Ünite 4 SES Sayfa No SES

Transkript

1 Ünite 4 SES SES Sayfa No Dalgaları Test Test Dalgalarının Özellikleri Test Test Etkinlik (1 5) Müzik ve Fen Test Test Test Etkinlik (6 12) Karma Test Karma Test Karma Test Karma Test Karma Test

2 KAZANIMLAR 1. dalgaları ile ilgili olarak öğrenciler; 1.1 Titreşen bir cisim için frekans ve genliği tanımlar. 1.2 dalgasının belirli bir frekansı ve genliği olduğunu ifade eder. 2. in özellikleri ile ilgili olarak öğrenciler; 2.1. Çevresindeki sesleri, ince kalın ve şiddetli zayıf sıfatlarını kullanarak betimler ve sınıflandırır şiddetini, sesleri şiddetli veya zayıf işitmemize neden olan ses özelliği olarak ifade eder. 3. Bir müzik aletinden çıkan sesin değişimi ile ilgili olarak öğrenciler; 3.1. Bir müzik aletinden çıkan seslerin yüksekliğini ve şiddetini nasıl değiştirebileceğini keşfeder Farklı yükseklik ve şiddette sesler oluşturabileceği bir müzik aleti tasarlar ve yapar yüksekliğini, sesleri ince veya kalın işitmemize neden olan ses özelliği olarak ifade eder in şiddeti ile genliği, sesin yüksekliği ile frekansı arasındaki ilişkiyi keşfeder Çeşitli sesleri birbirinden ayırt edebilmesini, ses dalgalarının frekans ve genliklerinin farklı olmasıyla açıklar düzeyinin ses şiddetinin bir ölçüsü olduğunu fark 4. Bir enerji türü olan ses ile ilgili olarak öğrenciler; 4.1. in bir enerji türü olduğunu ifade eder enerjisinin başka bir enerjiye dönüşebileceğini ifade eder. eder Çevresindeki ses kaynaklarının ürettiği sesler ile ses düzeyleri arasında ilişki kurar. 5. in yayılma hızı ile ilgili olarak öğrenciler; 5.1. dalgalarının belirli bir yayılma hızının olduğunu ve bu hızın, sesin yayıldığı ortamın yoğunluğuna bağlı olarak değiştiğini ifade eder in farklı ortamlardaki hızlarını karşılaştırır Işığın ve sesin havadaki yayılma hızlarını karşılaştırır.

3 Dalgaları SES DALGALARI, titreşen cisimler tarafından üretilen ve dalgalar şeklinde yayılan bir olgudur. Test 1 Titreştirmek istediğimiz bir gitar teline veya flütün içindeki hava sütununa belirli miktarda enerji veririz. Bu enerji havadaki tanecikler yardımı ile birbirlerine aktarılarak ilerler. İlerleyen bu dalgalar kulak zarına çarparak zarın titreşmesine neden olur. 1. Aşağıda ses ile ilgili verilen ifadelerden hangisi yanlıştır? A) dalgalar halinde yayılır. B) bir enerji türüdür. C) titreşen cisimler tarafından üretilir. D) boşlukta da ilerler. 3. Şekil I Şekil II 2d 2d a a 2a 2a Kulak zarına gelen bu dalgalar beyne iletiilir ve ses olarak algılanır. Diyapozon ses üretir. Dalgası Diyapozondan çıkan ses dalgaları, hava boyunca dalgalar şeklinde yayılır. Masaya sabitlenmiş bir cetvel titreşirken ses çıkarır. Çıkan ses dalgalar halinde yayılır. 2. Diyapozan T Ç T Ç T ukarıdaki şekilde belirli bir süre içeresinde diyapozonun titreşmesiyle oluşan hava taneciklerinin durumu gösterilmiştir. (T : tepe, Ç : çukur) Aynı ortamda birer uçlarından parmakla bastırılıp diğer uçlarından sırasıyla a ve 2a kadar yukarı çekilip serbest bırakılan özdeş cetveller şekildeki gibi titreşim yaparak ses dalgaları oluşturuyorlar. Buna göre aşağıda yapılan yorumlardan hangisi doğrudur? (a : Genlik) A) Şekil I de çıkan ses şekil II de çıkan sesten daha az şiddetlidir. B) Şekil I deki sesin frekansı Şekil II deki sesin frekansından büyüktür. C) Şekil I deki sesin şiddeti şekil II deki sesin şiddetinden büyüktür. Şekil I 20cm Şekil II 10cm Beyza D) Şekil I ve II de oluşan seslerin şiddetleri birbirine eşittir. ukarıdaki şekillerde görüldüğü gibi cetvellerin boşta kalan kısımları titreştiriliyor. Şekil I deki cetvelin boşta kalan kısmı 20 cm, Şekil II deki cetvelin ise 10 cm dir. Buna göre titreşimleri sonucu II. şekildeki cetvelden çıkan ses I. şekildeki sesten daha incedir. Sonuç olarak boşta kalan cetvelin boyu kısaldıkça oluşan ses incelir. ani sesin frekansı artar. Tepe noktası Genlik Çukur noktası Dalga tepesi ile dalga çukuru arasındaki mesafenin yarısına genlik denir. Genlik artarsa sesin şiddeti artar. Kemal Hilal Ardıl Buna göre öğrencilerden hangisinin çizdiği ses dalgaları verilen diyapozonun titreşmesi ile oluşur? A) Beyza B) Kemal C) Hilal D) Ardıl 4. dalgaları boşlukta ilerleyebilir. Diyapozondan çıkan ses dalgaları, hava boyunca dalgalar halinde yayılır. Dalga tepesi ile dalga çukuru arasındaki mesafeye frekans denir.,titreşen cisimler tarafından üretilir. ukarıdaki ifadelerden kaç tanesi doğrudur? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 184

4 Dalgaları Ünite İşitmenin meydana gelmesi için, kulak kepçesi tarafından algılanan sesin kulak yolunu geçerek kulak zarını titreştirmesi gerekir. 2 Kulak zarındaki titreşimler orta kulaktaki çekiç, örs ve üzengi kemiklerine yükseltilerek aktarılır. 3 İç kulağa aktarılan ses dalgaları sinir hücreleri ile tekrar orta kulağa aktarılır ve oradan beyne iletilir. 4 Beyin bu sesleri anlamlı hale getirerek sesi tanımlar. ukarıdaki ifadelerden hangisinde yanlışlık yapılmıştır? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 7. Gemi Deniz Denizin su yüzeyinde bulunan gemiden tabana dik olarak gönderilen ses dalgalarının yankısı 6 saniye sonra gemiye geri geldiğine göre denizin derinliği aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? (in sudaki hızı yaklaşık 1400 m/s dir.) İŞITME NASIL GERÇEKLEŞIR? Kulak Kepçesi Dış kulak Kulak yolu Orta kulak İç kulak İşimenin olabilmesi için, kulak kepçesi tarafından alınan ses dalgalarının kulak yolunu geçerek kulak zarını titreştirmesi gerekir. Kulak zarındaki titreşimler orta kulaktaki kemiklere yükseltilerek aktarılır. Buradan da iç kulağa aktarılan ses dalgaları sinir hücreleri aracılığı ile beynin ilgili bölümlerine iletilir. Beyin bu sesleri anlamlı hale getirerek sesi bize tanımlar. A) 1200 B) 2400 C) 4200 D) ANKI OLAI dalgalarının bir engele çarparak geri dönmesi olayı sesin yansıma özelliğinin olduğunu gösterir in kaynaktan çıkıp bir engele çarparak tekrar ses kaynağına dönmesine yankı denir. ani yankı, sesin bir engelden yansıyıp bir süre sonra tekrar duyulması olayıdır. dalgaları bir engele çarptığında yansır. Ayşe ukarıda Ayşe nin söylediği ifade aşağıda verilenlerden hangisi ile ilgili değildir? A) Bir vadi ortamında bulunan Erdem in bağırınca bir süre sonra kendi sesini duyması. B) Gemilerin, denizlerin derinliğini ölçmek için sesin yansımasından yararlanmaları. C) Mutfakta yemek yapan Füsun Hanım ın başka odada çalan radyonun sesini duyması. D) Şimşek çakmasının gök gürültüsünden sonra duyulması. ukarıdaki gibi bir dağın önünde duran Onur bağırdığında kendi sesini 6 saniyede duyuyor. Buna göre, Onur ile dağ arasındaki uzaklık aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? (in havadaki hızı yaklaşık 340 m/s dir.) A) 2040 B) 1020 C) 840 D) in kaynaktan çıkıp bir engele çarparak tekrar ses kaynağına dönmesine denir. ukarıda boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi gelmelidir? A) Frekans B) Genlik C) Şiddet D) ankı Engel kaynağı ankı olayının havada algılanabilmesi için ses kaynağı ile engel arasında en az 17 metre uzaklık olması gerekir. 17 metreden küçük uzaklıklarda engelden yansıyan ses, insan kulağı tarafından algılanamaz. Örnek Seçil karşısındaki tepeye doğru bağırıyor ve 8 saniye sonra kendi sesini duyuyor. Buna göre Seçil in tepeye uzaklığı kaç metredir? (in havadaki hızı yaklaşık 340m/s) Çözüm : Seçil in sesi 8 saniyede tepeye ulaşıp tekrar Seçile döndüğüne göre sesin tepeye ulaşma süresi 4 saniyedir. in havadaki hızıda 340mls olduğuna göre 340.4=1360 metre Seçil ile tepe arasındaki uzaklıktır. 185

