Prof. Dr. Orhan DOĞAN ATATÜRK. İLKELERİ ve. (XIX.- XX. Yüzy l Türkiye Tarihi)

Transkript

1 Prof. Dr. Orhan DOĞAN ATATÜRK İLKELERİ ve İNKILÂP TARİHİ (XIX.- XX. Yüzy l Türkiye Tarihi) Düzenlenmiş Haliyle 4. Bask Osmanlı Devleti nin Son Dönemi Anadolu nun Paylaşılması, İşgaller, Siyasi ve Askeri Gelişmeler Milli Mücadele Dönemi Türkiye Cumhuriyeti nin Kuruluşu Türk İnkılâbı Atatürk Dönemi Türkiye Cumhuriyeti nin İç ve Dış Politikası Atatürk Dönemi Sonrası 1980 Yılına Kadar Geçen Tarihi Süreçte Türkiye Cumhuriyeti nin İç ve Dış Politikası Beta

2 Yayın No : 2955 Eğitim Dizisi : Baskı - Eylül İSTANBUL ISBN Copyright Bu kitabın bu basısı için Türkiye deki yayın hakları BETA Basım Yayım Dağıtım A.Ş. ye aittir. Her hakkı saklıdır. Hiçbir bölümü ve paragrafı kısmen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz. Normal ölçüyü aşan iktibaslar yapılamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Baskı -Cilt : Pasifik Ofset (Sertifika No: 12027) Cihangir Mah. Güvercin Cad. No: 3 Baha İş Merkezi A Blok Avcılar/İSTANBUL Tel: (0212) Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi isimli bu çalışmanın basımına Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Yönetim Kurulu nun tarih ve 2008/32 sayılı oturumunda alınan 9,10 nolu kararları ile izin verilmiştir. Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. (Sertifika No: 16138) Narlıbahçe Sok Damga Binası No: 11 Cağaloğlu - İSTANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212)

3 Bu çalışmayı, sevgili eşim ve çocuklarıma ithaf ediyorum. Orhan DOĞAN

4

5 İSTİKLAL MARŞI Korkma! Sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak, Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; O benimdir, o benim milletimindir ancak. Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilal! Kahraman ırkıma bir gül; ne bu şiddet, bu celal? Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helal... Hakkıdır, Hakk a tapan milletimin istiklal. Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım, Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım. Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım, Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım. Garbın afakını sarmışsa çelik zırhlı duvar, Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, Medeniyet dediğin tek dişi kalmış canavar? Arkadaş! Yurduma alçakları uğratma sakın, Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın. Doğacaktır sana vadettiği günler Hakk ın, Kim bilir, belki yarın belki yarından da yakın Bastığın yerleri toprak diyerek geçme, tanı, Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı. Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı, Verme, dünyaları alsan da bu cennet vatanı. Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda? Şüheda fışkıracak, toprağı sıksan şüheda. Canı, cananı, bütün varımı alsın da Hüda, Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda.

6 VI Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ruhumun senden İlahî, şudur ancak emeli: Değmesin mabedimin göğsüne namahrem eli. Bu ezanlar ki şehâdetleri dinin temeli, Ebedî, yurdumun üstünde benim inlemeli. O zaman vecd ile bin secde eder, varsa taşım, Her cerihamdan, İlahî, boşanıp kanlı yaşım, Fışkırır ruh-ı mücerred gibi yerden naaşım, O zaman yükselerek arşa değer belki başım. Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilal! Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helal. Ebediyen sana yok, ırkıma yok izmihlal. Hakkıdır, hür yaşamış bayrağımın hürriyet; Hakkıdır, Hakk a tapan milletimin istiklal. Mehmet Akif ERSOY

7 ATATÜRK ÜN TÜRK GENÇLİĞİNE HİTABESİ Ey Türk gençliği! Birinci vazifen; Türk istiklalini, Türk cumhuriyetini, ilelebet muhafaza ve müdafaa etmektir. Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel, senin en kıymetli hazinendir. İstikbalde dahi, seni, bu hazineden mahrum etmek isteyecek, dâhilî ve haricî bedhahların olacaktır. Bir gün, istiklal ve cumhuriyeti müdafaa mecburiyetine düşersen, vazifeye atılmak için içinde bulunacağın vaziyetin imkân ve şeraitini düşünmeyeceksin. Bu imkân ve şerait, çok namüsait bir mahiyette tezahür edebilir. İstiklal ve cumhuriyetine kastedecek düşmanlar, bütün dünyada emsali görülmemiş bir galibiyetin mümessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatanın bütün kaleleri zapt edilmiş, bütün tersanelerine girilmiş, bütün orduları dağıtılmış ve memleketin her köşesi bilfiil işgal edilmiş olabilir. Bütün bu şeraitten daha elim ve daha vahim olmak üzere, memleketin dâhilinde iktidara sahip olanlar, gaflet, dalalet ve hatta hıyanet içinde bulunabilirler. Hatta bu iktidar sahipleri, şahsi menfaatlerini, müstevlilerin siyasi emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr u zaruret içinde harap ve bitap düşmüş olabilir. Ey Türk istikbalinin evladı! İşte, bu ahval ve şerait içinde dahi vazifen, Türk İstiklâl ve Cumhuriyetini kurtarmaktır. Muhtaç olduğun kudret, damarlarındaki asil kanda mevcuttur. Ankara, 20 Ekim 1927 Gazi Mustafa Kemal Atatürk

