ISBN (Basılı) ISBN (Elektronik) Tel : (212) Faks : (212) E-posta : ito.yayin@ito.org.

Transkript

1

2

3 Copyright İTO (İstanbul Ticaret Odası) Tüm haklar saklıdır. Bu yayının önceden yazılı izni olmaksızın mekanik olarak, fotokopi yoluyla veya herhangi bir şekilde çoğaltılamaz. Eserin bazı bölümleri veya paragrafları, sadece araştırma veya özel çalışmalar amacıyla, yazarın adı ve İTO belirtilmele suretiyle kullanılabilir. ISBN (Basılı) ISBN (Elektronik) İTO ÇAGRI MERKEZi Tel: (212) 444 O 486 İTO yayınlan için ayrıntılı bilgi Bilgi ve Doküman Yönetimi Şubesi Dokümantasyon Servisi 'nden alınabilir. Tel : (212) Faks : (212) E-posta : ito.yayin@ito.org.tr İnternet : Odamız yayıniarına tam metin ve ücretsiz olarak internetten ulaşabilirsiniz. YAYINA HAZIRLIK, BASKI, CİLT G.M. Matbaacılık ve TicaretA.Ş. Tel: (212) Faks: (212) tr

4

5 Doç. Dr. Hülya UGUR TANRlÖVER Doç. Dr. Hülya Uğur Tannöver, Galatasaray Üniversitesi, İletişim Fakültesi, Sinema Ana Bilim Dalı Başkanı, Medya Çalışmaları Araştırma ve Uygulama Merkezi (MEDİAR) Müdürü. Film kuramlan, sinema ve televizyon sosyolojisi, izleyici alımlama kurarnlan ve toplumsal cinsiyet çalışmalan alanında araştırmalar yapmaktadır. Türkiye' de film endüstrisi, televizyon kültürü, medya ve sinemada kadınların temsili gibi alanlarda çok sayıda bilimsel yayını vardır. Akademik çalışmalarının yanı sıra, gerek sinema, gerek televizyon alanında danışmanlık, sunuculuk gibi etkinliklerde de bulunan Uğur Tannöver, toplumda özellikle de medya ve sinemada cinsiyetçilikle mücadele alanında da aktif olarak çalışmaktadır. Ayrıntılı bilgi ıçın bkz. / tr

6 ı. 2. Fı"" '-" y.ıı..uu.ı...,..,,...,..., ı ı L'<ı.a.uLııı._..._,...,..., i:-<=>11'>>'!71rrun.n '<l'l'<llrjlcjuı.ıfı''j..i.j...lj. nin...,'""'".,.,.,,.,,.,.,,,,.,,,,,,,.,,,..,,, TV.... TRT

7 7.3. Gündüz kuşağı "kadın" programlan Haber ve tartışma programları Televizyon yayınlarının başlıca fınans kaynağı: Reklamlar ve sponsorluk... 7 ı 9. Televizyon izleme pratikleri ve izleyici özellikleri ı O. Televizyon yayıncılığında hedefler ve beklentiler Kaynakça Diğer... ıo2

8

9 Bu çalışma; Türkiye'nin sosyal, ekonomik ve kültürel yapısındaki değişimierin izlenmesini, Türk Televizyon yayıncılığı hakkında araştırma yapacak kişilere, kültürel politika belirleyecek uzmanlara ve özellikle Türk yapımcılarla iş yapmak isteyen yabancı yapımcılara kaynak teşkil etmek ve bu konuda yapılacak girişimleri geliştirmek için hazırlanmıştır. Bu itibarla, stratejik bir endüstri olan sinema sektörüyle beraber değerlendirilmesi gereken Türk Televizyon Yayıncılığı'nın başlangıcından günümüze gelişimini gösteren "Türkiye' de Televizyon Yayıncılığı" isimli bu yayınımızın, üyelerimize, ilgili kişi ve kuruluşlara faydalı olmasını dil er, çalışmayı Odamız adına gerçekleştiren Doç. Dr. Hülya Uğur Tanrıöver ve ekibine teşekkür ederim. Cengiz ERSUN Genel Sekreter

