TARIM VE KÖYİŞLERİ BAKANLIĞI KONYA İL MÜDÜRLÜĞÜ TEKNİK REHBER

Transkript

1 TARIM VE KÖYİŞLERİ BAKANLIĞI KONYA İL MÜDÜRLÜĞÜ TEKNİK REHBER Bu rehber, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ile FAO ve UNDP tarafından müşterek uygulanan TUR/87/018 ve devamı olan TUR/91/017 no lu hayvancılık projeleri çerçevesinde yapılan çalışmalar sonucunda bölge hayvancılık çiftçisinin ve konu ile ilgili elamanların yararlanması için hazırlanmıştır. KONYA HAYVANCILIK PROJESİ

2 1993 KONYA HAYVANCILIK PROJESİ (Genel Bilgiler) Hükümetimiz ile Birleşmiş Milletler Teşkilatının müşterek uyguladığı ve esas adı "İç Anadolu Bölgesi İçin Uygun Hayvan Yetiştirme Sistemlerinin Geliştirilmesi" olan bu pilot proje; Eylül/1988 tarihinde Konya' da başlamış, Karaman' ın il olmasından sonra 2 ilde yürütülmüş ve 1993 yılında sonuçlandırılmıştır. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı İl Müdürlüğünce yürütülen proje faaliyetlerinin teknik danışmanlığını FAO yapmış ve dış kaynağıda UNDP tarafından karşılanmıştır. Projenin amacı kısaca şöyledir: Bölgede uygulanan hayvancılık faaliyetinin mevcut durumunu tesbit etmek ve bu sektörün daha düzenli ve karlı hale getirilebilmesi için çeşitli faaliyetler yaparak tavsiyeler üretmektir. Bu amaca ulaşmak için, bölgede hayvancılık çeiftçilerini temsil eden 100 işletme ( 40 süt sığırcılığı, 40 koyunculuk, 20 besicilik) belirlenmiş, bu işletmelerde ziyaretli eğitim sistemine

3 dayalı olarak çeşitli demonstrasyonlar uygulanmış, barınaklarda, bakım-besleme yöntemlerinde küçük ama yararlı düzenlemeler yapılmış, köye yönelik hizmet yapan uzman ve yayım personeli eğitilmiş, çeşitli konularda video bant, liflet, takvim, gazete, el kitabı, slayt vs. hazırlanarak bölgedeki diğer çiftçilerinde bu çalışmalardan yarlanması sağlanmıştır. Proje sahasında yapılan ve olumlu sonuçlar alınmış teknik uygulamalar ile bunlarla ilişkili ve tamamlayıcı diğer konuların yer aldığı bu Teknik Rehber' de proje ürünlerinden birisidir ve en önemlisidir. Çünkü bu rehber, bölgedeki hayvancılık çiftçisi ile konu üzerinde çalışan teknik elamanların yıllardır eksikliğini duyduğu teknik paket niteliğindedir ve gerçekci tavsiyeleri kapsamaktadır. Özelliklmme sahada çalışan yayım elamanlarının, bölgelerindeki potansiyeli dikkate alarak hayvancılık çiftçisine faydası olması, seçilmiş çiftçilerine pratik değeri olan teknikleri tavsiye etmesi ve hatta bizzat uygulaması kolaylaşmış olmaktadır. Teknik Rehber' de yer alan konular, projenin devamı süresince danışmanlık yapan 7 yabancı ve 4 yerli uzmanın önerileriyle şekillenmiş ve çoğu onların gözetiminde uygulanmıştır. Gerek projenin yürütülmesi, gerekse bu rehberin hazırlanması ve yayınlanması safhalarında görev alan kişi ve kuruluşlara teşekkür eder, proje sonuçlarının ve Teknik Rehber' in bölgemiz hayvancılık çiftçileri ile sahada çalışan elamanlara yararlı olmasını dileriz. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Konya İl Müdürlüğü-1993

4 Rehberde Yer alan konuların teknik olarak hazırlanmasında görev alan yada katkıda bulunan kişi ve kuruluşlar: Dr. Olaf THIEME Proje Teknik Danışmanı Patrick O'DONOVAN " " " Dr Mike KELLY " " " Dr Mehmet KARAZEYBEK Proje Mahalli Koordinatörü Konya İl Md. lüğü H. İbrahim ÖZBAYAT Proje Konu Uzmanı " " " Rahime SÖZMEN " " " " " " Ahmet UĞURLU " " " " " " Sabri DEMİRBAŞ " " " " " " Bayram KAYMAZ Konu Uzmanı " " " Hayvancılık Merkez Araştırma Enstitüsü- Konya Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü

5 (Çayır-Mer'a ve Zootekni Araştırma Enst.-Mülga)-ANKARA S.Ü. Ziraat Fakültesi - KONYA S.Ü. Veteriner Fakültesi- KONYA YOĞUN KUZU BESİSİ Kuzuların 1,5-2 aylık yaşta (ERKEN) sütten kesilerek, konsantre (YOĞUN) yemle serbest olarak, 2 ay süreyle (KISA SÜRELİ) yemlenmase ve kg canlı ağırlığa ulaşınca besinin tamamlanarak elden çıkarılmasıdır. Besi Öncesi Yapılacak Uygulama Doğan kuzular gün süreyle anaları ile birlikte tutulur ve sadece analarını emerler. Bu süre sonunda analarından ayrılan kuzuların önüne fenni yem (kuzu buzağı yemi) konur ve kuzular bu yeme alıştırılır. Bu arada; başlangıçta 3, daha sonra 2 ve 1 öğün olmak üzere kuzular emiştirilir. Bu uygulamaya kuzular 1,5-2 aylık oluncaya kadar devam edilir.

