8-Biyolojik İzleme. Volkan Dündar

Transkript

1 8-Biyolojik İzleme Volkan Dündar

2 Biyolojik izlemenin tanımı 1 Biyolojik izleme: Tehlikeli maddelerin, Metabolitlerinin ya da bunların biyokimyasal veya biyolojik etkilerinin parametrelerinin varlığında çalışanlardan alınan biyolojik materyallerin analizidir. Amaç : Çalışanların iç maruziyetini ölçmek, Analiz sonuçlarını eşik düzeyleri ile karşılaştırmak ve maruziyeti azaltmada uygun önlemleri önermektir. 2

3 Biyolojik izlemenin tanımı 2 İki çeşit biyolojik izleme vardır: 1- İç maruziyeti izleme ve 2- Biyolojik ve biyokimyasal etkiyi izleme. 3

4 Biyolojik izlemenin tanımı 3 İç maruziyet izlemesi: Biyolojik materyaldeki tehlikeli maddelerin ve metabolitlerinin düzeyleri ölçülür. Biyolojik etki izlemesi: Hücresel düzeyde biyolojik reaksiyonları ölçer (örneğin, mutasyonlar, sitogenetik ve sitotoksik etkiler). 4

5 Biyolojik izlemenin kullanımı ve amacı Biyolojik izleme çalışma koşullarının değerlendirilmesi için bir araçtır, Mesleki tıbbi korunmanın bir parçası olarak mesleki tıbbi muayene ile bağlantılı kullanılır. Biyolojik izleme gereksinimi Yasal düzenlemeler veya İşyeri şartlarının bir sonucu olan özel koşullar ya da Bir maddenin spesifik özellikleri Nedeniyle ortaya çıkar Biyolojik izleme gerekip gerekmediğini işyeri hekimi tespit eder ve iş verene haber verir. 5

6 Biyolojik izlemede neler ölçülür Çalışanlar tarafından inhalasyon, deri yoluyla veya yutma aracılığıyla alınan tehlikeli maddelerin miktarları Tehlikeli bir maddeye maruziyetin spesifik biyokimyasal ve biyolojik etkileri Tehlikeli maddelerin metabolizmasında kişisel farklılıklar Tehlikeli maddelerin kullanımında kişisel hijyen İşyerinde koruyucu önlemlerin etkinliği ve böylece sağlık risklerinin değerlendirilmesinin mümkün kılınması 6

7 Biyolojik izlemede gerekenler Ayrıntılı çalışma öyküsü İşyeri koşullarının değerlendirmesi Ölçüm parametresinin ve analiz edilen biyolojik materyalin seçimi Biyolojik materyal örneğinin toplanması Analitik ölçüm ve kalite kontrolü Sonuçların mesleki tıbbi değerlendirmesi Analitik ölçüm ve kalite kontrol dışında bu görevler işyeri hekiminin görevidir. 7

8 Biyolojik izlemede dikkat edilmesi gereken noktalar 1 Analiz için uygun biyolojik materyal mevcut olmalıdır; örneğin toplanması çalışan için kabul edilebilir ve klinisyen için uygulanabilir olmalıdır. Uygun analitik parametreler spesifik ve sensitif biyobelirteçler bilinmelidir. Biyobelirteçlerin kantitatif ölçümünde güvenilir analitik yöntemler ve uygun kalite kontrolü gerekir. 8

9 Biyolojik izlemede dikkat edilmesi gereken noktalar 2 Biyolojik izleme sonuçlarının değerlendirmesi (tüm değiştirici faktörleri ve karışıklık yaratan durumları göz önünde bulundurarak), toksikolojik eşik değerlere ve tıbbi deneyime dayanmalıdır. Biyolojik izleme tıbbi uygulamanın bir parçasıdır, Tıbbi yasal düzenlemelere uymalıdır 9

10 İncelenecek Biyolojik Örnekler tam kan, plazma idrar. 24 saatlik idrar numuneleri kullanılamaz, Spontan idrar örneği kullanılır. Eğer -diürez nedeniyle spontan idrar örnekleri çok konsantre veya çok dilüe ise bu numuneler analiz için uygun değildir. İdrar örneğinde kreatinin düzeyi 0.5 g/l altında veya 2.5 g/l üzerinde ise bu örnekler kullanılmamalıdır. Saç, ter, salya ve alveolar hava gibi biyolojik materyaller Biyolojik izleme için kullanılmaz. 10

