MOTİVASYON. Motivasyon (Güdüleme) nedir?

Transkript

1 MOTİVASYON 1 Motivasyon (Güdüleme) nedir? Harekete Geçirici BİR VEYA BİRDEN ÇOK İNSANI BELİRLİ BİR YÖNE VE AMACA DOĞRU DEVAMLI ŞEKİLDE HAREKETE GEÇİRMEK İÇİN YAPILAN ÇABALARIN TOPLAMIDIR. Hareketi Devam Ettirici Olumlu Yöne Yöneltici 2 1

2 Motivasyon Birisini bir şey yapmaya zorlayabilirsiniz, ama o kişiyi bu şeyi yapmak istemeye kesinlikle zorlayamazsınız. İstemek için gereken arzu içimizden gelir ve motivasyon da içten zevk almamızı sağlayan içten gelen en büyük güçtür. 3 Motivasyon Motivasyon kişisel bir olaydır. Birisini motive eden herhangi bir durum veya olay başkasını motive etmeyebilir. Motivasyon ancak insan davranışlarında gözlenebilir. Motivasyon olayı kişinin iş yapma, faaliyette bulunma, sonuç alma arzusu ile ilgilidir. Kişi işten iş kişiden etkilenmektedir. Yapılan iş, işi yapan kişi açısından değişik anlamlar taşımaktadır. Bunlar: İş in ekonomik değeri ve anlamı iş in sosyal statü, prestij değeri ve anlamı iş in psikolojik değeri ve anlamı 4 2

3 Motivasyon Teorileri... Motivasyon konusunda çeşitli teoriler ve modeller geliştirilmiştir. Bazıları kişilerin ihtiyaçlarının bir ifadesi olan motivlere, bazıları ise teşviklere ağırlık vermektedir.motivasyon teorilerini 2 ana grupta toplamak mümkün. 5 Motivasyon Teorileri... MOTİVASYON TEORİLERİ KAPSAM TEORİLERİ Maslow un ihtiyaçlar hiyerarşisi Herzberg Modeli Başarı güdüsü kuramı Locke nin bireysel amaçlar ve iş başarısı ilişkisi kuramı SÜREÇ TEORİLERİ Davranış şartlandırması yaklaşımı Bekleyiş teorileri Amaç teorisi Eşitlik teorisi 6 3

4 Maslow un İhtiyaçlar Hiyerarşisi... Yaratma ve Başarma Değer Ait Olma ve Sevgi Güvenlik Fizyolojik 7 Herzberg Modeli... Herzberg iş ortamında motive edici ve durum koruyucu (hijyenik) etmenleri ayırmıştır. MOTİVATÖRLER Başarı Tanınma İlerleme İşin Kendisi Sorumluluk Büyüme HİJYEN FAKTÖRLER Şirket Politikası Teknik Gözetim Kişilerarası İlişkiler Ücret iş Güvenliği Kişisel Yaşam Çalışma Koşulları Makam 8 4

5 Başarı Güdüsü Kuramı... Maslow un tersine güdülerin öğrenilmeyle kazanılabileceğini savunan bir kuramdır. Bu kuramın öncüsü ise McClellanddır. Savunduğu güdüler ise başarı, bağlılık ve güçlülük ihtiyaçlarıdır. Eğer bir insan zamanını nasıl daha iyi yaparım diye düşünmekle geçiriyorsa, başarı güdüsüne sahiptir. Erk (güç) güdüsü güçlü olan bir birey, güç ve otorite kaynaklarını genişletme, diğer insanları etki alanında tutma ve gücünü koruma türünde davranışlar gösterirler. Bağlanma güdüsü ise başka insanlarla ilişki kurma, gruba girme ve sosyal ilişkileri geliştirmeyi ifade eder. 9 McClelland a göre başarı motivini etkileyen etmenler şunlardır... Irk ve Çevre: iklimler ve insanların enerji düzeyleri Din:Yapılan araştırmalarda bireylerin başarı motivleri farklı dinlerde değişik çıkmıştır. Aile: Otoriter ailelerde bireylerin başarı motivlerinin yüksek çıkma olasığı düşüktür. Çocuk Yetiştirme Biçimleri 10 5