6 Bu sırada kuzular kg canlı ağırlığa ulaşmış olmaktadır.günde tüketebildikleri yem miktarı ise gram civarındadır. Artık, kuzu anasına bağlı olmaksızın yediği yemle gelişmesini sürdürebilecek duruma gelmiş demektir. Tam besiye başlama zamanıdır. Besiye Başlarken Şu Hususlara Dikkat Etmek Gerekir: 1). Besiye başlamadan önceki son hafta içinde az miktarda kuru ot veya kuru yonca vermek çok yararlıdır. Bunun nedeni; kuzunun işkembesini daha iyi geliştirmek ve besi döneminde yiyeceği yemlerden daha fazla yararlanmasını sağlamaktıdır. Miktar olarak kuzu başına günlük 50 gr yeterlidir. 2). Besinin başladığı hafta besi yemine alıştırma yapmak ve ondan sonra tamamen beside verilecek yeme geçmek gereklidir. Çünkü, yem değişikliğinden dolayı kuzularda herhangi bir rahatsızlık, sindirim bozukluğu veya şişkinlik meydana gelebilir. Bu dönemde günde gr. fenni yeme alışmış biur kuzu aniden arpanın hakim olduğu besi yemine sokulursa bazı problemler (şişkinlik vs.) çıkabilir. Bu nedenle yapılacak iş; ya önceki yemle yeni yem karıştırılarak azar azar geçiş yapılır veya eski yemle yeni yem ayrı ayrı yemliklerde verilerek yavaş yavaş yemeleri sağlanır ve bir haftanın sonunda önceki yem tamamen kaldırılır.

7 3). Besiye başlarken dikkat edilecek diğer bir konu da kuzuların sütten kesilmesidir. Yoğun kuzu besisinin bir amacı da kuzuların erken yaşta yoğun yemle beslenerek ana sütünün sağılması ve bunun değerlendirilmesidir. Bu nedenle besiye başladığında kuzular sütten kesilir. Ancak bazı çiftçiler " Koyun yavrusunu görmezse sütünü keser, indirmez" demektedir. Böyle bir durum ayıştırmayla ilgili olup, teknik olarak doğrulayan görüşler mevcut değildir. Buna rağmen bu inancı taşıyan çiftçiler, emzirmeye devam ederek besiye başlayabilirler. 4) Erken yaşta besiye sadece erkek kuzular alınırsa çok daha iyi sonuçlar elde edilmektedir. Besi başında; dişiden 4-5 kg eksik gelen bir erkek kuzu, besi sonunda bu farkı kapatmakta, hatta geçmektedir. 5) Kuzulara, besiye alınmadan önce Enteretoksemi (Bağırsak) aşısı yapılmalıdır. Gerekirse iç parazit mücadelesi de yapılır. 6). Bölgemiz için önemli olan diğer bir hastalık da Beyaz Kas Hastalığıdır. Bunun için E vitamini, Selenyum ve diğer iz elementler ihtiva eden elaçlar verilebilir. Beside Verilecek Yem: Yoğun kuzu besisinde değişik yem rasyonları kullanılabilir. Ancak bunlardan hem kolayca hazırlanan, hemde çiftlikte bulunan yem maddelerinin kullanıldığı özel kuzu besisi rasyonu çok

8 iyi sonuçlar vermektedir. Bunun için gerekli olan maddeler: Arpa, Pamuk Tohumu Küspesi, Mermer Tozu, ve Vitamin Mineral karışımıdır. Ara ve Tuz her zaman bulunabilen maddelerdir. Pamuk Tohumu Küspesi için tavsiye; yaprak şeklinde değil toz şeklinde olmalı ve proteini yüksek ( yani kaliteli ve pamuğu az) olmalıdır. Mermer Tozu mozaik imalatçılarında bol miktarda ve çok ucuza bulunmaktadır. Vitamin Mineral karışımı ise hayvan yemi veya ilaçları satan yerlerde bulunabilir. Ancak alırken dikkat edilecek husus, kuzular için olan karışım istenecek ve ne kadar yeme ne kadar karıştırılacağı sorulacaktır. Bu Maddelerden Ne Kadar Stok Yapılmalıdır? 50 kuzuyu besiye alacağımızı düşünelim. Bunun için yaklaşık 2 ton Arpa, 800 kilo Pamuk Tohumu Küspesi, 45 kilo Mermer Tozu, 15 kilo Tuz ve teteri kadar Vitamin-Mineral karışımıdır. Yemin Hazırlanışı: Özel besi yemi, çiftlikteki yem odasında rahatlıkla hazırlanabilir, bunun için bir kürekle bir ölçü kabı (gaz tenekesi) yeterlidir. Bir tonluk yem hazırlayalım: Bunun için önce miktarı az olan malzemelerden ön karışım yaparak başlanır. Çünkü, hazırlanacak yemin çok iyi karıştırılması ve her tarafında eşit miktarda karışmış olması gerekir.

