Cilt: 17 Sayı: 2 Yıl:

Transkript

1 11 Cilt: 17 Sayı: 2 Yıl: Viral Hepatit Dergisi Cilt: 17 Sayı: 2 Yıl: 2011 Transaminaz Enzim Yüksekliği Olan Olgulara Sistematik Yaklaşım Şükran KÖSE, Gürsel ERSAN, Gülgün AKKOÇLU, Ayhan GÖZAYDIN, Yıldız ULU Kronik Hepatit B ve C Enfeksiyonunun Prolaktin ve Hipofiz-Tiroid Aksı Üzerine Etkisi Hamza Murat AKIN, Ayşe Nur TORUN, M. Ali EREN, Süda TEKİN KORUK, Tevfik SABUNCU Tunceli Devlet Hastanesine Başvuran Kişilerde HBsAg ve Anti-HCV Seroprevalansının Değerlendirilmesi Ali ASAN, Ayhan AKBULUT, Suzan SAÇAR, Hüseyin TURGUT Hepatit B Virus (HBV) DNA Düzeyleri ile Serum Alanin Aminotransferaz Düzeyleri ve HBV Serolojik Göstergeleri Arasındaki İlişki Şükran KÖSE, Filiz OĞUZ GÜLCÜ, Selim TOPALOĞLU, Tuncer İYİ İnaktif Hepatit B Taşıyıcılarında Hepatosteatoz Sıklığı Ahmet UYANIKOĞLU, Muharrem COŞKUN, Doğan Nasır BİNİCİ, Yasin ÖZTÜRK Kırsal Kesimde Gebelerde HBV ve HCV Sıklığı İbak GÖNEN Hepatit B Virus Enfeksiyonunda Delta Antikoru Sıklığı ve Klinik Önemi Süreyya GÜL YURTSEVER, Hüseyin Hakan ER, Serdar GÜNGÖR, Berrin UZUN Mersin İli Kentsel Bölge ve Kent Merkezine Bağlı Belde Köy Sağlık Ocağı Bölgesinde Hepatit B ve C Sıklığı Özlem KANDEMİR, Musa GÖKSU, Öner KURT Kronik Hepatit C Tedavisini Takiben Gelişen Cilt Bulguları; İki Olgu Sunumu Yunus GÜRBÜZ, Emin Ediz TÜTÜNCÜ, Doğan Barış ÖZTÜRK, Ayşe BAYLAK, İrfan ŞENCAN Nozokomiyal Akut Hepatit C: İki Olgu Sunumu Celal ÇALIŞIR, Süda TEKİN KORUK, Leman KARAAĞAÇ, Hasan KARSEN

2

3 Cilt: 17 Sayı: 2 Yıl: 2011 Editörler Fehmi TABAK Mustafa ALTINDİŞ Editör Yardımcısı Hakan ERDEM Selma TOSUN Yayın Kurulu Necati ÖRMECİ Tuna DEMİRDAL Aysun YALÇI İlker İnanç BALKAN Danışmanlar Kurulu Hakan ABACIOĞLU Canan AĞALAR Ayhan AKBULUT Esragül AKINCI Salih Zeki AKSU Mustafa ALTINDİŞ Bilgin ARDA Mehmet ARHAN Dilek ARMAN Hilmi ATASEVEN Kemalettin AYDIN Bilgehan AYGEN Neriman BALABAN İsmail BALIK Ömer BAŞAR Yaşar BAYINDIR Nurcan BAYKAM Ahmet BEKTAŞ Bülent BEŞİRBELLİOĞLU Hürrem BODUR Şahin ÇOBAN Fügen ÇOKCA Tuna DEMİRDAL Neşe DEMİRTÜRK Başak DOKUZOĞUZ Abdülkadir DÖKMECİ İlyas DÖKMETAŞ Şükrü DUMLU Hakan ERDEM Cafer EROĞLU Serpil EROL Yasemin ERSOY Gülden ERSÖZ İbrahim ERTUĞRUL Şaban ESEN Can Polat EYİGÜN Rahmet GÜNER Yunus GÜRBÜZ Kenan HIZEL Salih HOŞOĞLU Mehmet İBİŞ Seza İNAL Dilara İNAN Özlem KANDEMİR Oğuz KARABAY Üner KAYABAŞ Arif KAYGUSUZ Sedat KAYGUSUZ Murat KEKİLLİ Dilek KILIÇ Mehmet KIYAN Seyfettin KÖKLÜ Ömer Faruk KÖKOĞLU İftihar KÖKSAL Halil KURT Hakan LEBLEBİCİOĞLU Ali MERT Reşit MISTIK Nihat OKÇU Necati ÖRMECİ Tijen ÖZACAR Reşat ÖZARAS İlhan ÖZGÜNEŞ Nail ÖZGÜNEŞ Hasan ÖZKAN Nefise ÖZTOPRAK Recep ÖZTÜRK Hüsnü PULLUKÇU Neşe SALTOĞLU Fatma SIRMATEL Mehmet SÖKMEN Mustafa SÜNBÜL İrfan ŞENCAN Fehmi TABAK Meltem TAŞBAKAN Yeşim TAŞOVA Alper TEKELİ Selma TOSUN Yaşar TUNA İlyas TUNCER Emel TÜRK ARIBAŞ Gaye USLUER Selahattin ÜNAL Aysun YALÇI Tansu YAMAZHAN M. Hadi YAŞA Orhan YILDIZ Ömer YILMAZ İlhami YÜKSEL

4

5 Cilt: 17 Sayı: 2 Yıl: 2011 İÇİNDEKİLER Araştırma Transaminaz Enzim Yüksekliği Olan Olgulara Sistematik Yaklaşım Şükran KÖSE, Gürsel ERSAN, Gülgün AKKOÇLU, Ayhan GÖZAYDIN, Yıldız ULU Araştırma Kronik Hepatit B ve C Enfeksiyonunun Prolaktin ve Hipofiz-Tiroid Aksı Üzerine Etkisi Hamza Murat AKIN, Ayşe Nur TORUN, M. Ali EREN, Süda TEKİN KORUK, Tevfik SABUNCU Araştırma Tunceli Devlet Hastanesine Başvuran Kişilerde HBsAg ve Anti-HCV Seroprevalansının Değerlendirilmesi Ali ASAN, Ayhan AKBULUT, Suzan SAÇAR, Hüseyin TURGUT Araştırma Hepatit B Virus (HBV) DNA Düzeyleri ile Serum Alanin Aminotransferaz Düzeyleri ve HBV Serolojik Göstergeleri Arasındaki İlişki Şükran KÖSE, Filiz OĞUZ GÜLCÜ, Selim TOPALOĞLU, Tuncer İYİ Araştırma İnaktif Hepatit B Taşıyıcılarında Hepatosteatoz Sıklığı Ahmet UYANIKOĞLU, Muharrem COŞKUN, Doğan Nasır BİNİCİ, Yasin ÖZTÜRK Araştırma Kırsal Kesimde Gebelerde HBV ve HCV Sıklığı İbak GÖNEN Araştırma Hepatit B Virus Enfeksiyonunda Delta Antikoru Sıklığı ve Klinik Önemi Süreyya GÜL YURTSEVER, Hüseyin Hakan ER, Serdar GÜNGÖR, Berrin UZUN Araştırma Mersin İli Kentsel Bölge ve Kent Merkezine Bağlı Belde-Köy Sağlık Ocağı Bölgesinde Hepatit B ve C Sıklığı Özlem KANDEMİR, Musa GÖKSU, Öner KURT Olgu Sunumu Kronik Hepatit C Tedavisini Takiben Gelişen Cilt Bulguları; İki Olgu Sunumu Yunus GÜRBÜZ, Emin Ediz TÜTÜNCÜ, Doğan Barış ÖZTÜRK, Ayşe BAYLAK, İrfan ŞENCAN Olgu Sunumu Nozokomiyal Akut Hepatit C: İki Olgu Sunumu Celal ÇALIŞIR, Süda TEKİN KORUK, Leman KARAAĞAÇ, Hasan KARSEN

