ULUSLARARASI KURULUŞLARCA KULLANILAN GLOBAL ENDEKSLER

Transkript

1 ÖZEL GÜNDEM ŞUBAT 2015 ULUSLARARASI KURULUŞLARCA KULLANILAN GLOBAL ENDEKSLER Hazırlayan: Arda ULUDAĞ i

2 İçindekiler Freedom House Dünya Özgürlük Anketi (Freedom In World)... 2 Önbilgi... 2 Metodoloji... 2 Küresel Rekabetçilik Endeksi (World Competıtıveness Index)... 7 Önbilgi... 7 Metodoloji... 7 Açık Bütçe İnisiyatifi - Bütçe Açıklığı Endeksi (Open Budget Index) Önbilgi Metodoloji İnsani Gelişim Endeksi (The Human Development Index) Önbilgi Metodoloji İş Yapma Kolaylığı Endeksi (Doing Business Index) Önbilgi Metodoloji Yolsuzluk Algı Endeksi (Corruption Perception Index) Önbilgi Metodoloji Kaynakça Tablolar Tablo 1 : Siyasi Haklar Soru Grupları ve Sorular... 3 Tablo 2 : Bireysel Özgürlük Soru Grupları... 4 Tablo 3 : Siyasi Haklar ve Bireysel Özgürlük Puanlandırma Açıklaması... 5 Tablo 4 : Dünya Özgürlük Anketi Puan Özgürlük Durumu Yorumu... 5 Tablo 5 : Dünya Özgürlük Anketi Puan Tablosu Yorumları... 6 Tablo 6 : İnsani Gelişim Endeksi Kriterleri ve Göstergeleri (Asgari - Azami Değerler) Tablo 7 : İnsani Gelişmişlik Endeksi Kriter Kaynakları Tablo 8 : İş Yapma Kolaylığı Endeksi Başlıkları ve Sorular Tablo 9 : Yolsuzluk Algı Endeksi Kaynak ve Ülke Kapsamı Listesi

3 FREEDOM HOUSE DÜNYA ÖZGÜRLÜK ANKETİ (FREEDOM IN WORLD) Önbilgi Dünya Özgürlük anketi, bireyler tarafından tecrübe edilen, devletin küresel özgürlük ölçütleri kapsamında nerede olduğunu yıllık olarak değerlendiren bir ankettir. Anket; özgürlüğü, 2 temel kategoriye göre ölçümlemektedir. Bunlar; politik haklar ve bireysel özgürlük olarak belirlenmiştir. Ölçüm, devletin kontrol alanını dışında kalan veya devletin herhangi bir hakimiyeti sağlamasının mümkün olmayacağı alanlar baz alınarak yapılmaktadır. Politik haklar başlığı altında, insanların siyasi sürece özgür bir şekilde katılım sağlayıp sağlayamadıklarını ölçmektedir. Ölçüm yapılırken oy verme özgürlüğü başlığında; kamu görevi için adil rekabet, siyasi partilere veya kuruluşlara katılma hakkı ve kamu politikaları üzerinde karar verici etkiye sahip temsilcileri seçebilme hakkı incelenmektedir. Bireysel özgürlük başlığı altında ise fikir ve inancını açıklama özgürlüğü, örgütlenme özgürlüğü, hukukun üstünlüğü ve kişiliğe devlet müdahalesinin olup olmadığına bakılmaktadır. Anket hükümetleri veya hükümetlerin performansını notlandırmamaktadır. Bunun yerine bireyler tarafından tecrübe edilen özgürlük seviyesini ölçümlemektedir. Böylece Freedom House Dünya Özgürlük Anketi kanuni hakların olup olmadığını ölçümlerken, diğer taraftan bu hakların mevcudiyeti durumunda uygulanma derecelerini de değerlendirmektedir. Anket 59 analist ve 20 yüksek düzey akademik danışman tarafından gerçekleştirilmekte olup, geniş kapsamlı kaynaktan faydalanmaktadır. Bu kaynaklar yabancı ve yerel haber raporları, akademik analizler, hükümet dışı kuruluşlar, düşünce kuruluşları, bireysel iletişimle edinilen bilgiler ve bölgeye yapılan ziyaretler olarak sayılmaktadır. Metodoloji Anket 195 ülkeyi ve 14 bölgeyi kapsamaktadır. Her ülke ve bölge, siyasi haklar ve bireysel özgürlük değerlendirmeleriyle her iki kategoride de 1 ile 7 arasında bir puanlandırılmaktadır. 1 en yüksek özgürlük derecesini nitelendirirken, 7 ise en düşük özgürlük seviyesini göstermektedir. Anket ile ortaya çıkan puanlama sonucunda ülkeler Özgür, Kısmen Özgür veya Özgür Değil şeklinde sınıflandırılmaktadır. Yürütülen anketin metodolojisi, büyük ölçüde Evrensel İnsan Hakları Bildirgesinin ilgili kısımlarından türetilen politik haklar ve bireysel özgürlüklerin temel standartlarına dayanmaktadır. Bu standartlar coğrafi konumdan, etnik veya dini yapıdan veya ekonomik kalkınmışlık seviyesinden bağımsız olarak tüm ülkelere, bölgelere uygulanmaktadır. Anket tüm insanlar için erişilmiş en iyi özgürlük seviyesinin liberal demokratik toplumlarda tecrübe edildiği 2