10

11 Türkiye' de sadece televizyon değil aynı zamanda da film endüstrisinin önemli bir bileşeni haline gelen yerli diziler, bugün toplumun temel ortak değerlerinden biridir. Bu yapımlar giderek daha yoğun bir biçimde farklı ülkelere ihraç edilmekte, Türkiye'nin bu bağlamda bir dönemin Brezilya'sı olduğu yönünde yorumlar yapılmaktadır. Dışsatımı gerçekleşen televizyon yapımıarı yalnızca diziler değildir. Birçok özgün reality show ya da yanşma formatı da Türkiye'deki başanlarını İtalya'dan Çin'e çok sayıda ülkede sürdürmektedir. İstanbul Ticaret Odası, ülkemiz açısından kilit nitelikli sektörlere verdiği önemle, televizyon yayıncılığı konusunda ihtiyaç duyulan bu çalışmayı destekleyerek bu alanın gelişim ve tanıtımına ciddi bir katkıda bulunmaktadır. Araştırmamızın kısa sürede tamamlanmasında Galatasaray Üniversitesi İletişim Fakültesi'nden Dr. Ayşe Toy Par ve Ar. Gör. Ece Vitrinel'in yoğun katkılan ve aynı üniversite ve fakülteden Ar. Gör. Barış Kara'nın desteklerini de anımsatmak isteriz. Onlara ve çalışmanın İngilizce çevirisini gerçekleştiren Sn. Mü ge Özen, Sn. Zafer Çel er ve Sn. Hatice Bakanlar' a bu katkılarından dolayı teşekkür ederiz. Genel bir görünüm sunma ve değinilen konularda mevcut literatür ve kaynaklardan bazılarını paylaşma amacı taşıyan bu çalışmamız, tanımı gereği, betiınseldir. Alana ilişkin özgün verilerin üretilebilmesi için şüphesiz yeni ve daha kapsamlı çalışmaların yapılması yararlı olacaktır. Doç. UGUR TANRlÖVER

12

13 12 İSTANBUL TİCARET ODASI Türkiye' de televizyon yayıncılığının ilk yılları, tıpkı ülkede bu gırışımı destekleyen ve uygulayanların örnek aldıklan BBC modelinde olduğu gibi, kamu yayıncılığının damgasını taşır. Başlıca amaç, bu yeni teknoloji sayesinde topluma sesli, görüntülü haberler, eğitici-öğretici içerikler sunmaktır. Kamu hizmetini ön planda tutan bu yaklaşımda, televizyon yayınlannın özerk bir kurum tarafından ve siyasal anlamda tarafsız bir biçimde yürütülmesi esastır. Ancak, aşağıda Türkiye televizyon tarihinin önemli anlarının aktanldığı tabloda da görüleceği üzere Türkiye Radyo Televizyon Kurumu'nun (TRT) özerklik ilkesi, 1971 yılında, bir başka askeri müdahale sonrasında kaldırılmış, sadece tarafsızlık ilkesi korunmuştur. Televizyonun gerçek anlamda izleyiciyle buluştuğu 70'li yıllar, aynı zamanda da tek kanallı bir sistemin kamu tekeli doğrultusunda içerik ürettiği bir dönemdir. Yayın saatleri artmış, haftanın her günü ya yına geçilmi ş, tüm Türkiye'ye ulaşmak hedeflenmiş olmakla birlikte, teknik ve sosyo-ekonomik sorunlar nedeniyle henüz tam anlamıyla yaygın bir erişim sağlanamamıştır. Ancak sosyolojik açıdan baktığımızda, her evde televizyon olmasa bile, neredeyse herkesin henüz bu yıllarda bile televizyon izleyicisi olduğu, yaklaşık 40 yıl sonra, yani günümüzde oluşacak "televizyon kültürü"nün ilk tohumlannın atılmaya başlandığı görülür. İlk yıllanndan itibaren toplumun bu medyaya olan ilgisi, aslında kendisinden önceki görsel kültür ürünlerine, özellikle de sinema filmlerine duyulan sevgiyle açıklanabilir. Nitekim sinemanın "altın çağı" olarak nitelenen dönemin ardından televizyonda da izleyicinin özellikle dramalara ilgi duyması bu iki mecra arasındaki geçişkenliğin ve günümüzde televizyon dizilerinin başlı başına bir "toplumsal olgu"ya dönüşmesinin güçlü ipuçlarıdır. Televizyon, ilk yıllarında, yoğun bir toplumsaliaşmaya da aracı olmuştur. Evlerde donanım düzeyinin düşük olduğu zamanlarda, önemli programların yayınlandığı günlerde, televizyon sahibi olan ailelere ınisafirliğe gitmek ve söz konusu programı onlarla birlikte izlemek yaygın bir davranış biçimidir. "Tele misafirlik" beraberinde, programlar üzerine yapılan yorumları, ekranda ele

14 TÜRKİYE'DE TELEViZYON YA YINCILIGI 'li yıllar, gelişme gösterdiği, uygulanan sınırlamaların dönemdir. 12 darbesi sonrası, askeri iktidar televizyonun kitleler olduğu fikrinden hareketle, yayınları sıkı siyasal denetime tabi tutmuş, sansür ekranda yasak sözcük listeleri kadar gitmiştir. siyasal denetim, ideolojik bir boyut da içerdiğinden, öngördüğü biçimde ve eğlendirmesi gerektiği ve

