diye bir şey söz konusu değildir, doğru değildir, mümkün de değildir. Tabii bu dünya çok acı çekmiştir, çok savaş görmüştür, kıtlık görmüştür, yoksulluk görmüştür hâlâ da görmektedir. Yani dünyadaki üretimin dağılmasında büyük dengesizlikler, adaletsizlikler, hastalıklar, yoksulluklar vardır. Bugün üç saniyede bir çocuk yoksulluktan veya bakımsızlıktan ölüyor. Milyonlarca insan sağlıklı suya erişimden yoksun yaşıyor ve hasta oluyor. Yani dünyanın durumu iyi değil. Bu dünyaya baktıkça benim aklıma hep bir fıkra gelir, bunu sizle paylaşayım: Zengin adamın biri gezmeye seyahate çıkmış. Sonra seyahateyken evini aramış hizmetçiyle telefonda konuşmaya başlamış. Ne var ne yok demiş. İyi efendim demiş. Ne yapıyorsun demiş. Küreğin sapı kırıldı da onu tamir ediyorum. Küreği daha yeni almıştık. Efendim köpeğinizin mezarını kazarken küreğin sapı kırıldı. Köpeğim öldü mü demiş. Evet, efendim demiş havuza düştü. O yüzme bilirdi demiş, yüzme bilen köpek nasıl boğulur ki? Adama demiş ki hizmetçi efendim eviniz yanarken itfaiye geldi suları yetmedi, havuzdan da su çektiler. Köpekte betonun üzerine düştü, öldü. Bizim evde mi yandı demiş adam. Evet, efendim yandı demiş. Nasıl oldu demiş. Annenizin ölüm taziyesine gelenlerden biri sigarayı koltuğun üzerine bırakmış, yangın çıktı. Annemde mi öldü demiş, adam. Öldü demiş karınızı en yakın arkadaşınızla yatak odasında görünce öldü. Hiç pozitif bir şey yok mu, sen hep kötü şeyler söylüyorsun. Var var demiş. Hani bir AİDS testi yaptırmıştınız? O pozitif çıktı demiş. dünyanın durumu da biraz böyle gibi hep negatif, Türkiye nin durumu da galiba böyle. Küresel egemenlik mi, üstünlük mü, liderlik mi? Şimdi yine dönelim jeopolitiğe. Şimdi küresel egemenlik mi, üstünlük mü, liderlik mi? 11 Eylül den sonra Amerika bir fırsat yakaladı. Tek başına tek küresel güçtü ve kendisini hegemonik bir güç olarak tanımladı. Yani bu egemen bir güç, yani dünyayı işlediği gibi şekillendirebilecek bir güç. Zaman içerisinde gücünün buna yetmediğini gördü ve küresel üstünlükten bahsetmeye başladılar, Global Superiority. Brzezinski nin kitaplarında da bu kavramlar vardır. Sonra baktılar ki bu da yürümüyor. Şimdi Global Leadership den bahsediyorlar. Brzezinski zaten ikinci kitabında hegemonik güç olmaktan vazgeçmesi gerektiğini küresel liderlik yapılması gerektiğini söylemiştir. Obama nın da amacı Amerika nın küresel liderliği restore etmektedir, idame ettirmektir. 2

3 Şimdi 20. yüzyıla biraz geri dönüyoruz. 20. yüzyılda jeopolitiğe egemen olan bazı teoriler vardır. Bunlardan birisi Amerikalı Amiral Mahan ın geliştirdiği ve deniz ticaret yollarına egemen olmayı amaçlayan bir teoridir. Mahan bir deniz subayıdır. İngiliz tarihini incelemiştir. İngilizlerin nasıl zenginleştiğini araştırmıştır. Şunu görmüştür: İngilizler okyanuslara açılmışlardır, sömürgeler edinmiştir. Buradan hammadde almıştır, bunları getirmiştir, işlemiştir sömürgelerine satmıştır. Böylece İngiltere zengin ve güçlü bir ülke haline gelmiştir, imparatorluk haline gelmiştir. Onun için deniz ticaret filosu ve bir savaş filosu kurması gerekmiştir. Mahan demiştir ki: Biz de aynısını Amerikalılar olarak yaparsak işte küresel bir güç olabiliriz, zenginleşebiliriz ve Mahan ın söylediklerini Amerika aynen uygulamıştır. O zamanki yönetim Mahan ın düşüncelerini kabul etmiştir. Amerika nın küresel bir güç olarak yükselişinde Mahan ın çok büyük bir rolü olmuştur. Amerika deniz aşırı üsler edinmiştir. Deniz ticaretine başlamıştır, deniz ticaret yollarını kontrol etmeye başlamıştır. Dar boğazlara egemen olmaya çalışmıştır ve bunun içinde çok güçlü bir deniz donanması, savaş donanması yapmıştır. Bugün hâlâ bu teori geçerlidir ve Amerika nın 11 tane uçak gemisi paketi bu amaçla çalışmaktadır ve bu alanda şimdilik Amerika ya denge sağlayabilecek hiçbir güç yoktur ve Çin in de Amerika ya karşı en büyük zafiyeti budur. Yani Çin enerjiye bağlıdır ve ticarete bağlıdır. İthalat yapması lazımdır. Ama bugün açık denizlerin kontrolü Amerikan donanması tarafından yapılmaktadır. Yani Çin in bunu aşması lazımdır. Çin de bunu bildiği için gayretlerini sürdürüyor. 20. yüzyılda gelişen teorilerin biride işte Almanların geliştirdiği Karl Haushofer in kendisinden önceki bazı teoristlerin de etkisi altında kalmıştır. Karl Haushofer demiştir ki: İnsanlar, devletler insan gibidir, bir organizma gibidir. Doğarlar, büyürler, genişlerler. Devletlerin bir organizma gibi genişleme doğal sınırlara ve kaynaklara ulaşma hakkı vardır. demiştir ve buna Hitleri ikna etmiştir. Buna yaşam alanı Leben Bereich yaşam alanı konsepti denir. Brzezinski de aslında Büyük Satranç Tahtası adlı kitabında Karl Haushofer in çaktırmadan yaşam alanı konseptini kopyalamıştır ve Amerikan jeostratejisi diye bunun adını koymadan ortaya sürmüştür, düşünce aynıdır: Yaşam alanında egemen olma. Tabii şimdi jeopolitikçiler hayata resttir ve çoğu zaman tehlikeli insanlardır. Mantıklarının dışına çıktıkları zaman tehlikeli olurlar. Onun jeopolitikçilerin hepsine dikkat emek lazım o zamanda bu Karl Haushofer in bu düşünceleri yüzünden sadece Avrupa da II. Dünya Savaşı nda 60 milyon insan öldü. Tabii o savaş bütün dünyaya da yayıldı. 3

4 Heartland e egemen olan dünya adasına egemen olur 20. yüzyıldaki gelişen başka bir önemli jeopolitik teorisi de merkez bölge Heartland de egemen olmaya öne çıkaran İngiliz Mackinder in geliştirdiği bir tezdir. Bu tezler 20. yüzyıl siyasetini büyük ölçüde etkilemiştir. Mahan ı da etkilemiştir, Karl Haushofer ı da etkilemiştir, Mackinder i de etkilenmiştir. Mackinder şöyle der, orada kırmızı bir bölge görüyorsunuz, bu Rusya ve Doğu Avrupa. Hemen hemen eski Sovyet coğrafyası ve Orta Asya bu coğrafya Heartland demiştir. Heartland e egemen olan dünya adasına egemen olur. Yani dünya adası da Avrupa, Asya ve Afrika dan oluşan dünya adasını kontrol eden de dünyaya egemen olur. Şimdi Sovyetler Birliği II. Dünya Savaşı ndan sonra bu şansı yakaladı. Bu coğrafyaya oturuyordu ve belli bir gücü de vardı. Ama ne dünya adasını kontrol edebildi ne dünyayı kontrol edebildi. Dolayısıyla bu teorinin, tezin doğruluğu kanıtlanmadı. Bugünde Rus jeopolitikçileri benzer teoriler geliştirmektedirler. Tabii burada Heartland yine görüyoruz. Bu Heartland in etrafında da açıklığıyla gördüğünüz Rimland diye bir bölge var buraya Kenar Kuşak diyoruz. Heartland di çevreleyen Kenar Kuşak. Amerikalılar işte bu Heartland teorisinin karşılığı olarak şöyle bir tez geliştirdiler. Schopenhauer adlı Amerikan jeopolitikçisi şunu söyledi: Kenar kuşağı egemen olan yani Heartland di çevreleyen, kenar kuşağı egemen olan güç hem dünya adasının hem dünyanın geleceğini belirler. Bu teori doğru çıktı. Nasıl doğru çıktı? Şimdi Schopenhauer ın teorisi gerçekte uygulandı. Yani Amerika Birleşik 4