4 varsayımıyla yürütülmektedir. Notlandırma süreci 10 siyasi haklar sorusuna ve 15 bireysel özgürlük sorusuna dayanmaktadır. Siyasi hakları ölçümleyen sorular 3 e ayrılmaktadır; Seçim Süreci (3 soru), Siyasi Çoğunluk ve Katılım (4 soru), ve Hükümetin İşleyişi (3 soru). Bireysel özgürlükler ise 4 alt gruba ayrılmaktadır; İfade ve İnanç Özgürlüğü (4 soru), Örgütlenme Hakları (3 soru), Hukukun Üstünlüğü (4 soru), Kişisel Özerklik ve Bireysel Haklar (4 soru). Puanlar, bu soruların her biri için 0 ila 4 arasında bir ölçekte verilmekte ve 0 en düşük seviyede, 4 ise en yüksek seviyede hakların ve özgürlüklerin mevcudiyetini göstermektedir. Siyasi haklar bölümü ayrıca 2 adet farklılaştırıcı soruyu barındırmaktadır: 1) Herhangi bir partinin veya seçim sürecinin olmadığı geleneksel monarşiler için sistem, kamusal seçimlerde toplumsal tartışma zemini oluşturmakta mı ve dilekçe hakkı tanımakta mı? 2) Hükümet veya yönetici güç, kasıtlı olarak ülkenin veya bölgenin etnik yapısını değiştirerek bir kültürü yok ediyor mu veya politik güç bir grubu kayırırken diğerine negatif ayrımcılık yapıyor mu? İlk farklılaştırıcı soru için puanlandırmaya 0 ila 4 arasında bir değer eklenirken, ikinci soru için 0 ila 4 puan eksiltilmesi gerekmektedir. Siyasi haklar kısmı için en yüksek puan 40 olacaktır. (Başka bir deyişle 10 sorunun her biri için toplam 4 puan). Bireysel özgürlük alanındaki sorular için en yüksek puan ise 60 olabilmektedir. (15 sorunun her biri için 4 puan) Sorulan sorular başlıklar altında toplandığında aşağıdaki gibi sınıflandırılabilmektedirler. Tablo 1 : Siyasi Haklar Soru Grupları ve Sorular Seçim Süreci Siyasi Çoğunluk ve Katılım Siyasi Haklar Devlet Başkanı veya diğer ulusal otorite lideri, özgür ve adil bir seçimle mi göreve geliyor? Ulusal yasama organı temsilcileri, özgür ve adil bir seçimle mi göreve geliyor? Seçim yasaları ve çerçevesi adil mi? İnsanların seçimlerine göre yeni parti veya gruplar oluşturmaları mümkün mü? Sistem rekabet eden parti ve grupların ortaya çıkmasına veya ortadan kaybolmasına izin veriyor mu? Seçimler vasıtasıyla mevcut iktidara karşıt bir grubun veya partinin göreve gelme imkanı var mı? Siyasi seçimler askeri güçten, dış güçlerden, totaliter partilerden, dini hiyerarşilerden, ekonomik oligarşilerden veya her hangi bir başka güç grubundan bağımsız gerçekleşebiliyor mu? 3

5 Hükümetin İşleyişi Ek Farklılaştırıcı Siyasi Haklar Soruları Kültürel, etnik, dini veya diğer azınlık grupların tam olarak siyasi hakları ve seçilme imkanları bulunmakta mı? Devlet liderleri ve ulusal yasama temsilcileri hükümetin politikalarına karar verebiliyor mu? Hükümet yolsuzluktan arındırılmış mı? Seçimler arasında hükümetin hesap verme yükümlülüğü var mı ve faaliyetler açık ve şeffaf şekilde mi yapılıyor? Herhangi bir partinin veya seçim sürecinin olmadığı geleneksel monarşiler için sistem, kamusal seçimlerde toplumsal tartışma zemini oluşturmakta mı ve dilekçe hakkı tanımakta mı? (0 4 puan) Hükümet veya yönetici güç kasıtlı olarak ülkenin veya bölgenin etnik yapısını değiştirerek bir kültürü yok ediyor mu veya politik güç bir grubu kayırırken diğerine negatif ayrımcılık yapıyor mu? ( 0 4 puan)(negatif) Tablo 2 : Bireysel Özgürlük Soru Grupları Fikir ve İnanç Özgürlüğü Kurum ve Örgüt Hakları Hukukun Üstünlüğü Bireysel Özgürlük Özgür ve bağımsız bir medya ile diğer kültürel ifade yöntemleri mevcut mu? Dini kurumlar ve topluluklar, inançlarını ve kendilerini, özel hayatlarında ve kamusal alanlarda ifade etme özgürlüğüne sahipler mi? Akademik özgürlük var mı ve eğitim sistemi siyasi telkinlerden bağımsız şekilde mi işletilmekte? Açık ve özgür tartışma ortamı mevcut mu? Toplantı, gösteri ve tartışma yapabilme özgürlüğü var mı? Sivil toplum kuruluşları için özgürlükten bahsedilebilir mi? Serbest ticaret örgütleri ve çiftçi örgütleri veya benzeri yapılanmalar mevcut mu ve bu örgütler etkin bir şekilde kolektif pazarlık yapma gücüne sahipler mi? Yargı bağımsız mı? Sivil ve kriminal olaylarda hukukun üstünlüğü ilkesi uygulanıyor mu? Mevcut sisteme karşı olsun olmasın; siyasi terörden, haksız tutuklanmadan, sürgün veya işkenceden korunmak mümkün mü? 4

6 Kişisel Özerklik ve Bireysel Haklar Kanunlar, politikalar ve uygulamalar nüfusun her kesimine eşit şekilde mi uygulanıyor? Vatandaşlar, seyahat özgürlüğüne, mülk edinme, iş bulma veya yükseköğrenim kurumunda okuma haklarına sahipler mi? Vatandaşların mülk edinme ve kendi işlerini kurma hakları var mı? Özel sektör faaliyetleri haksız yere hükümet yetkilerinin, güvenlik güçlerinin, siyasi parti/grupların veya organize suçun etkisinde kalmıyor mu? Cinsiyet eşitliği, eş seçimi ve aile büyüklüğü konularında kişilerin sosyal özgürlüğü var mı? Fırsat eşitliğinin olduğu, diğer taraftan ekonomik sömürünün olmadığı söylenebilir mi? Sorulan sorulara yukarda bahsedilen metodoloji ile verilen cevaplar neticesinde toplanan puanlar 1-7 arası değerlere göre aşağıdaki tablolarda gösterildiği gibi düzenlenmektedir. Tablo 3 : Siyasi Haklar ve Bireysel Özgürlük Puanlandırma Açıklaması Siyasi Haklar Toplam Puan Siyasi Haklar Puanı Bireysel Özgürlük Toplam Puan Bireysel Özgürlük Puanı Tablo 4 : Dünya Özgürlük Anketi Puan Özgürlük Durumu Yorumu Birleştirilmiş Siyasi Haklar ve Bireysel Özgürlük Puanları (Özgürlük Puanı) Özgürlük Durumu 1,0 2,5 Özgür 3,0 5,0 Kısmen Özgür 5,5 7,0 Özgür Değil Ulaşılan puanlar, siyasi haklar ve bireysel özgürlük başlıkları altında aşağıda görüldüğü gibi değerlendirilmektedir: 5