5 Dalgalarının Özellikleri Ünite SES DALGALARININ ÖZELLIKLERI Beyza Berk I. II. SESIN GENLIĞI Bir dalga tepesi ile dalga çukuru arasındaki mesafenin yarısına genlik denir. Genlik 6. Candan ukarıda üç öğrencinin eşit sürelerde çıkardıkları ses dalgaları görülmektedir. Buna göre ses dalgalarının genlikleri ile ilgili aşağıda yapılan yorumlardan hangisi yanlıştır? A) Genliği en büyük ses Berk in sesidir. B) Candan ın sesinin genliği Beyza nın sesinin genliğinden daha büyüktür. C) Saniyede en çok titreşen ses Candan a aittir. D) Berk in sesinin genliği Beyza nın sesinin genliğinden daha büyüktür. K L III. ukarıdaki şekillerde aynı ortamdaki ses kaynaklarından çıkan ses dalgaları gösterilmiştir. Buna göre ses dalgalarının şiddetlerinin büyüklük sıralaması aşağıdakilerden hangisidir? A) I > II > III B) III > II > I C) I = III > II D) III > I = II 8. Aynı ortamda meydana gelen aşağıdaki ses dalgalarından hangisinin genliği en küçüktür? A) B) a 2a Genlik Genlik Denge noktası Genlik Bir sarkacın denge noktasından itibaren ulaşabildiği en büyük uzaklığa genlik denir. Ayrıca sarkacın, denge noktasından ayrılıp bir yöne gittikten sonra tekrar denge noktasına gelmesiyle tam bir salınım meydana gelir. Sarkacın bir saniye de yaptığı salınıma ise frekans denir. 3x I 3x ukarıdaki ses dalgalarından I.nin genliği, II.nin genliğine göre daha büyüktür. Not Her ses dalgasının genliği ve frekansı vardır. Aynı ortamda genliği yüksek olanın şiddeti de yüksektir. Örnek x x II x I Denge noktası ukarıdaki sarkaçta bir iple asılan cisim K L arasında salınım hareketi yapmaktadır. Bu sarkacın denge noktasından itibaren ulaşabildiği en büyük uzaklık aşağıdakilerden hangisi ile ifade edilir? A) ankı B) Frekans C) Genlik D) Periyot C) D) 3a 2 5a 2 3x 2x ukarıdaki ses dalgalarının genliklerini karşılaştırınız. Çözüm : dalgalarının genliklerninin sıralaması II > III > I şeklindedir. II III 187

6 Dalgalarının Özellikleri SESIN FREKANSI Bir noktadan saniyede geçen tam dalga sayısına frekans denir. Ayrıca bir tam dalganın oluşması için geçen süreye de periyot adı verilir. Test Aşağıda verilen aynı ortamdaki ses dalgalarından hangisinin frekansı en I K Denge noktası L küçüktür? A) II ukarıdaki I ve II. şekillerde gösterilen ses dalgalarından aynı süre içinde II. nin dalga sayısı I.nin dalga sayısından fazladır. ani II. nin frekansı I.nin frekansından büyüktür. frekansının birimi Hertz (Hz) dir. İnsan kulağı 20 ile Hz arasındaki sesleri duyabilir. Frekansı Hz in üstündeki sese ultrason denir. Ultrason sesler, insanlar tarafından duyulmaz. Ancak birçok hayvan bu sesleri duyabilir. Frekans Nelere Bağlıdır? çivi Tel çivi İki çivi arasına bir tel bağlanarak gerginleştiriliyor. Bu tele farklı büyüklüklerde kuvvet uyguladığımızda telin titreşim sayısının değişmediğini görürüz. çıkarmak için gergin tele uygulanan kuvvetin büyüklüğü, oluşan sesin frekansını etkilemez. Tel gerginliği artırılırsa titreşim frekansı da artar. ani telin gerginliği ile titreşim frekansı doğru orantılıdır. Telin kalınlığı değiştirilirse, titreşim frekansı da değişir. ani telin kalınlığı ile titreşim frekansı ters orantılıdır. Çiviler arasındaki telin boyu kısaltılırsa titreşim frekansı artar. Telin boyu ile titreşim frekansı ters orantılıdır. Telin cinsi değiştirilirse titreşim frekansıda değişir. Titreşim frekansı telin cinsine bağlıdır. 2. ukarıdaki sarkaçta bir iple asılan cisim K L arasında salınım yapmaktadır. Bu sarkaç 1 saniyede 3 kez salınım yapmaktadır. ifadesi aşağıdaki kavramlardan hangisinin açıklamasıdır? A) Genlik B) Periyot C) Frekans D) Şiddet I Bakır tel Boyu: l Kalınlığı: S III Demir tel Boyu: 2l Kalınlığı: S Barış; boyları, kalınlıkları ve cinsleri verilen telleri çiviler arasına yerleştirerek yukarıdaki düzenekleri kurmuş ve aynı kuvvetle telleri titreştirmiştir. Buna göre tellerden çıkan sesin frekansının telin cinsine bağlı olup olmadığını araştıran Barış hangi iki düzeneği seçmelidir? A) I ve II B) II ve III C) III ve V D) I ve IV II Bakır tel Boyu: 2l Kalınlığı: S IV Bakır tel Boyu: l Kalınlığı: 2S 4. B) C) D) X Z T Demir 0,5 m Gümüş 0,5 m Bakır 1 m Bakır 1m 2 mm2 2 mm2 1 mm2 3 mm2 in frekansının telin kalınlığına bağlı olup olmadığını araştıran Okan yukarıdaki tellerden hangi ikisini seçmelidir? A) X ve B) ve Z C) Z ve T D) X ve T 188

7 Dalgalarının Özellikleri Ünite 4 5. I II 7. SESIN ŞIDDETI in uzaktan ya da yakından duyulabilme özelliğine (sesin kuvveti veya zayıf olmasına) sesin şiddeti ya da sesin gürlüğü denir. in şiddeti, ses dalgalarının enerjisine ve genliğine bağlıdır. şiddeti bu özelliklerle doğru orantılıdır. 6. Aynı ortamda yayılan ses dalgaları ile ilgili öğrenciler yorum yapıyorlar. Gökçe : I in frekansı II in frekansından büyüktür. Sevcan : III ün şiddeti I in şiddetinden fazladır. Can : III numaralı ses en kalın ses olarak işitilir. Buna göre hangi öğrencilerin yaptığı yorum yanlıştır? A) Gökçe B) Gökçe ve Sevcan C) Sevcan ve Can D) Gökçe, Sevcan ve Can Kibele Oğuz Desibel Metre Saniye Çimen Alican III Hertz Santimetre 8. ukarıdaki resimde mikrofonla şarkı söyleyen bir kişi görülmektedir. Buna göre kişinin mikrofon kullanmasının nedeni sesin aşağıda verilen hangi özelliğini artırmak içindir? A) Hız B) ükseklik C) Şiddet D) Frekans ukarıdaki ses dalgasının frekansı f, genliği r dir. Buna göre aynı ortamda frekansı f, genliği 2r olan ses dalgasının görünümü hangisinde doğru verilmiştir? A) B) C) Genlik Genlik Genlik ukarıdaki 1,2,3 numaralı ses dalgalarının titreşim sayıları yani frekansları eşit olmasına rağmen genlikleri farklı olduğu için ses şiddetleri de farklıdır. Not dalgalarının genliği arttıkça sesin şiddeti de artar. Genliği fazla olan sese şiddetli ses, genliği az olan sese ise zayıf ses denir. şiddetinin ölçüsüne ses düzeyi denir. düzeyinin birimine desibel (db) adı verilir. İnsan kulağının işitebileceği en düşük ses düzeyine eşik şiddeti ve ya işitme eşiği denir. İnsan kulağı db aralığındaki sesleri işitebilir. düzeyi 60 db den fazla olan seslere gürültü denir. Gürültü düzensiz frekanslı seslerdir. 60 ile 120 db ses düzeyi olan ortamlarda uzun süre kalmak işitme sorunlarına yol açabilir. in şiddeti ses kaynağının uzaklığına göre değişir Hangi öğrencinin söylediği birim ses düzeyi birimdir? A) Kibele B) Çimen C) Oğuz D) Alican D) Uçak Otomobil Motorsiklet Uçak otomobile göre, otomobilde motorsiklete göre daha büyük genlikli yani şiddetli ses üretir. 189

8 Dalgalarının Özellikleri SES ÜKSEKLIĞI (İNCELIK, KALINLIK) İnce sesi kalın sesten ayıran özelliğe sesin yüksekliği denir. in yüksekliği sesin frekansı ile doğru orantılıdır Utku Umut Test 4 3. Aşağıda dört öğrencinin 1 saniyede ürettikleri tam ses dalga sayılarının büyüklük sıralaması verilmiştir. Şirin > Filiz > Kezban > Hülya Buna göre öğrencilerden hangisinin ürettiği ses diğerlerine göre en tiz özelliktedir? 2 A) Şirin B) Filiz C) Kezban D) Hülya Kezban 3 ukarıdaki 1, 2, 3 ses dalgaları farklı ortamlarda ve 1 saniye de oluşturuluyor. Buna göre, genlikleri eşit olmasına rağmen frekansları farklı olduğu için ses yükseklikleri de farklıdır. yüksekliklerini 1 > 2 > 3 şeklinde sıralayabiliriz. Frekansı yani ses yüksekliği fazla olan sese ince (tiz) ses, frekansı yani ses yüksekliği az olan ses de kalın (pes) ses adı verilir. Çevrede bulunan ses kaynaklarının çıkardıkları ses dalgalarının yüksekliği yani ince veya kalın oluşları sesin frekansına bakılarak belirlenir. Not Bayanların ses yüksekliği erkeklerin ses yüksekliğinden fazladır. ani bayanların sesinin frekansı erkeklere göre yüksektir. Bu yüzden bayanların sesi erkeklere göre daha ince (tiz) oluşur. Boş Su Su ukarıdaki şişelerden 1. boş, diğerleri gösterilen miktarlarda su ile doludur. Bu üç şişeye metal bir çubukla vurulduğunda en fazla boş şişe titrer yani frekansı dolayısıyla ses yüksekliği en çok olan boş şişedir. Bu yüzden şişelerden çıkan sesleri inceden kalına doğru 1, 2, 3 şeklinde sıralayabiliriz. Rana ukarıdaki öğrencilerin bir saniyede ürettikleri ses dalgalarının sayısı verilmiştir. Buna göre hangi öğrencinin sesinin frekansı en büyüktür? A) Utku B) Umut C) Kezban D) Rana 2. Aşağıda verilen miktarda su dolu özdeş üç cam kap görülmektedir. I II III Şule sırasıyla ve bir saniye aralıklarla elindeki metal çubuk yardımıyla kaplara vurarak ses çıkmasını sağlıyor. Buna göre kaplardan çıkan sesleri inceden kalına doğru sıramak isteyen Şule aşağıdakilerden hangisini seçerse doğru olur? A) I, II, III B) III, I, II C) III, II, I D) II, I, III 4. ukarıdaki şekillerde I ve II nolu kaynaklardan aynı otamda üretilen ses dalgaları gösterilmiştir. Buna göre; I II I in frekansı, II nin frekansından büyüktür. I in şiddeti II nin şiddetinden büyüktür. II deki ses I deki sese göre daha incedir. II nin ses yüksekliği daha fazladır. İfadelerinden başındaki kutucuklara doğruysa D yanlışsa yazılırsa aşağıdakilerden hangisi doğru olur? A) D B) D C) D) D D D D D 190