6 Locke un Bireysel Amaçlar ve İş Başarısı İlişkisi Kuramı Locke a göre iş görenlerin işteki başarılarının belirleyicisi olarak onların kişisel amaçları büyük önem taşımaktadır. Iş yerinde örgütsel amaçları gerçekleştirmeye yönelik davranışlar ve tepkiler kişilerin burada amaçlarına uygun algılama va yargılama süreçlerine bağlı olmaktadır. 11 Amaçların motivasyondaki rolleri... Birey tarafından belirlenen amacın açık ve seçik olması iş başarılarını arttırmaktadır. Birey tarafından belirlenen amaçların kolay olmaması onun iş yerinde daha arzulu ve istekli çalışmasını sağlayacak sonuç olarak verim artacaktır. Bireysel amaçlarla örgütsel amaçların çatışma derecesidir. 12 6

7 Davranış Şartlandırması Yaklaşımı Davranış Şartlandırması Yaklaşımı (Sonuçsal Koşullama) Birey arzulanan sonuçlara yol açan davranışları yineleme, arzulanmayan sonuçlara yol açan davranışları yinelememe eğilimindedir. 13 Davranış Şartlandırması Yaklaşımı Olumlu - olumsuz pekiştirme Ceza ve tükeniş Pekiştirme programları Davranış düzeltiminin uygulanması 14 7

8 Bekleyiş Modeli... Vroom tarafından geliştirilen bu modelde ortaya konulan güdülenme (motivasyon) kişinin aradığı değerlerle, belirli bir hareketin bu değerlere yol açma olasılığına ilişkin tahminin çarpımıdır. Arzulama Derecesi x Bekleyiş= Güdülenme Arzulama derecesi, bireyin çeşitli sonuçlar arasından belli bir sonucu seçme nedenini şiddetini yansıtır. Bireyin hedefe ulaşma isteğini ifade eder. Bekleyiş, bireyin belli bir davranışının belirli sonuçları olacağı hususundaki inancıngücünü ifade eder. 15 Bekleyiş Modeli... Arzulama Derecesi x Bekleyiş Güdüleme Eylem Sonuçlar Doyum 16 8

9 Amaç Teorisi... Edwin Locke tarafından ortaya konan bu modelde kişilerin belirlediği amaçların onların motivasyon derecelerini belirleyeceği savunulmuştur. 17 Eşitlik Teorisi... J. Stray Adams tarafından geliştirilen bu teoriye göre işgörenlerin iş ilişkilerinde eşit bir şekilde davranış görme arzusunda oldukları ve bu arzunun motivasyonu etkilediğidir. 18 9

10 Motivasyonu Artırmaya Yönelik Yöntemler Performansın tanımlanması Performansı kolaylaştırmak Performansı teşvik etmek İş planlaması 19 Motivasyonu Artırmaya Yönelik Yöntemler Performansın Tanımlanması Çalışanlardan beklenilenler belirlenir. Şirketin ve çalışılan bölümün amaç ve hedefleri çalışana açıklanarak ölçütler saptanır. Hedeflerin saptanması etkili bir performans geliştirme stratejisidir. Bu çalışanların ne yönde hareket edeceklerini belirleyerek, sorumluluklarının belirginleştirilmesine fırsat verir. Performansı Kolaylaştırmak Performansı etkileyen engeller elimine edilir

11 Motivasyonu Artırmaya Yönelik Yöntemler Performansı Teşvik Etmek Ödüllerin değeri Ödüllerin miktarı Ödüllerin zamanlaması Ödüllerin adil olması 21 Motivasyonu Artırmaya Yönelik Yöntemler İş planlaması Bir işin metotlarını, içeriğini ve ilişkilerini yeniden düzenlemek, daha uzmanlaşmış hale sokmak için yapılan çalışmalardır. Birbirine uygun işlerin birleştirilmesi Sonucu alınmış başarılı bir işe destek verilmesi Metotlarda çeşitlilik sağlanması Performansta geri bildirim olması Sorumluluk ve yetkilerin kullanımına olanak verilmesi İş planlaması kapsamında iş rotasyonu, iş genişletme ve iş zenginleştirme yapılmalıdır ve bunları motivasyon üzerinde önemli ölçüde etkisi olacağı unutulmamalıdır