8 CUMHURİYETİN 10. YIL DÖNÜMÜ NEDENİYLE ATATÜRK ÜN NUTKU Türk Milleti! Kurtuluş Savaşına başladığımızın on beşinci yılındayız. Bugün Cumhuriyetimizin onuncu yılını doldurduğu en büyük bayramdır. Kutlu olsun! Bu anda, büyük Türk milletinin bir ferdi olarak, bu kutlu güne kavuşmanın en derin sevinci ve heyecanı içindeyim. Yurttaşlarım! Az zamanda çok ve büyük işler yaptık. Bu işlerin en büyüğü, temeli, Türk kahramanlığı ve yüksek Türk kültürü olan Türkiye Cumhuriyetidir. Bundaki muvaffakiyeti, Türk Milletinin ve onun değerli ordusunun bir ve beraber olarak, azimkârane yürümesine borçluyuz. Fakat yaptıklarımızı asla kâfi göremeyiz. Çünkü daha çok ve daha büyük işler yapmak mecburiyetinde ve azmindeyiz. Yurdumuzu, dünyanın en mamur ve en medeni memleketleri seviyesine çıkaracağız. Milletimizi, en geniş refah, vasıta ve kaynaklarına sahip kılacağız. Millî kültürümüzü, muasır medeniyet seviyesinin üstüne çıkaracağız. Bunun için, bizce zaman ölçüsü, geçmiş asırların gevşetici zihniyetine göre değil, asrımızın sürat ve hareket mefhumuna göre düşünülmelidir. Geçen zamana nispetle, daha çok çalışacağız. Daha az zamanda, daha büyük işler başaracağız. Bunda da muvaffak olacağımıza şüphem yoktur. Çünkü Türk milletinin karakteri yüksektir. Türk milleti çalışkandır. Türk milleti zekidir. Çünkü Türk milleti Millî birlik ve beraberlikle güçlükleri yenmesini bilmiştir. Ve çünkü Türk milletinin, yürümekte olduğu terakki ve medeniyet yolunda, elinde ve kafasında tuttuğu meşale, müspet ilimdir. Şunu da ehemmiyetle tebarüz ettirmeliyim ki, yüksek bir insan cemiyeti olan Türk milletinin tarihi bir vasfı da, güzel sanatları sevmek ve onda yükselmektir. Bunun içindir ki, milletimizin yüksek karakterini, yorulmaz çalışkanlığını, fıtri zekâsını, ilme bağlılığını, güzel sanatlara sevgisini, Millî birlik duygusunu mütemadiyen ve her türlü vasıta ve tedbirlerle besleyerek inkişaf ettirmek Millî ülkümüzdür. Türk milletine çok yaraşan bu ülkü, onu, bütün beşeriyette, hakiki huzurun temini yolunda, kendine düşen medeni vazifeyi yapmakta muvaffak kılacaktır. Büyük Türk milleti! On beş yıldan beri, giriştiğimiz işlerde muvaffakiyet vadeden çok sözlerimi işittin. Bahtiyarım ki, bu sözlerimin hiç birinde, milletimin hakkımdaki itimadını sarsacak bir isabetsizliğe uğramadım. Bugün, aynı iman ve katiyetle söylüyo-

9 rum ki, Millî ülküye, tam bir bütünlükle yürümekte olan Türk milletinin büyük millet olduğunu, bütün medeni âlem, az zamanda bir kere daha tanıyacaktır. Asla şüphem yoktur ki, Türklüğün unutulmuş büyük medeni vasfı ve büyük medeni kabiliyeti, bundan sonraki inkişafıyla, âtînin yüksek medeniyet ufkunda yeni bir güneş gibi doğacaktır. Türk milleti! Ebediyete akıp giden her on senede, bu büyük millet bayramını daha büyük şereflerle, saadetlerle, huzur ve refah içinde kutlamanı gönülden dilerim. Ne Mutlu Türküm Diyene! Ankara, 29 Ekim 1933 Gazi Mustafa Kemal Atatürk

