Ünite. Dalgalar. 1. Ses Dalgaları 2. Yay Dalgaları 3. Su Dalgaları

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Ünite. Dalgalar. 1. Ses Dalgaları 2. Yay Dalgaları 3. Su Dalgaları"

Oz Baştürk
7 yıl önce
İzleme sayısı:

1 7 Ünite Dalgalar 1. Ses Dalgaları 2. Yay Dalgaları 3. Su Dalgaları

3 SES DALGALARI 3 Test 1 Çözümleri Verilen üç özellik ses dalgalarına aittir. Ay'da hava, yani maddesel bir ortam olmadığından sesi iletecek moleküller yoktur. Bu nedenle ses boşlukta yayılmaz. Ayd n Bir telin diğer özellikleri sabit kalmak koşuluyla yalnızca gerginliği artırılırsa telden elde edilen ses dalgalarının yüksekliği, yani frekansı artar. Gitardan çıkan ses dalgalarının frekansı artınca dalga boyu önceki duruma göre küçülür. Ortam değişmediği için Aydın'a ulaşan ses dalgalarının yayılma hızı değişmez ses kaynağından çıkan sesin 1 tam dalgasının t (s) oluşması için geçen süre 2 saniyedir T 1 1 = 2 s olduğundan f = = s T 2 bulunur. L ses kaynağından çıkan bir tam dalga 1 saniyede üretilmiştir. T L = 1 s olduğundan f L = 1 s 1 olur. M ses kaynağı, 1 sa- 3 niyede tam dalga 2 3 üretmiştir. Yani f M = 2 s 1 dir. Buna göre, f M > f L > f dır. L M t (s) t (s) Müzik aletleri aynı ortam içinde olduğundan aletlerden çıkıp dinleyiciye ulaşan ses dalgalarının hızı kesinlikle eşittir. 5. Ses dalgalarının yayılma hızının büyüklüğü; v katı > v sıvı > v gaz biçimindedir. Ses iletilirken esneklik katsayısı büyük olan katılarda sesin yayılma hızı daha büyüktür.

4 4 SES DALGALARI Tele çekiçle vurma kuvveti 2 katına çıkarıldığında oluşan ses dalgasının şiddeti, dolayısıyla genliği 2 katına çıkar. Ancak ses dalgasının frekansı değişmeyebilir. İki farklı ses kaynağından çıkan genlikleri ve yükseklikleri eşit olan iki sesin ayırt edilmesi olayına tını denir. Yantı A dır. L M Rezonans olayının gerçekleşmesi için iki dalganın frekanslarının eşit olması gerekir. ve L dalgalarının genlikleri eşit olup frekansları farklıdır. L ve M dalgalarının frekansları eşittir Ses kaynağı Frekansı (Hz) Y Z 10 Sağlıklı bir insan 20 ile Hz frekanslı seslerin duyabilir. İnsan kulağı frekansı 20 Hz altı ve Hz üstü olan sesleri duyamaz. Buna göre sağlıklı bir insan kaynağından gelen sesi duyabilir. Sağlıklı bir insan kulağının duyabileceği sesin şiddetinin db arasında olması gerekir. Yine sağlıklı bir insanın duyabileceği sesin frekansının Hz aralığında olması gerekir. Buna göre insan kulağı şiddeti ve frekansı belli değerlerde olan sesleri duyabilir.

5 SES DALGALARI f 1 f 2 f 3 Sesin katı, sıvı ve gaz ortamlardaki hızları arasındaki ilişki v katı > v sıvı > v gaz şeklindedir. İnsan vücudundaki yumuşak dokular sıvı gibi davrandığından hava ortamından vücut ortamına geçen ses dalgalarının hızı ve dalga boyu artar. Aynı kalınlık ve aynı gerginlikteki tellerden boyu kısa olan telin frekansı daha büyüktür. Bu nedenle tellerden çıkan seslerin frekans ilişkisi f 3 > f 2 > f 1 olur. Yanıt D dir. Ortam değişikliklerinde frekans değişmez.

