SEVGİ ERGAN AHMET KUTSİ TECER ÖZEL EĞİTİM MESLEKİ EĞİTİM MERKEZİ (OKULU) ÖZEL EĞİTİM ÖĞRETMENİ

Transkript

1 SEVGİ ERGAN AHMET KUTSİ TECER ÖZEL EĞİTİM MESLEKİ EĞİTİM MERKEZİ (OKULU) ÖZEL EĞİTİM ÖĞRETMENİ

2

3

4

5 1- Önceki derste yapılan çalışmaların özetlenmesi kontrol edilmesi ve gerekirse konunun yeniden öğretilmesi: Bu basamakta öğrencilerin ele alınan konu ile ilgili sahip oldukları beceriler belirlenir.ayrıca bir önceki derste anlatılanlar özetlenip öğrencilerin varsa evde yapmış oldukları ev ödevleri kontrol edilir.bu aşama özel gereksinimli öğrencilerin konuya ilişkin neleri bildiklerinin yada bildiklerinin ne kadarını ifade ettiklerinin belirlenmesi açısından önemlidir.

6 2- Yeni içeriğin yada becerinin sunumu: Doğrudan öğretim yönteminin ikinci basamağında öğretmen, öğrencilere ne öğreneceklerini, dersin amaçlarını kısaca açıklar ve derste kullanacakları materyalleri tanıtır. Bu bölümde öğretmen dersin amacıyla ve kullanacakları materyallere ilişkin verilen bilgilerin tüm öğrenciler tarafından anlaşıldığından emin olmalıdır.etkili bir sunum için dersin kısa dönemli amaçları açıklanmalı ve sunum basamaklandırılmalıdır. Konular, bol örnek ve bol materyallerle sunulmalı ve sunular sırasında konudan konuya atlanmamalıdır.

7 3- Öğrenciye ele alınan konunun kavranması için rehberlik edilmesi ve anlayıp anlamadıklarının kontrol edilmesi (rehberli uygulama) Doğrudan öğretim yönteminde, öğretmenin öğrenciye yaptığı yardımın aşamalı olarak geri çekilmesiyle öğrenciyi bağımsız hale getirmek amaçlanır.hedeflenen konuyla ilgili alıştırmaları önce öğretmen yapar ve konunun öğrenciler tarafından kazanılması için tüm sınıfın anlayabileceği biçimde çeşitli örnekler üzerinde durur.örnek çözümlerden sonra, konuya ilişkin benzer alıştırmalar öğrenciler tarafından yapılır ve öğretmen burada öğrencilerin sorularını yanıtlamaya çalışır.son olarak da bu bölümde öğretmen öğrencilerin konuyu anlayıp anlamadıklarını kontrol eder ve konuyu kavrayamayan öğrencilerle ek alıştırmalar yapar.

8 4- Geri bildirim vermek, düzeltmek ve gerektiğinde yeniden öğretmek: Bu yönteme göre öğrencilerin vermiş oldukları yanıtlar, tepkiler karşısında öğretmenin nasıl davranacağını bilmesi önemlidir.kendisine yöneltilen bir soruyu hiç duraklamadan yanıtlayan bir öğrenciye öğretmen evet, doğru şeklinde geri bildirim verirken, tereddütlü ancak doğru yanıt veren bir öğrenciye de evet, doğru. çünkü. şeklinde geri bildirim vermesi öğrencinin verdiği yanıta ait konuyu hatırlaması açısından önemlidir.öğrencinin yanlış yanıtı karşısında ise öğretmenin doğru yanıtı vermesi gerekir. Yine öğretmenin yanlış yanıt yada tepkileri düzeltmesi öğrencinin doğru yanıtı tepkiyi gösterinceye kadar devam eder.

9 5- Öğrenciye bağımsız alıştırmalar yapma fırsatı vermek: Doğrudan öğretim yönteminin son aşaması bağımsız alıştırmalar yapmaktır.bu aşamayla sorumluluk öğretmenden öğrenciye geçmektedir.bu yönteme göre öğrenmenin gerçekleşmesi için öğrencinin ele alınan konuya ilişkin alıştırmaları hiç yardımsız, kendi başına bağımsız olarak yapması gerekir. Öğretmenin sınıf içinde verdiği ödevleri ve ev ödevlerini bağımsız yapan bir öğrenci, bu aşamayı kazanmış bir öğrencidir.

10 6- Sürekli değerlendirme: Bu bölümde öğrenciler sık sık değerlendirilerek yanlış öğretilen/öğrenilen veya eksik olan konular için tekrar öğretim yapılır.doğrudan öğretim yönteminde başlangıçta tüm sorumluluğun öğretmene ait olduğu ve daha sonra bu sorumluluğun öğrenciye devredildiği bir öğretim sürecidir.doğrudan öğretim yöntemi tüm öğrenciler için uygun olmakla birlikte özellikle özel gereksinimli öğrenciler için öğretmenlerin rahatlıkla uygulayabileceği bir yöntemdir.

11 DOĞRUDAN ÖĞRETİM YÖNTEMİ NDE Sunulacak konu için yapılması gerekenler: A- Uygulama öncesi yapılacaklar A1- Analiz Öğretilecek konunun öğrencinin düzeyine göre analiz edilerek basitten zora doğru sıraya dizilerek ve konunun sınırları açıkça belirlenir. A2- Performans belirleme, amaç yazma, ders planı hazırlama: Öğretilecek konunun analizinden sonra öğretilecek konu hakkında öğrencinin ne kadar bilgiye sahip olup olmadığı belirlenir.öğrencinin performansına göre amaç yazılır son olarak da ders planı belirlenir.

12 B- Uygulama B1- Günlük gözden geçirme: Yeni konunun öğretimine başlamadan önce daha önceki öğrenilen bilgilerin gözden geçirilmesi, kontrol edilmesi sürecidir. B2- Konuların sunumu: öğretmenin aktif ve öğrencinin pasif durumda olarak öğretmenin konuyu sunması durumudur. B3-Güdülenme ve dikkat: öğrenmenin gerçekleşebilmesi, öğrencinin konuyu anlayabilmesi için öğretmen yoğun bir şekilde çaba harcayarak öğrencinin dikkatli bir şekilde derse güdülenmesini sağlar.

13 B4- Yönlendirilmiş Alıştırmalar: öğrencinin bağımsız bir şekilde öğretilecek konu, bilgi yada beceriyi kazanabilmesi için tam yardımdan başlayarak kademeli olarak yardımın giderek azaltılması ve öğrencinin bağımsızlığa ulaştırılması amaçlanır. B5- Pekiştirme ve Düzeltme: Bu basamak öğrencilere hemen geri bildirim verilmesini gerektirir. Öğrencilerin bağımsız bir şekilde konuya hakim olabilmeleri için gerekli olan her durumda pekiştirme ve düzeltme yoluna gidilir.

14 B6- Bağımsız Alıştırmalar: Uygulama bölümünün son basamağı olan bu bölümde artık öğretmen ve öğrenci yer değiştirerek öğrenci aktif öğretmen ise pasif konuma geçer. Bu aşamada öğrenciye verilen yardımlar kesilir. Öğrencinin bağımsız birşekilde alıştırmaları yapması beklenir.alıştırmaların ilk önceleri aynı materyallerle yapılması faydalı olacaktır. Öğrencinin tereddütlü yada net cevaplar vermemesi durumunda ek alıştırmalara ve düzeltmelere gidilir.

15 C- Uygulama Sonrası C1- Öğretim Sonu Değerlendirme Değerlendirme sürecinde öğrencilerin öğretim amaçlarını gerçekleştirip gerçekleştiremediklerine bakılır.

16 C2- Haftalık ve Aylık Gözden Geçirme: *Sürekli olarak değişik zamanlarda öğretilen konuların tekrar edilmesi özellikle özel gereksinimli öğrencilerin unutmamasına ve yeni öğretilecek konulara alt yapı oluşturmasına olanak sağlayacaktır. Bu öğretim yöntemi, hem düzenli bir programı hem de araçların kullanımında sistematik olmayı gerektirmektedir. *Açık anlatım yönteminde ayırt edici öğrenme sürecinden yararlanılmaktadır. Bunun için öğretmen, öğreteceği kavramın ilişkili ve ilişkisiz niteliklerini belirler. Daha sonra kavramın olumlu ve olumsuz örneklerini oluşturur.kavramın ilişkili nitelikleri kavramı tanımlar ve onun benzer örneklerini oluşturur. İlişkisiz nitelikler ise kavramı tanımlamayan, ancak kavramın yapısında var olan niteliklerdir.ilişkisiz nitelikler, kavramın örneklerinin farklı olmasını sağlar. Örneğin, kırmızı kavramı için tek ilişkili nitelik onun rengidir. Kırmızıyı temsil eden nesnenin şekli, malzemesi gibi nitelikler ilişkisiz niteliklerdir.

17 Kavramın olumlu örnekleri, kavramı tanımlayan nitelikleri gösterir. Kavramın olumsuz örnekleri ise kavramı tanımlamayan nitelikleri gösterir.örneğin, kırmızı kavramının olumlu örnekleri kırmızı plâstik boncuk, kırmızı tahta silindir, kırmızı el işi kâğıdı dır. Kırmızı kavramının olumsuz örnekleri ise, sarı plâstik boncuk, yeşil tahta silindir, mavi el işi kâğıdıdır.kavramın olumlu ve olumsuz örnekleri hazırlanırken örnek sayısının çok olmasına ve ilişkisiz niteliklerin değişmesine dikkat edilmelidir.daha sonra, öğrenciye olumlu ve olumsuz örnekler sunulmalı, öğrencilerin doğru tepkileri pekiştirilmeli, yanlış tepkiler görmezlikten gelinip tekrar sunu yapılmalıdır. Böylece ayırt edici pekiştirmelere yer verilerek öğrenme gerçekleştirilmelidir.

18 Aşağıda, açık anlatım yöntemine göre oluşturulmuş 1 tane kavramı ile ilgili bildirim örneğine yer verilmiştir. Aynı türde, aynı tipte, 4 farklı sayıdaki nesne kümesi arasından, 1 tane olanı göster. denildiğinde, 1 tane olanı gösterir. Aynı türde, aynı tipte, 4 farklı sayıdaki nesne kümesi resimleri arasından, 1 tane olanı göster. denildiğinde, 1 tane olanı gösterir. Aynı türde, aynı tipte, 4 farklı sayıdaki nesne kümesi ve nesne kümesi resmi arasından, 1 tane olan gösterilip Bu kaç tane? diye sorulduğunda, 1 tane olduğunu söyler. Farklı türde, 4 farklı sayıdaki nesne kümesi arasından, 1 tane olanı göster. denildiğinde, 1 tane olanı gösterir. Farklı türde, 4 farklı sayıdaki nesne kümesi resimleri arasından, 1 tane olanı göster. denildiğinde, 1 tane olanı gösterir. Farklı türde, 4 farklı sayıdaki nesne kümesi ve nesne kümesi resmi arasından, 1 tane olan gösterilip Bu kaç tane? diye sorulduğunda, 1 tane olduğunu söyler.

19 KAYNAŞTIRMA

20 Kaynaştırma yoluyla eğitim nedir? Kaynaştırma yoluyla eğitim; özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin eğitimlerini, destek eğitim hizmetleri de sağlanarak yetersizliği olmayan akranları ile birlikte resmî ve özel; okul öncesi, ilköğretim, orta öğretim ve yaygın eğitim kurumlarında sürdürmeleri esasına dayanan özel eğitim uygulamalarıdır.