7 Tablo 5 : Dünya Özgürlük Anketi Puan Tablosu Yorumları Siyasi Haklar 1 puana sahip ülkelerde özgür ve adil bir seçim sisteminin de olduğu geniş çaplı siyasi haklar mevcuttur. Seçilen adayların kurallara riayet ederek rekabetçi bir seçim sonucunda göreve gelmeleri, azınlıkların siyasette ve hükümette önemli rol alabilme imkanına sahip olmaları bu puana sahip ülkelerde görülmektedir. 2 puana sahip ülkeler 1 puana sahip ülkelerden daha zayıf siyasi haklara sahip olmakla beraber, siyasi yolsuzluk, siyasi partilerin ve karşıt grupların faaliyetlerinin kısıtlanması ile dış ve askeri güçlerin siyasete müdahalesi bu ülkelerde söz konusudur. 3, 4, 5 puanlı ülkelerde neredeyse tüm siyasi haklar kısmen korunmakta veya bazıları görmezden gelinirken bir kısım siyasi haklar çok sıkı korunmaktadır. 6 puanlı ülkelerde çok kısıtlı siyasi haklar bulunmaktadır. Bu ülkelerde tek parti veya askeri diktatörlük, dini hiyerarşiler veya otokratların hükümdarlığı vardır. Bu yönetimler siyasi haklardan çok azının uygulanmasına izin vermektedirler. 7 puanlı ülkelerde çok az veya hiç siyasi hak tanınmamaktadır. Bunun sebebi ciddi bir hükümet baskısıdır. Bu duruma çoğu zaman sivil savaş eşlik eder. Bu ülkelerde otoriter ve işlevsel merkezi hükümet eksikliği bulunmaktadır, bunun yanında aşırı şiddetten zarar görmektedirler. Bireysel Özgürlük 1 puana sahip ülkelerde ifade, örgütlenme, eğitim ve din özgürlüklerini de içeren geniş çaplı bireysel özgürlükler bulunmaktadır. Bu ülkelerde oluşturulmuş ve hukukun üstünlüğü ilkesine uygun hareket ederek adil işleyen bir yargı sistemi mevcuttur. Ekonomik faaliyetler serbestçe yürütülmekte ve kadınlar ve azınlık grupların da dahil olduğu herkes için fırsat eşitliği bulunmaktadır. 2 puanlı ülkeler 1 puana sahip ülkelerden daha az bireysel özgürlüğe sahip olmakla beraber, medya bağımsızlığı, ticaret birlikleri faaliyetlerine kısıtlamalar ve azınlık gruplar ile kadınlara karşı ayrımcılık uygulanmaktadır. 3, 4, 5 puanlı ülkelerde neredeyse tüm bireysel özgürlükler kısmen korunmakta veya bazıları görmezden gelinirken bir kısım haklar çok sıkı korunmaktadır. 6 puanlı ülkelerde çok kısıtlı bireysel özgürlük bulunmaktadır. Bu ülkelerde ifade ve dernek kurma özgürlüğü çok kısıtlıdır ve pek çok siyasi mahkum bulunmaktadır. Bu ülkeler, çok az bireysel özgürlüğe izin vermektedir. Özel sektör faaliyetleri katı şekilde sınırlandırılmaktadır. 7 puanlı ülkelerde çok az veya hiç bireysel özgürlük tanınmamaktadır. Görünürde ifade ve dernek kurma özgürlüğü bulunmamaktadır, tutukluların ve mahkumların hakları korunmamakta ve genellikle pek çok ekonomik faaliyet kontrol altında tutulmaktadır. Dünya Özgürlükler Anketinin 2015 yılı raporunda Türkiye, 54 puan ile kısmen özgür ülkeler kategorisi altında gösterilmiştir. 6

8 KÜRESEL REKABETÇİLİK ENDEKSİ (WORLD COMPETITIVENESS INDEX) Önbilgi 2005 yılından bu yana Dünya Ekonomik Forumu (WEF) rekabetçilik analizlerini; ülkelerin rekabetçiliğini etkileyen mikro ve makroekonomik kurumları ölçümlemek amacıyla oluşturulmuş kapsamlı bir araç olan Küresel Rekabetçilik Endeksiyle yürütmektedir. WEF rekabetçiliği; bir ülkenin üretim seviyesinin belirleyen kurumların, politikaların ve faktörlerin oluşturduğu set olarak tanımlamaktadır. Rekabetçilik ifadesi statik ve dinamik unsurları içermektedir. Bu unsurlar Küresel Rekabetçilik Endeksi altında 12 temel sütunda analiz edilmektedir. Bu sütunlar kategorize edilerek 3 temel alt endeks oluşturulmuştur. Bunlar; faktör odaklı ekonomiler için temel unsurları ölçen; Temel İhtiyaçlar Alt Endeksi, verimlilik odaklı ekonomiler için belirleyicileri gösteren; Verimlilik Artırıcıların Alt Endeksi ve inovasyon odaklı ekonomiler için belirleyicileri gösteren İnovasyon ve Karmaşıklık Faktörleri Alt Endeksi dir. Türkiye Küresel Rekabetçilik Endeksi değerlendirmesinde verimlilik odaklı ekonomilerden inovasyon odaklı ekonomilere geçiş aşamasındaki 24 ülkeden biri olarak sayılmaktadır. Metodoloji Belirtilen sütunlardaki başlıkların ölçülmesinde detayları aşağıda verilecek olan, kamu borcu, bütçe açığı ve yaşam beklentisi gibi verilere başvurulmaktadır. Bu veriler uluslararası bilinirliğe sahip olan Birleşmiş Milletler, Uluslararası Para Fonu (IMF) ve Dünya Sağlık Örgütü (WHO) gibi kuruluşlardan derlenmektedir. Rapor 144 ülkeyi kapsamaktadır. Puanlama sistemi sorulara göre genellikle 1 ila 7 arasında puanların ağırlıklı ortalaması alınarak, bazı soru çeşitlerinde ise bir takım endekslere dayandırılarak yapılmaktadır. Raporun sütunlarının belirlenmesinde kullanılan göstergeler ile bu göstergelerin puanlandırma sistematiği ve göstergelere veri teşkil eden kaynaklar aşağıda sunulmaktadır: 7