6

7 Transaminaz Enzim Yüksekliği Olan Olgulara Sistematik Yaklaşım Araştırma Transaminaz Enzim Yüksekliği Olan Olgulara Sistematik Yaklaşım Şükran KÖSE, Gürsel ERSAN, Gülgün AKKOÇLU, Ayhan GÖZAYDIN, Yıldız ULU Tepecik Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Kliniği, İZMİR. ÖZET Günümüzde acil ya da ayaktan polikliniklere başvuran olgulara istenen tetkiklerin başında transaminazlar gelmektedir. Çalışmamızda Ocak 2004-Ocak 2009 tarihleri arasında transaminaz yükseklikleri saptanan ve akut karaciğer hasarı ön tanısıyla kliniğimize yatırılan 223 olgunun epidemiyolojik, klinik ve laboratuvar sonuçları retrospektif olarak incelendi. Transaminaz yüksekliklerinin viral etiyolojisinde en sık neden akut hepatit B (HBV) enfeksiyonu (%51) olarak saptandı. Bunu sırasıyla akut hepatit A (HAV) enfeksiyonu (%30), akut hepatit C (HCV) enfeksiyonu (%1), delta ko-enfeksiyonu (%1) ve HAV+HBV ko-enfeksiyonları (%0.5) izledi. Diğer nedenler; alkole bağlı hepatit (%2), akut kolesistit ve koledokolitiyazis (%1.5) ve kalp yetmezliğine bağlı iskemik hepatit (%1) idi. Olguların %11 inde ise etiyoloji saptanamadı. Transaminaz yükseklikleri sık karşılaşılan bir durum olup güncel bilgiler ışığında yorumlanması doğru ve kesin tanıya ulaşmada yardımcı olmakla birlikte pek çok hastalığı da düşündürmektedir. Bu çalışmada orta-yüksek derecede karaciğer transaminaz yüksekliklerine neden olan klinik durumlar irdelenerek, tanı için olgulara sistematik bir yaklaşımın gerekliliği vurgulanmıştır. Anahtar Kelimeler: Transaminaz yüksekliği, viral hepatit, karaciğer fonksiyon testleri SUMMARY Systematic Approach to the Patients with Elevated Liver Transaminase Hepatic transaminase tests are the primary tests of standard laboratory panels in outpatients or emergent cases. In this retrospective study, epidemiological, clinical, and laboratory data of 223 patients who were hospitalized for elevated transaminase levels and acute liver damage between January 2004 and January 2009 were evaluated. The most frequently encountered viral cause of elevated transaminases was acute hepatitis B (HBV) (51%) infection. This was followed by acute hepatitis A (HAV) (30%), acute hepatitis C (HCV) (1%), delta co-infection (1%), and HAV plus HBV co-infections (0.5%). Other causes were alcoholic hepatitis (2%), acute cholecystitis and choledocholithiyasis (1.5%), and ischemic hepatitis due to congestive heart failure (1%). No causative factor was detected in 11% of the patients. Elevations in liver transaminas levels are common in routine practices, and should be evaluated accurately based on revised current knowledge in order to make correct diagnosis since they may reflect many underlying conditions. In the present study, the clinical conditions led to moderate and marked elevations in liver transaminase levels were indicated and the requirement of a systematic approach to these patients for the diagnosis was emphasized. Keywords: Elevated liver transaminase, viral hepatitis, liver function tests Viral Hepatit Dergisi 2011; 17(2):

