GANOS (IŞIKLAR) DAĞI NIN (TEKİRDAĞ) SOSYOJEOMORFOLOJİSİ

Transkript

1 The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science Doi number: Number: 41, p , Winter II 2015 Yayın Süreci Yayın Geliş Tarihi Yayınlanma Tarihi GANOS (IŞIKLAR) DAĞI NIN (TEKİRDAĞ) SOSYOJEOMORFOLOJİSİ SOCIOGEOMORPHOLOGY OF GANOS MOUNT (TEKIRDAG) Yrd. Doç. Dr. Emre ÖZŞAHİN Namık Kemal Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Öz Sosyoloji ile jeomorfoloji arasındaki etkileşim şeklinde tanımlanabilecek olan sosyojeomorfoloji, bütüncül bir yaklaşımla jeomorfolojik özelliklerin toplumsal olay veya olgulara etkisini anlamaya ve açıklamaya yardımcı anahtar bilgiler sunar. Jeomorfolojinin bu yeni alt dalı, toplumu etkileyen jeomorfolojik problemlerin çözümlenmesi bakımından önemlidir. Dünya da sosyojeomorfoloji konusunda yapılmış çalışmalar daha henüz çok tazedir. Bu bakımdan alanındaki ilklerden sayılabilecek olan bu çalışmada, Ganos Dağı örneğinde sosyojeomorfolojik özelliklerin incelenmesi amaçlanmıştır. Temel felsefe olarak Ganos Dağı ndan istifade eden insan toplulukları ile bu yerşekli arasındaki ilişkiyi konu alan araştırmanın hipotezi, jeomorfolojik özellikler, sosyolojik yapının ve özelliklerin oluşmasında önemli rol oynamaktadır. Sahadaki insan ve jeomorfolojik özellikler arasındaki etkileşiminin sağlıklı bir şekilde tespit edilmesi bakımından önem taşıyan bu araştırma, Türkiye jeomorfoloji literatürüne yeni bir çalışma konusunun kazandırılması bakımından da mühimdir. Fiziki Coğrafya nın temel ilke ve yöntemleri kapsamında gerçekleştirilen çalışma, sosyolojik perspektifte jeomorfolojik bir bakış açısıyla kurgulanmış ve görüşme yöntemi ile desteklenmiştir. Elde edilen verilerin jeomorfoloji haritası üzerinden dağılışı yapılarak, sahanın sosyojeomorfolojik haritası oluşturulmuştur. Çalışmanın tematik haritaları CBS (Coğrafi Bilgi Sistemleri) teknikleriyle çizilmiştir. Sonuçta Ganos Dağı nın sahadaki topluluklara karşı birtakım oronimik, doğal, sosyal ve ekonomik etkileri olduğu tespit edilmiştir. Bu etkilerin sahadaki cemiyetler üzerinde bıraktığı tesir nispetinde sosyolojik özellikler biçimlenmiştir. İnceleme alanının sosyojemorfolojik özellikleri dâhilinde Işıklar, Balkan ve Ganos olmak üzere temel olarak üç farklı yöre ayırt edilmiştir. Çalışma konusunun ve yönteminin değişik mekânlarda uygulanması daha farklı sonuçlara ulaşılmasını sağlayabilir. Ayrıca benzer çalışmaların Türkiye nin başka yerlerindeki gerek jeomorfolojik gerekse sosyolojik özellikler bakımından zengin bir çeşitliliğin bulunduğu alanlarda yapılmasına ihtiyaç vardır. Bu aşamada bilhassa jeomorfolojik özellikleri bakımından çeşitlilik gösteren dağ alanlarının seçilmesi daha doğru bir tercih olacaktır. Nihai aşamada Ganos Dağı nın jeomor-

2 162 Emre ÖZŞAHİN folojik özelliklerinin yöredeki sosyolojik yapının ve özelliklerin oluşmasında belirleyici olduğu anlaşılmıştır. Anahtar Kelimeler: Tekirdağ, Ganos (Işıklar) Dağı, Sosyoloji, Jeomorfoloji, Sosyojeomorfoloji. Abstract Sociogeomorphology, which can be defined as the interaction between the geomorphology and sociology, provides key information that will help to understand and explain social relations with a holistic approach to landforms in proportion to the impact of social events or cases. This new sub-branch of the geomorphology is also important in terms of solving the geomorphological problems affecting the society. Studies on the sociogeomorphology in the world are still very new. In this regard, it was aimed to investigate the sociogeomorphological features of Ganos Mount in this study, which can be considered one of the first works in this field. Basically, this study deals with the relationship between human community that benefits from Ganos Mount and this landform. It has attempted to verify the hypothesis, Geomorphological features play an important role in the formation of the sociological structure and characteristics. This work is important for determining the interaction between geomorphological features and people in the area in a sound way and introducing a new research topic to the geomorphology literature in Turkey. This study, which was carried out within the scope of the basic principles and methods of physical geography, was designed with a geomorphological point of view and supported by interviews. Sociogeomorphological field map was created using the distribution of the data on geomorphology map. The thematic maps of the study were made through GIS (Geographical Information Systems). Consequently, Ganos Mount was found to have oronymy, natural, social, and economic effects on the community in the area. The sociological characteristics of the community in the area were formed by such effects depending on the degrees of such effects. Basically, three different regions were distinguished (i.e. Işıklar, Balkan, and Ganos) in terms of sociogeomorphological characteristics. If a research with the same subject and methodology is conducted in different areas, different results may be obtained. Also, it is needed to conduct similar studies in other places which are sociologically and geomorphologically rich in Turkey. In such a case, selecting the diverse mountain area, especially in terms of geomorphology, would be a more appropriate option. All in all, it is understood that geomorphological features have a determining influence on the formation of sociological structure within the borders of the study area. Keywords: Tekirdag, Ganos (Işıklar) Mount, Sociology, Geomorphology, Sociogeomorphology 1. GİRİŞ İlk zamanlardan beri insanlar çevrelerinde meydana gelen olayları anlamaya ve açıklamaya çalışmışlardır. Kimi zaman doğal kimi zaman da beşeri çevrede meydana gelen hadiselerin izahına yönelik olarak insanın gerçekleştirdiği bu uğraş, günümüze doğru artarak gelişmiş ve yakın zamanda sistemli bir altyapı kazanarak çeşitli bilim dallarının ortaya çıkmasına neden olmuştur. Son yıllarda insan-çevre münasebetin artmasıyla beraber, toplum ve doğal çevre arasındaki ilişkinin aydınlatılmasına yönelik araştırmalar fazlalaşmıştır. Bu durum bilimsel bir iddia doğrultusunda toplumu kendisine inceleme nesnesi olarak konu edinen sosyoloji ile yerşekillerinin oluşumunu ve gelişimini açıklamaya çalışan jeomorfoloji arasındaki ilişkinin varlığını gündeme taşımıştır. Bu çalışmanın amacı, Ganos (Işıklar) Dağı nın sosyojeomorfolojik özellikle-

