Mensucat Santral. Basmalar. Pantolonluklar. Bez ve iplik Boyası T. A. Ş. Kazlıçeşme Demirhane Caddesi No: 126 istanbul

Transkript

1 CDD

2 Mensucat Santral T. A. Ş. Basmalar Pantolonluklar Bez ve iplik Boyası Kazlıçeşme Demirhane Caddesi No: 126 istanbul Telefon:

3 Sene : 1 Sayı : 5 Aralık 1957 Mühendis ve MAKİNA Sayısı 6 aylık l yıllık T. M. M. O. B. Makina Mühendisleri Odasının Neşir Organıdır Aylık Sınaî İşletme Mecmuası Mühendis ve Makina Makina Mühendisleri Odası adına Sahibi : Mitat ERSÖZ Yazı İşlerini Fiilen İdare eden: Mesul Müdür: Muzaffer KÜLÜR Neşriyat Müşavirleri: Fahri Fuat ORSAN A. Sıtkı UYAR Yelman GAZİMİHAL Nazım ILIKÇA ADRES: Mühendis ve Makina Mecmuası Atatürk Bulvarı 119/4, Ankara İlân şartları : Ön 'kapak 500 T. L. Arka kapak 400 T. L. Kapak içleri 300 T. L. Tam sayfa 250 T. L. 1/2 sayfa 150 T. L. 1/4 sayfa 100 T. L. İş verme ilânları yarım sayfaya kadar maktuan, 100 T. L. İlânlardan mes'uliyel kabul olunmaz. Klişe masrafları ilân sahibine aittir. Tek renk klişe cm2 10 Krş. Renkli ilânlar için hususi tarife tatbik olunur Yazı kabul şartları : fc Mecmuada Ekonomik Teknik ve Sosyal yazılar yayınlanır. İt Gönderilecek yazılar daktilo ile iki nüsha yazılmalıdır. k Şekiller temiz ve çini mürekkebi ile çizilmiş olmalıdır. fa Fotoğraflar parlak kağıda basdmalıdır. ir Gönderilen yazılar neşrolunsun j veya olunmasın iade edilmezler. ic Neşrolunan yazılara ödenecek ücret, yazıların neşrinden sonra tediye olunur. Makalelerde serdedilen fikir ve mütalâalar imza sahibine ait olup mecmuayı tem sil etmezler. İktibas hakkı serbest bırakılmış olan yazılarımız ancak kaynak gösterilerek alınabilir. Mecmuada neşredilmiş olan makalelerden fazla miktarda isteyenler bir ay içinde müracaat etmelidirler. İlâve makale ücreti: 10 adede kadar 200 er burug 50 > 150 > 100» 100» Daha yukarısı 75» İÇİNDEKİLER İYİ LİDERLİK İÇİN 50 ÖĞÜT Russel EWİNG TÜRKİYE'DE PAMUK SANAYİİ HAKKINDA MUKAYE- SELİ BİR ETÜD 8 MUHTELİF DİZEL MOTORLARININ ÖMRÜNE TESİR EDEN FAKTÖRLER VE SABİT TESİSLERDE ÇALIŞACAK İKİ DİZEL MOTORUNDAN HANGİSİNİN DAHA ÖMÜR- LÜ OLACAĞININ TESBİTİ 13 Tahsin ARMAY PATENT NEDİR FİKİRLER NASIL KORUNUR 17 JohnS. LİEB MÜHENDİSLERİN YETİŞTİRİLMELERİ 26 K. B. Mc EACHRON o/oo 5 LER YERİNE KADEMELİ AİDAT SİSTEMİ 29 TEBLİĞLER 31 YABANCI TEKNİK NEŞRİYAT 31

4 İYÎ LiDERLiK İÇiN 50 ÖĞÜT Yazan : Russell Ewing National Institude Of Leadership Los Angelos, Calif. Lider Olabilmek îçin Ne Lâzımdır. Liderlik sanatını öğrenmek için çabuk, ucuz ve kolay bir yol yoktur. Lâkin bir şahsın bir sahada zekâsı, normal istidadı ve alâkası mevcutsa liderlik prensip ve tekniğini öğrenebilir ve onları tatbik eder. Liderler yetiştirilir ve inkişaf ettirilir, doğuştan lider olmaz. Bunu Russell Ewing söyle - inektedir. Bu makalenin muharriri olan Mr. Ewing bir tarih ve liderlik sanatı tale'besidir. Liderliğin aşağıdaki 50 anahtarını kendi araştırmaları ve birçok sahalarda muvaffak olmuş liderlerin direkt müşahadesinden çıkartmıştır, lâkin muvaffakiyetli bir lider olmak için birkaç liderlik prensibini ezberlemekten çok daha başka şeylere ihtiyaç olduğuna nazarı dikkati çekmektedir. Bu prensipleri anlamalı, yaşamalı ve günlük tecrübelerinizde hattı hareketiniz ve adetleriniz oluncaya kadar, tatbik etmelisiniz. Bitfkaç üstün nokta üzerine yüklenmektense kendi vergi kabiliyetlerinizi bulmanız ve kendi melekelerinizi yüksek dereceye eriştirmeniz daha iyidir. Hergün yeni bir tekniği mükemmelleştirinceye kadar ilerletiniz. Her seferinde bir yeni kaide öğrenin, fakat iyice öğrenin. Grup faaliyetlerine veya müsabakalarına iştirak ettiğiniz zaman, liderlik sanatı üzerine ve idare ilmi üzerine öğrendiklerinizi tatbik ediniz. Şimdi Liderlik üzerine 50 öğüt hakkında makaleyi okuyunuz. 1. Başkalarını yetiştirmek suretiyle idare. Rekabetten korkmayan ve çalıştığı yerin menfaatlerine her zaman içten bağlı bir lider daima bir gün liderlik rolünü alabilecek kabiliyetli muavinler yetiştirir. Bunu yapabilmek için her işi basit işlemlere irca etmek lâzımdır. Yetiştirilen kimse her vazifeyi doğru yapmayı öğreninceye kadar onunla talimatları tekrar gözden geçiriniz ve işlemleri tekrarlayınız. 2. Bir şeyin nasıl olduğunu öğrenmeyi asla bırakmayın. Liderlik meleke ve tekniklerini muhtelif yollardan ilerletebilirsiniz. Liderlik üzerine kitaplar okuyunuz. Kolej kurslarına giriniz ve liderlik enstitülerine devam ediniz. Muvaffak olmuş liderlerle konuşunuz ve onları tetkik ediniz. Bu suretle başkalarına hakikî ve yapma vaziyetlerden liderlik etmek için pratik tecrübe kazanın. Her yeni liderük rolü daha fazla malûmat ve melekeye ihtiyaç gösterir. Ne öğrenebileceğinizin nihayeti yoktur. 3. Evvelâ basiti öğrenin. Demokratik liderlikte mahrumiyet ve muvaffakiyetsizlikledn bir çoğu, bir çok gençlerin işe nihayetinden başlama heveslerinden doğmaktadır. Bu müşkülât egoistlik ve cehaletten husule gelir. Eğer halâ gençseniz liderliği basit durumlarda veya ufak gruplarda öğrenmeyi daha akıllıca bulacaksınız. Bundan sonra daha müşkül roller için hazırlanınız. 4. Başkalarında liderlik arayınız. Cemiyetimiz daha muğlaklaştığına göre işlerin idaresi için daha kabiliyetli liderlere ihtiyaç vardır. Eğer muallimler, iş adamları, âlimler ve diğer liderler cemiyet ve milletin liderlik rolü için yetiştirilecek kabiliyeîjli. gençlerin listesini hazırlayabilirlerse bu ihtiyacı karşılayabiliriz. Teşhis testleri ve diğer usullerle liderlik için büyüik istidat gösteren gençler bizim en büyük millî kazancımızdır. 5. Uygun muhit hazırlayın. Evde, mektepte, kilisede, kulüpte ve işte liderlik rollerine heves ediniz. O zaman öğrendiğiniz liderlik teknik ve vergilerini kullanma fırsatından faydalanınız. Işıklarınız parlamalıdır ki, etraftaksilıer sizin liderlik vasıflarınızı tanısınlar. MÜHENDİS VE MAKİNA SENE l ARALIK 1957 SAYI : 5