21 Amacı: Özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin, eğitimlerini öncelikle yetersizliği olmayan akranları ile birlikte aynı kurumda sürdürmeleri sağlanır. Çocuğu normal hale getirmek değil,onun ilgi ve yeteneklerini en iyi şekilde kullanmasını sağlamak ve toplum içinde yaşayabilmesini kolaylaştırmaktır.

22 KAYNAŞTIRMA UYGULAMALARI A- Tam zamanlı kaynaştırma B- Yarı zamanlı kaynaştırma C- Tersine Kaynaştırma

23 Tam Zamanlı Kaynaştırma: Özel eğitime ihtiyacı olan öğrencinin kaydı normal sınıftadır; öğrenci tam gün boyunca normal sınıfta eğitim almaktadır. Yarı Zamanlı Kaynaştırma: Özel eğitime ihtiyacı olan öğrencinin kaydı özel sınıftadır; özel eğitim sınıfı öğrencisi başarılı olabileceği derslerde kaynaştırma sınıfında eğitim almaktadır. Tersine Kaynaştırma: Yetersizlikleri olmayan bireyler istekleri doğrultusunda özellikle okul öncesi eğitimde, çevrelerindeki kaynaştırma uygulaması yapan özel eğitim okullarında açılacak sınıflara kayıt yaptırabilirler.

24 KAYNAŞTIRMA EĞİTİMİNİN İLKELERİ Özel eğitime ihtiyacı olan bireyin akranlarıyla aynı kurumda eğitim görme hakkı vardır. Kaynaştırma, özel ve genel eğitimin ayrılmaz bir parçasıdır. Hizmetler yetersizliğe göre değil, eğitim ihtiyaçlarına göre planlanır. Karar verme süreci aile-okul-eğitsel tanılama sürecine göre gerçekleşir. Kaynaştırmaya erken başlamak esastır. Kaynaştırmada bireysel farklılıklar esastır. Gönüllülük,sevgi,sabır,gayret gerekmektedir. Eğitim normal insanlarla ve doğal ortamlarda verilmelidir. Eğitim, bireyi toplumun bir parçası haline getirmeyi amaçlar.

25 Kaynaştırma öğrencisi olan bir okulda neler yapılmalıdır? Kaynaştırma yoluyla eğitimlerine devam eden öğrencilerin takip ettikleri programlar temel alınarak eğitim performansı ve ihtiyaçları doğrultusunda BEP hazırlanır. Kaynaştırma yoluyla eğitim uygulaması yapılan okul ve kurumlarda BEP geliştirme birimi oluşturulur.

26 Kaynaştırma yoluyla eğitim uygulamaları yapılan okul ve kurumlarda öğrencinin yetersizliğine uygun fiziksel, sosyal, psikolojik ortam düzenlemeleri yapılır. Bu okul ve kurumlarda öğrenciye verilen eğitim hizmetlerinin etkin bir biçimde yürütülebilmesi amacıyla özel araç-gereç ile eğitim materyalleri sağlanır ve destek eğitim odası açılır. Kaynaştırma uygulamaları yapılan okul ve kurumlardaki personel, diğer öğrenciler ve onların aileleri özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin özellikleri hakkında okul idaresince yapılan planlama doğrultusunda RAM, BEP geliştirme birimindeki ilgili kişilerce bilgilendirilir.

27 Okul ve kurumlarda, kaynaştırma yoluyla eğitim alacak bireylerin bir sınıfa en fazla iki birey olacak şekilde eşit olarak dağılımı sağlanır. Kaynaştırma yoluyla eğitimlerine devam eden bireylerin bulunduğu sınıflarda sınıf mevcutları; okul öncesi eğitim kurumlarında özel eğitime ihtiyacı olan iki bireyin bulunduğu sınıflarda 10, bir bireyin bulunduğu sınıflarda 20 öğrenciyi geçmeyecek şekilde düzenlenir. Diğer kademelerdeki eğitim kurumlarında ise sınıf mevcutları; özel eğitime ihtiyacı olan iki bireyin bulunduğu sınıflarda 25, bir bireyin bulunduğu sınıflarda 35 öğrenciyi geçmeyecek şekilde düzenlenir.

28 Kaynaştırma yoluyla eğitimlerine devam eden öğrencilerin destek eğitim hizmeti almaları için gerekli düzenlemeler yapılır. Bu doğrultuda destek eğitim hizmetleri, sınıf içi yardım şeklinde olabileceği gibi destek eğitim odalarında da verilebilir. Özel eğitim okul ve kurumlarına devam eden öğrencilerin, yetersizliği olmayan akranlarının devam ettiği okul ve kurumlarda bazı derslere ve sosyal etkinliklere katılması için gerekli tedbirler alınır. Kaynaştırma yoluyla eğitimlerine devam eden öğrencilerin yetersizlik türü, eğitim performansı ve ihtiyacına göre; araç-gereç, eğitim materyalleri, öğretim yöntem ve teknikleri ile ölçme ve değerlendirmede gerekli tedbirler alınarak düzenlemeler yapılır.

29 Kaynaştırma uygulamaları ilköğretim programlarını uygulayan özel eğitim okul ve kurumlarında; yetersizliği olmayan öğrencilerin, yetersizliği olan öğrencilerle aynı sınıfta eğitim görmeleri yoluyla ya da yetersizliği olmayan öğrenciler için bu okul ve kurumların bünyesinde ayrı sınıf açılması şeklinde de uygulanabilir. Kaynaştırma yoluyla eğitimlerine devam eden öğrencilerin bulunduğu ilköğretim okullarında bu öğrencileri örgün eğitime hazırlamak amacıyla gerektiğinde hazırlık sınıfları açılabilir.

30 KAYNAŞTIRMA EĞİTİMİNDE DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR Öğrencinin yetersiz yönleri kadar yeterli yönleri de bilinmelidir. Normal sınıf içinde tek bir yetersizlik türüne yönelik yerleştirme yapılmalıdır. Eğitim okulda olduğu kadar okul dışı ortamlarda da devam ettirilmeye çalışılmalıdır. Çocuklara başarabilecekleri görevler verilmeli başarılar ödüllendirilmelidir. Çocuğun güvenini, kişiliğini, ilgisini sarsacak sözlerden kaçınılmalıdır. Çocuğu normal hale getirmek değil de yeteneklerini en iyi şekilde kullanmalarını sağlamak en önemli hedef olmalıdır. Ders konularının analizleri yapılmalı konular parçalara ayrılmalıdır. Sosyal, kültürel, iş ve meslek eğitimi çalışmalarına ağırlık verilmelidir.

31 Her aşamada çocuklar güdülenmeli ve teşvik edilmelidir. Yetersizlik ne olursa olsun bireyi olduğu gibi kabul etmek esas alınmalıdır. Çalışmalarda aile ve yakın çevresinin desteği alınmalıdır. Öğrencinin öğrenciye rehberlik etmesine yer verilmelidir. Etkinlikler sonucunda çocuğa geri bildirimler verilmeli, geldiği durum hakkında bilgiler verilmelidir. Çalışmalar sürekli gözlenmeli ve durum hakkında aileye açıklamalar yapılmalıdır. Sınıflarda 15 öğrenciye 1 kaynaştırma öğrencisi planlanmalı zorunlu olmadıkça birden fazla öğrenci alınmamalıdır. Her kaynaştırma öğrencisi için ayrı bir B.E.P hazırlanmalıdır. Öğrenmenin verimini artırmak için, sözel yöntemin yanında gözlem, deney, modelleştirme, problem çözme, soru- cevap, tartışma, grup çalışması vb. öğretim yöntemlerinin de kullanılması uygun olacaktır.

32 .. En iyi öğrenilen şeyler kendi kendine yaparak ve yaşayarak öğrenme durumuyla ortaya çıkar. Öğretmen bu yöntemi tüm etkinliklerin temeline almalıdır. Yaşantı, dramatize, gösteri yöntemlerinin kullanılmasına özen göstermelidir. Öğretim etkinliklerinde görsel- işitsel materyaller kullanılması uygun olur. Çünkü öğrenme işlemine katılan duyu organlarının sayısı ne kadar çoksa öğrenme o kadar iyi, unutma o kadar geç olacaktır. Öğrenciler düşük not aldıkları zaman öğretmenler öğrenciler hakkında önyargı beslememeli onlara karşı ilgi ve güvenini yitirmemelidir. Öğretmen ders anlatırken öğrenci ile sürekli göz iletişiminde bulunmalıdır.göz iletişimi hem sınıfın denetiminde hem de derse karşı uyanık ve dikkatli tutmada etkili bir yöntemdir. Öğrencilerin ilgi, ihtiyaç ve olgunluk düzeyleri ve bazı özelikleri dikkate alınarak en uygun pekiştireçler seçilmeli ve bunlar başarıyı ödünlendirici olarak kullanılmalıdır Olumsuz davranışlardan çok olumlu davranışların, yetersizliklerden çok çocuğun yeterli yönlerinin görülüp pekiştirilmesi daha uygun bir yöntemdir.

33 Öğrencilerin Okuldaki Başarısı Nasıl Değerlendirilir? *Öğrencilerin başarıları, devam ettikleri okulun sınıf geçme ve sınavlarla ilgili hükümlerine göre değerlendirilir. Ancak, değerlendirmelerde öğrencilerin BEP leri dikkate alınır. *Öğrencilerin başarılarının değerlendirmesinde kullanılacak yöntem, teknik, ölçme araçları ve değerlendirme süresi, değerlendirme zamanı, değerlendirme aralıkları, değerlendirmeden sorumlu kişiler ve değerlendirmenin yapılacağı ortam, BEP geliştirme biriminin görüş ve önerileri doğrultusunda belirlenir. *Yazma güçlüğü olan öğrenciler ve özel öğrenme güçlüğü olan öğrencilerin değerlendirilmesi sözlü, sözlü ifadede güçlük yaşayan öğrencilerin değerlendirilmesi ise yazılı olarak yapılır. Yazılı ve sözlü ifade etme becerilerinde yetersizliği olan bireyler ise davranışlarının gözlemlenmesi yoluyla değerlendirilir.

34 *Yazılı sınavlar öğrencilerin yetersizlik türüne, eğitim performanslarına ve gelişim özelliklerine göre çeşitlendirilir. *Sınavlar kısa cevaplı ve az sorulu olarak düzenlenir. *Öğrenciler, yetersizliklerinden kaynaklanan güçlüklerini gidermek amacıyla sınavlarda uygun araç-gereç, cihaz ve yöntemlerden yararlandırılır. *İhtiyacı olan bireyler için yazılı sınavlarda refakat etmek üzere bir öğretmen görevlendirilir. *İşitme yetersizliği olan öğrenciler ilköğretim ve ortaöğretimde, istekleri doğrultusunda yabancı dil programlarındaki bazı bilgi ve becerilerin öğretiminden veya dersin tamamından muaf tutulurlar. *Zihinsel yetersizliği olan öğrenciler; dikkat, bellekte tutma ve hatırlama güçlükleri dikkate alınarak daha sık aralıklarla değerlendirilirler. *Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan öğrencilerin değerlendirilmesi, bu öğrencilerin özellikleri dikkate alınarak daha sık aralıklarla ve kısa süreli sınavlarla yapılır. *Kas ve sinir sistemi bozukluklarına bağlı motor becerilerde yetersizliği olan öğrenciler motor beceri gerektiren derslerin uygulamalı bölümlerinden istekleri doğrultusunda muaf tutulurlar.

