Editör Yardımcıları/Assoc. Editors: Yrd. Doç. Dr. Z. Deniz YAKINCI Öğr.Grv. Remziye AYDIN

Transkript

1 Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Dergisi İnönü Üniversitesi Adına Sahibi: Owner on behalf of İnönü University: Editör/Editor: Doç.Dr.Emine ŞAMDANCI Editör Yardımcıları/Assoc. Editors: Yrd. Doç. Dr. Z. Deniz YAKINCI Öğr.Grv. Remziye AYDIN Yayın Kurulu/Editorial Board Prof.Dr. Ahmet KIZILAY Prof. Dr. Behice ERCÜ Prof.Dr. Fatma UYANIK Prof.Dr. Mustafa ŞENOL Prof. Dr. Nasuhi EnginAYDIN Prof. Dr. Nigar VARDI Prof.Dr. Sevcan AKESİ Doç. Dr. A.Ferda DAĞLI Doç. Dr. Ali ÖZER Doç.Dr. Gülden SINMAZIŞIK Doç.Dr. Hakan PARLAKPINAR Yrd. Doç.Dr. Meral YÜKSEL Yrd. Doç.Dr. Nuran AKYURT Biyoistatistik Danışmanı Doç.Dr. Cemil ÇOLAK Dil Danışmanları Prof.Dr. Ahmet KIZILAY Prof.Dr. Mustafa ŞENOL Yayın Sekreteri/Publication Secratary: Okan ÇELİK ISSN Yazışma Adresi/Correspondence Addres: İnönü Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Merkez Kampüsü/44280 MALATYA E-posta: Tel/Faks:

2 AKADEMİK YAYIN KURULU Prof.Dr. Abdullah AYDIN Medeniyet Üniversitesi Tıbbi Patoloji Anabilim Dalı, İstanbul Prof.Dr. Aysel Köksal AKYOL Ankara Üniversitesi Çocuk Gelişimi Bölümü Prof.Dr. Ayşe AYDOĞDU Gazi Üniversitesi Fizik Anabilim Dalı Prof.Dr. Behice ERCİ İnönü Üniversitesi Malatya Sağlık Yüksekokulu Prof.Dr. Eyüphan YAKINCI İnönü Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Fizik Anabilim Dalı Prof.Dr. Gülen BARAN Ankara Üniversitesi Çocuk Gelişimi Bölümü Prof.Dr. İbrahim Halil ÖZEROL İnönü Üniversitesi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı Prof.Dr. Mahmut DURMUŞ İnönü Üniversitesi Anestezi ve Reanimasyon Anabilim Dalı Prof.Dr. Nasuhi Engin AYDIN İnönü Üniversitesi Patoloji Anabilim Dalı Prof.Dr. Nigar VARDI İnönü Üniversitesi Histoloji Anabilim Dalı Prof.Dr. Sedat YILDIZ İnönü Üniversitesi Fizyoloji Anabilim Dalı Prof.Dr. Süheyla ÜNAL İnönü Üniversitesi Psikiyatri Anabilim Dalı Doç.Dr. Adile Ferda DAĞLI İnönü Üniversitesi Patoloji Anabilim Dalı Doç.Dr. Ali BEYTUR İnönü Üniversitesi Turgut Özal Tıp Merkezi Üroloji Anabilim Dalı Doç.Dr. Ali ÖZER İnönü Üniversitesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı Doç.Dr. Aynur BÜTÜN AYHAN Ankara Üniversitesi Çocuk Gelişimi Bölümü Doç.Dr. Aytaç YÜCEL İnönü Üniversitesi Anestezi ve Reanmasyon Anabilim Dalı Doç.Dr. Cemal TAŞDEMİR İnönü Üniversitesi Üroloji Anabilim Dalı Doç.Dr. Cemil ÇOLAK İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyoistatistik ve Tıp Bilişimi AD Doç.Dr. Derya DOĞAN İnönü Üniversitesi Pediatri Anabilim Dalı Doç.Dr. Erkan KARATAŞ İnönü Üniversitesi KBB Anabilim Dalı Doç.Dr. Haluk SÖYLEMEZ Dicle Üniversitesi Üroloji Anabilim Dalı Doç.Dr. Hakan PARLAKPINAR İnönü Üniversitesi Farmakoloji Anabilim Dalı Doç.Dr. M. Gökhan TURTAY İnönü Üniversitesi İlk ve Acil Yardım Anabilim Dalı Doç.Dr. Nusret AÇIKGÖZ İnönü Üniversitesi Kardiyoloji Anabilim Dalı Doç.Dr. Pembegül FIRAT İnönü Üniversitesi Göz Anabilim Dalı Doç.Dr. Seda TAŞDEMİR İnönü Üniversitesi Farmakoloji Anabilim Dalı Doç.Dr. Sermin TAŞHAN İnönü Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu Doç.Dr. Yusuf YAKUPOĞULLARI İnönü Üniversitesi Tıbbi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı Yrd. Doç.Dr. Ergül ALÇİN İnönü Üniversitesi Fizyoloji Anabilim Dalı Yrd. Doç.Dr. Evren KÖSE İnönü Üniversitesi Anatomi Anabilim Dalı Yrd.Doç.Dr. Fatih OĞUZ İnönü Üniversitesi Üroloji Anabilim Dalı Yrd.Doç.Dr. Hasan GÖKÇE Hatay Üniversitesi Patoloji Anabilim Dalı Yrd.Doç.Dr. M.Said AYDOĞAN İnönü Üniversitesi Anestezi ve Reanmasyon Anabilim Dalı Yrd.Doç.Dr Mehmet Fatih KORKMAZ İnönü Üniversitesi Ortopedi ve Travmatoloji Anabilim Dalı Yrd.Doç.Dr. Muharrem AK İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile Hekimliği Anabilim Dalı Yrd.Doç.Dr. Nurhan ŞAHİN İnönü Üniversitesi Pataloji Anabilim Dalı Yrd.Doç.Dr. Ramazan ALTINTAŞ İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Üroloji Anabilim Dalı Yrd.Doç.Dr.Turan YILDIZ Sakarya Üniversitesi Çocuk Cerrahisi Anabilim Dalı Yrd.Doç.Dr. Yeliz ÇETİNKOL Ordu Üniversitesi Tıbbi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı Yrd.Doç.Dr. Zehra BOZDAĞ Gaziantep Üniversitesi Patoloji Anabilim Dalı Yrd.Doç.Dr. Z. Deniz YAKINCI İnönü Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Uzm.Dr. İsmal ÖRS Karaman Devlet Hastanesi Dermatoloji Kliniği

3 İÇİNDEKİLER 1- SAĞLIK SEKTÖRÜNDE HALKLA İLİŞKİLER VE İLETİŞİM UYGULAMALARINA GENEL BİR BAKIŞ 2-DENEYSEL DİYABETİN SIÇAN KALP DOKUSUNDA MEYDANA GETİRDİĞİ HİSTOLOJİK DEĞİŞİKLİKLER ÜZERİNE AMİNOGUANİDİNİN İYİLEŞTİRİCİ ETKİLERİ 3- AKILCI İLAÇ KULLANIMI 4- RENAL RÜPTÜRE HEMORAJİK ANJİOMYOLİPOMLARDAKONSERVATİV YAKLAŞIM:OLGU SUNUMU 5- ELESTROFİBROMA 6- KONJENTİNAL SEMİNAL VEZİKÜL KİSTİ : OLGU SUNUMU