9 Dalgalarının Özellikleri Ünite 4 5. X Bilgehan yukarıda gösterilen miktarlarda su dolu olan özdeş X ve şişelerine önce eşit şiddette bir kaşıkla vuruyor sonra eşit şiddette üstten üflüyor. Buna göre; I. Şişelere üsten üfleyince X den çıkan ses dekine göre daha incedir. II. Şişelere vurulunca X den çıkan ses, dekine göre daha kalındır. ifadeleri ile ilgili yapılan yorumlardan hangisi doğrudur? A) I. ifade doğru, II. si yanlıştır. B) II. ifade doğru, I. si yanlıştır. C) Her iki ifade de doğrudur. D) Her iki ifade de yanlıştır. 7. Eda Kibar ukarıda Eda ve Kibar ın bir saniyede meydana gelen ses dalgaları çizilmiştir. Buna göre aşağıda yapılan yorumlardan hangisi yanlıştır? A) Eda nın sesi Kibar ın sesiden daha incedir. B) Kibar ın sesinin şiddeti daha fazladır. C) Kibar ın sesinin frekansı daha büyüktür. D) Eda nın sesinin şiddeti daha azdır. Hava Hava Hava Eğer bu üç şişeye sırasıyla üflersek 3. şişedeki titreşim en fazla olacaktır. Çünkü 3. şişede oluşan ses dalgaları arası uzaklık daha kısadır. Bu yüzden şişelerden çıkan sesleri inceden kalına doğru 3, 2, 1 şeklinde sıralayabiliriz. Örnek ılan Kedi Kaplan ukarıda bazı hayvanların bir saniyedeki ses dalgalarının sayısı verilmiştir. Buna göre oluşan ses yüksekliklerini sıralayınız X Z Çözüm : in frekansı ve yüksekliği doğru orantılı olduğuna göre ses yüksekliği en fazla olan yılan sonra kedi en son kaplandır. Örnek Ayı Kedi I II III ukarıda ayı ve kedinin çıkardıkları seslerin titreşimleri verilmiştir. Buna göre ayı ve kedi ile ilgili aşağıda yapılan yorumlardan hangisi yanlıştır? A) Ayının sesisin yüksekliği daha fazladır. B) Kedinin sesi ayının sesine göre daha tizdir. C) Ayının sesi daha pestir. D) Kedinin sesinin yüksekliği ayının sesine göre daha büyüktür. 65 Hz 110 Hz 155 Hz ukarıdaki diyapozonlar sırasıyla; 65, 110 ve 155 Hz miktarlarında titreştiriliyorlar. Buna göre diyapozanların çıkardığı seslerin frekanslarının en yüksekten en düşüğe doğru büyüklük sıralanması aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? A) X,, Z B) Z,, X C) X, Z, D) Z, X, 50 Hz 100 Hz 80 Hz ukarıdaki diyapozonlar verilen sayılarda titreşiyor. Buna göre diyapozonların çıkardığı sesleri kalından inceye doğru sıralayınız. Çözüm : Diyapozonların titreşim sayıları frekanslarını göstermektedir. Frekansı en düşük olan diyapozondan çıkan ses en kalındır. Bu yüzden seslerin kalından inceye doğru sıralaması I, III, II şeklindedir. 191

10 Dalgalarının Özellikleri Etkinlik 1 Etkinlik 2 Aşağıda aynı ortamda ve aynı sürede üretilen ses dalgaları gösterilmiştir. Buna göre ses dalgalarını inceleyerek aşağıdaki soruları cevaplayınız. Dalgalar Gürültü ankı İnsan Kulağı Genlik Desibel Frekans Tiz in üksekliği Hertz Telin boyu Şiddetli ses 1 Ultrason in şiddeti Telin gerginliği Pes ukarıdaki kavramları cümlelerdeki uygun boşluklara yazınız. 1. ses frekansının birimidir Dalga tepesi ile dalga çukuru arasındaki mesafenin yarısına denir Diyapozondan çıkan ses, hava boyunca şeklinde yayılır. 4. in uzaktan ya da yakından duyulabilme özelliğine denir. 5. in bir kaynaktan çıkıp bir engele çarparak tekrar ses kaynağına 4 dönmesine denir. 6. bir noktadan saniyede geçen dalga sayısıdır. 7. İnce sesi kalın sesten ayırma özelliğine denir. a. Hangi ses dalgasının frekansı daha büyüktür? 8. şiddetinin ölçüsüne ses düzeyi denir. ses düzeyinin birimidir. b. Hangi ses dalgasının genliği daha büyüktür? db aralığındaki sesleri işitebilir. 10. düzeyi 60 db den fazla olan seslere denir. c. Hangi dalga en ince sese aittir? d. Hangi dalga en kalın sese aittir? e. Hangi dalganın ses yüksekliği en azdır? 11. Gergin kısaltılırsa titreşim frekansı artar. 12. Frekansı Hertz in üstündeki seslere adı verilir. 13. artırılırsa titreşim frekansı da artar. 14. Genliği fazla olan sese denir. 15. Bayanların sesi erkeklerin sesine göre daha dir. f. Hangi dalganın ses şiddeti en fazladır? 16. yüksekliği az olan sese ses denir. 192

11 Dalgalarının Özellikleri Ünite 4 Etkinlik 3 Etkinlik 5 Aşağıda verilen ses dalgalarının frekansı f, genliği r dir. İp Okan şekilde görüldüğü gibi bir tahta parçasına iki çivi çakmış ve çiviler arasına bir ip bağlamıştır. Okan parmağıyla çekerek ipin titreşmesini sağlamıştır. Buna göre aşağıdaki uygulamaları yapan Okan ne gibi sonuçlara ulaşmıştır? Soruların altlarındaki boşluklara yazınız. Okan; 1. İpin gerginliğini artırırsa ipi titreştirdiğinde titreşim frekansının artıp azalması ile ilgili ne söylenebilir? Buna göre aynı ortamda bulunan, aşağıda frekans ve genlik değerleri verilen ses dalgalarını çizerek gösteriniz. 1. Frekansı : 2f, Genliği: r 2. İpe daha fazla kuvvet uygularsa ipin titreşim frekansı değişir mi? 3. İpin boyunu kısaltılırsa ipin titreşim frekansı nasıl değişir? 2. Frekansı : f, Genliği: 2r 4. İpin kalınlığını artırırsa ipin titreşim frekansı artar mı? 5. Kullandığı ipin yerine farklı cins ip kullanılırsa ipin titreşim frekansı değişir mi? Etkinlik 4 3. Frekansı : 2f, Genliği: 2r Aşağıdaki ifadelerin başındaki kutucuklara doğruysa D, yanlışsa yazınız. Bir saniyede bir noktadan geçen dalga sayısına frekans denir. in genliğinin birimi Hertz dir. İnsan kulağı 20 ile Hz arasındaki sesleri duyabilir. dalgalarının genliği arttıkça sesin şiddeti de artar. düzeyi 20 db den fazla olan seslere gürültü denir. Frekansı fazla olan ses kalın sestir Hz in üstündeki seslere ultrason ses denir. in kaynaktan çıkıp bir engele çarparak tekrar ses kaynağına geri dönmesine genlik denir. in yüksekliği ile sesin genliği doğru orantılıdır. 17 metreden küçük uzaklıklarda engelden yansıyan ses, insan kulağı tarafından algılanabilir. 4. Frekansı : 2f, Genliği: 3r 193