15 ı 4 İSTANBUL TİCARET ODASI "arabesk" 3, sinemalarda büyük beğeni toplamasına karşın, argo kullanıldığı için uygun görülmeyen popüler komedi filmleri yasaklanan programlar arasında yer almıştır. Aşağıda ilgili bölümde de göreceğimiz üzere, askeri darbe döneminin ardından normalleşme sürecine giren ve liberal ekonominin yerleşmesi yönünde adımlar atan Özal hükümetleri döneminde, televizyon yayıncılığı alanında hukuksal düzenlemeler başlatıldı. Kamu tekelinin sürdüğü bu dönemde, TRT sırasıyla önce ikinci bir kanalı, sonra da Güney Doğu bölgelerine yönelik yerel amaçlı üçüncü bir kanalı yayına soktu. Ancak izleyicilerin televizyondan beklentilerinin TRT tarafından yeterince karşılarramadığı açıktı. Türkiye'nin ilk özel (ticari) televizyonu Magic Box-Star ı 990 yılında, yasal olmamakla birlikte, Türkiye sınırları dışından, uydu teknolojisi sayesinde yayına başladı. Yayın konusunda ülkede mevcut hukuksal yapıya tabi olmayan bu yeni kanal, sunduğu farklı program seçenekleriyle kısa zamanda ilgi odağı oldu. Kamu tekelindeki 30 yıldan sonra televizyon, özel girişimcilerin ayrıcalıklı alanlarından birini oluşturdu. Öyle ki ı 990'ların başında, birkaç yıl içinde Türkiye 1 O yeni özel kanalla tanıştı, kanallar arası rekabet, bir yandan yeni format ve içerik arayışlarını beslerken, öte yandan da reklam, hatta genel olarak iletişim sektörüne ivme kazandırdı. Bu fiili (de facto) durum, televizyon alanında yasal düzenlemeleri gündeme getirdi. ı 993 'te yapılan anayasa değişikliği ile radyo ve televizyon yayınları üzerindeki kamu tekeli kaldırıldı ve ı 994 yılında "Radyo ve Televizyon Kuruluşlan ve Yayınları Hakkında Kanun" (Mülga 3984 sayılı) yürürlüğe girdi. Bu kanunun yürürlüğe girmesiyle birlikte, ülke çapında radyo-televizyon Arabesk müzik konusunda sosyolojik bir çalışma için bkz. Meral Özbek, "Arabesk Culture: A Case of Modemization and Popular Identity", in Rethinking Modernity and National Identity in Turkey, Sibel Bozdoğan and Reşat Kasaba (eds.), Chapter 12, University of Michigan Press,

16 TÜRKİYE'DE TELEViZYON YA YINCILIGI ve Üst Yıl 1981 İlk renkli televizyon yayını (yılbaşı gecesi) yapıldı TR T 2 yayma başladı TRT 3 ve ilk bölgesel amaçlı kanal TRT GAP yayma başladı O yeni ticari kanal (genel) yayma başladı Radyo-televizyon yayınlan üzerinde kamu tekelini kaldıran Anayasa ' ""'t':ıı.,ınıı,ı:,ı kabul edildi.

17

18

19 18 İSTANBUL TİCARET ODASI Türkiye Nüfusunun Kültürel Etkinliklere Ayırdıkiarı Aylık Süre Oranı (Saat) 87,4 86,588,4 Topl am Erkek K a d ı n 0,70,70,7 1,3 1,11,5 0,60,60,5 1,41,41, ,4 0,60,50,7 0,30,20,4 Sinema Radyo Televizyon Video Müzik Vazılı medya Müzik ve Diğer dinleme ve ve kitap sahne kültürel kaydetme sanatları alanlar gösterisi Kaynak: TÜİK (2006), Bugün Türkiye televizyon yayıncılığının hem kuruluş sayısı hem de çeşitlilik açısından en parlak olduğu ülkelerden biri konumundadır. Farklı teknolojik donanımla ve erişim ağı ulusal ya da lokal toplam 475 adet televizyon kanalı bulunmaktadır. Tablo 2- Türkiye'de yayın yapan televizyon kuruluşu sayısı Özellik Sayı Ulusal Bölgesel ~ Yerel 210 Kabiolu 78 Uydu ~~ 148 TOPLAM 475 Kaynak: Şüphesiz bu toplarnın içinde en önemli pay "yerel" yayın yapan kuruluşlara aittir. Ancak, Sözeri ve Güney'in de altını çizdikleri gibi 5 günümüzde lisansları Ceren Sözeri, Zeynep Güney, Türkiye 'de Medyanın Ekonomi Politiği: Sektör Analizi, TESEV Yayınları, 20 ll.

20 TÜRKİYE'DE TELEVİZYON YA YINCILIÖI "yerel" de olsa bu kanalların yayınları, teknolojinin olanakları sayesinde çok daha geniş kapsama alanlarına yayılmakta, eskiden bu "ulusal/bölgesel/yerel" yitirmektedir. Türkiye'de yeni teknolojilerin da hızla artmaktadır. Internet World Stats verilerine göre Türkiye'de nüfusun% kullanmaktadır ve 2010 Hanehalkı Bilişim Teknolojileri Kullanım Araştırması'nın sonuçlarına göre, hanelerinerişim oranı%.6'dır. doğrultuda de yukarıdaki "kanal" genişlemesine katkıda olduğu söylenebilir. Bu ayrıntılar aşağıda ilgili bölümde aktarılmaktadır. orta dereceli okulların, yapmadığı mesai saatlerini kapsayacak biçimde tam gün öğretim ve