9 Önce Mermer Tozu, Tuz ve Vitamin-Mineral karışımı iyice karıştırılır. Bu ön karışımda bulunması gereken maddeler; 14 kg (yarım teneke) Mermer Tozu, 5 kg Tuz ve 1kg (veya 5 kg) Vitamin-Mineral karmasıdır. Daha sonra bu karışım 270 kg (27 teneke) Pamuk Tohumu Küspesinin bir kısmı ile çoğaltılır. Son olarak da 710 kg (55 teneke) Arpa ile birlikte hazırlanan ön karışım ve kalan Pamuk Tohumu Küspesi iyice karıştırılır. Böylece özel besi yeminin hazırlığı tamamlanır. 50 kuzu için 2 aylık besi boyunca bu şekilde hazırlanan 3 karışım yeterli olmaktadır. Bir kuzunun tükettiği yem miktarı ise kg. ı bulmaktadır. Başka Yemlerde Kullanılabilir. Yoğun kuzu besisinde kullanılabilecek diğer bir yem de Fabrika Yemidir. Bu yemin alıştırma şekli ve uygulama şekli aynıdır. Ancak besi ortasından itibaren belli oranlarda Arpa ile karıştırılması ve karıştırılan Arpa oranında Mermer Tozu ve Vitamin-Mineral karışımı ilave edilmesi faydalıdır. Karıştırılacak Arpa oranı, besinin 5 ci ve 6 cı haftasında % 25; 7 ve 8 ci haftasında ise % 50 olmalıdır. Değişik kesif yem maddelerinden oluşan çeşitli yemleme şekilleri de mevcuttur. Örneğin, yonca, arpa ve kepek karışımından da besi yemi yapılabilir. Yem Verme:

10 Alıştırma dönemini geçirmiş kuzular, hazırlanan besi yeminden artık serbest olarak yiyecektir. Bunun için hiçbir sınırlama yoktur. Yeterki önlerinde sürekli içme suyu bulunsun. Yem serbest olarak normal yemliklerde (oluklarda) verilebilir. Ancak pislenme, telef olma gibi sorunlarla karşılaşılmaktadır. Bunu önlemek için özel yapılmış kuzu besi yemlikleri tavsiye edilir. Bu yemliklerde,yem kapalı bir hazneden döküldüğü için pislenme ve telefat gibi olumsuzluklar yoktur. Ayrıca bir depo 100 kg. yem aldığı için günde bir defada kuzuların yanına girmek yeterlidir. Besiyi Bitirme: Bu şekilde yaklaşık 2 ay beslenen kuzular artık kg. canlı ağırlığa ulaşmıştır. Bu dönemde besi sonuçlandırılmalıdır. Şayet uzatılırsa, hem yediği yeme karşı aldığı kilo azalacak, hemde daha çok yağlanma olacaktır. Buda ekonomik yönden istenmeyen bir durumdur. Önemli Hatırlatma: 1) Kesinlikle, bu yeme alışmış kuzulara, başka ir yem verilmemelidir. Böyle yapılırsa mutlaka besi düzeni bozulacak, hayvanlar sarsıntı geçirecektir. 2) Özel besi yeminin hazırlanmasında Pamuk Tohumu Küspesi her zaman 270 kg. katılabileceği gibi, birinci karışımda 300 kg., ikinci ve üçüncü karışımlarda 250 şer kg. katılabilir.

11 3) Şayet kuzuların doğumu mevsim olarak erken tarihte (Ocak ayı) gerçekleştirilirse besi de erken tarihte (Mayıs ayında) sonuçlanacaktır. Elde edilen tecrübelere göre bu aylarda kzu eti fiatları oldukça yüksek seyretmekte, yaz mevsimine girince nisbeten düşmektedir. BU SİSTEMİN AVANTAJLARI: 1) İşgücü: Çiftçinin işlerinin fazla olduğu bir dönemde, bu tür kuzu besisinde 9-10 yaşındaki bir çacuk rahatlıkla yeterli olmaktadır. 2) Çoban Masrafı: Bölgemizde yaygın olan kuzu besisinde aylık yaşa kadar hayvanlar elde tutulmaktadır. Bunun için mera ve anızda otlatmam icabeder ki buda ancak ayrı bir çoban tarafından yapılır. Halbuki bu sistemde kuzular 3,4-4 aylık yaşta elden çıkarılmaktadır. 3) Süt Kazancı: Kısa zamanda kuzular sütten kesildiği için koyunların sütü sağılarak değerlendirilir. Bölgemizdeki yaygın uygulama, koyun sağımında Hıdırellez denilen Mayıs ayı