12 Motivasyon Araçları... Etken iletişim Takdir etme Yükselme olanakları İş güvenliği Yeterli ve adil ücret sistemi Kararlara katılım Sorumluluk verme Yapılmaya değer bir iş olduğuna inandırma İşin ilginçleştirilmesi Kişisel güç ve etki sahibi olma 23 Motivasyon Araçları... Kendini gösterme ve yeteneklerini kullanabilme olanakları Eğitim olanakları Örgüt politikasının açıklığı Örgüt içi birimler arasındaki uyum Birimin kendine yeterliliği Çalışanlar arasındaki iyi arkadaş ilişkileri Yeni işe başlayanlara gösterilen ilgi Kişiliğe saygı Konut ve ulaşım olanakları Uygun çevresel koşullar 24 12

13 Motivasyon Araçları En önemli motivasyon faktörlerinden biri, insanın kendisini bir gruba ait hissetmesidir. 25 Başarı-Motivasyon ve Toplam Kalite İlişkisi... SİSTEM YÖNETİM BAŞARI İNSAN KLASİK YAKLAŞIM 26 13

14 Başarı-Motivasyon ve Toplam Kalite İlişkisi... SİSTEM YÖNETİM BAŞARI İNSAN TOPLAM KALİTE YAKLAŞIM 27 Başarı-Motivasyon ve Toplam Kalite İlişkisi... Insan öğesi sistemi geliştirmek için, yani yeni ürünler, pazarlar ve yöntemler yaratmak için ne gibi özelliklere sahip olmalıdır 28 14

15 Başarı-Motivasyon ve Toplam Kalite İlişkisi... Başarılı şirketlere bakıldığında başarı için temel öğenin yaratıcılık ve bunu sağlayan motivasyon olduğu görülmüştür. Ilginç sonuç Motivasyonu en fazla etkileyen unsur başarı. Oysa amaç başarıyı sağlamak olduğuna göre, bir çeşit yararlı döngü söz konusu. Yönetimin de bu dengeyi kurabilmesi ise iki yoldan olabilir. Doğrudan etki ve dolaylı etki. Toplam Kalite ise etkiyi sağlayan bir sistemdir. 29 İç Motivasyon 1. Kendiniz dahil her şey hakkında olumlu düşünün. Psikologlar, olumsuz düşüncelerin kişinin moralini, yaratıcılığını ve yaşama sevincini yok ettiğini ve gelişim potansiyelini büyük ölçüde sınırladığını kanıtlamışlardır. 2. Her zaman, yapabileceğinizin en iyisini yapın ve en iyiyi elde etmek için umutlu olun. Sürekli elinizden gelenin en iyisini yapmak en iyiyi bile daha iyi yapacaktır. 3. Sürekli amaçlarınıza odaklanın ve onları, gerçekleşmiş gibi aklınızda canlandırın

16 İç Motivasyon 4. İleriye bakın. Dün, geçip gitmiştir, dünün tüm sorunları da öyle. Yeni olan bugündür ve siz ararsanız fırsatlarla, mucizelerle doludur. 5. Amaçlarınızı gerçekleştirmek için gereken bedeli ödemeye istekli olun. Gerçekten arzuladığınız ve uğruna çalışmaya istekli olduğunuz her şeyi başarabilirsiniz. 6. Her şeyden önemlisi, kendinize inanın. İstediğiniz ne olursa olsun, bunu gerçekleştirebileceğinize inanın. Olumlu bir tutumla fırsatın kapısını aralarsınız. Motivasyon ile o fırsattan en iyi şekilde yararlanırsınız. 31 Motivasyon Güçleri COŞKUNUN GÜCÜ İYİ BİR BELLEĞİN GÜCÜ YARATICILIĞIN GÜCÜ BİLİNÇALTININ GÜCÜ 32 16