21 20 İSTANBUL TİCARET ODASI yolu denemeye itmektedir. Reklamverenleri ikna etıne yüksekliği, kanalların en birincil kozudur. sürecinde izlenme Türkiye'de televizyon izlenme payları, 1990'lardan, yani ticari televizyonların yayına geçip kanal sayısının arttığı ilk yıllardan itibaren, elektronik "izleyici ölçüm" sistemiyle yapılmaktadır yılına kadar bu sistemin uygulandığı araştırma AGB (Anadolu Piyasa Araştırmalan Şirketi A.Ş.) firması tarafından gerçekleştirilmiştir. Türkiye genelinde 2500 hanede yaklaşık izleyiciölçer cihazıyla çalışan ve bu hanerlerde yaşayan kişilerin televizyon izleme alışkanlıklanndan hareketle, 5 yaş üzeri Türkiye nüfusuna ilişkin projeksiyon yapan sistem ortak (syndicated) bir araştırma modelidir ve bu sisteme üye olan kuruluşlar tarafından finanse edilerek, ayrıntılı verileri finansörlerin kullanımına sunulmaktadır. Gerek uygulanım biçimi (teknik zorluklar, panele dahil ailelerin seçilme kriterleri), gerek sonuçlann sunumunda kullanılan bazı kategoriler (özellikle de sosyo-ekonomik sınıflar), zaman zaman da etik sorgulamalar (panele katılanlara hediye biçiminde maddi yarar sağlanması) nedeniyle bu ölçüm uygulaması eleştirilmektedir. 6 Bu eleştiriler sonucu, televizyon yayıncılan, reklam kuruluşları ve reklamverenler tarafından 1992 yılında "Televizyon İzleme ve Araştırma Komitesi" adıyla kurulmuş olan TİAK 7 (Televizyon İzleme Araştırmaları A.Ş), 2010 yılında söz konusu ölçümleme için bir ihale açılmasını uygun görmüştür. 20 ll itibariyle izleyici ölçümleri ihaleyi kazanan TNS PİAR şirketi tarafından yapılmaktadır. Ancak, uzun süredir mevcut izleyici ölçüm sistemini eleştiren TRT, TİAK'ın da yapısının hukuki s tandartlara uymadığını belirterek 201 O yılında sistemden çıktığını ilan etmiştir. Aynı yıl, TRT yeni bir ölçüm sisteminin uygulanması için açtığı ihale sonucu görevi SBT Analiz adlı şirkete vermiştir 8. Böylece günümüzde iki ayrı kuruluş izleyici ölçümleri yapmakta; sonuçlan ise yer yer önemli farklan ortaya çıkarmaktadır. Bu ve benzeri eleştiriler Türkiye'ye özgü değildir. Ölçürolerne yöntemlerinin genel bir sunurnu ve Avrupa örnekleri üzerine bir çalışma olarak bkz. Jean-Michel Brignier vd., Mesurer l 'audience des medias, Ed. Dunod, Paris, http ://www. tiak. com. tr Ayrıntılı tanıtıcı bilgi için bkz.

22 TÜRKİYE'DE TELEViZYON YAYINCILIGI Kanallar D 48.8 SHOW TV ATV STAR 29.0 üzerindedir. Tablo Kanallar SHOW TV STAR %

23 22 İSTANBUL TİCARET ODASI RTÜK'ün çalışmasında deneklere tek bir kanal izlemek zorunda kalsalardı hangisini tercih edecekleri yönünde bir soru yöneltilmiştir. Ortaya çıkan sonuç ilk iki sıranın değişmediğini, ancak ilginç bir biçimde üçüncü sırada TR T kanallarının dile getirildiğini göstermektedir. 9 Tablo 5 - Tek bir kanal izieyecek olsanız hangisini tercih ederdiniz? Kanallar % SHOWTV 17.3 Kaynak: Televizyon İzleme Eğilimleri Araştırması-2, Şubat 2009, RTÜK Yayın Teknolojileri Türkiye'de televizyon yayıncılığı yakın zamana kadar analog formatta karasal ortamda veya kablolu olarak, dijital formatta ise uydudan gerçekleştirilmekteydi. Şubat 2006'da Ankara, İstanbul ve İzmir'de deneme yayınıanna başlanan karasal sayısal yayıncılık, 2008 'de ise pilot bölgelerde başlayan sayısal kablolu yayın ve yine aynı sene başlayan IPTV çalışmaları Türkiye' de televizyon yayıncılığının teknik altyapısını dönüştürmeye başlamıştır.. Karasal Yayıncılık Türkiye'de karasal yayıncılık 1994 tarihli 3984 sayılı Radyo ve Televizyon Üst Kurulu Kanununun geçici altıncı maddesi kapsamında yerel, bölgesel veya ulusal lisans tiplerine göre ve analog formatta yapılmakta idi sayılı yeni RTÜK Kanunu ise karasal analog yayını sona erdirmek üzere gerekli çerçeveyi Ancak TRT'nin çok sayıda kanalının tek bir birime indirgenerek diğer tekil kanallada karşılaştırılması metodolajik olarak tartışılabilecek bir yorumdur.