12 başında girilir. Halbuki bu sistemde Mart ayında sağım başlayabilmekte ve 5 ay devam edebilmektedir. 4) Otlak: Uzun süre elde tutulan kuzular mutlaka mera ve anızda otlatılacaktır. Buda anaç koyunların otlatılmasında sıkıntı yaratabilir. Halbuki kuzuların yoğun besiye alınması halinde zaten zayıf olan mera ve otlaklar koyunların istifadesine kalmaktadır. 5) Yemin Kolay Hazırlanışı: Özel besi yeminde kullanılan Arpa, Tuz gibi maddeler çiftlikten temin edilmekte ve karışım kürekle çok rahat yapılmaktadır. 6) Kuzu Telefatı: Besinin kısa sürede tamamlanması ve meraya çıkarılmaması nedeniyle kuzu telefatı (ölümü) az olmakta, hatta hiç olmamaktadır. 7) Yemden İstifade: Bu dönemde kuzu 3,5-4 kg. yem yiyip bir kg. ağırlık kazanmaktadır. Çünkü tam gelişme çağındadır. Buda yemden istifadeyi artırmaktadır. 8) Yem Telefatı: Şayet özel yemlik kullanılıyorsa hiç yem telef olmamaktadır. Yemin tümü kuzular tarafından tüketilmektedir. 9) Et Kalitesi:Genç hayvanın eti yaşlı hayvana göre her zaman kalitelidir. Çünkü gelişme çağında yağlanma çok değildir. Bu da satışta daha fazla fiat almaktadır.

13 10) Et Randımanı: Kaba yem yemeden bu şekilde beslenen kuzular kesimde yüksek et randımanı vermektedirler. Bu randıman hem etin sıkı oluşundan, hemde kaba yem yemediği için işkembe ve diğer sindirim organlarının aşırı gelişmesinden kaynaklanmaktadır. 11) Yılda 2-3 Devir: Kısa süreli besi yılda 2-3 devir yapma imkanı vermektedir. Buda daha fazla kazanç demektir. Elde Edilen Sonuçlar: İlimizde uzun zamandır uygulanan bu tür yoğun kuzu besisi demonstrasyonlarında alınan sonuçları şu şekilde özetlemek mümkündür: Besi Başında kuzu ağırlığı :16-18 kg. Besi sonunda kuzu ağırlığı : Besi boyunca canlı ağırlık artışı : kg. Günlük canlı ağırlık artışı : 300 gr. (ortalama) 1 kuzunun günlük yem tüketimi : 1 kg. (Ortalama)

14 1 kuzunun besi boyunca yem tüketimi : kg. 1 kg. canlı ağırlık artışı için yem tüketimi : 3,5-4 kg. AHIR VE AĞILLARDA HAVALANDIRMA Koyunlar gebeliğin son dönemi, doğum zamanı ve doğum sonrasında ağılda kalırlar. Bu dönem koyunların verim yönünden en kolay etkilendiği bir dönemdir. Başka bir deyişle, gebelik ve doğum sonrası hayvanlar fizyolojik olarak çevre şartlarındaki olumsuz etkenler karşısında çeşitli sıkıntılara girerler. Bu olumsuz etkilerden biri de ağıl içindeki rutubetli ve kirli havadır.

15 Besi sığırları besi başından besi sonuna kadar ahır içindedirler. Her ne kadar bazı üreticiler besiye başlamadan önce besi sığırlarını merada otlatma yapsalarda bölgemizde yaygın olan besicilik sisteminde besi hayvanları bağlı olarak hep ahır içinde kalmaktadır. Bölgemizde bir çok besi ahırına girerken göz yaşartıcı yüksek amonyak ve kirli hava hemen yüzümüze çarpmaktadır. Aynı şekilde süt inekleride çoğunlukla ahırda kalmaktadır.hatta sağım, yemleme gibi işler çoğunlukla ahır içinde yapılmaktadır. Bu nedenle süt inekleri içinde içeride rahatsız etmeyen bir hava olmalıdır. Sığırlar her gün terleme ve tenefüs yolu ile 8 litre kadar nemi ahır içine yayarlar.buna rağmen gübre, idrar ve ahır içindeki atık sulardan da rutubet yayılır. Bu rutubet dışarıya atılmadığı takdirde ahır ve ağıllarda amonyakla karışık kötü bir hava oluşacaktır. Bununla birlikte bir çok olumsuz gelişmelerde ortaya çıkacaktır. Bu olumsuz gelişmeleri şöyle sıralayabiliriz: Hayvanlarda teneffüs yolları hastılıklarına yol açıyor. Ahır içindeki pis ve yüksek amonyak içeren hava hayvanların yemden yararlanmasını azaltıyor ve arzu edilen gelişmeye ulaşmamızı engelliyor. Ağaç, tuğla, kerpiç v.s. gibi inşaat malzemeleri rutubetten etkilenerek çürümelere sebep oluyor, buda binaların ömrünü azaltıyor. Hatta havalandırmanın iyi yapılmadığı ahır ve