3 Ganos (Işıklar) Dağı nın (Tekirdağ) Sosyojeomorfolojisi 163 rinin incelenmesidir. Temel felsefe olarak Ganos Dağı ndan istifade eden insan toplulukları ile bu yerşekli arasındaki ilişkiyi konu alan araştırmanın hipotezi; jeomorfolojik özellikler, sosyolojik yapının ve özelliklerin oluşmasında önemli rol oynamaktadır. Nitekim jeomorfolojik özelliklerin insan, mekân ve kültür üzerinde çok çeşitli etkileri olduğu bilinmektedir (Tümertekin ve Özgüç, 2002: 570). Bu nedenle çalışma amacı ve hipotezi çerçevesinde sahanın sadece öne çıkan sosyojeomorfolojik özellikleri irdelenmiştir. Bu çalışma, sahadaki insanlar ve jeomorfolojik özellikler arasındaki etkileşiminin sağlıklı bir şekilde tespit edilmesi bakımından önem taşımaktadır. Zira insan ve doğal ortam arasındaki hassas dengenin korunması ve gelecek kuşaklara aktarılmasında jeomorfolojinin önemi büyüktür. Çalışma, yöntem bakımından Türkiye jeomorfoloji literatürüne yeni bir çalışma konusunun kazandırılması dolayısıyla mühimdir. Buna mukabil çalışmanın içeriğine münasip bir şekilde oluşturulan sosyojeomorfoloji haritasının ise ilk kez bu çalışma kapsamında çizilmesi de ayrıca önem arz etmektedir. 2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE VE ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Jeomorfolojik özellikler ve toplum arasındaki ilişkinin önemli bir göstergesi olan sosyojeomorfoloji (kelimenin orijinali sociogeomorphology şeklinde olduğu için bu şekilde kullanılması tercih edilmiştir) jeomorfoloji alanında çok yeni bir yaklaşım olarak bilim dünyasına girmiştir. Batı Ontario Üniversitesi Coğrafya Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Peter Ashmore tarafından ortaya atılan bu kavram, sosyoloji ile jeomorfoloji arasındaki etkileşim olarak tanımlanmıştır (Ashmore, 2015: 149). Bu bakımdan sosyojeomorfoloji, bütüncül bir yaklaşımla jeomorfolojik özelliklerin toplumsal olay ve olgulara etkisini anlamaya ve açıklamaya yardımcı anahtar bilgiler sunar. Jeomorfolojinin yeni bir alt dalı olarak görülen sosyojeomorfoloji (Ashmore, 2015: 155), toplumu etkileyen jeomorfolojik problemlerin çözümlenmesi ve topluma etkilerinin yorumlanması bakımından oldukça önemlidir. Bu yönüyle sosyojeomorfoloji kısmen de olsa kültürel jeomorfoloji ile ilişkili sayılabileceği gibi (Panizza ve Piacente, 2009: 35), antropojenik jeomorfolojiden ise farklılık göstermektedir (Ashmore, 2015: 150). Diğer yandan sosyojeomorfoloji, jeomorfolojik bilgi ve tecrübelerin insan yaşamında yararlı bir amaçla kullanılmasını sağlayan jeomorfolojinin bir başka dalı olan uygulamalı jeomorfoloji (Erkal ve Taş, 2013: 15) ile ilişkili yönlere de sahip olduğu anlaşılmaktadır. Ayrıca sosyojeomorfoloji herhangi bir kültür ve onun doğal çevresi arasındaki çok yönlü etkileşimi konu edinen (Arı, 2003: 76) kültürel ekoloji, jeolojik analiz yöntemlerine dayalı bir şekilde kültürlerin gelişimini inceleyen (Altunel, 2012: 196) kültürel jeoloji ve yeryüzünde var olan değişik bölgelerdeki insanların coğrafyayla ilişkilerini irdeleyen (Arı, 2005: 27) antropocoğrafya ile bağlantılıdır. Dünya da sosyojeomorfoloji konusunda yapılmış araştırmalar hem çok az hem de çok yenidir. Bu bakımdan sadece Ashmore (2015) akarsuların sosyojeomorfoloji üzerindeki düşüncesini beyan etmiştir. Türkiye de ise daha evvel sosyojeomorfoloji konusunda herhangi bir araştırma kaydına rastlanmamıştır. Sadece konu ile kısmen de olsa ilintili olarak yeryüzü şekillerinin kültürel özelliklere tesiri kapsamında bazı çalışmalar kaleme alınmıştır. Koçman (2008) beşeri kültürde dağ röliyefinin etkisini Kazdağı çerçevesinde sunmuştur. Özşahin ve Topal (2012) yerşekilleri ile beşeri kültür arasındaki münasebeti ILGIN K29 paftası (Konya) örneğinde irdelemişlerdir. Türkçe alanyazında karşılaşılan bu çalışma-

4 164 Emre ÖZŞAHİN larda insanın jeomorfolojik özelliklerle ilişkisi herhangi bir sosyolojik anket, görüşme veya analiz tekniği kullanılmadan sadece yerşekillerinin kültüre etkisi özelinde incelenmiştir. Gerek dünyada gerekse Türkiye de öncü araştırmalardan kabul edilebilecek bu çalışmada ise sosyolojik yöntemler eşliğinde Ganos Dağı nın sosyojeomorfolojik özellikleri incelenmiştir. Bundan önce Ganos Dağı ölçeğinde jeomorfolojinin farklı alanlarını kapsayan araştırmalar yapılmış (Altın, 1992; Kaya, 2000; Özşahin, 2015a; 2015b; 2015c; 2015d) olmasına rağmen, burada daha çok dağlık alanda yaşayan insanların jeomorfolojik özelliklerle ilişkisi sosyolojik çerçevede ele alınmıştır. Aynı zamanda bu çalışma dağlık bir alan dâhilinde yürütüldüğü için yeni bir uzmanlık alanı olan dağ veya dağlık alan jeomorfolojisi (mountain geomorphology) ile de alakalıdır. Aslında ilgili bilim konusu, yakın tarihlerde jeomorfolojik çalışmaların ekseninde dağ alanlarının araştırılmasına yönelik bir dönüşümün yaşanması neticesinde ortaya çıkmış bir araştırma alanıdır (Harbor, 2004: xix; Butler, 2014: 761). Ancak çok kısa bir zaman süresinde dağ alanlarının jeomorfolojisi hakkında ciddi araştırmalar (Bishop ve Shroder, 2004; Owens ve Slaymaker, 2004) gerçekleştirilmiştir. Doğal özellikler ve sürekli bir şekilde yenilenen insan neslinin meydana getirdiği değişikliklerin bileşkesi olarak yorumlanan yerin kişiliği (Tuan, 1996: 445) jeomorfolojik özellikler bakımından zenginlik sunan dağlık alanlarda daha belirgindir. Bu yüzden dağlık bölgelerde yerin kişiliğini tamamlayan sosyojeomorfolojik özellikler net olarak izlenebilmektedir. Zira hemen hemen dünyanın tüm dağlık bölgelerindeki değişikliklerin temel nedeni insan ve çevre etkileşimlerinden kaynaklanmaktadır (Gurung vd., 2012: 52; Uzun, 2015: 205). Bu yüzden dağlık alanların sosyojeomorfolojik etüdü, orojenik sistemlerdeki antropojenik kaynaklı jeomorfolojik gelişimin anlaşılmasına yardımcı olacaktır. 3. MATERYAL VE YÖNTEM Bu çalışmanın ana materyali, HGK (Harita Genel Komutanlığı) tarafından hazırlanan Türkiye Topoğrafya Haritalarının 1/ ölçekli BANDIRMA G18; a3, b3, b4, c1, d2, d3 numaralı paftalarıdır. Çalışmada, toplumsal araştırmalarda en yaygın yararlanılan bilgi edinme yollarından biri olan nitel araştırma yöntemlerinden görüşme tekniği kullanılmıştır (Özcan ve Özbay, 2002: 66; Uluocak, 2013: 55). Zira doğal ve kültürel çeşitliliğin fazla olduğu alanlarda her yere uygulanabilecek tek bir evrensel doğruyu aramanın güncel bilimsel gelişmeler ışığında çok anlamlı bulunmadığı için, özgün yerel coğrafi özelliklerin irdelenmesi daha doğru bir yaklaşım olarak görülmektedir (Arı ve Soykan, 2006: 14). Araştırmanın gözlem safhasında inceleme alanına yönelik sistematik bir şekilde arazi çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Bu geziler esnasında Ganos Dağı nı sahiplenen veya bu yerşekliyle ilişkili olan 20 mahallede, sosyal durum ölçütleri ile göstergeleri doğrultusunda 28 kişiyle görüşülmüştür (Tablo 1; Foto 1). Nitekim Tolunay (2002: 169) sosyal durum ölçütleri ile göstergelerinin kırsal toplumların ve bu toplumların içerisinde yaşadıkları yerleşim birimlerinin sosyal yapısının veya bu yapı içerisinde meydana gelen değişikliklerin ölçülmesinde sıklıkla kullanılmakta olduğunu bildirmiştir. Bunun yanında Arı (2003: 79), açık sonlu sorulara dayanan görüşme tekniğinin mevcut duruma göre daha avantajlı olacağını zikretmiştir. Sahada yapılan görüşmeler başta muhtar olmak üzere yerleşmenin ileri gelenleriyle gerçekleştirilmiştir.