4 Sinem SOMUNOĞLU Mevlana Celaleddin ERDOĞAN Pınar ÖZER SAĞLIK SEKTÖRÜNDE HALKLA İLİŞKİLER ve İLETİŞİM UYGULAMALARINA GENEL BİR BAKIŞ Sinem SOMUNOĞLU 1, Mevlana Celaleddin ERDOĞAN 2, Pınar ÖZER 3 1 Uludağ Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu, Görükle Kampusu, Nilüfer/ BURSA. 2 İl Halk Sağlığı Müdürlüğü, Aksaray 3 İl Sağlık Müdürlüğü Basın ve Halkla İlişkiler Birimi, Aydın Özet: Halkla ilişkiler ve iletişim alanında yapılan çalışmalar; hem kamu hem de özel sektör kurumları tarafından benimsenmektedir. Bu çalışmalar; kişileri tanımak, desteğini kazanmak amacı ile yürütülmektedir. Sağlık sektörünün aşırı uzmanlaşma, işlevsel bağımlılık, hasta memnuniyeti vb. kendine özgü birtakım özellikleri bulunmaktadır. Günümüzde halkla ilişkilerin ve iletişimin sağlık sektöründe giderek artan oranda önem kazandığı görülmektedir. Bu çalışmada; sağlık sektöründe yürütülen halkla ilişkiler ve iletişim faaliyetlerine ilişkin, sektörde çalışacak olan öğrencilerin görüşlerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Araştırmanın evrenini bir ilde bulunan üniversitesinin tıbbi dokümantasyon ve sekreterlik programına kayıtlı öğrenciler oluşturmuştur. Araştırmada anket yöntemi kullanılmış ve ankette öğrencilerin sosyodemografik özellikleri ile sağlık sektöründe halkla ilişkiler ve iletişimin önemi, etkili olan iletişim kanalları ve engelleri ile ilgili sorulara yer verilmiştir. Araştırma sonucunda elde edilen bulgular incelendiğinde; öğrencilerin %93,0 ının sağlık sektöründe halkla ilişkilerin %100,0 ı iletişimin önemli olduğunu düşündüğü, ancak buna karşılık sağlık sektöründe hem halkla ilişkilere (%58,1) hem de iletişime (%51,2) yeterince önem verilmediğini ifade ettikleri görülmektedir. Bunun dışında öğrencilere göre hasta beklentilerinin öğrenilmesi için hasta memnuniyeti araştırmaları yapılmalı (%53,5) ve yüz yüze iletişim benimsenmelidir. Sağlık sektöründeki temel iletişim engeli ise yeterince net verilmeyen mesajlar olarak tanımlanmıştır (%44,2). Anahtar Kelimeler: Halkla ilişkiler, iletişim, sağlık sektörü, tıbbi dokümantasyon ve sekreterlik öğrencileri. AN OWERVIEW OF THE HEALTH SECTOR PUBLIC RELATIONS AND COMMUNICATION PRACTICES Abstract: Public relations and communication studies are adopted by both public and private sector institutions. These studies are carried out to identify the people and feel the supports of them. There are a number of unique features of the health sector such as excessive specialization, functional dependency, patient satisfaction, and so on. Today, it is seen that public relations and communication in the health sector increasingly gain importance. In this study, it is aimed that to determine the opinions of the student related with public relations and communication practices. The research population consisted of students of medical documentation and secretarial program. To achieve the objective of the study the questionnaire was used. This questionnaire consisted of some questions related with socio-demographic characteristics of the students, importance of the public relations and communication and also communication channels and barriers. The findings of the research are examined it was found that 93.0% and 100.0% of the students thought that public relations, and communication are important in health sector. But they said that it wasn t given enough attention to public relations (58.1%) and communication (51.2%). Otherwise, according to the students to learn expectations of the patients, patient satisfaction surveys are made (53.5%) and face to face communication should be adopted. Key Words: Public relations, communication, health sector, medical documentation and secretaryship students Aralık 2008 tarihleri arasında Uludağ Üniversitesi tarafından düzenlenen V.Ulusal Öğrenci Kongresi nde sözel bildiri olarak sunulmuştur. 1

5 SAĞLIK SEKTÖRÜNDE HALKLA İLİŞKİLER ve İLETİŞİM UYGULAMALARINA GENEL BİR BAKIŞ I. GİRİŞ Günümüzde gerek toplumsal ve ekonomik gerekse teknolojik alanda hızlı değişimlerin ve yoğun bir rekabetin yaşandığı düşünüldüğünde, örgütlerin varlıklarını devam ettirme sürecinde çevresel değişimlere göre gerekli düzenlemeleri yapmaları ve toplumun beklentilerine yanıt vermeleri büyük önem taşımaktadır. Bu faaliyetlerin yürütülmesi sırasında örgütlerin kullandıkları yöntemlerden biri de halkla ilişkilerdir (1). Halkla ilişkiler genel anlamda; halkı aydınlatmak, bir kuruma yönelik iyi niyet ve itibarı geliştirmek ve hedef kitlenin zihninde kurum hakkında olumlu bir imaj yaratmak için yürütülen faaliyetler bütünü olarak ifade edilmektedir. Bu faaliyetlerin yürütülmesinde; kurum ile toplumun karşılıklı çıkarları açısından çift yönlü bir haberleşme ve bilgi alışverişine dayalı dengenin sağlanması ön plana çıkmaktadır. Bir diğer ifadeye göre de halkla ilişkiler, kamuoyunu etkileme ve kamuoyundan etkilenme sürecidir (2). Halkla ilişkilerin bir diğer işlevi de yönetimin bilme ve tanıma eksikliğini gidermek olarak tanımlanmaktadır ki, bunun temelinde de, toplumun farklı kesimlerinin beklentilerinin yönetim tarafından öğrenilmek istenmesi yatmaktadır. Bu durum halkla ilişkiler uygulamalarının bir yönetim süreci olarak ele alınmasını da beraberinde getirmiştir (1). Halkla ilişkiler faaliyetlerinin yürütülmesi sırasında uyulması gereken birtakım temel ilkeler bulunmaktadır. Bu ilkeler incelendiğinde; Tüm çalışmaların şeffaf olarak yürütülmesinin ve dürüstlük ilkesinin benimsenmesinin, çift yönlü bir iletişimin olmasının, gerçeklerin yansıtılmasının, halkla ilişkilerin ayrı bir uzmanlık alanı olarak değerlendirilmesinin ve faaliyetlerin bilimsel temellere oturtulmasının, faaliyetlerin süreklilik arz etmesinin, mesleki etik kurallara uyulmasının ve halkla ilişkilerin değerinin ve amacının tüm çalışanlar tarafından kabul edilmesinin önemli olarak görüldüğü ortaya çıkmaktadır (3). Sağlık sektöründe faaliyet gösteren kurumlar açısından bakıldığında ise, hedef kitleye ulaşılmasının ve onlarda istenilen değişikliğin yaratılmasının diğer kurumlara nazaran daha büyük önem taşıdığı ve olumlu bir imajın yaratılması sürecinde planlı şekilde yürütülen iletişim çalışmalarının etkisinin büyük olduğu ifade edilmektedir. Sağlık kurumlarında yürütülen halkla ilişkiler faaliyetleri; hastalığa ilişkin olarak kamuoyunun bilgilendirilmesinden mücadele etme ve korunma yollarının anlatılmasına, hasta memnuniyetinin sağlanmasından hasta haklarına ilişkin bilgi sahibi olunmasına kadar oldukça geniş bir alanı kapsamaktadır (4). Bu bilgilere ek olarak, sağlık sektöründe halkla ilişkiler uygulamalarını zorunlu kılan bazı nedenlerin varlığından da bahsedilmektedir. Bu nedenler; sağlık sektörünün karmaşık yapısı, uzmanlaşma seviyesinin yüksekliği, yoğun tıbbi terminoloji kullanımı, hedef kitlenin bilgisizliği, yönetimin profesyonelleşmesi vb. şeklinde sıralanabilmektedir. Ayrıca, sağlık sektörünün hedef kitlesi durumunda olan hasta ve yakınlarının gerek fiziksel ve psikolojik yapılarının gerekse beklentilerinin farklı olması, hastaneye başvuru yapanların sıkıntı, huzursuzluk, endişe, gerginlik vb. duygu değişimleri yaşaması da sağlık sektörü açısından halkla ilişkilerin önemini artıran diğer faktörler arasında yer almaktadır (1). İletişim de halkla ilişkilerin temel öğelerinden biri olarak kabul edilmekte, etkili bir halkla ilişkiler çalışmasının yürütülmesinde çift yönlü işleyen açık iletişim kanallarının varlığına vurgu yapılmaktadır (1, 5, 6). Bu açıdan bakıldığında iletişim; duygu, düşünce, bilgi ve becerilerin paylaşıldığı ve en az iki kişiyle gerçekleşen bir etkileşim süreci olarak tanımlanmaktadır (1, 5). Etkili bir iletişimin gerçekleşmesinde, verilen mesajların hedef kitle tarafından bozulmadan anlaşılması önem kazanmakta, hangi mesajın kime ve hangi araçlar ile verileceği saptanmakta ve geribildirimin alınmasına bağlı olarak da süreç tamamlanmış olmaktadır (7). Bu aşamada unutulmaması gereken husus, halkla ilişkiler çalışmalarının ancak verimli bir şekilde işleyen iletişim süreci sayesinde başarıya ulaşmasının mümkün olacağıdır (6). Aksi takdirde iletişim sürecinde yaşanan aksaklıkların sonucunda, gerginliğin oluşması ve çatışmanın yaşanması kaçınılmaz olacaktır (5). Sağlık sektörü açısından bakıldığında da iletişimin önemi ortaya çıkmakta, gerek sağlık sektöründe çalışanların gerekse hastaların beklentilerinin öğrenebilmesi için çalışanlar ile hastaların arasında çift 2