5 Devletleri Soğuk Savaş döneminde en büyük tehdit olarak komünizmin, Sovyetler Birliği nin yayılmasını görüyordu ve buna karşılık işte bu kenar kuşak üzerinde askeri paktlar kurdu; NATO, Centos, Seato ve böylece Sovyetler Birliğini çevreledi. George Kennan adlı bir diplomat da Schopenhauer ın bu tezine dayanan bir kral strateji geliştirdi ve Soğuk Savaş döneminde Amerika bu büyük stratejiyi uyguladı ve başarılı bir şekilde uyguladı. Dünyada II. Dünya Savaşı ndan sonra bir kutuplaşma görüyoruz 20. yüzyılın sonunda bütününe baktığımızda dünyada II. Dünya Savaşı ndan sonra bir kutuplaşma görüyoruz. Bir tarafta Amerika Birleşik Devletleri nin liderliğini yaptığı Batı Bloğu liberal, ekonomik düzen ve demokratik sistem, bunun karşısında Rusya Varşova Paktı ve komünizm. Şimdi bu iki gücün elinde nükleer silahlar vardı ve bu nükleer silahlar çok ciddi bir istikrar ve denge yaratıyordu. Dolayısıyla bu kutuplaşma 20. yüzyılın ikinci yarısının en önemli özelliğini oluşturdu ve bir yerde de bu nükleer silahlar dengeyi ve istikrarı sağladığı için barış güvercinleri gibi barışa çok büyük bir hizmet verdi. 20. yüzyıldan sonra içinde bulunduğumuz yüzyıla geçiyoruz. 20. yüzyıl jeopolitiğinin bence belli başlı özellikleri şu: Bazı coğrafî konumlar öne çıkıyordu. Nedir onlar: Heartland merkez bölge, Rimland kenar bölge. Buralara egemen olarak jeopolitik çıkarları gerçekleştirmek. Dünya iki kutupluydu, statikti. Yani bugünkü gibi bir sürü olay olmuyordu, Suriye, İran, Irak falan gibi. Yani çok statikti, o zaman uluslararası ilişkiler okuyan öğrenciler içinde çok sıkıntılı dünya vardı. Şimdi bunun tamamen aksi var. Hep söylediğim gibi devletler istikrarlıydı. Şimdi baktığımızda tek kutuplu düzen çok kısa sürdü, çok kutuplu bir düzene geçiş başladı ve bu devam ediyor. Kavramlar söyledik, dünyanın haline baktık. 21. yüzyılın önemli jeopolitik teorilerini söyledik, Mahan ın Denizlere Egemen Olma, Karl Haushofer in Yaşam Alanı, Merkez Bölge Heartland Teorisini, ondan sonra Kenar Kuşak Teorisini ve dünyanın Soğuk Savaş taki durumu. Çin, Hindistan, Rusya yükselen güçler 20. yüzyıl jeopolitiği daha çok konumlarla ilgiliydi, iki kutupluydu, statikti, dengeli ve istikrarlıydı. Şimdi çok kutupluluğa geçiş dönemi var, çok kısa süreli tek kutuplu düzenden sonra Çin, Hindistan, Rusya yükselen güçler. Bu yüzyılın başlarındaki jeopolitik daha çok konumlardan ziyade kaynaklarla ilgilidir. Yani daha çok enerji kaynakları, enerji yollarının kontrolü ve enerji kaynaklarını ve yollarını kontrol eden konumların kontrolüyle ilgilidir. Burada enerji ve enerji yollarının önemi giderek artıyor, çok dengesiz bir jeopolitik ortam var, çok dinamik, çok hızlı bir süreç yaşıyoruz. İşte bu Büyük Orta Doğu Projesi, Arap Baharı vs. belirsizliklerle ve risklerle dolu bir süreç. Bu sürecin geleceğini kestirmekte kolay değil. Dünyada ekonominin ve jeopolitiğin ağırlık merkezî Pasifik e kayıyor. Atlantik ten Pasifik e. Batı dan Doğu ya doğru kayıyor. Devlet dışı aktörler, devletler gibi önemli roller oynuyor. Asimetrik tehditler, devlet dışı aktörlerle beraber yükselişte ve bu sürecin en önemli özelliği kaotik bir süreç olmasıdır. Yani dünyayı kendi amaçlarına göre şekillendirmek isteyen güçler, güçlerinin yetersiz kaldığını görünce çıkarlarının olduğu bölgelerde kaos yaratmayı ve bu kaosu yönetmeyi amaçlıyor. Bu konuda da stratejiler ve teoriler geliştiriyorlar. 5

6 Kaos stratejileri geliştiriyorlar ama bu stratejilerin garantisi yok. Onun için kaosun kontrolü daha büyük kaoslar yaratabilir ve bunun altından ne çıkar? Bu belirsizlikleri yaratır. Bu süreçler, bu olaylar da bizim çevremizde olduğu için bizim mümkün olduğu kadar bu kaosların dışında kalmamız lazım. Sovyetler Birliği nin dağılması 20. yüzyılın en büyük felaketidir Şimdi bu süreci tasnif edersek, 1989 da Berlin Duvarı çöktü, Sovyetler Birliği dağıldı. Buna ne dediler? Tarih sona erdi dediler. Batı nın liberal değerleri galip geldi, tarih bitti. Artık dünya bizim kontrolümüzde dediler, yani onu söylemek istediler ve işte 2007 yılına kadar bir süreç yaşadık yılında Munich teki (Münih) o meşhur Güvenlik konferansında Putin bir karşı çıkış yaptı: Biz bunu kabul edemeyiz, tek kutupluluğu biz kabul edemeyiz dedi. Bu sırada Amerika NATO yu Rusya ya doğru Doğu Avrupa da yaymaya çalışıyordu. Hatta Gürcistan ı da içine almaya çalışıyordu, hatta füze sistemleri kurmaya çalışıyordu yılından itibaren Rusya, 2008 yılında Gürcistan a girdi. Tarihin sonunun sonu sona erdi, tarihin başlangıcı başladı; çünkü o güne kadar Amerika istediğini cesurca yapmaya çalışıyordu. Ama Gürcistan a girince de Batı, NATO, Amerika seyretmekten başka bir şey yapamadı. NATO nun Rusya ya doğru yayılmasını da mesela Ukrayna nın NATO üyesi olmasını engelledi Rusya ve bir yerde kısmi dengeler de oluşmaya başladı. Bu niye böyle oldu? İşte 2007 yılında Putin Irak ta ve Afganistan da Amerika gücünün tahditlerini gördü. Amerika nın başının belada olduğunu gördü. İşte bu Fukuyama böyle söylemişti: Tarihin sonu. Siparişle yazılmış bir şey. Çekik gözlü Amerika ya parayı vermişler, Huntington da verdiler, oda Medeniyetler Çatışması nı yazdı. Bunlar işte psikolojik ortam oluşturmak ve yaratmak için yazılan ve çok büyük propagandası yapılan makaleler, bunlar daha sonra kitaplaştırıldı. Türkiye de başka amaçlarla böyle psikolojik ortamlar yapılıyor. Putin 2007 li yıllarda işte bu lafı etti, yani o Sovyetler Birliği nin dağılması 20. yüzyılın en büyük felaketidir. dedi. Şimdi 20. yüzyılda iki tane büyük savaş oluyor I. Dünya Savaşı, II. Dünya Savaşı. Çok büyük felaketler yaşandı. Ama Putin onları işaret etmiyor, Sovyetler Birliği nin dağılmasını en büyük catastrophe diyor. Yani Putin haklı. Niye? İşte o II. Dünya Savaşı nın dengeli, istikrarlı dönemi bitti, dengeler bozuldu, güç boşlukları oluştu, jeopolitik fay hatları oluştu ve buradaki dengelerin ne zaman, kimler tarafından nasıl kurulacağı, dengelerin nasıl sağlanacağı hâlâ belli değil ve bu dengesizlikler, riskler de maalesef bizim coğrafyamızın etrafında. Bu 21. yüzyılda Amerika neler yapmaya çalıştı? Bu 21. yüzyılda Amerika neler yapmaya çalıştı? Şimdi tabii Brzezinski birçok kaynak var da Brzezinski nin bu Büyük Satranç Tahtası kitabı bize çok önemli işaretler veriyor. Çünkü bu Amerika için hazırlanmış. Brzezinski nin kitabı 21. yüzyıl için hazırlanmış bir jeostratejidir. Şimdi Brzezinski nin amacı Avrasya yı kontrol ederek Amerika nın küresel egemenliğini sürdürmesini sağlamak. Onu şöyle ifade ediyor: Amerika nın küresel üstünlüğü, Avrasya daki nüfusunu ne kadar süreyle ve nasıl bir ehemmiyetle sürdürebileceğine bağlıdır. Yani bunu açık seçik söylüyor; çünkü Biz Avrasya yı kontrol etmeliyiz. Dünyanın tarihi burada yazıldı, dünya nüfusunun %75 i burada. Dünya gayrı safi üretiminin %60 ı burada üretiliyor. Enerji kaynaklarının 4 te 3 ü burada, dünyanın en büyük Amerika dan sonra altı ekonomisi burada ve bütün 6