17 Motivasyonun Özellikleri Motivasyon kişisel ihtiyaçlar, istekler ve dürtülerden kaynaklanır ve kişiye bir davranışta bulunma isteği verir. Motivasyon bir amaca veya ödüle yöneliktir. Tatmin edilmiş bir ihtiyaç artık motivasyon aracı değildir. Bir davranışın bir çok motive edicisi olabilir. Motivasyon her zaman bilinçli ve gözlemlenebilen ihtiyaçlara yönelik olmaz, kişi farkında olmadan motive eden şeyler vardır. Motive olduğumuz zaman yaptığımız şey bizim motive olmadığımız zaman yapmadığımız şeydir. 33 Motivasyonun Yararları Çalışanların temel ekonomik ihtiyaçlarını karşılamaya olanak hazırlayacaktır. Çalışanların toplumsal ihtiyaçlarını (kültürel, çalışma saatleri, sosyal güvenlik, aile yardımları vb.) karşılamaya olanak hazırlayacaktır. Çalışanların egolarını tatmine (toplantılara katılma olanakları, danışılma olanakları, kararlara katılma olanakları vb.) yönelecektir. Çalışanların yeteneklerini geliştirecek önlemlerin araştırılmasına olanak hazırlayacaktır. İşletmelerin, çalışanların verimliliğine, toplumsal ve ekonomik refah koşullarının geliştirilmesine dönük bir rekabet ortamı içine girmelerine olanak hazırlayacaktır

18 Motivasyonun Yararları Bireylerin yaratıcılık ve önderlik niteliklerinin ortaya çıkmasına zemin hazırlayacaktır. Çalışanları, sağlanan motivasyon olanaklarından daha çok yararlanmaya yönelterek, kişilerarası olumlu rekabeti geliştirecektir. Motivasyon, çalışanların amaçları ile organizasyonun amaçlarını uyumlaştırmak için uygulanan tüm yöntemleri içerir. Motivasyon bir yandan işletmede verimliliğin yükselmesi, öte yandan ise çalışanların işletmeden bekledikleri doyumun artırılmasını amaçlar. 35 Kendini Motive Etmenin Yolu Kendinizi sağlam prensiplere bağlayın böylece gelip geçici manasız şeylerle amacınızdan başka bir tarafa çekilmezsiniz. Sonunda cevap vereceğiniz bir kişi vardır. O da sizsiniz. Hayatınızın kendi ellerinizde olduğunu kabul edin. Onu kurabilirsiniz de yıkabilirsiniz de. Hedefleriniz için zaman limitleri belirleyin. Asla vazgeçmeyin. Var olmak için bir hedef seçin. Ruhunuzu ve zihninizi besleyin. Herhangi bir yerden başlamak zorundasınız. Şimdi den ve burada dan daha iyi bir zaman ve yer yoktur. Sabırlı olun

19 Yöneticinizi Motive Etmek için; İsteklerinizi, patronunuzun ciddi bir şekilde ilgileneceği inancıyla sununuz. Ona güvenin. Kendisinden yardım istenmesinden memnun olacaktır. Patronunuzun mükemmel olmasını beklemeyin. Hatalarını nazikçe kabul edin. O da size aynı tavrı gösterecektir. Sürprizlerden kaçının. Eğer sizin dürüst olduğunuz bilinir, buna inanılırsa, sizinle çalışmak dört gözle beklenecektir. Eğer ona hayır demek zorunda kalırsanız, bunu, davranışınızın, hem kendi hem de iş için faydalı olacağına inandırarak yapın. Davranışınız yerinde ve öz olsun. Zamana değer verin. İşinizin dostu olun. Konuştuğunuzdan daha fazla dinleyin. 37 Müşterilerinizi Motive Etmek için; Günlük faaliyetlerinizle, taahhütlerinizi tam olarak yerine getiriniz. Alışveriş ortamını sonuna kadar takip edin ve samimi olun. Üretiminize inanın. Daima sözünüzde durun. Bir önceki müşterinizle olan problemi sonrakine taşımayın. Dakik olun. Müşterinizi dikkatle dinleyin