9 Küresel Rekabetçilik Endeksi Temel İhtiyaçlar Alt Endeksi -Sütun 1: Kurumlar -Sütun 2: Altyapı -Sütun 3: Makroekonomik Ortam -Sütun 4: Sağlık ve İlk Öğretim Verimlilik Artırıcıların Alt Endeksi -Sütun 5: Yüksek Öğrenim ve Eğitim -Sütun 6: İyi bir Piyasa Etkinliği -Sütun 7: İş Gücü Piyasasında Etkinlik -Sütun 8: Finansal Piyasaların Gelişmişliği -Sütun 9: Teknolojik Hazırlık -Sütun 10: Piyasa Hacmi İnovasyon ve Karmaşıklık Faktörleri Alt Endeksi -Sütun 11: İş Kesimi Karmaşıklığı -Sütun 12: İnovasyon Temel Göstergeler: Gayrisafi Yurtiçi Hasıla (ABD Doları), Kaynak IMF Küresel Ekonomik Görünüm Nüfus, Kaynak: IMF Küresel Ekonomik Görünüm Kişi Başına Düşen GSYİH, Kaynak: IMF Küresel Ekonomik Görünüm GSYİH nin Küresel GSYİH deki Payı, Kaynak: IMF Küresel Ekonomik Görünüm Sütun 1 - Kurumlar: Mülkiyet Hakları (1 puan çok kötü, 7 puan çok iyi Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Fikri Mülkiyet Hakları (1 puan çok kötü, 7 puan çok iyi Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Kamu Fonlarının Yolsuzluk Sebebiyle Belli Kesimlere Dağıtılması (1 puan çok sık gerçekleşir, 7 puan hiç gerçekleşmez Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Politikacılara Kamu Güveni (1 puan çok düşük, 7 puan çok yüksek Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Düzensiz Ödemeler (yıllık vergi ödemeleri vb.) ve Rüşvet (1 puan çok sık gerçekleşir, 7 puan hiç gerçekleşmez Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi 8

10 Yargının Bağımsızlığı (Kamu Otoritelerinden Etkilenmeleri Bağlamında) (1 puan Yüksek derecede etkilenirler, 7 puan tamamen bağımsızdır Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Kamu Görevlilerinin Belli Bir Kesimin veya Firmanın Tarafını Gözetmesi (1 puan hep gözetir, 7 puan hiç gözetmez Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Kamu Harcamalarının Gereksiz Yere Harcanması (Kamu gelirlerinin etkin kullanılması) (1 puan hiç etkin kullanılmaz, 7 puan çok etkin kullanılır Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Devlet Düzenlemelerine Uymanın İş Kesimine Yükü (1 puan çok maliyetli, 7 puan maliyetsiz Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Anlaşmazlıkların Çözümlenmesinde Yasal Çerçevenin Etkinliği (1 hiç etkin değil, 7 çok etkin Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Bağlayıcılığı Olan Düzenlemelerdeki Yasal Çerçevenin Etkinliği (İş kesimi devletin bağlayıcı düzenlemeleriyle yasal çerçeve kapsamında başa çıkabiliyor mu?) (1 puan çok zor, 7 puan çok kolay Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Devletin Politika Üretirken Şeffaf Olması (Bilgiye kamuoyunun erişimi bağlamında) (1 puan çok zor, 7 puan çok kolay Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Terörizmin İş Kesimine Maliyeti (1 puan çok etkili, 7 etkisiz Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Suç ve Şiddetin İş Kesimine Maliyeti (1 puan çok etkili, 7 etkisiz Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Organize Suçların İş Kesimine Maliyeti (1 puan çok etkili, 7 etkisiz Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Yasa ve Kuralları Uygulama Konusunda Emniyete Duyulan Güven (1 puan güvenilmez, 7 puan çok güvenilir Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Firmaların Etik Davranış Sergilemeleri (Kamu görevlileri, siyasiler ve diğer fimalarla olan iletişim bağlamında) (1 puan hiç sergilemiyorlar, 7 mükemmel derecede sergiliyorlar Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Denetleme ve Raporlama Düzenlemelerin Gücü (1 puan çok zayıf, 7 puan çok güçlü Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Şirket Tahvillerinin Etkinliği (Yatırımcılar ve Yönetim Kurulları Bağlamında) (1 puan yöneticilerin yatırımcılara ve kurullara hesap verme yükümlülüğü çok az, 7 puan 9

11 yöneticilerin hesap verme yükümlülüğü çok fazla Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Azınlık Hissedarlarının Çıkarlarının Gözetilmesi (1 puan küçük yatırımcı korunmamaktadır, 7 puan tamamen korunmaktadırlar Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Yatırımcıların Korunması (Endeks Baz Alınarak Yapılır: İş Yapma Kolaylığı Endeksi 2014: Understanding Regulations for Small and Medium-Size Enterprises, 0-10 arası değer alır), Kaynak: Dünya Bankası/IFC İş Yapma Kolaylığı Endeksi 2014 Sütun 2: Altyapı Genel Altyapının Kalitesi (1 puan hiç gelişmemiş, 7 puan çok gelişmiş Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Karayollarının Kalitesi (1 puan hiç gelişmemiş, 7 puan çok gelişmiş Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Raylı Ulaşım Altyapısının Kalitesi (1 puan hiç gelişmemiş, 7 puan çok gelişmiş Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Liman Altyapısının Kalitesi (1 puan hiç gelişmemiş, 7 puan çok gelişmiş Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Hava Taşımacılığı Altyapısının Kalitesi (1 puan hiç gelişmemiş, 7 puan çok gelişmiş Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Havayolu Yolcusu Başına Kat Edilen Km (yıllık ortalama alınır), Kaynak: Uluslararası Hava Taşımacılığı Birliği, SRS Analyser Elektrik Arzının Kalitesi (Kesinti ve voltaj oynaklığı bağlamında) (1 puan güvenilir değil, 7 puan çok güvenilir gelişmiş Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Mobil Telefon Üyesi (100 kişi üzerinden istatistik), Kaynak: Uluslararası Telekomünikasyon Birliği, ICT Indicator Database 2014 Sabit Telefon Hatları (100 kişi üzerinden istatistik), Kaynak: Uluslararası Telekomünikasyon Birliği, ICT Indicator Database 2014 Sütun 3: Makroekonomik Ortam Devlet Bütçe Dengesi (% / GSYİH), Kaynak: IMF Küresel Ekonomik Görünüm Brüt Ulusal Tasarruf (% / GSYİH), Kaynak: IMF Küresel Ekonomik Görünüm Enflasyon (%), Kaynak: IMF Küresel Ekonomik Görünüm Devlet Borcu (% / GSYİH), Kaynak: IMF Küresel Ekonomik Görünüm Ülke Kredi Notu (0 ila 100 arasında puan verilen Kurumsal Yatırımcılar Ülke Kredi Notu Endeksi (Institutional Investor s Country Credit Ratings ) kullanılır. Kaynak: Institutional Investor