5 6. Prensiplere sadık olunuz. 7. Hafif olunuz. 8. İyi bir takipç/j olunuz. Düşüncelerinizi mütehavvjiil tutunuz. Kaideler, âdetler birçok liderleri mahvetmiştir. Kör işlerden ve çıkmaz mesleklerden sakınınız. Topluluğun adetlerini takip ediniz. Lâkin usullerle bağlanmağa dikkat ediniz. Yüksek nüfuz ve nazar elzemdir. Değişiklik zarurîdir ve doğru bir program şayanı arzudur. İşde yosun tutma ve fabrikada gevezelik yüksek istihsal yolunu daima tıkar. Hemen her lider daha üstün birini takip eder. Lider olabilmek için halihazır üstünüzün izinde yürüyücüsü olun. Nasıl emir verileceğini öğrenmek için evvelâ emir almasını ve onları ifa etmesini öğreniniz. Temas ettiğiniz 'kimselerle teşriki mesai ederek başkalanmn faaliyetlerini koordine etmesini öğreniniz. Takım'ın kaptanı olmak için takım çalışmasını öğreniniz. Nasıl İzds yürümeyi öğrenebileceğiniz müsabaka ve- grup faaliyetlerine iştirak ediniz. Onun için daha iyi bir lider olursunuz. 9. İnsanları sevmesini öğrenin. Hakikî liderliğin esası Allah ve İnsan sevgisidir. Dostlarını sevmek kâfi görülebilir. Lâkin onları mağlûp etmek İstiyorsan düşmanlarını sevmesini de öğrenmelisin. Lincoln düşmanlarına şiddet göstermediği için tenkit edilince onlarla dost olduğu takdirde onları fethetmiş olacağını söylemiş'ir. Herkesi sevmeyi öğrenmek için büyük sabır ve sebat'a lüzum vardır, bu takip edilecek yegâne yoldur. 10. Şahsiyet sahibi ol. Testler veya direkt müşahade ile meydana çıkan bir yüksek şahsiyet sahibi olma, çok şayanı arzudur, lâkin büyük bir lider olmak için, yalnız bunlar kâfi gelse idi televizyon ve sinema yıldızlarının milletin bütün işlerini idare etmeleri İcap ederdi. Belirli infirat veya kuvvetli şahsiyet, iyi karışmış olarak, muhtelif tip liderliklerde faydalıdır. Hazır cevaplık, kusur bulucu bir dimağ, isimler ve yüzler için iyi bir hafıza, is liderleri için Bu tabii, bayağı hattâ riyakârlık kokan bir iddiadır. Ama, Lincoln'un kendi kendini eceline doğru ittiğini söylerler. Onun mütevazı ve çocuk gibi tavırları muhakkak ki âmir veya diktatörlerin egoist ve gayri mes'ul tavırlarından üstündü. Liderliğe en emin yolun başkalarına karşı nefsini düşünmeden yapılan hizmet olduğunu anlayacak- siniz. faydalı (hassalardır. Lakin şahsiyet üzerine fazla yüklenmeyin. Mesleğinizdeki bilginizi teknik melekenizi kuvvetlendirin. 11. Hürmet etmeyi öğrenin. İş sahipleri veya para ve mirasa konan kimselerin.muhakkak lider vasfında olmaları lâzım değildir. Sizin herhangi bir pozisyona tâyin edilmiş olmanız bir lider olarak muvaffakiyetinizi sigortalamaz. Lâkin iyi bir lider olduğunuzu gösterebilmek için elinize geçmiş bir fırsattır. Titrin itibarın ve otoritenin üzerinde çok fazla durmayınız. 12. Başkalarına ilhanı verin. Bir lider başkaları vasıtasiyle nasıl iş yapılacağını bilir. Netice almak için işi yapacak ve yapma kabiliyeti olan adam bulunuz. Lakayıt bir adamınızın size fazla faydası dokunmaz. Daha iyi usul, izinizde yürüyenlerin şahsına hürmetini ortaya koymak, gayesini uyandırmak, muhayyilesini kurcalamak ve inisiyatifini cesaretlendirmektir. Liderler haberleşme vasıtaları ve hareket metodları üzerine yeni kitaplar okumalıdırlar. Bazı otoriteler insanları harekete geçirmek için onları güldürmenin çıldırtmanın yahut ağlatmanın en iyi usul olduğunu söylerler. 13. Tahrik edici ve şevkli olunuz. Neş'eli bir kalp, parlayan gözler, sıcak bir el sıkma, içten bir alâka, muvazeneli bir anlayış, çalışına ve yetiştirme sureti ile elde edilebilen usullerdir. Kazık gibi sert, hıyar gibi soğuk, sfenks gibi hareketsiz olan bir şahıs hiç bir şeye iyi önderlik edemez. Medeni vukufun ateşini yakınak isteyen bir kimse birkaç şerare çıkarabilmelidir. Tahrik edici olabilmek için şevkini/ taşmalı ve ışığınız parlamalıdır. 14. Emniyetli olun. Emniyetli bir hava başkalarını kontrol etmek için lüzumlu saygıyı telkin eder. Hakikatlerinizden emin olunuz. Karşılaştığınız durumun çıkan neticelerini ve alâkalı prensiplerini anlayınız. O zaman kendinize güvenecek ve arzu ettiğiniz şekilde hareket edeceksiniz. Bu emniyet, başkalarına tatıninkârhk verecektir. Blöf, öğüngeçlik ve mübalâğa emniyet telkin etmezler. 15. Adamları işe uydurunuz. Alâka, zekâ ve meleke kadar mühimdir. Bu sebeple alâka testleri, ve başka usuller vasıtas; ile, insanların esas alâkalarını meydana çıkarınız. Beraber çalıştığınız kimselerin ne istediklerini anlamak vahut onları nelerin memnun ettiğiai ' O öğrenmek suretiyle kendilerine tesir ediniz. Aynı değerde iki plân, kabul için size getirildiği za- ve MÜHENDİS VE MAKİNA SENE l ARALIK 1957 SAYI

6 man, işi vereceğiniz 'kimsenin yaptığı plânı seçiniz. İşin muvaffakiyetle tamamlanması için plârı üzerindeki alâka en mühim unsurdur. 16. İnsanlardan en iyiyi bekleyiniz. Eğer maiyetiniz ve asistanlarınız dikkatli bir şekilde seçilmiş, yetiştirilmiş ve idare edilmişse onların lideri olarak ne beklediğinizi bilecek ve onların kabiliyetlerine tam bir itimat gösterebileceğinizi hissedeceksiniz. Onlar da birinci sınıf biliş veya yüksek kalite bir mahsul vererek sizi cevaplandıracaklardır. Bir çok insanlar içlerindeki emniyeti bulup, kazanıp haketmeyi ararlar. 17. Muvazenenizi muhafaza edin. Muvazenesizlik, dikkatsiz fikrî itiyatlardan ileri gelir. Eğer muvazene eksikliği varsa din, psikoloji ve pratik tecrübeler yoluyla, bilerek ve çalışarak düzeltiniz. Bir korku hissine muvaffakiyetsizliğe, mahrumiyete veya şüphe, korku ve mağlûbiyete bilerek çalışma ve kendi kendini analiz etmek suretiyle galebe çalabilirsin. İç huzur, haricî sükûnet, cazibe ve saadet husule getirir. Teminat elde etmenin en basit yolu kendiniz hakkında düşünmeyip başkaları hakkında düşünmeniz olacaktır. Sistematik surette bas kaşıyıcı, tırnak yiyici, masaya vurucu, yahut tavan seyredici olmaktan sakınınız. Bu huylar değişmez şekilde muvazenesizlik ve kendine itimatsızlığın nişaneleridir. 18. Faal olunuz. Dinamik bir lider kendi kendinin ilk hareket Vericisidir. O her zaman ilham ve şevki tabiiye açıktır. Ve fikirleri harekete çevirir. Hareketleri; satıcılık, göstericilik ve sporculuk yollariyle Dram haline koymayı öğrenir. Mütecaviz olmadan hareketli olun. İşlere başlayın lâkin bitireceğinizden emin olun. İşi şevk, gayret ve alâka ile devam ettirin. Tembellik ve uyuşukluğa, fizik ve zihnî adetler kurarak galebe çalabilirsiniz. 19. Mütevazi olunuz - yalnız çok fazla mütevazi değil - Hiçbir kimseyi yüzüne veya arkasından küçültmeyiniz. Başkalarını hakikatte olduğu gibi görünüz. Kendiniz veya başka birinin kabiliyetini, ne olduğundan az nede olduğundan fazla tahmin etmeyiniz. Kendinizi, halihazır mevkiinizi veya - hut istikbaldeki imkânlarınızı küçümsenıeyiniz. Şahsî gösteriş, amirlik kibri ve aile gururu hiç bir liderin müsamaha ile karşılamaması icabeden ufak, kendi kendini aldatma şekilleridir. Kendi kendini aldatma şekilleridir. Kendi hakkında söylediklerine olduğu kadar başkaları için söyliyeceklerine de aynı derecede dikkatli ol. 20. Sebatlı olunuz. Gelişi güzel fikir değiştiren bir lideri kimse takip edemez. Bir an ateşli ondan sonra buz gibi, bir gün samimi ertesi gün haşin, bir hafta mültefit gelecek hafta sert olanlar izinde yürüyenleri şaşırtırlar. Eri iyi yol düzgün huylu, aynı tavırlı ve reaksiyonları anlaşılabilir olmaktır. Bu vasıflar izinde yürüyenleri cezbeder ve beşerî münasebetleri ahenkleştirir. 21. Şefkatli olunuz. Nezaket ve merhamet liderlikte ilerleme yolunu hazırlar ve bu kaideleri kusursuz tatbik edenlere iyi niyet ve sadakat olarak büyük hisseler verir. Hakiki bir lide r rakiplerine ne kadar nazikse, kendi taraftarlarına da o derece anlayışlıdır. Nankör, hazırcevap, calî ve lütufkâr görü - nen haller mesuliyetli mevkilere uygun olan bir çok kimsenin hayatlarını mahvetmiştir. 22. Teşkilâtınızı tanıyınız. Bazı otoriteler, liderliğin, organizasyonun bir safhası olduğunu kabul ederler. Bir lider en tesirli olabilmek için teşkilâtın bütün detaylarını, politikasını, usullerini, personelini, metod ve işlemesini İyice bilmelidir. Bir kimsenin politik, medenî, dinî, ticarî, profesyonel veya askerî teşkilâtlara liderlik etmesi halinde de bu kaide carîdir. Mensup olduğunuz grubun neyi temsil ettiğini bildiğinizden emin olunuz. Halka, netice ve idare hissi veriniz. 23. Dikkatli bir dinleyici olunuz. 24. Silsile] meratip'e riayet ediniz. Âmirler, akranlar ve maiyetler şahsî mukalem elerde ve grup münakaşalarında ince bir alâka ve yakın bir dikkat İsterler. Usta bir lider, fikirler sorar ve söylenenleri dikkatle dinler. Fikirler soran fakat söyleneni kıymetlendirmeyen bir insan sade ne yapılacağını söylemek için beklemektedir. Âmirini atlayarak fikirlerini doğrudan doğruya başkana götüren iş sahipleri ekseriya âmirinin prestiş ve otoritesini kırmak teşebbüsleri ile kendi gayesini mağlûp etmiş olur. Fikir beyan ederken yahut emir verirken selâhiyet hatlarını aşağıya doğru ve mes'uliyet hatlarını da yukarıya doğru takip etmek akıllıca bir hareket olur. Gelmiş geçmiş en akıllı adam, hiç bir kimse iki âmire hizmet edemez demiştir. 25. Başkalarından öı Her işten anlayan ve herşeyin mütehassısı olan bir kaç dahi bulunabilir. Her mütehassısın hudutları vardır. Büyük bir lider eksper ve mü- MÜHENDİS VE MAKİNA SENE l ARALIK 1957 SAYI : 5