24 TÜRKİYE'DE TELEViZYON YAYINCILIGI çızmış ve belirlemiş tir. 3 Mart 20 ll yürürlüğe giren bu Kanuna göre; Kanunun yayım itibaren en geç iki içinde Üst Kurulca lisanslannın amacıyla sıralama ihalesinde karasal sayısal ""'""rnrr..-- multipleks kapasitesi 10 tahsisine bir VVJ.UJU..."J''"' (ihaledeki sıralan ve analog kanal bedellerini süreyle sayısal yanı sıra analog yayını "'"".u_...._.._'"'.'"'""~l... fakat tahsisi müteakip en geç yıllık süre üzere 8 üzerinden başlattığı kablolu yayıncılıkta sayısala geçiş süreci başlamıştır. Çanak anten gerektirmeyen, Kablo altyapısını kullanan bu dijital şu an 115'i olmak üzere yer U.LJ..L.LU.JL>.."'U 'U-.U. lo ll sayılı RTÜK Kanununun üçüncü maddesine göre "multipleks", çok sayıda karasal yayın hizmetinin bir veya birden çok sinyal haline gelecek şekilde birleştirilmesi yöntemini, "multipleks kapasitesi" ise VHF, UHF veya FM radyo frekans bantlannda, karasal televizyon veya radyo yayınları için kullanılan multipleksin içinden bir sayısal yayının iletimi için ayrılan kapasiteyi ifade etmektedir. Ceren Sözeri, RTÜK 2b53ab31515b

25 24 İSTANBUL TİCARET ODASI Yayıncıhğı Türkiye'de 1984 yılında TRT'nin canlı yayını ile başlayan uydudan yayın hizmeti 2004 yılında Türk Telekom' dan ayrılarak, Kablo TV gibi, Türksat A.Ş.'ye devredilmiştir. Uydu üzerinden yayın formatı başlangıçta analogdur, 1997' den itibaren ise kanallar sayısal ya yına geçmeye başlamışlardır ve 2005 yılında tüm kanallann sayısala geçiş süreci tamamlanmıştır. 14 Türksat'ın aktif uydu filosu Türksat 3A ve Türksat 2A uydulanndan oluşmaktadır. Sadece uydu üzerinden yayın yapan kanal sayısı 148 'dir. 15 Ücretli dijital platformların kurulması ve futbol maçlarının yayın haklarını alarak büyümeleri uydu yayıncılığına olan ilgiyi arttırmıştır yılında kurulan Çukurova Grubu'na bağlı sayısal yayıncılık platformu Digiturk'ün yaklaşık 2 milyon 200 bin, 2007'de Doğan Grubu'nun hizmete soktuğu D Smart'ın ise 1 milyon 200 bin abonesi vardır. 16 RTÜK'ün Şubat 2009 tarihli Televizyon İzleme Eğilimleri Araştırmasına katılan denekierin %1.6'sı televizyon yayınlarını dijital platformlar üzerinden izlediklerini belirtmişlerdir. 17 Nielsen'in 2010 TV Yıllığı kapsamında yaptığı araştırmanın hanelerdeki TV ortamına ilişkin verileri de; karasal yayıncılığın sayısala geçmekte geç kaldığı, kablolu yayıncılığın ise belli şehir merkezlerine ulaşabildiği bir ortamda, ücretli sayısal platformları da kapsayan uydu üzerinden dijital yayının giderek daha çok tercih edildiğini ortaya koymaktadır. Araştırmaya göre son T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı, Dokuzuncu Kalkınma Planı, "Bilgi ve İletişim Teknolojileri Özel ihtisas Komisyonu- Yayıncılık Alt Komisyon Raporu", Ankara gov.tr/docübjects/download/320 1/oik696.pdf RTÜK Başkanı Prof. Dr. Davut Dursun'un açıklaması: 2b53ab31515b Ceren Sözeri, Zeynep Güney, agy. RTÜK, "Televizyon İzleme Eğilimleri Araştırrnası-2", Şubat

26 TÜRKİYE'DE TELEViZYON YA YINCILIGI ll TV Yılhğı "Nielsen TV Yıllığı Hanelerde Sahiplik ve Alma Şekilleri" 1 smgconnected. com/tv-yilligi hanelerde-sahiplik-ve-yayin-alma-sekilleri hanede birden fazla yayın alma hem kablolu, hem oranlar %1 00 'ü U\'U"HU'-'UU"U. bölümde '"'-UH:tHJ"«O<U