6 Sinem SOMUNOĞLU Mevlana Celaleddin ERDOĞAN Pınar ÖZER yönlü bir iletişim kurulmasının gerekliliğine dikkat çekilmektedir (4, 8). Hedef kitlenin değerlerine özen gösterilmesi, sağlık hizmetlerine ilişkin farkındalık yaratılması, sağlıklı yaşam biçiminin yaygınlaştırılması ve toplumda davranış değişikliğinin oluşturulması sürecinde etkin bir iletişimin kurulmasının önemli olduğuna işaret edilmekte, bu gelişmelerin uzun dönemde olumlu kurum imajının oluşmasına da katkı sağlayacağına yer verilmektedir (4). Bu düşüncelerden hareketle; hazırlanan çalışmada mezuniyet sonrası sağlık sektöründe görev yapacak olan öğrencilerin bakış açısına göre halkla ilişkiler ve iletişim faaliyetlerinin değerlendirilmesi istenmiştir. 2. YÖNTEM Sağlık sektörünün kendine has özellikleri göz önüne alındığında, halkla ilişkiler ve iletişim uygulamalarının büyük önem taşıdığı görülmektedir. Yapılan çalışmada mezuniyet sonrası sektörde görev alacak öğrencilerin sağlık sektöründe halkla ilişkiler ve iletişim uygulamalarına ilişkin bakış açılarının saptanması ve önerilerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Araştırmanın evrenini Zonguldak ilinde yer alan Bülent Ecevit Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Tıbbi Dokümantasyon ve Sekreterlik Programı nda 2008 yılı itibari ile eğitim gören I. ve II. sınıf öğrencileri (n=43) oluşturmaktadır. Araştırma için gerekli izinlerin alınmasından sonra, örneklem seçilmemiş, evrenin tümüne ulaşılması hedeflenmiştir. Araştırmada veri toplama aracı olarak yapılan literatür incelemesi sonucunda araştırmacılar tarafından geliştirilen anket kullanılmış, ankette öğrencilerin sosyo-demografik özelliklerine, sağlık sektöründe halkla ilişkiler ve iletişim uygulamalarının önemine, hastalar, sağlık personeli ve üstlerle kurulacak iletişimde etkili olan iletişim kanallarına ve iletişim engellerine ilişkin sorulara yer verilmiştir. Araştırma sonucunda ulaşılan veriler SPSS 13.0 istatistik programına aktarılmış ve bulguların analizinde frekans ve yüzde gibi tanımlayıcı istatistiklerden yararlanılmıştır. 3. BULGULAR Tablo 1: Öğrencilerin Sosyo-Demografik Özelliklerine Göre Dağılımı (n=43) DEĞİŞKENLER Sayı % Yaş Grubu yaş arası 23 53,5 21 yaş ve üstü 20 46,5 Cinsiyet Kız 33 76,7 Erkek 10 23,3 Dönemi 1.Dönem 22 51,2 3.Dönem 21 48,8 Aylık Harcama Miktarı (TL) 100 TL 2 4, TL 19 44,2 201 TL ve üstü 22 51,2 Öğrenim Durumu Sağlık Meslek Lisesi 5 11,6 Düz Lise 24 55,8 Anadolu Lisesi 3 7,0 Diğer (yabancı dil, süper lise vb.) 11 25,6 Toplam ,0 Tablo 1 incelendiğinde; öğrencilerin %53,5 inin yaş grubunda yer aldığı, %76,7 sinin kız öğrencilerden oluştuğu, %51,2 sinin 1. dönem öğrencisi olduğu ve aylık harcama miktarının 201 TL ve üzerinde yer aldığı, %55,8 inin de düz lise mezunu olduğu görülmektedir. 3

7 SAĞLIK SEKTÖRÜNDE HALKLA İLİŞKİLER ve İLETİŞİM UYGULAMALARINA GENEL BİR BAKIŞ Tablo 2:Öğrencilerin Sağlık Sektöründe Halkla İlişkiler ve İletişimin Önemine Yönelik Görüşlerinin Dağılımı (n=43) DEĞİŞKENLER Sayı % Sağlık Sektöründe Halkla İlişkilerin Önemli Olduğunu Düşünenler Evet 40 93,0 Hayır 3 7,0 Sağlık Sektöründe Halkla İlişkilere Önem Verildiğini Düşünenler Evet 2 4,7 Hayır 25 58,1 Kararsız 16 37,2 Sağlık Sektöründe İletişimin Önemli Olduğunu Düşünenler Evet ,0 Sağlık Sektöründe İletişime Önem Verildiğini Düşünenler Evet 5 11,6 Hayır 22 51,2 Kararsız 16 37,2 Toplam ,0 Tablo 2 de öğrencilerin sağlık sektöründe halkla ilişkiler ve iletişimin önemine yönelik görüşlerinin dağılımı yer almaktadır. Bulgular incelendiğinde; öğrencilerin %93,0 ı sağlık sektöründe halkla ilişkilerin önemli olduğunu düşünmekle birlikte, sağlık sektöründe halkla ilişkilere yeterince önem verildiğini düşünenlerin oranı %4,7 olarak belirlenmektedir. Öğrencilerin %100,0 ı sağlık sektöründe iletişimin önemli olduğunu ifade ederken, %51,2 si ise bu sektörde iletişime yeterince önem verilmediğine dikkat çekmektedir. Tablo 3: Öğrencilerin Sağlık Sektöründe Kullanılan İletişim Kanallarının Etkinliğine Yönelik Görüşlerinin Dağılımı (n=43) DEĞİŞKENLER Sayı % Hastalarla Kurulacak Olan İletişim Yüz yüze iletişim 42 97,7 Yazılı iletişim 1 2,3 Personel Arasında Kurulacak Olan İletişim Yüz yüze iletişim 19 44,2 Telefonla iletişim 6 14,0 Yazılı iletişim 2 4,6 Toplantı 16 37,2 Üstlerle Kurulacak Olan İletişim Yüz yüze iletişim 27 62,8 Yazılı iletişim 5 11,6 Toplantı 11 25,6 Toplam ,0 Tablo 3 de öğrencilerin sağlık sektöründe kullanılan iletişim kanallarının etkinliğine yönelik görüşlerine yer verilmiştir. Buna göre öğrencilerin %97,7 si hastalarla, %44,2 si personelle, %62,8 i de üstlerle kurulacak olan iletişimde yüz yüze iletişimin daha etkin olacağına işaret etmiştir. Tablo 4: Öğrencilerin Hastaların Beklentilerini Öğrenmede Etkili Olan Yöntemin Belirlenmesine Görüşlerinin Dağılımı (n=43) Yönelik HASTALARIN BEKLENTİLERİNİ ÖĞRENMEDE ETKİLİ OLAN YÖNTEM Sayı % Dilek ve istek kutuları 6 14,0 Hasta memnuniyeti araştırmaları 23 53,5 Yazılı dilekçeler 3 7,0 Hasta tarafından yapılan sözel istekler 9 20,9 Hasta hakları biriminin aktif çalışması 2 4,6 Toplam ,0 Öğrencilerin hastaların beklentilerini öğrenmede etkili olan yöntemin belirlenmesine yönelik görüşlerinin dağılımına bakıldığında ise; en etkili yöntem olarak %53,5 ile hasta memnuniyeti araştırmalarının ön plana çıktığı, bunu %20,9 ile 4