8 Köse Ş ve ark. GİRİŞ Karaciğer testleri genel biyokimyasal taramanın bir parçası olarak istenen ve çoğu zaman karaciğer fonksiyon testleri şeklinde eksik terimlendirilen biyokimyasal parametreleri kapsamaktadır. Alanin transaminaz (ALT), aspartat transaminaz (AST) ve laktat dehidrogenaz (LDH) fonksiyondan çok özgül olmayan hücre hasarı ve/ veya nekrozunu yansıtan enzim testleridir ve yükseklikleri birçok etiyolojiye bağlı olabilmektedir. Karaciğer hastalıkları oldukça yaygındır ve çoğunlukla da klinik olarak sessiz seyreder. Asemptomatik hastalarda anormal karaciğer testleri sonuçları ile karşılaşılabileceği gibi ciddi karaciğer hastalığı olanlarda tamamen normal sonuçlar görülebilir. Örneğin kronik hepatit C enfeksiyonu olanların en az %16 sında, alkol dışı yağlı karaciğer olgularının da yaklaşık %13 ünde normal transaminaz düzeyleri olmasına rağmen farklı derecelerde histolojik hasar olduğu gösterilmiştir (1). Bu nedenle son 20 yıl içinde kronik karaciğer hastalığının siroz ve hepatoselüler kanser gibi uzun dönem komplikasyonlarının 2-3 kat arttığı bildirilmektedir (2). Transaminaz düzeylerini artıran en önemli nedenler; alkol dışı steatohepatit, viral hepatitler ve alkole bağlı hepatittir. Bunların dışında metabolik, genetik, malign ve otoimmun bozukluklar, ilaçlar/hepatotoksinler de diğer önemli nedenlerdir. Transaminaz düzeylerinin orta derecede (üst limitin >10 katı) artması tipik olarak akut karaciğer hasarını göstermektedir. Bu retrospektif çalışmada belirgin transaminaz yüksekliği olup bilirubin yüksekliği eşlik etsin ya da etmesin akut karaciğer hasarı ön tanısı ile kliniğimize yatan olguların etiyolojik dağılımı incelenmiş ve transaminaz yüksekliklerine sistematik yaklaşım irdelenmiştir. MATERYAL ve METOT Ocak 2004-Ocak 2009 tarihleri arasında transaminaz yükseklikleri ile başvuran ve akut karaciğer hasarı ön tanısıyla kliniğimize yatırılan 223 olgunun epidemiyolojik, klinik ve laboratuvar sonuçları retrospektif olarak incelendi. Akut viral hepatitlerin serolojik tanısı için anti-hav IgM, HBsAg, anti-hbc IgM, anti-hcv, anti-hdv IgM, anti-hev IgM testleri ELISA yöntemi ile çalışıldı. Akut viral hepatit A tanısı anti-hav IgM, akut viral hepatit B tanısı anti-hbc IgM ve HBsAg, akut viral hepatit C tanısı anti-hcv, akut Delta hepatiti anti-hdv IgM pozitiflikleri ile konuldu. Tüm olguların karaciğer ve biliyer sisteme yönelik ultrasonografik incelemeleri yapıldı. BULGULAR Çalışmamıza dahil edilen hastalarımızın 120 si (%53.8) erkek ve yaş ortalaması 26.8±12.0 yıl idi. En sık rastlanan yakınmalar; gözlerde sararma (%74), idrar renginde koyulaşma (%73) ve halsizlik-yorgunluk (%63) idi. En sık görülen bulgular ise ikter (%72), hepatomegali (%18), karında hassasiyet (%13), ve lenfadenopati (%3) idi. Olguların %51 inde bulaş yolu ve risk faktörü belirlenemezken, %14 ünde cerrahi müdahale veya diş tedavisi, %11 inde yakın çevrede hepatit varlığı, %9 unda çevresel maruziyet (traş, manikür, pedikür vb.), %5 inde kan transfüzyonu, %5 inde sağlık çalışanı olma, %4 ünde düzenli alkol tüketimi ve %1 inde de birden fazla risk faktörü saptandı. Laboratuvar tetkiklerinde; ortalama total bilirubin değeri 7.12±4.5 mg/dl, direkt bilirubin 4.13± 2.3 mg/dl, ALT 625±51 IU/mL ve AST 497±42 IU/mL olarak saptandı. Viral hepatitli hastalarda başvuru anında ortalama ALT düzeyi 712±34 IU/L, AST düzeyi 430±15 IU/L, alkole bağlı karaciğer hastalığı olanlarda ALT düzeyi 326±24 IU/L, AST düzeyi 441±40 IU/L, kalp yetmezliği olan hastalarda ALT düzeyi 750±54 IU/L, AST düzeyi 814±62 IU/L ve alkol dışı karaciğer yağlanması olgularında ALT düzeyi 210±18 IU/L, AST düzeyi 230±21 IU/L olarak saptanmıştır. Ultrasonografik incelemelerde akut viral hepatitli olgularda karaciğer normalden büyük ve ekojenitesi diffüz olarak azalmış izlendi. Akut kolesistitli olgularda ise kese içerisinde safra çamuru, kese duvar kalınlığında artma ve multipl taşlar görüldü. Akut koledokolitiyazisli olguda koledok çapı 10 mm saptandı ve kanalda ardışık yerleşimli akustik gölge veren milimetrik taşlar gözlendi. Transaminaz yüksekliklerinin viral etiyolojisinde akut HBV enfeksiyonu (%51) en sık neden olarak saptandı. Bunu sırasıyla akut HAV enfeksiyonu (%30), akut HCV enfeksiyonu (%1), delta koenfeksiyonu (%1) ve HAV+HBV ko-enfeksiyonları (%0.5) izlemiştir. Diğer nedenler; alkole bağlı hepatit (%2), akut kolesistit ve koledokolitiyazis (%1.5) ve kalp yetmezliğine bağlı iskemik hepatit (%1) idi. Olguların %11 inde ise etiyoloji saptanamadı (Tablo 1). 42 Viral Hepatit Dergisi 2011; 17(2): 41-46

9 Transaminaz Enzim Yüksekliği Olan Olgulara Sistematik Yaklaşım Tablo 1. Transaminaz yüksekliklerinin etiyolojik dağılımı Sayı (%) Viral Hepatitler HBV 114 %52 HAV 68 %30 HCV 2 %1 HDV 2 %1 HAV+HBV 1 %0.5 Alkole bağlı hepatit 4 %2 Akut kolesistit ve koledokolitiyazis 3 %1.5 İskemik hepatit 2 %1 Etiyoloji saptanamayan 25 %11 TARTIŞMA Karaciğer; karbonhidrat, protein ve lipid metabolizmasından başka, detoksifikasyonda, retiküloendotelyal işlevlerde ve safra asitleri sentezinde de rol oynayan kompleks bir organdır. Akut veya kronik karaciğer hasarı biyokimyasal anormallikler olarak laboratuvara yansımaktadır. Serum karaciğer enzimlerini ölçen testler genellikle karaciğer fonksiyon testleri olarak isimlendirilse de aslında hepatosit bütünlüğünü veya kolestazı yansıtmaktadır. Serum albümin, prealbümin ve protrombin zamanındaki değişiklikler ise sentez yapabilen, fonksiyonel karaciğer kütlesi ile ilgili olabilirler, ancak karaciğere özgül değildir (Tablo 2) (1, 2). Tablo 2. Karaciğer sistemi ve işlevlerinin biyokimyasal belirteçleri Sistem Belirteç Lokalizasyon İşlev Hepatosit bütünlüğü AST ALT Karaciğer, iskelet kası, beyin, eritrosit Karaciğer Kolestaz ALP Kemik, bağırsak, karaciğer, plasenta Karaciğer fonksiyonel kütlesi GGT Bilirubin ALP ile birlikte ise hepatobiliyer kaynak Karaciğer veya karaciğer dışı kaynak Aminoasit katabolizması Safra üretimi Gama glutamil gruplarının diğer aminoasitlere transferi Hemoliz yıkım ürünü olarak karaciğer hücrelerine alınır ve safrada atılır Serum Albümin Diyet veya karaciğer Karaciğerde sentezlenir Protrombin Zamanı Karaciğerde vitamin -K bağımlı olan pıhtılaşma faktörleri sentezlenir Safra tuzları karaciğerde sentezlenir ve vitamin K emilimi için gereklidir AST ve ALT, aspartat ve alaninden α-amino gruplarını ketoglutarik asidin α-keto grubuna taşıyarak sırasıyla oksaloasetik asit ve piruvik asit oluşmasını sağlayan enzimlerdir. Bu sayede oluşan son ürünler sitrik asit siklusuna katılmaktadır. Her iki enzimin de bu reaksiyon için vitamin B6 ya (piridoksal-5 -fosfat) gereksinimi vardır. ALT B6 eksikliğinden daha fazla etkilenmektedir ve klinik olarak bu durum vitamin B6 eksikliği sık olan alkolik karaciğer hastalığında serum ALT aktivitesini daha da azaltarak AST/ALT oranının artmasına neden olmaktadır (3, 4, 5). ALT karaciğerde ve böbrekte sadece hücre sitoplazmasında bulunurken, AST birçok dokuda hem sitoplazmada hem de mitokondride bulunmaktadır. Alkole bağlı karaciğer hastalığında ek olarak mitokondriyal hasar da (Mallory cisimcikleri) olduğu için açığa daha fazla AST çıkmaktadır (6). Çalışma grubumuzda alkole bağlı karaciğer hasarı olan hastalarda AST/ALT oranı ortalama 2.8 olarak bulunmuştur. Karaciğer enzim yüksekliğine yaklaşım öykü ve fizik bakı ile başlamalıdır. Öyküde risk faktörlerinin varlığı (endemik bölgeye seyahat, intravenöz ilaç kullanımı, homoseksüel ilişki, dövme, piercing, steril olmayan kulak deldirmeler gibi), genetik hastalıklar için aile öyküsü (hemakromatoz, Wilson hastalığı, α-1 antitripsin eksikliği), bitkisel ilaç kullanımı, alkol kullanımı, vitaminler, ilaçlar, kan nakli ve eşlik eden diğer hastalıklar (obesi- Viral Hepatit Dergisi 2011; 17(2):