12 Müzik ve Fen MÜZİK VE FEN Bir müzisyen kemanıyla veya piyanosuyla en güzel bestesini çalarken çıkan bu sesi büyük bir zevkle dinleriz. Fakat açık camdan içeri süzülen yol çalışmasındaki matkap sesleri bize aynı zevki vermez Test 5 Gitar Piyano Piyano, telleri olmasına rağmen tahtadan yapılmış tokmakların tellere vurması sonucu ses çıkardığı için vurmalı çalgılar arasında yer alır. Müzik ve gürültüyü birbirinden ayıran özellik dalgaların düzenliliğidir. Müzik aletinden çıkan ses dalgaları düzenli iken bir matkap ya da dozerden çıkan ses dalgaları düzensiz ve karmaşıktır. Düzenli ve hoş bir ses dalgası Matkaptan çıkan rahatsız edici ses dalgası Kulağımızı rahatsız eden sesleri gürültü olarak adlandırırız. 2. Gitar Davul ukarıda aynı ortamda bulunan gitar ve davul müzik aletleri için; I. Çıkardıkları seslerin frekansları farklıdır. II. İkisi de vurmalı çalgılar arasında yer alır. III. Gitar ve davul gibi müzik aletleri düzenli ses dalgaları üretirler. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) alnız I B) alnız II C) I ve III D) II ve III I Semih gitar tellerinin frekansını değiştirmek istiyor. Buna göre aşağıdakilerden hangisini yaparsa telin frekansını artırmış olur? A) Telin boyunu kısaltırsa B) Telin gerginliğini azaltırsa C) Telin kalınlığını artırırsa D) Telin boyunu uzatırsa 4. kaynaklarından çıkan ses dalgalarının genliği ve frekansını ölçmek için faydalanırız. Müzik rastgele seslerden oluşmaz. Belirli frekanstaki seslerden oluşur ve bu seslere nota denir. kaynaklarından çıkan ses dalgarının genliğini ve frekansını ölçmek için osiloskoptan faydalanırız. Osiloskoba bağlanan mikrofondan alınan ses, elektrik sinyallerine dönüşür. Bu elektrik sinyalleri de osiloskobun ekranında ses dalgalarının görülmesini sağlar. Osiloskobun ekranına bakarak ses dalgalarının düzenli olup olmadığını anlayabiliriz. Elektriksel değerleri (gerilim, frekans, akım gibi) ışıklı çizgiler şeklinde gösteren alete osiloskop denir. osiloskop 194 II III IV ukarıda verilen ses dalgalarından hangisi bir matkap tarafından üretilmiş olabilir? A) I B) II C) III D) IV ukarıdaki cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi gelmelidir? A) Periskop B) Steteskop C) Osiloskop D) Elektroskop 5. Aşağıda verilen müzik aletlerinden hangisi farklı grupta yer alır? A) C) Piyano Gitar B) D) Kanun Saz

13 Müzik ve Fen Ünite 4 6. Aşağıda verilen müzik aletlerinden hangisi deri veya plastik yüzeyin titreşimi ile ses üretir? A) C) Tuba B) D) Zurna 9. Orkestrada bulunan müzik aletlerini numaralandıran Selda I numarayı davula, II numarayı zurnaya yapıştırıyor ve davulun sesinin zurnaya göre daha kalın olduğunu biliyor. Buna göre aşağıda verilen ses dalgalarından hangisi I ve II nolu müzik aletlerine aittir? A) I II Müzik aletlerinin bazıları tellerin bazıları havanın, bazıları ise deri veya plastik yüzeyin titreşimi ile ses üretir. Davul Darbuka Saksafon B) Saksafon Saz 7. I. Telli çalgılardaki tellerin kalınlıkları farklıdır. 8. II. Akord yapılarak çalgıda bulunan tellerin gerginlikleri değiştirilebilir. III. Müzik aletinin gövde yapısı çıkardığı sesi etkiler. IV. Çalgıda tellerin ince ve uzun oluşu çıkardığı sesi etkilemez. ukarıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) IV B) III C) II D) I ukarıdaki resimde telli müzik aletlerinden biri olan bağlama gösterilmiştir. Buna göre Cemil bağlamadan daha ince ses çıkarmak için aşağıdakilerden hangisini yapmamalıdır? A) Tellerin boyu kısaltılmalıdır. B) Tellerin gerginliğini artırmalıdır. C) Tellerin kalınlığını azaltmalıdır. D) Çalarken uyguladığı kuvveti artırmalıdır. 10. C) D) Havanın titreşmesi ile ses üretirler. Hava sütununun boyu arttıkça üretilen sesin frekansı azalır. Saksafon üflemeli bir çalgı değildir. Kaval çalan kişiler parmaklarını bazı deliklere koyarak titreşen havanın uzunluğunu değiştirirler. Üflemeli müzik aletleri ile ilgili yukarıda verilenlerden hangisi yanlıştır? A) B) C) D) Telli çalgılardaki tellerin kalınlıkları farklıdır. Akord yapılarak tellerin gerginlikleri değiştirilebilir. Telin ince, kalın, gergin, uzun, kısa oluşu çıkardığı sesi etkiler. Müzisyen, tel üzerindeki bir notaya parmağı ile basarak telin uzunluğunu değiştirir ve farklı notalar çıkmasını sağlar. Telin yanında müzik aletinin gövdesinin yapısı da çıkardığı sesi etkiler. Kaval Üflemeli çalgılarda titreşen havadır. Bu aletleri çalan kişiler parmaklarını bazı deliklere koyarak titreşen havanın uzunluğunu değiştirir. Böylece çalgıda tüm notalar çıkarılır. Not Üflemeli müzik aletlerinde hava sütununun boyu arttıkça çıkan sesin frekansı azalır. ani ses kalınlaşır. Telli çalgılarda ise telin boyunun kısalması ya da gerginliğinin artması çıkan sesin frekansını arttırır. Tuba Tuba da kaval gibi üflemeli bir çalgıdır. Tuba bakır üflemeli çalgılar arasında sesi en kalın olanıdır. 195

14 Müzik ve Fen Test 6 1. I. Klarnette bir ağızlık kullanılır. 4. Klarnet Üflemeli çalgılardan bir diğeri de klarnettir. Klarnette bir ağızlık kullanılır. Klarnete üflendiğinde ağızlık titreşir ve bu titreşim klarnet içindeki havaya itilir. Zurna da yine ağızlıkla çalınan bir alettir. II. Zurnada da ağızlık kullanılarak ses üretilir. III. Trombonda ağızlık yoktur ve çalan kişi havayı doğrudan çalgının içine üfler. ukarıdaki üflemeli çalgılar ile ilgili verilen ifadelerden hangileri doğrudur? A) alnız I B) I ve II C) II ve III D) I, II ve III ukarıda verilen darbuka ile ilgili aşağıda bazı yorumlar yapılıyor. 1 Darbukada kullanılan malzemenin gerginliği çıkan sesin özelliklerini etkiler. 2 Üzerinde bulunan süboplar ile çalınır. Trombon Trompet Trombon, trompet gibi üflemeli çalgılarda titreşen ağızlık yoktur. Çalan kişi havayı doğrudan çalgının içine üfler ve titreşim oluşturur. Trompette havanın titreşimini kontrol eden sübaplar bulunur. Trombonda ise boru uzunluğunu değiştirmeye yarayan süngü yer alır. 2. Trompet Tuba Saksafon Bağlama Darbuka Klarnet Trombon Viyolonsel ukarıda verilen müzik aletlerinden kaç tanesi üflemeli olarak çalınır? 3 Vurulan kısmın yapıldığı malzemenin değiştirilmesi çıkan sesin özelliklerini değiştirmez. Buna göre yukarıda verilenlerden hangileri doğrudur? A) alnız 1 B) 1 ve 2 C) 2 ve 3 D) 1, 2 ve 3 A) 7 B) 6 C) 5 D) 4 5. Su Hale Darbuka Davul, darbuka, gibi vurmalı çalgılardan çıkan sesin özelliğini; vurulan kısmın deri ya da plastik oluşu, kullanılan malzemenin gerginliği ve gövde şekli etkiler. Not Küçük müzik aletleri yüksek frekanslı sesler üretirken; büyük müzik aletleri düşük frekanslı sesler üretirler. 3. Tuna, bazı çalgılardan çıkan seslerin frekans ve genlikleri aynı olduğu halde seslerin birbirinden farklı olduğunu fark ediyor. ukarıdaki tahtada yazan örneğe göre seslerin birbirinden faklı olmasını belirten özellik aşağıdakilerden hangisidir? A) Tını B) ükseklik C) Şiddet D) ankı ses kaynağı Hava Tahta Zeytinyağı Beliz Aysu Tülin Bir ses kaynağından üretilen ses yukarıdaki su, hava, tahta ve zeytinyağı ortamlarını geçerek bu ortamlara eşit mesafede duran öğrencilere ulaşıyor. Buna göre ses dalgaları en hızlı hangi öğrenciye ulaşır? A) Hale B) Beliz C) Aysu D) Tülin 196