12 Sütun 4: Sağlık ve İlk Öğretim Sıtma Vakaları (100 bin kişi başına düşen vaka sayısı) Kaynak: Dünya Sağlık Örgütü Dünya Sıtma Raporu 2013 Sıtmanın İş Kesimine Etkisi (1 puan çok ciddi etkisi var, 7 puan hiç etkisi yok Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Tüberküloz Vakaları (100 bin kişi başına düşen vaka sayısı) Kaynak: Dünya Bankası Dünya Kalkınma Göstergeleri Tüberkülozun İş Kesimine Etkisi (1 puan çok ciddi etkisi var, 7 puan hiç etkisi yok Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi HIV Yaygınlığı (15-49 yaş arası % olarak) Kaynak: Dünya Bankası Dünya Kalkınma Göstergeleri HIV nin İş Kesimine Etkisi (1 puan çok ciddi etkisi var, 7 puan hiç etkisi yok Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Bebek Ölümü (0-12 aylık bebek ölümler 1000 canlı doğum başına istatistik) Kaynak: Dünya Bankası Dünya Kalkınma Göstergeleri Yaşam Beklentisi, Kaynak: Dünya Bankası Dünya Kalkınma Göstergeleri İlk Öğretim Kalitesi (1 puan çok kötü, 7 puan çok iyi Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi İlk Öğretime Net Kayıt Oranı, Kaynak: UNESCO Veri Merkezi, OECD Bir Bakışta Eğitim 2013 Sütun 5: Yüksek Öğrenim ve Eğitim Orta Öğretime Kayıt Oranı, Kaynak: UNESCO Veri Merkezi Eğitim Sisteminin Kalitesi (1 puan çok kötü, 7 puan çok iyi Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Matematik ve Bilim Eğitiminin Kalitesi (1 puan çok kötü, 7 puan çok iyi Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi İşletme Okullarının Kalitesi (1 puan çok kötü, 7 puan çok iyi Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Okullarda İnternete Erişimin Yaygın Olup Olmaması (1 puan internete erişimi yok, 7 puan çok yaygın Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Spesifik Araştırma ve Eğitim Hizmetlerinin Yerel Ölçekte Mevcudiyeti (1 puan yok, 7 puan yaygın Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Personel Eğitimin Kapsamı (Şirketlerce Personellerine Verilen) (1 puan çok kötü, 7 puan çok iyi Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi 11

13 Sütun 6: İyi bir Piyasa Etkinliği Yerel Rekabetin Yoğunluğu (1 puan hiç yoğun değil, 7 puan çok yoğun Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Piyasa Yapısı (1 puan Piyasa birkaç grup tarafından kontrol edilmekte, 7 puan pek çok şirket tarafından kontrol edilmekte Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Monopol Karşıtı Politikaların Etkinliği (1 puan rekabet desteklenmiyor, 7 puan rekabet destekleniyor Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Yatırım İçin Verilen Teşviklerin Vergilendirilmesinin Etkileri (1 puan yatırım için verilen teşvikleri önemli ölçüde düşürüyor, 7 puan düşürmüyor Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Toplam Vergi Oranı (Kar üzerinden alınan vergiler, İş gücü üzerinden alınan vergiler ve diğer vergilerin kompozisyonu), Kaynak: Dünya Bankası/IFC İş Yapma Kolaylığı Endeksi 2014 Bir İşe Başlayabilmek İçin Gerekli Prosedür Sayısı, Kaynak: Dünya Bankası/IFC İş Yapma Kolaylığı Endeksi 2014 Bir İşe Başlayabilmek için Gerekli Gün Sayısı, Kaynak: Dünya Bankası/IFC İş Yapma Kolaylığı Endeksi 2014 Tarım Politikalarının Maliyetleri (1 puan ekonomiye çok büyük etkisi var, 7 puan vergi mükelleflerinin, tüketicilerin ve üreticilerin çıkarları korunuyor Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Ticaret Engellerinin Yaygınlığı (1 puan çok sınırlı, 7 puan kısıtlama yok Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Gümrük Tarifeleri (ortalama), Kaynak: Uluslararası Ticaret Merkezi, Ticaret Rekabetçilik Haritası Verileri Yabancı Mülkiyetinin Yaygınlığı (1 puan çok nadir, 7 puan çok yaygın Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Doğrudan Yabancı Yatırımlara (DYY) Uygulanan Kuralların İş Kesimine Etkisi (1 puan DYY leri azaltıyor, 7 puan DYY leri teşvik ediyor Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Gümrük Prosedürlerinin Yükü (Pazara girme, pazardan çıkma bağlamında) (1 puan etkin değil, 7 puan çok etkin Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi İthalat (% / GSYİH), Kaynak: IMF Küresel Ekonomik Görünüm Müşteri Odaklılık Derecesi (Şirketlerin) (1 puan müşteri memnuniyeti önemsenmiyor, 7 puan çok önemseniyor Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi 12