8 Sinem SOMUNOĞLU Mevlana Celaleddin ERDOĞAN Pınar ÖZER hasta tarafından yapılan sözel isteklerin izlediği, üçüncü olarak da %14,0 ile dilek ve istek kutularının geldiği görülmektedir. Tablo 5: Öğrencilerin Sağlık Sektöründe Halkla İlişkiler Faaliyetlerinde En Çok Sorun Yaşanan Sürece Yönelik Görüşlerinin Dağılımı (n=43) EN ÇOK SORUN YAŞANAN SÜRECE YÖNELİK GÖRÜŞLER Sayı % Muayene ve teşhis aşamasında 8 18,6 Kliniklerde 3 7,0 Acilde 6 14,0 Hastalar tarafından yapılan sözel istekler sırasında 7 16,2 Hasta kabulde 16 37,2 Tüm süreçlerde 3 7,0 Toplam ,0 Tablo 5 de öğrencilerin sağlık sektöründe halkla ilişkiler faaliyetlerinde en çok sorun yaşanan sürece yönelik görüşlerinin dağılımı yer almaktadır. Buna göre öğrencilerin %37,2 si hasta kabulde, %18,6 sı muayene ve teşhis aşamasında, %16,2 si de hastalar tarafından yapılan sözel isteklerin iletilmesi sırasında sorun yaşandığına dikkat çekmektedir. Tablo 6: Öğrencilerin Sağlık Sektöründe Karşılaşılan İletişim Engellerine Yönelik Görüşlerinin Dağılımı (n=43) İLETİŞİM ENGELLERİNE YÖNELİK GÖRÜŞLER Sayı % Kaynağın alıcıyı iyi tanımaması 4 9,3 Mesajın yeterince açık verilmemesi 19 44,2 Alıcının önyargılı davranması 5 11,6 Alıcının iyi dinleme becerisine sahip olmaması 10 23,3 Alıcının konuya ilgisiz olması 2 4,7 Tümü 3 7,0 Toplam ,0 Tablo 6 da öğrencilerin sağlık sektöründe karşılaşılan iletişim engellerinin neler olduğuna yönelik görüşlerinin dağılımına bakıldığında; mesajın yeterince açık verilmemesinin (%44,2), alıcının iyi dinleme becerisine sahip olmamasının (%23,3) ve alıcının önyargılı davranmasının (%11,6) başlıca iletişim engelleri arasında yer aldığı görülmektedir. Tablo 7:Öğrencilerin Sağlık Sektöründe İletişim ve Halkla İlişkiler Alanında Yaşanan Sorunların Çözümüne İlişkin Önerilerinin Dağılımı (n=43) ÖNERİLER Sayı % İletişim sorunlarının ortadan kaldırılması için önlemlerin alınması 9 20,9 Çalışanlar ve hastalar arasında iletişimin geliştirilmesine yönelik girişimlerde bulunulması 18 41,9 Halkla ilişkiler ve iletişim konularında çalışma yapan kişilerin uzmanlaşması 10 23,2 Etkili iletişim için halkın eğitimine önem verilmesi 3 7,0 Hastaları anlayabilmek için empati yapılması 3 7,0 Toplam ,0 Tablo 7 de öğrencilerin sağlık sektöründe iletişim ve halkla ilişkiler alanında yaşanan sorunların çözümüne ilişkin önerilerinin dağılımı yer almaktadır (4). Buna göre öğrencilerin %41,9 u gerek çalışanlar gerekse hastalar arasında iletişimin geliştirilmesine yönelik girişimlerde bulunulmasının, %23,2 si halkla ilişkiler ve iletişim konusunda çalışma yapan uzman personelin artmasının, %20,9 u da iletişim sorunlarının kaldırılması için önlemler alınmasının gerekliliğine dikkat çekmiştir. 5

9 SAĞLIK SEKTÖRÜNDE HALKLA İLİŞKİLER ve İLETİŞİM UYGULAMALARINA GENEL BİR BAKIŞ 5. TARTIŞMA ortadan kaldırılması sürecine katkı sağlayacağını Araştırmanın bulguları incelendiğinde; öğrencilerin düşündüklerini de belirtmişlerdir. Yurdakul ve ark. sağlık sektöründe hem halkla ilişkilerin hem de tarafından yapılan araştırmanın bulgularına bakıldığında iletişimin önemli olduğunu düşündükleri, ancak mevcut da; halkla ilişkiler alanında yapılan çalışmaların uygulamalar açısından her iki konuya da yeterince kurumun başarısını etkilediği ortaya çıkmaktadır (4). önem verilmediği noktasında birleştikleri Bununla birlikte; hasta memnuniyetinin sağlanması, görülmektedir. Yurdakul ve ark. tarafından İzmir de 5 hastaların istek ve beklentilerinin karşılanması, ayrı özel hastanede yapılan bir çalışmaya göre de; iletişimin iyileştirilmesi, çalışanların personele yönelik çalışanların, sağlık sektöründe iletişime verilen önemin davranışlarının incelenmesi, yüz yüze görüşmelerin giderek arttığını düşündükleri ve halkla ilişkileri önemli yapılması vb. faaliyetlerin de halkla ilişkiler birimleri bir işletme işlevi olarak algıladıkları ortaya çıkmaktadır tarafından yürütülen önemli faaliyetler arasında (4). sayılacağına ilişkin bulgulara ulaşılmıştır. Araştırma sonucunda ulaşılan bir diğer sonuç da; öğrencilerin, hastalar, personel ve üstlerle kurulacak 6. SONUÇ olan iletişimde en etkili iletişim yöntemi olarak yüz Araştırma sonucunda elde edilen bulgular çerçevesinde, yüze iletişim yöntemini benimsedikleri ve hastaların sağlık sektöründe hedef kitlenin beklentilerinin beklentilerinin belirlenmesinde de hasta memnuniyeti karşılanması, sağlık davranışlarında istendik ölçüde araştırmalarının etkili olacağına inandıkları yönündedir. davranış değişikliğinin yaratılması, sağlık bakım Öğrenciler mesajların yeterince açık olarak kalitesinin yükseltilmesi ve halkla ilişkiler ile iletişim verilmemesini bir iletişim engeli olarak gördüklerini faaliyetlerinin kendinden beklenen faydayı sağlaması ifade etmişlerdir. Bununla birlikte öğrenciler, iletişimin vb. amaçların gerçekleştirilmesi gerektiği geliştirilmesine yönelik olarak alınacak önlemlerin, düşünüldüğünde, aşağıdaki önerilerin geliştirilmesinin çalışanlar ve hastalar arasında yaşanan sorunların uygun olacağı öngörülmektedir. Buna göre; Halkla ilişkiler çalışmalarına ve iletişim uygulamalarına gereken önem verilmeli, gerek hastaların gerekse çalışanların beklentileri değerlendirilmeli ve bu çerçevede beklentilerin karşılanmasına yönelik gereken önlemler alınmalı, iletişimin önündeki engellerin ortadan kaldırılmasına yönelik düzenlemeler yapılmalı, halkla ilişkiler ve iletişim konularında uzman olan çalışanların uygulamalarından yararlanılmalı, çalışanların empati yeteneği geliştirilmeli, hasta ile kurulacak olan iletişimde anlaşılacak bir dil kullanılmasına özen gösterilmeli, yüksek düzeyde tıbbi terminoloji kullanmaktan kaçınılmalı ve çalışanlar ve hastalar konu ile ilgili olarak bilinçlendirilmelidir. 6

10 Sinem SOMUNOĞLU Mevlana Celaleddin ERDOĞAN Pınar ÖZER 7. KAYNAKLAR 1. Tengilimoğlu, D. (2001). Sağlık Kuruluşlarında Halkla İlişkiler. Gazi Kitabevi, Ankara, Mıhçıoğlu, C. Halkla ilişkiler nedir? dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/40/487/5710.pdf (Son Erişim: 18 Eylül 2012). 5. Sever, S. Dil ve iletişim (etkili yazılı ve sözlü anlatım) dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/40/482/5655.pdf (Son Erişim: 20 Eylül 2012). 6. Yılmaz, E. (1996). Kütüphanecilikte halkla ilişkiler ve kitle iletişim araçları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, Alikılıç, Ö., Onat F. (2007). Bir halkla ilişkiler aracı olarak kurumsal bloglar. Journal of Yaşar University, 2(8): Etkili İletişim (Son Erişim:08 Kasım 2012). 4. Yurdakul, N.B., Coşkun, G., Öksüz, B. (2007). Hastanelerde halkla ilişkiler: izmir ili özel hastaneler örnekleminde halkla ilişkiler birimlerinin yapı-işlev ve uygulamalarına yönelik bir araştırma, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 2(1): Erbaydar, T. (2003). Halk sağlığı açısından sağlık iletişimi. C.Ü. Tı p Fakültesi Dergisi, 25(4):45-7