7 tehassıslardan muhtelif edileceğini öğrenir. sahalurdu nasıl istifade 26. Cevap ararken teşriki mesayici olunuz. Sosyal bir boşlukta liderlik mevzuu bahis olamaz. Liderlik bir insanın diğerlerinin hareket tarzlarına tesir etme amelh esidir. Popüler, sosyal yahut demokratik liderlik daima netice, sualler veya problemler ortaya kovan teşkilâtla 1 )", gruplar veya hareketlere bağlıdır. Bunların içinde liderin şayanı kabul hal çareleri veva üzerinde çalışılabilecek cevapların bulunmasına yardım etmesi lâzımdır. 27. Alâkalı olunuz. Başkalarının menfaatleri ile ilgilenme ve onîarın teşkilât için ne olduklarının ve ne yaptıklarını n sıcak bir kalple takdiri ivi bir liderlik İçin son derece mühimdir. Bu l.ususbp, ilk isimlerini kullanarak, aileleri hakkında malûmat sorarak, boş zamanlarda yap'ıklan işlerden bahsederek, ve başka yaklaşma şekilleri bularak, gösterebilirsiniz. Dedikodudan kaçınarak başkab.rına saygı gösteriniz. Irk, din, politiıka ve tami'.miyle şahsî olan şeylerden bahsetmeyiniz. Bu ufak şeylerin liderin durumunu kuvvetlendirmeye faydası olur. 28. Otoritenizi trşhir etmeyiniz. Başkalarının sizinle birlikte, fakat teşkilât için çalıştıklarını kabu! ediniz. İnsanların size yardım etmelerini isteyiniz. Tavsiyelerde bulununuz lâkin az emir veriniz. Yalın/, ikna vo!u ile muvaffak olamadığınız ahvalde emir verini/. Emir ve tahakküm tavırları lider değil, uşak yamağı doğurur. Ayarlama, yetiştirme konferanslar!, idare meclisi toplantıları, şahsî görüşmeler gibi teknik malûmatınızı ve meslekî melekenizi gösterecek ahvalde tesir icra ediniz ve ancak nadir ahvalde direkt olarak otoritenizi gösteriniz. 29. Düşünceli ohınuz. Şahsi mülakatlar veya grup halinde toplantılar idare ederken, ne söyleyeceğinizi ve nasıl söyleyeceğinizi evvelce plânlayınız. Kelimelerinizi ihtimamla seçiniz, sesinizin tonuna dikkat ediniz. İfade etmek istediğiniz şevin ivice açıklandığından emin olunuz. Bir çok kimseler mühim bir noktayı unutmamak için mülakat Üsteleri kullanırlar. 30. Tenkitleriniz yapscı olsun. Eıı iyi usu! yanlışları tashih etmek, kaideleri tekrarlamak yeni talimat vermek yahut yanlış yapan İşçi veya maivetinizi elemektir. Eğer bu şekil usuller kullanırsanız, akıllı kimseler gücenmeden ihtarınızın mânasını arılarlar. Tenkide başlamadan evvel bütün hakikatlere sahip olduğunuzdan emin olun, durumun bütün zaviyelerini görün. İslerin ve istihsalin doğru usullerle nasıl düzeltileceğini biliniz. Mümkün olan ahvalde insanların yerine usul ve tekniği tenkid ediniz. E- ğer şahısları tenkit lüzumlu görülürse, biraz methetme ile yumuşatılmalıdır. 31. Selâhiyeii dağıtınız. İdareciliğin prensiplerinden bir tanesi selâhiyetleri dağıtmak ve maiyetini neticelerde mesul tutmaktır. Akıllı bir lider maiyetini seçer ve idare eder. Onlara işlerin detaylarını dağıtır. Sonra da neticeleri kıymetlendirir. 32. Hatalarınızı kabul ediniz. Akıllı bir lider hatalarını açıkça kabul eder ve tevazu içinde onları tashih eder. Hiç bir zaman mazeret beyan etmez ve kusuru başkasına yüklemez. Birçok büyük liderler maiyetlerinin vaptığı hataların mesuliyetini üzerlerine almışlardır. Herşeyti bil İT im edası takjinısjsaınıız yan/ıltıcı duruma düştüğünüz zaman şahsınıza olan saygıyı kaybedersiniz. 33. Sıkı fakat herkese karşı hâkimiyetli olunuz. Becerikli bir lider izinde yürüyenleri umumî efkâr nazarında küçük diişürmez. Tehdit ve tekdirleri, insanları hizava getirmek için, yalnız son çare olarak kullann". Başlılarını azarjlamak, hiçe savmak ve nazarı itibara almamak, iyi bir liderlik tekniği değildir. Ekseriya muntazam bir yetiştirme nezaret ve modern taciz usullerinin kullanılması suretiyle disiplin ölçülerini kullanmaya lüzum kalmaz. Önderlik et ve öğret. Sopa vurma ve iğfale çalışma. 34. Programlarınızı evvelden hazırlayınız. Plânlama icraatın mavi resimleridir. Bu, kısa devre ve uzun vadeli liderlik için elzemdir. Zamanı ivi seçmek de akıllı bir plânlama kadar mühimdir. Konferans, komite ve grup liderleri daima programlarım plânlamah ve içtimaları tayin etmeli ve bunlara İştirak edecek kimseleri çok evvelden seçmelidirler. Grubun -bir karara varabilmesi ve talimatları tatbik edebilmesi İçin, liderin, münakaşa mevzularını seçmek, malûmatları Coplamak, hülâsalar 1 çıkarmak, sjaporlar hazifllaınak, vazifeleri meyamndadır. 35. Büyük liderleri tetkik ediniz. Liderlik üzerine araştırma ve yetiştirme mevzularında ihtisas yapmış ilim adamları muhtelif cins liderleri tarif ve sınıflandırma için 250 den fazla tâbir kullanmışlardır. Halen meşgul olduğun yahut istikbalde elde etmek istediğin liderlik rolü için lüzumlu hususî ehliyetlerin ve tekniklerin tesbiti için liderlik edebiyatını etüd ediniz. MÜHENDİS VE MAKİNA SENE l ARALIK 1957-SAYI