7 Amerika hariç nükleer güçler burada. Brzezinski kitabında şunu anlatıyor: Amerika, Avrasya yı nasıl kontrol edebilir? ve kitabında böyle bir harita çiziyor. Tabii Brzezinski burada bir hedef koyuyor. Şimdi coğrafyayı görüyoruz, değil mi? Orta Asya, Orta Doğu, Kafkasya ve dünya enerjisinin 4 te 3 ünün olduğu yer burası ve çok önemli enerji güzergâhları var. Basra Körfezi, Hürmüz Boğazı, Kızıl Deniz, Süveyş, Babür Mendeb Boğazı. Yani Brzezinski şunu ima ediyor: Bu bölgeyi kontrol edersek Amerika küresel üstünlüğünü sürdürebilir. Bu arada şuna dikkat edin, bakın o çizdiği dairenin yayı Türkiye yi ikiye bölüyor. Şimdi bu çizginin aynısını nerede görürsünüz biliyor musunuz? Bir tane Euro Avrupa Birliği parasını alın elinize, Avrupa Birliği nin parasındaki haritaya bakın Avrupa parasındaki Avrupa haritasına, Türkiye aynı yerden hemen hemen bölünüktür. Zaten Huntington da kitabında ne diyor: Türkiye, Yugoslavya gibi bir ülkedir, Torm Country dir, yani parçalı bir ülkedir. diyor. Yani parçalanabilir diyor. Bu haritada Amerika nın merkezî komutanlığı deriz ya hep Afganistan a, Irak a girdi, komutanları bazen Türkiye ye geliyor, görüşüyor gidiyor. Bakın Brzezinski nin çizdiği haritayla hemen hemen aynı coğrafya. Bu merkezî komutanlığın görevi buraları kontrol etmek, yani buradaki enerjiyi, enerji yollarını bu coğrafyaları kontrol etmek. Ama Amerika nın askerî gücü yeterli olmadığı için Afganistan a, Irak a girdiler tıkandılar ve askerî güçlerle bu bölgeyi kontrol edemeyeceklerini anladılar. Büyük Orta Doğu Projesi İslâm Dünyasına karşı başlatılan bir Haçlı Seferidir 11 Eylül çok önemli. Artık herkes 11 Eylül ün bir milât olduğunu biliyor. Yeni Amerikan güçleri, yeni yüzyıl, milenyum. Yeni yüzyıl jeopolitik için bir başlangıç. O zaman tabii Bush büyük bir gururla Bu yüzyılın tarihini biz yazacağız. dedi ve kendilerini çok 7

8 kuvvetli, çok güçlü gördüler, Bizimle beraber olmayan birim karşımızdadır. dedi. Yanlışlıkla böyle Haçlılar Seferini başlattığını söyledi. Yanlışlıkla doğruyu söyledi. Bu Büyük Orta Doğu Projesi İslâm Dünyasına karşı başlatılan bir Haçlı Seferidir. Çöken komünizmin yerini ideolojik bir düşmanı ikame etmeye başladılar; çünkü enerji İslâm topraklarındaydı. Bunun için de Terörikal İslâm ın işte ama faşizm bir imparatorluk kurmak istediğini söylediler. Buna herkesi inandırdılar, İslâm ı düşman gösterdiler. Ondan sonra Amerikan askeri gidiyor, işte Kur ân-ı yakıyor. Amerikan askeri gidiyor Afganistan da Müslümanları öldürüyor; çünkü öyle yetiştirdiler. Condoleezza Rice, 22 ülkenin haritasını değiştireceğiz ve yeni bir Orta Doğu lazım dedi ve bazı haritalar dolaşmaya başladı. Tabii bu haritalar dikkatle hazırlanmış haritalar, bizim coğrafyamızı da bizi de etkileyen haritalar. Tabii o tarihlerde Amerika nın resmi stratejik belgelerine de baktığımızda bazı ipuçları görüyoruz. Amerika şunu amaçlıyor: Avrasya da bölgesel bir gücün veya koalisyonun oluşumunu önlemek, denizlerde ulaşım haklarının güvenliğini sağlamak. Yani buraları kısıntısız kullanmak, hava sahalarına, uzaya, kilit pazarlara ve enerji kaynaklarına, stratejik kaynaklara kısıntısız girişim sağlamak. Amerika nın resmi strateji dokümanına göre Amerika, Avrasya hâkimiyetini, küresel üstünlüğünü bunlara bağlıyor tarihli bir savunma stratejisine göre de Küresel müştereklerin dünya pazarlarının ve kaynaklarının güvenliğini sağlayarak uluslararası güvenliği pekiştirmek diyor. Bu Global Common dedikleri kavramı iyi bilmek lazım, yani Küresel Müşterekler, Global Common diyorlar. Bunlar ne? Denizyolları, hava sahası, uzay ve siber ortam. Bunlar jeopolitiğin yeni kavramları içerisinde, aynı zamanda yeni bir ortamı oluşturuyor. Bugün yükselen bir Çin, Amerika için çok önemli Tabii Amerika nın çıkarları sadece o Orta Doğu ve Orta Asya, Kafkasya dan ibaret değil. Akdeniz ticaret yolunun güvenliği, Afrika nın kuzeyindeki enerjinin kontrolü, Çin in bu bölgeye nüfuzunu arttırmadan buradaki değişimlerin sağlanması, Büyük Orta Doğu Projesi ve Doğu da da Çin in çevrelenmesi Amerika nın jeopolitik hamlelerini oluşturuyor. Tabii bugün yükselen bir Çin, Amerika için çok önemli, Amerika Çin i çevrelemeye zaten başlamıştı. Yani Soğuk Savaş döneminde nasıl Rusya yı çevrelemeye çalıştıysa, bugün de Çin i çevrelemeye çalışıyor ve bu gayretlerini giderek arttıracak. Zaten Afganistan a girmesinin birkaç amacı olabilir, ama en önemli amaçlarından biri Amerika nın Çin i Batı dan kontrol etmektir. 8