11 Ölçüm parametreleri-biyobelirteçler Ölçüm parametresi biyolojik materyalde düzeyi ölçülen kimyasal madde veya biyolojik indikatördür. Tehlikeli maddenin iç maruziyetini veya etkilerini güvenilir, sensitif ve spesifik olarak gösteren bir ölçüm parametresi gereklidir. Uygun ölçüm parametrelerinin seçimi uzmanlaşmış mesleki tıp bilgisini gerektirir. Tablo 1 ve 2 biyolojik izlemesi anlamlı olan tehlikeli maddeleri göstermektedir. 11

12 Tablo 1: Mesleki Tıbbi Muayene Rehberlerine göre yürütülen mesleki tıbbi korunmada biyolojik izlem parametreleri 12

13 13

14 14

15 15

16 16

17 Tablo 2: Mesleki Tıbbi Muayene Rehberlerinde yer almayan tehlikeli maddelere maruz kalan kişilerde kullanılan biyolojik izleme parametreleri 17

18 Organik solventler ve metabolitleri 1 18

22 Pestisitler ve metabolitleri 1 22

23 Pestisitler ve metabolitleri 2 23

24 diğer tehlikeli maddeler 1 24

25 diğer tehlikeli maddeler 2 25

26 Numune alma zamanı Biyolojik izleme örnekleri Tablo 1 ve 2 de belirtilen zamanlarda alınmalıdır. Bu bilginin mevcut olmadığı durumlarda, örnekler kişinin iç maruziyetinin dış maruziyete eşit olduğu bir zamanda alınmalıdır. Eşitlenme eğer bir işin uygulaması uzun sürmüyorsa (tamir işleri, bakım, vb.) beklenemeyebilir. Bu gibi vakalarda örnek iş tamamlandığında alınmalıdır. Genel olarak analiz için materyaller eğer mümkünse işte geçen 3 günden sonra, bir mesainin sonunda toplanır. 26

27 Örnek alımı 1 Örnek alımının kontaminasyon ve kayıp olmadan yapılması önemlidir. Analiz laboratuvarlarının; örnek alma donanımları, örnek taşıma kapları ve örnek toplanması hakkındaki önerilerine uyulmalıdır. Biyolojik örneklerin taşınmasında insan biyolojik örnekleri için düzenlemeler gözetilmelidir; örneklerin güvenliğini sağlamak üzere kapların paketlenmesi 27

28 Örnek alımı 2 Kan ve idrar örnekleri alındıkdan sonra derhal gönderilmelidir. Eğer bu mümkün değilse, örnekler maksimum 5 gün için 4ᵒC de bir buzdolabında saklanabilir. Daha uzun saklama gerekirse derin dondurucuda saklanır Örnekler dondurulmadan önce plazma ve eritrositlerin ayrılması sağlanmalıdır. 28

29 İdrar Örneklerinin Toplanması 1 İdrar örnekleri için, normalde atılabilir plastik kaplar (yaklaşık ml, geniş ağızlı) kullanılır. İdrar direkt olarak kabın içine yapılır. Metallerin analizi için kişinin örnek alımından önce çalışma kıyafetlerini giymemesi ve ellerini temizlemesi önemlidir. İşyerinden toz, gazlar veya buharlarla kontaminasyondan kaçınılmalıdır. 29

30 İdrar Örneklerinin Toplanması 2 İdrar miktarı en az 20 ml olmalıdır. Uçucu organik maddelerin (aseton, metanol) ölçümü için taze toplanan yaklaşık 2 ml spontan idrar örneği atılabilir bir şırınga ile kapaklı (bölmeli) cam bir tüpe aktarılır. Küçük tüpler saklama ve taşıma araçları olarak görev yapar ve laboratuvar tarafından temin edilir. 30

31 Tam kan ve plazma örneklerinin toplanması 1 Tam kan ve plazma analizleri için, antikoagülan eklenen venöz kan örnekleri gereklidir. Tüp çevirilerek koagülasyon önlenir Örnek alımı için atılabilir enjektör veya atılabilir kanül uygundur Monovette ve Vacutainer tüpleri yeterli miktarda antikoagülan (örneğin, K-EDTA) içerir. Bu özel kaplar analiz laboratuvarı tarafından temin edilir. Aynı zamanda transport ve saklama kapları olarak iş görürler 31

32 Tam kan ve plazma örneklerinin toplanması 2 Çoğu analiz için, 5 ml tam kan yeterlidir. Uçucu organik maddelerin (halojenize ve aromatik/alifatik hidrokarbonlar) ölçümü için yaklaşık 2 ml tam kan alındıktan hemen sonra kapaklı bir tüpe aktarılmalıdır. Ponksiyon yapılırken derinin dezenfeksiyonu için solvent içeren dezenfektanların kullanımından kaçınılmalıdır; Bunun yerine örneğin hidrojen peroksitin % 3 lük bir sulu solüsyonu ile deri dezenfekte edilebilir. 32