10 Köse Ş ve ark. te, diyabet, kalp yetmezliği, kas hastalıkları, tiroid hastalıkları ve kanser gibi) sorgulanmalıdır. İkinci aşamada enzim yüksekliğinin kolestatik veya hepatoselüler olup olmadığı belirlenmelidir. Son aşamada ise hastalığın kesin tanısına yönelik viral serolojik belirteçler, glukoz, lipidler, serum demir, total demir bağlama kapasitesi ve ferritin, ultrasonografi, serüloplazmin, α-1antitripsin, otoimmun belirteçler (antinükleer antikor, anti düz kas antikoru, antigliadin, antiendomisiyal antikor) ve gereğinde genetik tarama testleri istenmelidir. Bazı karaciğer hastalıklarında karışık biyokimyasal profil görülmesine rağmen başlangıçta hepatosellüler/kolestatik ayırımını yapmak ayırıcı tanıya ışık tutacaktır. Akut karaciğer hasarında tipik olarak transaminaz düzeyleri üst limitin 10 katı artmaktadır. Orta-yüksek düzeyde artmış transaminaz düzeylerine neden olan hastalıklar Tablo 3 de gösterilmektedir (1).Viral hepatitlere bağlı akut karaciğer hasarında en duyarlı ve özgül transaminaz eşik düzeylerinin üst sınırın 5-10 katı arasında yer aldığı, yani AST için 200 IU/L (duyarlılık %91, özgüllük %95) ve ALT için 300 IU/L (duyarlılık %96, özgüllük %94) olduğu bildirilmektedir (1). Ancak serum transaminaz düzeyleri hastalığın evresine göre değişkenlik göstermektedir (7). En sık transaminaz yüksekliğine neden olan durumlarda biyokimyasal özellikler Tablo 4 de verilmiştir (1). Tablo 3. Transaminaz yüksekliği nedenleri Viral hepatitler Hipoksik hasar (konjestif kalp yetmezliği) Akut ve kronik alkole bağlı hepatit İlaçlar Alkol dışı steatohepatit (NASH) Otoimmun hepatit İskelet kası hastalıkları Hemokromatoz Wilson hastalığı Çölyak hastalığı Alfa-1 antitripsin eksikliği Tablo 4. Farklı klinik durumlarda biyokimyasal özellikler Sebep Transaminaz düzeyinde artma (üst sınırın katı) Bilirubin düzeyinde artma (üst sınırın katı) Yorum İskemik hasar >10-50 <5 AST>ALT; başlangıç pikinden sonra ani düşme; diğer komorbid durumların varlığı Toksik hasar >10 <5 Toksik öykü Akut viral hepatit 5-10, > Transaminazlarda yavaş azalma; risk faktörleri Akut biliyer tıkanma , >10 Kolestazdan önce transaminazlarda artma; tipik semptomlar Alkole bağlı hepatit , >10 AST/ALT >2; hem akut hem de kronik olguda akut hasar olabilir Amerika Birleşik Devletleri nde 2007 de yapılan bir sürveyans çalışmasına göre yaş arası erişkinlerde Hepatit A oranı 1.3/100000, toplam Hepatit B insidansı 1.5/ ve Hepatit C insidansı 0.3/ olarak bildirilmiştir (8). Tüm dünyada yaklaşık olarak kişinin Hepatit B taşıyıcısı ve yaklaşık kişide de HCV enfeksiyonu olduğu tahmin edilmektedir (7). Ülkemizde çeşitli bölgelerde hastaneye yatırılan 4471 erişkin akut viral hepatit hastasında HBV %60.4 ve HAV %27.5 oranında saptanmıştır (9). Retrospektif olarak yapılan 172 hastalık bir çalışmada ise HBV %50, HAV %26.7, HCV %1.8, HDV %8.7 ve etkeni belli olmayan grup %12.8 oranında saptanmıştır (10). Günümüzde viral hepatite yol açtığı bilinen hepatit A, B, C, D ve E virusları hem genom yapıları hem de oluşturdukları hastalık açısından çok iyi tanımlanmışlardır. Geliştirilen duyarlı serolojik testlere karşın günümüzde hepatit enfeksiyonlarının yak- 44 Viral Hepatit Dergisi 2011; 17(2): 41-46