8 Kendi sahanızdaki liderlerin biyografisi ve otobiyografilerini ckr.mak, size onların tecrübelerinden çok şeyler öğretebileceği gibi yapacağınız masraflı hataları da önler. 36. Müspet ve yaratıcı olunuz. En büyük liderler işler üzerinde sarih, müsbet, yapıcı, yaratıcı ve teşriki mesaicidirler. Lâkin boş, despot, diktatör ve demagog olanların başkalarına karşı tavırları; menfi, inatçı, adaba aykırı ve aşındırıcılığa mütemayildir. Devamlı şikâyet etme, homurdanma ve tenkit etme liderliğe uygun olmayıp her ne pahasına olursa olsun bertaraf edilmelidir. 37. H«rkesin hakkını teslim ei. Hususî bir başarısı halinde projektörü diğer şahsın üzerine çevirmek daima akıllıca bir harekettir. Başkasının kazandığı bir başarıyı kendine maletone ve tacı kendi başına koymak çok muazzam İki hatadır ve içtinabı imkânsız olarak itibarınızın kaybolmasiyle neticelenir. Bu şekil hareketler inisiyatifi öldürür, gayeleri körletir ve topluluk moralini tamamen yok eder. Bir İşin muvaffakiyetini yükseltmek için başkalarin<jn yaptıklarını tam olarak tanıyınız. Bu lidere ve izinde yürüyenlere, iki misli kâr temin edecektir. 38. Adamlarınızı herkıes içinıdıe mejflıeelliniz. Normal insanlar taktir ve methetme üzerine yemden hayat bulurlar. Hususî metih bir bakıma tabasbus eseridir. Umumî bir toplantıda yaptığınız bir işin beğenildiğinin tasdik edilmesi insanlara daha büyük müessirlik ilham eder. İyi yaralan bir iş için ilgili âmir tarafından bir metin maktubu veya bir nişan ile taltif veya müdrik bir methetme işi başaranın moralini artırır ve grubun pereştişini yükseltir. 39 Tedbirli davranarak tekdir ediniz. Eğer maiyetiniz hata yapar yahut kaideleri bozarsa daima yalnız olarak ve gayri resmî tekdir etmek daha iyid iır. BaşkalarŞm'n ötaündte 1 alenî tekdir infial husule getirir ve esas gayeyi tahakkuk ettirmez. Disiplin tedbirleri alırken mümkün olduğu takdirde başkalarının hislerimi rencide etmekten çekinin. Bilhassa masum yanlışlar yapılmışsa. 40. Kıymetlendirmeyi Adilâne yapan ve bîr ölçü bulun. Bütün modern sanayi teşkilâtlan bir nevi randımanı kıymetlendirme sistemi kullanırlar. Bu da âmirlerin maiyetlerini ayırmalarına yardım eder. Her gurubun personel ve [liderlerini Jkıymetlendirmek için bir ölçü sistemine ihtiyaç vardır. Bu makalede verilen 50 liderlik öğütü liderlerin kendi kendilerini ölçmede kullanılabilir. Bu sayede liderler kendi hareket tarzları ile yüz yüze gelmek mecburiyetinde kalır ve liderlik tekniğini ilerletirler. 41. İnsanlara malûmat veriniz. Kendileri için hayatî ehemmiyeti olan meseleleri insanların üs':üne atmaya ve onları karanlıkta bırakmaya teşebbüs etmeyiniz. Eğer takım ruhu içinde çalışma bekliyorsanız insanlara takımın âzası muamelesi yapınız ve içerde neler cereyan ettiğine dair bilgi veriniz. Bu hareket emniyeti takviy? eder, şüpheyi kaldırır ve işin içinde olma duygusu yaratarak morali kuvvetlendirir. 42. Başkalarının yantığı ise hürmet gösteriniz. Bir insanı ehemmiyetli hissettirmekten belki daha iyisi kendisine umumî plâna nasıl intibak ettiğini göstermektir. Kendisine ivi yaptığı bir iş sayesinde teşkilâtın muvaffak olduğunu gösteriniz. Eğer o makinada bir çarktan başka bir şey olmadığını hissederse mahrum edilmiş hisseder ve arzusunu kaybeder. Bu sebeple her azanın ne kadar basit olursa olsun işinin ehemmiyetini görebilmesi için ekseriya istikamet tayini, işin esaslarını öğretmek ve moral yapıcı bir programla yardım icap eder. Bir yere kaynaşmadan evvel hepimizin şemadaki kendi yerimizi bilmemiz lâzımdır. 43. Sebepler gösteriniz. Politika ve kararların niçin ve nereleri İçin olduğunun izahı daima iyidir. Bu sayede zemmetmek ve alevhte konuşmayı önlersiniz. İnsanlar bir şeyin niçin olduğunu bilmek isterler. Aynı zamanda ne yaptıklarını, en iyi ne şekilde yapabileceklerini ve yapmak için doğru yolun bu olduğunu da bilmek isterler. Binaenaleyh mümkün olan he r ahvalde her şeyin söbebini veriniz. Doğruluğundan emin olduklarına inandıkları ve anladıkları bir is için insanlar hayatlarını ve servetlerini tehlikeye atarlar. 44. Sarih ve enerjik konuşunuz. Sözlerinizde beceriksiz olmayarak düşüncelerinizde açık ve tavırlarınızda doğru olunuz. İnsanlara alâka ile bakınız ve onlara doğrudan doğruya hitap ediniz. Mevzudan ayrılmayın ve dinleyeni ne düşündüğünü bulmaya sürükleyiniz. Aksi takdirde onun hareketlerine tesir etmekte müşkülât çekersiniz. Konuşmanızda enerjik lâkin kaba olmayınız. Konuşmada, bakışlarda, tavırlarda ve cevaplarda enerjik olmak sabırlı çalışmalar neticesinde fikir ve hareketlerin tabii tarzı ola- MÜHENDİS VE MAKİNA SENE l ARALIK 1957 SAYI : 5

9 rci'k elde edilebilir. Keskin düşünceden hareket çıkar. 45. Ara bulun fakat yatıştırmayın. kararlı Radikal ve muhalif olanlar ekseriya çukurdadırlar. En iyi liderler grubun arkasında kalanlarla ilerisine doğru hücum edenler arasındaki sahayı işgal ederler. İhtilâfları birleştirmeyi ve prensiplerden ayrılmaya yahut esas gayenin mııvaffakivetini tehlikeve atmadığı takdirde imtivaz O j ela verebilirsiniz. Ehemmiyetsiz meseleleri gürültü mevzuu yapmayınız. Küçük gruplar arasındaki İkiliklerde bitaraflığınızı muhafaza ediniz ve onlara müşterek gayeyi gösteriniz. Ara bulurken kendinizden ziyade başkalarını memnun etmekle daha sakin olursunuz. 46. Kendine karşı iyi ol. Kendi kendini cezalandırmak fikrinden, kendi kendini harap etmekten yahut muvaffak olmak için fazla çalışarak kendini öldürmekten sakın. Değersiz, nezaketsiz ve muvaffak olmaya iktidarsız olduğunuz hakkındaki esassız inançlardan kendinizi kurtarınız. Bu gibi fikirler ancak kendi kendini mağlûp eden bir gaye ^iider. Bunları benliğinizin içinden söküp atmalısun/:. Muvaffakiyetsizlik sebepleri ekseriya havıi; noksanlıklardan husule gelir. Bu kusurlarınızı evvelce kendi noksanlarınız hakkında sarf ettiğim'/, zamanı liderlik tekniğini ilerletmeye veroıek önlivebilirsiniz. Başkalarına yardıır, ede;ek kendini/.» karşı da iyi olunuz. 47. Korkak olmayın cesur olun. Namert bir lider, izinde yürüyen cesur insanlara ilham veremez. Grupta cesaret yaratarak korku ve namertliğe karşı koyunuz. Cesaretsiz iş görmeyiniz. Korku ve namertlik umumiyetle aşağılık duygusundan husule gelir. Bu da tecrübe vs 1 çalışma yollarivle önlenebilir. Namertlikten kurtulmanın en basit usulü evvelâ cesur fikirlerle sonra cesur kelimelerle ve nihayet cesur hart-ketlerle açıkça onun karşısına çıkmaktır. Yapmaktan korktuğun sevi vaprnavı öğren. Korku şeytana sadakattir. 48. Neşeli bir hava varaimak için kendini yetiştir. Nes'eli bir hava mefhumu ve taktiği husule getirerek diplomatik olmayı öğreniniz, Doğuştan diplomat, eğer mevcutsa bile çok azdır. Takt veya nisbet mefhumu müşkül durumlarda diplomatik olma kabiliyetidir. Bu objektif tavır bir kimseyi aksiliklere takılmaktan muhafaza eder. Bu, hazırlanabilecek paha biçilmez bir liderlik sıfatıdır. Tatlı bir söz, dostane bir bakış veya sabır gösterme gibi hareketlerle takt izhar etmeyi öğreniniz. Nes'eli olma mefhumu hâdiseleri nisbet haricinde görebilme kudretidir. Bu en iyi şekilde hazır cevaplık, komik bir hikâye, yahut sizin ve başkalarının hakkında yapılan şakalara, içten bir mukabele suretiyle yerine getirilebilir. Bu, gerginlikleri kaldırır, ağır yükleri hafifletir, maniaları kırar, zıddiyeti yumuşatır. Lidere pürüzlü maniaların üzerinden kaymayı ve şahsî temaslardaki biçimsiz kesilmeleri önler. Her ne kadar bu iki tavır hayatı ayrı zaviyelerden görmekte ise de daima birlikte giderler ve maiyetlerini cezbederler. 49. Dinamik olunuz. Demokrasi, yürütecek enerji ve sonsuz azmi olan ve bu sayede milleti dahili ve haricî düşmanlardan koruyacak liderlere ihtiyaç gösterir, insanları kahramanca hareketlere ve kendini düşünmeyen hizmetlere teşvik edecek dinamik kabiliyetli liderler aranıp bulunmalı ve yetiştirilmelidir. Aksi halde bu millet eski Atinalıların günündenberi düzinelerle demokrasinin başına gelenlere maruz kalacaktır. 50. Moral Birliği husule getiriniz. En mühimi devlet adamları ve diğer liderlerde ruhî bir kuvvet ve moral bir bütünlüğe olan ihtiyaçtır. Bu evsaflar ekseriya şairlerde, peygamberlerde ve azizlerde kuvvetlidir. Onlar Washington, Lincoln, Gandi ve diğer devlet adam lannın hayatına tesir etmişlerdir. Bu evsafların mevcut bulunmaması. Napolyon, Hitler ve Muş so'lini'nin kararmasına ve yıkılmasına yardım etmişlerdir. Dünyanın en büyük liderlerinin karakterlerinin tahlili neticesinde görülmüştür ki prensiplere sadık kaldıkları müddetçe hizmet ettikleri halkın itimadını hiç bir zaman kaybetmemişlerdir. Tereddütsüz olarak tayin edilen liderlik kaidelerini anlama kabiliyetiniz ve onları arzu ijle takip etmeniz bizim başkalarına liderlik etmekapasitemizi tâyin edecektir. Makina ve Kimya Endüstrisi Kurumu Genel Müdürlüğünden Makina Mühendis', alınacaktır. Su, buhar ve kazan terkip işleri için Elmadağ Barut Fabrikasında çalıştırılmak üzere bir Y. Makine mühendisine veya mühendise ihtiyaç vardır. Taliplerin Kuruma müracaatları rica olunur. MÜHENDİS VE MAKİNA SENE l ARALIK 1957 SAYI : 5