5 Ganos (Işıklar) Dağı nın (Tekirdağ) Sosyojeomorfolojisi 165 Tablo 1. İnceleme alanındaki yerleşmelerde görüşülen kişiler Mahallenin Adı Adı Soyadı Yaş Meslek Işıklar Necip Atik 55 Muhtar Oruçbeyli Osman Devlet 52 Muhtar Semetli Bayram Yazır 45 Muhtar Yenice Ömer Ural 71 Bakkal Süleyman Özmen 38 Kahveci Araphacı Hasan Kayın 71 Çiftçi Salih Gültaşlar 60 Emekli Tatarlı Halil Kurt 56 Muhtar Ormanlı Şahin Esen 52 Muhtar Beyoğlu Tevfik Tokatlı 78 Çiftçi Recep Tokatlı 54 Çiftçi Esendik Ersan Mutafçı 33 Muhtar Palamut Mehmet Özer 70 Muhtar Bulgur Ahmet Denizli 56 Muhtar Yörgüç Musa Çakal 80 Çiftçi Habib Gültekin 63 Çiftçi Süleyman Böcek 68 Çiftçi Yayaköy Osman Bektaş 80 Çiftçi Mustafa Özgül 67 Çiftçi Mursallı Özlem Balamir 21 Ev Hanımı Ayşe Sıraca 63 Ev Hanımı Çınarlı Asım Koca 64 Muhtar Kirazlı Lütfü Akşar 32 Muhtar Güzelköy Mehmet Deniz 62 Muhtar Gaziköy Ali Kavak 38 Aza Ramis Ruhut 54 Çiftçi Uçmakdere Abdullah Pamukçu 59 Çiftçi Yeniköy (Mermer) Metin Demirtaş 51 Muhtar

6 166 Emre ÖZŞAHİN Foto 1. İnceleme alanında yöre halkı ile yapılan görüşmeler Ulaşılan veriler ışığında jeomorfolojik sınırlar da hesap edilerek, jeomorfoloji haritası temelinde bu sahanın sosyojeomorfoloji haritası çizilmiştir. İlgili haritaya sahada ayırt edilebilen farklı sosyojeomorfolojik yöreler ve özellikler işlenmiştir. Son aşamada ise farklı yöntemlerle elde edilmiş bütün bulgular, büro çalışmaları kapsamında metin ve şekillere aktarılmış, nihai aşamada ise araştırma hipotezi çerçevesinde yorumlanmıştır. 4. İNCELEME ALANI Konum ve Başlıca Doğal Özellikler İnceleme alanı, Türkiye nin kuzeybatı kesiminde yer alan Ganos (Işıklar) Dağı dır (Şekil 1). KD GB uzanımlı bir dağ olan Ganos, batıdan Koru Dağı ile sınırı oluşturan Gökbüet depresyonu, güneybatıdan Gölcük depresyonu ve kuzeyden de Ergene havzasıyla sınırlandırılmıştır (Şekil 1 Şekil 1. Ganos Dağı nın lokasyon haritası

7 Ganos (Işıklar) Dağı nın (Tekirdağ) Sosyojeomorfolojisi 167 Ergene Havzası nın güneyinde yer alan Ganos Dağı ve yakın çevresindeki temel araziyi, Mesozoyik e ait ofiyolitik melanj oluşturur (Şekil 2). Bu temel üzerine Paleojen ve Neojen istif çökelmiştir. Kumtaşı, kiltaşı, çakıltaşı, volkanit ve kireçtaşı litolojileri ile temsil edilen Paleojen istif, genellikle Ganos Fayı nın kuzey kesiminde izlenmektedir (Şekil 2). Sadece bu dönemde oluşmuş kireçtaşları, fayın Doluca Tepe civarındaki bölümünde yüzeylenmektedir. Ganos Fayı nın güneyinde yayılış gösteren Neojen e ait litolojiler miltaşı, kumtaşı, kiltaşı ve çakıltaşı ardalanmasında oluşmaktadır. Yine bazı sahalarda bu birimlerin üzerine bazalt çıkışları da gerçekleşmiştir. İnceleme alanındaki en genç malzemeler ise Kuvaterner e ait alüvyonlardır (Şekil 2). Genellikle akarsuların yataklarında veya akarsuların denize döküldükleri sahalardaki kıyı ovalarında yayılış gösteren bu birimler, litolojik olarak kil boyutundan çakıl boyutuna kadar değişen ve tutturulmamış malzemeler içerir (Şentürk vd., 1998: 1). Şekil 2. Ganos Dağı ve yakın çevresinin genelleştirilmiş jeoloji haritası (Yaltırak, 1996; Şentürk vd., 1998; Özşahin, 2015a dan faydalanılarak)

8 168 Emre ÖZŞAHİN Tektonik olarak, Ganos Fayı nın etki alanında yer alan bu sahada sıkışma rejimi şeklinde kendini gösteren tektonik aktivitelere bağlı olarak kıvrımlar ve faylanmalar yaşanmıştır (Şekil 2). İnceleme alanında gözlenen kıvrım yapıları hem Paleotektonik hem de Neotektonik dönemde oluşmuştur. İnceleme alanında belli yerlerde yoğunlaşan kıvrım yapılarının yanında çeşitli büyüklüklerde bindirme faylarının etkisiyle meydana gelmiş sürüklenimler de mevcuttur (Şekil 2). İnceleme alanını esas etkileyen Ganos Fay sistemi ise kuzeyinde ve güneyinde bulunan ana faya paralel veya paralele yakın faylardan oluşur. Bu faylar çoğunlukla doğrultu atımlı ve bindirme karakterlidir (Yaltırak, 1996: 147). İnceleme alanında jeomorfolojik gelişim döngüsü esnasında meydana gelen hem tektonik hareketler hem de iklim ve deniz düzeyi değişmeleri ile kesintilere uğramış uzun bir aşınım sürecinin farklı evrelerini karakterize eden yerşekli jenerasyonları mevcuttur (Altın, 1992: 46). Bu birimler aynı zamanda sahadaki ana yerşekillerine karşılık gelmektedir (Özşahin, 2015e: 369; Şekil 3). Şekil 3. Ganos Dağı ve yakın çevresindeki ana yerşekillerini gösteren genelleştirilmiş jeomorfoloji haritası

9 Ganos (Işıklar) Dağı nın (Tekirdağ) Sosyojeomorfolojisi Ganos Dağı Ganos kelimesi eski Yunanca da süs anlamına gelir. Aslında sahada bulunan kekik (Origanum) bitkisi de aynı kelimeden türemiştir. Zira ilgili ifade eski Yunanca daki dağ anlamına gelen oros ve süs anlamını karşılayan ganos hecelerinden oluşmaktadır (Kılıç ve Bağcı, 2008: 83). Muhtemelen hem Ganos Dağı nın hem de Ganoz yerleşmesinin (Günümüzdeki adı Gaziköy) adları, bu yörede önemli ölçüde yayılış gösteren kekik bitkisinin Latince ismine atfen verilmiştir (Foto 2). Foto 2. Ganos Dağı ndan bir görünüm Çevresine göre gerçekten güzel ve heybetli bir yerşekli olan Ganos Dağı, Istranca (Yıldız) Dağları ndan sonra Trakya Yarımadası nın en yüksek yeridir. Deniz seviyesinden itibaren bir duvar gibi aniden yükselen bu dağlık kütle, yaklaşık 5 km lik mesafe dâhilinde 924 m (Uçaktaşı veya Radar T) irtifaya erişir (Şekil 3; Foto 2). Ganos Dağı nı oluşturan mekanizma önemli ölçüde Ganos Fayı ve kollarının neden olduğu tektonik rejim tarafından denetlenmektedir (Yaltırak, 1995: 108). Zira Okay vd. (2004: 263) bu dağın yörede etkili olan sıkışma rejiminden kaynaklanan gerilmelerin yol açtığı yükselme ve alçalma hareketlerinin varlığı neticesinde oluştuğunu iddia etmişlerdir. Ganos Dağı yerşekli sistemi olarak Alt-Orta Miyosen (DI) yaşlı aşınım yüzeyinin kalıntısıdır. İnceleme alanının en yüksek kesimlerine karşılık gelen bu yüzeyler, adeta sahanın çatısı vazifesini görür (Özşahin, 2015e: 371). İlgili yüzey parçaları, Miyosen başlarında yükselerek karasal koşulların etkisine giren bu alanda, kuvvetli aşınım sonucunda ve nemli-sıcak morfoklimatik şartların denetimi altında meydana gelmiştir (Altın, 1992: 47). Günümüzde 470 m ve üzerindeki yükselti basamaklarında gözlenen bu yüzey, dağların üzerindeki aşınım süreçlerinin yaşıtı olduğu için, uzun ömürlü bir aşınım yüzeyi şeklinde değerlendirilebilir (Özşahin, 2015e: 371). Ganos Dağı nı diğer morfolojik birimlerden ayıran yamaçlarda eğim dereceleri % 10 dan fazladır ve bu röliyef parçası akarsular tarafından derince yarılmıştır. Yine Neotektonik dönemde meydana gelen tektonik hareketler yüzünden Marmara Denizi tabanında gerçekleşen çökmelere bağlı olarak Ganos Dağı, güneye doğru çarpılmıştır (Altın, 1992: 47). Zira bu durumun sahanın bakı özelliklerine de yansıdığı zikredilmiştir (Özşahin, 2015b: 34;

