Bilal ELÇİ tarafından düzenlenmiştir.

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Bilal ELÇİ tarafından düzenlenmiştir."

Kudret Yaşar
7 yıl önce
İzleme sayısı:

1 SES BU ÜNİTEDE BİLMENİZ GEREKENLER 1. Bir ses dalgasının belli bir frekans ve genliği olduğunu 2. Sesin titreşimler sonucu oluştuğunu 3. Ses yüksekliğinin sesin ince veya kalın olması anlamına geldiğini 4. Sesin genliği ve şiddeti ile sesin inceliği ve yüksekliği arasında ilişki kurabilmeyi 5. Ses düzeyinin ses şiddetinin bir ölçüsü olduğunu 6. Bir müzik aletinden çıkan sesin özelliklerini nasıl değiştirebileceğini sıkışma bazı bölgelerdeyse seyrekleşme görülür. Bu durum ses dalgalarının oluşmasına sebep olur. Oluşan bu tanecik hareketini çizgilerle ayırırsak aşağıdaki görüntü oluşur. Ses Nedir? Alçaktan uçan roket ya da uçakların evlerin pencerelerini nasıl titrettiğini ya da bas oranı yüksek olan müziklerin hoparlörleri nasıl zıplattığını görmüşüzdür. Buradan hareketle sesin bir enerji türü olduğunu ve başka enerjilere de dönüşebileceğini söyleyebiliriz. Ses titreşimler sonucu oluşur ve dalgalar halinde yayılır. Ses yayılırken hava taneciklerine çarpar ve onları da titreştirir. Zaten ses dalgaları da böyle oluşur. Genlik Genlik Tam salınım Yukarıdaki resim incelendiğinde ipe asılı olan bilyenin gidebileceği maksimum uzaklığına ve B arasında olduğunu görürsünüz. Bu iki nokta arasında tekrarlanan harekete salınım hareketi ve bir salınım hareketine ise tam salınım denir. O noktası cismin denge noktasıdır. Cismin O A arasındaki ve O B arasındaki mesafesi ise genlik olarak ifade edilir. SESİN GENLİĞİ ve FREKANSI Yukarıdaki şekilde taneciklerin sık görüldüğü yer ses dalgasının tepe noktasını temsil ederken, taneciklerin seyrek görüldüğü yer ise çukur noktalarını temsil eder. Bir ses dalgasının denge noktasından çukur veya tepe noktasına olan uzaklığına ses dalgasının genliği deriz. Ses dalgasının genliği sesin şiddetinin veya ses düzeyinin bir göstergesidir. Ses düzeyinin birimi desibel (db) dir. Alexander Graham BELL Ses titreşimler sonucu oluşup dalgalar halinde yayılan bir enerji türüdür. Bu dalgaların belli bir yüksekliği ve genişliği vardır. Diyapazona vurduğumuzda ses oluşur ve ses enerjisi havadaki tanecikleri çarparak taneciklerin titreşmesine ve hareket etmesine sebep olur. Taneciklerin hareketine göre bazı bölgelerde

Bir ses dalgasının 1 saniyedeki titreşim sayısı da bize ses dalgasının frekansını verir. Sesin frekansı sesin ince kalın veya yüksek alçak olmasının bir göstergesidir.

Titreşen maddenin miktarı (kütlesi) az ise madde tanecikleri daha fazla titreşecek yani frekansı da o ölçüde fazla olacaktır. Frekansı yüksek olan ses (yüksek ses) de ince ses olarak adlandırılır.

2 Bir ses dalgasının 1 saniyedeki titreşim sayısı da bize ses dalgasının frekansını verir. Sesin frekansı sesin ince kalın veya yüksek alçak olmasının bir göstergesidir. Ses frekansının birimi hertz (hz) dir Heinrich Rudolf HERTZ Bir maddenin titreşim sayısını belirleyen etken titreşen maddenin miktarıdır. Titreşen maddenin miktarı (kütlesi) az ise madde tanecikleri daha fazla titreşecek yani frekansı da o ölçüde fazla olacaktır. Frekansı yüksek olan ses (yüksek ses) de ince ses olarak adlandırılır. Tam tersine titreşen maddenin kütlesi fazla ise madde tanecikleri daha az titreşecek yani frekansı da o ölçüde az olacaktır. Frekansı az olan ses(alçak ses) de kalın ses olarak adlandırılır. Ses dalgasının frekansını bulmak için tepe noktalarını saymamız yeterlidir. l in frekansı: 6 hertz lll ün frekansı: 3 hertz SESİN ÖZELLİKLERİ ll nin frekansı: 1 hertz lv ün frekansı: 2 hertz Aşağıdaki ses dalgalarını inceleyelim. Ses ve ses dalgası özellikleri arasında bir ilişki vardır. Ses dalgasının genliğinin büyük ya da küçük veya frekansının yüksek yada düşük olması sesin özelliklerini etkiler. 1. Sesin Yüksekliği Sesin ince veya kalın olması anlamına gelir. Ses dalgasının frekansıyla ilgilidir. Ses dalgasının frekansı fazlaysa ses ince yani yüksektir. Ses dalgasının frekansı düşükse ses kalın yani alçaktır. Yüksek Frekans = İnce ses = Yüksek ses FİnYü olarak kodlanabilir. İnce sese tiz ses(sivrisinek ve kız sesi), kalın sese pes ses(aslan ve erkek sesi) denir. Frekansı en fazla olan ses En yüksek ses En ince ses En tiz ses En kalın ses : X sesi En pes ses : X sesi Şişe Deneyleri 1 İçlerinde farklı miktarda özdeş sıvılar bulunan şişelere aynı kuvvetle (eşit şiddette) vurulursa;