6 6 SES DALGALARI Test 2 Çözümleri 1. F 1 3. I. Sonar, ses dalgasıyla çalışan bir alettir. Örneğin, bir balık teknesindeki sonardan gönderilen ses dalgası balık sürüsüne çarpıp yansır, tekrar sonara geri gelir. Böylece balık sürüsünün yeri belirlenir. F 2 F 3 Sesin yüksekliği ile sesin frekansı aynı kavramlardır. Titreşen bir telin frekansı, telin gerginliği ile doğru orantılıdır. Özdeş tellerden en gergin olan tel Z teli olduğuna göre bu tel üzerinde üretilen dalganın yüksekliği en büyüktür. Ses dalgasının zayıf veya kuvvetli olmasına sesin şiddeti denir. Genliği büyük olan ses en şiddetli sestir. Buna göre teli üzerinde çıkan ses en şiddetlidir. Y Z II. Radar, elektromanyetik dalga ile çalışan bir alettir. Örneğin, polis radarından gönderilen bir elektromanyetik dalga, arabalara çarpıp yansıyarak tekrar radara döner. Böylece arabaların hızı ve yeri saptanır. Radarların ses dalgasıyla çalışan türleri de vardır. III. Termal kameralar sıcak cisimlerden yayılan kızıl ötesi enerjiyi görüntüleyen bir alettir. Bu aletin çalışma prensibi sesle ilgili değildir. Yanıt D dir. 2. Sıcak havalarda hızları artan moleküller daha çok birbiriyle çarpışır ve bunun sonucunda da ses daha hızlı iletilir. Buna göre sesin yayılma hızı sıcaklığa bağlıdır. Sesin yayılma hızı ses dalgasının frekansına bağlı değildir. Sesin katı, sıvı ve gaz ortamlarındaki hızlarının büyüklük ilişkisi v katı > v sıvı > v gaz biçimindedir. Ayrıca sesin bir maddenin içindeki hızı o maddenin esnekliğine de bağlıdır. Yanıt E dir. 4. F Telin uzunluğu artırılırsa titreşim frekansı azalır. Bu nedenle I. öncül sağlamıyor. Teli geren kuvvet artarsa titreşim frekansı artar. II. öncül sağlıyor. Telin kalınlığı artırılırsa titreşim frekansı azalır. O hâlde III. öncül sağlamıyor.

7 SES DALGALARI 7 5. L 7. F F L ve L gözlemcileri aynı ortamda oldukları için onlara ulaşan ses dalgalarının hızı aynıdır. ve L dinleyicilerinin ses kaynağından uzaklıkları farklıdır. Ses kaynağından uzaklaştıkça sesin şiddeti, dolayısıyla dalganın genliği giderek azalır. Bu nedenle ve L dinleyicilerine ulaşan ses dalgalarının genliği farklıdır. F Metal tellere vurulduğunda en kolay, en zor M teli titreşir. Bu nedenle telinden çıkan ses en ince, M telinden çıkan ses en kalın olur. Çıkan seslerin frekansları arasındaki ilişki f > f L > f M olur. M aynak ses üretirken hangi frekansla üretmişse ve L dinleyicilerine aynı frekansla ulaşır. Yani ve L dinleyicilerine ulaşan sesin frekansı aynıdır Y Z boş su su P R S Ses veren kolun uzunluğu küçüldükçe frekans artar ve ses incelir. Bu nedenle, Y, Z diyapazonlarının frekansları arasındaki ilişki f > f Y > f Z dir. Şişelere vurulduğunda en ince ses P şişesinden çıkar. Şişelere su konulduğunda sesin kalınlaştığı görülür. Şişedeki suyun kütlesi arttıkça, camın titreşmesi zorlaşır. Bu da, sesin kalınlaşmasına yol açar. P, R, S şişelerine vurulduğunda çıkan seslerin frekansları arasındaki ilişki f P > f R > f S biçimindedir.