11 Transaminaz Enzim Yüksekliği Olan Olgulara Sistematik Yaklaşım laşık %15-17 sinde sebep açıklanamamaktadır (7). Viral hepatitlerde AST ve ALT düzeyleri ikterin başlaması ile pik yapmakta ve genellikle üst sınırın 10 kat ve üzerine çıkmaktadır. İkter sıklık sırasına göre akut hepatit A enfeksiyonunda %70, Hepatit B enfeksiyonunda %33-50 ve Hepatit C de %20-30 oranında görülmektedir (6). Bizim çalışma grubumuzda yer alan tüm olgularda ikter sıklığı %72, viral hepatitlerde %58 olarak literatürle uyumlu bulunmuştur. Alkole bağlı karaciğer hastalığı akut veya kronik zeminde akut alevlenme şeklinde görülebilir. Alkolik hepatitlerin çoğunda GGT düzeyleri artmıştır ve bu karaciğer profilinin tek anormal testi olabilmektedir. Karakteristik biyokimyasal bulgu GGT/ALP oranının >2.5 olmasıdır. İkter, hastaların >%60 ında saptanmaktadır. AST ve ALT düzeyleri genellikle üst sınırların 3-4 katından azdır ancak bazı durumlarda normal düzeyin 10 katını aşabilmektedir. Örneğin açlığın eşlik ettiği alkol alımında veya alkol ile beraber asetaminofen/steroid olmayan antiinflamatuar ilaç kullanımında 20 kat artabilen AST düzeyleri saptanabilir (11, 12). Çalışmamızdaki 4 olguda gözlenen yüksek transaminaz değerleri bu bilgi ışığında yorumlanmıştır. Total bilirubin değerleri ise ilerlemiş olgularda 7 mg/dl ye kadar çıkabilmektedir. Bilirubin düzeyleri arttıkça mortalite de artmaktadır (2). Çok yüksek transaminaz düzeyleri (>50 kat) olguların %90 ından fazlasında iskemik ya da toksik hasarı belirtmektedir (3). AST düzeyleri enzimin intralobüler dağılımına bağlı olarak ALT den daha önce yükselmektedir. İskemik hasarda transaminaz düzeyleri tepe yaptıktan sonra hızla düşmektedir (7, 13). Ancak bunun prognostik bir önemi yoktur çünkü hem rezolüsyon hem de yaygın karaciğer nekrozu bu tabloya neden olabilmektedir. Bu durumda serum bilirubin düzeyleri ve protrombin zamanları yüksek olan olgular hepatik yetmezlik riski yönünden yakın izlenmelidir. Diğer bir bulgu ise iskemi belirteci olan LDH ın çok yüksek düzeylere ulaşması ve ALT/LDH oranının <1 olmasıdır (13, 14). Çalışmada iki olgumuzda öykü, fizik muayene bulgular, radyolojik ve biyokimyasal tetkikler ile negatif viral serolojik bulgular sebebiyle dekompanse kalp yetmezliğine bağlı iskemik hepatit düşünüldü. Olgularda transaminaz düzeyleri >1100 IU/L olup AST daha ön planda yüksek saptanmıştır. Akut karaciğer hasarının en sık nedenleri dışlandıktan sonra sekonder hepatit virusları (sitomegalovirus, Epstein-Barr virus gibi), alkol dışı steatohepatit, otoimmun, ekstrahepatik ve konjenital nedenler araştırılmalıdır. Alkol dışı steatohepatit hafif transaminaz yüksekliklerinin en sık nedenidir ve bu duruma sıklıkla obesite, bozulmuş glukoz toleransı veya tip 2 diabetes mellitus, hipertansiyon ve hipertrigliseridemi gibi risk faktörleri eşlik eder (7). Otoimmun hepatitler akut hepatit benzeri tablo ile ortaya çıkabilir ve serum transaminaz düzeyleri 2000 IU/L ye kadar ulaşabilir. Karakteristik laboratuvar bulguları anti nükleer antikor (ANA), anti düz kas antikor (ASMA) pozitifliği ve belirgin IgG yüksekliğidir. Viral hepatitlerin dışlanması sonrasında kortikosteroid tedavisi başlanan hastalarda dramatik bir yanıt alınmaktadır (7, 15). Akut ekstrahepatik biliyer obstrüksiyon olan hastaların yaklaşık %25 inde AST düzeyleri 10 kat ve üzerinde artabilir ve tipik olarak obstrüksiyon giderildikten sonra hızla düşer (1, 16). Hastanın öyküsü, tipik biliyer ağrı ve ultrasonografik olarak dilate safra yollarının görüntülenmesi tanı koydurucudur. Çalışma grubumuzda üç olgu belirgin olarak kolestatik formda enzim yüksekliklerine eşlik eden transaminaz yüksekliği ile başvurmuştu. Ultrasonografik görüntülemede iki olguda akut taşlı kolesistit ve bir olguda koledokolithiyazis saptanmıştır. Sonuç olarak transaminaz yükseklikleri sık karşılaşılan bir durum olup beraberinde pek çok hastalığı düşündürmektedir. Tanıda ayrıntılı bir öykü ve fizik muayene ilk basamaktır. Karaciğer testlerinin güncel bilgiler ışığında yorumlanması doğru ve kesin tanıya ulaşmada yardımcı olmaktadır. Bu çalışmada orta-yüksek derecede karaciğer transaminaz yüksekliklerine neden olan klinik durumlar ve biyokimyasal özellikleri irdelenerek, olgulara sistematik bir yaklaşımın önemine vurgu yapılmıştır. Viral Hepatit Dergisi 2011; 17(2):

12 Köse Ş ve ark. KAYNAKLAR 1. Giannini EG, Testa R, Savarino V. Liver enzyme alteration: a guide for clinicians. CMAJ 2005; 172: Knight JA. Liver function tests: their role in the diagnosis of hepatobiliary diseases. J Infus Nurs. 2005; 28: Dufour DR, Lott JA, Nolte FS, Gretch DR, Koff RS, Seeff LB. Diagnosis and monitoring of hepatic injury. I. Performance characteristics of laboratory tests. Clin Chem 2000; 46: Vanderlinde RE. Review of pyridoxal phosphate and the transaminases in liver disease. Ann Clin Lab Sci 1986; 16: Gopal DV, Rosen HR. Abnormal findings on liver function tests. Interpreting results to narrow the diagnosis and establish a prognosis. Postgrad Med 2000; 107: Dufour DR, Lott JA, Nolte FS, Gretch DR, Koff RS, Seeff LB. Diagnosis and monitoring of hepatic injury. II. Recommendations for use of laboratory tests in screening, diagnosis, and monitoring. Clin Chem 2000; 46: Curry MP, Chopra S. Acute viral hepatitis. Mandell GL, Bennett JE, Dolin R (eds). Principle and practice of infectious diseases. 7th edition. Philadelphia, Churchil Livingston Elsevier 2007: Daniels D, Grytdal S, Wasley A. Center for Disease Control and Prevention (CDC). Surveillance for acute viral hepatitis- United States, MMWR Surveill Summ 2009; 58: Mıstık R, Balık İ. Türkiye de viral hepatitlerin epidemiyolojik analizi. Kılıçturgay K, Badur S (editörler). Viral Hepatit İstanbul: Viral Hepatitle Savaşım Derneği, 2001: Hoşoğlu S, Elevli M, Çümen B, Ayaz C, Geyik MF. Farklı yaş gruplarında hospitalize akut viral hepatitli hastalarda etyoloji araştırılması. Dicle Tıp Dergisi 1995; 22: Wedemeyer H, Jackel E, Wiegand J, Cornberg M, Manns MP. Whom? When? How? Another piece of evidence for early treatment of acute hepatitis C. Hepatology 2004; 39: Ceccanti M, Attili A, Balducci G et al. Acute alcoholic hepatitis. J Clin Gastroenterol 2006; 40: Seeto RK, Fenn B, Rockey DC. Ischemic hepatitis: clinical presentation and pathogenesis. Am J Med 2000; 109: Fuchs S, Bogomolski-Yahalom V, Paltiel O, Ackerman Z. Ischemic hepatitis: clinical and laboratory observations of 34 patients. J Clin Gastroenterol 1998; 26: Kessler WR, Cummings OW, Eckert G, Chalasani N, Lumeng L, Kuo PY. Fulminant hepatic failure as the initial presentation of acute autoimmune hepatitis. Clin Gastroenterol Hepatol 2004; 2: Schoch L, Whiteman K. Monitoring liver function. Nursing 2007; 37: YAZIŞMA ADRESİ Uz. Dr. Gürsel ERSAN Tepecik Eğitim ve Araştırma Hastanesi Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Kliniği İZMİR ersangursel@gmail.com 46 Viral Hepatit Dergisi 2011; 17(2): 41-46