35 Destek eğitim odası açılması Okul ve kurumlarda, kaynaştırma eğitimine dahil özel eğitime ihtiyacı olan öğrenciler ile üstün yetenekli öğrenciler için özel araç-gereçler ile eğitim materyalleri sağlanarak özel eğitim desteği verilmesi amacıyla destek eğitim odası açılmalıdır. Destek eğitim odaları, özel eğitim hizmetleri kurulunun önerisi doğrultusunda millî eğitim müdürlükleri tarafından açılır.destek eğitim alacak öğrenci sayısına göre okulda veya kurumda birden fazla destek eğitim odası açılabilir.bu odada yürütülecek eğitim hizmetlerinin planlaması okul yönetimince yapılır.destek eğitim odasında eğitim alacak öğrenciler, BEP geliştirme biriminin önerileri doğrultusunda rehberlik ve danışma hizmetleri yürütme komisyonunca belirlenir ve her öğrencinin ihtiyacı doğrultusunda ve azami ölçüde bu eğitimden yararlanması sağlanır. Öğrencinin destek eğitim odasında alacağı haftalık ders saati, haftalık toplam ders saatinin %40 ını aşmayacak şekilde planlanmalıdır. Destek eğitim odasında öğrencilerin eğitim performansları dikkate alınarak birebir eğitim yapılır. Ancak, gerektiğinde eğitim performansı bakımından aynı seviyede olan öğrencilerle grup eğitimi de yapılabilir. Destek eğitim odası açılan okullarda öğrencilerin eğitim ihtiyaçlarına göre görme, işitme, zihinsel engelliler sınıf öğretmenleri öncelikli olmak üzere, gezerek özel eğitim görevi yapan öğretmen, sınıf öğretmeni ve alan öğretmenleri görevlendirilir. Destek eğitim odasında verilen destek eğitim hizmetleri okulun veya kurumun ders saatleri içinde yapılmalı ve destek eğitim odasının okul veya kurum içindeki yeri, öğrencilerin yetersizlik türü dikkate alınarak belirlenmelidir. Öğrencinin genel başarı değerlendirmesinde, destek eğitim odasında yapılan değerlendirme sonuçları da dikkate alınmalıdır.

36 Okul öncesi dönemde özel eğitim hizmetleri ay arasındaki özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin okul öncesi eğitimi zorunludur. Ancak, bireylerin gelişim ve bireysel özellikleri dikkate alınarak okul öncesi eğitim dönemi süresi bir yıl daha uzatılabilir. Özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin okul öncesi eğitimlerini, öncelikle okul öncesi eğitim kurumlarında kaynaştırma uygulamaları kapsamında sürdürmeleri önerilmektedir. Ancak, bu bireyler için okul öncesi özel eğitim okulu/kurumu ve özel eğitim sınıfları da açılabilir.

37 İlköğretimde özel eğitim hizmetleri Özel eğitime ihtiyacı olan bireyler ilköğretimlerini, öncelikle kaynaştırma uygulamaları yoluyla akranları ile bir arada sürdürebilecekleri gibi özel eğitime ihtiyacı olan bireyler için açılan ilköğretim okullarında da sürdürebilirler. İlköğretim programlarının amaçlarını gerçekleştirecek durumda olmayan bireyler ise eğitimlerini, gelişim alanlarındaki performans düzeylerine göre hazırlanmış eğitim programlarının uygulandığı özel eğitim okul ve kurumlarında sürdürürler. İlköğretim okullarını bitiren öğrenciler genel, mesleki ve teknik ortaöğretim okullarına yönlendirilirler. İlköğretim programlarına denk olmayan eğitim programlarını tamamlayan özel eğitime ihtiyacı olan öğrenciler ise özelliklerine uygun okul ve kurumlara yönlendirilirler. Bunların dışında çeşitli nedenlerle ilköğretimlerini tamamlayamayan, zorunlu öğrenim çağı dışına çıkan bireyler Millî Eğitim Bakanlığı Açık İlköğretim Okulunda eğitimlerini sürdürebilirler.

38 Ortaöğretimde özel eğitim hizmetleri Özel eğitime ihtiyacı olan bireyler ortaöğretimlerini, öncelikle kaynaştırma uygulamaları yoluyla akranları ile bir arada genel ve mesleki ortaöğretim kurumlarında sürdürebilecekleri gibi özel eğitime ihtiyacı olan bireyler için açılan ortaöğretim kurumlarında da sürdürebilirler. Merkezî sınavla öğrenci almayan genel, mesleki ve teknik ortaöğretim kurumlarına yönlendirme kararı alınan kaynaştırma öğrencisinin, ilgili birimlerle yapılacak iş birliği çerçevesinde ikamet adresine göre yakın yatılı okulların olanakları da değerlendirilerek yatılı okulların pansiyonlarına Bakanlıkça sınavsız yerleştirilirler. İlköğretimlerini tamamlayan ancak çeşitli nedenlerle ortaöğretime devam edemeyenler ise, uzaktan öğretim yoluyla Millî Eğitim Bakanlığı Açık Öğretim Lisesi veya Millî Eğitim Bakanlığı Mesleki Açık Öğretim Lisesinde eğitimlerini sürdürebilirler.

39 Yüksek öğretimde özel eğitim hizmetleri Ortaöğretimlerini tamamlayan kaynaştırma öğrencileri; RAM lar, rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri yürütme komisyonu veya rehberlik ve psikolojik danışma servisi tarafından yüksek öğretime yönlendirilirler. Yüksek öğretime giriş sınavlarında ve değerlendirmede bu bireylerin yetersizlik türü( görme ve bedensel engelli ) ve özelliklerine uygun düzenlemeler yapılması konularında ilgili kurum ve kuruluşlarla iş birliği yapılmalıdır.

40 Yaygın eğitimde özel eğitim hizmetleri Yaygın eğitim hizmetleri; bireylerin temel yaşam becerilerini geliştirmek, öğrenme ihtiyaçlarını karşılamak, onları işe ve mesleğe hazırlamak amacına yönelik programların hazırlanması ve uygulanması biçiminde yürütülür. Yaygın eğitim ailenin, bireyin eğitimine etkin katılımını sağlamaya ve temel yaşam becerilerini kazanmasına yönelik bilgi ve beceriler içerecek şekilde ve bireylerin gelişim özellikleri ve yeterlilikleri doğrultusunda bulunduğu çevrenin imkânları ve iş piyasasının talepleri dikkate alınarak uygulama ağırlıklı planlanmaktadır. Kaynaştırma uygulamaları kapsamında özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin, diğer resmî ve özel kurum ve kuruluşlarla yapılacak iş birliği çerçevesinde yaygın eğitim programlarından yararlanmaları sağlanır. Özel eğitim okul ve kurumlarında açılan yaygın eğitim programlarına katılan bireylerin ve bu bireylerin aile eğitimi programlarına katılan birinci derecedeki yakınlarının ya da velisinin yol ve yemek giderleri eğitimleri süresince Bakanlıkça karşılanır. Ayrıca yaygın eğitim kurumlarında özel eğitime ihtiyacı olan bireyler için özel eğitim sınıfları oluşturulabilir.

41 Öğretmenlere Öneriler: Size yardımcı olabilecek kaynakları harekete geçirin. Okulun ve anne babanın desteğini isteyin. Bir sorun ortaya çıktığında danışabileceğiniz bu konuda bilgili bir profesyonelle(psikolog,danışman v.b) iş birliği yapmalısınız. Öğrencinizi size en yakın noktaya oturtun ve sürekli göz göze gelerek dikkati dağılan öğrencinizin dikkatini her an üzerinizde tutabilirsiniz. Öğrenmenizi duygusal yönünü göz ardı etmeyin.bu çocuklar sınıftaki faaliyetlerin eğlendirici yönünü bulmak, başarısızlık ya da becerisizlik yerine başarılı olmanın tadına varmak, korku yada sıkıntı yerine heyecan yaşamak ihtiyacındadırlar. Dikkat eksikliği olan öğrenciler düzenli ortamlara ihtiyaç duyarlar. Kendi başlarına iç dünyalarını düzenleyemedikleri için dış dünyalarının başkaları tarafından düzenlenmesini isterler.ne yapacaklarını bilmeyen ya da unutan çocuklar önceden hazırlanmış listelerden faydalanabilirler. Onların hatırlatılmaya, prova yapmaya, tekrar yapmaya, yönlendirilmeye, sınırlar konulmasına ve düzene ihtiyaçları vardır.

42 Kuralları yazın ve her dakika göz önünde olacağı bir yere asın.çocuklar kendilerinden ne beklendiğinden emin olduklarında, çevrelerindeki kişilere daha fazla güven duyacaklardır. İşlerin nasıl yapılması gerektiğini tekrarlayın,yazın,söyleyin. Sınırlar koymaktan çekinmeyin.sınırlar çocuklara ceza vermek için değil,onları rahatlattığı ve çevrelerine güven duymalarını sağladığı için konur. Önceden belirlenmiş bir programa dakik bir biçimde sadık kalmasını sağlayın.bu programı tahtaya yada öğrencinin sırasına yapıştırabilir ve sık sık bakması için uyarabilirsiniz. Okul sonrasında yapması gerekenleri yazması için yardımcı olun. Ödevleri kontrol ederken, miktardan çok ödevin kalitesine bakın. Çocuğun neler öğrendiğini sık sık kontrol edin. Büyük projeleri, küçük ve bitirilmesi kolay parçalara bölün. Büyük projeler dikkat eksikliği olan öğrencileri hemen yıldırır ve ben bunu bilmiyorum, bitirmeyi asla başaramam demelerine neden olur.oysa büyük bir işi kolayca başarılabilir küçük parçalara bölmek, onları ürkütmeyecektir. Sınıfta şakacı, alışılmışın dışında, neşeli biri olmaya çalışmalısınız.bu çocuklar eğlenceye bayılırlar ve hemen katılırlar.bu da dikkatlerini toplamalarına neden olur. Bu arada çocukları fazla heyecanlandırmaktan da kaçınmalısınız.

43 Çocuğun başarılarını yakalamak ve övmek için hep tetikte olun. Dikkat eksikliği olan çocuklar, o kadar fazla başarısızlık yaşarlar ki, verebileceğiniz her türlü olumlu tepkiye ihtiyaçları vardır.övgüye çok olumlu tepki verirler; övgü almadıkları durumda siner ve içine kapanırlar,güvenlerini kaybederler. Öğretirken konu başlıklarını kullanın, ana fikri çıkarmayı öğretin. Yönergelerinizi basitleştirin.seçilecek şıkları basitleştirin.basit cümleleri kavratmak daha kolaydır.ama renkli cümleler kullanın,renkli bir dil dikkat toplamaya yardımcı olur. Kendilerini değerlendirebilmeleri için onlara yardımcı olun.çoğu zaman nasıl davrandıklarının ya da bulundukları noktaya nasıl geldiklerinin farkında değildirler.kendi kendisini tanımasına yardımcı olacak sorular sormalısınız. Davranışların yönlendirilmesini sağlamak için daha büyük çocuklarda puanlama sistemi ve daha büyük çocuklarda ödüllendirme sistemi geliştirin. Eğer çocuk sosyal işaretlerden vücut dili, ses tonu, zamanlama vb.- anlamıyorsa, o zaman tedbirli bir şekilde bunları anlamayı ona öğretmelisiniz. Sınav tamamlamayı öğretin.