27 26 İSTANBUL TİCARET ODASI Ev' in sunduğu üç üyelik paketinden birini alabilmenin iki ön koşulu TTNET internet aboneliğine ve 7 Mbit'in üzerinde bir bağlantı hızına sahip olmaktır. RTÜK, IPTV konusunda yasal mevzuat çalışmasını Temmuz 2010'da tamamlamış ve IPTV platformunun işletmesiyle ilgili 21 maddeden oluşan yönetmelik 17 Temmuz 2010'da Resmi Gazete'de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Amerika ve Avrupa'da 2000'li yılların başında yaygınlaşmaya başlayan IPTV alanında Türkiye'nin geç kalması fiber optik altyapının Amerika ve Avrupa ülkelerine kıyasla yetersiz olması ve genişbant internet aboneliğinin hızlı fakat geç gelişmesi ve pahalı olması ile doğrudan ilintilidir. Şehir merkezlerinde yoğun çanak ve çatı anten kullanımı da gecikmede rol oynayan bir diğer faktördür. Büyük şehirlerdeki an ten kirliliğin önlenmesi için Paris 'te uygulanan projenin bir benzeri TTNET tarafından Belediye ve Valilik ile birlikte UNESCO'nun koruma altına aldığı Mardin'de başlatılmıştır. Proje tamamlandığında Mardin' deki tüm antenler kalkacak, televizyon yayınları IPTV platformu üzerinden izlenıneye başlanacaktır. Türkiye' deki bu tek IPTV platformunun yanı sıra hemen hemen tüm ulusal televizyon kanallannın canlı olarak izlenebildikleri ve eski programlarını kullanıcılarına ücretsiz sunduklan Web Televizyonlarını yayına soktukları ve Digiturk gibi uydu üzerinden yayın yapan sayısal platformların da hibrid IPTV modellerine yöneldikleri (uydu ile HD ve SD yayınlar, internet üzerinden VOD) not edilmelidir.

28 çerçevede yürütülmüştür. Bu 1980 döneminde hissedilmiştir yılında... ~...,._,_......,... tanımına göre ve televizyon faaliyetlerini... w..,...,a.....,... ~ -'-' '""'..."' '"'-' bir kişiliğidil görmüş, meslekleriyle ilgili konularda kamu en az on yıl süreyle deneyime ve kişiler oluşur. arasından ve yıllık yüksek öğrenim veya özel olma niteliğine sahip, otuz yaşını doldurmuş Millet Meclisince seçilen

29 28 İSTANBUL TİCARET ODASI yıldır. Üyelerin üçte biri iki yılda bir yenilenir. Üst Kurul üyeleri, kendi aralanndan bir başkan ve bir başkan vekili seçer. Başkanlık süresi iki yıldır." 21 RTÜK'ün başlıca görevi, radyo ve televizyon yayınları için gerekli frekans tahsisini yapmak, yayınların biçim ve içerik açısından kanunca belirlenmiş hususlara uygunluğunu denetlernek ve uygun olmayan yayınlar ve kuruluşlar hakkında yasaca öngörülen yaptırımlan uygulamaktır. Reklam kuşaklannın düzenlenmesi, yayın sahipliği açısından yoğunlaşmanın engellenmesi, yayıncılık alanında gerekli verilerin toplanabilmesi için gerekli kamuoyu araştırmalarının yaptırılması gibi bugünün yayıncılığı açısından hayati nitelikte birçok alanda da karar yetkisi RTÜK' e aittir. Geçtiğimiz yıllardaki uygulamaların getirdiği deneyimle televizyon yayınlarını düzenleyen kanunda değişikliğin gereği ortaya çıkmış ve 6112 sayılı Radyo ve Televizyon Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında Kanun, 15 Şubat 20 ll tarihinde kabul edilerek, Mart 20 ll' de yürürlüğe girmiştir. Yeni kanunla gelen en önemli değişiklikler şu şekilde özetlenebilir 22 : Medya kuruluşlarında yabancı sermaye payı yüzde 25 'ten yüzde 50'ye çıkarılmıştır. Reçetesiz ilaç reklamları serbest bırakılmıştır. Televizyon kanallarına her 1 saatlik yayın için, en fazla 12 dakika reklam yayınlama hakkı verilmiştir. Bu şekilde kanallann 20 dakikada bir reklam yayınlayabilmesine izin verilmekte ve 60 dakikada toplam 12 dakika reklam yayınlanabilmektedir. Bir saatlik yayındaki 12 dakikalık reklam hakkı istenildiği zaman kullanılabilmektedir. Kanallar reklamları, yürürlükten kaldırılan yasa uyarınca 20 dakikada bir yerine, istedikleri zaman yayınlayabilecek, fakat bu süre bir günlük yayının yüzde 15'inden fazla olamayacaktır / gov. tr "Yeni RTÜK Kanunu Neler Getiriyor?", ,