10 Türkiyede Pamuk Sanayii Hakkında Mukayeseli BirEtüd I AVRUPA'DA PAMUKLU MENSUCAT SANAYİİ Bu yazı E. P. U. da-hili memleketlerde, Türkiye'de ve Çukurova mıntıkasındaki pamuklu mensucat sanayiini, hammadde, kapasite, istihsal, ithalât ve ihracat bakmamdan durumlarını incelemek üzere hazırlanmıştır. Yazının hazırlanmasında, Avruoa İktisadî İşbirliği teşkilâtının tekstil Komitesinin yıllık neşriyatı, Sanayi Kalkınma Bankasının raporları, Sanayi Yardım Komitesinin raporları ve Adana Bankasının neşriyatından faydalanılmış'tır. HAMMEDDE : Avrupa ve Amerika sanayii için yılında istihsal edilen 15,510,000 Balya pamuğun 13,540,000 balyasını Amerika, 620,000 balyasını Türkiye ve 1,350,000 balyasını Yunanistan, İtalya ve ingiltere ile Fransa ve Belçika'nın deniz aşırı yerleri temin etmiştir. Aynı yılda bütün dünya pamuk rekoltesi 38,355,000 balyadır. Avrupa pamuklu sanayiinin ithal ettiği pamukların yekûnu da 6,282,000 balya ile dünya istihsalinin % 16 sini ve E. P. U. içi memleketler ile Amerika'nın istihsalinin % 40 nı teşkil etmektedir. Türkiye'den ithal edilen miktarda 316,700 balyadır. KAPASİTE : Avrupa pamuklu mensucat sanayii, dünya pamuklu mensucat sanayiinde mevcut olan iğlerin % 43 ne ve dünyada mevcut dokuma tezgâhlarının % 37 sine sahiptir. (Tablo 1) ( T A B L O - I ) AVRUPA PAMUKLU MENSUCAT SANAYİİNDE YILINDA MEVCUT İĞ VE TEZGÂH ADEDİ Memleket Avusturya Belçika Hollanda Fransa ttalya İsveç isviçre İngiltere Garbı Almanya Amerika B. D. İş - Gücü: E. P. U. yakındır. (Tablo 2) Avusturya Hollanda Fransa İtalya Memleket (1) İsviçre ingiltere Garbi, Almanya İğ Adedi 624,667 1,882,601 1,205,400 6,589,221 5,794, ,188 1,189,000 26,400,000 6,059,712 22,400,000 Dokuma Tezgâhı adedi 14,274 46, , ,014 10,120 20,000,366,00 131, ,000 İğ Saati 6,567,423 5,518,015 21,887,587 15,772,700 4,382,113 42,826,000 21,979, ,058,000 Tezgâh 123, , ,800 50, , ,923 2,101,000 İçi memleketlerde pamuklu mensucat sanayiinde çalışan işçilerin yekûnu bir milyona (T A B L O - 2 ) PAMUKLU MENSUCAT SANAYİİNDE İŞ - GÜCÜ ( YILI) Erkek İ Ş Ç İ L ERİN % Kadın ADI :DÎ % Toplam «17« S (1) On işçiden az işçi kullanan yerler hariç. İSTİHSAL: E. P. U. memleketlerinde 1954 yılında ton pamuk ipliği w ton pamuklu mensucat istihsal edilmiştir. (Tablo 3) MÜHENDİS VE MAKİNA SENE l ARALIK 1957 SAYI : 5

11 ( T A B L O 3 ) PAMUK İPLİĞİ VE PAMUKLU MENSUCAT İSTİHSALİ (METRİK/TON) Seneler X Pamuk İpliği Ton » >» » » xx Pamuklu To n » » » » x xx Yunanistan, İrlanda, Portekiz ve Türkiye hariç Yunanistan, Danimarka, Portekiz ve Türkiye hariç. İTHALÂT ve İHRACAT : Muhtelif senelerde E. P. U. dahil memleketlerde pamuk ipliği ve pamuklu mensucat ithalât ve ihracat yekûnları (tablo 4) de gösterilmiştir. ( T A B L O 4 ) Seneler İTHALÂT İplik Dokuma Ton Ton <X) İplik Ton İ H R A C AT Dokuma., Ton F A R K İplik/Dokuma ( ) ( ) ( ) ( ) Tablodan anlaşıldığına göre Avrupa'dan ihracat miktarı hem i.plikte ve hemde dokumada ithalât miktarından fazladır. Ancak 1952 den sonra hem iplik ve hem de dokumada ihracat miktarı azalmaya başlamıştır. Bu da, vaktile Avrupa'dan pamuklu mensucat ithal eden memleketlerin yeni kurdukları tesislerle dahili ihtiyaçlarını karşılamaya başlamalarından ileri gelmektedir. II TÜRKİYE PAMUKLU MENSUCAT SANAYİİ Son yıllarda memleketimiz'le bilhassa serbest sektör tarafından kurulan fabrikaların büyük bir kısmı pamuklu mensucat sanayiine aittir. Bu sanayi için lüzumlu esas hammaddenin memleketimizde bulunması ve textil sanayii için lüzumlu teknik eleman ve işçi tedarikinin diğer sanayilere nazaran daha kolay olması ve bilhassa istihlâkin günden güne artması bu gelişmenin en önemli âmilleridir. HAMMADDE: Memleketimizde mühim miktarda pamuk istihsal edilmekte ve bunun bir kısmı ihraç ve mühim bir kısanı da dahilde istihlâk edilmektedir. (Tablo 5) MÜHENDİS VE MAKINA SENE l ARALIK 1957 SAYI : 5

12 PAMUK İSTİHSALİMİZ (T AB L O - 5) Yıllar Ekim sahası. hektar İstihsal ;, (Ton), İhracat (Ton) (10 ay) KAPASİTE : Halön Türkiye'de faaliyette bulunan iğ adedi ve kuruluş halinde olanlar da dir. Halen faaliyette bulunan tezgâh adedi kadar ve kurulmakta olanların adedi de kadardır, (tablo.6) Durumumuz'Avrupa memleketlerile mukayesede hem iğ adedimiz ve hem de tezgâh adedimiz Avusturya'nın bugünkü durumuna uymaktadır. (T A B LO- 6 ) Faaliyet Durumu Devlet İğ Adedi Hususî Toplamı Devlet Tezgâh Adedi Hususî Toplamı Faaliyette l Kuruluş halinde Toplam : / î İş - Gücü : 19^54 yılı sanayi anketine göre, memleketimizde 10 beygir kuvvetinden fazla kuvveyi muharrike kullanan veya 10 dan 1 fazla işcj çalıştıran pamuklu mensucat işyeri sayısı 79 dur. Bütün mensucat sanayiinde çalışan işçi adedi de dir. İSTİHSAL : Mevcut tesisler ve 1957 yılına kadar faaliyete geçecekler de nazarı itibare alındıkta, 1957 yılı pamuklu mensucat sanayii istihsal tahmini (Tablo 7 de gösterilmiştir. Bu istihsal rakkamlarının hesaplanmasında :... a) İplik için, vasatı iplik numarası 18, vasatı demir adedi 8,000, büküm emsali 4.5 ve istihsal randumam % 85, ['_.,, b) Dokuma için, vasatı metre tul gramajı 150 gram, istihsal randumam % 85, tezgâh devir adedi 180, atkı-sıklığı metrede 1800 ve çalışma rejimi günde 22.5 saatten senede 300 gün alınmıştır. 1(1 MÜHENDİS VE M AKINA SENE l ARALIK 1957 SAYI : 5