10 MUSTAFA KEMAL ATATÜRK ( ) Ulu Önder Atatürk, 1881 yılında Selanik te doğdu. Babası Ali Rıza Efendi, annesi Zübeyde Hanım'dır. Baba tarafından dedesi Konya ve Aydın'dan Makedonya'ya yerleştirilmiş olup Kocacık Yörüklerinden Firari ya da Kırmızı Hafız lakaplı Ahmet Efendi dir. Annesi Zübeyde Hanım ise Selânik yakınlarındaki Langaza kasabasına yerleşmiş eski bir Türk ailesi olan Hacı Sofu ailesinden Feyzullah Ağanın kızıdır. Milis subaylığı, evkaf kâtipliği ve kereste ticareti yapan Ali Rıza Efendi, 1871 yılında Zübeyde Hanım'la evlendi. Küçük Mustafa öğrenim çağına gelince Hafız Mehmet Efendi'nin mahalle mektebinde öğrenime başladı. Daha sonra babasının isteğiyle Şemsi Efendi Mektebine geçti. Bu sırada babasını kaybetti (1888). Bir süre Rapla Çiftliği'nde dayısının yanında kaldıktan sonra Selanik e dönüp okulunu bitirdi. Selanik Mülkiye Rüştiyesi'ne kaydoldu. Kısa bir süre sonra 1893 yılında Askeri Rüştiye'ye girdi. Bu okulda Matematik Öğretmeni Mustafa Bey, onun ismine "Kemal" i ilave etti yıllarında Manastır Askeri İdadîsi ni bitirdi. İdadî yıllarında iken Selanik e gittiği sıralarda yabancı dil (Fransızca) bilgisini de geliştirmeye çaba gösterdi. Ardından İstanbul'da Harp Okulu nda öğrenime başladı yılında teğmen rütbesiyle mezun oldu. Harp Akademisine devam etti. 11 Ocak 1905 tarihinde yüzbaşı rütbesiyle Akademiyi tamamladı yılları arasında Şam'da 5. Ordu emrinde görev yaptı. 1907'de Kolağası (Kıdemli Yüzbaşı) oldu. Manastır'a III. Ordu'ya atandı. 19 Nisan 1909 tarihinde İstanbul'a giren Hareket Ordusu'nda Kurmay Başkanı olarak görev aldı yılında Fransa'ya gönderildi. Picardie Manevraları'na katıldı yılında İstanbul'da Genel Kurmay Başkanlığı emrinde çalışmaya başladı yılında İtalyanların Trablusgarp'a hücumu ile başlayan savaşta, Mustafa Kemal bir grup arkadaşıyla birlikte Tobruk ve Derne bölgesinde görev aldı. 22 Aralık 1911 tarihinde İtalyanlara karşı Tobruk Savaşı nı kazandı. 6 Mart 1912'de Derne Komutanlığına getirildi yılının Ekim ayında Balkan Savaşı başlayınca Mustafa Kemal, Gelibolu ve Bolayır'daki birliklerle savaşa katıldı. Dimetoka ve Edirne'nin geri alınışında büyük hizmetleri görüldü yılında Sofya Ateşemiliterliği ne atandı. Bu görevde iken 1914 yılında yarbaylığa yükseldi. Ateşemiliterlik görevi 1915 yılının Ocak ayında sona erdi. Bu sırada Birinci Dünya Savaşı başlamış, Osmanlı İmparatorluğu savaşa girmek zorunda kalmıştı. Mustafa Kemal 19. Tümeni kurmak üzere Tekirdağ'da görevlendirildi.

11 Mustafa Kemal Atatürk ( ) XI 1914 yılında başlayan Birinci Dünya Savaşı'nda, Mustafa Kemal Çanakkale'de bir kahramanlık destanı yazıp İtilaf Devletlerine "Çanakkale geçilmez!" dedirtti. 18 Mart 1915'te Çanakkale Boğazını geçmeye kalkan İngiliz ve Fransız donanması ağır kayıplar verince Gelibolu Yarımadası'na asker çıkarmaya karar verdiler. 25 Nisan 1915'te Arıburnu'na çıkan düşman kuvvetlerini, Mustafa Kemal'in komuta ettiği 19. Tümen Conkbayırı'nda durdurdu. Mustafa Kemal, bu başarı üzerine 1 Haziran 1915 te albaylığa yükseldi. İngilizler 6 7 Ağustos 1915'te Arıburnu'nda tekrar taarruza geçti. Anafartalar Grubu Komutanı Mustafa Kemal 9 10 Ağustos'ta Anafartalar Zaferini kazandı. Bu zaferi 17 Ağustos'ta Kireçtepe, 21 Ağustos'ta II. Anafartalar zaferleri takip etti. Çanakkale Savaşlarında yaklaşık şehit veren Türk milleti onurunu İtilaf Devletlerine karşı korumasını bilmiştir. Mustafa Kemal'in askerlerine "Ben size taarruzu emretmiyorum, ölmeyi emrediyorum!" emri cephenin kaderini değiştirmiştir. Mustafa Kemal, Çanakkale Savaşları'ndan sonra 1916 yılında Edirne ve Diyarbakır'da görev aldı. 1 Nisan 1916 tarihinde tümgeneralliğe yükseldi. Rus kuvvetleriyle savaşarak Muş ve Bitlis'in geri alınmasını sağladı. Şam ve Halep'- teki kısa süreli görevlerinden sonra 1917 yılında İstanbul'a geldi. Veliaht Vahdettin Efendi'yle Almanya'ya giderek cephede incelemelerde bulundu. Bu seyahatten sonra hastalandı. Viyana ve Karlsbad'a giderek tedavi oldu. 15 Ağustos 1918 tarihinde Halep'e 7. Ordu Komutanı olarak döndü. Bu cephede İngiliz kuvvetlerine karşı başarılı savunma savaşları yaptı. Mondros Mütarekesi'nin imzalanmasından bir gün sonra, 31 Ekim 1918'de Yıldırım Orduları Grubu Komutanlığına getirildi. Bu ordunun kaldırılması üzerine 13 Kasım 1918'de İstanbul'a gelip Harbiye Nezareti nde (Bakanlığında) göreve başladı. Mondros Mütarekesi'nden sonra İtilaf Devletleri'nin Osmanlı ordularını işgale başlamaları üzerine Mustafa Kemal, 9. Ordu Müfettişi olarak 19 Mayıs 1919'da Samsun'a çıktı. 22 Haziran 1919'da Amasya'da yayımladığı genelgeyle "Milletin istiklâlini yine milletin azim ve kararının kurtaracağını " ilan edip Sivas Kongresi'ni toplantıya çağırdı. 23 Temmuz - 7 Ağustos 1919 tarihleri arasında Erzurum, 4 11 Eylül 1919 tarihleri arasında da Sivas Kongresi'ni toplayarak vatanın kurtuluşu için izlenecek yolun belirlenmesini sağladı. 27 Aralık 1919'da Ankara'da heyecanla karşılandı. 23 Nisan 1920'de Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin açılmasıyla Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulması yolunda önemli bir adım atılmış oldu. Meclis ve Hükümet Başkanlığı na Mustafa Kemal seçildi. Türkiye Büyük Millet Meclisi, Kurtuluş Savaşı'nın başarıyla sonuçlanması için gerekli yasaları kabul edip uygulamaya başladı. Türk Kurtuluş Savaşı 15 Mayıs 1919 tarihinde Yunanlıların İzmir'i işgali sırasında düşmana ilk kurşunun atılmasıyla başladı. 10 Ağustos 1920 tarihinde Sevr Antlaşması'nı imzalayarak aralarında Osmanlı Devleti ni paylaşan Birinci Dünya Savaşı'nın galip devletlerine karşı önce Kuva-yı Millîye adı verilen milis kuvvetleriyle savaşıldı. Türkiye Büyük Millet Meclisi nin açılmasından sonra