30 23 TÜRKİYE'DE TELEViZYON YAYINCILIGI 2011

31

32 ürkiye' de televizyon yayıncılığının kısa tarihçesini aktanrken belirtmiş olduğumuz üzere Türkiye Radyo Televizyon Kurumu TRT'nin kanalları, yayın tekelinin kamu televizyonunda olduğu boyunca toplumun tüm kesimleri tarafından ilgiyle örnek aldığı ya da 1968 öncesi Fransa' da örneklerinde olduğu gibi, bir medya olarak televizyonun, özellikle de erişimde zorluk çeken halk açısından eğitici işlevine önem vermiştir. Her ne olarak olsa da siyasal zaman zaman belirleyici haberciliği" olarak geliştirilen belli devlet erkanı ve siyaset günlük protokol sırasına göre işlenmesini, gündeme damga vuracak haberleri soruası yer başladığı dönemde, geregını duymuştur. İzleyicilere daha fazla seçenek sunma ve çeşitliliği sağlama yolunda ilk TRT 2'yi 1986'da

33 32 İSTANBUL TİCARET ODASI Günümüzde, TRT, içerik, dil, yayın alanı ve hedef kitle açısından birbirinden farklı toplam ı 5 televizyon kanalına (bazı tematik "kanal" içerikleri aynı kanal üzerinden dönüşümlü olarak yayınlanmaktadır) sahiptir. Tüm bu kanalların içinde adından en çok söz ettiren, 1 Ocak 2009 tarihinde yayına başlayan ve Türkiye'nin ilk Kürtçe yayın yapan televizyon kanalı olan TRT 6'dır (TRT "Şeş"). Resmi dili, anayasal düzenlemeyle Türkçe olan Türkiye' de, bugüne kadarki yasal altyapı resmi dil dışında herhangi bir dilde yayın yapılmasını engellemiştir. Bu durum, başta Kürtler olmak üzere, Türkiye Cumhuriyeti yurttaşları arasında etnik anlamda Türk olmayan; ana dilini kullanmak ve görünür kılmak isteyen toplulukların televizyon yayın alanından dışlanması sonucunu doğurmuştur. Nitekim özellikle de ülkenin Doğu ve Güney Doğu bölgelerinde yaşayan Kürtlerin, uydu aracılığıyla Türkiye dışından yayın yapan Kürt kanallarını izledikleri bilinmektedir. Kürtçe'nin farklı lehçelerinde ve siyasal olarak farklı eğilimleri yansıtan toplam 12 kanala uydu aracılığıyla erişim mümkündür. Siyasal anlamda ülkedeki farklı etnik, kültürel, dini, vb. grupların kimlik taleplerini tartışmak ve bu alanda gerekli politikalan üretmek amacıyla dönemin hükümeti tarafından, 2009 yılında başlatılan "demokratik açılım" çerçevesinde tümüyle Kürtçe yayın yapan bir kamu kanalının kurulması gündeme gelmiştir. Kültürlerarası iletişimin geliştirilmesi ve çoğul kimliklerin resmen tanınması gibi önemli simgesel anlamlarla yüklü bu girişim, resmi dil dışındaki dillerde yayın yapılmasını kısıtlayan radyo televizyon yayınları hakkındaki kanunun da değişmesini beraberinde getirmiş, 201 ı yılında kabul edilen yeni kanun her ne kadar Türkçe yayın yapılması "esastır" ibaresini kullansa da, farklı dillerde yayınlara yasal olanak sağlamıştır. TR T 'nin Türkçe dili dışında bir dilde yayın yapan tek kanalı TRT 6 değildir. Farklı dillere açılım, iç yayınlarda yurttaşların taleplerini karşılama amaçlı olduğu gibi, dış coğrafyalarda da Türkiye'nin sesini duyurma amaçlı olarak sürmüştür. Bu doğrultuda, önce 21 Mart 2009'da TRT Avaz, Orta Asya, Kafkasya ve Balkanlar' a hitap etmek amacıyla kurulmuş ve Azerice, Kazakça, Özbekçe gibi dillerde (ve bazıları bu ülkelerde gerçekleşen) programlar

34 TÜRKİYE'DE TELEViZYON YAYINCILIGI başlamıştır. yaklaşık 350 milyon nüfusu hedef ve bu dili konuşan ülkelerde son dönemlerde Türkiye'ye duyulan siyasal ve kültürel.. "f""l"~'"'"' destek TRT Arapça el izlemiştir Nisan kanalın yanı sıra, da kanallann özellikleri aşağıdaki tabloda belirtilmektedir. 7- eğitim, Adı Kuruluş yılı Tür Özellik TRT Haber 1986 (TRT2) Kültür-Sanat 2010 Haber TRT Eğitim 2008: TRT Çocuk, 2009: TRT Müzik ile dönüşümlü TRT 2008 Çocuk TRT 4'ten yayın 2009

35 34 İSTANBUL TİCARET ODASI \'"uı1 dışına yayıntüm dünyadan izlenebilen TRT Belgesel 2009 (TRT Turizm ve Belgesel adıyla) Belgesel TRT Arapça 2010 (TRT el Turkiye) Genel Arapça TRTS Anadolu 2010 Genel Yerel kanalların dönüşümlü programları TRT sunduğu kanal çeşitliliği ve izleyici kitlelerinin farklı beğeni ve ihtiyaçlarını dikkate alan tematik yaklaşımıyla, son dönemlerde ciddi atılımlar yapmıştır. Ayrıca, Avrupa ve dünyanın önde gelen haber kanallarından Euronews ile işbirliğine imza atarak Euronews'un büyük ortakları arasına girmiş; böylelikle Euronew s haber kanalı Ocak 201 O'da 9. dil olarak Türkçe yayına başlamıştır.