10 170 Emre ÖZŞAHİN 2015e: 384). Ganos Dağı daha çok ormanlık alanlarla kaplıdır. Genellikle su isteği fazla olan ağaçlardan oluşan bu ormanlar, kaynağını Ganos Dağı nın zirvesine yakın sahalardan alan akarsu havzalarında yayılış gösterirler (Güngördü, 1999: 48). Bu sınırın altında ise su isteği az olan ağaçlardan oluşan ormanlar egemendir (Dönmez, 1990: 119) Yerleşmeler ve Yaşam Yapılmış arkeolojik araştırmalara göre Ganos Dağı nın bulunduğu sahada yerleşme tarihi, Prehistorik Devir e kadar inmektedir (Erdem, 2012: 75). Yörenin Anadolu dan Balkanlara geçiş noktasındaki konumu, tarih boyunca çok sayıda milletin ayak bastığı topraklardan birisi olmasını da beraberinde getirmiştir. Günümüzde Ganos Dağı çevresinde günlük hayatında onun kaynaklarını kullanan 20 yerleşme vardır. Kuruluşunda köy statüsünde olan bu yerleşmeler 6/12/2012 tarih ve Resmi Gazetede yayınlanan kanun hükmüne göre 30 Mart 2014 te yapılan yerel seçimlerin ardından resmen mahalle durumuna dönüşmüştür (Özşahin; 2015f: 597). Bu yerleşmelerden sadece 8 tanesinin adının değiştiği tespit edilmiştir. Bunun dışındakiler ilk haliyle anılmaktadır. Adı değişen yerleşmeler Işıklar (Âşıklar), Ormanlı (Kestanbol), Çınarlı (Platonos), Kirazlı (Kirese), Güzelköy (Melen), Gaziköy (Ganoz), Uçmakdere (Cennetdere) ve Yeniköy (Yeniceköy) dür (Tablo 2). Tablo 2. Ganos Dağı ve yakın çevresindeki yerleşmelerin genel özellikleri Mahallenin Adı Nüfus Hane Okuma Yazma Bilmeyenler Eski Adı Kültürel Grup Göç Edilen Yer Işıklar Âşıklar Muhacir Yunanistan Oruçbeyli Muhacir Semetli Muhacir Yunanistan, Bulgaristan Yunanistan Bulgaristan Romanya Yenice Muhacir Yunanistan Araphacı Muhacir Yugoslavya Tatarlı Muhacir/Gacal Bulgaristan Ormanlı Kestanbol Muhacir Yunanistan Beyoğlu Gacal Konya Esendik Muhacir Yunanistan Palamut Muhacir Yunanistan Bulgur Gacal Konya Yörgüç Gacal Konya Yayaköy Gacal Konya Mursallı Gacal Konya Çınarlı Platonos Muhacir Yunanistan Kirazlı Kirese Muhacir Yunanistan Güzelköy Melen Muhacir/Gacal Bulgaristan

11 Ganos (Işıklar) Dağı nın (Tekirdağ) Sosyojeomorfolojisi 171 Gaziköy Ganoz Muhacir Yunanistan, Bulgaristan Uçmakdere Cennetdere Muhacir Yunanistan Yeniköy (Mermer) Yeniceköy Muhacir Yunanistan İnceleme alanındaki yerleşmelerde kültürel anlamda esas olarak iki farklı grup yaşamaktadır. Bu gruplar muhacirler ve gacallardır. Muhacirler, Yunanistan (Selanik) başta olmak üzere Bulgaristan ve civarından Balkan Savaşları ( ) sırasında veya sonrasındaki mübadele döneminde gelmiş cemiyetlerdir. Bu insanlar Işıklar, Oruçbeyli, Semetli, Yenice, Araphacı, Ormanlı, Esendik, Palamut, Çınarlı, Kirazlı, Gaziköy, Uçmakdere ve Yeniköy de yaşamaktadırlar. Dağla ilişkili bir başka topluluk ise Trakya nın yerlileri şeklinde tabir edilen gacallar dır. Gacallar, Osmanlı Devleti zamanında Konya dan göç etmiş ve buraya yerleşmişlerdir. Uzun bir zamandır burada oldukları için yerli sayılmaktadırlar. Bu cemiyete ait insanlar, Beyoğlu, Bulgur, Yörgüç, Yayaköy ve Mursallı yerleşmelerinde yaşamaktadırlar. Ayrıca sahadaki Tatarlı ve Güzelköy de ikamet eden insanların ise bir kısmı muhacir, bir kısmı da gacaldır. Sahadaki gacal yerleşmeleri KD-GB istikametinde uzanan dağlık alanı, GB kesiminden kabaca hilal şeklinde çevrelemiş bir halde konumlanmışlardır. Bu durumun ilgili yerleşmelerin bu sahaya kuruluşları esnasındaki bir düzenlemeyle alakalı olduğu tahmin edilmektedir. Zira saha çalışmalarından elde ettiğimiz bilgilere göre bu yerleşmeler, Osmanlı Devleti zamanında yöredeki Rum nüfusun etkinliğini kırmak amacıyla hususi olarak kurulmuşlardır. Buraya yerleştirilen insanlar ise Karamanoğulları Beyliği nin nüfuzunu azaltmak amacıyla göç ettirilen cemiyetlerdir. Bu yerleşmelere Melen ismi verilmektedir. Nitekim Güzelköy Mahallesi muhtarı Mehmet Deniz, Güzelköy ün eski adının Melen olmasını ilgili nedene bağlandığını bildirmiştir. Ayrıca ilgili durum sebebiyle Ganos Dağı, Bulgur Mahallesinde Melen Balkanı şeklinde adlandırılmaktadır. İnceleme alanındaki yerleşmelerde ön plana çıkan bir diğer özellik de yerleşme dokusudur. Zira yerleşmelerin gerek yer seçimlerinde gerekse şekillenmesinde fiziki ve beşeri özelliklerin etkili olduğu bilinmektedir (Sergün, 1975: 88). Bu yüzden yerleşmelerin toplu veya dağınık dokuda olması, toplumsal yapı hakkında bazı ipuçları verir. Nitekim Çukurova çevresinde yapılmış bir araştırmada göçmenlerin yerli topluluklara nazaran daha planlı şekle sahip yerleşmeler oluşturdukları tespit edilmiştir (Baloğlu ve Soysal, 2001: 2). Ancak inceleme alanında bu düşünceye uygun herhangi bulguya rastlanmamıştır. Ağırlıklı olarak fiziki etkenler (su kaynakları, yerşekilleri vs.) vasıtasıyla şekillenmiş toplu yerleşme dokusunun baskın olduğu sahada, bazı yerleşmeler yeni yapılan meskenlerin yol boyunu tercih etmesi nedeniyle yola bağlı uzunlamasına şekil almışlardır. Bunun en karakteristik örneği Uçmakdere de müşahede edilmiştir. Başlangıçta toplu dokuda olan bu yerleşme, zamanla yola bağlı olarak uzamıştır. Ayrıca Oruçbeyli, Yenice, Tatarlı, Bulgur ve Yeniköy yerleşimlerinde de benzer bir durum yaşanmıştır. Sahadaki Bulgur ve Uçmakdere orman içi, diğer mahalleler de orman kenarı veya ormana yakın yerleşmeler grubundadır. Ayrıca inceleme alanında atıl halde ve kullanılmayan birkaç bağ evinin dışında herhangi bir köy altı iskân şekli ise tespit