13 Kronik Hepatit B ve C Enfeksiyonunun Prolaktin ve Hipofiz-Tiroid Aksı Üzerine Etkisi Araştırma Kronik Hepatit B ve C Enfeksiyonunun Prolaktin ve Hipofiz-Tiroid Aksı Üzerine Etkisi Hamza Murat AKIN 1, Ayşe Nur TORUN 2, M. Ali EREN 2, Süda TEKİN KORUK 3, Tevfik SABUNCU 2 1 Harran Üniversitesi Tıp Fakültesi, İç Hastalıkları Anabilim Dalı, 2 Harran Üniversitesi Tıp Fakültesi, Endokrinoloji Bilim Dalı, 3 Harran Üniversitesi Tıp Fakültesi, Enfeksiyon Hastalıkları Anabilim Dalı, ŞANLIURFA ÖZET Çalışmanın amacı kronik hepatit B (KHB) ve kronik hepatit C (KHC) olgularında prolaktin (PRL), hipofiz-tiroid aksı ve bu değişkenlerle viral yük ve karaciğer enzimleri arasındaki ilişkinin değerlendirilmesidir. Çalışmaya 15 KHB, 15 KHC ve 30 sağlıklı kontrol alındı. PRL, KHB grubunda KHC grubuna göre düşük bulunurken (p<0.05), KHC ve kontrol gruplarında benzerdi. Tiroid fonksiyonları açısından üç grup arasında fark yoktu. Aspartat aminotransferaz (AST) düzeyi KHC grubunda, KHB ve kontrol grubuna göre daha yüksekti (her iki p<0.05). Alanin aminotransferaz (ALT) düzeyi KHC grubunda hem KHB, hem de kontrol gruplarına göre yüksekti (her iki p<0.05). KHB grubunda ALT düzeyi kontrol grubuna göre yüksekti (p<0.05). HBV DNA düzeyi ile transaminaz düzeyleri arasında korelasyon izlenmezken, HCV RNA düzeyi ile AST arasında negatif bir korelasyon izlendi (r:-0.52, p< 0.05). Tiroid fonksiyonları kronik hepatit enfeksiyonundan etkilenmezken, PRL düzeyi KHB enfeksiyonunda düşmektedir. Buna göre KHB enfeksiyonunun hipotalamohipofizer sistem üzerine kısmen de olsa inhibitör bir etkisi olabilir. Ancak bu sonuçların daha fazla sayıda hastanın dahil edildiği, diğer hipofiz-endokrin organ akslarının değerlendirilmesini içeren çalışmalarla desteklenmesi gerekmektedir. Anahtar Kelimeler: Kronik hepatit B enfeksiyonu, kronik hepatit C enfeksiyonu, prolaktin, tiroid stimülan hormon, serbest triiyodotironin, serbest tiroksin SUMMARY Effect of Chronic Hepatitis B and C Infections on Prolactin and Pituitary-Thyroid Axis The aim of the present study was to evaluate prolactin (PRL) and pituitary-thyroid axis in chronic hepatitis B (CHB) and chronic hepatitis C (CHC) cases and to assess their relationship between liver enzymes and viral load. Fifteen cases of CHB, 15 cases of CHC and 30 controls were enrolled in the study. PRL level was significantly lower in the CHB group than that of in the CHC group (p<0.05), whereas it was similar in the CHC and control groups. Thyroid functions did not differ between the groups. Aspartate aminotransferase (AST) level was significantly higher in the CHC group compared to those in the CHB and control groups (both p<0.05). Alaninaminotransferase (ALT) level of the CHC group was higher compared to those in the CHB and control groups (both p<0.05). While there was no correlation between HBV DNA and transaminase Viral Hepatit Dergisi 2011; 17(2):