44 Çocukları çifter ya da üçer gruplar halinde ayırın.birlikte çalışabilecek grup şeklini bulana kadar denemekten vazgeçmeyin. Grubuna bağlı kalmasına dikkat edin.bu çocuklar bir gruba ait olmak ve işlev sahibi olmak ihtiyacı duyarlar. Olanak buldukça çocuğa sorumluluğunu verin. Evden okula-eve bir ödev defteri tutturun.bu yöntem ev ile okul arasında sürekli bir iletişim sağlar. Günlük karne sistemi geliştirin.çocuk küçükse karne eve, daha büyükse direkt olarak çocuğa okunmalıdır. Günlük karne disiplin amaçlı değil, cesaret verici olmalıdır. Övün, sırt sıvazlayın, onaylayın, cesaret verin, umutlandırın. Daha büyük çocuklara, öğrendiklerini daha sonra hatırlayabilmek için küçük notlar yazmalarını önerin.

45 Bir senfoniyi yöneten bir orkestra şefi gibi davranın. Orkestranın senfoni başlamadan önce dikkatini toplamasını sağlayın. Olanak buldukça, birlikte çalışabilmeleri için onları her ders için bir çalışma arkadaşı seçmeye ve telefon numarasını yazmaya teşvik edin. Çocuğun arkadaşları tarafından damgalanmasını önlemek için, sınıf arkadaşlarına durumu açıklayın ve normal davranmalarını sağlayın. Anne ve babayla sık sık görüşün.onlarla yalnızca sorun ortaya çıktığında görüşmekten kaçının. Evde yüksek sele kitap okumasını önerin.sınıfta olanak buldukça yüksek sesle okuyun.çocuğun tek bir konu üzerinde odaklanmasını sağlayın. Sık sık tekrar yapın.

46 DAVRANIŞ DEĞİŞTİRME

47 Öğrencilere olumlu davranışlar kazandırılması sürecine davranış değiştirme süreci denir. Davranış değiştirme süreci daha çok zihinsel engelli çocuklarla kullanılmasına rağmen değişik şekillerde ve farklı zamanlarda normal sınıflarda da kullanılmaktadır. Davranış değiştirme süreci; uygun davranışların artırılması ve uygun olmayan davranışların azaltılması şeklinde iki bölümden oluşmaktadır. Burada daha çok ödül şeklinde olan pekiştirmelere ve cezalara başvurulmaktadır.

48 A- UYGUN DAVRANIŞLARIN ARTIRILMASI 1- Pekiştirme süreci 2- Dönüştürülebilir sembol sistemi

49 1-PEKİŞTİRME : Bir davranışı izleyen ve o davranışın ilerde gerçekleşme olasılığını artıran duruma pekiştirme denir. Pekiştirme olumlu ve olumsuz olmak üzere ikiye ayrılır. Olumlu pekiştirme; Bir davranışı izleyen ortamda bir uyaranın eklenmesiyle o davranışın ilerde yapılma olasılığının artmasıdır. Olumlu pekiştirmede yer alan uyarana pekiştirici uyaran veya kısaca pekiştireç denir. Gülümseme, aferin, para, çikolata v.b. Olumsuz pekiştirme ; Bir davranışı izleyen durumda ortamda bir itici uyaranın çekilmesiyle o davranışın ilerde yapılma olasılığının artmasıdır.

50 Olumlu Pekiştirece Örnek: Parmak kaldırarak söz alan öğrenciye aferin demek veya '' parmak kaldırarak söz istediğin için yıldız kazandın'' demek olumlu pekiştirme olmaktadır. Olumsuz Pekiştirece Örnek: Öğretmenin, ders bitimine kadar öğrencilerin tahtada yazılı olan ev ödevlerini defterlerine geçirmeden onların teneffüse çıkmasına izin vermemesi. Bu örnekte, Pekiştirilmesi istenen davranış Öğrencilerin ev ödevlerin eksiksiz olarak defterine geçirmeleri Olumsuz pekiştireç Ev ödevi yazılana kadar teneffüse çıkmamadır. Örn:Dışardan çok kötü koku gelmesi durumunda pencereyi kapatma Sürekli arkadaşlarını dürtükleyen çocuğun sırada tek başına oturtulması Tırnaklarını yiyen çocuğun tırnaklarına acı oje v.b. şeyler sürmek

51 PEKİŞTİREÇ TÜRLERİ 1.Birincil pekiştireçler : Bunlar genellikle biyolojik gereksinmeleri karşılamaya yönelik yiyecek,içecek gibi pekiştireçler olup,öğrenme olmadan edinilirler.daha çok okul öncesi dönemde kullanılırlar.eğitim düzeyi arttıkça kullanılabilirlikleri azalmaktadır. 2-İkincil Pekiştireçler : Öğrenme sonucunda pekiştirici özellik kazanmış pekiştireçlerdir.bir süre etkili bir pekiştireçle birlikte verilen etkisiz bir uyaran zamanla pekiştireç özelliği kazanmaktadır.bunları 4 grupta toplayabiliriz.

52 a- Nesnel Pekiştireçler : Eşya, yiyecek, oyuncak vb. b- Etkinlik Pekiştireçleri : Kitap okuma, oyun oynama, tv. izleme gibi bedensel bir uğraşı yerine getiren pekiştireçlerdir. c- Sosyal Pekiştireçler : Gülümseme, başıyla onaylama, sarılma, öpme, yanına oturma, başını omzunu sıvazlama vb. d- Sembol Pekiştireçler : Kendi başlarına anlamları olmayan ancak bir pekiştireçle değiştirilebilen yıldız, marka, jeton, para vb. pekiştireçlerdir. Uygulama ortamlarında ilk olarak başvurulması gereken pekiştireçler ikincil pekiştireçler olmalıdır.ikincil pekiştireçlerden de sosyal pekiştireçler doğal ve kolay uygulanır olmaları nedeniyle öncelikle yeğlenmelidir.

53 Pekiştireç Tarifeleri ÖRNEKLER Sabit Oranlı : Öğrencinin her üç problem çözdüğünde pekiştirilmesidir. Beden eğitimi dersinde gösterilen hareketi her beş defa yaptığında öğrencinin pekiştirilmesi. Sabit Aralıklı : İlk tepkinin oluşmasından sonra önceden belirlenen sürenin geçmesinden sonra pekiştirmedir.günlük veya haftalık verilen testlerin etkililikleri.öğrenci çalışmalarının her 10 dk. bir kontrol edilmesi.

54 Değişken Oranlı : Test sorularında verilen cevaplardan önce 2, sonra 5, daha sonra 9. cevabın pekiştirilmesi. Yayılımı bir ile yirmi arasıdır, ortalaması ise ondur. Öğrenilen 20 fiş cümlesinin okunması sırasında 3. fişin, 7. fişin daha sonra 15. fişin okunmasının pekiştirilmesi. Değişken Aralıklı : Öğretmenin sınıfı ilk beş dakikada gezerek kontrol ettikten sonra geçen 15. dakikada, 23. dakikada gezerek kontrol etmesi.oluşum süresinin yayılımı bir ile onbir, ortalaması ise 7 dakikadır.

55 PEKİŞTİREÇ KULLANIMINDA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR 1- Nelerin pekiştirildiği dikkatle izlenmelidir. 2- Anında pekiştirme sağlanmalıdır. 3- Öğrenilmiş pekiştireçler ( İkincil Pekiştireç ) tercih edilmelidir. 4- İlerlemeler pekiştirilmelidir. 5- Pekiştireç bireyin özellikleriyle ( İlgi alanı,kişilik,gelişim düzeyi vb.) uyuşmalıdır.

56 2-DÖNÜŞTÜRÜLEBİLİR SEMBOL SİSTEMİ : Öğrencilerin başarılı olması için gerekli olan güçlü pekiştireçlerin anında yapmış oldukları ilerlemelere göre verilmesi olanağını sağlayan özel bir sistemdir. Doğal yöntemler, diğer etkili öğretim ve eğitim yöntemlerinin etkili olmadığı anlaşıldığında, becerileri ve materyalleri kişilerin yetenek ve ilgileriyle eşleştirmek istendiğinde,grup düzenlemelerinin ilginç etkinliklerin ve diğer izlerlilik etkinliklerinin sonuç vermediği durumlarda ve güçlü itici uyaranlara yada ceza süreçlerine yer vermemek istendiğinde dönüştürülebilir sembol programı geliştirilip uygulanabilir.

57 Dönüştürülebilir Sembol Sisteminin Desenlenmesi 1- Sembol Kazandıracak Davranışların Belirlenmesi a-sırada sessizce ve arkaya yaslanarak oturma b-parmak kaldırarak söz alma c-çöpleri çöp kutusuna atma d-derste x dakika sessizce çalışma e-arkadaşlarıyla işbirliği içinde çalışma vb. 2-Destekleyici Puan Menüsünü Geliştirme a-etkinlikler :Teneffüse 5 dk. erken çıkma,oyun,öğretmen olma b-yiyecekler: Gofret,çikolata,lolipop,meşrubat vb. c-oyun Araçları : Polis arabası,robot,müzik kutusu,bebek vb.

58 3-Bedel ve Ederlerin Belirlenmesi Davranışları gerçekleştirmenin bedeli ve pekiştireçlerin ederleri sembol cinsinden oluşturulur. Örnek: x dakika sessiz okuma 3 yıldız, parmak kaldırarak söz alma 2 yıldız,arkadaşlarıyla yardımlaşma 4 yıldız, özür dileme,teşekkür etme vb. 2 yıldız vb. Daha sonra 25 yıldız toplayan gofret kazanacak, 30 yıldız toplayan polis arabasıyla 5 dk. oynayacak, 40 yıldız toplayan meşrubat kazanacak vb. şeklinde ederleri açıklanır.listede gösterilir. 4-Sembollerin seçimi Seçilen sembol kolayca verilebilmeli ve çocuğun devam eden davranışını engellememelidir. Örneğin; Tahtada çizik atma, karton listede yıldız koyma,marka,veya tel bileziğe boncuk geçirme vb.

59 5-Sembolleri Kullanma Başlarken her bir çocuğa semboller verilerek, öğrencilerin sembollerle istedikleri bir şeyi almak için kullanmaları istenir.böylece sembollerin değeri oluşturulur.birkaç kez eşlemeden sonra,öğrenciler ne yapacaklarına ilişkin bilgi sahibi olurlar.başlangıçta semboller verilirken öğrencilere ne yaptıkları,ne için onları kazandıkları söylenmelidir. Davranış üzerinde odaklanılmalı ama semboller üzerinde odaklanılmamalıdır. Önceleri semboller günlük olarak pekiştireçlerle değiştirilirken daha sonra 2-3 günde,haftada bir değiştirilmesi yeterlidir. 6-Kayıt Tutma Sistemi değerlendirmek ve düzeltmek için her çocuğun kazandığı puanları, günlük harcamaları ve ertesi güne sarkmaları kayıt etmek gerekir.grafik önce günlük sonra haftalık olarak kullanılmalıdır.