12 172 Emre ÖZŞAHİN edilememiştir Jeomorfolojik Birimler ve Arazi Kullanımı Ganos Dağı ve yakın çevresindeki jeomorfolojik birimler ve arazi kullanımı arasındaki ilişkinin açıklanması, insan topluluklarının doğrudan araziyi dolaylı bir şekilde de yerşekillerini nasıl kullandığını göstermesi bakımından önem arz etmektedir. Bu bağlamda sahada en geniş yayılışa malik yerşekilleri olan yamaç araziler daha çok tarım ve orman alanları tarafından kaplanmıştır (Tablo 3; Şekil 4). Nitekim tarım alanlarının yamaçlarda gösterdiği bu alansal üstünlüğün şiddetli erozyona neden olduğu bildirilmiştir (Özşahin, 2015b: 37). Tablo 3. Ganos Dağı ve yakın çevresinde jeomorfolojik birimlere göre arazi kullanım sınıflarının alansal dağılışları (km²) Jeomorfolojik Birimler Su yüzeyleri Yerleşim alanları Arazi Kullanım Sınıfları ve Alanları (km²) Tarım alanları Bağ Mera Çalılık Orman alanları Açık alanlar Toplam Dağ Plato Ova Yamaç Toplam Şekil 4. Ganos Dağı ve yakın çevresinin arazi kullanım haritası

13 Ganos (Işıklar) Dağı nın (Tekirdağ) Sosyojeomorfolojisi 173 Çevresindeki plato alanlarının yoğun bir şekilde tarımsal amaçlı kullanıldığı dağlık sahada daha çok orman alanları yayılış göstermektedir (Tablo 3; Şekil 4). Ganos Dağı ve yakın çevresinin kıyı kesiminde ve yöredeki büyük akarsuların vadi tabanlarında seçilen ovalar ise baskın bir şekilde tarımsal amaçlı değerlendirilmektedir (Tablo 3; Şekil 4). 5. BULGULAR VE TARTIŞMA Sosyolojik olarak insan topluluklarının birbirine uzak veya yakınlık derecesini ve bir grup oluşturmalarını sağlayan çeşitli faktörlerden birisi de mekândır (Aslantürk, 2013: 23). Bir mekân olarak Ganos Dağı, kendisiyle ilişkili toplulukları sosyolojik anlamda derinden etkilemiştir. Çünkü bu tür bir röliyef şeklinde barınan insanların, sosyo-ekonomik açıdan farklılıklar taşıdığı bilinmektedir (Tunçdilek, 1985: 152). Dağ röliyefinin inceleme alanında yol açtığı etkiler, oronimik, doğal, sosyal ve ekonomik yönlerden kendini göstermiş, yerleşmeler arasında bazı sosyojeomorfolojik farklılıkları beraberinde getirmiş ve çeşitli özellikleri barındıran sosyojeomorfolojik yörelerin oluşmasına vesile olmuştur Oronimik Etki İsimlerle uğraşan bilim dalı olan onomastik (adbilim) temel olarak üç grup altında incelenir. Bu gruplardan birisi de Coğrafya adları bilimidir. Bu bilimin yelpazesi altında Yunanca daki oros (dağ) ve onim (ad) kelimelerinden türemiş olan dağ adları bilimi (oronymie veya oronymy) yer almaktadır (Yavuz ve Şenel, 2013: 2241). Ganos Dağı röliyefinin en önemli sosyojeomorfolojik etkisi, dağa verilen ismin kullanım biçiminin gösterdiği değişiklikten kaynaklanmaktadır. Bu durum oroniminin etkisi neticesinde hâsıl olmuştur. Nitekim Özşahin ve Topal (2013: 517) insanların bazen yerşekillerinin çeşitli özelliklerinden esinlenerek onları veya beşeri kültürdeki bazı unsurları bu algılayış biçimleri çerçevesinde adlandırdıklarını vurgulamışlardır. Ganos Dağı, sahanın kuzey kesiminde Işıklar, güney ve doğu kesiminde Ganos (z), batı kesiminde ise Balkan şeklinde adlandırılmaktadır. Bununla birlikte Ormanlı, Palamut, Esendik ve Beyoğlu mahallelerinde Balkan şeklinde kullanılan adlandırmanın yanında Orman isimlendirmesinin kullanımı da mevcuttur. Ayrıca dağa ait isimlerin söylemleri mahalleden mahalleye göre değişebilmektedir. Zira Ganos kelimesi Gaziköy ve Çınarlı da Ganoz, Balkan kelimesi ise Bulgur da Melen Balkanı şeklinde telaffuz edilmektedir. Dağa yönelik yapılan bu farklı adlandırmalar, sosyojeomorfolojik olarak mekânsal yakınlıkla birlikte gerçekleşen etkileşimler ve çeşitli çağrışımlar neticesinde ortaya çıkmış olmalıdır. Nitekim Işıklar ve Ganos isimlendirmeleri yerleşim alanlarına istinaden verilmiş ve mekânsal yakınlık çerçevesinde kullanım kazanmıştır. Balkan olarak yapılan adlandırma, Tatarlı Mahallesi muhtarı Halil Kurt tarafından bildirildiği üzere, sahanın Balkanlara yakınlığı göz önünde bulundurularak dağın sahadaki iklim özelliklerini etkilediği için, Balkanlardan gelen hava kütlesi tabirine istinaden verilmiştir. Melen Balkanı ise halk tarafından Melen olarak adlandırılan ve burada yaşayan yerli halkın bulunduğu yerleşmelere verilen isimdir. Bu adlandırmayla ilintili olarak söz konusu isimlendirme yapılmıştır Doğal Etki Hümanistik coğrafyanın kurucusu Yi-Fu Tuan tarafından söylenen yeryüzü hakkındaki bilgi insan hakkındaki bilgiyi açığa çıkarır dünyayı bilmek kendini bilmektir... şeklindeki düşünce modeli (Tümertekin, 1994: 6), doğal ortam özelliklerinin insan yaşamındaki yerini