14 Akın H ve ark. levels, a negative significant correlation was observed between HCV RNA and AST levels (r:-0.52, p<0.05). While thyroid functions are not affected by chronic hepatitis, PRL level decreases in CHB infection. Thus, CHB infection may have a partial inhibitory effect on hypothalamo-pituitary system. However, these results need to be proven by further large scale studies conducting on other pituitary-endocrine organ axis. Keywords: Chronic hepatitis B infection, chronic hepatitis C infection, prolactin, thyroid stimulating hormone, free triiodothyronine, free thyroxine GİRİŞ Hepatit B virus (HBV) ve Hepatit C virus (HCV) enfeksiyonları akut ve kronik hepatit, siroz ve hepatoselüler karsinomun en önemli etkenlerindendir (1, 2). Dünyada ve ülkemizde sık karşılaşılan HBV ve HCV enfeksiyonlarında ekstrahepatik bulgular sık görülür (3-10). Kronik hepatit C (KHC) enfeksiyonunun tiroid, gonadlar ve pankreas üzerine olan etkileri konusunda çeşitli veriler mevcuttur (4, 5). Bunun yanı sıra karaciğer sirozu olgularında da ön hipofiz hormon düzeylerinin etkilendiği gösterilmiştir (11). Kronik hastalıklarda hipotalamushipofiz-uç endokrin organ aksının etkilendiği bilinmektedir. Ancak siroza ilerlememiş KHC ve kronik hepatit B (KHB) olgularında tiroid-hipofiz aksının ve prolaktin (PRL) düzeyinin nasıl etkilendiği çok az irdelenmiştir. Bu çalışmada siroza ilerlememiş KHB ve KHC olgularında ön hipofiz hormonlarından PRL, tiroid stimülan hormon (TSH) ile tiroid hormonlarının düzeylerinin ve bu hormonal parametreler ile transaminazlar ve viral yük arasındaki ilişkinin değerlendirilmesi amaçlanmıştır. MATERYAL ve METOT Çalışmaya, Harran Üniversitesi Tıp Fakültesi Gastroenteroloji Bilim Dalı ile Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dalı nda, Mayıs 2007-Mayıs 2008 tarihleri arasında tanı konulan, yaş arası, siroza ilerlememiş (albumin, protrombin zamanı ve aktive parsiyel tromboplastin zamanı normal) ve son 6 ay içerisinde herhangi bir antiviral tedavi almamış 15 KHB hastası (10 erkek, 5 kadın), 15 KHC hastası (7 erkek, 8 kadın) ve 30 sağlıklı kontrol (15 erkek, 15 kadın) alındı. KHB tanısı 6 aydan uzun süren HBsAg (+) liği ve aralıklı veya sürekli transaminaz yüksekliği ve HBV DNA düzeyi 10 5 kopya/ml olan hastalara, KHC tanısı ise anti HCV antikoru ile birlikte HCV RNA pozitifliği ile konuldu. Çalışma için Harran Üniversitesi Tıp Fakültesi Etik Kurulu ndan onay alındı. Hastalar çalışmaya bilgilendirilmiş onam formunu imzalayarak katıldı. Tiroid hastalığı olan ve PRL düzeyini etkilediği bilinen ilaçları kullanan hastalar (metoklopramid, somatostatin geri-alım inhibitörleri, kalsiyum kanal blokerleri, Histamin-2 reseptör antagonistleri, vs.) çalışmaya alınmadı. Tüm olguların PRL, TSH, serbest triiyodotironin (st3), serbest tiroksin (st4), aspartat aminotransferaz (AST), alanin aminotransferaz (ALT) düzeyleri, kronik hepatitli hasta grubunun ise viral yük (HCV RNA, HBV DNA) açısından değerlendirmeleri yapıldı. Serum AST ve ALT düzeyleri standart oto-analizör metoduyla (Abbott, Aeroset ) kolorimetrik yöntem kullanılarak çalışıldı. PRL, TSH, st3 ve st4 düzeyleri elektrokemiluminesans metodu ile (Roche Elecsys ) ile çalışıldı. HBV ve HCV antikorları enzyme Immuno assay (EIA), HBV DNA ve HCV RNA ise polimeraz zincir reaksiyonu (PCR) yöntemleriyle çalışıldı. İstatistiksel analizler için SPSS (Statistical Package for Social Sciences for Windows) 11.5 programı kullanıldı. Veriler Ortalama ± SD olarak verildi. Gruplar arası karşılaştırmalarda dağılımı normal olan değişkenler için Mann Whitney U testi, dağılımı normal olamayan değişkenler için ise Kruskal Wallis testi kullanıldı. Korelasyon analizi için Pearson korelasyon analizi uygulandı. Anlamlılık düzeyi için p<0.05 alındı. BULGULAR Grupların laboratuvar özellikleri ve yaşları Tablo 1 de özetlenmiştir. Ortalama yaş KHC grubunda hem KHB hem de kontrol grubuna göre anlamlı olarak yüksekti (her iki p<0.001), ancak KHB ve kontrol gruplarında benzerdi. Transaminazlardan AST düzeyi KHC grubunda, KHB ve kontrol gruplarına göre yüksek bulundu (her iki p<0.05). Kontrol ve KHB grupları arasında AST düzeyi açısından fark yoktu. Transaminazlardan ALT ise her iki hepatitli hasta grubunda kontrol grubuna göre daha yüksekti (sırasıyla p<0.001 ve p<0.05). Kronik hepatiti olan gruplar karşılaştırıldığında ise ALT düzeyi KHC grubunda KHB grubundan daha yük- 48 Viral Hepatit Dergisi 2011; 17(2): 47-51

15 Kronik Hepatit B ve C Enfeksiyonunun Prolaktin ve Hipofiz-Tiroid Aksı Üzerine Etkisi sekti (p<0.05). PRL düzeyi KHB grubunda, KHC ve kontrol grubuna göre anlamlı olarak düşük bulundu (her iki p<0.05). KHC grubu ile kontrol grubu arasında PRL düzeyleri açısından anlamlı fark yoktu (Şekil 1). TSH, st3 ve st4 düzeyleri her üç grupta da benzer olarak bulundu. PRL, TSH ve serbest tiroid hormon düzeyleri ile viral yük ve transaminaz düzeyleri arasında bir korelasyon izlenmedi. Tablo 1. Grupların yaş, transaminaz ve hormonal sonuçları KHB (n=15) KHC (n=15) Kontrol (n=30) Yaş (yıl) 36.2 ± 9.4 a 50.5 ± 9.02 b ± Kadın/Erkek 5/10 8/7 15/15 AST (U/L) ± 6.36 c ± d ± 4.60 ALT (U/L) ± c, e ± b ± 9.08 TSH (miu/ml) 1.4 ± ± ±0.74 st3 (pg/ml) 3.30 ± ± ± 0.36 st4 (ng/dl) 1.36 ± ± ± 0.15 PRL (ng/ml) 8.39 ± 2.37 c, d ± ± 4.56 AST:Aspartat aminotransferaz, ALT:Alanin aminotransferaz, KHB:Kronik hepatit B, KHC:Kronik hepatit C, PRL:Prolaktin, TSH:Tiroid stimülan hormon, st3: Serbest T3, st4: Serbest T4 a KHB-KHC grupları p<0.001, b KHC-Kontrol grupları p<0.001, c KHB-KHC grupları p<0.05, d KHC- Kontrol grupları p<0.05, e KHB-Kontrol grupları p<0.05, f KHB-KHC grupları p<0.001) hastalığı siroza ilerlememiş çalışma grubumuzda hipofiz-tiroid aksı etkilenmezken, PRL KHB olgularında hem kontrol hem de KHC grubu ile karşılaştırıldığında daha düşük bulunmuştur. Şekil 1. Grupların prolaktin, AST ve ALT değerleri (PRL: prolaktin, AST:Aspartat aminotransferaz, ALT:Alanin aminotransferaz, KHB:Kronik hepatit B, KHC:Kronik hepatit C). TARTIŞMA Karaciğer, tiroid hormon metabolizmasında önemli bir role sahip olup T4 ün T3 e oksidatif deaminasyon, deiyodinizasyon ve konjugasyonunu sağlar (12, 13). Bu nedenle de karaciğer hücre fonksiyonlarının etkilenebileceği hastalıklarda tiroid hormon değişikliği görülmesi teorik olarak mümkündür. Kronik hepatiti olan ve karaciğer Viral Hepatit Dergisi 2011; 17(2): Bugüne kadar yapılan değerlendirmelerde KHC olgularında daha çok tiroid bezinin otoimmun olarak tutulumu üzerinde durulmuş ve bu olgularda otoimmun tiroid hastalığı ve tiroid oto antikor pozitifliği sıklığının arttığı gösterilmiştir (4, 5, 14). Tiroidin otoimmun hastalığının patogenezinde kronik inflamasyon sürecinde arttığı gösterilen gamma interferonun rol oynadığı düşünülmektedir (14). Otoimmun sürecin hepatit tedavisinde kullanılan interferonlar ile daha da arttığı bilinmektedir. Ancak KHB hastalarında tiroidin nasıl etkilendiği ile ilgili net bir veri yoktur. Çalışmamızda her ne kadar ultrasonografik tiroid incelemesi ve tiroid oto antikor düzey tayini yapılmamış olsa da, hem KHB hem de KHC gruplarında tüm olguların ötiroid olması nedeniyle primer tiroid disfonksiyonu dışlanabilir. Yine hastalar tiroid disfonksiyonuna neden olma ihtimali olan interferon da kullanmadığından bu ihtimal düşmektedir. Bu nedenle de tiroid-hipofiz aksı konusunda fikir yürütmek mümkün hale gelmiştir. Çalışmamıza göre tiroid-hipofiz aksı ileri karaciğer fonksiyon bozukluğu olmayan 49