15 Bir Enerji Türüdür Ünite 4 6. Ağızlıkla çalınan üflemeli bir çalgıdır. 8. Büyük bir patlama sonucu etraftaki tüm camlar kırıldı. SES BİR ENERJİ TÜRÜDÜR Uçakların, jetlerin geçişi sırasında pencere camları neden titreşir? a da bir patlama sonucu çevredeki camların kırılmasının sebebi nedir? Kemal İrem Sürgüleri bulunan üflemeli bir çalgıdır. ukarıdaki olayda belirtildiği gibi camların kırılması sesin hangi özelliğinden dolayı gerçekleşir? A) in gaz ortamlarda daha yavaş yayılması. 7. ukarıda İrem ve Kemal iki ayrı müzik aletinin özelliklerini söylemişlerdir. Buna göre İrem ve Kemal in özelliklerini verdikleri müzik aletleri aşağıdakilerden hangisindeki gibi olabilir? İrem Kemal A) Kaval Klarnet B) Viyolonsel Trompet C) Klarnet Trombon D) Trombon Trompet Böbreklerinde taş olduğu için hastaneye giden Okan a doktor, taşın kırılması gerektiğini söylüyor. Daha sonra Okan böbreğindeki taşın kırılması için taş kırma ünitesine alınmış ve kırma işleminde oldukça fazla ses çıktığını duymuştur. Okan araştırmaları sonucunda taş kırmanın ses dalgaları ile gerçekleştirdiğini öğrenmiştir. 9. I. B) in bir enerjiye sahip olması. C) in frekansının olması. D) in yükseliğinin bulunması. III. Hava Metal II. IV. Keçe Su ukarıdaki ortamlardan hangisi sesi en iyi iletir? A) IV B) III C) II D) I 10.Aşağıdaki molekül modelleri verilen ortamlardan hangisinde ses en hızlı iletilir? (Ortamların sıcaklıkları eşittir.) in bir enerji türü olduğunu yukarıdaki sorulara cevap olarak verebiliriz. üksek sesden dolayı camların kırılması, sesin başka enerji çeşitlerine dönüşebildiğini de gösterir. ani camların kırılmasının nedeni sesin mekanik enerjiye dönüşmesidir. Bir başka örnek ise yüksek sese sahip bir opera sanatçısı olan Pavorotti nin su dolu bardağı çatlatmış olmasıdır. ine bu örnekte de sesin bir enerji türü olduğunu anlamış oluyoruz. Not kaynağından uzaklaşıldıkça sesin duyulan şiddeti azalır. Karlı günlerde yüksek yerlerde yüksek sesle konuşulduğunda çığ düşmesi, sesin hareket enerjisine dönüştüğünü gösteren bir örnektir. SESIN AILMA HIZI in yayılması için mutlaka maddesel bir ortam olması gerekir. Bu yüzden ses boşlukta yayılmaz diyebiliriz. katı, sıvı, gaz ortamlarda da farklı hızlarda yayılır. Buna göre yukarıda verilen olay aşağıdakilerden hangisinin varlığını kanıtlar? A) enerjiye sahiptir. B) in frekansı vardır. C) in yüksekliği vardır. D) katılarda daha hızlı yayılır. A) B) C) D) Katı Sıvı Gaz dalgaları en hızlı katılarda, sonra sıvılarda ve en yavaş gazlarda iletilir. Katı maddelerde tanecikler arası mesafe az olduğu için ses dalgalarının bir tanecikten diğerine iletimi daha hızlı olur. Bu yüzden ses katı ortamlarda en hızlı iletilir. 197

16 Bir Enerji Türüdür Test dalgalarının hızı ışık hızından daha küçüktür. 3. Hızı (m/s) Sıcaklık ( C) dalgalar halinde yayılır Şimşek çaktığında oluşan gök gürültüsünün, şimşeğin görülmesinden sonra duyulması örneği ses hızının ışık hızına göre çok küçük olduğunu gösterir. Madde Sıcaklık ( C) in hızı (mls) Hava Hava Hava Su Su Su Demir Demir Demir in hızı ortamın sıcaklığına bağlıdır. Sıcaklık arttıkça ortamdaki ses hızı da artar. in hızı deniz seviyesinde 0 C de 332 mls iken 20 C de 344 mls olur. in hızı ortamın yoğunluğuna da bağlıdır. Ortamın yoğunluğu arttıkça sesin hızı da artar. Ortam Hızı (mls) Hidrojen 1286 Helyum 972 Hava (20 C) 344 Hava( 0 C) 332 Oksijen (0 C) 317 Karbondioksit (20 C) 277 ukarıdaki tabloda bazı gaz ortamlarda ilerleyen sesin yayılma hızları verilmiştir. 3., hava ortamında katı ve sıvılara göre daha hızlı ilerler. 4. Havanın sıcaklığı arttıkça sesin yayılma hızı artar. ukarıda verilen ifadelerden kaç tanesi yanlıştır? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 t 2. Aşağıdaki şekillerde sıcaklıkları verilen yoğunlukları eşit hava ortamlarının olduğu K, L, M, N odaları gösterilmiştir. K 20 C M 45 C L 0 C N 60 C Buna göre odalara yerleştirilen özdeş ses kaynaklarından üretilen eşit frekanslı sesin hızı hangi ortamda en yavaş ilerler? A) K B) L C) M D) N ukarıdaki tabloda hava sıcaklığına bağlı olarak sesin hız değerleri gösterilmiştir. Bu tabloya bakarak aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? A) in hızı ortamın cinsine bağlıdır. B) 0 C de ses iletilmez. C) Havanın sıcaklığı artarsa sesin iletilme hızı azalır. D) Sıcaklık arttıkça sesin iletilme hızı artar. 4. Banu ışık hızının ses hızından daha büyük olduğunu örneklerle kanıtlamak istiyor. Buna göre; I. Gök gürültüsünün şimşek çaktıktan II. sonra duyulması Uzaktaki bir kişiye bağırarak sesin duyurulması III. Kapalı alanlardaki konuşmaların, açık alanlardaki konuşmalardan daha iyi duyulması ifadelerinden hangileri ışık hızının ses hızından büyük olduğunu kanıtlayan örneklerdendir? A) alnız I B) I ve II C) II ve III D) I, II ve III 198

17 Bir Enerji Türüdür Ünite 4 5. Su ortamındaki ses dalgalarının hava ortamına geçişi sırasında sesin hızı ile ilgili aşağıdaki öğrenciler yorum yapmıştır. 7. hızı Ortam Hızı (mls) Deniz suyu 1533 Su 1493 Artar. Civa 1450 Metil Alkol 1143 Umutcan Fulya Kibar Erdem Azalır. Önce artar sonra azalır. Değişmez. Buna göre hangi öğrencinin yaptığı yorum doğrudur? A) Umutcan B) Fulya C) Kibar D) Erdem Hava Su Demir Maddenin cinsi ukarıdaki grafikte sesin iletilme hızının maddenin cinsine göre değişimi gösterilmiştir. Buna göre; I. in iletilme hızı katılarda en fazladır. II. in iletilme hızı ortamın yoğunluğuna bağlı değildir. III. in iletilme hızı gazlarda en küçüktür. IV. in sıvılardaki iletilme hızı gazladaki hızından büyüktür. ifadelerinden hangisi bu grafiğe bakılarak çıkarılamaz? A) IV B) III C) II D) I ukarıdaki tabloda 25 C deki bazı sıvı ortamlarda ilerleyen sesin yayılma hızları gösterilmiştir. Ortam Hızı (mls) Elmas Demir 5130 Alüminyum 5100 Bakır 3560 Altın 3240 Gümüş 1322 ukarıdaki tabloda bazı katı ortamlarda ilerleyen sesin yayılma hızları verilmiştir. SESIN SOĞURULMASI Sabahları kalkmak için alarmını kurduğumuz saati yastığın altına koyduğumuzda sesi daha az duyarız. Hangi ortamda sesi daha iyi duyacağımızı aşağıdaki örnekle açıklayalım. 6. Keçe 8. Köpekler tarafından duyulan bazı seslerin insanlar tarafından duyulmaması Hava Pamuk Tahta Şimşek çaktıktan bir süre sonra gök gürültüsünün duyulması Cam yünü Pamuk Demir Strafor ukarıdaki maddelerden kaç tanesi ses yalıtımı için kullanılır? A) 6 B) 4 C) 3 D) 2 Aralarında boşluk olan iki cam levhadan sesin geçmemesi Uzaktaki bir kişiye sesin duyulması için bağırılması ukarıdaki örneklerden hangisi sesin yalıtılması ile ilgilidir? A) B) C) D) Biri hava dolu diğeri pamuk dolu fanustaki çalar saatlerden pamuk dolu fanusdaki saatin sesi daha az duyulur. Pamuk, sesin bir kısmını emer yani soğurur. Böylece sesin daha az duyulması sağlanır. Keçe, kumaş, strafor (köpük) cam yönü gibi maddeler sesi soğurma özelliğine sahiptir. Bu yüzden bu maddeler ses yalıtımı için kullanılmaktadır. in yayılmasının önlenmesine ses yalıtımı denir. Sinema, konser ve tiyatro salonlarında sesin dışarı çıkmaması için ses yalıtımı yapılır. 199

18 Bir Enerji Türüdür Etkinlik 6 Etkinlik 7 Aşağıdaki tabloda bazı müzik aletlerinin ürettiği seslerin frekans aralıkları verilmiştir. Aşağıda üflemeli müzik aletlerinden olan flüt gösterilmiştir. Frekans (Hertz) Kaynakları Keman Tuba Flüt Trompet Klarnet Bir müzisyen yandaki flütü çalmak için numaralandırılmış delikleri kapatıyor. Buna göre bu flütle ilgili aşağıda verilen soruları cevaplayınız. 1. Müzisyen hangi deliği kapattığında en ince ses çıkar? 2. Müzisyen hangi delikleri kapatırsa en kalın ses oluşur? 3. Müzisyen hangi delikleri kapatırsa çıkan sesin yüksekliği en az olur? 4. Flütün boyunu artırıp daha fazla delik açarsak çıkan sesin frekansı değişir mi? Etkinlik 8 ukarıda öğrencilerin siren çalan bir itfaiye arabasına olan uzaklıkları verilmiştir. Buna göre aşağıdaki soruları cevaplayınız. Buna göre tabloyu inceleyerek verilen soruları cevaplayınız. a. üretme aralığı en geniş olan müzik aleti hangisidir? b. Müzik aletlerinden hangisi en kalın (bas) sesi üretir? x 2x 2x x Utku Ceren Filiz İtfaiye arabası Simay 1. İtfaiyenin çıkardığı siren sesinin şiddetini; En yüksek hangi öğrenciler duyar? c. En ince (tiz) sesi hangi müzik aleti üretebilir? En düşük hangi öğrenciler duyar? d. Hangi müzik aletinin çıkardığı sesin yüksekliği en fazladır? e. üretme aralığı en kısa olan müzik aleti hangisidir? 2. Öğrenciler neden siren sesini farklı şiddetlerde duyuyorlar? Açıklayınız. 200