11 Aslı ÇETİN Nigar VARDI Doğan ORMAN DENEYSEL DİYABETİN SIÇAN KALP DOKUSUNDA MEYDANA GETİRDİĞİ HİSTOLOJİK DEĞİŞİKLİKLER ÜZERİNE AMİNOGUANİDİNİN İYİLEŞTİRİCİ ETKİLERİ Aslı ÇETİN 1, Nigar VARDI 1, Doğan ORMAN 1 1 İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi, Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı, Malatya Amaç: Bu çalışma, Streptozotosin ile deneysel diyabet oluşturulan sıçanlarda kalp dokusunda meydana gelen histolojik değişiklikler üzerine aminoguanidinin olası iyileştirici etkilerinin gösterilmesi amacıyla planlandı. Materyal- Metod: Çalışmada 32 adet Sprague Dawley erkek sıçan kullanıldı. Deneyde kullanılan sıçanlar her bir grupta 8 adet olacak şekilde 4 gruba ayrıldı. Gruplar sırası ile Kontrol, Aminoguanidin, Diyabet ve Diyabet + Aminoguanidin olarak belirlendi. Deneysel diyabet, tek doz Streptozotosin in intraperitoneal uygulanması ile oluşturuldu. Hematoksilen-Eozin, Masson Trikrom ve Toluidin Blue ile boyanan kesitler, Leica DFC 280 ışık mikroskobu ve Leica Q Win Plus analiz sistemi kullanılarak incelendi. Bulgular: Kontrol ve Aminoguanidin grubunda kalp kası normal histolojik görünümde izlendi. Diğer yandan diyabet grubunda kalp kası hücrelerinde myofibril kaybı, eozinofilik sitoplazmalı ve piknotik nükleuslu hücreler, intrasitoplazmik vakuolizasyon ve konjesyon gözlendi. Ayrıca bu grupta Masson trikrom boyama metoduyla kas lifleri arasındaki kollajen lif yoğunluğunun ve kardiyak dokudaki toluidin blue boyama metoduyla mast hücrelerinin sayısının kontrol grubuna göre istatistiksel olarak önemli derecede arttığı tespit edildi. Aminoguanidin ile tedavi edilen grupta ise diyabetin neden olduğu myosit hasarında belirgin derecede azalma gözlendi. Diyabet grubunda izlenen kollajen lif yoğunluğundaki ve mast hücre sayısındaki artışın da bu grupta istatistiksel olarak önemli derecede azaldığı saptandı. Sonuç: Sonuç olarak bu çalışma, Streptozotosin ile deneysel diyabet oluşturulmuş sıçanların kalp dokusunda oluşan mikroskobik hasarın selektif nitrik inhibisyonu yapan ve antioksidan özellikleri bilinen aminoguanidin uygulaması ile azaldığını göstermektedir. Anahtar kelimeler: Aminoguanidin, diabet, kalp, sıçan, Streptozotosin. AMELIORATING EFFECTS OF AMINOGUANIDINE AGAINST IN THE HISTOLOGICAL ALTERATIONS OF RAT HEART IN EXPERIMENTAL DIABETES Objective: This study was planned to investigate beneficial effects of aminoguanidine on heart tissues of Streptozotocin - induced diabetic rats. Materials and Methods: 32 male Sprague Dawley rats were divided into 4 groups. Groups: Control, Aminoguanidine (1 gr/l in water for 10 weeks), Diabetes and, Diabetes + Aminoguanidine. The animals in group diyabet and diyabetes + aminoguanidine were made diabetic by intraperitoneal injection of Streptozotocin. At the end of the study, hearts were removed. The tissue samples were fixed in 10% formalin, were processed by tissue preperation techniques and were embedded in paraffin. Tissue blocks were sectioned at a thickness of 4 µm mounted on slides stained with The sections were stained with Hematoxylen- Eosin, Masson s Trichrome and Toluidine Blue and examined under a Leica DFC280 light microscope by Leica Q Win and Image Analysis System (Leica Micros Imaging Solutions Ltd.; Cambridge, U.K). Results: The heart muscle sections from control and aminoguanidine groups were normal histological appearence. On the other hand we observed myofibril loss in cardiac muscle cells, eosinophilic cytoplasm and pyknotic nuclei cells, intracytoplasmic vacuolization and congestion in Diabetes group. In addition to this, we detected increase of density of collagen fibers between muscle fibers of the cardiac tissue and the number of mast cells stained with toluidine blue were significantly increased in diabetes group than control group. In aminoguanidine treated group, myosit damage caused by diabetes was significantly reduced. The density of collagen fibers and the increase in the number of mast cells observed in Diabetes group were significantly decreased in this group as statistical analysis. Conclusion: In conclusion, we observed decrease of microscopic damage of heart tissue in Streptozotocin induced diabetic rats with the application of aminoguanidine is known that inhibition of nitric oxide and antioxidant properties. Key Words: Aminoguanidine, diabetes, heart, rat, Streptozotocin.

12 DENEYSEL DİYABETİN SIÇAN KALP DOKUSUNDA MEYDANA GETİRDİĞİ HİSTOLOJİK DEĞİŞİKLİKLER ÜZERİNE AMİNOGUANİDİNİN İYİLEŞTİRİCİ ETKİLERİ DENEYSEL DİYABETİN SIÇAN KALP DOKUSUNDA MEYDANA GETİRDİĞİ HİSTOLOJİK DEĞİŞİKLİKLER ÜZERİNE AMİNOGUANİDİNİN İYİLEŞTİRİCİ ETKİLERİ Diyabet, pankreasın insülin salgısında azalma ya da etkisindeki yetersizlik sonucu oluşan ve hiperglisemi ile kendini gösteren metabolik bir hastalıktır (1). Diyabet damar, böbrek ve göz gibi organizmanın çeşitli organlarını etkileyen komplikasyonların gelişiminde önemli rol oynamaktadır. Diyabetle ilgili morbidite ve mortaliye yol açan nedenlerden biri de kardiyovasküler komplikasyonlardır (2). Yapılan klinik ve deneysel çalışmalar, diyabetin miyokardiyal disfonksiyon, ventriküler dilatasyon (3) ve koroner ateroskleroz gibi kardiyak bozukluklara neden olduğunu göstermiştir (4,5). Diyabetin neden olduğu kardiyomyopatinin patogenezisi henüz kesin olarak tanımlanamadığı için diyabetik kalp hastalıklarının önlenmesinde ve tedavisinde spesifik bir ilaç geliştirilememiştir (3). Son yıllarda diyabetin neden olduğu komplikasyonların gelişmesinde en önemli neden olarak oksidatif stres gösterilmektedir. Sağlıklı bireylerde antioksidanlar ve serbest radikaller arasında bir denge bulunmaktadır. Hiperglisemide glukoz ototoksikasyonu ve protein glikozilasyonu ile serbest radikallerin oluşum hızının artması bu dengeyi bozarak oksidatif strese neden olmaktadır (6). Bir phenyl hidrazine bileşiği olan aminoguanidin (AG) inducible nitrik oksit sentezi (İnos) ni selektif olarak inhibe ederek nitrik oksit (NO) üretimini azaltır (7). Ayrıca non enzimatik glikozilasyon bölgelerine bağlanan daimin oksidazı inhibe eder ve reaktif karbonil parçalarını yakalayarak daha ileri glikozilasyon ürünlerininin oluşumunu önler. Bunlara ek olarak yapılan bazı çalışmalarda AG ın peroksinitrit gibi radikalleri süpürücü etkisi ile de antioksidan özellikleri olduğu bildirilmiştir (6, 8). Bu çalışmada, streptozotosin (STZ) ile deneysel diyabet oluşturulan sıçanlarda kalp dokusunda meydana gelen histolojik değişiklikler üzerine aminoguanidinin olası iyileştirici etkilerinin histolojik yöntemlerle araştırılması amaçlanmıştır. GEREÇ VE YÖNTEMLER Çalışmada İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Deney Hayvanları Araştırma Merkezinden temin edilen Sprauge- Dawley cinsi, ağırlıkları gr arasında 32 adet erkek sıçan kullanıldı. Deneyde kullanılan sıçanlar her bir grupta 8 adet olacak şekilde 4 gruba ayrıldı. Gruplar sırası ile; Kontrol, Aminoguanidin (AG), Diyabet (D) ve Diyabet + Aminoguanidin (D+AG) olarak belirlendi. Diyabet oluşturulacak D ve DAG grubundaki sıçanlara 450 mg Streptozotosin (STZ) (Sigma, USA), 10 cc distile su içerisinde çözülerek (45 mg/kg tek doz), hayvan ağırlıklarına göre intraperitonal (i.p) olarak enjekte edildi. D ve DAG gruplarına uygulanan STZ enjeksiyonundan 72 saat sonra tekrar kan alınıp, (Accu Chek Glukometre - Roche) glukometreyle kan glikoz seviyeleri ölçüldü. Kan glikoz seviyeleri 270 mg/dl ve üzerinde olanlar çalışmaya dahil edildi. AG, sıçanlara çeşme suyu içerisinde 1 gr/l doz oranında, iyice çözülerek hazırlandı ve her gün aynı saatte deneklere verildi. 10 haftalık deney süresinde; tüm hayvanlar standart sıçan yemi ve AG verilen gruplar dışındakiler normal içme suyu aldılar. Sıçanların günlük içme suyu tüketimleri mezur ile ölçülüp, her sıçanın bir günde tükettiği ortalama AG miktarı mg olarak hesaplandı. Deney süresi sonunda ketamin/ksilazin anestezisi altında sıçanların kalp dokuları alınarak %10 luk formaldehit içerisinde tespit edildi. Alınan doku örnekleri rutin doku takip işlemlerinden geçirildi ve parafine gömüldü. Elde edilen bloklardan mikrotomla (Leica RM 2245) 4 µm kalınlığında kesitler alındı. Kesitlere Hematoksilen- Eozin, Masson Trikrom ve