20 Çalışanınızı Motive Etmek için; Onu dinleyin. Sevdiğinizi hissettirin. Güvenin. Onunla ilgili konularda görüşünü alın. Ona inanın. Yaptığı iş için imkan, mekan ve zaman verin. Teşekkür ve takdir edin. Yapılan bir hata veya yanlışlıkta hüküm vermeden önce onu dinleyin, iyi niyetle ve hoşgörü ile yaklaşın. Yapılacak işlerle ilgili emir veren değil yardım eden, destek olan, rehberlik eden olun. Yaptığı işi geliştirmesine, kendini geliştirmesine, ve yerine insan yetiştirmesine imkan tanıyın. Yaptığı işin bir takım işi olduğuna inandırın ve sizi de bu takımın bir üyesi olarak görmesini sağlayın. 39 Motivasyon Örnekleri Belirli aralıklarla kokteyl/şirket yemeği düzenlenmesi, Piknik / gezi / spor karşılaşmaları yoluyla çalışanların bir araya getirilmesi, Şirket bülteni ve duyuru panoları ile çalışanlar ve şirket hakkında bilgi verilmesi, Çalışanların önemli günlerinin hatırlanması, iyi ve kötü gününde yanında olunması, Ofis/çalışma ekipmanlarının tamam olması, temiz ve düzenli çalışma ortamı sağlanması, vb. Yukarıdaki örnekleri çoğaltmak mümkündür. Bu faaliyetlerdeki temel ilkeler, çalışanlarla iyi iletişim kurulması ve çalışana saygıdır. Kuşkusuz bu konuda yapılacak tüm faaliyetler kaynağını, şirketin insan kaynakları politikasında belirtilen ilke ve değerlerde bulacaktır

21 YÜKSEK MOTİVASYON Tüm çalışanların gülümseyen bakışları Ekibe ve müşterilere içtenlikle yardımcı olma Sorumluluk alma ve paylaşma isteği Çalışanlar arasında sağlıklı bir iletişim Katılım ve işbirliği Problem çözümünde işbirliği Birbirine pozitif yaklaşma ve işbirliği Olumlu bakış açısı Sevgi ve saygı İşe kanalize olma ve başarıyı paylaşma İşe isteyerek gelme DÜŞÜK MOTİVASYON Asık suratlar Birbirini engelleme İşten kaçma, birbirine sorumluluk atma Hiyerarşi, gerginlik, yapay iletişim Yardımdan kaçınma Gereksiz problemler yaratma Her konunun olumsuz yönlerini görmek Nedensiz çatışmalar Mesai bitse de gitsek düşüncesi İşe gelirken isteksizlik 21

22 Çalışanların Sıralaması Yöneticilerin Sıralaması MOTİVASYON FAKTÖRLERİ 1 İlgi çekici bir iş 5 2 Yapılan İşin Takdir Edilmesi 8 3 Kararlara Katılma 10 4 İş Güvencesi 2 5 İyi Bir Ücret 1 6 Terfi ve Yükselme İmkanları 3 7 İyi Çalışma Koşulları 4 8 Yönetici Personel İlişkileri 6 9 Olumlu Disiplin 7 10 Kişisel Sorunlara Yaklaşım 9 İNSANIN 3 TEMEL İHTİYACI (David McClelland 1961) 1. BAŞARI İHTİYACI 2. GÜÇ KAZANMA İHTİYACI 3. SOSYAL İLİŞKİ İHTİYACI 22

23 BAĞLILIK ve MOTİVASYON (33 Ülke, 19,840 kişi) Çalışılan organizasyona bağlılık ile motivasyon arasında doğru orantı mevcut. Yaş ve çalışma süresi arttıkça bağlılık ve buna bağlı olarak motivasyon artıyor. Kariyer ve kendini geliştirme olanakları az ise; bağlılık ve motivasyon seviyesi düşüyor. Kadınların erkek çalışanlara kıyasla bağlılık seviyeleri daha yüksek. Kaynak: BAĞLILIK ve MOTİVASYON (33 Ülke, 19,840 kişi) Eğitim düzeyi yükseldikçe bağlılık seviyesi azalıyor. Doğu kültürlerinde ortalama bağlılık seviyeleri batı kültürlerine kıyasla daha düşük (% 62 - % 51). İsrail, Hollanda ve Yeni Zelanda en yüksek, Bulgaristan, Japonya ve Kore en düşük bağlılık oranı tespit edilen ülkeler. Türkiye 33 ülke arasında orta üst dilimde yer alıyor (% 56). Kaynak: 23