19 Bir Enerji Türüdür Ünite 4 Etkinlik 9 Etkinlik 11 Aşağıdaki şemada sesin özellikleri ile ilgili boş bırakılan yerleri uygun kavramlarla doldurunuz. Frekansının birimi..... dir. Sıcaklık arttıkça sesin sürati... Şiddetinin birimi...dir. Katı Sıvı Gaz ukarıdaki katı, sıvı ve gaz ortamları inceleyerek aşağıdaki soruları cevaplayınız. Sıcaklık azaldıkçasesin sürati... SES Bir... türüdür. a. dalgaları en hızlı hangi ortamda yayılır? b. dalgaları en yavaş hangi ortamda yayılır? Boşlukta... Katı ortamlarda en...ilerler. Gaz ortamlarında en... ilerler. c. dalgalarının ortamlardaki yayılma hızlarını sıralayınız. d. dalgaları da ışık gibi her ortamda yayılır mı? Açıklayınız. Etkinlik 10 Etkinlik 12 Aşağıda verilen müzik aletlerinin numaralarını kullanarak hangi grupta olduklarını kutucuklara yazınız. Aşağıda verilen ifadelerden doğru olanların yanına D yanlış olanların yanına koyunuz. 1. Davul 2. Bağlama 3. Klarnet 4. Gitar 5. Darbuka 6. Saz 7. Tuba 8. Trompet 9. Trombon 10. Saksafon Telli müzik aletleri Üflemeli müzik aletleri Vurmalı müzik aletleri Ortamın sıcaklığı artarsa sesin hızı artar. Piyano vurmalı çalgılar arasında yer alır. bir enerji türüdür. boşlukta da yayılır. ışıktan daha hızlı ilerler. Ortamın yoğunluğu arttıkça sesin hızı da artar., katılarda sıvılara göre daha hızlı ilerler. Klarnet üflemeli çalgılar grubunda yer alır. Keçe, köpük, cam yünü gibi maddeler sesi soğurma özelliğine sahiptir. in hidrojen gazındaki hızı sudaki hızından daha büyüktür. 201

20 Çok Alçak Frekanslı ler (İnfrasonik) İnfrasonic seslerin frekansı 20Hz den azdır. Böylece insan kulağının duyamayacağı kadar düşük, fakat hava basıncı değişiklikleri ile oluşan ses dalga frekanslarından daha yüksektirler. İnsan kulağının 20 ile Hz arasındaki sesleri duyduğunu biliyoruz. Buna ek olarak insan kulağı en iyi 250 Hz ile 3000 Hz arasındaki konuşma frekansı bölgesini duyarlar. Ayrıca hayvanlar, insanların duyamadığı ses frekanslarını bile algılayabilirler. 1. Düğünlerde darbuka çalan Çağatay, darbukasına eşit zaman aralıklarıyla 2F kuvvetinde vuruyor ve yukarıdaki ses dalgaları oluşuyor. Daha sonra yine aynı ortam ve aynı zaman aralıklarında F kuveti ile darbukaya vuran Çağatay ın darbukasından çıkan ses dalgalarının görünümü aşağıdakilerden hangisi gibi olabilir? A) Karma Test 3. Çetin Öğretmen kaşık ile aşağıdaki özdeş X,, Z şişelerine vurarak bazı sesler oluşmasını sağlıyor. X Z Çetin Öğretmen şekilde gösterilen miktarlarda su ile dolu olan şişelere sırasıyla eşit hızlarla bir kez vuruyor. Buna göre şişelerden çıkan sesler ile ilgili aşağıda yapılan yorumlardan hangisi yanlıştır? 1 Çok üksek Frekanslı ler (Ultrasonik) Bu seslerin frekansları Hz nin üstündedir. Hayvanlar Hz den yukarısını duyabilmektedir. Francis Galton ( ) köpeklerin bu özelliğinden yararlanarak Galton köpek düdüğünü tasarlamıştır. Sadece köpeklerin duyabileceği frekanslardaki sesleri veren bu düdük köpek terbiyeciliğinde ve istenmeyen köpeklerin uzak tutulmasında kullanılmaktadır. Frekansı ile Hz arasındadır. Çevremizde sayısız ses çıkaran varlık vardır. İnsanlar, hayvanlar, araçlar, taşıtlar, müzik aletleri, rüzgar, yağmur, şelale ses çıkaran varlıklardandır. Kendiliğinden ses çıkaran varlıklara doğal ses kaynakları denir. Kuş sesleri, rüzgarın sesi, deredeki suyun sesi, yağmur ve gökgürültüsü gibi sesleri üreten varlıklar doğal ses kaynaklarındandır. Müzik aletleri, taşıtlar, radyo, televizyon ise yapay ses kaynaklarına örnektir. B) C) D) 2. Aşağıda frekans değerleri verilen seslerden hangisi ultrasoniktir? A) Hz B) 45 Hz C) Hz D) Hz 5. A) En kalın ses X den çıkar. B) En ince ses Z den çıkar. C) den çıkan ses Z den çıkan sesten kalındır. D) X den çıkan sesin yüksekliği en fazladır. 1 2 Frekans Hız 3 Tizlik 4 Genlik e ait yukarıda verilen kavramlardan hangisinin büyüklüğünün artması ile sesin şiddeti artar? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 202

21 6. Müzik dersinde birçok müzik aleti çalabilen öğrenciler içlerinden bir öğrencinin gözlerini bağlayarak üç müzik aletinden sırasıyla sesler çıkarmışlardır. Gözleri kapalı olan öğrenci sesleri dinleyerek hangi sesin hangi müzik aletine ait olduğunu bilmiştir. Buna göre öğrenci sesin hangi özelliği sayesinde müzik aletlerini tanımış olabilir? A) B) ükseklik Tını 8. Boşlukta iletilmez. İletilme hızı ortamın yoğunluğuna bağlıdır. İletilme hızı ortamın sıcaklığına bağlıdır. Frekansı, ortamın yoğunluğuna bağlıdır. ukarıda ses ile ilgili verilen ifadelerden hangisi yanlıştır? A) B) C) D) Tınısı Aynı sesin çeşitli müzik aletlerinden çıktığı zaman gösterdiği farklılığa ses tınısı denir. tınısı sesin farklılığını ifade eder ve ses kaynağının cinsini belirlemeye yarayan ses özelliğidir. Aynı notayı çalan flütle keman arasındaki temel fark, tını farkıdır ve bu yüzden farklı sesler çıkar. Müzik aletlerinin yapıldığı malzemelerin farklı oluşu sesin farklı bir tınıda olmasını sağlar. C) D) 7. Şiddet Frekans Tel ukarıdaki şekilde iki sütün arasında gerilmiş bir tel görülmektedir. Hülya teli parmağı ile gerip bırakıyor ve ürettiği sesleri dinliyor. Buna göre Hülya aşağıdakilerden hangisini yaparsa telin titreşiminden çıkan ses daha ince olur? 9. ukarıdaki davulcu elindeki tokmak ile davula t süre ara ile hafifçe vurmaktadır. Buna göre yine aynı ortamda davula 2t süre aralıklarla vurursa oluşan sesin hangi özelliği öncekine göre azalır? A) B) Genliği Şiddeti Akustik Akustik, sesi ve gürültüye yol açan titreşimleri inceleyen bir alandır. Akustik ile uğraşan bilim adamları ve mühendisler, sesi ve insan işitmesini incelerler. Mühendisler, uygun seste iletişim sistemleri ve binaların tasarımını yaparlar. apılan tüm çalışmalar insanların duymak istemediği seslere yöneliktir. Gürültüyü kontrol altına almak için gürültü kaynakları daha sessiz hale getirilmektedir. Akustik pekçok bölüme ayrılmıştır. Bu alanlara biyolojik akustik (in balina, baykuş, gibi hayvanlar tarafından nasıl kullanıldığını inceler.), müziksel akustik, mimari akustik (Kapalı alanların ve mimari yapıların akustik özelliklerini inceler.) gibi örnekler verebiliriz. A) Telin gerginliğini azaltmak B) Telin kalınlığı artırmak C) D) Açık hava tiyatrosu C) Tele daha fazla kuvvet uygulayarak dokunmak Frekansı Hızı D) Telin boyunu kısaltmak Sinema salonu 203

22 Karma Test Diyapozon Nedir? lerin mutlak ve sabit titreşimleri diyapozon aleti ile belirlenir. K L Aynı maddeden yapılmış boyları farklı I, II, III numaralı diyapozanlara birer kez vurulduğunda çıkan seslerin frekansının doğru sıralaması aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? M K Damla, yukarıdaki gibi gösterilen miktarlarda su dolu özdeş şişelerin ağızlarına ayrı ayrı eşit miktarlarda üflüyor ve şişelerden ses çıkmasını sağlıyor. L Diyapozon Diyapozon genelde iki ucu çatal şeklinde bir metaldir ve vurulduğunda genellikle birinci oktav La sesini üretir. Diyapopozon, İngiliz asıllı John Shore tarafından (1711) icat edilmiştir. Çalgıların akort edilmesinde ve seslerin saptanmasında kullanılan U biçiminde, küçük ve çelikten yapılmış çatal şeklindedir. Sert bir yere vurulunca La sesini verir. La dan ayrı, mi-re-sol seslerini de veren ağız diyapozonu da bulunmaktadır. Diyapozondaki kıvrılan kollar ne kadar kısa olursa çıkan ses o kadar tiz ve frekansı yüksek olur. Diyapozonun akordu hiç bozulmadığı için devamlı kullanılabilir. tonunu yükseltmek için çatalın uçları eğe ile biraz eğelenir. tonunu azaltmak için ise diyapozonun ayağının ucu eğelenir. 2. A) f K > f L > f M B) f K = f L = f M C) f M > f K > f L D) f M > f L > f K kaynağı x Zuhal x Vildan ukarıda bir ses kaynağına belirtilen uzaklıklarda duran Zuhal ve Vildan ın duydukları ses ile ilgili aşağıda yapılan yorumlardan hangisi doğrudur? 4. Buna göre; I. K şişesinden çıkan sesin frekansı daha yüksektir. II. L şişesinden çıkan sesin yüksekliği K dan çıkan sese göre daha azdır. III. Eğer K ve L şişelerine bir kaşıkla vurulursa en ince ses L den çıkar. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) alnız I B) I ve II C) II ve III D) I, II ve III Köpekler insanların duyamadığı bazı sesleri duyabilirler. A) Zuhal Vildan a göre sesi daha şiddetli duyar. B) Zuhal ve Vildan sesi eşit şiddette işitirler. C) Zuhal Vildan a yaklaştıkça duyduğu sesin şiddeti artar. D) Zuhal in duyduğu sesin genliği daha azdır. eşim eşim in yukarıda söylediği olay aşağıdakilerden hangisi ile ilişkilidir? A) in genliği B) in şiddeti C) in tınısı D) in frekansı 204