12 XII Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi ise düzenli ordu kuruldu. Mustafa Kemal, Kuva-yı Millîye-ordu bütünleşmesini gerçekleştirerek, kurtuluş savaşını büyük bir zaferle sonuçlandırdı. Mustafa Kemal Paşa, 24 Nisan 1920 ve 13 Ağustos 1923 tarihlerinde TBMM Başkanlığı na seçildi. Bu başkanlık görevi, Devlet-Hükümet Başkanlığı düzeyindeydi. 29 Ekim 1923 tarihinde Cumhuriyet ilan edildi ve Mustafa Kemal Paşa ilk cumhurbaşkanı seçildi. Anayasa gereğince dört yılda bir cumhurbaşkanlığı seçimleri yenilendi. 1927, 1931, 1935 yıllarında TBMM Mustafa Kemal Paşa yı yeniden cumhurbaşkanlığına seçti. TBMM tarafından Soyadı Kanunu gereğince, 24 Kasım 1934 tarihinde Mustafa Kemal'e "Atatürk" soyadı verildi. Atatürk sık sık yurt gezilerine çıkarak devlet çalışmalarını yerinde denetledi. İlgililere aksayan yönlerle ilgili emirler verdi. Cumhurbaşkanı sıfatıyla Türkiye'yi ziyaret eden yabancı ülke devlet başkanlarını, başbakanlarını, bakanlarını, komutanlarını ağırladı Ekim 1927 tarihinde Kurtuluş Savaşı'nı ve Cumhuriyet'in kuruluşunu anlatan büyük nutkunu, 29 Ekim 1933 tarihinde de 10. Yıl Nutku'nu okudu. Atatürk özel yaşamında sadelik içinde yaşadı. 29 Ocak 1923'de Latife Hanımla evlendi. Birçok yurt gezisine birlikte çıktılar. Bu evlilik 5 Ağustos 1925 tarihine dek sürdü. Çocukları çok seven Atatürk; Afet (İnan), Sabiha (Gökçen), Fikriye, Ülkü, Nebile, Rukiye, Zehra adlı kızları ve Mustafa adlı çobanı manevi evlat edindi. Abdurrahim ve İhsan adlı çocukları himayesine aldı ve onlara iyi bir gelecek hazırladı yılında çiftliklerini hazineye, bir kısım taşınmazlarını da Ankara ve Bursa Belediyelerine bağışladı. Mirasından kız kardeşine, manevi evlatlarına, Türk Dil ve Tarih Kurumları na pay ayırdı. Fransızca ve Almanca bilen Atatürk, kitap okumayı, müzik dinlemeyi, dans etmeyi, ata binmeyi ve yüzmeyi çok severdi. Zeybek oyunlarına, güreşe, Rumeli türkülerine aşırı ilgisi vardı. Zengin bir kitaplık oluşturmuştu. Akşam yemeklerine devlet ve bilim adamlarını, sanatçıları davet eder, ülkenin sorunlarını tartışırdı. Temiz ve düzenli giyinmeye özen gösterirdi. Doğayı çok severdi. Sık sık Atatürk Orman Çiftliği ne gider, çalışmalara bizzat katılırdı. Ulu Önder Atatürk, yakalandığı siroz hastalığından kurtulamayarak, 10 Kasım 1938 saat 9.05'te İstanbul'da Dolmabahçe Sarayı'nda hayata gözlerini yumdu. Cenazesi 21 Kasım 1938 günü törenle geçici istirahatgâhı olan Ankara Etnografya Müzesinde toprağa verildi. Anıtkabir yapıldıktan sonra naaşı görkemli bir törenle 10 Kasım 1953 günü ebedi istirahatgâhına defnedildi.