14 Alıcı Karmaşıklığı (1 puan en düşük fiyata bakmaya dayalı, 7 puan performans kriterlerinin karmaşık analizine dayalı Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Sütun 7: İş Gücü Piyasası Etkinliği Şirket çalışan-işçi ilişkileri (1 puan görüş ayrılıkları çok, 7 puan ortak çalışmaya dayalı Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Ücret Belirleme Esnekliği (1 puan merkezi bir pazarlık süreciyle, 7 puan her bir şirket kendi Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi İşe Alım ve İşten Çıkarma Uygulamaları (1 puan düzenlemeleri önemsemeyen uygulamalar, 7 puan çok esnek) İşgücü Fazlalığı Maliyetleri, Kaynak: Dünya Bankası/IFC İş Yapma Kolaylığı Endeksi 2014 Çalışmak için Verilen Teşviklerin Vergilendirilmesinin Etkileri (1 puan çalışma teşvikini azaltıyor, 7 puan çalışmaya teşvik ediyor - Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Ödeme ve Üretkenlik (1 puan ücret üretkenlikle ilişkili değil, 7 puan ücret işçi verimliliğiyle doğrudan alakalı Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Profesyonel Yönetime Güven (1 puan yönetici pozisyonunda tanıdık vasıtasıyla getirilmiş kişiler var, 7 puan yönetici pozisyonunda liyakata ve niteliklerine göre seçilmiş kişiler var Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Ülkenin Yeteneklere Sahip Çıkma Kapasitesi (1 puan nitelikli kişiler beyin göçüyle gidiyorlar, 7 puan nitelikli kişiler ülkede kalıyorlar Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Ülkenin Yetenekli Kişileri Çekme Kapasitesi (1 puan çekemiyor, 7 puan en iyi ve nitelikli kişileri çekiyor Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi İş Gücüne Kadınların Katılımı, Kaynak: Uluslararası Çalışma Örgütü, İş Gücü Piyasalarında Temel Göstergeler 8. Sayı Sütun 8: Finansal Piyasaların Gelişmişlik Seviyesi Finansal Hizmetlerin Mevcudiyeti (1 puan yok, 7 puan çok çeşitli Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Finansal Hizmetlerin Satın Alınabilirliği (1 puan insanların satın almaya güçleri yetmiyor, 7 puan insanlar satın alabiliyor Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Yerel Varlık Piyasaları Yoluyla Finansman (1 puan çok zor, 7 puan çok kolay Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi 13

15 Krediye Erişim Kolaylığı (1 puan çok zor, 7 puan çok kolay Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Girişim Sermayesinin Yatırımcı Tarafından Erişimi (1 puan çok zor, 7 puan çok kolay Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Bankaların Dayanıklılığı (1 puan çok zayıf, 7 puan çok güçlü Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Varlık Piyasaları Düzenlemelerinin Etkinliği (1 puan hiç etkin değil, 7 puan çok etkin Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Yasal Haklar Endeksi (0-10 arası bir değer endeks tarafından verilir), Kaynak: Dünya Bankası/IFC İş Yapma Kolaylığı Endeksi 2014 Sütun 9: Teknolojik Hazırlık En Son Teknolojilerin Mevcudiyeti (1 puan hiç yok, 7 puan mevcut Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Firma Seviyesinde Teknoloji Öğrenmesi (1 puan gerçekleşmiyor, 7 puan gerçekleşiyor Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi DYY ve Teknoloji Transferi (1 puan gerçekleşmiyor, 7 puan gerçekleşiyor Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Internet Kullanıcıları (% olarak istatistik), Kaynak: Uluslararası Telekomünikasyon Birliği, ICT Indicator Database 2014 Sabit Bant İnternet Aboneliği (100 kişi başına istatistik) Kaynak: Uluslararası Telekomünikasyon Birliği, ICT Indicator Database 2014 Internet Bant Aralığı (Internet abonesi başına kb/s) Kaynak: Uluslararası Telekomünikasyon Birliği, ICT Indicator Database 2014 Mobil Bant Üyeliği (100 kişi başına istatistik) Kaynak: Uluslararası Telekomünikasyon Birliği, ICT Indicator Database 2014 Sütun 10: Piyasa Hacmi Yerel Piyasa Hacmi Endeksi, Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu Hesaplamaları Yabancı Piyasa Hacmi Endeksi, Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu Hesaplamaları Satın Alım Gücü Paritesine (SGP) Göre GSYİH, Kaynak: IMF Küresel Ekonomik Görünüm Veritabanı 2014 İhracat (% / GSYİH) Kaynak: Dünya Ticaret Örgütü, Online Statistics Database IMF Küresel Ekonomik Görünüm Veritabanı 2014 Sütun 11: İş Kesimi Karmaşıklığı Yerel Tedarikçi Sayısı (1 puan genellikle bulunmuyor, 7 puan çok sayıda Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi, 14

16 Yerel Tedarikçi Kalitesi (1 puan çok kalitesiz, 7 puan çok kaliteli Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Coğrafi Kümelenmenin Gelişimi (1 puan bulunmamakta, 7 puan çok yaygın Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Rekabetçi Avantajın Doğası (1 puan düşük maliyetli işçi ve doğal kaynaklar, 7 puan özel ürünler ve süreçler Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi, Değer Zinciri Genişliği (1 puan dar, 7 puan geniş Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi, Uluslararası Dağıtımın Kontrolü (1 puan kontrol yapılmıyor, 7 puan kontrol yapılıyor Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi, Ürün Süreci Karmaşıklığı (1 puan hiç karmaşık değil, 7 puan çok karmaşık Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Pazar Kapsamının Genişliği (1 puan hiç değil, 7 puan çok geniş Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Otoritenin Temsil İstekliliği (1 puan hiç istekli değil üst düzey yönetici tüm kararları alır, 7 puan çok istekli otorite düşük seviyeli birim yöneticileri ve çalışanlara yetki verir Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi, Sütun 12: İnovasyon İnovasyon Kapasitesi (1 puan yok, 7 puan çok fazla Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Bilimsel Araştırma Kurumlarının Kalitesi (1 puan çok kötü, 7 puan çok iyi Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi, Ar-Ge için Şirket Harcamaları (1 puan çok kötü, 7 puan çok iyi Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi, Ar-GE de Üniversite-Sanayi Kesimi İşbirliği (1 puan işbirliği yok, 7 puan işbirliği çok Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi, İleri Teknoloji ürünlerinin Alımı (Kamu) (1 puan yok, 7 puan çok Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi, Bilim adamı ve Mühendislerin Varlığı (1 puan yok, 7 puan çok Ağırlıklı Ortalaması Alınır), Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Yönetici Görüşleri Anketi Patent Başvuruları (Patent İşbirliği Anlaşması altında 1 milyon nüfus başına düşen başvuru sayısı), Kaynak: OECD, Patent Veritabanı 2014 Dünya Ekonomik Forumu nun Küresel Rekabetçilik Ekdeksinde, Türkiye 144 ülke arasında 1 basamak gerileyerek 45. sırayı almıştır. 15