13 ÎSTlHSAL (T AB L O - 7 ) Faaliyet durumu Devlet Devlet Hususî Toplam Faaliyette olanlar. 1 Ton 2 Metre Kuruluş halinde olanlar 1 Ton 2 Metre Toplamı : 1 Ton 2 Metre İTHALAT ve İHRACAT İplik ve kumaş ithalâtımız tam olarak (tablo 8) de gösterilmiştir. Halen ihracatımız ham bezlerin basma, pazen ve divitin gibi işlenmek üzere dış memleketlere senede takriben : milyon metre olarak yapılan muvakkat ihracattan ibarettir. Bu maksatla her sene harice hanı bezlerimizin işlenmesi için milyon T. L. muadili diniz ödenmektedir. Kurulan basma tesisleri sayesinde pek yakında bu döviz tasarruf edilmiş olacaktır. PAMUK İPLPĞİ VE PAMUKLU İTHALÂT ( T A B L O - 8 ) Seneler İplik (Ton Dokuma (Ton) (11 ay) (10 ay) (11 ay) (10 ay) Halen faaliyette bulunan ve engeç 1957 yılı so-nunda faaliyete geçecek olan pamuklu mensucat fabrikalarımız İğ ve Tezgâh adetlerile beraber (Tablo 9) da gösterilmiştir. MÜHENDİS VE MAKİNA SENE l ARALIK 1957 SAYI 11

14 (Devamı gelecek sayıda) TÜRKiYE PAMUKLU MENSUCAT FABRİKALARI (T AB L O - 9 ) I HALEN FAALİYETTE BULUNANLAR : a DEVLET SEKTÖRÜ : A D R E S İ 1 S. B. Kayseri Müessesesi 2 S. B. Adlna 3 S. B. Malatya 4 S. B. Nazilli 5 S. B. Ereğli Dikiş İpliği ö S. B. Bakırköy 7 S. B. İzmir 8 S. B. Erzincan 9 S. B. Denizli b HUSUSÎ SEKTÖR : iğ Adedi Vasati iplik No : Tezgâh Adedi Başlıca Mamulleri Kaput, dril, diagonol, kazelina kaput, ham bez, Kaput, ham bez Kütü, goblen, kreplin zefir basma Basma, pazen, tobralko Dikiş ipliği Askerî tipler, pazen, hasse Basma Pamuk ipliği Pamuk ipliği i Çukurova Sanayii T. A. O. (Tarsus) 2 Sanayii T. A. O. (Mersin) 3 Milli Mensucat (Adana) 4 Rasim Dokur İplik ve Bez Fab. (Tarsus) 5 Pamuk Mensucat Sanayii (İzmir) 7 _ Yedi Kulft (İstanbul) 8 Mensucat Santral (İstanbul) 9 Mensucat ve Ticaret (İstanbul) 10 Zeytinburnu İstanbul) 11 Veliç (Gaziantep) 12 Ömer Şefik (Gaziantep) 13 Erciyeş (Kayseri) 14 Ersoy (İskenderun) 15 Pamukoğlu (İstanbul) 16 İstanbul Pamuk İplik Sanayii (İstanbul) 17 Piramit Limited (İstanbul) 18 İst. Pamuklu Sanayii (İstanbul) 19 Makaracılık (İstanbul) 20 Nurullah Narin (İstanbul) 21 Salihli İplik Fabrikası 22 Birlik mensucat (Kayseri) 23 Akis (Antakya) Kaput bezi, ham bez Kaput bezi, ham bez İplik, ham bez İ'plik, ham bez İplik, ham bez, hasse ve boya- İplik, ham bez, hasse ve boya- Pamuk ipliği Basma, pazen, divitin, iplik ve tops boyama Tops boyama, hasse, tülbent Penye ve karde iplik Karde iplik Kaput bezi Kaput bezi Karde iplik, ham bez Kaput, ham bez Penye ipliği Karde ve penye ipliği Kaput, ham bez Karde ve penye ipliği Karde ipliği Karde ipliği Dril, diagonal, pantolonluk Karde iplik, ham bez

15 Muhtelif Dizel Motor arının ömrüne tesir eden faktörler ve sabit tesislerde çalışacak iki dizel motorundan hangisinin daha ömürlü olacağının tesbiti (Geçen Sayıdan devam) D- = 191 X C X Pm X P,z (12) münasebeti elde edilir. Bu münasebette, en büyük bir (C) değerine tekabül eden D, Pm ve P2z değerleri araştırılır. Dizel motörlerinin uzun ömürlü olmasında; dayanıklılık (Sollicitation veya Facteur de durabilite), hararetin kitleye mütesaviyen dağılması bakımlarından motor silindir çapı nın (D) büyük olması tavsiye edilir. M.A.N. ve Sulzer gibi dizel firmaları Sollicitation sebeplerinden dolayı 2 zamanlı motorlarda D 20 cm. alınmaktadır. Bu çaptan küçük silindirli yapılacak motörlerin 4 zamanlı olması cihetine gidilir. 2 Dizel Motörlerinin mütehavvü Hatlarına tesir eden faktörler P - Nihaî olarak ödenecek dizel fiatı. Po Teklif tarihindeki Dizel fiatı. M -- Mukaveledeki teslim tarihine göre demirin birim fiatı. Mo --- Teklif tarihinde demirin birim fiatı. L Mukaveledeki teslim tarihine göre mütehassıs işçi ücreti Lo Teklif tarihinde mütehassıs işçi ücreti. olduğuna göre, M.A.N. ve Deutz Dizel motörleri için : l.u.s. * 4,2 D.M. Po M L P - (15 t 5ü -l 35 ) 100 Mo Lo a) Dizel motörlerinin muhtelif tarihler deki fiat : P l M L = --- (15-50 H ) (13) Po 100 Mo Lo münasebetiyle ifade edilebilir. Burada : Lo, mukavele tarihindeki işçilik ücreti, Mo, mukavele tarihindeki demirin birim fiatı, teslim tarihindeki işçilik ücreti, L, Ya/an: Tahsin ARMAY Eleklik ve Makina Yük. Müh. İ. T. Ü. &. E. S. E demirin Birim fiatım. ve Dizel motorunun ilk teklif fiatı Po, teslim tarihindeki fiatı da P kabul edilsin. İki ayrı marka Dizel motorunun muayyen bir tarihteki bedellerini aynı münasebete göre şu şekilde yazabiliriz: Bu takdirde L Lo olacak ve iki ayrı marka Dizelin ağırlıkları birbirinden farklı olabileceğinden bunların aynı birim fiatına irca edilmiş dizel demiri M ağırlıkları nisbetini ile gösterelim. Bu Mo takdirde dizel motörlerinin fiat nisbeti : l M l Po Po 100 = 0,5 4 0,5 (15 f 35 f 50 M Mo - ) ---- Mo 100 M ( Mo (14) olur. Burada, M ve Mo iki ayrı marka motorun ağırlıklarını, P ve Po bu Dizel motörlerinin fiatmı ifade etmektedir. Genel olarak aynı c'evir ve takatli Dizel motörlerinden yüksek fiatlı olanının fazla ömürlü olması tabii bulunacağından, iki Dizel motorunun fiatları nisbetinin tabii ömürleri nisbetine muadil alacağını kabul edebiliriz. Bu takdirde : Co- P olur. Co, Po Burada COı ve Co^ birinci ve ikinci Dizel motörlerinin ağırlıktan mütevellit ömür faktör- Co, M leridir. Buna göre : - 0,5 (l + - -) (15) Co, Mo bulunur. b) Diğer taraftan : Genel olarak, karakteristikleri ve ağırlık- ) MÜHENDİS VE MAKİNA SENE l ARALIK 1957 SAYI : 5

16 Muhtelif Dizel Motörleri 1 Motor markası Mödag Deutz Deutz Daimler. Benz 2 Tipi RZ 127 TM 525 T M 425 M 204 B 3 Çalışma devresi '2 zamanlı 2 zamanlı 2 zamanlı 4 zamanlı 4 Silindir çapı (D) mm. (Alâsage) Strok (L) mm. (Co-urse) Silindir hacmi (Litre) Vh 5,43 7,8 4,42 3,24 7 Silindir başına takat (Pz) beygir 35 92, ,75 8 KP. başına siîindir hacmi L/HP. 0,151 0,149 0, 'Devir/Dakika N = Piston Sür'ati (Vm) m/sec. 5,4 5,21 5 5,21 11 Vasatı tazyik (Pm) Kg/cm 2 4,85 5,1 4,42 6,37 12 Siklet Kg/HP. M = 14, ,3 36,5 29,5 18 l!3 Aşınma kriteryurmı amprik formülü K = Vm X Pm ; 5 97,5 211 = 105,5 2 13a C=1/K= D 2 /19100 X Pm X Pz (K değeri 'küçüldükçe raatörün ömrü artar) 7,89 X 10 " 3 7,81 X ,2 X ,6X Hava temizleme sistemi (eşapmao gazlarının süpürülmesi) 15 Sürşarj kabiliyeti : (Motorun 12 saat daimî çalışmada verebileceği azamî nominal (plâka) ta'katına göre, motorun sürşarjla çalışabilme kabiliyeti) Roots Volümetrik tulumba Ani olarak % 10 Körük Roots volümetrik tulumba. Bazı tekliflerde ani olarak % 10 bazılarında Jbir saat müddetle % 10 (% 20 ani sürşarj fabrika tarafında kat'iyyen kabul edilmiyor). Şiddetinden dolayı otomotif motor tipindedir â. zamî devin 1200 dür. 16 Mazot sarfiyatı (g/hph) ± % 5 4/4 Tolerans 3/4 1/ Mühim not: l Gömlek ve segmanların Jcromlu olup olmadığı, (Zira kromlu gömlekler 3-4 misli fazla dayanır) 2 Amprik aşınma = K (13) 3 Beygir başına düşen motor ağırlığı (poz 12) göz önünde tutularak. Motörlerin hakîki ömrünü tayin etmek lâzımdır. Bu üç faktörden (2) ve (3) faktörlerini adetle ifade etmek mümkündik. Birinci faktör hususî imalâta bağlı olup fabrika spesifikaısyonuna göre kanaat elde edilir. Mirlees, Buston. Sulzer, Blackston motörleriniıı gömlek ve seltmanlarının kromlu yapıldığı spesifikasyonlannda görülmelrtedir. 14 MÜHENDiS VE MAKİNA SENE l ARALIK 1957 SAYI : 5