13 ÖN SÖZ Bilindiği gibi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi dersi, üniversitelerimizin fakülte ve yüksekokullarının bütün bölümlerinde zorunlu statüde okutulmaktadır. Yakın tarihlere kadar bu dersin bölümleri içine; Osmanlı Devleti nin Çöküş Süreci, Millî Mücadele Dönemi, Türkiye Cumhuriyetinin Kuruluşu, Atatürk Dönemi Türkiye Cumhuriyetinin İç ve Dış Politikası ve Atatürk İlkeleri ve İnkılâplarını içine alan konular girmekte idi. Ancak belirtmiş olduğumuz bu konulara ilâveten dersin konuları içine; Atatürk Dönemi Sonrası 1980 yılına kadar geçen tarihi süreçteki olaylar da dâhil edilmiştir. Böylece dersin muhtevası daha da genişletilerek, Türkiye Cumhuriyetinin İç ve Dış Politikası gibi her Türk vatandaşının bilmesi ve özümsemesi gereken ve Türk Tarihinin yakın dönemini içine alan çok önemli konular da dersin konularını oluşturmuştur. Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi dersi ile ilgili çok değerli akademisyen ve araştırmacılar birbirinden farklı önemli kitaplar yazmışlardır. Ancak yazılan bu eserlerin çoğu ya bilimsel bir dille yazılmış ya da ayrıntılı bilgiler içermektedir. Bu sebeple, bu sorunları göz önünde bulundurarak, öğrencilerin ilgilerini bu derse çekecek bir çalışmanın yapılması gerektiği düşüncesiyle, sadece Ders Notları niteliğinde olan Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi isimli bu çalışmayı hazırlamış bulunmaktayız. Belirtmek gerekir ki Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi isimli bu ders notları, başta Mustafa Kemal Atatürk ün önemli eseri olan Nutuk olmak üzere Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi dersi ile ilgili konunun uzmanı olan akademisyenlerin yazmış oldukları eserlerden faydalanılarak hazırlanmıştır. Hazırlamış olduğumuz Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi isimli bu çalışmada öncelikli hedefimiz, Üniversite gençliğinin, Türk Tarihinin yakın dönemini içine alan konularını, kolay ve daha anlaşılabilir bir şekilde öğrenmelerini sağlamaktır. Bu amaçla çalışmamızda yalın bir dil kullanılmış, konuların özlü biçimde, ayrıntıların ise özetlenerek verilmesine özen gösterilmiştir. Konularda geçen tarihlerle ilgili çok teknik detaylara, mutlaka verilmesi gerekenler dışında isimlere ve rakamlara fazla yer verilmemiştir. Notlar, dersteki anlatım tarzına uygun olarak kaleme alınmıştır. Bu çalışma, eğitim-öğretim döneminde, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları I ve II başlığıyla hazırlanmıştı. Ancak daha sonra bu notlar, 2010 ve 2011 yıllarında yeniden düzenlenmiş, genişletilmiş ve gözden geçirilmiş hali ile bir kez daha basılmıştı. Bu baskılar da dâhil olmak üzere kitabın ilk baskısından itibaren ele aldığımız konular, yukarıda da açıkladığımız gibi 1938 yılına kadar geçen tarihi süreçteki gelişmeleri kapsamaktaydı. Bu yeni baskısıyla kitap, Türkiye Cumhuriyeti tarihinin 1980 li yıllara kadarki siyasi, ekonomik ve sosyal olaylarını da içine almıştır.

14 XIV Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Belirtmek gerekir ki, bu çalışma, üniversite öğrencilerinin yanı sıra, Üniversite, KPSS ve Askeri Okulların sınavlarına hazırlanan öğrencilere ve yakın tarihimize ilgi duyan okuyuculara da kılavuz olacak şekilde hazırlanmıştır. Yukarıda da belirttiğimiz gibi bu çalışmamızın ilk baskısından sonra yapılan diğer baskılarında bir takım düzeltmeler ve eklemeler yapılmıştır. Elbette bu yeni baskısında da yapmış olduğumuz düzeltmelerde gözden kaçan bazı hususlar olabilir. Bütün bu eksiklikleri kendi hatamız olarak şimdiden kabul ettiğimizi belirterek, daha sonraki yapılacak baskılarda siz değerli akademisyen ve okuyucuların da katkılarıyla bunun telafisi yoluna gidilecektir. Bu kitabın hazırlanmasında emeği geçen KSÜ Tarih Bölümü Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Ana Bilim Dalı öğretim üyelerinden Yrd.Doç.Dr. Cengiz Şavkılı ile birlikte, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi öğretim elemanlarından Okt. Dr. Erhan Alpaslan ve Okt. Sevim Ceylan Dumanoğlu na teşekkür eder, çalışmalarında başarılar dilerim. Prof. Dr. Orhan DOĞAN KSÜ Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Bölüm Başkanı Avşar Yerleşkesi, Eylül 2013