33 Tam kan ve plazma örneklerinin toplanması 3 Biyolojik materyalin saklama ve transportu analiz sonuçlarını in vitro olarak değiştirebilen faktörler minimumda tutulacak şekilde yürütülmelidir. Burda da, işyeri hekimi analiz laboratuvarının önerisini istemelidir. 33

34 Bir analiz laboratuvarının seçimi 1 Laboratuvar aşağıdakileri sağlamalıdır: Örnek alımı, transportu ve saklanması için uzman desteği Güncellenmiş analitik yöntemlerinin kullanılması Düzenli iç ve dış kalite kontrolü uygulaması Analiz sonuçlarının yorumlanmasında işyeri hekiminin desteklenmesi 34

35 Bir analiz laboratuvarının seçimi 2 Örnek alma, analiz ve değerlendirme tıbbi bakımın parçasıdır Tıbbi kalite kontrolüne tabidir. 35

36 Güvenilir yöntemler Biyolojik izlemeye yer veren rehberlerde, kanda ve idrarda biyolojik izleme parametrelerinin ölçümünde kullanılan güvenilir (analitik) yöntemler belirtilir. Bu yöntemlerin analitik güvenilirliği ve tekrarlanabilirliği test edilmiştir. 36

37 İş Sağlığında toksikolojik incelemelerin kalite kontrolü Toksikolojik analizleri (örneğin, kanda kurşun ölçümü) isteyen tıbbi değerlendirmesine laboratuvar sonuçlarını ekleyen işyeri hekimi, bunu yaptığında, analiz sonuçlarının doğruluğundaki sorumluluğu kabul ettiğinin farkında olmalıdır. Kullandığı laboratuvarın iç ve dış kalite kontrolünü yürüttüğünden emin olmalıdır. 37

38 Analiz sonuçlarının işyeri hekimi tarafından yorumlanması 1 İşyeri hekimi analiz sonuçlarını mesleki tıbbi ve çevresel eşik düzeyleri ile karşılaştırarak değerlendirir. Eşik değerleri: MAK (Müsaade edilebilir azami konsantrasyon) ve ESD (Eşik sınır değer) Listesinde bulunabilir 38

39 Analiz sonuçlarının işyeri hekimi tarafından yorumlanması 2 Bu değerlendirmede: Çalışma koşulları (yoğun fiziksel aktivite), Tehlikeli maddenin özellikleri (toksikokinetikleri) ve Bireysel özellikler (medikasyon, alkol alımı, sigara içme) potansiyel değişiklik yapan faktörler olarak göz önünde bulundurulmalıdır. Bazı vakalarda işyeri ile ilişkili olmayan kaynaklardan çevre maruziyetleri dikkate alınmalıdır (civa, arsenik). 39

40 Analiz sonuçlarının işyeri hekimi tarafından yorumlanması 3 Bir eşik düzeyinin aşılması genellikle çalışmada bir yasaklama ile sonuçlanmaz. Her bir kişisel vaka için ayrı ayrı karar verilmelidir. 40

41 Biyolojik izlem stratejisi ve prosedürü 1 Ölçümler arasında süreler; İşin fonksiyonuna ve Tehlikeli maddenin spesifik özelliklerine göre belirlenmiştir. Risk değerlendirmesinin sonuçları ve önceki Biyolojik izleme sonuçları dikkate alınmalıdır. Yasalar ve yönetmeliklerde belirtilen süreler göz önünde tutulmalıdır. Bir parametrenin tek bir analizi bir değerlendirme için her zaman yeterli olmayabilir Tekrarlayan ölçümler sonuçları doğrulamada gerekli olabilir. 41

42 Biyolojik izlem stratejisi ve prosedürü 2 Biyolojik izleme sonuçlarının aşağıdaki gibi uygulanması önerilmektedir: İşyeri hekimi Biyolojik izleme sonuçlarını değerlendirmesini ilgili çalışan ile görüşür Biyolojik izleme sonuçları mesleki tıbbi muayenelerinin dökümantasyonuna dahildir; Biyolojik izleme sonuçları 98/24/EC Konsey Direktifinde şart koşulduğu üzere, tıbbi gizlilik kurallarını gözeterek, risk değerlendirmesinde dikkate alınır; Eğer gerekliyse, koruyucu önlemler başlatılır. 42

43 İlk muayenelerde biyolojik izleme İşyerinde alınan maddeler genellikle birkaç haftayı aşmayan yarılanma ömrü ile kan ve idrar yoluyla atılır. Bu yüzden rehberlerde ilk muayenelerde biyolojik izleme planlanmamıştır. Ancak, belli koşullar altında klinisyen çalışanın bilinen veya şüphelenilen önceki bir maruziyetini belgelemek isteyebilir. 43