16 ağıllarda tavanda su damlaları oluşuyor ve yağmur gibi hayvanların üzerine yağıyor. Buda hayvanlarda çeşitli hastalıklara yol açıyor. Ahır ve ağıllarda çalışanlar rahatsız olduğu gibi çeşitli sağlık problemleriyle de karşılaşabiliyorlar. Kış aylarında ahır ve ağıllardaki hava sıcaklığı ile dışarıdaki hava sıcaklığı arasında aşırı fark olduğundan hayvanlar sulama vs. için dışarıya bırakıldığı zaman hastalanabiliyor. Bütün bu ve buna benzer olumsuzluklar, fazla bir masraf gerektirmeden yapılabilecek iyi bir havalandırma ile giderilebilir. Bu konuda ana mesaj: Yeteri kadar hava bacası dır. Peki ama hangi çapta hangi büyüklükte bir baca sorusu akla gelebilir. Bunun için 200 litrelik akaryakit varilleri idealdir.bu variller hemen hemen her çiftçide vardır ve hiç bir işe yaramaz halde bir köşede çürümeye terkedilmiş durumdadır. Bu varillerden baca yapmak oldukça kolaydır. Gerekli olan malzeme; bir çekiç ve bir keskidir. Varilin altını keskiyle keserek çıkardıktan sonra, üst kısmını dört parmak altından keserek şapka çıkarıyoruz cm lik üç demir parçasıyla bu şapkayı varile perçinle yada vidayla takıyoruz.

17 İşte basit bir temknikle yapacağımız baca yukarıda saydığımız olumsuz etkernleri ortadan kaldıracaktır. Peki ya... Kaç tane varil takmalıyız? Bunun da hesabı çok basit: 50 koyuna bir varil, 7 ineğe bir varil Tabiiki iyi bir havalandırma yapabilmek için bu varilleri çatıya koymak yeterli değildir. Isınan hava yukarı doğru yükselir ve bacadan dışarıya çıkar gider. Yerine temiz ve taze hava girer. Bacanın iyi çalışabilmesi için hava akışının iki misli kadar hava akışı sağlanmalıdır. Bu da pencerelerden yada duvardaki herhangi bir açıklıktan sağlanabilir.

18 Bunun için şöyle bir hesaplama yapabiliriz: Her 100 koyun için 1M2 lik hava girişi, Her 100 koyun için 0,5 M2 lik hava çıkışı ihtiyacı vardır. Buna göre koyun başına 0,01 m2 lik hava girişi ve 0,005 m2 lik hava çıkışı, yani hava bacası ihtiyacı vardır. Başka bir deyişle; 50 koyunumuzun var olduğunu kabul edersek; 50x0,01= 0,5 m2 lik hava girişi, 50x0,005=0,25 m2 lik hava bacasına ihtiyaç vardır. Bizim 200 litrelik varilimiz, 0,23 m2 lik bir baca alanını karşılamaktadır. Yani ihtiyacımız olan 0,25 m2 lik alana yakın bir alan. Eğer 100 koyunumuz varsa: 100 x0,01=1 m2 lik hava girişi, 100 x 0,005= 0,5 m2 lik hava çıkışı şeklinde hesaplama yapabiliriz. Daha pratik ve açık bir mesaj olarak; 50 koyuna 1 varil veya 7 ineğe 1 varil diyoruz.

19 Şurası akıldan çıkarılmamalıdır ki; kışın bacayı hiç bir zaman kapatmamalıyız. Soğuk günlerde pencerelerin bazıları kapatılabilir... Ayrıca hayvanlar hava cereyanı ve ani ısı değişimleri haricinde sıfırın altındaki derecelerden pek fazla etkilenmezler. Bu amaçla hayvancılık işletmelerinde kışın ağıl ve ahır içindeki sıcaklığı öğrenmek için, ahır ve ağıllara termometre konulmuştur. Ahır ve ağıllarda sıcaklığın hiç bir zaman sıfr derecenin altına düşmediği tesbit edilmiştir. Bu nedenle hayvanlar üşüyecek gibi endişelerden uzak kalarak, kışın hava bacaları hiç bir zaman kapatılmamalıdır. Basit bir teknoloji ile hiç bir masraf yapmadan, yukarıda saydığımız bütün olumsuzluklar ortadan kalkacaktır. Ayrıca hem içeride çalışanlar rahat edecek, hemde hayvanlar rahat edecektir... Özet olarak; İçeride çalışanların rahatlığı, Hayvanların sağlığı, Barınakların yıpranmaması için mutlaka yeteri kadar hava bacası yapılmalıdır. Baca alanının iki katı kadar temiz hava girişi alanı hesaplanmalıdır. Havalandırma, cereyan yaptırmadan sağlanmalıdır.