8 8 SES DALGALARI Ses dalgasının yüksekliği yani frekansı kaynağa bağlıdır. Bu nedenle havadan çelik tele geçen sesin yüksekliği değişmez. Sesin katı ortamlardaki hızı hava ortamındaki hızından büyüktür. Bu nedenle hava ortamından çelik tele geçen sesin hızı artar Şişelerin ağzına üflendiğinde şişenin içindeki hava titreşerek ses çıkmasına neden olur. Şişedeki hava sütununun yüksekliği arttıkça içindeki havanın titreşmesi zorlaşır. Hava yüksekliği azaldıkça titreşmesi kolaylaşır ve ses incelir. Bu nedenle 1, 2, 3 numaralı şişelerden çıkan seslerin frekans ilişkisi f 1 > f 2 > f 3 biçiminde olur. Ses bir ortamda yayılırken veya başka ortama geçerken taşıdığı enerjinin bir kısmı ortam tarafından soğurulur. Yani havadan çelik tele geçen sesin enerjisi, dolayısıyla genliği azalır. Yanıt E dir. Yanıt D dir. 12. F Yalnızca teli geren kuvvet artırılırsa oluşan ses dalgalarının frekansı artar. Ses dalgalarının hızı yayıldığı ortama bağlıdır. Ortam değişmediği için v değişmez. 10. Frekans artarken hız sabit kalıyorsa v = m f bağıntısına göre, m dalga boyu azalır. I. Ortamın özellikleri değişmediği için ses dalgalarının hızı, dolayısıyla dalga boyu değişmez. II. Ses kaynağından uzaklaştıkça sesin şiddeti, dolayısıyla sesin genliği azalır. III. Frekans birim zaman içinde üretilen dalga sayısıdır. Ses kaynağında frekans değişmediği sürece davulun çevresine aynı frekanslı ses yayılır.

9 SES DALGALARI 9 Test 3 Çözümleri 1. Ses şiddetini ölçme birimi desibeldir. 4. t süre sonra 2t süre sonra kaynağından çıkan ses dalgalarının 2t süre sonraki hızı ve frekansı öncekiyle aynıdır. Ancak ses kaynağından uzaklaştıkça sesin şiddeti yani dalganın genliği küçülür f 1 f 2 f 3 f 1 > f 2 > f 3 L Ses dalgaları aynı ortam içinde yayıldığından yayılma hızları eşit olur. Şekil incelendiğinde dalgaların frekanslarının farklı, şiddetlerinin yani genliklerinin eşit olduğu görülür. I. Şekil incelendiğinde, ses kaynağının önceki duruma göre frekansının arttığını söyleyebiliriz. II. Ortam değişmediği sürece frekansın artmasıyla yayılma hızı değişmez. III. Dalgaların şiddeti genlikleriyle orantılıdır. Genlik değişmediğine göre ses dalgalarının şiddeti değişmemiştir. 6. P ortam R ortam T 2T 3. Ses dalgaları enerji taşır ve maddeler tarafından soğrulabilir. Ancak ses dalgaları boşlukta yayılamaz. Yanıt D dir. Gazın sıcaklığı arttıkça sesin o ortamdaki hızı da artar. Çünkü sıcaklığı artan gaz ortamlarda hızları artan moleküller daha çok birbiriyle çarpışır ve bunun sonucunda ses daha hızlı iletilir. Ses dalgalarının frekansı ortamın sıcaklığına bağlı olarak değişmez.

10 10 SES DALGALARI 7. ortam L ortam 9. S Sesin katı ortamlardaki hızı, ortamların esnekliğine bağlıdır. Esnekliği fazla olan L ortamındaki sesin hızı, esnekliği az olan ortamındaki hızından büyüktür. Ortam değişikliklerinde frekans değişmez. Y Sinan Sinan sesi zayıf işittiğine göre ses dalgaları Sinan ın bulunduğu noktada bozucu girişim yapmaktadır. I ya da II ya da III yapılarak bu sorun çözülebilir. Cevap E dir. 8. d 1 d 2 1. ortam 2. ortam Ses dalgalarının katı ortamlar içindeki hızı ortamın özkütlesine bağlı değildir. 1 ve 2 nolu ortamların esnekliği aynı olduğuna göre sesin iki ortamdaki hızı birbirine eşit olur. Ortam değişikliklerinde frekans değişmez.

Benzer belgeler

Ses Dalgaları. Test 1 in Çözümleri

Ses Dalgaları. Test 1 in Çözümleri 34 Ses Dalgaları 1 Test 1 in Çözümleri 3. 1. 1 Y I. Sonar II. Termal kamera 2 Z 3 Sesin yüksekliği ile sesin frekansı aynı kavramlardır. Titreşen bir telin frekansı, telin gerginliği ile doğru orantılıdır.