Vurulursa diyorsa sıvı miktarlarına bakılır. 4 numaralı şişenin sıvı miktarı en az olduğu için en çok titreşir (tanecik başına düşen enerji çok) yani frekansı en fazla olur ve en ince sesi oluşturur.

Şişelerden çıkan seslerin frekansları sıralanırsa; 4>3>2>1. Aynı sıralama incelik ve yükseklik için de geçerlidir. Şişe Deneyleri 2 Üflenilirse diyorsa hava miktarlarına bakılır.

3 Vurulursa diyorsa sıvı miktarlarına bakılır. 4 numaralı şişenin sıvı miktarı en az olduğu için en çok titreşir (tanecik başına düşen enerji çok) yani frekansı en fazla olur ve en ince sesi oluşturur. 1 numaralı şişenin sıvı miktarı en fazla olduğu için az titreşir (tanecik başına düşen enerji az) yani frekansı en az olur ve en kalın ses çıkar. Şişelerden çıkan seslerin frekansları sıralanırsa; 4>3>2>1. Aynı sıralama incelik ve yükseklik için de geçerlidir. Şişe Deneyleri 2 Üflenilirse diyorsa hava miktarlarına bakılır. İçlerinde farklı miktarda özdeş sıvılar bulunan şişelere aynı kuvvetle (eşit şiddette) üflenilirse; 1 numaralı şişenin hava miktarı en az olduğu için çok titreşir (tanecik başına düşen enerji çok) yani frekansı en fazla olur ve en ince ve yüksek ses çıkar. 4 numaralı şişenin hava miktarı en çok olduğu için en az titreşir (tanecik başına düşen enerji az) yani frekansı en az olur ve en kalın sesi oluşturur. Şişelerden çıkan seslerin frekansları sıralanırsa; 1>2>3>4. Aynı sıralama incelik ve yükseklik için de geçerlidir. Tel Deneyleri 2 Gergin teller az gergin tellere göre daha çok titreşir dolayısıyla frekansları daha yüksek olmakla birlikte daha ince ve yüksek ses çıkarırlar. Cetvel Deneyleri Ksilofon Deneyleri Farklı uzunluktaki cetveller eşit şekilde (şiddette) gerdirilirse boyu kısa olan cetvelde daha az tanecik olduğu için daha çok titreşir ve frekansı da daha fazla olur. Yani daha ince ve daha yüksek ses oluşur. Farklı uzunluktaki ksilofon çubuklarına eşit kuvvetle (şiddetle) vurulduğunda en kısadan en ince, en uzundan en kalın ses çıkar. Sebebi yine madde (tanecik) miktarıdır. Tel Deneyleri 1 Yandaki K ve L telleri eşit kuvvetle (şiddetle) çekilip bırakılırsa; L daha incedir yani tanecik sayısı az dolayısıyla tanecik başına düşen enerji fazla olur. Buna bağlı olarak L daha çok titreşir ve frekansı da daha büyük olur. 2. Sesin Şiddeti Sesin gür veya zayıf olması anlamına gelir. Ses dalgasının genliğiyle ilgilidir. Ses dalgasının genliği (denge noktasından olan yüksekliği) fazlaysa ses şiddetli yani gürdür. Ses dalgasının genliği az ise ses zayıftır. Büyük Genlik = Gür ses = Şiddetli ses GeGüŞ olarak kodlanabilir. Yandaki resim incelendiğinde taksiden çıkan sesin genliğinin uçaktan çıkan sesin genliğinden düşük olduğu görülür. Yani uçak sesinin genliği daha büyüktür. Bu

durumda uçaktan çıkan ses daha gür ve daha şiddetlidir. Farklı canlıların duyabileceği seslerin frekansları farklıdır. X sesinin genliği Y sesinin genliğinden fazladır. X sesi Y sesinden daha gürdür.

Ses düzeyi ses dalgasının genliğiyle alakalıdır. Dolayısıyla ses düzeyinin birimi desibel dir ve desibelmetre denilen araçla ölçülür.