9 Amerika yla bu yüzyıl arasında bir ilişki kurabilmek için şu soruları sorabiliriz: Amerika bu yüzyılda küresel üstünlüğünü sürdürebilecek mi? Enerji yollarını kontrol edebilecek mi? Çin in, Hindistan ın, Rusya nın yükselişini kontrol edebilecek mi? Bu terörle savaş diye sürdürdüğü savaşı kazanabilecek mi? Orta Doğu yu ve Orta Asya yı kendi çıkarlarına göre şekillendirebilecek mi? İşte Arap Baharıyla onun bir gayreti içerisinde. Bir küresel ekonomiyi istediği gibi yönlendirebilecek mi? Küresel jeopolitik sadece kara, deniz, havadan ibaret değil Az önce de söylemiştim, artık küresel jeopolitik sadece kara, deniz, havadan ibaret değil, buna uzay boyutunun uzay jeopolitiğinin ve siber ortamını da katmamız lazım. Siber ortam hem savaşın bir boyutu oldu hem de jeopolitiğin yeni bir boyutu oldu. Bu alanları da kontrol etmek gerekiyor. Şimdi Bush tan farklı olarak Barack Obama geldi ve amacı Amerika nın küresel liderliğini restore etmek oldu. Irak tan askerlerimi çekeceğim dedi, çekti. Ama nasıl bir Irak bıraktı? Ondan sonra Cepheyi Afganistan a taşıyacağım dedi, bunu yaptı. Şimdi Afganistan dan çıkmanın yollarını arıyor. İran la savaşmayacağım, İran la diyalog yapacağım dedi, bunda başarısız oldu ve diğer hedefleri de vardı. Şimdi Bush la Obama arasındaki farklar şunlar: Bush zamanında askeri güç, önleyici darbeler öncelik kazanıyordu, Obama zamanında ise stratejik iletişim, kamu, diplomasisi, sosyal medya, internet ve özel birlikler. Şimdi Amerika özel birliklerin sayısını arttırıyor. Amerikan ordusu evvelden Araplarla savaşırdı. Şimdi Araplar birbirleriyle savaşıyor, ama orada özel birlikler ve sosyal medya faaliyette. Şimdi bugün Suriye de Amerikan özel birliklerinin olmadığını kimse söyleyemez. Yani oradaki ortamı oluşturmak için orada çalıştılar, özel birliklerin önemi giderek artıyor. Amerika için öncelikli bölge artık Orta Doğu değil Asya, Pasifik Bundan 1 ay kadar önce Amerika yeni bir savunma stratejisi açıkladı. Bu stratejinin de özeti şu: Amerika için öncelikli bölge artık Orta Doğu değil Asya, Pasifik. Bu da Çin in çevreleneceği anlamına geliyor. Ordusunu küçültecek, savunma masraflarını azaltacak. Özel birlikleri ve siber savaşa önem verecek. Yani özel birliklere önem verecek demek, ülkeleri içinden karıştıracağım demektir. Şimdi bir özetleme yaparsak, yani ne oluyor, biz nasıl etkileneceğiz? Söylediğim gibi şimdi 21. yüzyılda küresel jeopolitiğin ve ekonominin ağırlığı Pasifik e kayıyor. Amerika Çin i çevrelemeye öncelik verecek. Amerika askerî gücünü bu bölgeye kaydıracak. Amerika buradan çekildikçe Orta Doğu da bir güç boşluğu olacak ve Amerika bu güç boşluğunu Türkiye nin doldurmasını istiyor. Orta Doğu da yükselen güç var, biri İran biri Türkiye. Şii, Sünni bloklaşmasını istiyor. Yani uzun vadede bu gelişmeler İran la Türkiye yi karşı karşıya getirir. Zaten gelmeye başlamıştır. O Kürecik e kurulan radar çok önemli, o bloklaşmanın bir parçasıdır. Doğu da üretilen şeyler Batı da tüketiliyor Şimdi biraz Rusya ya bakacağız de işte ilk defa Putin dayattı: Tek kutuplu dünya düzeni kabul edilemez dedi. Şimdiki duruma baktığımızda Doğu yla Batı yı mukayese ettiğimizde yani dünyaya ne oluyor, Türkiye nerede, Türkiye doğru mu yapıyor? Bu resme bakmak lazım. Şimdi Doğu üretiyor; Çin, Hindistan, Japonya. Doğu da üretilen şeyler Batı da tüketiliyor. Doğu büyüyor, yani gayrı safi hasılası 9

10 devamlı büyüyor. Batı ekonomide küçülüyor. Doğu biriktiriyor, Çin in 3 trilyon dolardan fazla dövizi var. Batı borçlanıyor, Amerika dâhil bu çok önemli jeopolitik bir gerçek. Çin küresel bir güç olmak istiyor Biraz Çin e bakalım, Çin in bazı özellikleri var. Çin uzun süredir, ekonomisi hızla geliyor: %10. Ama şimdi yavaş yavaş Çin de bazı ekonomik problemler ışığı geldi; çünkü ürettiğini satması lazım, Batı ekonomileri küçülürken pazarları daralabilir. Onun için Çin hem hammadde, kaynak hem de yeni pazarlar arıyor. Enerjinin olduğu yerlere hamleler yapıyor ve ordusunu modernize ediyor. Ama işte bu deniz meselesinde elinde imkânlar yok. Deniz ticaret yollarını koruma yeteneği yok. Tibet i, Moğolistan ı ve Türkistan ı kontrol altında tutması gerekiyor. Ama Çin potansiyel bir küresel güç, öyle görmemiz lazım. Çin in stratejisinin esası, Çinlilere sorarsanız Biz küresel güç olmak istemiyoruz. Dünya lideri olmak istemiyoruz. hep öyle tatlı tatlı konuşurlar. Biz hep barış içerisinde diyaloglarla beraber problemleri çözmek, ekonomik kalkınma yapmak, halkımıza refahını arttırmak istiyoruz. derler. Ama bakın Mao dan sonraki lider Teng Hsiao-p ing in (Deng Xiaoping) şu sözü çok önemli, şöyle nasihat ediyor: Serinkanlı ol, durumun güvenliğini sağla, mevcut sorunlarla serinkanlı bir şekilde uğraş, mevcut yeteneklerini gizle, gösterme ve zamanını bekle (yani Çin in milli karakterinde sabır vardır, sabırla bekler, zamanını bekler), düşük görüntü göstermede başarılı ol, liderlik iddiasında bulunma (Zaten öyle yapıyorlar, değil mi? Biz dünyada lider olmak istemiyoruz diyorlar.), bazı katkılar sağla. Çin bal gibi küresel bir güç olmak istiyor. Hegemonik bir güç olmak istiyor. Şimdi benim sezgime göre Çin ile Amerika arasındaki silahlı bir mücadele olmaz, ama ekonomik mücadele olacak. Bu zaten olmaya başladı. Bu nasıl olacak? Amerika ve Batı nın kurmuş olduğu bu liberal batılı ekonomist sistemi ve bu sistemin kurumlarını Çin zaman içerisinde değiştirecek. Yani ekonomik sisteme ve bunun kurumlarını egemen olacak. Yani Dünya Ticaret Örgütü, IMF, Dünya Bankası nı tazeleyecek veya yenileyecek. Böylece ekonomik alanda bir çatışma olacak. 21. yüzyıl Çin yüzyılı mı olacak? Şimdi tabii burada Brzezinski: Amerika G-7 yi G-20 yi filan bıraksın diyor. G-2 diyor. Amerika Çin le uzlaşmalı ve dünyayı beraber yönetmeli diyor. Şimdi burada şu soruyu soruyoruz: 19. yüzyıl İngiliz yüzyılı olacaktı. 20. yüzyıl Amerikan yüzyılı idi. 21. yüzyıl Çin yüzyılı mı olacak? Şimdi Amerika da şöyle tartışmalar var: Amerika dan sonra dünyayı kim yönetecek veya Amerika çöktükten sonra Batı nın liberal ekonomik sistemi sürdürülebilir mi sürdürülemez mi? Yoksa Nobody This World mi olacak? Yani hiç kimsenin lideri olmadığı bir dünya mı olacak? Şimdi bu soru önemli bir soru. Rusya nın tek başına küresel güç olma potansiyeli yok Rusya ya gelelim. Şimdi Rusya nın bazı özellikleri vardır. Bir defa çok önemli petrol ve doğalgaz kaynakları, çok geniş bir coğrafya, çok madenleri var, temiz suyu var, 21. yüzyılda çok önemli olacak su kaynakları var. Ama çok büyük bir coğrafyası var. Bu coğrafyanın kontrolü çok zor. Rusya nın en büyük problemi demokratik, yani nüfusu yetersiz, 150 milyon nüfusu var ve bu nüfus yaşlanıyor, azalıyor. Müslüman nüfus artıyor. Şimdi tabii Çin küresel bir güç olma adayı, ekonomide zaten oldu. Ama 10