60 Sembol Pekiştirici Sistemi Programının Terk Edilmesi Sosyal pekiştirmeler sürdürülürken daha çok aralıklı pekiştirmelere yer verilir.( 3,5,7 dk. bir pekiştirme ) Her gün kazanılan puanların sayısı yavaş yavaş azaltılır.birkaç günde % 5 düzeyine indirilir.bazı maddeler pekiştirme menüsünden çıkarılırken etkinlikler sürdürülür.her bir çalışmanın sonunda puanların verilmesi yerine,günün sonunda puanlar verilmeye başlanır.nihayet öğrenciler ödüller,notlar,yaptıklarıyla övünme ve öğretmen tarafından düzenlenen özel etkinlikler için çalışmaya başlar.bu süreç içinde öğrencilerin göstermiş olduğu ilerlemelerden dolayı ne denli memnun olduğunuzu ''Puan sistemine yer vermeden,kendin için çalışmayı öğrendin,kendinle gurur duymalısın'' şeklindeki betimlemelere yer verilmelidir.

61 UYGUN OLMAYAN DAVRANIŞLARIN AZALTILMASI Uygun olmayan davranışları azaltmak için kullanılabilecek pek çok yöntem vardır.bunları en ılımlıdan en az ılımlıya doğru kullanmak gerekir. Çocuklardaki olumsuz davranışları ortadan kaldırırken en çok başvurulan yöntem cezadır. Ancak cezaya pekiştireç süreçlerinin etkili olmadığı ve çocuk hem kendine hem de çevresine zarar verdiği durumlarda başvurulmalıdır. Ceza iki şekilde verilebilir. 1-Ortama itici uyaranın girmesi,yani davranışı itici davranışın izlemesi.sürekli tırnağını yiyen çocuğun parmaklarına acı sürme. 2-Davranışı izleyen pekiştireçlere son verme Sırasını karalayan çocuğun resim kağıdı ve boyalarını alma. Birinci tür cezada genellikle şiddete başvurulurken ikinci tür cezada sönme,mola ve tepkinin bedeli vardır.

62 SÖNME Olumsuz davranışı izleyen pekiştirici uyaranların geri çekilmesi yoluyla istenmeyen davranışı azaltma tekniğidir.bu tekniği uygularken yapılacak en önemli şey;istenmeyen davranışı arttıran yada sürdüren pekiştirecin iyi belirlenmesidir. Örnek; Öğretmenin sorduğu sorulara ''Öğretmenim ben söyleyeceğim,ben söyleyeceğim '' diye bağıran çocuğa öğretmen söz veriyorsa çocuk bu davranışını arttırır ve sürdürür.ancak öğretmen sessizce parmak kaldırıp söz isteyenlere söz verip bu davranışı betimler ve bu olumlu davranış üzerinde durursa diğer öğrencinin olumsuz davranışını azaltmış olur. Burada önemli olan nokta ilgiyi olumsuz davranış üzerinde toplamamaktır ve olumsuz davranışın uyuşmayan (olumlu) davranışını pekiştirmektir.(karşıt davranışı pekiştirme )

63 MOLA Öğrencinin belirli ve sınırlı bir süre için pekiştirildiği bir ortamdan alınıp pekiştireçlerden yoksun bırakılmasıdır.sönmeden farkı;sönmede sadece istenmeyen davranış (Değiştirilmek istenen davranış) için pekişitreç geri çekilirken,molada bütün pekiştireçler geri çekiliyor.ancak bu da çocuğun soyutlanması şeklinde anlaşılmamalıdır. Eğer sınıf ortamı pekiştirici nitelikte değilse,çocuğun sınıftan alınması mola değil,pekiştirici özellik taşır. Oyun sırasında,sürekli arkadaşlarının sırasını işgal eden öğrenciyi oyun dışında bırakmak. Resim dersinde arkadaşlarının boyalarını alan ve çalışmalarını engelleyen öğrencinin resim kağıdını ve boyalarını alıp onu sınıfın bir köşesinde oturtma. Öğrenciyi pekiştirici ortamdan mahrum bırakırken sınıfın bir köşesi kullanılabilir.( sandalyeyi ters çevirip 5,10 dk. orada oturmasını isteme vb. )Burada çocuğa kaç dakika orada kalacağı ve ne için kaldığı söylenmelidir.

64 Mola Kullanmada Dikkat Edilecek Hususlar: 1-Saldırgan davranış gösteren ve grupla birlikte olmaktan hoşlanmayan, içe dönük çocuklar için mola tekniği uygun değildir. 2-Belirlenen kabul edilmeyen davranışlar için mola tekniği tutarlı ve kararlı bir şekilde kullanılmalıdır.arkadaşına vuran çocuk ilkinde mola yerine götürülüp ikinci kez bu davranışı yaptığında farklı tepki verilirse çocuğun vurma davranışı pekiştirilmiş olur. 3-Diğer yöntemlerde olduğu gibi öğrenci hangi istenmeyen davranış için ne tür mola alacağını bilmelidir.bu nedenle kurallar liste yapılıp çocuğa açıklanmalıdır. 4-Mola uygulaması sırasında nedeni yada kuralları hatırlatmanız, öğrencinizi azarlamanız anlamına gelmez.nedenleri mümkün olduğunca nötr bir ifadeyle (ne kızarak ne gülerek ) anlatmalı ve bu,sizinle öğrenci arasında tartışmalara neden olmamalıdır.

65 5-Molada bir diğer önemli husus molanın süresidir.bu süre azami 10 dk. dır.çocuk ne gereğinden kısa nede uzun süre mola yerinde bırakılmamalıdır.( 2 ile 5 dk. normaldir.) Ör;Oyun sırasında arkadaşının yapbozlarını alan çocuğa mola verirken şöyle söylenebilir; ''Arkadaşının yapbozlarını aldığın için oyuncakları bırakıp köşede sessizce 2 dk. bekleyeceksin süren bitince ben seni çağıracağım.'' 6-Mola bittikten sonra tamamlanmamış etkinlik varsa bu,çocuğa tamamlatılmalıdır.aksi halde mola sorumluluktan kaçmak için,istenilmeyen davranışın yapılmasını arttırabilir.

66 TEPKİNİN BEDELİ Dönüştürülebilir sembol pekiştireç sistemiyle yürütülen bir tekniktir.kabul edilmeyen davranışlar için çocuğa verilen sembol pekiştireçlerin geri alınmasını içerir. Ör; x dk. sessizce çalışma 3 yıldız kazandırıyorsa,istenilen zamanda öğrenci x dk. sessiz çalışmadıysa önceden biriktirdiği yıldızlardan 1 veya 2 tanesi geri alınır.tepkinin bedelini kullanırken dönüştürülebilir sembol pekiştireç sisteminde belirlenen davranışlara ödül kaybettirenleri ekleyebilirsiniz.bunun için ödül kaybettirecek davranış listesi hazırlamak gerekecektir. Ör; Arkadaşına vurma, kaybettireceği ödül 3 yıldız, sınıfta dolaşma, kaybettireceği ödül 2 yıldız, söz almadan konuşma kaybedilen ödül 1 yıldız,arkadaşının eşyasını izinsiz alma kaybedilen ödül 2 yıldız,etkinliklerde başkasının sırasını alma kaybedilen ödül 3 yıldız vb. Ör; Ali sınıfta dolaştığı için kazandığı yıldızlardan 2 tanesini geri veriyor.bunları tekrar kazanmak istiyorsa sırasında arkasına yaslanarak sessizce oturmalıdır, denilebilir vb.

67 Bu yöntemlerin etkili olabilmesi için; a-anında verilmeleri b-aralıklı şekilde verilmeleri c-betimlenerek verilmeleri d-uygulamada kararlı olmak e-pekiştireçlerin nasıl geri kazanılacağının açıklanması gerekir.

68 Bu yöntemlerin dışında çocuklarda istenmeyen davranışın sürdürülmesine neden olan yetişkin davranışlarının da düzenlenmesi ve bunlardan kaçınılması gerekir.bu davranışlar şunlardır: ELEŞTİRİ TUZAĞI : Olumsuz davranışı izleyen uyaranların yada eleştirel yorumların o davranışı daha da arttırılması olayıdır.eleştirel yorumlar;''yerine otur,gezinme,yapma,arkadaşının kalemini bırak'' vb. Örneğin; ayağa kalkan çocuğa öğretmen sürekli ''yerine otur'' şeklinde tepki veriyorsa bu o anda çocuğun yerine oturmasını sağlayabilir,ancak daha sonra tekrarlanmasını engellemez.aksine çocuk bunu öğretmenin kendisiyle ilgilenmesi şeklinde değerlendirip daha çok tekrarlayabilir.

69 ÖDÜL KULLANMAYA İLİŞKİN İPUÇLARI : 1-Uygun davrananlar görülüp ödüllendirildiğinde,uygun davranmayanlara örnek olur.diğer öğrenciler bunların ödüllendirildiğini görünce uygun davranmaya başlarlar. 2-Dikkat, olumlu davranış üzerinde yoğunlaşırsa,olumsuz davranışlar yok olur. Bunları sağlamak için öğretmen kendine ipucu oluşturacak sloganlar hazırlayıp sınıfta kendisinin görebileceği yerlere yerleştirebilir.bu sloganlar şöyle olabilir; a-onları olumlu davranırken yakala b-olumsuz davranmalarını bekleme c-ödüllendir d-belirgin ol (Tutarlı ol ) e-a' ya neyi doğru yaptığını söyle ( betimle ) f-gösterdikleri ilerlemeler üzerine konuş

70 YARDIM TUZAĞI : Tekrarlanan hatalara,doğru yapılanlardan daha fazla dikkat edilerek pekiştirildiği durumlarda bu tuzağa düşülür.bu teknik bir şeyi düzeltmeye dayalı,akademik becerilere yöneliktir.burada çocuğun düzeyine ve ne kadar süre yardım edileceğine ve doğruların üzerinde yoğunlaşmaya dikkat edilmelidir. Örneğin bir toplama işleminde çocuk '' 8,6 daha '' deyip yüzümüze bakıyorsa ve biz hemen ''14 veya 8' in üzerine 6 say '' diyorsak yardım tuzağına düşmüş oluruz.burada yardım tuzağına düşmemek için öğrenciye '' toplamayı yapınca haber ver,gelip kontrol edeceğim.'' Denilebilir ve doğru yaptıkları üzerinde durulup yanlış olanları tekrar kontrol etmesi söylenebilir. Okuma çalışması yaptırılırken çocuk her kelimede ''e-e'' diye uzatıp bizim söylememizi bekliyorsa ve biz kelimeyi söylüyorsak yine yardım tuzağına düşmüş oluruz.burada yardım tuzağını engellemek için birlikte yapılan bir iki çalışmadan sonra ''sen sessizce birkaç kez kendi kendine oku, hazır olduğunda seni dinleyeceğim'' denilebilir ve çocuğun doğruyu kendi kendine bulması sağlanır.