17 AÇIK BÜTÇE İNİSİYATİFİ - BÜTÇE AÇIKLIĞI ENDEKSİ (OPEN BUDGET INDEX) Önbilgi Açık Bütçe İnisiyatifi dünya çapında gerçekleştirilen, ülkelerin hesap verebilir ve talepleri karşılayabilen kamu mali sistemleri oluşturmaları için katkıda bulunmak amacıyla kamuoyunun erişimine açık olan bütçe bilgileri ve bütçesel uygulamaları değerlendiren bir ankettir. Anket sorularının büyük bir çoğunluğu kanuni düzenlemeleri değil, uygulamaya yansıyan durumu değerlendirmektedir. Anket düzenli şekilde yayımlanan 8 temel bütçe dokümanını (Bütçe Öncesi Raporu, Bütçe Teklifi, Vatandaş Bütçesi, Bütçe Kanunu, Yıllık Raporlar, Ara Yıl İncelemesi, Yıl Sonu Raporu, Denetleme Raporu) göz önünde bulundurarak kamu mali yönetimi için kabul edilebilir bir uygulama kriteri belirlemeyi amaçlamaktadır. Bu kriterleri pek çoğu Uluslararası Para Fonu nun (IMF) Mali Şeffaflık Üzerine İyi Uygulama Kuralları belgesinden, Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü nün (OECD) Mali Şeffaflık İçin İyi Uygulamalar belgesinden ve Uluslararası Sayıştay Kuruluşları Örgütü nün (INTOSAI) Lima Deklarasyonu - Denetleme Kuralları Üzerine Rehber belgesinden alınmaktadır. Metodoloji Anket sorulan 125 soruya verilen cevaplardan oluşmaktadır. Sorulara ilgili ülkeden araştırma grupları cevap vermektedir. Anket soruların çoğu, araştırmacılara soruya ilişkin 5 seçenekten birini seçmelerini söylemektedir. a veya b seçenekleri, bütçe verilerinin tipleri göz önünde bulundurulduğunda iyi uygulamaların mevcudiyetini temsil etmektedir. c seçeneği ilgili standartlara ilişkin asgari çabanın sarfedildiğini göstermektedir. d seçeneği standartların hiç karşılanmadığını gösterirken, e seçeneği standartların uygulanabilir olmadığını nitelemektedir. Anket cevaplandırmaları tamamlandığında a seçeneği 100 puan, b seçeneği 67 puan, c seçeneği 33 puan d seçeneği 0 puan almaktadır. e seçeneği ülkelerin puanlarının hesabına katılmamaktadır. Yalnızca 3 cevabın mümkün olabileceği sorularda ise a yine 100 puan alırken, b ve c seçenekleri 0 puan almaktadır. Endekste her bir ülkenin 0 dan 100 e kadar bir puanı belirlenmektedir. Bu puan 95 soruya verilen cevapların sayısal ortalamasıyla edinilmektedir. Bir ülkenin endeks puanı 8 bütçe dokümanında (eğer varsa) bütçe verilerinin kamuoyuna açık olması ve detaylı olmasına bağlı olmaktadır. 16

18 30 anket sorusu ise endeksin hesaplamasına dahil edilmemekte, yasamanın ve yüksek denetleme kurumlarının denetleme kapasitelerinin ve bütçe süreçlerine kamuoyunun dahil edilip edilmediğini ölçmektedir. Bu kurumların her birinin gücü hakkında genel bir fikir oluşturması açısından ve hangi kamu kurumlarının bütçe sürecinde karar verme ve izleme süreçlerine dahil olduklarının (ve hangi seviyede) belirlenmesi açısından da söz konusu sorular önem arz etmektedir. Sorulardan bir kaçı şu şekildedir: Bütçe Kanunu veya başka bir bütçe dokümanı, bütçe yılındaki harcamaları yönetim birimlerine göre sınıflandırıyor mu? Bütçe Kanunu veya başka bir bütçe dokümanı, bütçe yılı için bireysel programlara ilişkin harcamaları gösteriyor mu? Bütçe Kanunu veya başka bir bütçe dokümanı, çok yılı kapsayan harcama tahminleri için toplam seviyelerini detaylı şekilde gösteriyor mu? Bütçe Kanun Tasarısı veya başka bir bütçe dokümanı, şarta bağlı yükümlülükler hakkında bilgi sağlıyor mu? İdare, bütçe yasalaştığından bu yana ekonomik görünümde meydana gelen değişiklikleri değerlendirdiği Ara Yıl Raporu yayımlıyor mu? İdare, denetim tavsiyelerini gerçekleştirmek için atılması gereken adımları veya iyileştirme önerilerini kamuoyuyla paylaşıyor mu? Türkiye ye 2012 yılında hazırlanan raporda 112 soru yöneltilmiş olup, Türkiye nin endeks puanı 50 olarak gerçekleşmiştir. 13 soru ise standartların uygulanabilir olmadığını nitelendiren e puanını alarak hesaplamaya dahil edilmemiştir. İNSANİ GELİŞİM ENDEKSİ (THE HUMAN DEVELOPMENT INDEX) Önbilgi İnsani Gelişim Endeksi, uzun ve sağlıklı yaşamın, bilgiye erişimin ve insana yakışır yaşam standardının sağlanıp sağlanmadığı ölçümleyen özet bir endekstir. Endeks, bahsi geçen 3 kriterin her biri için belirlenen endekslerin geometrik ortalamasını alarak hesaplamaktadır. Metodoloji Asgari ve azami değerler, farklı birimlerde hesaplanmış göstergelerin 0 ile 1 arasında bir değere dönüştürülmesiyle endekse aktarılmaktadır. Bu değerler aşağıdaki tablodaki gibi belirlenmektedir. 17