11 Rusya nın tek başına küresel güç olma potansiyeli nüfusu dikkate aldığımızda bence yok. Ama eğer Putin olmasaydı Rusya paramparça olacaktı. Yani Brzezinski doktrinin de derki: En iyi Rusya üçe bölünmüş Rusya dır. Yani Rusya yı parçalayacaklardı. Rusya yı iki şey kurtardı: Bir Putin, bir de petrol ve petrol fiyatlarının yükselmesi. Bir de Putin şunu yaptı: Şu an Türkiye de konuşulanın tamamen tersini yaptı. Rusya da merkezî üretimi güçlendirdi. Merkezî üretimi güçlendirerek Rusya nın ayakta kalmasını sağladı. Rusya, NATO yu bir tehdit görüyor, füze kalkanını tehdit görüyorsa o zaman bizi de öyle görecek. Kendine yakın bölgelere yerleştirilmesini tehdit görüyor, yani NATO yu istemiyor. Şimdi Medvedev de bir ara demişti ki: Nerede Rus vatandaşı varsa orada bizim çıkarımız vardır. Bir de Rusya nın ayrıcalıklı çıkarlarının olduğu bölgeler vardır, bunlar eski Sovyet toprakları. Medvedev bunu ne zaman söyledi? Artık Amerikan askerî gücünün yetersizliği kanıtlandığında. NATO eski NATO değil Avrupa da üç tane önemli ülke var. Avrupa Birliği diye bir şey yok. Üç tane önemli ülke var. Bunlardan birisi Almanya, Almanya Avrasyacıdır. Almanya geleceği Rusya yla ilişkilerinde görüyor; çünkü büyük bir enerji bağımlılığı var. Rusya yla ilişkilerini geliştirmeye çalışıyor. İngiltere, Atlantikçidir, Avrupa Birliği nde. Amerika yla birlikte hareket eder. Fransa, Akdenizcidir, Akdeniz i kontrol etmek ister. Şimdi bu durumda üç tane büyük ülkenin olduğu bir Avrupa Birliği nde üç kafadan ayrı ses çıkıyorsa bunların birlik olması mümkün değildir. Amerika yeni NATO yu Avrasya daki kendi çıkarları için kullanmaya çalışıyor. Bazı yerlerde kullanabiliyor, Afganistan da kullandı. Enerji yollarında, güzergâhlarında kullanmak istiyor. Libya da kullandı. Ama tepkiler de var NATO nun içerisinde. Artık NATO eski bir NATO değil, bundan sonra Amerika nın Avrasya daki jeopolitik çıkarları için yayılmacı bir güce dönüşüyor. Ama zaman içerisinde bu nasıl gelişecek, onu da göreceğiz. Enerjinin olduğu yerde küresel ısınma da var 21. yüzyılda üç şey önemle devam ettirilecek: Enerji, su ve gıda. Bunlar siyaseti, jeopolitiği etkileyecek. Küresel ısınma, su ve gıda üzerinde çok önemli etkileri olacak. Bakın küresel ısınmanın etkili olduğu bölgeye bakın Afrika nın kuzeyi, Orta Asya ve Orta Doğu. Arap Baharı coğrafyası, Büyük Orta Doğu coğrafyası çıkıyor. Yani nerede enerji varsa orada küresel ısınma daha fazla, oraları alev alev yanıyor ve işte Allah ın takdiri midir nedir oraları bir de karıştırıp duruyorlar. Oraları yeniden şekilleniyor, enerjinin olduğu yer. Enerjinin olduğu yerde küresel ısınma da var. Tabii bu küresel ısınma çok önemli etkiler yapabilecek. Bazı coğrafi bölgelerde kıtlıklar, açlıklar, hastalıklar, göçler, toplu göçler olacak. Bunlar en çok nerede olacak? Orta Doğu da 11

12 olacak. Nerelere doğru olacak? Bilim adamlarının söyledikleri doğruysa verimli topraklara, sulara doğru olacak. Orta Doğu da kurumayacak iki tane nehir var: Fırat ve Dicle Nehri. Şimdi Fırat la Dicle Nehri bizim Kürt vatandaşlarımızın yaşadığı coğrafyada doğuyor. Irak Kürt bölgesinden geçiyor ve Irak ın içerisinden Basra ya akıyor, gidiyor. Şimdi bu iki nehrin önemi giderek artacak. Irak ın kuzeyinde yaşayan Kürtlerin bölgesinde de zengin petrol var, doğalgaz var. Yani 21. yüzyıl jeopolitiğinde etkili olmak isteyen küresel ve bölgesel güçler Irak ın kuzeyindeki petrolü, enerjiyi ve Türkiye nin doğusundaki Fırat ve Dicle Nehri ni ihmal edemez. Yani o zaman PKK yla Fırat, Dicle Nehirleri arasında da irtibat kurmak gerekir. Acaba PKK yla yapılan mücadelede su savaşı mı? diye bunu sorgulamak lazım. Şimdi Brzezinski 1998 yılında bu kitabını yayınladığında çok önemli bir tespiti de oluyor. Diyor ki: Türkiye 21. yüzyılda iki tane sorun yaşayacak. Bunlardan birincisi kendi kimliğini tanımlama sorunu. Türkiye de modernistler bunlara liberaller de denebilir Batı ya bakıyorlar, Avrupa Birliği ne bakıyorlar. İslâmcılar Güney e bakıyorlar, Orta Doğu ya bakıyorlar. İslâm dünyasına bakıyorlar. Milliyetçiler de bugün Avrasyacılar da diyebiliriz, Doğu ya bakıyorlar, Türk dünyasına bakıyorlar vs. Burada bir mücadele olacak diyor. Sanki fala bakmış veya kurgulamış, böyle kurgulayın denmiş. Bu mücadeleler oluyor. Yani Wikileaks belgelerinde de görüyoruz. Amerikan Büyükelçisi Washington a telgraf çekiyor Genelkurmayda Milliyetçi Avrasyacı generaller var, onlar Amerika nın çıkarlarına ters hareket ediyor. diyorlar. Bir de bakıyoruz ki onların bir kısmı Silivri de bir kısmı Hasdal da şimdi ve bu Brzezinski çok akıllı bir adam galiba yani nasıl da düşünmüş. İkinci sorun da şu olacak diyor: Türkiye etnik milliyetçiliğin bir kurbanıdır. Türkiye nin yönüyle ilgili bu gerginlik Kürtleri daha şiddetli bir baskı uygulamak için cesaretlendirecektir. diyor, bugün yaşadığımız ortam. Yani Türkiye de Atlantikçiler, Batıcılar, Avrasyacılar, Milliyetçiler, Siyasal İslâmcılar arasındaki mücadele gelişirken bu mücadele Kürt Milliyetçilerini cesaretlendirecektir. diyor. Bayağı da cesaretlendiler, ama Brzezinski bunları 1997 yılında söylüyor. Şimdi bunları yaşıyoruz. O zaman şöyle bir sonuca varmamız lazım: Türkiye nin birinci öncelikle jeopolitik meselesi pasiftir. Yani Türkiye nin devlet yapısıyla, kimliğiyle, yani jeopolitik kimliğiyle ilgilidir. Yani Türkiye mevcut değerlerini, devlet yapısını ve kimliğini koruyabilecek mi koruyamayacak mı? Biraz hükümetin Amerika nın doldurduğu jeopolitiğe bir bakalım ve Davutoğlu nun jeopolitiği veya o jeopolitiğe dayanan dış politikasını kendisi şöyle tanımlıyor: Güvenlik demokrasi dengesi, komşularla sıfır problem, komşu bölgelerde iyi ilişkiler, 12