14 174 Emre ÖZŞAHİN açıkça teşhir etmektedir. Zira bu özelliklerinin iyi derecede tahlili insanın yeryüzünü en iyi şekilde tanıması, insanla çevre arasındaki ilişkilerin düzenlenmesi, gelişme ve kalkınma hedeflerinin başarıya ulaşması bakımından oldukça mühim bir husustur. Ayrıca maddi ve manevi değerlerin zamanla gelişmesi ve farklılıklar sunması, insanın yaşamını idame ettirmesi ve ihtiyaçlarını gidermesi için istifade ettiği doğal kaynaklardan bağımsız olarak düşünülemez (Altunel, 2012: 196). Bu nedenle gerek sosyoloji gerekse jeomorfoloji için doğal ortam özellikleri ciddi derecede önem arz eder. Sosyojeomorfoloji açısından Ganos Dağı nın en önemli etkisi sunduğu doğal kaynak değerleri yönüyledir. Nitekim Beyoğlu Mahallesinden Tevfik Tokatlı ve Recep Tokatlı, dağın her yönden önemli olduğunu iddia etmişlerdir. Yörgüç Mahallesinden Musa Çakal ise dağın önemine atfen, O olmazsa hiçbir gün yaşayamayız. Hem onu koruyoruz hem de ondan faydalanıyoruz. Bizim çocuğumuz gibi. şeklinde düşüncesini dile getirmiştir. Bu bağlamda öncelikle sahadaki litolojik birimlerin toplulukları etkileme yönü daha çok geleneksel meskenlerin yapımında kullandıkları malzemeler şeklindedir. Bu malzemeler çevrede yayılış gösteren daha çok kiltaşı türünden kayaçlardır. Keza Ormanlı Mahallesi muhtarı Şahin Esen de ilgili durumun ifade edildiği şekilde olduğunu zikretmiştir. Yine bu çevrede litolojinin bir diğer tesiri ise su kaynakları üzerinde hissedilmektedir. Hakikaten sahada kaynağını kireçli litolojilerden alan suların etkisinde kalan mahallelerde içme suyu sıkıntısı yaşanmaktadır. Bu mahalleler Çınarlı, Yayaköy, Bulgur, Palamut ve Esendik tir. Yayaköy ün eski muhtarı Habib Gültekin, Yayaköy ve Yörgüç arasındaki mesafenin çok kısa ve her iki mahallenin de kaynağını dağdan almasına rağmen, Yayaköy de su sıkıntısı olduğunu ifade etmiş ve var olan suyun da çok kireçli olduğunun altını çizmiştir. Ayrıca Yayaköy Mahallesinin su kaynağının Doluca Tepe civarındaki araziden geldiğini vurgulamıştır. Söz konusu arazide Paleojen e ait kireçtaşlarının yayılış göstermesi sudaki kireçlenmenin varlığını aydınlatmaktadır. Buna karşın Yörgüç te su konusunda herhangi bir sıkıntının olmaması ise dağın daha başka kesimlerinden kökenini alan bu su kaynağının, kireçtaşı türevindeki kayaçlardan çıkmadığının alametidir. Dağın doğal kaynak değerleri bakımından ikinci bir etkisi, jeomorfoloji kaynaklı problemler üzerinde kendini belli eder. Zira inceleme alanındaki Ormanlı ve Tatarlı mahallelerinde çeşitli yıllarda sel ve taşkın hadiseleri yaşanmıştır. Hatta Tatarlı Mahallesi muhtarı Halil Kurt, yörede bazen sel ve taşkın olaylarının yaşandığını ve bunun için önlem olarak akarsuyun yatağını genişlettiklerini beyan etmiştir. Bununla birlikte iki yıl önce gerçekleşen taşkın yüzünden tarım alanlarının sular altında kaldığını da bildirmiştir. Keza Ormanlı Mahallesi muhtarı Şahin Esen ise bu türden doğal afetlerin tarım alanlarına zarar verdiğini açıklamıştır. Diğer yandan Yeniköy Mahallesi muhtarı Metin Demirtaş, mahalledeki su deposunun heyelan neticesinde kaydığını zikretmiş, ancak ne yazık ki daha sonraki süreçte ilgili problemle alakalı herhangi bir önlemin alınmadığını sözlerine eklemiştir. Dağ röliyefinin iklim özellikleri üzerindeki tesiri dağın bir diğer kullanımının göstergesidir. Ganos Dağı nın sahadaki iklim özelliklerini etkilediği çok açıktır. Yeniköy Mahallesi muhtarı Metin Demirtaş, dağın temiz havaya köken teşkil ettiğini beyan etmiştir. Gaziköy Mahallesinden Ali Kavak ve Ramis Ruhut, dağın sadece havasından faydalandıklarını ifade etmişlerdir. Tatarlı Mahallesi muhtarı Halil Kurt, dağın temiz hava sağladığını ve yağmur çektiğini söylemiştir. Nitekim halk arasında Balkana duman çöktü mü hava yağar şeklinde bir söylencenin olduğundan da bahsetmiştir. Ormanlı Mahallesi muhtarı Şahin Esen, Bu dağ olmazsa ne bereket olur ne yağ-

15 Ganos (Işıklar) Dağı nın (Tekirdağ) Sosyojeomorfolojisi 175 mur olur şeklinde açıklamada bulunmuştur. Mursallı Mahallesinden Ayşe Sıraca ve Özlem Balamir ise Ganos Dağı hakkında Yağmuru yağdıran dağlar, o nedenle önemli şeklinde düşüncelerini dile getirmişlerdir. Diğer yandan Ganos Dağı bazı zamanlarda sahadaki iklimsel olayların problemli bir şekilde gerçeklemesini de tetiklemektedir. Tatarlı Mahallesi muhtarı Halil Kurt, Ganos Dağı nın çektiği yağmurun bazen ürünlere zarar verdiğinden ve dağın deniz havasını engellediğinden yakınması durumun mahiyetini göstermesi bakımından dikkate şayandır. Zaten bu yüzden hemen hemen yöre sakinlerinin birçoğunun yakın çevrede yaşanan bu tür doğal afetler için ürünlerini sigorta yaptırdıkları da tespit edilmiştir. Dağ röliyefinin su kaynakları üzerine etkisi ise genellikle olumlu yönde cereyan etmiştir. Nitekim Ganos Dağı ndan kaynaklarını alan sular bu bölgedeki cemiyetlerin temel su ihtiyacını karşılamaktadır. Semetli Mahallesi muhtarı Bayram Yazır, su kaynağının başı orda, o nedenle önemlidir. sözleri dağın su sağlamadaki ehemmiyetini tartışmasız bir şekilde yansıtmaktadır. Ormanlı muhtarı Şahin Esen, Ganos Dağı nın doğal ortam özelliklerinden en fazla suyunun ve havasının toplumu etkilediği yönünde açıklamada bulunmuştur. Güzelköy muhtarı Mehmet Deniz ise su ve hava açısından dağın önemine gönderme yapmıştır. Çınarlı Mahallesinden Asım Koca ve Hasan Kaya, Ganos Dağı ndan hiçbir maddi çıkarlarının olmadığını sadece havasını ve suyunu kullandıklarını not etmişlerdir. Ganos Dağı nın yöredeki toprak özellikleri üzerindeki etkisi ise hemen hemen tamamen tarımsal amaçlı kullanımlarda kendini göstermiştir. Temel geçim faaliyetinin tarıma endeksli olduğu bu sahada toprağın önemi, hiç kuşkusuz tartışılmaz derecededir. Bununla birlikte bazı cemiyetler dağ röliyefinin toprağı koruduğunu da düşünmektedir. Nitekim Mursallı Mahallesinden Özlem Balamir, Ganos Dağı nın topraklarını tuttuğu yönünde bir inancın olduğundan bahsetmiştir. Yine az da olsa bazı mahallelerdeki geleneksel meskenlerin inşasında kullanılan kerpiçler de çevredeki toprak malzemeden üretilmiştir. Ganos Dağı nın doğal bitki örtüsü varlığı sahanın sosyojeomorfolojisi bakımdan da ehemmiyet taşır. Bu sahadaki mahallelerin hemen hemen tamamı yakacak odununu dağdan karşıladıklarından söz etmişlerdir. Ancak bunun dışında herhangi bir kaçak ağaç kesiminin olmadığının da altını çizmişlerdir. Mesela; Palamut Mahallesi muhtarı Mehmet Özer, bu konuda yakmaya odun keseriz şeklinde cümlesiyle dağdaki bitki varlığının önemine dikkat çekmiştir. Hatta öyle ki Yayaköy Mahallesinden Osman Bektaş ve Mustafa Özgül, dağdaki meşe ağaçlarının halk arasında Balkan ağacı şeklinde adlandırıldığından bile bahsetmişlerdir. Bununla birlikte Esendik Mahallesi muhtarı Ersan Mutafçı, dağda yasal olarak ağaç kesimi yapıldığı takdirde önemli bir geçim kaynağı olduğunu vurgulamıştır. Buna karşın sahada bazı mahallelerdeki kimi noktalarda tarım ve orman arazileri arasında sınır problemleri mevcuttur. Bu tarz problemlerin olduğu mahallelerden biri olan Gaziköy Mahallesinde Ali Kavak, Bize ormanı kısıtladılar. Ormanımızı fundalık saydılar ve bize odun vermiyorlar. Biz ormandan faydalanamıyoruz. şeklindeki söylemi de durumun vahametini göstermesi bakımından oldukça dramatiktir. Ganos Dağı ndaki doğal hayvan varlığı da sahanın sosyolojik yapısını etkilemiştir. Bu bakımdan inceleme alanındaki cemiyetlerin geneli, bu dağdaki domuzlardan şikâyetçidir. Yapılan görüşmelerin hemen hemen hepsinde domuzların tarım