4 durumda uçaktan çıkan ses daha gür ve daha şiddetlidir. Farklı canlıların duyabileceği seslerin frekansları farklıdır. X sesinin genliği Y sesinin genliğinden fazladır. X sesi Y sesinden daha gürdür. X sesi Y sesinden daha şiddetlidir. 3. Ses Düzeyi Bir ortamdaki sesi duyup duymamamızla ilgilidir. Yani sesin şiddetli (gür) veya zayıf olması anlamına gelir. Ses düzeyi ses dalgasının genliğiyle alakalıdır. Dolayısıyla ses düzeyinin birimi desibel dir ve desibelmetre denilen araçla ölçülür. Tabloya bakıldığında insanın 20 Hz in altında ve Hz in üstünde sesleri duyamayacağı söylenebilir. Yüksek frekanslı sesler ultrason olarak adlandırılır. Ultrason teknolojide farklı alanlarda kullanılır. Ses düzeyi Desibelmetre denilen araçla ölçülür. Desibel değerleri birbirine dönüştürülürken 10 ar kat arttırılması gerekir. 30 Db, 10 Db in 100 katıdır. (30 10 = 20 olur. (2 tane sıfır koy 1 in yanına) 50 Db, 20 Db in 1000 katıdır. (50 20 = 30 olur. (3 tane sıfır koy 1 in yanına) 60 desibel ve üzerindeki ses düzeyleri gürültü olarak nitelendirilir ve işitme sağlığımızı olumsuz yönde etkiler. Canlıların ultrasonik sesleri algılayabilme özelliklerinden yararlanılarak araçlar geliştirilmiştir. DİYAPAZON SES ÜRETEN ALETTİR Devamlı olmayan ve gürültüye sebep olan seslerin belirli bir dalga şekli yoktur. Yukarıdaki diyapazonların üzerlerinde yazılı olan değerler neyi göstermektedir?

Diyapazonların büyüklükleriyle yazılı olan sayılar arasında nasıl bir ilişki vardır? Diyapazonların üzerinde yazan sayılar, diyapazona vurulduğunda kaç defa titreştiğini gösterir.

5 Diyapazonların büyüklükleriyle yazılı olan sayılar arasında nasıl bir ilişki vardır? Diyapazonların üzerinde yazan sayılar, diyapazona vurulduğunda kaç defa titreştiğini gösterir. Yani sayılar diyapazonun frekansını göstermektedir. Frekansı 256 Hz olan diyapazon 1 saniyede 256 defa titreşirken, frekansı 512 Hz olan diyapazon 1 saniyede 512 defa titreşmektedir. İkinci sorumuzun cevabına gelirsek: Diyapazon büyük olunca tanecik sayısı fazla olur ve tanecik başına düşen enerji az olduğu için az titreşir ve bu yüzden frekansı düşük olur. 1. Vurmalı Çalgılar: Davul, trampet, darbuka. 2. Telli Çalgılar: Saz, gitar, kemençe, keman, piyano 3. Üflemeli Çalgılar: Trombon, trompet, saksafon, tuba, flüt, zurna. Büyük yapılı müzik aletleri genellikle düşük frekanslı (kalın) sesler, küçük müzik aletleri ise yüksek frekanslı (ince) sesler çıkarır. Ses dalgasının özelliklerini incelemek için kullanılan araca osiloskop denir. SES HIZINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER Ses yayıldığı maddesel ortamın cinsine göre farklı hızlarda ilerler. Katılarda sesin yayılma hızı en büyükken, gazlarda yayılma hızı en küçüktür. V Katı > V Sıvı > V Gaz Ses yayılmak için maddesel ortama (katı sıvı gaz) ihtiyaç duyar. Uzay boşluğunda madde olmadığı için ses yayılmaz. Güneş patlamalarını ve diğer galaksi ve sistemlerdeki çarpışma seslerini duyamamamızın sebebi sesin boşlukta yayılmamasından kaynaklanmaktadır. Sesin oluştuğu ortam sıcaksa ses hızlı yayılır fakat soğuk ortamlarda ses yavaş yayılır. MÜZİK ve FEN VSıcak > VSoğuk Müzik aletlerinde müzik oluşturan seslere nota denir. Müzik aletleri yapılırken maddelerde sesin oluşma şekline göre tasarlanır. Müzik aletleri 3 e ayrılır;

Benzer belgeler

SES DALGALARı Dalgalar genel olarak, mekanik ve elektromanyetik dalgalar olmak üzere iki ana gruba ayrılır. Elektromanyetik dalgalar, yayılmak için bi

SES FĠZĠĞĠ SES DALGALARı Dalgalar genel olarak, mekanik ve elektromanyetik dalgalar olmak üzere iki ana gruba ayrılır. Elektromanyetik dalgalar, yayılmak için bir ortama ihtiyaç duymazlar ve boşlukta da