15 İÇİNDEKİLER İSTİKLAL MARŞI... V ATATÜRK ÜN TÜRK GENÇLİĞİNE HİTABESİ... VII CUMHURİYETİN 10. YIL DÖNÜMÜ NEDENİYLE ATATÜRK ÜN NUTKU... VIII MUSTAFA KEMAL ATATÜRK ( )... X ÖN SÖZ... XVI GİRİŞ I. ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILÂP TARİHİ DERSİNİN ÜNİVERSİTELERİMİZDE OKUTULMASININ TARİHİ SEYRİ... 1 II. İNKILÂP VE İNKILÂPLA İLGİLİ KAVRAMLAR... 2 BİRİNCİ BÖLÜM OSMANLI DEVLETİ I. OSMANLI DEVLETİ NİN KURULUŞ VE GELİŞMESİNE GENEL BİR BAKIŞ... 5 II. OSMANLI YÖNETİM YAPISI... 7 III. OSMANLI TOPLUM YAPISI... 9 IV. OSMANLI DEVLETİ NİN GERİLEME VE ÇÖKÜŞ SÜRECİNE ETKİ EDEN FAKTÖRLER A. İÇ SEBEPLER Yönetimin Bozulması Ekonominin Bozulması a) Tımar Sisteminin Bozulması b) Ticaret Yollarının Yön Değiştirmesi c) Avrupa da Altın ve Gümüşün Bollaşması d) Kapitülasyonlar e) Savaşlardaki Yenilgilerin Artması, Ganimet Gelirinin Azalması ve Saray Masraflarının Artması Ordunun Bozulması Eğitimin Bozulması B. DIŞ SEBEPLER Osmanlı Devleti nin Jeopolitik Konumu Coğrafi Keşifler... 15

16 XVI Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi 3. Rönesans ve Reform Hareketleri Sanayi Devrimi Fransız İhtilâli Şark Meselesi ve Haçlı Taassubu Büyük Devletlerin Osmanlı Devleti Üzerindeki Emelleri a. İngiltere nin Osmanlı Devleti Üzerindeki Emelleri b. Rusya nın Osmanlı Devleti Üzerindeki Emelleri c. Fransa nın Osmanlı Devleti Üzerindeki Emelleri d. Avusturya-Macaristan ın Osmanlı Devleti Üzerindeki Emelleri e. Almanya nın Osmanlı Devleti Üzerindeki Emelleri f. İtalya nın Osmanlı Devleti Üzerindeki Emelleri g. ABD nin Osmanlı Devleti Üzerindeki Emelleri V. OSMANLI DEVLETİ Nİ ÇÖKÜNTÜDEN KURTARMA ÇABALARI A. Osmanlı Devleti nde Islahat (Yenilik) Hareketleri XVII. Yüzyıl Islahat Hareketleri XVIII. Yüzyıl ve Sonrası Islahat Hareketleri a. III. Selim Dönemi ( ) Islahatları b. II. Mahmut Dönemi ( ) Islahatları c. Tanzimat Dönemi ( ) d. Islahat Fermanı (18 Şubat 1856) e. II. Abdülhamit Dönemi ( ) Islahatları f. II. Meşrutiyet Dönemi ( ) B. Osmanlı Devleti nin Son Döneminde Devleti Kurtarmaya Yönelik Fikir Akımları Osmanlıcılık İslamcılık Türkçülük Batıcılık VI. OSMANLI DEVLETİ Nİ ÇÖKÜNTÜYE UĞRATAN SAVAŞLAR A. Trablusgarp Savaşı ( ) Trablusgarp Savaşı'nın Sebepleri a. İtalya'nın Sömürgecilik Politikası b. Osmanlı Devleti'nin Zayıf Durumu Trablusgarp Savaşı'nın Başlaması Trablusgarp Savaşı'nın Sona Ermesi Trablusgarp Savaşı'nın Sonuçları B. Balkan Savaşları ( ) Birinci Balkan Savaşı a. Birinci Balkan Savaşı'nın Sebepleri b. Birinci Balkan Savaşı nın Başlaması c. Birinci Balkan Savaşı nın Sona Ermesi ve Londra Antlaşması (30 Mayıs 1913) İkinci Balkan Savaşı a. İkinci Balkan Savaşı nın Ortaya Çıkışı ve Gelişmesi b. İkinci Balkan Savaşı Sonunda Osmanlı Devleti nin İmzaladığı Antlaşmalar... 60