20 Hava bacaları kış aylarında dahi kapatılmamalıdır. Pratik olarak da 50 koyuna bir varil veya 7 ineğe bir varil hesaplanmalıdır. PANCAR POSASI SILAJI Konya da şeker pancarı üretimi önemli bir yer tutar. Şeker pancarının fabrikada işlenmesi sırasında bir yan ürün olan pancar posası da bol miktarda üretilmektedir. Bol ve ucuz olarak temin edilen pancar posası, hayvanlar için iyi bir yem kaynağıdır. Birçok üretici pancar posasının önemini anlamiş ve hayvanlarına yedirmektedirler. Bugün besicilik yapan bir üretici besi hayvanlarına pancar posasını yedirmekte ve besi rasyonlarında iilk sırayı vermektedirler. Ancak bazı ihmal ve dikkatsizlikler sonucu problemler ortaya çıkmaktadır. Pancar posası fabrikadan çıktığı zaman bol su içermektedir. Depolama sırasında zamanla posada bozuşma, küflenme, hatta kurtlanmalar görülmektedir. Bu nedenle birçok süt üreticisi pancar posasını süt ineklerine verirken hayvanlara zarar vereceği korkusuyla tereddüt etmektedirler. Böylece yonca, korunga, fiğ gibi kaba yem açığı olan üreticilerimiz bol ve ucuz olan bu yem maddesinden yeterince faydalanamamaktadırlar.

21 Koyunculuk yapan üreticilerimiz koyunların ağılda kaldığı aylarda gebe koyunlara zarar vereceği düşüncesiyle bu yem maddesinin yedirilmesinde tereddüt göstermektedirler. Hatta birçok üretici posanın içindeki suyu uçurmak ve bozulmayı, küflenmeyi ve kurtlanmayı önlemek için pancar posasını satın aldıkları gün bir yere sererek güneşte kurutmaktadırlar. İş bu olumsuzlukları önlemek ve süt inekleri için faydalı olan bu yem maddesinin besin değerini artırarak daha iyi değerlendirmek için pancar posasının sılajını yapmak gerekir. Pancar posası sılajı yapıldığında fabrikadan çıktığı zamanki tazeliğini korumakta ve yukarıda saydığımız bozulmalardan doğan olumsuzlukları ortadan kalkmaktadır. Hatta kış aylarında dışarıda kaldığı halde soğuktan donma olayı görülmemektedir. Böylece üreticilerimiz hem besi sığırlarına, hem süt ineklerine, hemde gebe koyunlara hiç çekinmeden rahatca yedirebilmektedirler. Ayrıca sılaj yapılmadan depolanan pancar posasının besin değerinde bazı kayıplar olmaktadır. Halbuki sılaj yapıldığı zaman bu kayıplar önlenmektedir. Pancar Posası Silajı Nasıl Yapılır?

22 On tonluk pancar posasından silaj yapmak için gerkli olan katkı maddeleri şunlardır: 10 ton yaş pancar posası kg saman 300 kg melas 100 kg üre gübresi Yeteri kadar su Bir kamyon pancar posası aşağı yukarı 10 ton geldiği için yapılan örnek 10 ton üzerinden yapılmıştır. Daha fazla miktarlarda yapılacak silaj için bu hesap esas alınmalı ve katkı maddeleri ona göre hesaplanmalıdır. Melas şeker fabrikasından temin edilebilir. Pancar üreticisi olan çiftçiler melası üretici oldukları için şeker fabrikasından daha kolay temin edebilmektedirler. Pancar poası silajına başlamadan önce melas su içinde eritilir.eğer eritilmezse melas biraz katı olduğu için hem eşit bir şekilde serpilmez hemde üzerine serpmek için kullandığımız kovadan kolay akmaz. Bunun amacı, katı kıvamlı melasın süzgeçli kovadan kolay akması ve her tarafa eşit şekilde nüfuz etmesi içindir.

23 Ayrıca melasın kolay erimesi için ısıtılmalıdır. Melasın su içerisinde eritilmesinde işlemin kolay yapılabilmesi için 200 litrelik akaryakıt varillerinin kullanılması ve melasın bu varillerde eritildikten sonra kullanılması daha faydalı olacak ve işlemi kolaylaştıracaktır. İşlemin kolay yapılılabilmesi için ateş üzerinde ısıtılan bir kazan yada depodaki sudan bir iki teneke su boş varile dökülür. Sonra melasdan 50 kg lık bir kısım varilin içine dökülür (2 teneme melas 50 kg geliyor). Bu arada varile döktüğümüz melasın üzerine sıcak sudan doldurmaya devam edilir. Bir yandanda bir kürekle veya büyük bir sopa ile karıştırılarak varildeki melasın erimesi sağlanır.melas eridikten sonra her varile 15 kg üre gübresi dökülür (1 teneke üre 15 kg gelmektedir). Karıştırma işlemi ürenin reimesi içinde tekrarlanır. Daha sonra 200 litrelik varilimiz doluncaya kadar sıcak su ilave edilir. Artık melas ve üre karışımı hazırdır. Silajın yapılışında kullanılabilir. Silajın Yapılması: Silajın yapılması için zemini sert ahır veya ağıla yakın bir yer seçilir ve temizlenip düzeltilerek hazırlanır. Seçtiğimiz yer bir açık alan olabildiği gibi ahır yada ağılın bir duvarına bitişik de olabilir. Hatta bazı üreticilerimiz dört tarafı çevrili bir havuz yaparak silajı bunun içine yapmışlardır. Silaj yapılacak yer hazırlandıktan sonra en alta dört parmak kalınlığında saman atılır. Silajın yapılacağı alan yapacağımız silaj miktarına göre değişmekle birlikte 2x8 metre veya duruma göre değişik ebatlarda olabilir (10 ton posa için).

