KAMU ALIMLARINDA YOLSUZLUĞU ÖNLEME (BÖLÜM 1) OECD Resmi Olmayan Çeviri: Gülgün DEMİRCİ Mali Hizmetler Uzmanı

Transkript

1 KAMU ALIMLARINDA YOLSUZLUĞU ÖNLEME (BÖLÜM 1) OECD Resmi Olmayan Çeviri: Gülgün DEMİRCİ Mali Hizmetler Uzmanı

2 İçindekiler KAMU ALIMLARI: YOLSUZLUK İÇİN YÜKSEK RİSKLİ ALAN... 2 Kamu Alımları: 4.2 Trilyon Euro luk Ticaret... 2 Yolsuzluk, Kamu Alımlarının Felaketi... 3 Kamu Alımlarındaki Yolsuzluğun Yüksek Maliyeti

3 KAMU ALIMLARI: YOLSUZLUK İÇİN YÜKSEK RİSKLİ ALAN Kamu Alımları: 4.2 Trilyon Euro luk Ticaret Kamu kurumlarının yanı sıra devlete ait işletmeler de sorumluluklarını ve görevlerini yerine getirmek için mal, hizmet ve iş tedarik etmek zorundadır. Devletin mal, hizmet ve iş satın alım faaliyeti olan kamu alımlarının toplam hacmi, Gayrisafi Yurtiçi Hasılanın (GSYİH) % 12'si ve OECD Ülkelerindeki genel kamu harcamalarının % 29'u olmak üzere 2013 yılında toplam 4,2 Trilyon Euro tutarındadır. (Şekil 1) Kamu alımlarının yerel idarelerce gerçekleştirilen payı, OECD ülkelerindeki genel kamu alımlarının % 63'ünü oluşturmaktadır. (Şekil 2) Şekil 1. Genel Devlet Harcamaları Yüzdesi Olarak Genel Kamu Alımları Kaynak: OECD Ulusal Hesap İstatistikleri (veritabanı) Not: İsrail için istatistiksel veriler ilgili İsrail makamları tarafından sağlanır ve ilgili İsrail yetkilileri tarafından verilir. OECD tarafından bu tür verilerin kullanılması, Batı Şeria'daki Golan Tepeleri, Doğu Kudüs ve İsrail yerleşimlerinin uluslararası hukuk şartları altında olması durumuna zarar vermez. 2

4 Şekil 2. Genel Kamu Alımlarının Payı Kaynak: OECD Ulusal Hesap İstatistikleri (veritabanı) Not: İsrail için istatistiksel veriler ilgili İsrail makamları tarafından sağlanır ve ilgili İsrail yetkilileri tarafından verilir. OECD tarafından bu tür verilerin kullanılması, Batı Şeria'daki Golan Tepeleri, Doğu Kudüs ve İsrail yerleşimlerinin uluslararası hukuk şartları altında olması durumuna zarar vermez. Yolsuzluk, Kamu Alımlarının Felaketi Kamu alımları, yolsuzluğa karşı en savunmasız devlet faaliyetlerinden biridir. İşlem hacimleri ve finansal çıkar tehlikesine ek olarak yolsuzluk riskleri, sürecin karmaşıklığı, kamu personeli ve işletmelerin yakın ilişkisi ile paydaşların çokluğu durumu daha da kötüleştirmektedir. Zimmete para geçirme; ihtiyaçların değerlendirilmesinde usulsüz ve fazlaca etkili olma; ödül sürecinde görevli kamu personeline rüşvet teklif etme; teklif değerlendirmelerinde, faturalarda veya sözleşme yükümlülüklerinde dolandırıcılık gibi çeşitli yolsuzluk hareketleri bu hassasiyetleri istismar edebilir. Birçok OECD ülkesinde, önemli yolsuzluk riskleri, karar verme konusundaki çıkar çatışmalarından kaynaklanır ve bu da kamu alımlarındaki kaynak tahsisini bozabilir (Avrupa Komisyonu, 2014a). Dahası, ihaleye fesat karıştırma ve kartelcilik, satın alma sürecine daha da fazla zarar verebilir. OECD Dış Kaynaklı Rüşvet Raporu (2014), kamu alımlarının yolsuzluğa karşı hassasiyetine ilişkin ek kanıtlar sunmaktadır. Şekil 3 göstermektedir ki dış kaynaklı rüşvet davalarının yarısından fazlası bir kamu ihale sözleşmesini ele geçirmek için vuku bulmuştur. (OECD, 2014) İncelenen dış kaynaklı rüşvet davalarının üçte ikisi kamu alımlarına ilişkin sözleşmeler ve ruhsat verme ile ilgilidir: Madencilik, inşaat, nakliye, depolama ile bilgi ve iletişim sektörleri. (Şekil 4) 3