17 İçindekiler XVII 3. Birinci ve İkinci Balkan Savaşlarının Sonuçlarının Değerlendirilmesi C. Birinci Dünya Savaşı ( ) Avrupa da Birinci Dünya Savaşı Öncesi Gelişmeler Birinci Dünya Savaşı nın Genel Sebepleri a. Sanayi Devrimi ve Sömürgecilik b. Silahlanma Yarışı c. Fransız İhtilali d. Devletlerin Bloklaşması e. Fransa nın İntikam Politikası f. Avusturya Macaristan Veliahdının Saraybosna da Öldürülmesi Birinci Dünya Savaşı nın Başlaması Birinci Dünya Savaşı ve Osmanlı Devleti a. Osmanlı Devleti nin Savaşa Girişi b. Osmanlı Devleti nin Savaştığı Cepheler ) Kafkas Cephesi ) Kanal Cephesi ) Çanakkale Cephesi ) Irak Cephesi ) Hicaz- Yemen Cephesi ) Sina - Filistin Cephesi ) Galiçya, Romanya, Makedonya Cephesi Birinci Dünya Savaşı İçinde İmzalanan Gizli Antlaşmalar a. İstanbul Antlaşması (Mart-Nisan 1915) b. Londra Antlaşması (26 Nisan 1915) c. Sykes- Picot Antlaşması (3 Ocak 1916) d. Petrograt Protokolü (Mart 1916) e. Mc Mahon Antlaşması (Nisan 1916) f. Saint Jean de Maurienne Antlaşması (19 Nisan 1917) g. Balfour Deklarasyonu (2 Kasım 1917) Birinci Dünya Savaşı nın Sona Ermesi a. Rusya nın Savaştan Çekilmesi ve Brest Litowsk Antlaşması nın İmzalanması (3 Mart 1918) b. ABD nin Savaşa Girmesi c. Wilson Prensipleri d. Ateşkes Antlaşmaların İmzalanması Paris Barış Konferansı (18 Ocak 1919) Barış Antlaşmaları a. Almanya ile Versailles (Versay) Antlaşması (28 Haziran 1919) b. Avusturya ile Saint Germain Antlaşması (10 Eylül 1919) c. Macaristan ile Trianon Antlaşması (4 Haziran 1920) d. Bulgaristan ile Neuilly Antlaşması (27 Kasım 1919) e. Osmanlı Devleti ile Sevr Antlaşması (10 Ağustos 1920) Birinci Dünya Savaşı nın Genel Sonuçları Osmanlı Devleti nin Savaştan Çekilmesi ve Mondros Ateşkes Antlaşması (30 Ekim 1918) a. Mondros Ateşkes Antlaşması nın Sebepleri... 93

18 XVIII Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi b. Mondros Ateşkes Antlaşması nın İmzalanması c. Mondros Ateşkes Antlaşması nın Önemli Maddeleri İKİNCİ BÖLÜM ANADOLU NUN PAYLAŞILMASI, İŞGALLER, SİYASİ VE ASKERİ GELİŞMELER I. MONDROS ATEŞKES ANTLAŞMASI SONRASI YAPILAN İŞGAL HAREKETLERİ A. Anadolu da Yapılan İşgaller B. İstanbul un İşgali C. İzmir in İşgali İzmir in Yunanlılar Tarafından İşgali nin Sebepleri İzmir İçin İşgal Hazırlıkları İzmir in Fiilen İşgali İzmir in İşgali nin Sonuçları II. MONDROS ATEŞKES ANTLAŞMASI SONRASI KURULAN CEMİYETLER A. Zararlı Cemiyetler Azınlıklar Tarafından Kurulan Cemiyetler a. Rum Cemiyetleri b. Ermeni Cemiyetleri c. Yahudi Cemiyetleri Türkler Tarafından Kurulan Zararlı Cemiyetler a. Hürriyet ve İtilaf Partisi b. Sulh ve Selamet-i Osmaniye Cemiyeti c. Kürt Teali Cemiyeti d. İngiliz Muhipleri (Sevenleri) Cemiyeti e. İslam Teali Cemiyeti f. Wilson Prensipleri Cemiyeti B. Yararlı Cemiyetler (Milli Cemiyetler) Bölgesel Amaçlarla Kurulan Cemiyetler a. Şark Vilayetleri Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti b. Trabzon Muhafaza-i Hukuk-i Millîye Cemiyeti c. Kilikyalılar Cemiyeti d. İzmir Müdafaa-i Hukuk-i Osmaniye Cemiyeti e. Trakya - Paşaeli Cemiyeti f. Kars Millî İslam Şûrası Genel Amaçlı Yararlı Cemiyetler a. Millî Kongre Cemiyeti b. Karakol Cemiyeti

19 İçindekiler XIX c. Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti Millî Cemiyetlerin Genel Özellikleri III. MUSTAFA KEMAL PAŞA NIN MÜTAREKE DÖNEMİNDEKİ FAALİYETLERİ A. Mustafa Kemal Paşa nın İstanbul a Gelişi B. İstanbul da Genel Durum ve Düşünülen Kurtuluş Çareleri Ülkenin İçinde Bulunduğu Durum a. Siyasi Durum b. Askerî Durum c. Sosyal ve Ekonomik Durum Kurtuluş Çareleri a. Teslimiyet Gösterenler b. Bölgesel Kurtuluşu Düşünenler c. Manda Yanlıları d. Tam Bağımsızlık ve Millî İrade Taraftarları C. Mustafa Kemal Paşa nın İstanbul daki Faaliyetleri Hükümet Kurulmasına Müdahil Olması Basın -Yayın İle İlgili Çalışmalar Yapması Silah Arkadaşları İle Bir Araya Gelmesi IV. MUSTAFA KEMAL PAŞA NIN IX. ORDU MÜFETTİŞİ OLARAK GÖREVLENDİRİLMESİ ÜÇÜNCÜ BÖLÜM MİLLÎ MÜCADELE DÖNEMİ I. MUSTAFA KEMAL PAŞA NIN SAMSUN A ÇIKIŞI VE KONGRELER DÖNEMİ A. Samsun daki Faaliyetleri B. Havza Genelgesi (28 Mayıs 1919) C. Amasya Genelgesi (22 Haziran 1919) D. Erzurum Kongresi (23 Temmuz -7 Ağustos 1919) Kongrenin Toplanmasının Sebepleri Kongreyi Engelleme Girişimleri Erzurum Kongresinin Kararları Erzurum Kongresi nin Sonuçları E. Balıkesir Kongresi (28 Haziran - 12 Temmuz 1919) F. Alaşehir Kongresi (16 Ağustos 25 Ağustos 1919) G. Sivas Kongresi (4 11 Eylül 1919) Kongre Öncesi Meydana Gelen Gelişmeler a. Kongreyi Engelleme Girişimleri