13 çok boyutlu dış politika, ritmik diplomasi bu şekilde tanımlıyor. Bunlar biraz fantezi sözler, yani bu komşularla sıfır sorunda bir ütopya, yani bugün öyle bir şey yok; çünkü bu tek taraflı bir arzu. Şimdi uluslararası ilişkilerinde en azından iki tane taraf vardır. Yani tek taraflı arzu, tek taraflı beyan, tek taraflı istekle sıfır sorun olmaz. Yani çıkarlar bir yerde örtüşür, bir yerde örtüşmez. Dolayısıyla Türkiye nin İsrail le arası iyi değil, Suriye yle arası iyi değil, Irak merkezî yönetimiyle iyi değil, İran la arası iyi değil, Azerbaycan ı kaybettik. Ermenistan a jest yapmak istedik, onunla da aramız iyi değil. Demek ki bu politikada aksayan bazı şeyler var. Bugün dünyada tek küresel güç olarak Amerika yı sayabiliriz Şimdi bir de Ahmet Davutoğlu nun jeopolitik Türkiye yi bir küresel aktör ve küresel güç olarak görüyor ve bence bu bir tarihî hata; çünkü bakın bugün dünyada tek küresel güç olarak Amerika yı sayabiliriz ama onun da çok ciddi taktikleri var. Özellikle askerî boyutta çok ciddi taktikleri var, hatta ekonomik boyutta da başladı. Bir de buna bir aday var: Çin. Bunun dışında küresel güç olabilecek hiç kimse yok, hiçbir devlet yok. Tabii bazı kriterler olmalı bir de uçak gemisi yapacakmışız, küresel güç olacakmışız. Bunlar pek doğru ifadeler değil. Bizi arzu ettikleri bölgelere yayabilmek için bize bazıları jeopolitik gaz veriyorlar. Bakalım Türkiye küresel güç mü değil mi onu biz tartalım. Küresel güç olabilmek için para biriminiz olması lazım Küresel güç olabilmek için küresel çapta bir ekonomik ve finansal yapınız olması lazım, yani bir para biriminiz olması lazım. Convertible bütün dünyada geçer dolar gibi, yani böyle bir para biriminiz olması lazım. Küresel, ekonomik ve finansal organizasyonlarda büyük bir ağırlığınızın olması lazım. Türkiye nin böyle bir ağırlığı var mı? Böyle bir ekonomisi yok. Enerji kaynaklarına ve stratejik minerallere kesintisiz erişim sağlamanız lazım veya bu kaynaklara sahip olmanız lazım. Bizim böyle bir yeteneğimiz var mı? Yok. Nükleer yetenek. Yani caydırıcı bir güç olarak askerî nükleer yetenek, böyle bir yeteneğimiz var mı? Yok. Çok üstün savunma teknolojisi, yani uzay teknolojisi herhalde en gelişmiş silahları üretebilen böyle bir teknolojimiz var mı? Bu teknoloji yenileme kabiliyetimiz var mı? Bu nerede var? Amerika da var. Böyle bir teknolojimiz var mı? Yok. Amerika gibi denizaşırı bölgelere askerî güç kaydırma yeteneği ve paketler halinde denizaşırı harekât yapma yeteneği var mı? Çin in bile yok. Her alanda gelişmiş teknoloji üretme yeteneği, yani uzay teknolojisi, elektro manyetik teknoloji, elektronik teknoloji aklımıza gelen her alanda teknoloji. Şimdi güçlü bir devlet yapısı, etkin bir diplomatik alt yapı ve yetişmiş diplomat sayısı ve bunların kullanılacağı yumuşak güç yani sadece sert güç değil ve kullandığınız istihbarat örgütünü bile buna dâhil etmek lazım. Adamlar yan kuruluşlarını bile kurmuşlar. Bir de avantajlı jeopolitik konumunuz olmazı lazım. Mesela Amerika nın avantajlı bir konumu var, bu denizaşırı bir ülke olduğu için kendisini okyanusla koruyabiliyor ve okyanus ötesi harekât yapabiliyor ve küresel jeopolitik şekillendirme yeteneği, yani ben öyle haberler planlarım ki sizin öyle olmanız lazım. 21. yüzyılda Türkiye maalesef bir Orta Doğu ülkesi oldu Yani Türkiye nin en azından bölgesel jeopolitik haberlerini planlayacak seviyeye gelmeniz lazım. Onun için jeopolitik öğrenmeniz çok önemlidir. Var mı bunu 13

14 yapabilecek? Sadece bunu planlamayacaksın, böyle bir vizyon koymayacaksın, istediğin gibi, askerî gücünle, yumuşak gücünle, ekonomik gücünle belli bir coğrafyayı şekillendireceksiniz. Biz bunu yapabiliyor muyuz? Kafkasya da bile yapamıyoruz ve uluslararası kuruluşlarda etkin olacaksın. Yani şimdi bu kriterleri ben yazdım, bence buna en yakın olan Amerika, Çin noksanlarıyla beraber aday, Rusya nın çok büyük artıları var, noksanları var ama 150 milyonluk bir Rusya tek başına küresel güç olabilir. Ama Rusya güçlü bir koalisyon kurarsa, coğrafi konumun verdiği avantajla küresel etkinlik sağlayabilir. Türkiye bölgesel bir güçtür. Soğuk Savaş döneminde Türkiye bir Avrupa ülkesiydi. Avrupa nın güneydoğu kanadı olarak biz tanımlanıyorduk. 21. yüzyılda Türkiye maalesef bir Orta Doğu ülkesi oldu. Yani jeopolitik şartlar, ivmeler, bizi bu tarafa itmeler, Avrupa Birliği nin jeopolitik körlüğü, Amerika nın teşvikleri, Türkiye nin kimlik değiştirmesi ve artık biz öyle tanınıyoruz, bir Orta Doğu ülkesiyiz. Ama devamı da varmış, tabii küresel kültürel etkinlik. Şimdi bütün dünya Amerikan müziği dinliyor, Amerikan filmi seyrediyor, kot pantolon, t-shirt, beysbol şapka. Bu bir kültür, iyi değil ama böyle bir etkinlik olması lazım. Mesela bizim dizileri, yasak aşkları bütün Orta Doğu da izliyorlar. Rus nüfusu yaşlanıyor, Rusya buradan kötü puan alıyor. Avrupa da da yaşlanıyor. Sağlam bir demografik yapı. Türkiye nin demografisi sağlam değil Türkiye nin demografisi sağlam değil. Türkiye Kürt meselesini çözmeden yani doğru dürüst jeopolitik hamleyi tek başına yapamaz. Türkiye nin açılabilmesi için önce kendi içini adam etmesi lazım. Uzay yarışında biz neredeyiz? Atatürk ne demiş: İstikbal havadadır dememiş, İstikbal göklerdedir. Demiş, yani uzayda demiş. Uzay kim bilir neler getirecek? Yani bu jeopolitiğe nasıl katkı sağlayacak? Ondan sonra uzayda, denizde, havada, siber ortamda ve kesintisiz kullanma dediğimiz istediğimizi kullanma yeteneğimiz var mı? Ancak ideal olarak sahip olan küresel güçüm diyebilir. Ahmet Davutoğlu nun söylediklerinden biri şu: Türkiye bir merkez ülke, bu doğru. Nasıl merkez ülke? Yani bu dünya adası dediğimiz Afro, Avrasya, Afrika, Avrupa, Asya coğrafyasının tam göbeğinde Türkiye. Dolayısıyla Türkiye nin coğrafî konumu, merkezî konumu Türkiye ye birçok açılım imkânları veriyor. Şimdi bu açılım imkânları şunlar: Batı ya doğru biz hamleler yapabiliriz. Amerika yla ilişkileri geliştiririz, Avrupa Birliği üyeliğini geliştiririz, İsrail le Amerika yla veya Batılılarla ilişkilerimizi geliştirebiliriz, bu bir seçenek. Kuzey ekseninde Rusya yla ilişkilerimizi geliştirebiliriz veya geliştirebilirdik. Doğu ekseninde Çin, Hindistan, ve Orta Asya daki Türk devletleriyle ilişkilerimize öncelik verebiliriz, geliştirebiliriz veya dördüncü seçenekte Güneye, Arap dünyasına açılabiliriz ve burada İslâm dünyasında bu ilişkilerimizi geliştirebiliriz. Yani temelde baktığımda Türkiye nin beş tane seçeneği var. Bu dört, bir de hepsini beraber yapmak. Onun için de çok güçlü olmak lazım. Şimdi bir yerde skillet merkezî yapmak lazım, aslında onlar yaptılar. Jeopolitik aslında tercihlerle ilgilidir, yani bu bir tercihtir. Yani Türkiye nin hangi ekseni kullanacağı tercihtir. Şimdi Türkiye de doğu eksenini, kuzey eksenini kullanmak isteyenleri Avrasyacı dediler. Şimdi Türkiye bir tercih yapabilirdi. Soğuk Savaş bittikten sonra 1990 lı yılların başlarında Amerika nın gitmesiyle Türkiye Orta Asya ya doğru açılmaya başladı. Atlantik ten Çin Seddi ne falan dendi. Yok, yani o hazırlıksız bir şeydi. Bunun işte jeopolitik alt yapısı yoktu, güç 14