17 Karakteristiklerinin Mukayese Tablosu Blaokston M. A. N. M.WM. Mirrlees Ruston ; Skoda EV WV 17.5/22A RH 526 TL V C B 6. S zamanlı , ,3 5, ,8 8,85 4, , , ,5 0,250 0,236 0^483 0,244 0,260 0,2OO ,84 4,4 6,5 '61^98 5,46 5,02 6 6,39 6,1 6,32 5,95 6,0 53, , ,4 34,8 35,452, =_ = = = =-96, = ,55 X 10 ;i 11,15X10 3 8,168X1* 7,37 X 10 ' 3 10,65X10 3 9,9X10-3 Tam stasiyoner motor % 10 sürşarja bir saat ve ani olarak % 20 sürşarja mütehammildir. % 20 ani yükte (. alışabil İT. % 20 ani yükte çalışabilir. % 20 ani yükte çalışabilir. % 20 ani yükte çalışabilir. % 10 fazla yük. te bir saat çalışır % 20 sürşarj la 3'er saatlik fasılalarla bir dakika çalışır ' ( X Pm X Pz Misal : Bir (A) motoruna ait karakteristikler D,, Pm,, Pz 1 ise, bunlara ait ömür faktörü D,- C, =-- (A) motorunun beygir başına ağırlığı (Mj), (B) XPm 1 XPz, motorunun beyigir başına ağırlığı (M 2 ) ise, A ve B motorları arasındaki izafî ömür Co, M, faktörü = 0,5 (l - ) bulunur. Co,> M 2 (B) motoruna ait karakteristikler D 2, Pm.,, Pz.j olduğuna göre, bu karakteristikler- D 2 = den müteıvellit ömür faktörü C 2 = (A) motorunun (B) 2 2 M, DP motoruna nazaran toplam ömür faktörü : = 0,5 (1+ ) X C 2 XCo 2 M, D2- X Pm 2 X Pz 2 (formül A.MJD.J)

18 lan verilen iki Dizel ömür faktörü Cd, motöründen Diğerinin ömür faktörü Cs olsa, birinin Birinci motöre ait karakteristikler; N lt DV j, n ]( Vm,, Mı = Dizelin ağırlığı, ikinci motöre ait karekteristikler; N 2, D 2, Pm 2, N 2, Vm 2, Pz2, M2 = Dizelin ağırlığı ise : d Di 2 Pm 2 X Pz 2 " ~~ ~~ -y- *\. _ Hir L&II. 2 C 2 D 2 Um! X Pz, Co 2 M 2 (15) münasebetinden : = 0,5 (l + ) Cd COj ' M! G! X Co, = ;-- (16) Genel formülü bu- Cs C 2 X Co 2 lunur. Misal: (3) T 4 M 425 Tipi 2 zamanlı bir Deutz motöründe: Nj = 105 Ps., Dİ = 15 cm., Pmı = 4,46 Kg/cm nı = 600 D/d, Vmj = 5 m/seci.pz t = 26 Ps. Motorun net ağırlığı 2800 Kg. = M, bulunmaktadır. ; 6 S 160 tipi 4 zamanlı bir Skoda motöründe : N 2 = 135 Ps., D 2 = 16 cm., Pm 2 = 6 Kğ/om~ n 2 = 750 D/d, Vm 2 = 5,62 m/sec., Pz 2 = 22,5 Ps. 2 Motorun net ağırlığı 29QQ Kg. = M 2 olduğuna göre, yukarıda, karakteristikleri verilen Deutz ve Skoda Motörlerinden hangisinin aynı işletme, bakım, yağlama ve iyi yakıt kullanma ve en az 3/4 yükte çalışma şartlarına göre daha uzun ömürlü olduğunu tayin edelim : "^ Deutz motorunun ömür faktörü : v>l X 4,46 X 26 l Di 2 = 0,01 191PM, XPz, Skoda motorunun ömür faktörü 2 2.D 2 2 Vm 2 X Pm 2 2 2X16 2 = 0,01 392X6X22,5 382 X PM 2 X Pz 4 Görülüyor ki, Deutz ve Skoda motörlerinin ömür faktörleri; Cj = C 2 = 0,01 bulunur. Beygir başına birinci motorun ağırlığı Mı = 26,6 Kg. Beygir başına ikinci motorun ağırlığı M 2 = 21,5 Kg. olduğuna göre faydalı ağırlıktan mütevellit ömür faktörleri nisbeti : Co 2 M 2 21,5 = 0,5 (1+ ) = 0,5 (1+ ) =0,5X1,81 Coı Mİ 26,6 Co 2 Coı l - 0,905 = = 1,10 Co, ÇÖL- 0,905 Deutz motorunun toplam ömür faktörü : Cd, Skoda motorunun toplam ömür faktörü : Cs ise, Cd C, Co t 0,01 - = -- X = X 1,10 = 1,10, Cs C= Co 2 0,01 veyahut, Cs l = x Cd = 0,90 Cd. bulunur. 1,10 Buradan 6S160 tipi Skoda motorunun 2 zamanlı T4 M425 Deutz motöründen aynı işletme, bakım, yağlama ve iyi yakıt kullanma şartlarına göre % 10 kadar daha kısa ömürlü olabileceği görülür. Bununla beraber yurdumuzda, küçük belediyelere ait elektrik santrallannda tenvirat veya radyo çalıştırmak maksadiyle işletilen Dizel elektrojen gurupları uzun müddet yarı yükten aşağı ve hattâ 1/10 yükle çalışmak durumundadır, ki zamanlı dizel motorlarının normal takattan çok aşağı bir yük ve sabit olmayan bir rejim altında çalıştırılmaları halinde iyi bir işletme şartlarını ayarlamaya imkân bulunmamaktadır. Bu fena çalışma rejimine göre yine teorik olarak hiç bir şekilde hesaplanamıyacak iki zamanlı Dizel motoru ömrünün, 4 zamanlı her hangi bir motorun ömründen daha az olduğu tatbikatta daima müşahede edilmektedir. Buna göre, dizel motorları ömürlerini mukayese ederken, onların tâbi tutulacağı çalışma rejimini de hesaba katmak ve hiç bir zaman tatbikatın teorik mülâhaza ve neticelere göre tamamen mevcut bulunmadığını da göz önünde tutmak lâzımdır. Tatbikattan alınan bu neticeye göre yukarıda mukayeseye tâbi tuttuğumuz 4 zamanlı SKODA motorunun tatbikattaki hakiki ömrünün, 2 zamanlı DEUTZ motoru hakiki ömründen hiç bir zaman az olmadığını bilâkis daha fazla bulunduğunu belirtmek yerinde olur. 16 MÜHENDİS VE MAKİNA SENE l ARALIK 1957 SAYI : 5