20 XX Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi b. Görüş Ayrılıkları c. Mandacılık Tartışmaları d. Güvenlik Sorunu Sivas Kongresi Kararları Sivas Kongresi nin Sonuçları Sivas Kongresi nden Sonra Meydana Gelen Gelişmeler H. Amasya Görüşmeleri Temsil Heyeti ve İstanbul Hükümeti Temsilcilerinin Görüşmeleri ve Üzerinde Antlaşma Sağlanan Konular Amasya Görüşmelerinin Sonuçları Komutanların Sivas Toplantısı (16 29 Kasım 1919) Temsil Heyeti nin Ankara ya Gelişi (27 Aralık 1919) II. MİSAK-I MİLLÎ VE İSTANBUL UN RESMEN İŞGALİ A. Mebusan Meclisi nin Toplanması B. Misak-ı Millî nin İlanı C. İstanbul un Resmen İşgali (16 Mart 1920) D. İşgale Tepkiler III. BİRİNCİ BÜYÜK MİLLET MECLİSİ (BMM) NİN AÇILMASI A. Seçimlerin Yenilenmesi B. BMM nin Açılması C. Büyük Millet Meclisi nin Özellikleri IV. BMM YE KARŞI BAŞLAYAN İSYAN HAREKETLERİ A. İsyanların Sebepleri Saltanata Geleneksel Bağlılık İstanbul Hükümetinin ve İtilaf Devletlerinin Kışkırtmaları Fetva Olayı Otorite Boşluğu Kuva-yı Millîye ye Yönelik İttihatçı ve Bolşevik Suçlamaları Kuva-yı Millîye nin Bazı Olumsuz Davranışları B. İsyanlar İstanbul Hükümeti Tarafından Çıkarılan İsyanlar a. Anzavur İsyanı b. Kuva-yı İnzibatiye Olayı Azınlıklar Tarafından Çıkarılan İsyanlar İstanbul Hükümeti ve İtilaf Devletleri İşbirliğince Çıkarılan İsyanlar a. Marmara ve Boğazlar Bölgesindeki İsyanlar b. İç Anadolu İsyanları ) Yozgat (Çapanoğlu) İsyanı ) Bozkır (Zeynel Abidin)İsyanı ) Konya (Delibaş Mehmet) İsyanı ) Afyon (Çoğur Musa) İsyanı

21 İçindekiler XXI c. Güneydoğu Anadolu ve Doğu Anadolu İsyanları ) Şeyh Eşref İsyanı ) Koçgiri İsyanı ) Millî Aşireti İsyanı ) Ali Batı İsyanı ) Cemil Çeto İsyanı d. Millî Mücadele Yanlısı Olup Sonradan İsyan Edenler ) Çerkez Ethem İsyanı ) Demirci Mehmet Efe İsyanı C. İsyanlara Karşı Alınan Tedbirler Hıyanet-i Vataniye Kanunu nun Çıkartılması İstiklal Mahkemelerinin Kurulması Karşı Fetva Yayınlanması Anadolu Ajansı nın Kurulması Seyyar Jandarma Birlikleri ve Merkez Ordusunun Kurulması İstanbul İle İlişkilerin Kesilmesi Ve Damat Ferit in Vatan Haini İlan Edilmesi Nasihat Heyetlerinin Kurulması V. OSMANLI TOPRAKLARINI PAYLAŞMAK AMACI İLE TOPLANAN KONFERANSLAR A. I. Londra Konferansı (12 Şubat 10 Nisan 1920) B. San Remo Konferansı (18 26 Nisan 1920) C. Hythe (20 Haziran 1920) ve Spa Konferansları D. Paris Barış Konferansı ve Sevr Barış Antlaşması (10 Ağustos 1920) Sevr Antlaşması nın Maddeleri VI. MİLLÎ MÜCADELE DE DOĞU CEPHESİ A. Birinci Dünya Savaşı Sırasında Ermeni Sorunu B. Millî Mücadele Döneminde Ermenistan ile Savaş ve Gümrü Antlaşması (2 Aralık 1920) C. Gümrü Antlaşması nın Sonuçları VII. MİLLÎ MÜCADELE DE GÜNEY CEPHESİ A. Maraş Cephesi B. Antep Cephesi C. Urfa Cephesi D. Adana Cephesi VIII. MİLLÎ MÜCADELE DE BATI CEPHESİ A. Kuva-yı Millîye ve Faaliyetleri B. İlk Yunan İşgalleri ve Kuva-yı Millîye İle Yürütülen Mücadele C. I. İnönü Savaşı (6 10 Ocak 1921) Düzenli Ordunun Kuruluşu Savaşın Sebepleri