13 Aslı ÇETİN Nigar VARDI Doğan ORMAN Toluidin Blue boyama yöntemleri uygulandı. Hazırlanan preparatlar Leica DFC 280 ışık mikroskobu ve Leica Q Win Plus analiz sistemi kullanılarak incelendi. HİSTOLOJİK DEĞERLENDİRME: Kesitler histolojik olarak; kalp kasında miyofibril kaybı, intrasitoplazmik vakuolizasyon, eozinofilik boyanmış ve piknotik nükleuslu hücreler ve konjesyon açısından incelendi. Histolojik değerlendirme için hazırlanan preparatlardan X20 lik büyütmede 10 alan değerlendirildi. Değişiklikler, histolojik hasarın şiddetine göre yok 0, hafif 1, orta 2 ve şiddetli 3 olarak skorlandı. Maksimum skor 12 olarak belirlendi. Her bir grubun skorlaması yapıldı ve her grup için ortalama değerler saptandı. Toluidin blue ile boyanan preparatlarda, X40 büyütmede rastgele 10 alanda mast hücreleri sayılıp, ortalamaları alındı ve istatistiksel İSTATİSTİKSEL DEĞERLENDİRME: İstatistiksel değerlendirmeler SPSS 13.0 programı ile Kruskal Wallis Varyans Analizi ve Mann Whitney U testi kullanılarak yapıldı. Grup içindeki değişim testi ise Wilcoxon eşleştirilmiş iki örnek testi ile yapıldı. Tüm sonuçlar ortalama standart hata olarak ifade edildi ve P<0.05 istatistiksel olarak anlamlı bulundu. BULGULAR KAN GLİKOZ DEĞERLERİ Diyabet (D) grubundaki sıçanlarda STZ enjeksiyonundan (72 saat sonra) deneyin sonuna kadar hiperglisemi gözlendi. Diğer yandan D+AG grubunda, D grubuna göre başlangıç- sonuç kan glikoz seviyeleri açıdan değerlendirildi. Masson trikrom ile boyanan farkı açısından istatistiksel olarak anlamlı bir azalma preparatlar fibrozis yönünden değerlendirildi (0: fibrozis yok, 1: kesitteki alanın %25'inden azında saptandı (P=0.001). Sıçanların deneyin başlangıç ve sonundaki kan glikoz değerleri Tablo I de verildi fibrozis var, 2: kesitteki alanın %25-50'sinde fibrozis var, 3: kesitteki alanın %50'sinden fazlasında fibrozis var). Tablo I: Grupların başlangıç-sonuç kan-glikoz değerleri. GRUPLAR PARAMETRELER K (n=8) AG (n=8) D (n=8) DAG Başlangıç kan-glikoz (mg/d 128.6± ± ± ±6.1 (n=8) Final kan-glikoz (mg/dl) 154.4± ± ± ±7.8 Kan-glikoz farkları (mg/dl) 25.7± ± ± ±8.5 P Değerleri GRUPLAR KAN- GLUKOZ FARKLARI K-D 0,001 K- DAG 0,05 (FY) D- DAG 0,001 AG- DAG 0,05 (FY) Not: K: Kontrol grubu, AG: Aminoguanidin grubu, D: Diyabet grubu, DAG: AG verilmiş diyabet grubu. n: Sıçan sayısı : Başlangıç-sonuç farkları FY: Fark yok.

14 DENEYSEL DİYABETİN SIÇAN KALP DOKUSUNDA MEYDANA GETİRDİĞİ HİSTOLOJİK DEĞİŞİKLİKLER ÜZERİNE AMİNOGUANİDİNİN İYİLEŞTİRİCİ ETKİLERİ metoduyla kas lifleri arasında yeşil olarak boyanan kollajen liflerin yoğunluğunun kontrol grubuna göre HİSTOLOJİK BULGULAR: Kontrol ve Aminoguanidin Grupları: Kontrol grubunun kalp kası normal histolojik görünümde izlendi (Resim 1A). Aminoguanidin verilen grupta da kalp kası (Resim 1B) kontrol grubuna benzer arttığı gözlendi (1,54 ± 0,83)(Resim 4A). Toluidin blue boyama metoduyla mavi-mor renkte boyanan granülleriyle ayırt edilen mast hücrelerinin sayısı kontrol grubuna göre istatistiksel olarak önemli derecede artmıştı (2,69 ± 1,34)(Resim 4C) (p<0.0001). özellikler göstermekteydi. Kontrol grubunda (Resim Diyabet + Aminoguanidin Grubu: 1C) mast hücre sayısı 1,09 ± 1,15, aminoguanidin grubunda (Resim 1D) ise 1,2 0 ± 1,04 olarak tespit edildi. Diyabet Grubu: Aminoguanidin ile tedavi edilen grupta eozinofilik boyanmış ve piknotik nükleuslu hücrelerin diyabet grubuna göre azaldığı gözlendi (Resim 3A). İntrasitoplazmik vakuoller de nadir olarak izlendi Diyabet oluşturulan grupta bazı kalp kası hücrelerinde (Resim 3B). Masson Trikrom boyama metodu ile belirgin myofibril kaybı olduğu gözlendi (Resim 2A). Ayrıca diyabetik sıçanların kesitlerinde normal kalp kası dokusundan, yoğun asidofil sitoplazması ve piknotik nükleusları ile ayırt edilen kas hücre grupları izlendi (Resim 2B). Bazı kas liflerinde farklı büyüklüklerde izlenen intrasitoplazmik vakuoller dikkat çekiciydi (Resim 2B, 2C). Diğer bir bulgu konjesyon olarak değerlendirilen eritrositlerle dolu venlerin boyanmış preparatlarda, kollajen lif yoğunluğunun (1,04 ± 0,77) diyabet grubuna göre istatistiksel olarak önemli derecede azaldığı tespit edildi (Resim 4B). Toluidin blue boyama metodu ile boyanmış kesitlerde ortalama mast hücre sayısı (1,67 ± 1,28) diyabet grubuna göre istatistiksel olarak anlamlı derecede azalmıştı (Resim 4D) ( p<0,0001). Grupların histolojik skor, fibrozis ve mast hücre sayıları Tablo 2 de verildi. izlenmesiydi (Resim 2D). Masson trikrom boyama Tablo 2: Grupların semiquantatif olarak histolojik değerlendirilmesi Gruplar Kollajen lif yoğunluğu Mast hücre sayısı Histolojik 1- Kontrol 0,36 ± 0,58 1,09 ± 1,15 skor 0,08 ± 0,27 2- AMG 0,44 ± 0,60 1,20 ± 1,04 2,16 ± 1,06 3- DM 1,54 ± 0,83 2,69 ± 1,34 6,53 ± 1,28 4- DM+ AG 1,04 ± 0,77 1,67 ± 1,28 3,86 ± 1,33 p<0, ,4 1-3,4 1-3,4 3-1,2,4 3-1,2,4 3-1,2,4

15 Aslı ÇETİN Nigar VARDI Doğan ORMAN HİSTOLOJİK BULGULAR: Resim 1: Kontrol ve AG grubu: (A, B) Kalp kasının normal histolojik görünümü, Masson trikromx40; (C,D) Mast hücreleri (oklar), Toluidin blue X40.