15 de yoktu. Dolayısıyla o başarısız oldu. Şimdi Türkiye ne oluyor? Türkiye eksen kayması, Batı yla ilişkilerini azaltıyor, Avrupa Birliği ilişkileri buzdolabına girdi, Güney e doğru hareket ediyor. Şimdi bu eksen kayması sözünü ben ürettim. Türkiye nin durumu işte o dönemde ben iki defa Radikal gazetesinde yazdım. Benim bu ürettiğim kavramla Türkiye nin durumu hem Türkiye de hem dünyada tartışıldı. Şimdi batıdan bakınca Türkiye nin ekseni Orta Doğu ya doğruysa Batıdan bakanlar için o doğu oluyor. Şimdi onun adı Orta Doğu. Ama Türkiye den bakınca o doğu olmuyor o güney oluyor. Yani bizim eksenimiz güneye kayıyor. Bunun içinde birçok şey söyleniyor, bir yeni Osmanlıcılık anlayışı efendim Türkiye nin yeni kimliği, Amerika nın Türkiye yle birlikte burada çalışmak istemesi vs. Şimdi burada sorulacak olan soru şu: Bu eksen kayması doğru bir tercih mi yanlış bir tercih mi? Türkiye Büyük Millet Meclisi nde bu değişikliği tartışmadı. Dünya kimin dünyası olacak da Türkiye de olacak. Batı ülkesinde Orta Doğu, Avrasya şansı çok azaldı. Bir de şunu söyleyeyim: Türkiye nin ekseni güneye kayıyor ama bir de yörünge meselesi var. Şimdi güneşin etrafında dünya dönüyor. Belli bir yörüngede dönüyor ve Türkiye eksenini güneye çevirirken Amerika nın yörüngesinde hareket ediyor. Yani Amerika nın yörüngesinin dışına çıkmıyor. Yani Türkiye nin bugün Orta Doğu ya açılımı Amerika nın çıkarlarına ters değildir. Amerika nın yörüngesinde bir eksen kayması var, Amerika bundan mutlu. Şimdi Orta Doğu da alevden bir hilâl var: Suriye, İran, Irak, Kafkaslar o alev alev bizi sarmaya başladı. Biz de Suriye ye girelim diyoruz, yani illa girelim. Yani ne olacak şimdi, Türkiye çok kimlikli mi olacak? Bugün işte Orta Doğu ülkesi olduk değil mi? Bu soru eskidi galiba. Şimdi orada söylüyorum yani aslında Amerikan yörüngesinde hareket ediyoruz ve Orta Doğu ya açılıyoruz. Bu çok önemli bir gelişim, yani bu Türkiye nin hem jeopolitik yönelişini değiştiriyor hem de kimliğini değiştiriyor. Hani Siyasal İslâm diyorlar, Koyu İslâm falan o kimlik değişiyor. Türkiye bir de taraf oluyordu, şimdi yavaş yavaş kutuplaşma da başlayacak, Avrasya da başladı. Türkiye bu Kürecik teki radarı kabul etmekle Atlantik ten NATO dan yana Amerika dan yana taraf oldu. Taraf olurken de İran ı Rusya yı ve hatta Çin i karşısına aldı. Yani niye bu kadar böyle zor bir karara evet dediler; çünkü Rusya mesela Çek Cumhuriyeti ni, Polonya yı burada kurdurmamak için çok mücadele etti ve bunları oralardan vazgeçirdi. Şimdi Romanya yı kuracaklar ve Türkiye yi kucakladı yanılmıyorsam. Bu çok önemli bir karar. Türkiye nin 21. yüzyıl başlarında verdiği en önemli jeo-politik karar. Doğruysa doğru, doğru değilse bunun bir tek nedeni olur. Soru: Öncelikle verdiğiniz bilgiler için teşekkür ediyorum. Benim iki tane sorum olacak. Bugün hepimiz biliyoruz ki savaş ne kadar kötü bir şey olsa da dünyada kaçınılmaz son olarak karşımıza çıkıyor. Bugün III. Dünya Savaşı olsa sizin için bu nasıl öngörürsünüz? Eğer bu bir mesela kaynak savaşı mı olur yoksa Huntington un dediği gibi medeniyetler çatışması mı olur? İkinci sorumu da sorayım, hemen. Eskiden Büyük Orta Doğu Projesi dediğimiz şey sadece hani kulislerde konuşulan çok fazla gündeme gelmeyen bir şeydi. Hepimiz biliyoruz ki bu proje Amerika nın hani tek dünya düzeninde bir imparatorluk kurmak istemesinin bir parçası, yani bizim için iyi olmayan, hiç kimse için iyi olmayan bir şey. Bugün nasıl oluyor da Türkiye biz Büyük Orta Doğu Projesinin eş başkanıyız diyebilecek kadar cesareti nereden buluyor? Nejat Ersen: Şimdi o ikinci soruya hemen cevap vereyim. Yani o basit yörüngeyi anlattım, bu yörünge meselesi. Şimdi tabii bu veya konular 11 Eylül den sonra işte gururlanarak tezlerini anlatırken aslında 11 Eylül de IV. Dünya Savaşı nın başladığını söylediler. Yani o Soğuk Savaş dönemine III. Dünya Savaşı dediler, IV. Dünya Savaşı nı da işte 11 Eylül den sonra terörle mücadele tabii aynı zamanda medeniyetler çatışması tezini dile getiriyor. Yani aslında bu savaş askerî güçle 15

16 sürdürüldü, bir süre sonra Afganistan da, Irak ta Amerikan askerî gücünün yetersizliği ortaya çıktı. Burada stratejinin konsepti değişti. Yani bu bölgeleri şekillendirmek, yeniden dizayn etmek, silahlı güçle çok pahalı oluyordu. Mesela Amerika Irak ta Saddam rejimini yok etmek için 1 trilyon dolardan fazla para harcadı. Ama Kaddafi rejimi 4 milyar dolara halletti. Onun için de şimdi bunu artık silahlı gücünden ziyade işte özel birliklerle bu savaşı öyle sürdürüyorlar ve Arapları birbirine savaştırarak, içeriden bunu kurgulayarak, kendi adamlarını yetiştiriyor. Ondan sonra zamanı gelince bunları kendi özel birlikleriyle beraber buraya salıyorlar. Ondan sonra onlar orada işte kıvılcımları çakıyor. Ondan sonra da demokrasiyi yitirmiş oluyorlar. Yani bu savaş demokrasiyi getirme şeklinde cereyan edecek. Arapların da kaderi böyle. Bu savaş devam ediyor. Ne zamana kadar devam eder? Aslında bu Büyük Orta Doğu Projesi mesela Libya Savaşı nın şöyle bir anlamı var: Mesela Libya da Rusya ların büyük enerji yatırımları vardı. Çinlilerin de Libya da bin tane işçisi vardı. Yani bu coğrafyaya Çin in nüfuz etmeden, buraya egemen olmadan buradaki Amerika ya hizmet etmiş diktatörlerin artık modası geçti. Yani bunlar o halkların taleplerini karşılayamıyorlardı. Yani artık bir medya, internet, televizyon var. Arap gençleri de dünyayı seyrediyor. Yani onları tatmin edecek yeni liderler getirmek, buraya koymak gerekiyor. Yani oradaki yoksullukları bir nebze ortadan kaldırmak gerekiyor. Yani bu da bir savaş türü bu savaş böyle devam edecek. Ne zamana kadar devam edecek? O da işte kaotik, yani aslında savaşı bitirebileceklerini de biliyorlar. Yani şimdi mesela Amerikan ordusu çekildi ama Irak ta kaos var. diyorlar. Libya parçalanabilir, şimdi o konuşuluyor; çünkü o tür ülkeleri ayakta tutan zaten o despotik rejimler. Onu kaldırdığın zaman zaten kaos oluyor. Suriye de de aynı şekilde olabilir. İşte kaosu yönetmeye çalışacaklar. Savaşın karakteri de değişiyor ama savaş devam ediyor. Soru (Yrd. Doç. Dr. Cenk Aygül): Avrupa yı anlatırken İngiltere, Fransa ve Almanya nın bir ortak politikada bunların birleşmesinin zor olduğunu söylediniz. Avrupa Birliği nin genişlemesine bakarsak Doğu Avrupa ya yayılması işte Balkanlara yayılması, Bulgaristan ı alması, işte Romanya yı alması bir şekilde Avrupa nın bütün bu alanlara girmesini nasıl değerlendiriyorsunuz? Balkanlarda Rusya, ABD arasındaki ilişkiler Türkiye nin yeri burada ne olabilir? Nejat Ersen: Şimdi tabii Amerika Birleşik Devletleri, Avrupa Birliği nin yayılmasını teşvik etti, Rusya ya doğru; çünkü Avrupa Birliği ni yaydıkça NATO nun yayılması da kolaylaştı. Zaten bunlar hep peş peşe oldu. Dolayısıyla işte o demokratikleşen ülkelerin veya NATO nun Avrupa Birliği yle beraber Rusya ya doğru oradaki amaç bir yerde Rusya yı çevrelemek. Birde bu ülkelerin bir yerde güvencesini de sağlamaktı, Rusya ya karşı. Ama bu gelişmeler Rusya özellikle de NATO nun da bu istikamete gelişmesi Rusya tarafından tehdit olarak algılanınca o zaman işin şekli değişti. Tabii bu Avrupa Birliği nin bu şekilde yayılması, Avrupa Birliği ni de sulandırdı. NATO nun bu şekilde büyümesi NATO yu da sulandırdı. Şimdi ama bunu Amerika teşvik etmiştir, yani Avrupa Birliği nin genişlemesi özellikle Rusya nın kaybettiği topraklara doğru gelişmesini hep teşvik etmişti. Amerika nın Türkiye yle ilgili de politikası vardır. Yani Avrupa Birliği yle ilgili olarak Amerika, Soğuk Savaş bittikten sonra Türkiye de böyle jeopolitik düşüncede yeni dalgalanmalar olduğunu, yeni farklı düşünceler oluşma, yeni eksen arama gayretleri olduğunu sezince kendi çıkarları için bunu bir tehlike olarak gördü ve Türkiye nin Avrupa Birliği sürecini hızlandırdı. Yani Amerika onu da teşvik etti. Buradaki amaç da Türkiye nin Avrupa Birliği üyesi olmasından ziyade Türkiye nin Batı nın yapısına 16