23 5. dalgasının hızı frekansına bağlıdır. Frekansı 20 Hz den küçük olan seslere infrasonik ses denir. dalgasının hızı kaynaktan uzaklaştıkça azalır. dalgaları boşlukta iletilebilir. ukarıdaki ifadelerden doğru olanların başına D yanlış olanların başına konulduğunda aşağıda verilenlerden hangisi doğru olur? A) C) D D D D B) D) D D D şekil 2x 2. şekil ukarıdaki 1. şekilde masaya bir bölümünden sabitlenmiş cetvelin boşta kalan kısmının boyu X, 2. şekilde ise 2X olduğu görülüyor. Buna göre; I. 1. şekilde cetvelden çıkan sesin frekansı daha büyüktür. II. 1. şekildeki cetvelden çıkan sesin yüksekliği daha fazladır. III. 2. şekildeki cetvelden çıkan ses, 1. şekildeki sese göre daha kalındır. IV. 2. şekideki sesin yüksekliği 1. şekildeki çıkan sesten daha fazladır. ifadelerinden hangisi yanlıştır? A) I B) II C) III D) IV x Bazı Canlı Türlerinin Üretme Ve İşitme Aralığı Frekans Değerleri Canlı Türü üretme Frekansı (Hz) İşitme aralığı frekansı (Hz) İnsan arasa unus Kedi Köpek Bütün canlılar çevrelerinde olan bitenlerden haberdar olmak zorundadırlar. Aksi taktirde besin bulamaz, tehlikelerden korunamaz ve eşlerini seçemezler. Bu yüzden her canlının yaşamını sürdürebilmesi için cisimleri ayırt edebilmesini ve gereken tepkileri vermesini sağlayacak sistemlere ihtiyacı vardır. ön tayin sistemleri, enfraruj gözler ve özel duyu sistemleri canlılardaki algılama sistemlerinden sadece birkaçıdır. Örneğin balinalar birbirlerinin çıkardıkları sesleri algılayarak anlaşırlar İnsanların işitemedeği bazı sesleri hayvanların duyabilmesi Tren raylarına kulağımızı dayadığımızda treni görmesekte sesini duyabilmemiz arasaların az gördükleri halde yönlerini çıkardıkları sesler yardımı ile bulabilmeleri ukarıdaki olayların aşağıdaki özelliklerle eşleştirilmesi hangisinde doğru verilmiştir? A) Frekans ansıma İletim B) Hız İletim ansıma C) Frekans İletim ansıma D) İletim Hız Frekans ukarıdaki diyapozana tokmakla vurulduğunda ses çıkmaktadır. Zuhal diyapozonun yine aynı yerine daha hızlı vurarak öncekine göre sesin hangi özelliklerinin değişip değişmediğini araştırıyor. I. in şiddeti artar. II. in yayılma hızı artar. III. in yüksekliği artar. Buna göre yukarıda Zuhal in yaptığı yorumlardan hangileri doğrudur? A) alnız I B) I ve II C) II ve III D) I, II ve III Bazı Kaynakların Desibel Olarak Düzeyleri Kaynağı Desibel (db) Jet uçağı 150 Siren 120 Rock konseri 120 Metro 100 Taş kırma aleti 100 oğun trafik 80 Elektrik süpürgesi 70 Normal konuşma 50 Sivrisinek vızıltısı 40 Fısıltı 30 aprak hışırtısı 10 İşitme sınırı 0 205

24 Karma Test 3 Balıklarda İşitme Nasıl Olur? Canlıların hepsinde işitme duyusu mevcut değildir. Bunun için, ses dalgalarının dış ortamdan alınmasına yardımcı olacak bir kulak deliğine, orta ve iç kulak bölgelerine, buradaki çeşitli yapılara ve beyinde de işitme duyusu için özelleşmiş bir bölgeye ihtiyaç duyulur. 1. Kaynağı Üretme Aralığı (Hz) K 0 15 L M N ukarıdaki tabloda K, L, M, N ses kaynaklarının eşit sürede ürettikleri frekansların aralıkları verilmiştir. Buna göre sağlıklı bir insan hangi ses kaynağından üretilen sesleri duyabilir? A) K B) L C) M D) N 3. Aşağıdaki tabloda doğal ve yapay ses kaynaklarına örnekler verilmiştir. No Doğal ses kaynağı darbuka su köpek su insan kuş zil televizyon kuş insan su gitar apay ses kaynağı insan radyo kuş radyo zil darbuka köpek insan su kuş radyo zil Buna göre hangi numaralı kısımdaki örneklerin hepsi doğrudur? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 Balıkların kulak yapısı bizimkinden çok daha basittir. Sadece iç kulak bulunur. Orta ve dış kulak gibi yapıları yoktur. Suyun havaya göre yoğun olması, titreşimleri daha hızlı yansıtması ve daha kolay algılanır olması balıklarda dış ve orta kulak yapılarının oluşmasını engellemiştir. Balıklar vücutlarında bulunan otoliths denilen kemikle, bu bölümlerden oktavo ve yan denge çizgisinde bulunan sensörler yardımı ile işitirler. Balıklar suda yaptıkları ses dalgaları yardımıyla yüzerler. Kendilerine cilia adı verilen kılcal sensörler yardımı ile yön verirler ve sudan gelen ses titreşimleri balıklarda bulunan bu iki yapı (cilia ve otoliths) ile beyne iletilir. 2. Aşağıda bir saniye de üretilen ses dalga grafikleri gösterilmiştir. I. III. II. IV. Buna göre yukarıda verilenlerden hangisi en şiddetli sese aittir? A) I B) II C) III D) IV 4. Seda Arda Hoparlör Megafon Ayşe Recep Strafor Amplifikatör ukarıdaki öğrencilerden hangisinin söylediği nesne ses şiddetini artırmak için kullanılmaz? A) Seda B) Ayşe C) Arda D) Recep 206

25 5. Alçaktan uçan savaş uçakları evlerin camlarını titreştirir veya kırabilir. 7. Frekans La Do Si Notalar Sevim Sevim in yukarıda yaptığı yorum sesin hangi özelliğini açıklar? A) bir maddedir. B) boşlukta yayılabilir. C) in kütlesi vardır. D) bir enerji türüdür. ukarıdaki grafikte bir müzik aletinden çıkan notalar ve frekansları gösterilmiştir. Buna göre grafikteki notaların kalından inceye doğru sıralanışı hangi seçenekte doğru verilmiştir? A) Do, Si, La Osiloskop Osiloskop veya diğer adıyla salınımölçer, elektriksel ölçü ve gözlem aracıdır. B) Do, La, Si 6. Aşağıda farklı uzunlukta, aynı cins ve kalınlıktaki teller eşit kuvvetlerle gerilip serbest bırakılıyor. Buna göre hangi telin titreşim frekansı en büyük olur? A) 1m Tel 1 m çekiliyor. B) 1m Tel 0,5 m çekiliyor. C) Si, La, Do D) Si, Do, La 8. in şiddet düzeyinin birimi desibeldir. Kalın sesin frekansı ince sesten büyüktür. Girişlerine uygulanan elektrik sinyallerinin; karakteristiklerini, genliklerini, frekanslarını ve gaz ilişkilerini ekranda ışıklı çizgiler şeklinde gözle görülebilir hale getiren ölçü aletlerine osiloskop denir. Osikloskoplar, elektronik cihaz onarımcıları, devre tasarımcıları ve imalatçılar tarafından yoğun olarak kullanılmaktadırlar. Örneğin; karmaşık elektronik devrelere sahip TV, video ve kamera gibi aygıtların onarımı yapılırken osiloskop büyük kolaylık sağlar. C) 2m D) 0,5m Tel 1 m çekiliyor. Tel 1,5 m çekiliyor. kaynağından çıkıp bir engele çarparak tekrar ses kaynağına dönmesine yankı denir. İnsan kulağı 20 ile Hz arasındaki sesleri duyabilir. düzeyi 60 db den fazla olan seslere gürültü denir. ukarıda verilen ifadelerden kaç tanesi doğrudur? A) 1 B) 2 C)3 D) 4 207