16 DENEYSEL DİYABETİN SIÇAN KALP DOKUSUNDA MEYDANA GETİRDİĞİ HİSTOLOJİK DEĞİŞİKLİKLER ÜZERİNE AMİNOGUANİDİNİN İYİLEŞTİRİCİ ETKİLERİ Resim 2: Diyabet grubu: (A) Kalp kası hücrelerinde myofibril kaybı H-E X40 ;(B) eozinofilik boyanmış ve piknotik nükleuslu hücreler (oklar) H-E X20; (C) intrasitoplazmik vakuolizasyon (oklar) H-E X40; (D) konjesyon (oklar) H-E X20. Resim 3: D+AG grubu: (A) eozinofilik ve piknotik nükleuslu hücreler (beyaz oklar) ve intrasitoplazmik vakuolizasyon (siyah oklar) D grubuna göre daha az gözlenmekte H-EX20, (B) D grubuna göre myofibril kaybında ve konjesyonda azalma (oklar) H-EX40.

17 Aslı ÇETİN Nigar VARDI Doğan ORMAN Resim 4: D ve D+AG grubu: D grubunda (A) kollajen lif yoğunluğunun D+AG (B) grubuna göre arttşı, Masson trikrom X20. D+AG grubunda (D) mast hücre sayısının D grubuna (C) göre azalması, Toluidin blue X40.

18 DENEYSEL DİYABETİN SIÇAN KALP DOKUSUNDA MEYDANA GETİRDİĞİ HİSTOLOJİK DEĞİŞİKLİKLER ÜZERİNE AMİNOGUANİDİNİN İYİLEŞTİRİCİ ETKİLERİ TARTIŞMA Bu çalışmada; deneysel diyabet oluşturulan sıçanların kalp kasında meydana gelen hasar üzerine aminoguanidinin tedavi edici özellikleri histokimyasal yöntemlerle araştırıldı. Çalışmalarda sıçanlarda diyabet modeli oluşturmak için Streptomyces achromogenes tarafından üretilen bir antibiyotik olan STZ ortalama mg ve tek doz olarak kullanılmaktadır. (6, 9, 10). Biz de çalışmamızda STZ yi 45 mg/kg ve tek doz olarak uyguladık. Streptozotosin, pankreasta serbest radikal temizleyicisi olan superoksit dismutazı inhibe eder ve böylece serbest radikallerin birikmesi sonucu β hücreleri yıkıma uğrar. (11). Çalışmada STZ enjeksiyonunun 3. gününden deneyin sonuna kadar, D grubunda hiperglisemi izlendi. AG ile tedavi edilen grupta ise, kan-glikoz değerleri D grubuna göre anlamlı olarak azalmıstı. Bu sonuçlar, diyabetik sıçanlara uygulanan 8 haftalık AG tedavisinin plazma glikoz seviyeleri üzerinde anlamlı bir azalmaya neden oldugunu bildiren Liptowa ve Vardı ile uyumludur (6). STZ kullanılarak oluşturulan deneysel diyabet modellerinde, sıçanların kalp kası hücrelerinde myofibrillerde hasar, lipid hücrenin asidoza gitmesi sonucu çeşitli enzimleri aktive olmaktadır. Aktive olan enzimlerin yapısal ve enzimatik sitoplazma proteinlerini denatüre etmesi sonucu, ortama verilen bazik gruplar, asit boyalara (eozin) affinite göstererek sitoplazmanın asidofilik boyanmasına neden olmaktadırlar (17). Diyabette myokardiyal hücre ölümünün mekanizması ile ilgili yapılan çalışmalarda oksidatif stresin (18) önemli bir rol oynadığı bildirilmiştir. Hücrenin strese karşı verdiği ilk yanıt intrasitoplazmik vakuollerle karakterize hidropik değişikliklerdir (17, 19). Hücre membran permeabilitesinin bozulduğu, iyon ve sıvı homeostazını sürdürmede yetersiz kaldığı durumlarda ortaya çıkmaktadır (17). Okruhlicova L ve ark. diyabetik erkek sıçanların myokardiyal hücre sitoplazmalarında vakuollerin şekillendiğini ve sarkoplazmik retikulumun azaldığını göstermişlerdir (20). Çalışmamızdaki diyabet oluşturulan grupta kalp kası hücrelerinde sitoplazma içerisinde irili ufaklı pek çok vakuol gördük. Mast hücreleri, kalp dokusunda kalp kası hücreleri ile yakınındaki kan damarları arasında yerleşim göstermektedir. Bunun yanı sıra mast hücreleri koronerlerin adventisyasında da birikimi ve çekirdekte kromatin kondensasyonu gibi dejeneratif tespit edilmiştir (21). Patella ve ark. dilate ve iskemik değişiklikler olduğu bildirilmiştir (12-14). Harackova ve Murphy, STZ ile oluşturulan diyabet modelinde sıçanlarda 8-10 haftalık süreçte, ventriküler kalp kası hücrelerinde minimal kardiyomyopatilerde mast hücre sayısının arttığını bildirmektedir (22). Biz de çalışmamızda toluidin blue ile boyanan preparatlarda diyabet grubunda mast hücre sayısının kontrollere düzeyde değişiklik olduğunu savunmuşlardır (15). Cai ve ark. göre istatistiksel olarak arttığını saptadık. Mast hücrelerinin mg/kg STZ enjeksiyonu ile erkek sıçanlarda oluşturduğu diyabet modellerinde, 12 hafta sonunda miyokard tabakasında incelme gözlemlemişlerdir (16). Biz de çalışmamızda D grubunda kalp kasında eozinofilik sitoplazmalı ve piknotik nükleuslu hücreler, sarkoplazmada miyofibril kaybı gözlemledik. Eozinofilik sitoplazmalı myokardiyal hücrelerin koagülasyon nekrozuna giden hücreler olduğu gösterilmiştir. Bu tip hücreler, genelde iskemi ya da kimyasal hasar gibi stresler sonucu ortaya çıkmaktadır ve nekrozun kalp kasındaki erken bulguları olarak değerlendirilmektedir (17). Hücre içi ph seviyesinin düşmesi ve kardiyak fibroblastları stimüle ederek kollajen üretimini arttırdığı bildirilmektedir (23). Ayrıca mast hücreleri kimaz, TGF-β salgılayarak ve anjiotensin II yi artırarak fibroziste etkili olmaktadır. Bahçeci ve ark. diyabetin akut dönemde kalp kası hücrelerinde minimal düzeyde fibrozise neden olduğunu ve kalp dokusunun hastalığın erken dönemlerinden itibaren etkilenmeye başladığını göstermişlerdir (24). Bizim çalışmamızda da diyabetik sıçanların kalplerinde kollajen lif yoğunluğu belirgin derecede artmıştı. Çalışmamızda AG verilmesinin, deneysel diyabet oluşturulan sıçanların kalp kasında görülen myofibril kaybını, eozinofilik 8

19 Aslı ÇETİN Nigar VARDI Doğan ORMAN boyanmış ve piknotik nükleuslu hücrelerin yoğunluğunu ve intrasitoplazmik vakuolizasyonun şiddetini azalttığı izlendi. Yüksek glukoz seviyelerinin neden olduğu myosit nekrozuna karşı AG nin koruyucu etkileri gösterilmiştir. AG, reaktif bir oksidan olan peroksinitriti (ONOO -) ve hidrojen peroksit (H2O2) türevi hidroksil radikallerini (OH -) direk süpürücü Sonuç olarak bu çalışma, STZ ile deneysel diyabet oluşturulmuş sıçanların kalp dokusunda oluşan hasarların, antioksidan etkisi olduğu bilinen AG uygulaması ile azaldığını göstermektedir. AG nın tedavi edici mekanizmasını anlamak için daha ileri çalışmalara ve klinik denemelerin yapılmasına ihtiyaç duyulmaktadır. etkiye sahiptir. Böylece hücre içerisindeki oksidan düzeylerini azaltmakta ve kardiyak myositleri, STZ ye bağlı olarak ortaya çıkan oksidatif strese karşı korumaktadır (25, 26). AG nin diyabetik kalp hasarına karşı iyileştirici etki mekanizmalarından biride selektif bir İnos inhibitörü olmasıdır. Ag, İnos inhibisyonuyla vasküler permeabiliteyi düzenlemektedir (26). Adams ve ark., NOS izoformlarını inhibe ettikleri çalışmalarında, selektif bir inos inhibitörü olan AG nin nonselektif enos inhibitörü L-NAME ile tedavi edilen gruplara göre miyokardiyal fonksiyonları daha anlamlı bir şekilde iyileştirdiğini göstermiştir (27). Ayrıca kollajen lif yoğunluğunun da D+AG grubunda D grubuna göre istatistiksel olarak önemli derecede azaldığı gözlendi. Güçlü bir antioksidan olan AG nin diyabette olası komplikasyonlara karşı yararlı etkileri olduğu farklı hayvan modellerinde gösterilmiştir (28). Vadla GP ve ark. (25) 100 mg/kg STZ verilen farelerin kalp dokusunda izlenen kollajen birikiminin AG uygulamasıyla önemli derecede azaldığını bildirmişlerdir. Kardiyak fibrozis kollajen fibrillerin artması ve kontraktil fonksiyonun azalması ile karakterizedir. Yapılan çalışmalarda diyabette izlenen kalp dokusundaki kollajen birikiminde metalloproteaz 2 ve 9 un önemli rol oynadığı gösterilmektedir (29-31). AG nin anti fibrotik etkisinin de muhtemelen metalloproteaz 2 ve 9 un aktivitesini değiştirmesine bağlı olduğu düşünülmektedir (25). Diğer yandan, yüksek glikozun neden olduğu serbest radikallerin ve inflamatuar sitokinlerin, kardiyak fibroblastlardan kollajen üretimini arttırdığı bildirilmektedir. AG, serbest radikalleri süpürücü etkisi ile de oksidatif strese bağlı olarak gelişen kollajen üretimini inhibe etmiş olabilir (25). 9