17 demirletilmesiydi. Yani bu zaten Avrupa Birliği raporlarına da geçti, açıkça yazdılar. Avrupa Birliği ne öyle sıkı bağlarla bağlanmalıdır ki ankor dediler, yani demirlemeli. Ankor gemiler için kullanılan bir kavram, o limana giremezsin, ama limanın açığından da başka yere gidemezsin. Yani Amerika, Rusya, Avrasya, Çin ve Orta Asya yla Türkiye nin ilişkilerini geliştirmesini önlemek için bunu böyle teşvik etti. Amerika nın jeopolitik çıkarları öyleydi. Benim samimi görüşüm ve bazı Amerikan dokümanlarında da buna rastladım. Amerika, Türkiye nin Avrupa Birliği üyeliğini samimi olarak desteklememiştir. Şunu söylemiştir: Görüntüde biz bu süreci destekliyor gibi olalım, bu görüntüyü verelim ve Türkiye başka jeopolitik eksenlere kaymasın, Batı nın yapısına bağlı kalsın. gayretleri vardı. Amerika için o tehlike artık geçti. Türkiye yi bir skillet merkezi yapması lazım, yani artık skillet merkezini güneye yaptı. Ama bence bu doğru bir tercih değil, bunu uzun uzun konuşuruz. Türkiye nin tercihi öncelikle Kafkasya olmalıydı, yani Azerbaycan, Türkiye için çok önemli. Azerbaycan ve Türkiye birbirini bütünleyen iki ülke ve onlar bizim soydaşımız, onlar Arap değil, onlar bizden. Yani Azerbaycan ın bize ihtiyacı var, bizim Azerbaycan a ihtiyacımız var. Şimdi bakın Amerika ne diyoruz, askerî gücünü nereye kaydırıyor? Pasifik e kaydırıyor, Doğu ya kaydırıyor. Bütün bakış açısı şimdi jeopolitik bakış açısı Pasifik, Doğu, yani ekonomik olarak da öyle, jeopolitik olarak da, öyle askerî güç olarak da öyle, yani biz oraya bakmayalım. Yani bunlar niye tartışılmıyor, niye Türkiye de Avrasyacıyım demek birisi için böyle kötü bir ifade gibi görülüyor. Şimdi Türkiye nin Doğu ya açılmasını sağlayacak olan kapı Azerbaycan dır. Yani Türkiye Azerbaycan la nasıl bütünleşirim projesini yapmalıydı. Ondan sonra bunu adım adım geliştirmeliydi. Yani bütün millet Doğu ya bakarken evet bizde Batı dan kopmayalım. Ama Amerika niye Doğu yla ilgileniyor? Brzezinski niye Avrasya yla ilgileniyor? Biz ilgilenince ilgilenenler kötü oluyor. Zenginlikler, kaynaklar, mineraller, enerji orada, yani onlar Avrasya oluşu dünyanın en büyük Avrasyacısı Brzezinski dir. Türkiye de olsa Ergenekon dan içeriye atarlar. Yani Türkiye bir tercih yaptı, bence bu tercih yanlış. Bu biraz da güdümlü bir tercih, bu tercihi biraz da işte o tarihten gelen esintilerin de etkisiyle Yeni Osmanlıcılık felsefesiyle de ilgili. Osmanlı fethetti öyle yayıldı, şimdi böyle bir imkân yok ki. Bir de ben Orta Doğu da Türkiye nin çok fazla şey kazanacağını sanmıyorum. Avrupa nın bu üç büyük ülkesinin karakterleri farklı, jeopolitik ihtiyaçları farklı, yani Avrupa Birliği zaten gördük yani Yunanistan krizinde de yapamadılar, onlar da beceremediler. Güçlü bir Avrupa Birliği nin ya Rusya yı ya Türkiye yi ya ikisini birden içine alması lazım; çünkü Avrupa nın da geleceği Avrasya da. Yani küresel bir emel güdüyorsan, küresel bir jeopolitik emel güdüyorsan bunu Avrasya nın zenginliklerini kullanarak yerine getirebilirsin. Avrupa nın da Avrasya ya açılması ya Rusya üzerinden olur ya Anadolu yönünden, Türkiye üzerinden olur. Bunu coğrafya irdeliyor. Ama yani Avrupa da lider şeyi var. Avrupa nın şahıssız dönemi, böyle lider devlet adamları yoktu. Yani Avrupa zamanında çok büyük adamlar yetiştirdi ama bu dönemde kısır adamlar, ülkelerin başındaki liderlik yaptı. Böyle büyük jeopolitik vizyonlar geliştiren adamlar olmadı. Bak Hitler bile bir taraftan o Heartland e doğru gitmeye çalışmıştır, bir taraftan Karadeniz in kuzeyinden Kafkasya petrollerine gitmeye doğru çalışmıştır, bir taraftan da Afrika nın kuzeyinden Orta Doğu petrollerine doğru gitmeye çalışmıştır. Yani o zaman orduyla yapmaya çalışmıştır. Ama o zaman da Almanya küresel bir güç olmak için Orta Doğu, Orta Asya ve Kafkasya nın enerji kaynaklarına açılmaya çalışmıştır. Yani biz niye açılmıyoruz ki, oralara nasıl açılırız? Yani şunu tartışmak lazım: Türkiye nin Orta Asya ya mı açılması Kafkasya ya mı 17

18 açılması bize daha fazla imkân sağlar ve daha fazla daha kolaydır? Orta Doğu ya mı açılması daha fazla imkân sağlar ve daha kolaydır? Bir de yani bu tercihte de şunu da tartışmak lazım: Ben kiminle hareket etmeliyim? Yani burada seçenekleri var. Çin le hareket edebilirim, Rusya, Amerika yla hareket edebilirim, yalnız hareket edebilirim. Bunlar Türkiye de tartışılmadı ve zaten artık o dönem geçti. 18