71 YÖNTEMLERİN AİLE VE DİĞER ÖĞRENCİLERLE İŞBİRLİĞİ YAPILARAK KULLANILMASI: 1-Ahmet diğer öğrencilere vurmakta ve ödevlerini tamamlayamamaktadır.iyi çalıştığı ve işbirliği gösterdiği günler Ahmtle eve kısa not gönderme sürecinde anneyle anlaşma yapılır.ahmet eve notla geldiğinde akşamları televizyonda belli saatlerde belli programları izlemesine izin verilir. Notla gelmediğinde ise, televizyon izlemesine izin verilmez. ( Dönüştürülebilir sembol ve tepkinin bedeli kullanılmıştır.) 2-Çocuk eğer kendisine ve çevresine zarar vermeden olumsuz davranıyorsa görmezden gelme yöntemi kullanılabilir. Sessiz çalışma sırasında Ali çalışmayıp etrafı izliyorsa Aliye tepki gösterilmeden olumlu davranışlar pekiştirilir.

72 3-Öğrencilere verilen test çalışmasında çözülen her 5 problemde bir öğretmenin çalışmaları kontrol etmesi ( sabit oranlı pekiştirme ) 4-Sınıfta dolaşan öğrenci için öğretmenin ''Ali,Ayşe,Ahmet,atma,Müge yerlerinde oturarak dersi çok güzel izliyorlar aferin onlara '' şeklinde pekiştirmesi, öğrencinin uyuşmayan davranışını ( yapılması istenen davranışı-yerine oturma) pekiştirmiş olur.x yerine oturduğunda ''evet şimdi x'te yerine oturarak dersi izliyor x' e de aferin denilip pekiştirilir.

73

74

75

76 Bireysel Öğretimi Gerektiren Nedenler : 1- Çocuklarda bilgileri kazanma yeteneği çocuktan çocuğa değişir. Eğitimin esaslı unsurlarını kazanmak için gereken süre çocuğa göre değişir. 2- Alışılmış okul eleyicidir, disiplin sorununu çözemez, zaman savurganca harcanır, bilgiler ezbere öğretilir. Bu dezavantajlar, bireysel öğretimle büyük ölçüde ortadan kaldırılabilir.

77 Bireysel Öğretimin Eğitim Öğretime Getirdiği Yenilikler : 1- Öğretimde, bireysel çalışmaya olduğu kadar küme çalışmasına da yer ve önem verilmiştir. 2- Bireysel çalışmaya esas olan kendi kendine öğrenme (oto didaktik) araç ve gereçleri hazırlamada öncü olmuştur. 3- Yaratıcı ve küme çalışmalarına yer vererek okulun, öğrencinin kişiliğinin gelişmesinde etkili olan en önemli etken olması gerektiği esasını kabul etmiştir. 4- Öğretimi, öğrencilerin kişisel yeteneklerine göre yürütme denemesine öncülük etmiştir. 5- Öğrencilerin yaşlarına göre öğrenebilecekleri konuları saptamak, bunları araç ve gereçlerle uygun biçimde öğrenciye sunmak ve öğrenciyi denetlemekle, öğretimi bilinçli bir hale sokmuştur. Kısaca, öğretim konusuna bilimsel bir yaklaşım getirmiştir.

78 1.Bireyselleştirilmiş Öğretim Özel ders alan bir öğrencinin sınıftaki öğrencilerden daha başarılı ya da daha başarısız olduğu varsayılırsa, öğretimin de bireysel öğretime dönüştürülmesi olası görülmektedir. Ancak, her öğrenci için özel ders verecek öğretmen bulmak olanaksız olacağından, sınıf içinde kullanılan teknikleri değiştirerek bireysel öğretime geçiş yapmak daha akılcı bir yaklaşım olarak görünmektedir.

79 Bu çalışmalarda her öğrenci kendini yetersiz bulduğu konularda daha iyi yetiştirmek için düzenlenen sınıf içi öğretim etkinliklerine katılır.

80 Sınıf içinde iki küme oluşturulur. Bu kümelerden ilki sözgelimi Türkçe öğretiminde okuma ve yazma becerilerini geliştirme amacına, diğer küme de öğrencilerle ses tanımaya yönelik çalışır.

81 Öğrenciler, bir akademik yılda ya da sömestride kazanmaları gereken becerileri belli bir plan ve sıra içinde grup çalışmalarına katılarak tamamlarlar, örneğin, birinci grupta bir öğrenci altı haftalık dinlediğini anlama becerisini geliştirici programa katıldıktan sonra ikinci gruba geçip orada yine beş ya da altı haftalık olarak planlanmış konuşma becerisini geliştirme programına devam eder.

82 Programlı öğretim, ünlü psikolog Skinner'in pekiştirme ilkeleri esas alınarak ortaya atılmış bir öğretim tekniğidir. Programlı öğretim temelde öğretimin bireyselleştirilmesi ve hatanın en aza indirilmesi gibi iki önemli yenilik getirmektedir.

83 Bilgisayar, her alanda olduğu gibi eğitim sektöründe de kullanılmakta ve okul programlarında bilgisayar eğitimi adıyla yerini almaktadır. Bilgisayarlar öğretme yöntem ve tekniklerinde de etkisini göstermiş ve son on yıldır bilgisayar destekli öğretim uygulamalarına başlanmıştır.

84 Alıştırma ve tekrar, Bire bir öğretim, Problem çözme, Benzetim, programları olmak üzere dört çeşittir.

85 Bilgisayarların en yaygın uygulamalarından biri alıştırma ve tekrar programları ile islenmiş konularla ilgili araştırma ve tekrar yaptırmasıdır.

86 Bilindiği üzere en ideal öğrenme, bir öğretmenin bir öğrenci ile çalışmasıyla gerçekleşendir. Mevcut durumda böyle bir eğitim sistemini gerçekleştirmek imkansız görülmektedir. Ancak bilgisayarın okullarda kullanılması bire bir öğretimi belli bir ölçüde sağlamaktadır.

87 Eğitimin en önemli görevlerinden biri öğrencilerde karşılaştıkları problemleri çözme becerisini geliştirmektir. Ancak problem çözümünün öğretilmesi kadar problemi çözmek için gerekli bilginin de öğretilmesi gerekmektedir.

88 Benzetim, gerçek hayattaki olayların kontrollü bir şekilde temsil edilmesi olarak tanımlanabilir. Benzetim programları, öğretimi zenginleştiren, öğrencileri gerçek hayata hazırlayan ve bu işlevi yerine getirirken bilgi ve becerileri görerek ve yaparak kazanılmasını sağlayan programlardır. Benzetim programlan sayesinde, Tehlikeli olan deneyler, Gerekli araç ve gereçlerin kontrollü ortamlarda bulunmayan deneyler, Zor tekrarlanabilen deneyler, Pahalı olan deneyler, eğitim ortamına getirilmektedir.

89 Engel grupları, engel niteliği ve derecesi engellinin takvim yaşı ve gelişim özellikleri ile destek eğitim programı ve modülleri dikkate alınarak birden fazla bireyden oluşturulan gruplara verilen eğitimdir.

90 Grupla ÖĞretim Teknikleri Beyin Fırtınası Gösteri Drama ve rol yapma Soru cevap Benzetim İkili ve Grup Çalışmalan Mikro Öğretim Eğitsel Oyunlar Grupla öğretim teknikleri, özellikle öğretmenlerin sınıf içinde kullandıktan tekniklerdir.

91 Beyin fırtınası bir konuya çözüm getirmek, karar vermek ve hayal yoluyla düşünce ve fikir üretmek için kullanılan yaratıcı bir tekniktir.

92 2. Gösteri Gösteri, izleyici grubun önünde bir işin nasıl yapılacağını göstermek ya da genel ilkeleri açıklamak için başvurulan bir tekniktir.

93 Tüm gösterilerin öğretmen tarafından yapılması zorunluluğu yoktur. Gerektiğinde öğrenciler, bunu kendi aralarında da yapabilirler. Bu sayede kendi yeteneklerini geliştirme ve başkalarıyla iletişim kurma olanağını bulabilirler.

94 Sınıf içi uygulamalarda en yaygın bir şekilde kullanılan tekniktir. Bu teknik, öğrencilere düşünme ve konuşma alışkanlıklarını kazandırma bakımından oldukça önemlidir ve her dersin öğretiminde kullanılır. Soruları öğretmen sorabileceği gibi öğrencilerin öğretmene ya da öğrencilerin birbirlerine soru sormalarına olanak sağlanmalıdır.

95 Rol yapma öğrencinin kendi duygu ve düşüncelerini başka bir kişiliğe girerek ifade etmesini sağlayan bir öğretme tekniğidir. Rol yapma sosyodrama olarak da adlandırılır. Diğer bir tanımla öğrencilere, insan ilişkileri konusunda daha çok bilgi, çok bilgi beceri anlayış kazandırmayı öngören ve oyun (drama) tekniklerinden yararlanma temeline dayalı deneysel bir eğitim tekniğidir.

96 Drama tekniği ile öğrenciler hangi durumlarda nasıl davranmaları gerektiğini öğrenirler. Problem çözme ve iletişim kurma yeteneğini geliştirir.

97 Etkili ve dikkatli dinleme yeteneğini geliştirir. Kişinin kendine olan güvenini arttırır. Anlama yeteneğini ve yaratıcılığı arttırır. Akıcı konuşmayı geliştirir. Dile hakimiyeti ve iyi ifade yeteneğini geliştirir. Bilgilerin etkin kullanımını sağlayarak onları pekiştirir.

98 Benzetim, sınıf içinde öğrencilerin bir olayı gerçekmiş gibi ele alıp üzerinde eğitici çalışma yapmalarına olanak sağlayan bir öğretim tekniğidir.

99 Sınıftaki öğrenci sayısına göre en az iki ve en çok sekiz ile on kişinin bir araya gelerek aynı konu üzerinde ortak amaçlarla yaptıkları çalışmaya grup çalışması denir. Bu tekniğe, ikili çalışma ve soru-cevap tekniğini uygularken yer verilebilir.

100 Eğitsel oyunlar, öğrenilen bilgilerin pekiştirilmesini ve daha rahat bir ortamda tekrar edilmesini sağlayan etkinliklerdir. Eğitsel oyunlar özellikle öğrenmeye yönelik olmalı ve bir amaç için sınıf içinde uygulanmalıdır.

101

102 Sınıflarda öğretmenleri karşılaştıkları istenmeyen öğrenci davranışları önemli bir disiplin sorunudur ve eğitimöğretim etkinliğinin yürütülmesinde büyük bir engel oluşturur. İstenmeyen davranışlar genellikle en büyük olumsuz etkisini, davranışı yapan üzerinde gösterir. Bazı istenmeyen davranışlar ise öğretmeni, sınıfın tümünü ve dersi olumsuz yönde etkiler. Olumsuz davranışın etkisi ortaya çıkardığı sonuçlara göre değerlendirilir. Bazı olumsuz davranışlar gözle görülür zararlar ortaya çıkarır ve bir önlem alınmasını gerektirir.