16 176 Emre ÖZŞAHİN ürünlerine çok zarar verdiği bildirilmiş ve önlem olarak da halkın domuzlarla mücadele ettiği belirtilmiştir. Bu durum muhtemelen sahadaki yırtıcıların azalışından kaynaklanmış olmalıdır. Nitekim Yeniköy Mahallesi muhtarı Metin Demirtaş, eskiden yörede kurt ve çakal türünden yırtıcı hayvanların olduğunu ancak günümüzde bu hayvanların artık görülmediğinden bahsetmiştir Sosyal Etki Toplumlar, sosyal ve ekonomik gelişim seviyelerine göre doğal koşullara mutlak olmamakla birlikte kısmen de olsa hâkim olmaya çalışmışlardır. Ancak bu durum hiçbir zaman cemiyetin tabiata olan bağımlılığına perde çekmemiştir (Sergün, 1975: 71). Bu nedenle başta jeomorfoloji olmak üzere tüm doğal ortam şartları toplumsal hafızanın şekillenmesinde kolektif olarak hareket eder. Bilhassa dağlık alanlarda mevcut kaynaklardan yararlanma şekli ve ölçüsüne bağlı olarak, sosyal ve ekonomik yapıda çevresine nazaran farklı durum kazanır (Koçman, 2008: 99). Ganos Dağı bu yöredeki toplulukların sosyal çevresinde de önemli bir yer tutar. Zira insanlar bu dağı adeta kendilerine ait olarak görmekte ve sahiplenmektedirler. Ancak son yıllardaki yasal değişikliklerle yapılan uygulamalar ve sahanın kullanımına ilişkin kısıtlamalar, sosyal etkinin olumsuz bir ivme kazanmasını da beraberinde getirmiştir. İlgili durumun inceleme alanındaki en büyük etkisi, göç ve buna bağlı demografik yapının değişimi şeklinde cereyan etmiştir. Bu yüzden sahadaki birçok mahalleden yakın çevredeki daha büyük yerleşmelere (Tekirdağ, Şarköy, Çorlu) dikkate değer ölçüde göç yaşanmıştır. Zaten Tunçdilek (1985: 153) dağlık alanlarda yaşayan insanların imkânsızlık yüzünden göç gruplarında ilk sırayı teşkil ettiklerini iddia etmiştir. Araphacı Mahallesinden Hasan Kayın, mahalledeki gençlerin iş nedeniyle sürekli gittiklerini bildirmiştir. Yeniköy Mahallesi muhtarı Metin Demirtaş, mahallede çalışmak için arazinin yetersiz olması ve evlilik gibi sebepler yüzünden göç olgusunun vuku bulduğunu zikretmiştir. Ormanlı Mahallesi muhtarı Şahin Esen, göçlerin ekseriyetle hayat şartları, Tatarlı Mahallesi muhtarı Halil Kurt ise yaşam standartlarından ileri geldiği bilgisini paylaşmışlardır. Söz konusu durum birçok mahallenin boşalmasını, nüfus ve hane sayısının ise azalmasını tetiklemiştir. Hatta bu nedenle Palamut Mahallesi gibi nüfus azalmasına bağlı olarak yaşlı nüfusun kalabalık olduğu mahalleler neşet etmiştir. Zira Yenice Mahallesinden Ömer Ural, Gençlerin hepsi Tekirdağ a gitti. Köyde sadece ihtiyarlar var. şeklinde konuşmuştur. Diğer yandan yaşlı nüfusun arttığı mahallelerde okuma yazma bilmeyen nüfus da daha fazla bulunmaktadır. Ganos Dağı toplumların geleneksel yaşam biçimlerini de etkilemiştir. Ancak daha sonra mahallelere erişimde ulaşım ile iletişim araçlarının gelişmesi ve kişilerin alım gücünün eskiye nazaran artması sonucunda insanlar bu yaşam düsturundan uzaklaşmışlardır. Gerçekten de ilgili değişimin en güzel örneğine Ormanlı Mahallesindeki eski meskenlerin incelenmesi sonucunda ve sözlü görüşmeler neticesinde rastlanmıştır. Bu sahada ilk dönemlerde yerleşme kurulduğunda insanlar mesken yapımında öncelikle ahşap malzeme kullanmışlardır (Foto 3). Zira yörenin en eski yapıları olan Rum evleri ve akabindeki dönemde inşa edilmiş meskenlerin yapı malzemesi ahşaptır. Sonraki zaman sürecinde yapılmış evlerde ahşap ve taş ile taş ve kerpiç, günümüze yakın dönemde yapılmış evlerde ise tuğla ve briket türündeki malzemelerden yararlanılmıştır. Sahadaki ilk meskenlerin yapımında genellikle ahşap malzemeden istifade edilmesi, dağın toplumsal kullanımları etkilediğinin alametidir. Bununla birlikte meskenlerin yapı malzemelerindeki bu değişim trendi bile insanların gün geçtikte doğadan ve doğallıktan

17 Ganos (Işıklar) Dağı nın (Tekirdağ) Sosyojeomorfolojisi 177 uzaklaştığının en açık göstergesidir. Foto 3. Ormanlı mahallesindeki geleneksel meskenlerden bir görünüm Ekonomik Etki Her yerleşme ekonomik bir çevreye bağımlıdır. Söz konusu bağımlılık bilhassa kırsal yerleşmelerde genellikle doğal koşulların sunduğu imkânlar ölçüsündedir. Bu bakımdan toplumsal yapının biçimlenmesinde etkili olan ekonomik şartları tayin eden faktörlerden birisi de doğal koşullar, bilhassa jeomorfolojik özelliklerdir (Tanoğlu, 1969: 201; Sergün, 1975: 75). Ganos Dağı sosyolojik bakımdan etkileşimde olduğu toplulukları; ormancılık (kesim, aralama, bakım ve bunlarla ilgili işlerde çalışanlar), odun toplama (yapacak ve yakacak odun), hayvancılık (küçükbaş hayvancılık) ve bitki toplama (yerel kullanım amaçlı) faaliyetleri bakımından etkilemiştir. Nitekim benzer etkiler, Kaz Dağı (Arı ve Soykan, 2006: 4) ve Kozak (Uzun, 2015: 208) örneklerinde de tespit edilmiştir. Orman Bölge Müdürlüğü nün yörede yaptığı faaliyetler neticesinde ormanda çalışmakta olan bir grup insan işsiz kalmıştır. Ormanlı Mahallesi muhtarı Şahin Esen, ormanın önceden düz kesim olduğunu ve bu yüzden daha fazla işçinin çalıştığını aktarırken, günümüzde artık düz kesimin budamaya çevrildiği için, ormanda çalışanların da kalmadığını açıklamıştır. İşini kaybeden bu insanlara alternatif sunulmadığı gibi, burada çalışan insanlardan birçoğu işlerini kaybetmişlerdir. Sadece bazı dönemlerde orman faaliyetleri için geçici işçilerin alındığı tespit edilmiştir. Bu bağlamda Işıklar Mahallesi muhtarı Necip Atik, ormanda sadece ağaçlandırma faaliyetleri (çapalama ve kazma) için geçici olarak yaklaşık 30 kişinin çalıştığını aktarmıştır. Dağ röliyefinin sosyolojik olarak temel bir etkisi yapacak ve yakacak odun toplama faaliyetleri ile alakalıdır. Dağ çevresindeki mahallelerin birçoğu hemen hemen bütün odun ihtiyacını buradan tedarik etmektedir. Nitekim Yayaköy Mahallesi muhtarı Osman Bektaş ın Yakacak odun alıyoruz. Ayrıca bağına iki çubuk dikersin. sözleri durumun önemini göstermektedir. Ganos Dağı ile etkileşimde olan cemiyetler arasındaki bir başka ilişki ise hayvancılık faaliyetleri üzerinde hissedilmektedir. Bilhassa sahada yapılan küçükbaş hayvancılık faaliyetleri daha çok mera hayvancılığı şeklinde icra edildiği için, dağ röliyefi ile doğrudan ilişkili bir karakter gösterir. Ancak mera alanlarının günümüze yakın dönemde azalması hayvancılık faaliyetlerini tökezletmiş ve insanlar geçim sıkıntısına düştükleri için göç etmeye başlamışlardır. Örneğin, Yenice Mahallesinden Ömer Ural ve Süleyman Özmen, mera alan-