24 BAĞLILIK ve MOTİVASYON Mutluyum... % 86 % 11 İşim yaşamdan doyum almamı sağlıyor. % 78 Hayatımda istediğim önemli şeyleri elde ediyorum. % 53 % 15 % 13 Yaşam koşullarım son derece iyi.... % 44 % 9 : İşyerine bağlılık hissedenler : İşyerine bağlılık hissetmeyenler MOTİVASYON ÖDÜL CEZA 24

25 İÇ MOTİVASYON M O T İ V A S Y O N DIŞ MOTİVASYON ARAÇLARI İÇ DIŞ % 50 % 50 MÜKEMMEL ETKİLİ UZUN SÜRMEZ FELAKET 25

26 TÜRKİYE DE ÇALIŞANLAR TARAFINDAN EN ÇOK TERCİH EDİLEN ÖZENDİRME (MOTİVASYON) ARAÇLARI 1. Kararlara katılma 2. Takdir edilme ve övgü 3. İyi iş arkadaşlığı 4. Eğitim ve geliştirme 5. Önemseme ve değer verilme 6. Daha fazla sorumluluk alma 7. Önemli toplantı ve konferanslara katılma 8. Daha iyi ücret TÜRKİYE DE ÇALIŞANLAR TARAFINDAN EN ÇOK TERCİH EDİLEN ÖZENDİRME (MOTİVASYON) ARAÇLARI 9. Terfi 10. Şirketeortakolma 11. Üstlerin yapılan iş hakkında geri-beslemevermesi 12. Şirket karından temettü alma 13. Daha uygun çalışma koşulları 14. Daha hoşlanılacak iş 15. Esnek çalışma saatleri Kaynak : EREN, Erol : Ödüllendirmede Yeni Düşünce Boyutları, 8. Yönetim-Organizasyon Kongresi Bildiri Kitabı, Mayıs 2000, s

27 YÖNETİCİLERİN, ÇALIŞANLARIN MORALİNİ OLUMSUZ YÖNDE ETKİLEYEN EN ÇOK YAPTIKLARI HATALAR 1. ÇALIŞANI BAŞKALARININ ÖNÜNDE ELEŞTİRMEK % DÜRÜST OLMAMAK % BAŞKALARININ YAPTIKLARI İŞİN KAYMAĞINI YEMEK % ULAŞILMASI ZOR OLMAK (BEING INACCESSABLE) % ADAM KAYIRMAK (PLAYING FAVORITES) % 7 (Başkalarının kendilerini gerçekleştirmesine yardım etmek) ÜSTÜNLÜK SINIRSIZLIK KENDİNİ GERÇEKLEŞTİRME (Güzellik, formda olma) ESTETİK İHTİYAÇLAR (Bilgi, anlam, farkındalık) BİLİŞSEL İHTİYAÇLAR SAYGINLIK SEVGİ & AİT OLMA GÜVENLİK FİZYOLOJİK Kaynak: Alan Chapman, Texas Üniversitesi, Milliyet, Kariyerim Eki, 7 Ağustos

28 Sonuç Çalışanlar kalpsiz bir makine topluluğu değildir. İşinin ilk günlerinde çoğu insan motive olmuştur. Çalışanları içten gelen bir istekle örgüt amaçlarını gerçekleştirme yönünde davranmaya özendirme, yöneticilerin en başta gelen görevleri olarak kabul edilince, bunların iş gören hakkındaki varsayımlarının önemi kendiliğinden ortaya çıkar. Çalışanların motivasyonunu arttırarak, onların performansını, verimini ve işten duydukları tatminini arttırabilirsiniz. Yöneticinin astlarını güdüleme işi bu kimselere tam tatmin sağlayan davranışları geliştirmekle sağlanır