19 Pafenf nedir Fikirler Nasıl Korunur Basta mühendislik olmak üzere bütün muhterilerin fikirlerini korumak için en iyi yol patent kanunlarından faydalanmaktır. Keza patent, teknik, imalât ve reklâm kısımları arasmda yakın işbirliğine sahip olmak da arzuya şayandır. Yazan : John S. Lieb, Patent Müşaviri, Allis-Chalmers Mfg. Co., Milwaukee, Wis Mühendislerin zihinlerine doğan fikirler miktar bakımından ilkbaharda gençlerin zihinlerini işgal eden düşüncelerden daha fazla değilse bile onlar kadardır. Bu makalenin mevzuu makina, elektrik ve kimya sahaları ile ilgili olan bu fikirlerin muayyen bir kısmının nasıl korunacağı kısmıdır. Bu nevi fikirlerin gelişmesi tarihi bunların korunması tarihinden çok daha eskidir. Gerçekten bir fikrin münhasıran bir şahsın malı olması keyfiyeti hakkındaki telâkki çok uzun zaman geçtikten sonra teşekkül etmiştir. Bu gecikme, eski medeniyetlerde imalât yapanların şöhreti haiz kimseler olmamaları yüzünden vuku bulmuş olabilir, çünkü imalâtın çoğu esirler tarafından yapılmıştır. Medeniyetin tarihi 6000 yıldan 8000 yıla kadar uzanmaktadır, halbuki bir buluşun bir kimseye ait bir hak olduğu hususundaki ilk fikir ancak takriben 500 yıl evvel ortaya çıkmıştır. Bu meselenin italya'da hükümdarın bir zanaatı yahut faydalı bir sanatı münhasıran muayyen vatandaşların yapmaları için hususi bir müsaade yahut imtiyaz vermesiyle başladığı anlaşılıyor. Bu müsaade halka hitap eden açık bir mektup şeklinde yazılmıştır. Tahsil görmüş kimseler arasında lâtince umumî bir dil olduğundan, bu eski mektuplar hemen daima lâtince yazılıyor ve bunlardan «literal patentes» diye bahsediliyordu; bunun mânası «açık mektuplar» demektir. Aradan 500 yıl geçtiği halde bu ifadenin ingilizceye uydurulmuş şekli, «letters patent)) hâlâ kullanılmaktadır. Ancak, halk bu ifadeyi «patent» diye kısaltmıştır. İtalya'da verilmiş olan eski müsaadeler genel olarak sırf inhisarlardan ibaretti, yâni hiç bir ihtiraın bunlarla ilgisi yoktu. Böyle olmakla beraber, arasıra bir buluşu korumak için bir patent veriliyordu. İhtira için veril- mis olan ve bilinen İtalyan patentlerinin en eskilerinden biri Floransa'da verilmişti. Muhteri zamanla kuyumcu, saatçi, sevkiyat müteahhidi ve inşaat malzemesi satıcısı gibi bir çok mesleklere girip çıkmış bir kimse idi. Bununla beraber onun patent çevrelerindeki şöhreti bir gemiye ait patentine dayanmaktadır ve aldığı patent bilinen en eski patentlerden biridir, buna ait yazı hâlâ İtalyan Devlet Arşivi'nde mevcuttur. Bu eski patentin hususiyetlerinden bazılarını gözden geçirmek faydalı olacaktır: Yeni bir buluştan faydalanma hakkı; «muhteriin rıza ve muvafakati olmadan onun deha ve mahareti mahsullerinin başka bir kimse tarafından kapılmaması için» buluşunu açıklamayı reddetmesi; «hattâ daha mühim buluşlara daha büyük bir gayretle atılabilsin ve daha derin araştırmalara teşvik edilebilsin» diye patent verilmesi için muhteriin daha fazla bir hakka sahip olması; patentin üç yıllık kısa bir devreye mahsus olması ve bütün diğer şahısları nehir nakliyatı için başka yeni vasıtaları kullanmaktan meneden tekel nevinden muayyen bir hakkın muhteri'e tanınması. Bu muhteriin buluşundan büyük bir kazanç sağladığını söylemekte herkes müttefik olmakla beraber hakiki durum böyle olmamıştı. Çünkü patentini almış olduğu geminin suya indirilmesini takip eden devrede onun zarar etmiş bulunduğunu vergi vesaiki göstermektedir. Gerçekten, pantentini aldığı gemi bir kaç sefer yaptıktan sonra, mermer yüklü olduğu halde batmış ve muhteri mermerlerin bedelini ödemek zorunda kalmıştır yılında Venedik, her hangi bir hükümdarlık tarafından çıkarılan ilk patent kanunu denebilecek bir kanun çıkardı. Venediğin patentler için muteber saydığı buluşlar o zamanlar hakkında bize sıhhat- MÜHENDİS VE MAKİNA SENE l ARALIK 1957 SAYI 17

20 li bir fikir verir ile 1550 yılları arasında un değirmenleri, kâğıt fabrikaları, çeşitli vinçler, hizar makineleri, yel ve su değirmenleri, toprak ve kuyu kazma, tuğla yapma, ve kumaş tarama usulleri, barut fabrikaları, ocaklar, sobalar, köprü yapma tarzları, cam işleri, bacaların tütmesine mani olan tertibat ve hattâ daimi hareket perpetual motion makineleri için patentler verilmişti. Venedik'liler geniş ölçüde ticaret yapmakta ve bu münasebetle diğer memleketlerle temasta bulunmak idiler. Muhterileri, buluşlarından dolayı patent verrmek sureti ile mükâfatlandırmak fikrinin bu memleketten oralara götürülmüş olduğu ümit edilebilir. Muhtemel olarak İngiltere bu fikri italya'- dan almıştır, çünkü Ingilterede patentlerinin korunması için ilk müracaat edenler arasında italyan göçmenleri vardı. Böylece ingiltere'de 17 nci yüzyılın başlarında bir patent sistemi sağlam bir şekilde kurulmuştu. Buna göre muhterilere kendi buluşlarından 14 yıl müddetle başkalarının istifade edememeleri hakkı verilmişti; bu süre o günlerde çıraklık için esas sayılan yedi yıllık zamanın iki misli idi. Amerika'ya giden ilk sömürgeciler bu ingiliz kanununa vakıftılar ve sömürgeler ingiliz patentlerinin aynı olan patentleri muayyen dereceye kadar veriyorlardı. 1787'de Amerikan Anayasası'nın hazırlanması için Philadelphia'da toplanıldığı, zaman, delegelerin Britanya ve sömürge patent sistemlerine yabancı olmadıkları anlaşılıyordu; çünkü onlar Birleşik Amerika patent sisteminin esası olan ve Anayasa'daki halihazır maddeyi münakaşa etmeden kabul etmişlerdi. Anayasa'daki bu madde şöyle de mektedir: «B.A.Millet Meclisi, müelliflere ve muhterilere yazdıkları eserlerden ve yaptıkları buluşlardan mahdut bir müddetle telif ve ihtira haklarının yalnız kendilerine ait olmasını sağlayarak, ilmin ve faydalı sanatların ilerlemesini terviç etmek kudretine sahip olacaktır.» Bu madde halihazır Amerikan patent kanununun dayanağıdır. Anayasa kabul edildikten sonra, B.A. Millet Meclisi 1790 yılı Patent Kanununu çıkardı. 1793'ten 1836'ya kadar Birleşik Amerika'- da ihtira tescil sistemi diye bilinen usul vardı. Bugün olduğu gibi yenilik, faydalı olma, ihtira, vs. için patent müracaatlarının tetkiki diye bir şey yoktu. Muhteri sadece ihtiramı tescil ettirir ve bir patent alırdı. 1836'da patent kanunu yeniden gözden geçirildi ve bir tetkik sistemi kcncu. Bu tetkik arasız olarak bugüne kadar devam etmektedir. Böylece ihtira (yenilik, faydalı olma ve esasen bilinen bir şey olmama) bakımından tetkik edilmektedir. Bir ihtiraı korumak için patent kanunları bir yol gösterir, öte yandan diğer yollar da vardır. Müstakil bir muhteri, meselâ yeni bir plâstik terkibi için korumak istediği bir buluşa sahip olarak, patent kanunlarından faydalanmayı arzu etmeyebilir. Buluşunu korumak için başka bir çare onu gizli tutmak o- lacaktır. Fakat plâstiğini imal etmek için paraya ihtiyacı olduğunu farzetielim. Bu şahıs, aynı proje için cüz'i de olsa bir para yatırmadan önce bir plâstiğin terkibinin ne olduğunu öğrenmek isteyen müstakbel bir sermayedara gider. Görüşme sonunda, «pek âlâ, size terkibi vereceğim, fakat bunu bir sır olarak saklamanızı istiyorum,» der. Sermayedar, «Öyle şey olmaz, böyle bir mesuliyeti üstüme almak istemem,» cevabını verir. Buluşunu başka her hangi bir şekil dahilinde açıklamak istemeyen muhteri gönlü razı olmayarak kendisine yardım edecek diğer bir kimse arar. Bir kaç red cevabı aldıktan sonra, nihayet yeni bulduğu maddenin formülünü gizli tutmağa muvafakat eden birini bulur. Bunun üzerine muhteri buluşunu. açıklar; şayet kendisine yardım eden kimse yeni plâstiğin terkibini ifşa edecek olursa, muhteri kanunî müeyyideye sahip olduğundan emin bulunacaktır. Fakat muhterim üstünkörü geçtiği şey gerek kendisi gerekse sermayedarlarla ilgili olmıyan başka birinin kanunun menetmediği bir yoldan ihtiraı öğrenebilmesi ihtimalidir; bu takdirde bu üçüncü şahıs yeni plâstiği imal edip piyasaya sürmekte serbest olacaktır. Bu neviden muayyen bir hâdiseyi ele alalım. Muhteri imalâta devam ediyor ve yaptığı plâstik maddeleri satıyor. Rakibi olan biri bunlardan bir kaç tane satınalıyor, tam tahlilini yapmağa muvaffak oluyor, formülünü buluyor ve imalâta geçerek aynı mamulü satıyor. Bu şartlar altında muhteri kendi buluşu olan plâstik maddeleri rakibinin yapıp satmasına kanunî yollardan mani olamıyor. Bundan başka muhteri aslında kendi keşfi olan mamulü rakibinin, kendisinden daha ucuza sattığını üzülerek görüyor ve onu bertaraf edecek şekilde fiatını düşürdüğü zaman, kazancı eriyip bitmiş oluyor. Rakibi acaba bu. işleri nasıl yapıyor? Bu, pek basittir. 18 MÜHENDİS VE MAKİNA SENE l ARALIK 1957 SAYI : 5