18 178 Emre ÖZŞAHİN ları olmadığı için küçükbaş hayvancılık faaliyetinin yapılmadığını zikrederek, geçim derdine düşen insanların göç ettiğini, geride ise yaşlı insanların kaldığını vurgulamışlardır. Sosyojeomorfolojinin dağ röliyefi üzerindeki diğer bir ekonomik etkisi bitki toplayıcılığı faaliyetlerinde kendini belli eder. Bu yöredeki hemen hemen bütün yerleşmelerde toplayıcılık yapılmaktadır. Ihlamur (Tilia tomentosa), kestane (Castanea sativa), adaçayı (Salvia viridis ve Salvia fruticosa) ve kekik (Origanum vulgare) gibi bitkilerin toplandığı dağda, kuzey yüzde genellikle ıhlamur ve kestane, güney yüzde ise ıhlamurun yanında adaçayı ve kekik de toplanmaktadır. Hatta kuzey yüzde yer alan Beyoğlu Mahallesinde ilgili duruma istinaden Ihlamur Şenlikleri adında eğlence yapıldığı da öğrenilmiştir. Bunu mukabil kuzey yüzde adaçayı, güney yüzde ise kestane hiç toplanmaz. Saha çalışmaları esnasında yapılan görüşmelerden adaçayının kuzey, kestanenin ise güney yüzde yetişmediği için toplanmadığı bilgisine ulaşılmıştır. Nitekim Dönmez (1990: 163) kestane bitkisinin Ganos Dağı nın yalnız kuzey yüzündeki vadi içlerinde küçük gruplar halinde bulunduğunu kaydetmiştir. Muhtemelen adaçayı içinde benzer durum etkili olmuştur. Diğer yandan sahadaki toplayıcılık faaliyetleri eskiye nazaran azalmıştır. Bunun temel nedeni yaşanan göç olayları ve bilinçsiz toplayıcılar olarak gösterilmiştir. Zira Palamut Mahallesi muhtarı Mehmet Özer, sahada yaşanan göç nedeniyle artık geride kalan nüfusun genellikle yaşlılardan oluşması yüzünden toplayıcılık faaliyetlerinin eskisi kadar yapılmadığını belirtmiştir. Bunun yanında Ormanlı Mahallesi muhtarı Şahin Esen ise Malkara ve Keşan civarından gelen Roman (Çingene) vatandaşların 17 Haziran dan sonra yaklaşık 10 gün süreyle çadırlı kamplar kurarak ıhlamur topladığını, daha da önemlisi ağaçlara ciddi zararlar verildiğini beyan etmiştir Sosyojeomorfolojik Etkiler ve Yöreler İnceleme alanında yer alan cemiyetler üzerinde Ganos Dağı nın yukarıda anlatılanlar ölçüsünde birtakım oronimik, doğal, sosyal ve ekonomik etkileri olmuştur. Bu etkilerin sahadaki topluluklar üzerinde bıraktığı tesir nispetinde sosyolojik özellikler biçimlenmiş ve bazı alanlarda toplumsal (sosyolojik) tecrit vuku bulmuştur. Hakikaten Tunçdilek (1985: 136; 141) dağlık bölgelerdeki insan gruplarının hemen hemen her yönden ve her şeyden soyutlanmış halde olduklarını için tecrit faktörü veya yalnızlık argümanının bu cemiyetler üzerinde sosyolojik yönden belirgin bir etkisi olduğunu kaydetmiştir. Bu yüzden bir dağ kütlesi üzerinde kısa mesafelerde değişen coğrafi ortam koşullarının veya coğrafi peyzajın farklı farklı mikro bölgelerin oluşumuna yol açtığını da vurgulamıştır. İlgili nedenden dolayı inceleme alanının sosyojemorfolojik özellikleri dâhilinde bazı yöreler ayırt edilmektedir. Bu yöreler Işıklar, Balkan ve Ganos olmak üzere temel olarak üç grup altında toplanmıştır (Tablo 4; 5). Işıklar yöresi, inceleme alanının kuzeyinde bulunmakta olup, Işıklar Deresi nin talveg çizgisinden başlamak kaydıyla güneydeki Ganos Dağı nın yüksek zirvelerini takip ederek Yenice ve Araphacı yerleşmelerinin batısındaki plato sahasından kuzey istikametinde yayılış gösteren araziyi kaplamaktadır (Şekil 5). Ortalama yüksekliğin m olduğu bu arazi parçası, güney istikamete yönelimli eğimli dik yamaçlarla temsil edilmektedir (Tablo 5). Ayrıca dağ röliyefinin Işıklar şeklinde isimlendirildiği bu alanda, Balkanlardan göçen muhacir grupları ikamet etmektedir. Işıklar, Oruçbeyli, Semetli, Yenice ve Araphacı saha dâhilindeki mahallelerdir. Temel geçim faaliyetinin tarım ve hayvancılığa dayandığı bu yörede yaşayanlar, dağ röliyefinden daha çok yakacak odun ve ıhlamur toplama şeklindeki ihtiyaçlarını karşılamak suretiyle yararlanmaktadırlar.

19 Ganos (Işıklar) Dağı nın (Tekirdağ) Sosyojeomorfolojisi 179 Tablo 4. İnceleme alanının sosyojeomorfolojik durumunu şekillendiren temel ölçütler Yöre Adı Mahalle Adı Oronimik Etki Kültürel Grup Orman Ürünlerinin Kullanımı Temel Geçim Faaliyeti Işıklar Işıklar Muhacir Yakacak, Ihlamur Tarım ve Hayvancılık Oruçbeyli Işıklar Muhacir Yakacak, Ihlamur Tarım ve Hayvancılık Işıklar Semetli Işıklar Muhacir Yenice Işıklar Muhacir Araphacı Işıklar Muhacir Yakacak, Ihlamur, Kekik Yakacak, Ihlamur, Kekik Yakacak, Ihlamur, Kekik Tarım ve Hayvancılık Tarım ve Hayvancılık Tarım ve Hayvancılık Tatarlı Balkan Muhacir/Gacal Yakacak, Ihlamur Tarım ve Hayvancılık Ormanlı Balkan/Orman Muhacir Beyoğlu Balkan/Orman Gacal Yakacak, Ihlamur, Kestane Yakacak, Ihlamur, Kestane Tarım ve Hayvancılık Tarım ve Hayvancılık Esendik Balkan/Orman Muhacir Yakacak, Ihlamur Tarım ve Hayvancılık Balkan Palamut Balkan/Orman Muhacir Yakacak, Ihlamur Tarım ve Hayvancılık Bulgur Balkan Gacal Yörgüç Balkan Gacal Yayaköy Balkan Gacal Mursallı Balkan Gacal Yakacak, Ihlamur, Kekik Yakacak, Ihlamur, Kekik Yakacak, Ihlamur, Kekik Yakacak, Ihlamur, Kekik, Adaçayı Tarım ve Hayvancılık Tarım ve Hayvancılık Tarım Tarım ve Hayvancılık Çınarlı Ganos (z) Muhacir Yakacak Tarım Kirazlı Balkan Muhacir Yakacak Tarım Ganos Güzelköy Ganos Muhacir/Gacal Gaziköy Ganos Muhacir Uçmakdere Ganos Muhacir Yeniköy (Mermer) Ganos Muhacir Yakacak, Ihlamur, Kekik, Adaçayı Yakacak, Kekik, Adaçayı Yakacak, Ihlamur, Kekik, Adaçayı Yakacak, Ihlamur, Kekik, Adaçayı Tarım Tarım Tarım ve Hayvancılık Tarım ve Hayvancılık Tablo 5. Sosyojeomorfolojik yörelerin ortalama yükseklik, eğim ve bakı durumunu Ortalama Ortalama Yükseklik Eğim (%) Değeri ve Sınıfı Sosyojeomorfolojik Yöreler Ortalama Bakı Değeri ve Yönü Işıklar (Eğimli dik yamaç) G Balkan (Eğimli dik yamaç) G Ganos (Eğimli dik yamaç) GD

20 180 Emre ÖZŞAHİN Şekil 5. Ganos Dağı nın sosyojeomorfoloji haritası İnceleme alanın batı kesimini teşkil eden Balkan yöresi ise Dolapdere nin memba kısmından Işıklar yöresi sınırından başlayarak su bölümü çizgisini takiben Hoşköy Deresi nin kuzeybatı kesiminde Mursallı ya doğru yönelerek, Doluca Tepe üzerinden tekrar su bölümü çizgisine uyarak uzanan alan dâhilinde kalır (Şekil 5). Ortalama yükseltinin m olduğu bu ünite, Işıklar yöresinde olduğu şekilde güney istikamette eğimli dik yamaçların bulunduğu bir arazi parçasına karşılık gelir (Tablo 5). Bu yörede Balkan olarak isimlendirilen Ganos kütlesi, genellikle Trakya yerli halkı olarak bilinen gacallar, daha az oranda bulunan muhacir veya karışım şeklindeki gruplardan meydana gelen topluluklarla etkileşime sahiptir. Beyoğlu, Bulgur, Yörgüç, Yayaköy ve Mursallı gacal, Ormanlı, Esendik ve Palamut muhacir ve Tatarlı ise her iki cemiyete ait insanların yaşamını idame ettirdiği yerleşmelerdir.