5 Şekil 3. Rüşvetin Amaçları Kamu alımlarındaki yolsuzluk hem ulusal hem de yerel düzeyde meydana gelebilir. Bir yandan, yerel düzeydeki siyasetçilerin ve kamu görevlilerinin hizmet ettikleri vatandaşlara daha fazla hesap verdiği varsayımı uyarınca, yerel yönetim yolsuzluğun kapsamını daraltabilir. Seçmenler, kendi liderliklerinin kalitesini ve ortaya koydukları sonuçları daha iyi fark edebilirler. Seçmenler, kendi liderliklerinin kalitesini ve ortaya koydukları sonuçları daha iyi fark edebilirler. Aynı şekilde, yerel politikacılar ve memurlar, seçim bölgelerinin belirli ihtiyaçları ve kaynakları konusunda daha fazla iletişim halinde olabilirler. Diğer yandan, bazı durumlarda, daha zayıf yönetişim kapasitesi (örneğin, az gelişmiş denetim fonksiyonları, sınırlı hukuki danışmanlık veya düşük bilgi teknolojileri kapasitesi) ya da kamu 4

6 görevlileri ile firma temsilcileri arasında daha yakın bölgesel temaslar nedenleriyle yolsuzluğa yönelik daha fazla fırsat ve daha az engel yerel düzeyde görülebilir. Şekil 4. Dış Kaynaklı Rüşvet Davalarının Üçte İkisi Dört Sektörde Meydana Gelmiştir Kaynak: OECD (2014), OECD Dış Kaynaklı Rüşvet Raporu, en 5

7 Kamu Alımlarındaki Yolsuzluğun Yüksek Maliyeti Yolsuzluğun doğrudan maliyeti, yanlış kaynak tahsisleri ya da daha yüksek giderler ile düşük mal, hizmet ve iş kalitesi yoluyla kamu fonlarının kaybedilmesini içerir (OECD, 2015a). Rüşvet alanlar, kamu ihalesi esnasında fiyatları şişirerek, yaptırılmayan işi fatura ederek sözleşme standartlarını karşılamamakta ve işin kalitesini düşürerek ya da niteliksiz malzemeleri kullanarak para kazanmak istemektedirler. Bu, abartılı maliyetler ve kalitede bir azalma ile sonuçlanır. OECD ve Dünya Bankası tarafından yapılan bir araştırmada, altyapı ve madencilik sektörlerinde yolsuzluğun, kamu fonlarının yanlış dağılımına ve yetersiz hizmetlere yol açtığını göstermektedir (OECD, 2015a). Gizli doğası nedeniyle yolsuzluğun tam maliyetini ölçmek zor olsa da, kamu tarafından finanse edilen inşaat projelerine yapılan yatırımın % 10-30'u yanlış idare ve yolsuzluk yoluyla kaybedilebilir (COST, 2012) ve yolsuzlukla kaybedilen proje değerinin % 20-30'u bulduğu tahminleri yaygınlaşmaktadır (Wells, 2014 ;Stansbury, 2005). Ayrıca, İnşaat Sektörü Şeffaflık Girişimi (CoST) "kötü yönetim, verimsizlik ve yolsuzluk sonucu küresel inşaatta yıllık kayıpların 2020'ye kadar 2.5 trilyon ABD Doları'na ulaşabileceğini" tahmin etmektedir (COST, 2012). Avrupa Birliğinde, yolsuzluğun genel olarak yılda 120 milyar Euro ya mal olduğu tahmin edilmektedir (Avrupa Komisyonu, 2014a), bu da AB GSYİH'sinin yaklaşık % 1'ini yansıttığı ve 2014'te 143 milyar Euro olan AB'nin yıllık bütçesinden (Avrupa Komisyonu, 2014b) biraz daha düşük bir oranda gösterildiği anlamına gelmektedir. Dolaylı maliyetler açısından, kamu alımlarında meydana gelen yolsuzluk, rekabetin bozulmasına, pazar erişiminin kısıtlanmasına ve yabancı yatırımcıların iştahının azalmasına neden olmaktadır. Şaşırtıcı olmayan bir şekilde, şirketler kamu ihale prosedürlerinin adil olmasını daha da fazla talep etmektedir. OECD (BIAC) 2014 İş ve Sanayi Danışma Komitesi Ekonomik Araştırması, kamu alımlarında etkinliğin ve şeffaflığın artırılmasının, kamu sektörü reformları içinde en önemlisi olduğunu göstermektedir. (Şekil 5). Şekil 5. Kamu Sektörü Verimliliği Alanında Reform İçin İş Öncelikleri Kaynak: BIAC (2014), 6