103 İstenmeyen davranış sınıfa, derse, zamana ve duruma göre değişebilmektedir. O zaman herkesin üzerinde anlaştığı istenmeyen davranışları listelemek ve tanımlamak oldukça zordur. Ancak öğrencilerin sınıf içindeki davranışlarını istenmeyen davranış olarak adlandırmak için dört temel ölçüt vardır. Bunlar;. Davranışın, öğrencinin kendisinin ya da diğer öğrencilerin öğrenmesini engellemesi. Davranışın, öğrencinin kendisinin ya da diğer öğrencilerin güvenliğini tehlikeye sokması. Okul araç ve gereçlerine ya da diğer öğrencilerin eşyalarına zarar vermesi. Davranışın öğrencinin diğer öğrencilerle sosyalleşmesini engellemesi. diyaeddin@hotmail.com

104 Derse hazırlıksız gelme, Dersle ilgilenmemek, Derse devam etmeme ya da derslere geç gelme, Derste söz almadan konuşma, Derste hayal kurma ya da ders dışı bir etkinlikle uğraşma, Derste diğer arkadaşlarını rahatsız etme, Sınıfta uygun olmayan yer ve zamanda konuşma, Konuşurken argo kelimeler kullanma ya da küfür etme,

105 Arkadaşlarına lakap takma, İzinsiz sınıfa girme ya da sınıftan çıkma, Öğretmene karşı gelme veya saygısızlıkta bulunma, Sınıftaki eşyalara ve araç-gereçlere zarar verme, Arkadaşlarına ve eşyalarına zarar verme, Başkalarının eşyalarını izinsiz alma veya kullanma, Verilen görev ve ödevleri yapmama,

106 Genel olarak öğretmenlerin sınıfta istenmeyen davranışa karşı yaklaşımları üç grupta incelenmektedir. 1. İnsancı (Karışmacı Olmayan) Yaklaşım Bu yaklaşımın temelinde insanın doğru yapacağına inanmak ve güvenmek vardır. Eğer insan yanlış yapıyorsa bunu düzeltmek için dış etkiden çok o insanın iç dünyasındaki anlayış uyandırılarak kendi kendine doğruya ulaşması sağlanmalıdır.

107 2. Pazarlık Yaklaşımı Bu yaklaşımın temelini her şeyin bir bedeli vardır anlayışı oluşturur. Öğrenci sınıfta istenmeyen bir davranışta bulunuyorsa bunun sorumluluğunu almak ve sonucuna katlanmak zorundadır.

108 3. Davranışçı Yaklaşım Bu yaklaşım temelinde davranışçı psikoloji görüşünün ilkelerinden yararlanarak, sınıfta istenmeyen davranışların değiştirilmesine dayanır. İstenmeyen davranışların oluşmasına göre farklı stratejiler kullanılır. Bunlar, sorun davranışı gözlemlemek, pekiştireç vermek, istenmeyen davranışı söndürmek, öğrencilerle anlaşmak, yaklaşık istendik davranışları kabul etmek ve derse dönmektir.

109 Öğretmenini bütün çabalarına rağmen sınıfta istenmeyen davranışlar ve öğretme-öğrenme etkinliklerinin amacına ulaşmasını engelleyen durumlar olabilir. Sınıfta oluşan istenmeyen davranışları önlemek için öğretmenin uygulayabileceği stratejiler vardır. Görmezden Gelme Uyarma Sözel Olmayan Uyarı Sözel Uyarı Derse Ara Verme Kuralları Hatırlatma Fiziksel Müdahale Derste Değişiklik Yapma Sorumluluk Verme Öğrenciyle Konuşma Okul Yönetimi ve Aileyle İşbirliği Okul Disiplin Kurullarına Başvurma

110 İstenmeyen Davranışın Yönetiminde Öğretmene Öneriler İstenmeyen davranışlar farklı nitelik ve yoğunlukta olmasına rağmen her sınıfta gözlenebilir ve uygun eğitim yaşantılarını kazandırmak için iyi bir fırsat olarak değerlendirilebilir. İstenmeyen davranışı ortadan kaldırmak öncelikle sorunu doğru anlamayı gerektirir. Sorunu anlamak için gerekli zamanı ayırın ve yorum yapmaktan kaçının. Sorunlu davranışın ne ölçüde sık, yaygın ve yoğun olduğunu gözleyin. İnsan doğasının temelde iyi olduğu ve her insanın kendini geliştirmek için gerekli potansiyele sahip olduğu düşüncesiyle soruna anlamlı çözümler üretin. Öğrencilere, kendileri değil davranışları istenmeyen niteliktedir görüşünü sık sık ifade edin. Sorunlu davranışlar karşısında hoşgörülü ve kararlı bir tutum gösterin.

111 Öğrenciler hata yaparak öğrenirler. Onların hatasız olmalarını beklemeyin. Öğrencilerin kendilerini ifade etme, saygınlık kazanma ve sınıfta etkin bir yer edinme çabalarını destekleyin. Öğrencilerinize olumlu yönde gelişecekleri konusunda iyimser beklentilere sahip olduğunuzu gösterin. Öğrencilerinizin olumlu özelliklerini vurgulayarak onları olumlu gelişimler için motive edin. Derslerin ve her tür eğitsel etkinliğin öğrencilerin beklenti ve gereksinimlerine dönük olmasına özen gösterin. İstenmeyen davranışları yasaklamak yerine alternatif davranış seçenekleri sunun. İstenmeyen davranışların yönetiminde aile ile olumlu ilişkiler kurun.

112 Olumlu davranışların ortaya çıkarılması, olumsuz davranışların ortadan kaldırılarak olumluya dönüştürülmesi, okulun en önemli rollerinden biridir. Pekiştirme Kavramı Öğrenme kuramları arasında yer alan Edimsel Koşullamanın, iki temel ilkesi bulunmaktadır. Bunlar: Pekiştirici uyarıcı ile izlenen tepkiler, tekrarlanma eğilimindedir. Pekiştirici uyarıcılar, edimsel davranışların ortaya çıkma oranını ve olasılığını artırır. Olumlu Pekiştireç: Bir davranım gerçekleştikten sonra, ortama koyulduğunda bu davranışın yapılma olasılığını artıran pekiştireçlerdir. Olumsuz Pekiştireç: Bir davranışın yapılmasından sonra, ortamdan çıkarılan pekiştireçlerdir.

113 Sınıf İçinde Ortaya Çıkan Olumsuz Davranışları Ortadan Kaldırmak İçin Yapılabilecekler Sorun olan davranışı tanımlayın, Amacınızı, yani sorun olan davranış ortadan kalktığında, öğrencide hangi davranışları görmeyi beklediğinizi belirleyin, Ortadan kaldırmak ya da kazandırmak istediğiniz davranışa yönelik olarak hangi pekiştireçleri kullanacağınıza karar verin, Davranışın kazandırılmasında kararlı ve tutarlı olun. Bunu yaptığınız halde davranışın değiştirilmesi ile ilgili bir ilerleme göremediyseniz başa dönerek nerede hata yaptığınızı kontrol edin ve yeni bir plan yaparak tekrar deneyin.

114 Öncelikle, pekiştireçlerin öğrencilerin sadece olumsuz davranışlarını ortadan kaldırmak için kullanılmayacağı, daha önemlisi olumlu davranışların kazanılması ve sürdürülmesinde önemli bir yeri olduğu unutulmamalıdır. Öğrencinin olumsuz davranışı üzerinde çalışılırken bir yandan da öğrencinin olumlu davranışlarının da göz ardı edilmemesi gerekir.

115 Olumsuz davranışın ortadan kaldırılmasında da olumlu davranışın sürdürülmesinin sağlanmasında da yapılan en büyük hatalardan biri, seçilen pekiştirecin uygun olmamasıdır. Eğer öğrenci istendik davranışı göstermişse bunun hemen ardından pekiştireç verilmesi gerekir. Eğer söz verilmiş ve bu tutulmamışsa öğrencide bu davranış kalıcı olmayacaktır. Pekiştireçler kullanılırken dikkat edilmesi gereken bir diğer konu da pekiştireçlerin amaç değil araç olduğunun unutulmaması gerektiğidir. Pekiştireçler bir koz ya da bir rüşvet değildir. Bu nedenle pekiştireçleri kullanırken tutarlı olunmalıdır.

116 Ceza, bireye istemediği bir şeyin verilmesi, istediği bir şeyin elinden alınması ya da verilmemesidir. İstendik davranışları ortaya çıkarmak amacıyla bireye verilen pekiştireçler zaman zaman ceza olarak da kullanılabilir. Unutulmaması gereken nokta cezanın istenmeyen davranış ortaya çıktıktan sonra verilmesi ve amacının istenmeyen davranışı önlemek olmasıdır. İstenmeyen davranış Ödev yapmama Ceza Öğretmenden almayı beklediği Aferin i alamama İstenmeyen davranış Tahtadaki ödevi defterine geçirmeme Ceza Teneffüse çıkmama

117 ETKİLİ ÖĞRETİM Slavin in geliştirdiği etkili öğretim modeli öğrenme düzeyini etkileyen değişkenlerin çözümlenmesi yoluyla, öğrenme başarısının arttırılabileceği varsayımına dayanan bir öğrenme modelidir. Etkili öğretim modeli temel öğelere ve değişkenlere sahiptir.

118 1) Öğretimin Niteliği: Bir öğrenme malzemesinin öğrencide oluşturduğu anlamdır. Malzeme ne kadar anlamlı ise öğrenme de o kadar nitelikli demektir. Bir başka deyişle öğretimin niteliği, öğrencilerin ön bilgileri ile yeni bilgiler arasında anlamlı ilişkiler kurdurabilmeli, uygun ipuçları ve işaretler kullanılarak dersin öğrenci için zevkli ve çekici hale getirilmesi olarak sunulmalıdır.

119 2) Öğretim Düzeyini Uygun Hale Getirme: Toplu öğretim modelinde karşılaşılan en büyük sıkıntı bireysel farklılıklardır. Bu yüzden öğretimin bireyselleştirilmesi gerekir. Bireysel özellikleri birbirine benzeyen öğrencilerin gruplaştırılması gibi. Sınıf ortamında bazı öğrenciler diğerlerinden daha hızlı öğrenirken bazıları da önkoşul öğrenmelerin yetersizliği ya da zaman yetersizliği yüzünden daha yavaş öğrenmektedir. İşte bu amaçla çok yönlü öğretim etkinliklerine başvurulması, etkili öğretim modelinin savunduğu yöntemdir.

120 3) Güdülenme: Teşvik de diyebileceğimiz güdülenme, öğrencilerin öğrenmeye ilişkin merak ve heyecanlarını uyandırmak amacıyla, öğretmenlerin başvurması gereken yöntemlerin başında gelmektedir. Gerçek yaşamdan alınan örnekler, bu örneklerle beraber öğretim yaşantılarının desteklenmesi önemlidir. Ayrıca öğrenilenlerin günlük hayatta nasıl kullanılacağının açıklanması ve öğrenme çabalarının ödüllendirilmesi güdülenmeyi olumlu yönde etkiler ve etkili öğretim modelinin yürümesini sağlar.

121 4) Zaman: Uygun zaman miktarının öğrenciye verilmesi gerektiğinden önemlidir. Öğrenciye fazla zaman verilmesi, fazla öğrenme demek değildir. Etkili bir öğretimin gerçekleşmesi için zamanın verimli kullanılması önemlidir. Öğrencilerin öğretim yaşantılarına aktif bir biçimde katılmaları, zaman kayıplarına ve sınıfta sorunların oluşmasına karşı da etkili bir çözümdür.

122 UYARAN KONTROLÜ KURMAK Uyaran kontrolü, bireyin kendisine belli bir davranış öncesi uyaran sunulduğunda, bu uyarana tahmin edilebilir ve güveniler bir biçimde tepkide bulunması olarak tanımlanır.örneğin: Ayakkabı giyme deneyimi olmayan bir çocuk bunu yerine getiremez. Öyleyse, bir davranış uyaran kontrolü altına alınması ayrımlı pekiştirme yoluyla sağlanır.