20 DENEYSEL DİYABETİN SIÇAN KALP DOKUSUNDA MEYDANA GETİRDİĞİ HİSTOLOJİK DEĞİŞİKLİKLER ÜZERİNE AMİNOGUANİDİNİN İYİLEŞTİRİCİ ETKİLERİ KAYNAKLAR: 1- Yenigün M, Altuntaş Y. Her Yönüyle Diabetes Mellitus, 2. Baskı. İstanbul: Nobel Tıp Kitapevleri; s Li Y, Ma J, Zhu H, Singh M, Hill D, Greer PA, Arnold JM, Abel ED, Peng T. Targeted inhibition of calpain reduces myocardial hypertrophy and fibrosis in mouse models of type 1 diabetes. Diabetes 2011 Nov ;60(11): Guan SJ, Ma ZH, Wu YL, Zhang JP, Liang F, Weiss JW, Guo QY, Wang JY, Ji ES, Chu L. Long term administration of fasudil improves cardiomyopathy in streptozotocin-induced diabetic rats. Food Chem Toxicol 2012 June; 50(6): Shaper LM, Howart AP, Calter MM. Left-ventricular function in diabetes mellitus. I. Methodology and prevalance and spectrum of abnormalities. Br Heart J 1981; 45: Penpragkul S, Schaible T, Yipinstoi T et al. The effects of diabetes on performance and metabolism of rat hearts. Circ Res 1980; 47: Vardı N, Iraz M, Gül M, Öztürk F, Uçar M, Otlu A. Diyabetin böbreklerde neden olduğu histolojik değişiklikler üzerine aminoguanidinin iyileştirici etkileri. Türkiye Klinikleri Tıp Bilimleri 2006; 26: Polat A, Parlakpinar H, Taşdemir S, Çolak C, Vardi N, Uçar M, et al. Protective role of aminoguanidine on gentamicin-induced acute renal failure in rats. Acta histochemica 2006; 108: Ihm SH, Yoo HJ, Park SW, Ihm J. Effect of aminoguanidine on lipid peroxidation in streptozotocin induced diabetic rats. Metabolism 1999; 48: Wyllie A, Duvall E. Cell injury and death. In: Mc-Gee JOD, Isoocson PG, Wright NA ed(s).oxford textbook of pathology. Oxford University Press, New York, 1992; Okruhlicova L, Sotnikova R, Stefek M et al. L-arginine reduces structural remodeling in the diabetic rat myocardium. Methods Find Exp Clin Pharmacol. 2002; 24: Akgül A, Ünal O, Kervan Ü. Mast hücrelerinin kalp hastalıkları ve cerrahisindeki rolü. Türkiye Klinikleri J Med Sci 2011; 31(4). 22- Patella V, Marinò I, Arbustini E, Lamparter- Schummert B, Verga L, Adt M, et al. Stem cell factor in mast cells and increased mast cell density in idiopathic and ischemic cardiomyopathy. Circulation 1998;97: de Almeida A, Mustin D, Forman MF, Brower GL, Janicki JS, CarverW. Effects of mast cells on the behaviour of isolated heart fibroblasts: modulator of collagen remodeling and gene expression. J Cell Physiol 2002;19: Bahçeci S, Canoruç N, Nergis Y, Söker S, Gökalp D, Akbalık ME, Tutşi Y. Alloksan ile oluşturulan deneysel diyabetin kardiyo-vasküler sistem üzerindeki akut etkilerinin ışık mikroskobik düzeyde incelenmesi. Dicle Tıp Dergisi 2007; 34(2): Vadla GP, Vellaichamy E. Anti fibrotic cardio protective efficacy of aminoguanidine against streptozotocin induced cardiac fibrosis and high glucose 9- Vardı N, Iraz M, Öztürk F, Ucar M, Gül M, Eşrefoğlu M, Otlu A. Deneysel diyabetin sıçan böbreklerinde meydana getirdiği histolojik değişiklikler üzerine induced collagen up regulation in cardiac fibroblasts. Chemico- Interactions 2012; 197: Biological melatoninin iyileştirici etkileri. İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 2005;12(3): Öztürk F, Gül M, Ağkadir M, Yağmurca M. Deneysel diyabetin sıçan testislerinde meydana getirdiği histolojik değişiklikler. Türkiye Klinikleri Tıp Bilimleri 2002;22: Endotel. İzmir Tabip Odası Tıpta Temel Bilimler Kolu Sonbahar Okulu, Zhu XX, Zhou XP, Zhong XL et al. Streptozotocin induced cardiomyopathy in diabetic rats. Chin Med J (Engl).1993; 106: Seager MJ, Singal PK, Orchard R et al. Cardiac cell damage: a primary myocardial disease in streptozotocin induced chronic diabetes. Br J Exp Path.1984; 65: Cai F. Studies of enzyme histochemistry and ultrastructure of the myocardium in rats with streptozotocininduced diabetes. Zhonghua Yi Xue Za Zhi.1989; 69: Harackova M, Murphy MG. Effects of chronic diabetes mellitus on the electrical and contractile activities, 45Ca2+ transport, fatty acid profiles and ultrastructure of isolated rat ventricular myocytes. Pflugers Arc 1988; 411: Cai F. Studies of enzyme histochemistry and ultrastructure of the myocardium in rats with streptozotocin-induced diyabetes. Zhonghua Yi Xue Za Zhi 1989; 69: Parlakpınar H, Örüm MH, Acet A. Aminoguanidin ve Kardiyovasküler Sistem. İnönü Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi 2012; 2: Adams JA, Wu D, Bassuk J, et al. Nitric oxide synthase isoform inhibition before whole body ischemia reperfusion in pigs: vital or protective? Resuscitation 2007; 74(3): Okamoto T, Okabe S. Inhibition of anti-fas antibody- induced hepatitis by aminoguanidine in mice. Eur J Pharmacol 2000; 403(3): H. Li, H. Simon, T.M. Bocan, J.T. Peterson, MMP/TIMP expression in spontaneously hypertensive heart failure rats: the effect of ACE- and MMPinhibition, Cardiovasc. Res. 2000; 46 (2): S. Heymans, B. Schroen, P. Vermeersch, H. Milting, F. Gao, A. Kassner, H. Gillijns, P. Herijgers, W. Flameng, P. Carmeliet, F. Van de Werf, Y.M. Pinto, S. Janssens, Increased cardiac expression of tissue inhibitor of metalloproteinase- 1 and tissue inhibitor of metalloproteinase-2 is related to cardiac fibrosis and dysfunction in the chronic pressure-overloaded human heart, Circulation 2005; 112(8): H.B. Kwak, J.H. Kim, K. Joshi, A. Yeh, D.A. Martinez, J.M. Lawler, Exercise training reduces fibrosis and matrix metalloproteinase dysregulation in the aging rat heart, FASEB J. 2011;25(3) Cotran RS, Kumar V, Collins T. Robbins Pathologic Basis of Disease. Saunders Company.1999; Li Z, Zhang T, Dai H, et al. Involvement of endoplasmic reticulum stress in myocardial apoptosis of streptozocin-induced diabetic rats. J Clin Biochem Nutr. 2007;41(1):