24 Saman atıldıktan sonra varildeki hazırladığımız melas-üre eriyiğinden süzgeçli kova ile alarak samanın üzerine gezdirilerek serpilir. İki yada üç süzgeçli kova, 2x8 m lik saman alanını ıslatabilir. Çiğneyerek yada bir yuvak gezdirerek sıkıştırılır. Daha sonra üstüne cm kalınlığında yaş pancar posası atılır ve eşit bir şekilde dağıtılır. Bir taraftan çiğneme ve sıkıştırma yapılırken öbür taraftan süzgeçli kovalarla pancar posasının üzerine 2-3 kova şerbet serpilir. Birinci kat bu şekilde hazırlanmıştır. Aynı şekilde tekrrar saman atılır, tekrar şerbet serpilir, sıkıştırılır ve üstüne tekrar pancar posası atılarak işleme devam edilir. Kat kat sıkıştırma ve sulama işlemi 1-1,5 metre yüksekliğe kadar devam eder. Bu arada varildeki karışım biterse yeniden melas üre karışımı hazırlanarak işlem tamamlanır.daha sonra hazırlanan silajın etekleri bir kürekle iyice düzelttikten sonra üstüne bir naylon örtü çekilerek kenarları hava almayacak şekilde bir ay kadar bekledikten sonra herhangi bir zamanda bir köşesinden açılarak hayvanlara korkusuzca yedirilir. Silaj açıldığı zaman pancar posasının fabrikadan çıktığı tazeliğini koruduğu ve hiç bozulma, küflenme vs. olmadığı görülecektir. Hayvanlara ilk verdiğimiz gün biraz tereddüt etseler de ikinci üçüncü günlerde severek yemeye çalışacaklardır.

25 SAMAN-ÜRE MUAMELESİ Büyük ve küçükbaş hayvanşarın beslenmesinde kaba yem olarak yonca, korunga, fiğ, vs. gibi kaliteli yem bitkilerinin önemi tartışılmaz. Öncelikle yüksek verimli kültür ırklarının kaba yem ihtiyacı mutlaka bu tür yem bitkileri ile karşılanmalıdır. Ancak bölgemizde bu konuya yeterli önem verilmemesi nedeniyle büyük kayıplar olmakta, hayvanlar (özellikle yüksek verimliler) hiç bir zaman genetik kapasitesi ölçüsünde verime ulaşamamaktadır. Çünkü yukarıda belirtilen yem bitkilerinin üretimi ve kullanımı bilinmemekte, önem verimemekte veya üretimine imkan bulunmamaktadır. Yıllardır yerleşmiş bir alışkanlık sonucu olarak saman önemli bir kaba yem kaynağıdır. Bu alışkanlığın kısa vadede terk edilmesi zordur. Hele bazı bölgelerimiz vardır ki, toprak ve iklim özellikleri nedeniyle yem bitkilerinin yetiştirilmesine elverişli değildir. Bu sebeplerden dolayı, şu anda yaygın olarak kullanılan samanın, bazı işlemlerden sonra zenginleştirilerek daha yararlı hale getirildikten sonra kullanılması tavsiye edilmektedir.

26 Bunun için uygulanan çeşitli yöntemler vardır. Pratiğe intikal edebilecek olan uygulama, Sodyum Hidroksit veya amonyakla samanın muamale edilmesi ve böylece samanın enerji ve protein değerlerinin yükseltilmesidir. Bu işlemde ayrıca samanın bünyesinde bulunan selülöz ve lignin gibi maddelerin parçalanarak hayvana daha yararlı hale getirilmesi sağlanmaktadır. Fakat samanın bu kimyasal maddelerle (Amoyakla) muamele edilmesinin çok önemli bir amacı da, samanın protein yapı taşı olan Nitrojen (Azot-N) bakımından zenginleştirilmesidir. Bu durumda hayvanların işkembesinde (Rumende) faaliyet gösteren ve yemlerin parçalanmasını sağlayan rumen bakterilerinin çalışmasını teşvik edecek besin kaynağı oluşturmaktır. Yani, selülözü parçalayan ve rumen florasında bulunan mikroorganizmaların faaliyeti için gerekli protein kaynağı, amonyakla muamele edilmiş samanla temin edilmiş olmaktadır. O halde bu samanı yiyen hayvanlar, sadece bundan istifade etmekle kalmıyor ve işkembeleri bu faaliyetlerin hızlanması nedeniyle yediği diğer yemlerden de azami yararı sağlamış oluyor. Samanın söz konusu kimyasal maddelerle muamelesi biraz zor ve pahalı olmakta, ancak laboratuvar şartlarında uygulanmaktadır. Bunun çiftçi şartlarında pratik olması için daha ucuz ve kolay temin edilebilen bir madde olan üre ile muamelesi şeklinde yapılması tavsiye edilmektedir. Bu uygulama hem pratik (kolay) ve hem de yaygın olarak yapılabilmektedir. Bu işlem sırasında içinde ürenin eritildiği su ile samanın iyice ıslatılması ve hava almayacak şekilde naylon ile kapatılması sonucu buharlaşarak amonyak meydana getirmesi ve bu amonyaklı ortamda samanın olgunlaşması sağlanmış oluyor.