123 Ayrımlı pekiştirme: Hedef uyaranın ortamda bulunduğu durumda sergilenen istendik davranışın pekiştirilmesi olarak tanımlanır.ortamda uyaran olduğu halde davranış sergilenmiyorsa, uygulamacının bazı taktik stratejileri kullanması gerekir.

124 Bu stratejilere genel olarak uygulamacı yardımı denir.uyarıcı ip uçları kullanarak hedef uyaranın olduğu durumlarda davranışın oluşumunu sağlamaya çalışır.ve böylece sergilenen. davranışa bağlı olarak pekiştireç sunar. İpucu zamanında ortadan kaldırılarak davranışın sadece uyaranın varlığında sergilenmesi sağlanmaya çalışılır.

125 Örneğin bir bireye valiz tanıtılmaya çalışılırsa ve bu amaçla pazar çantası, omuz çantası ve valiz resimleri bireye gösterilerek Bu resimlerden hangisi valiz? diye sorulduğunda çocuk valiz resmini gösterirse, çocuğun tepkisi pekiştirilir. Bireyin, hedef uyaran kendisine sunulduğunda istendik tepkide bulunması uyaran kontrolünün kurulmuş olabileceğini göstermektedir. Kesin olarak uyaran kontrolünün kurulup kurulmadığı ise, bir uyarana karşı bireyin tahmin edilebilir ve güvenilir biçimde tepkide bulunması ile anlaşılır.

126 UYARAN KONTROLÜ transferini sağlamak Bireylerin davranışı,önceleri ipucu ile birlikte sunulan hedef uyaranla sergilemesi beklenir. Ve zamanla davranışın sadece hedef uyaranın olması durumunda sergilenmesi(uyaran kontrolü transferi) sağlanır.bu açıklamaya göre öğretim, önce uyaran kontrolünü kurmak / sağlamak; daha sonra ise uyaran kontrolü transferini sağlamaktır.

127 Etkililiği daha çok amaçlara ulaşma, verimliliği ise belli bir çıktının en az maliyetle üretilmesi olarak tanımlayabiliriz

128 Etkililik baslangıçta belirlenen amaç ya da hedefe ulasılması ya da ulasılma derecesi seklinde ifade edilebilir. Verimlilik kelime anlamı olarak belirli bir faaliyetin en az maliyet ile gerçeklestirilmesi ya da eldeki kaynaklar ile en fazla üretimin yapılmasıdır. Bu anlamda verimlilikte öncelik, amaca ulasmaktan çok yapılan işin maliyetinin en aza indirilmesidir. Etkililikte ise öncelik, baslangıçta hedeflenen amaca ulaşmaktır.

129 Sosyal geçerlik özel eğitim alanında yürütülen tüm uygulamalı araştırmalarda giderek önemi artan bir kavramdır. Özel gereksinimli bireylerle çalışılırken seçilen amaçların önemli olduğu, kullanılan yöntemin birey ve öğretilecek davranış için uygun olduğu ve öğretim sona erdiğinde ulaşılacak sonuçların birey için önemli olduğu umut edilir. Ancak bireyin davranışlarında meydana getirilmek istenen değişiklikler, gerek bireyler gerekse araştırmacıların umutlarına bırakılamayacak kadar önemlidir.

130 Sosyal geçerlik, sosyal olarak anlamlı amaçların seçildiğinden emin olmak, sosyal olarak kabul edilebilir programlar geliştirmek ve sosyal olarak önemli etkilere ulaşmak için bir program stratejisi olarak kullanılır. Bir çalışmanın başarısının önemli bir ölçütü de sosyal kabulünün ya da geçerliğinin değerlendirilmesidir. Gerçek bir değerlendirme yapabilmek için birkaç öğe ya da görüşün sosyal geçerlik değerlendirmesinden geçirilmesi gerekir. Bir uygulamanın sosyal geçerliğini belirleyebilmek için belirlenen amaçların anlamlılığının, amaçları gerçekleştirmek için uygulanacak yöntemlerin uygunluğunun ve elde edilen etkilerin öneminin denetlenmesi gerekir.

131 Öğretmen, öğrenciye kazandırılması planlanan konu ve becerileri, öğrencinin özelliklerini dikkate alarak sınıfında kullanacağı öğretim düzenlemelerine karar vermelidir. Öğretmen bu amaçla büyük grup, küçük grup, aynı amaçların ya da farklı amaçların öğretiminin planlandığı, birebir öğretim, akran merkezli öğretim gibi öğretmen merkezli ya da akran merkezli öğretim düzenlemelerine yer verebilir.

132 Yanlışsız öğretim tekniği geleneksel yöntemlere göre daha az hatanın gerçekleştiği varsayılan yöntemdir. Yanlışsız öğretim; Hata düzeyinin düşük olması, Bireyin daha fazla pekiştireç alması, Öğrenen ile öğreten arasında olumlu etkileşim kurulması nedeniyle öğretim sırasında uygun olmayan davranışlar daha az ortaya çıkar.

133 YANLIŞSIZ ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ Sabit bekleme süreli öğretim. Eşzamanlı ipucu ile öğretim. Artan bekleme süreli öğretim. Davranış öncesi ipucu ve sınamayla öğretim. Davranış öncesi ipucu ve silikleştirmeyle öğretim. Aşamalı yardımla öğretim. İpucunun giderek arttırılmasıyla öğretim. İpucunun giderek azaltılmasıyla öğretim. Silikleştirme : İpucunda silikleştirme, Pekiştireçlerde silikleştirme, Uyaranda silikleştirme.

134 Bireyin yanlış yapma olasılığını en aza indiren yöntemlerdendir. İki aşamadan oluşur: 1- Sıfır saniye bekleme süreli denemeler 2- Sabit bekleme süreli denemeler

135 Beceri yönergesi ve kontrol edici ipucu eşzamanlı sunulur. Örn, renk kavramının öğretiminde uygulamacı Bu ne renk?'(hedef uyaran ve beceri yönergesi)diye sorar,hemen ardından ise Kırmızı'(kontrol edici ipucu)yanıtını sunar. Ya da; kırmızı olanı al yönergesiyle birlikte kırmızı olan nesneye dokunularak işaret ipucu verilir. Öğrencinin kırmızı olanı alması beklenir.( doğru tepkiye pekiştireç sunulur. Sıfır saniye bekleme süreli denemeler, birey ipucu alarak %100 doğru tepkide bulunana dek sürdürülür.ardından sabit bekleme süreli denemelere geçilir.

136 İpucunun sunulması sabit bir süre beklenerek gerçekleştirilir. Yönerge(hedef uyaran) ve kontrol edici ipucu arasında geçen süre 4-5sn gibi sabit bir süreye çıkarılır. İpucunun türünde bir değişiklik olmaz. Öğretimin tamamında aynı ipucu ile öğretim yürütülür. Bireyin hem ipucundan önce hem ipucundan sonra verdiği doğru tepkiler için pekiştireç alması gerekir.

137 Örnek: kırmızı olanı al yönergesi verilir. 5 sn beklenir kırmızı olan nesneye dokunularak işaret ipucu verilir. Bekleme süresi içinde doğru tepki verirse pekiştireç sunulur. Öğrencinin kırmızı olanı alması beklenir. ( doğru tepkiye pekiştireç sunulur.) Sabit bekleme süreli öğretim oturumlarında ipucundan önceki doğru tepkiler yapabildikleri olarak kaydedilir. Bütün oturumlarda aynı yönerge ve ipuçları kullanılır; bu nedenle yönerge ve ipuçları daha önceden belirlenmelidir. Bekleme süreli öğretimlerde çocuğun bekleme becerisine sahip olması önkoşuldur.

138 Bu öğretim yöntemi, Sıfır Saniye Süreli (eş zamanlı ipucu) ve Artan Bekleme Süreli olmak üzere iki farklı biçimde uygulanır. Artan bekleme süreli yöntemde ipucunu verme süresi giderek arttırılır.

139 Öğretimi yapılacak olan becerinin değerlendirmesi tek fırsat yöntemine göre yapılır ve öğretim sürecinde kullanılacak ipucu belirlenir. Öğretimde ipucunun kaç defa verileceğine ilişkin ölçüt belirlenir. İpucu verildikten sonra çocuğun olumsuz tepkileri için bir şey söylenmez, ipucu yeniden verilir. İpucundan sonra olumlu tepkileri pekiştirilir.

140 İpucunun verilmesi sürecinde bekleme süresi aralıkları eşit ve eşit olmayan biçimde artırılabilir. Bekleme süresi 1,2,3,4,5 sn olarak artırılabileceği gibi, 1,3,5 saniye olarak da artırılabilir. Bekleme süresi en fazla 5 saniyeye kadar çıkarılabilir. Bekleme süresinde çocuk olumsuz tepki verdiğinde, beklemesi gereken zamanı olduğu söylenir ve süre dolduğunda ipucu verilir. İpucundan sonra doğru tepkileri pekiştirilir; fakat bir sonraki bekleme süresine geçildiğinde ayrımlı pekiştirme uygulamasına geçilir. İpucu verilmeden çocuğun olumlu tepkileri pekiştirilir, ipucu verildikten sonraki olumlu tepkileri pekiştirilmez.

141 Örn: Yönerge verilir: kırmızı olanı al 2 sn. beklenerek işaret ipucu verilir.( birkaç deneme tekrar edilir) Yönerge verilir: kırmızı olanı al 4 sn. beklenerek işaret ipucu verilir.( birkaç deneme tekrar edilir) Yönerge verilir: kırmızı olanı al 6 sn. beklenerek işaret ipucu verilir.( birkaç deneme tekrar edilir) Yönerge verilir: kırmızı olanı al 8 sn. beklenerek işaret ipucu verilir.( birkaç deneme tekrar edilir) Öğrenci bağımsız olarak ölçütü karşılayıncaya kadar ipucunu bekleme süresi arttırılır.

142 Genelde zincirleme davranışların öğretiminde kullanılmaktadır. En düşük düzeyde sunulan ipucunun giderek arttırılmasıdır. Gerektikçe ipucunun türü ve yoğunluğu değiştirilerek davranışın kazandırılması sağlanır. Öğretime başlarken çocuğa beceriyi bağımsız yapma olanağı verilir. Çocuk, olumlu bir tepkide bulunmazsa ipucu kısmi olarak sunulur, buna rağmen istenen tepki verilmezse, ipucu arttırılır. Çocuğun tepkileri ipuçlarıyla istenilen düzeye ulaşınca, ipuçları sistematik olarak geri çekilir.

143 Örnek: kırmızı olanı al yönergesi verilir ve beklenir. ( Yapamadığını varsayalım.) kırmızı olanı al yönergesi verilir ve gözle işaret edilir.(yapamadığını varsayalım) kırmızı olanı al yönergesi verilir ve kafa hareketiyle işaret edilir. ( yaptığını varsayalım) pekiştireç sunulur. Doğru tepkiler hangi ipucu düzeyinde verilirse verilsin pekiştireç sunulmalıdır. Bekle-sor-söyle-göster-yap, ipucunun arttırılmasında başvurulan bir uygulamadır.

144