26 İşitme Cihazı İşitme kaybı; doğumda veya hayatın herhangi bir döneminde, bir rahatsızlığa bağlı olarak aniden veya yavaşça ortaya çıktığı durumlarda kişi, işitmesinin kötüye gittiğini algılayamaz. Kendinden önce arkadaşları ve ailesi farkına varır. Kulak Kepçesi Dış kulak Kulak yolu Orta kulak İç kulak 1. Ortamın sıcaklığı Ortamın fiziksel hali in şiddeti ukarıda verilen ifadelerden hangileri sesin yayılma hızını etkiler? A) alnız B) ve C) ve D), ve Karma Test 4 A) I B) II C) III D) IV 3. Aşağıda ses düzeyini gösteren bir cetvel gösterilmiştir. OdB 2OdB 4OdB 6OdB 8OdB 100dB 120dB I II III Buna göre numaralarla gösterilen yerlerle aşağıdaki örneklerin doğru eşleştirilmesi hangiside verilmiştir? I II III A) Fısıltı Roket sesi Uçak sesi B) Uçak sesi Konuşma Şimşek sesi C) Fısıltı Motosiklet Şimşek İnsan kulağı karmaşık bir yapıya sahiptir. dalgalarının beynin anlayacağı elektrik sinyallerine dönüştürülme işlemi ise daha da karmaşıktır. İşitme dış kulakta başlar. Kulak kepçesi ses dalgalarını toplar, kulak kanalına yönlendirir ve bu dalgalar kulak zarını titreştirir. Orta kulağı oluşturan çekiç, örs, üzengi kemikleri bu titreşimlerin gücünü yükselterek iç kulağa iletir. İç kulaktaki işitmeden sorumlu salyangozdaki hücreler titreşimi algılar ve bunları elektrik sinyallerine dönüştürerek beyne göndermek üzere işitme sinirlerine iletir. İşitme cihazı, kulağa gelen seslerin işitme kaybı kadar elektronik devreler yardımı ile yükseltilmesidir. İşitme cihazı uygulaması ile işitme kaybı olan kişilerin iletişim yeteneğini artırmak amaçlanır. İşitme cihazlarında; ses bir mikrofon aracılığı ile alınır ve elektrik sinyallere dönüştürülür. Daha sonra amplifikatör yardımı ile seslerin şiddeti artırılır ve hoparlör ile yükseltilmiş ses kulak kanalına Kulağa takılmış iletilir. bir işitme cihazı 2. I II III IV ukarıdaki şekillerde aynı ortamda aynı sürede üretilen ses dalgaları gösterilmiştir. Buna göre hangi ses diğerlerine göre daha incedir? D) Roket İşyeri ortamı oğun trafik 4. Aşağıda verilen seçeneklerde bir ipe bağlanarak asılan cisim denge konumundan farklı miktarlarda açılarak salınıma bırakılıyor. Buna göre hangi seçenekteki salınım hareketinde cismin genliği en büyüktür? A) B) C) D) 2x x 4x 2x x 4x 3x 3x 208

27 5. düzeyi 60 db den fazla olan düzensiz frekanslı seslere denir. Buna göre yukarıdaki cümlede bulunan boşluğa aşağıdakilerden hangisi gelmelidir? 7. Aşağıdaki şekillerde aynı ortamda bulunan Deniz, Fatma ve Reyhan a ait eşit sürede üretilen ses dalgaları gösterilmiştir. 2x A) Desibel B) Genlik C) ankı D) Gürültü Deniz 2x Ultrason Nedir? 6. in yayılma hızı ortamın yoğunluğuna bağlıdır. Ortamın yoğunluğu arttıkça sesin yayılma hızı da artar. x Fatma Ultrason vücudun iç organlarını görmek için yüksek frekanslı ses dalgalarının kullanılması işlemidir. dalgaları o kadar yüksektir ki insan kulağı bunları duyamaz. ukarıdaki açıklamaya göre aşağıda kütle hacim grafikleri verilen aynı sıcaklıktaki katı ortamlardan hangisine gönderilen ses en yavaş ilerler? A) Kütle(g) 40 X B) 10 Kütle(g) 20 Hacim (cm ) Reyhan Buna göre aşağıdaki grafiklerden hangisinde Deniz, Fatma ve Reyhan a ait ses genlikleri doğru verilmiştir? A) B) in genliği Deniz Fatma Reyhan in genliği Kişiler dalgaları, el ile çalışan inceleme aygıtının içindeki küçük, titreşim yapan bir kristalden vücudun iç organlarına yönlendirilir. İnceleme aygıtı, bir görüntü oluşturmak için sesi yansıtır veya eko yapar. Bir ultrason işlemi yüksek kalitede görüntü oluşturmaz ve radyasyon da bulundurmaz. Karnın altında bulunan organların, pelvis içi organlarının ve göğüs dokusunun incelenmesinde yaygın olarak kullanılır. Özellikle ultrason hamilelikte yaygın olarak tercih edilir. C) Kütle(g) 20 Hacim (cm ) Deniz Fatma Reyhan Kişiler 40 Z C) in genliği D) Kütle(g) 20 Hacim (cm ) D) Deniz Fatma Reyhan in genliği Kişiler 20 T 40 Hacim (cm ) Deniz Fatma Reyhan Kişiler 209

28 Karma Test 5 Sonar dalgalarını kullanarak cismin boyut, uzaklık ve diğer verilerini elde etmemize yarayan bir alettir. 1. Sonar aleti; derinlik ölçme, sismik ölçümler ve balıkçılıkta balıkların yerini tesbit etmek için kullanılır. Buna göre sesin hangi özelliğinden faydalanılarak sonar aleti kullanılmaktadır? A) in genliği B) in yansıması C) in tınısı D) in şiddeti 4. Aşağıda boyları kalınlıkları ve cinsleri verilen gerginlikleri aynı teller aynı kuvvetle titreştirildiğinde hangisinin saniyedeki titreşim sayısı en fazla olur? ( l : telin boyu, S : telin kalınlığı) A) B) l 2 Bakır tel l Bakır tel s s dalgaları ortamda ilerlerken bir cisme çarpıp geriye yansır. ansımayan bu dalgaların analizi sonucunda uzaklık, büyüklük vb. veriler elde edilir. Sonarlar günümüzde askeri amaçlar dışında deniz haritacılığı, derinlik ölçme, sismik ölçümler, akıntı ölçme ve balıkçılıkta balığın yerini saptama gibi amaçlar için kullanılmaktadır. 2. frekansının birimidir. şiddetinin birimidir. Düzensiz frekanslı seslerdir. Buna göre aşağıda verilen kavramlardan hangisinin tanımı yukarıdaki açıklamalarda yer almaz? A) Desibel B) Gürültü C) Frekans D) Hertz 5. C) D) Bakır tel l Bakır tel l 2 2s 2s Açık havada konser veren bir sanatçının mikrofonu bozulunca sesini arka taraftaki seyircilere duyuramamıştır. arasalar uçarken sonar sistemini kullanırlar. 3. Trompet : Hz Keman : Hz Klarnet : Hz Tuba : Hz ukarıda müzik aletleri ve ürettikleri seslerin frekans aralıkları verilmiştir. Buna göre hangi müzik aletinden en kalın ses çıkar? A) Tuba B) Klarnet C) Keman D) Trompet Buna göre yukarıdaki olayın sebebi aşağıdakilerden hangisidir? A) kaynağından uzaklaşıldıkça sesin frekansı azalır. B) kaynağından uzaklaşıldıkça sesin yüksekliği azalır. C) in genliği ses kaynağından uzaklaşıldıkça azalır. D) kaynağından uzaklaştıkça ses daha tiz olur. 210

29 6. Bir opera sanatçısının sesi hava molekülleri üzerinde yayılan bir ses dalgası oluşturur. Oluşan dalgalar moleküllerin çarpışması sonucu ilerler. Kinetik enerjiye sahip moleküller barda- 200 Hz 170Hz Radar Radar, uzaktaki nesneleri radyo dalgalarının yansıması yardımıyla tespit eden bir cihazdır. ğı titreştirir ve belli bir 3 süre sonra bu titreşime dayanamayan bardak çatlar ve kırılır. Hale 450 Hz 7. ukarıda Hale nin anlattığı olay sesin hangi özelliğini kanıtlar? A) katı ortamlarda daha hızlı yayılır. B) İnce sesin frekansı kalın sesten daha yüksektir. C) in yüksekliği vardır. D) bir enerji türüdür. I ukarıdaki şekillerde iplerle tavana asılmış kalınlıkları eşit ve aynı maddeden yapılmış çubuklara bir metal kaşıkla ayrı ayrı bir kez vuruluyor. Buna göre çubuklardan çıkan sesin frekansları arasındaki ilişki nasıldır? A) f I > f II > f III B) f III > f II > f I C) f I = f II = f III D) f II > f I > f III II III ukarıdaki frekans değerleri verilen diyapozonlar titreştirildiğinde çıkan seslerin inceden kalına doğru sıralaması hangisindeki gibi olur? A) 1, 2, 3 B) 3, 2, 1 C) 3,1, 2 D) 2, 1, 3 8. dalgaları ışık gibi boşlukta ilerler. in kaynaktan çıkıp bir engele çarparak tekrar ses kaynağına dönmesine yankı denir. Ultrason sesler insan kulağı tarafından duyulabilir. Genliği fazla olan sese şiddetli ses adı verilir. Frekansı düşük ses tiz sestir. ukarıda verilen ifadelerden kaç tanesi yanlıştır? A) 1 B) 2 C)3 D) 4 Radar Radarın çalışma prensibi ses dalgası yansıma prensibine çok benzer. i yansıtan bir nesneye doğru bağırılması halinde bir yankı işitilir. Eğer sesin havadaki hızı biliniyorsa nesnenin mesafesi ve yansıma zamanı ölçülerek hesaplanabilir. Radyo dalgaları ile tanışan enerji nesneye ulaşır ve tekrar nesneden yansıyarak düşer. Enerjinin küçük bir kısmı buradan yansır ve radara geri döner. Radar yankıyı yansıtan nesnenin yön ve mesafesini tespit etmek için kullanılır. Radarlar, kullanım alanlarına göre hava ve deniz radarları olmak üzere ikiye ayrılır. Hava radarları; askeri, meteroloji, astronomi, hava limanları ve uçaklarda kullanılır. Deniz radarlarına ise askeri ve ticari gemilerde ihtiyaç duyulur. 211