27 Üre ile muamele edilmiş samanlardan çeşitli bölge ve çeşitli zamanlarda alınmış numunelerde yaptırılan laboratuvar analizlerinde ortalama ham protein miktarı % 6-8 olarak tesbit edilmiştir. Bu değer normal samanda % 3 civarındadır. Hayvanlara yalnız üre ile muamele edilmiş saman verildiğinde zayıflamadan uzun süre kilolarını koruyabilmektedir. Saman-Üre Muamelesi Nasıl Yapılır? 1 tonluk samanın üre ile muamele edilmesi için 50 kg üre ve 1ton suya ihtiyaç vardır. Önce 50 kg lık üre, 1 ton suda eritilecek ve 1 ton saman bu su ile ıslatılacak. Islatma işleminin tam olabilmesi için saman kat kat srilmeli ve her kat ıslatılarak sıkıştırılmalıdır. Suyun dökülmesi süzekle yapılacaktır. Bu işlemin pratik olarak yürütülebilmesi için 200 lt lik variller ölçü olarak kullanılabilir. Yani 1 ton saman-üre muamelesi söz konusu varil ile her bir varil suda 10 kg üre eritilmek suretiyle 5 defa da yapılabilir. Üreli su ile ıslatılmış ve çiğnenerek iyice sıkıştırılmış samanın üzeri plastik (naylon) örtü ile hava almayacak şekilde tamamen örtülür.örtünün üzeri ve eteği, hava şartlarından (rüzgar, yağmurr, vs.) ve çeşitli hayvan zararlarından etkilenmemesi için koruma altına alınır. İşlemleri tamamlanmış bu muamele 20 gün sonra yedirilecek duruma gelir. İsteğe göre (3-4 aya kadar) daha geç bir zamanda da yedirmek üzere açılabilir. Ancak ilk defa yedirildiği zaman, naylon örtü yığının bir kenarından açılmalı ve 1-2 gün bekledikten sonra yedirilmeye

28 başlanmalıdır. Havalandırma için yapılan bu beklemeye daha sonraki günlerde gerek yoktur. İhtiyaç kadar alındıktan sonra naylon örtünün açılan kısmı tekrar kapatılır ve alınan saman aynı gün hayvanlara yedirilir. Üre ile muamele edilmiş samanı hayvanlar 1-2 günlük alıştırma döneminden sonra severek yerler. Hayvanların besin madde ihtiyacının önemli bir kısmını karşılar. Çünkü üre ile muamele sonucu samanın besleme değeri 2-3 kat artmaktadır. Gerek besi, gerekse süt inekleri ile koyunlarda kesif yemle birlikte, saman yerine üreli saman kullanan çiftçiler, hem et veriminde hem de süt veriminde fark gözlediklerini belirtmektedirler. Sonuç olarak; hayvanların kaba yem ihtiyacını yem bitkileri ile karşılamak esastır. Ancak saman kullanmak durumunda kalınırsa üre ile zenginleştirilmesi yararlı olmaktadır. SÜT İNEKLERİNİN SU İHTİYACI Çiftlik hayvanları arasında vücut ağırlığına oranla en çok suya ihtiyacı olan hayvanlar süt inekleridir. Çünkü ürettikleri sütün % si ve kendi bünyelerinin %55-65 i sudan oluşur. Hayvanların yeteri kadar su alamamsı, yem tüketimini azaltır ve vücuttaki azotun idrar yoluyla atılmasına neden olur. Bu da iştah kesilmesi ve bünyede azot kaybını doğurur.

29 Bir süt ineğinin su ihtiyacı: -Tüketien yemdeki kuru madde miktarına, -Protein ve tuz miktarına, -Hava sıcaklığı ve neme, -İneğin ırkına, vücut ağırlığına ve süt verimine bağlıdır. Suyun önemini vurgulamak için yapılan bir denemede; kuru ve sıcak iklimlerde dört gün susuz bırakılan bir ineğin iştahının tamamen kesildiği ve bunun sonucu da vücut ağırlığının % 16 sını kaybettiği tesbit edilmiştir. Kültür ırkı bir süt ineği günde; kışın litre, yazın litreye kadar su içer. Bu kadar suyun, ancak ineğin istediği zaman suyu bulması halinde tüketilmesi mümkündür. Bununla ilgili olarak kültür ırkı ineklerin çeşitli şartlarda su ihtiyacını gösteren bilgiler şöyledir: Yaşama payı olarak su ihtiyacı: Hava Sıcaklığı 1 Kg Kuru Madde için Su İhtiyacı