19 Tablo 6 : İnsani Gelişim Endeksi Kriterleri ve Göstergeleri (Asgari - Azami Değerler) KRİTER GÖSTERGE ASGARİ AZAMİ Sağlık Yaşam Beklentisi (Yıl) Eğitim Beklenen Okula Gitme Süresi 0 18 Ortalama Okula Gitme Süresi (Yıl) 0 15 Yaşam Standardı Kişi Başına Düşen Brüt Milli Gelir (SGP ye göre 2011 $ fiyatlarıyla) Değerler belirlenirken, yaşam beklentisinin hiçbir ülkede 20 yılın altında kalmadığı belirtilmiş, eğitim kriterinin maksimum değeri olan 18 yılın ise pek çok ülkede yüksek lisans derecesine erişmek için gereken öğrenim yılı olarak belirlendiği ifade edilmiştir. Asgari kişi başına düşen brüt milli gelir değeri olan 100 ABD doları ölçülemeyen en düşük geçim ücreti olarak belirlenmiştir. Azami değer olan ABD dolarına, yapılan ampirik çalışmalar neticesinde ulaşılmıştır. Zira çalışmalar ABD doların üstünde kişi başına yıllık gelirden yukarıda insani gelişim veya refah artışının gerçekleşmediği belirtilmiştir. Bu asgari ve azami verilere dayanarak yapılan endeks unsurları olan kriterlerin hesaplanması şu şekilde gerçekleşmektedir: Endeks Kriteri= Gerçekleşen Değer Asgari Değer Azami Değer Asgari Değer Her bir kriter için (Sağlık, Eğitim, Yaşam Standardı) hesaplanan değerler, Endeks hesabında ise geometrik ortalamaları alınarak bulunmaktadır. İnsani Gelişim Endeksi=(ESağlık EEğitim EYaşam Standardı) "/$ Bu hesaplamada kullanılan veri kaynakları aşağıda tabloda verilmektedir: Tablo 7 : İnsani Gelişmişlik Endeksi Kriter Kaynakları KRİTER KAYNAK Yaşam Beklentisi UNDESA (2013) Barro ve Lee (2013), UNESCO Institute for Ortalama Okuma Süresi Statistics (2013), İnsani Gelişim Raporlama Ofisinin UNESCO verilerine dayalı güncellemeleri (2013) Beklenen Okuma Süresi UNESCO (2013) Kişi Başına Düşen Brüt Milli Hasıla Dünya Bankası (2014), IMF (2014), UNSD (2014), UNDESA (2013) 18

20 Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından yayımlanan 2014 İnsani Gelişme Raporuna göre, Türkiye, "yüksek insani gelişme" kategorisinde yer almış ve 187 ülke ve bölge arasında 69'uncu olmuştur. Önbilgi İŞ YAPMA KOLAYLIĞI ENDEKSİ (DOING BUSINESS INDEX) İş Yapma Kolaylığı raporu şirket kurma ve işletme, sınır ötesi ticaret yapma, vergi ödeme ve tasfiye işlemleri gibi işletmelerin yaşam döngüleri boyunca geçerli olan düzenlemeleri analiz etmektedir. Genel iş yapma kolaylığı sıralaması 10 düzenleme alanını içermekte ve 189 ekonomiyi kapsamaktadır. İş Yapma Kolaylığı raporu, 10 alanda küçük ve orta ölçekli işletmeler için uygulanan düzenlemeler üzerinde odaklanmaktadır. Bu alanlar; iş kurma, inşaat ruhsatı alma, elektrik bağlantısı, gayrimenkul tescili, kredi alma, azınlık yatırımcılarının korunması, vergi ödeme, sınır ötesi ticaret, sözleşme uygulama ve iflas prosedürleri olarak belirlenmiştir. Söz konusu alanlar iki tür gösterge ile ele alınmaktadır. Bunlardan birincisi, düzenleyici süreçlerin karmaşıklık düzeyini ve maliyetini ölçmektedir. Bunu da bir yerel girişimcinin ilgili tüm kural ve düzenlemelere uyarak ortak bir işlemi gerçekleştirme (örneğin şirket kurma veya elektrik bağlantısına erişim) sürecinin verimliliğini değerlendirerek yapmaktadır. İkinci tür göstergeler ise, yasal kurumların gücünü ölçmektedir. Her iki alanda da ekonomiler ayrımcılık göstermeyen bir temelde, yatırımcılar veya teminatlı alacaklılar için daha fazla koruma sağlayan özellikler için daha yüksek puan alırlar. Verilerin ekonomiler arasında karşılaştırılabilir hale getirilmesi için göstergeler, işletmelere ilişkin spesifik varsayımlar ile standartlaştırılmış örnek senaryolara dayandırılmıştır. Nüfusu 100 milyonun üzerinde olan 11 ekonomide artık iş faaliyetlerinin en fazla olduğu ikinci büyük şehir için de veriler toplanmaktadır. Bu yaklaşım karşılaştırılabilirliğin sağlanmasına yardımcı olmakla birlikte, bazı sınırlamalara da sahiptir. Ayrıca, İş Yapma Kolaylığı raporu yerel şirketler için geçerli düzenleyici ortamın bazı önemli boyutlarını ele almakla birlikte, iş ortamının şirketler veya yatırımcılar için önem taşıyan veya ekonominin rekabet gücünü etkileyen tüm yönlerini ölçmemektedir. Örneğin güvenliği, makroekonomik istikrarı, yolsuzluğu, işgücü becerilerini, kurumların altta yatan güçlü yönlerini veya altyapı hizmetlerinin (sınır ötesi ticaret ve elektrik bağlantısına erişim ile ilgili hizmetler dışında) kalitesini ölçmemektedir. Ayrıca yabancı yatırıma özgü düzenlemeler üzerinde de odaklanmamaktadır. 19