36 rakiplerine çaba göstermektedir. TÜRKİYE'DE TELEViZYON YAYINCILIGI 2011

37

38 er ne kadar tematikleşme, televizyon yayınlarının izleyiciyle buluşması açısından yararlı bir eğilim olarak görülse de, genel yayıncılığın gerek sosyal, yararlan yadsınamaz 24. Özellikle de, aşağıda ilgili bölümde üzere, güçlü.._.._._,,,j_"jul.l.l kurma aracı olduğu Türkiye'de kazanmaktadır. çalışmada akışı ev yandan, birçok ülkede olduğu gibi husus egemen Televizyonun sahip kadroların olmadığı, sınema Türkiye çok sayıda vjl-..j!..uj'-'~ ortamının, getirdiği ve çeşitli Bu konuda ayrıntılı bir çalışma için bkz. Dominique Wolton, L 'Eloge du grand public. Une theorie critique de la television, Flammarion, Champs, Paris, Hülya Tannöver, Televizyon Kültürü ve Kadınlar", Kadın Yaraman Y ayınlan, İstanbul, Nisan 6 20 ll haftası örnek olarak belirlenen ulusal kanalı

39 38 İSTANBUL TİCARET ODASI bazı program türlerinin televizyonun itici gücü haline geldiğini ve adları "genel" olsa da kanallar arasında kısmen adı konmamış bir tematikleşme eğilimi o l duğunu ortaya çıkarmaktadır. Genel yayın yapan beş ulusal kanal üzerinde yapılan program yapısı çalışmamız aşağıdaki bulguları ortaya çıkarmaktadır. 5.l. Ka naid D i ğer Tart ı şma 4~% D rama 57% Kültür/ Eğ it im 6% Doğan Medya Grubunun ana televizyon kanalı olan Kanal D dizi ve drama ağırlıklı program yapısıyla dikkat çekmektedir. Haber, tartışma ve kültür/eğitim programlarının tamamı genel program akışının beşte biri bir yer kaplamaktadır. KanalD'nin akışında yer alan dizi/drama kategorisinin önemli bir bölümü yerli diziler ve bunların farklı zaman dilimlerinde yayınlanan tekrarlarından oluşmaktadır.

40 TÜRKİYE'DE TELEviZYON YA YINCILIGI ATV Diğe r 1% r Kanal D ile program yapısı ve sunduğu yapım türleri açısından rekabet içinde olan ATV'nin 27 her 4 programından 3'ünün dramaldizi türünde olması dikkat çekicidir. Prime time' da yayınladığı yerli diziler açısından sayısal ve süre olarak rakiplerinden (Kanal D, SHOW TV, vb.) çok da farklı olmayan ATV'nin haftalık toplam program yapısındaki bu durum, diğer saat dilimlerinde dizi tekrarlarına ve fılmlere, rakip kanallara göre daha fazla yer vermesinden kaynaklanmaktadır. 27 Bu konuda ayrıntılı bir çalışma için bkz. Hülya Uğur Tanrıöver vd., Türkiye 'de Film Endüstrisinin Konumu ve Hedefleri, İstanbul Ticaret Odası Yayınları, 2011, s. 47.

41 40 İSTANBUL TİCARET ODASI 5.3. SHOW TV Çukurova grubunun televizyon kanalı SHOW TV'nin incelediğimiz hafta yayın akışı örneğinde, birinci sırada gelen yapım türü yarışma programlarıdır. Genel kanallar açısından itici güç durumundaki dramaların (özellikle de yerli dizilerin) ATV ve Kanal D'ye oranla çok daha az yer kapladığı (% 30) görülmektedir. Haber, tartışma ve kültür-eğitim içerikli yapımlar genel akışın sadece % 15 'i kadar yer bulmaktadır. D rama 30% Yanşma 36% Haber 10% Eğ it i m 2% Müzik/ Eğlence / Magazi n 7% Tart ış ma 3%

42 TÜRKİYE'DE TELEViZYON YA YINCILIGI FOX TV Müzik/ _/ Eğ l e nc e/ Magazin/ Talk Show 1% Program akışının yarıya yakını (% 44) dizi/ dramalara ayrılmış olan F ox TV açısından altı çizilmesi gereken en önemli nokta, Türkiye' de pek yaygın olmayan günlük dizi formatındaki yapımıarın varlığıdır. Ayrıca kanalın her beş programından birinin haber içerikli olduğu, hatta tartışma kategorisiyle bir arada değerlendirildiğinde neredeyse her 3 programdan birinin bu alanda konumlandığı görülmektedir.