16 Akın H ve ark. hem KHB hem de KHC olgularında etkilenmemiştir. Kronik hastalıklarda karşılaşılan bir diğer durum da ötiroid hasta sendromu olup, karaciğer hastalıklarında da sık görülür (15, 16). Ötiroid hasta sendromu gerçek bir hipotiroidizm olmayıp, organizmanın strese karşı bir adaptasyonudur ve klasik olarak TSH normal, st3 düzeyi düşük olarak izlenir ve hastalık ilerlediğinde st4 de düşer (15). Olgularımızda ötiroid hasta sendromunun olmaması karaciğer fonksiyonlarının iyi korunmuş olması ile açıklanabilir. Kronik hepatit olgularında ön hipofizin nasıl etkilendiği çok açık değildir (11). Çalışmamızda ön hipofiz açısından sınırlı bir değerlendirme yapmış olsak da PRL nin KHB olgularında düştüğünü saptadık. PRL akut ve kronik hastalıklar gibi stres koşullarında arttığı bilinen bir hormondur (17). PRL nin kronik inflamasyonun yarattığı stres koşulundan etkilenme olasılığına rağmen, çalışmamızda PRL düzeyi KHB olgularında daha düşük olarak bulunmuştur. KHB grubunda karaciğer hasar testlerinden olan ALT düzeyi kontrollere göre yüksek bulunmuş olsa da KHC ye göre daha düşük bulunmuştur. Bu da KHB grubunda mevcut olan stres faktörünün KHC grubuna göre daha düşük olduğu anlamına gelebilir. Ancak hastalarımızda karaciğerdeki inflamasyonun, dolayısı ile organizmanın içinde bulunduğu stresin derecesinin belirlenmesinde önemli bir rolü olan karaciğer biyopsisinin yapılmamış olması net yorum yapmamızı engellemektedir. Ancak sonuçlarımıza göre hem KHB hem de KHC grubunda henüz PRL artışına neden olacak ciddi bir stresin olmadığı yorumu yapılabilir. KHB olgularında saptadığımız PRL düşüklüğünün patogenezi net değildir. Ancak bilinmektedir ki endokrin sistem ile immun sistem iç içe çalışmakta ve bu sistemlerden herhangi birine ait patolojiler diğerini kolaylıkla etkilemektedir (20). KHB nin yarattığı inflamasyon ve bunun sonucunda artan sitokin trafiği PRL salgılayan laktotrop hücreler üzerine inhibitör etki yaratmış olabilir. Ancak bu teorimizin daha detaylı olarak incelendiği, sitokin düzeylerinin de değerlendirildiği çalışmalarla desteklenmesi gerekir. Kronik hepatit olgularında mevcut karaciğer hastalığının PRL düzeyini etkileme olasılığı olduğu gibi, PRL nin de karaciğer hastalık sürecini etkileme olasılığı vardır. PRL nin siroz hastalarında arttığı ve bunun da östrojenlerin metabolizmasına bağlı olduğu düşünülse de, PRL nin karaciğer üzerinde rejeneratif etkisinin olduğunu gösteren çalışmalar da mevcuttur (18, 19). Nitekim bir çalışmada karaciğerde fibrozis ve siroz olan olgularda normal karaciğere oranla daha fazla PRL reseptörü olduğu gösterilmiştir ve yazarlar bunu PRL nin hasarlı olan karaciğerdeki rejeneratif etkisine bağlamışlardır (19). Çalışmamızda hastaların gerek klinik olarak normal olması, gerekse karaciğer fonksiyon göstergelerinden olan albumin, protrombin zamanı ve aktive parsiyel tromboplastin zamanının normal olması, karaciğer biyopsisi yapılmamış olsa da kronik hepatitli olgularımızda sirozu dışlamaktadır ve eğer varsa fibrozisin de hafif olduğu anlamına gelmektedir. Bu da PRL düzeyinin kronik hepatit gruplarımızda neden artmadığını açıklayabilir. Sonuç olarak siroza ilerlememiş hem kronik B hem de kronik C hepatiti olgularında hipofiz-tiroid aksı etkilenmezken, KHB olgularında ön hipofiz hormonlarından PRL düşmektedir. Bu durumda PRL salgılayan hipofizer laktotrop hücrelerin KHB nin yarattığı etkilere tirotrop hücrelerden daha duyarlı olduğu düşünülebilir. KHB patogenezinde rol oynayan sitokinler ile PRL düşüşü arasında bir ilişki olup olmadığı daha ileri çalışmalarla değerlendirilmelidir. 50 Viral Hepatit Dergisi 2011; 17(2): 47-51

17 Kronik Hepatit B ve C Enfeksiyonunun Prolaktin ve Hipofiz-Tiroid Aksı Üzerine Etkisi KAYNAKLAR 1. Lavanchy D. Hepatitis B virus epidemiology, disease burden, treatment, and current and emerging prevention and control measures. J Viral Hepat 2004; 11: Munir S, Saleem S, Idrees M, et al. Hepatitis C treatment: current and future perspectives. Virol J 2010; 7: Baig S, Alamgir M. The extrahepatic manifestations of hepatitis B virus. J Coll Physicians Surg Pak 2008; 18: Antonelli A, Ferri C, Ferrari SM, Colaci M, Sansonno D, Fallahi P. Endocrine manifestations of hepatitis C virus infection. Nat Clin Pract Endocrinol Metab 2009; 5: Antonelli A, Ferri C, Ferrari SM, Colaci M, Fallahi P. Immunopathogenesis of HCV-related endocrine manifestations in chronic hepatitis and mixed cryoglobulinemia. Autoimmun Rev. 2008; 8: Zignego AL, Piluso A, Giannini C. HBV and HCV chronic infection: autoimmune manifestations and lymphoproliferation. Autoimmun Rev 2008; 8: Acharya JN, Pacheco VH. Neurologic complications of hepatitis C. Neurologist 2008; 14: Okuse C, Yotsuyanagi H, Koike K. Hepatitis C as a systemic disease: virus and host immunologic responses underlie hepatic and extrahepatic manifestations. J Gastroenterol 2007; 42: Zignego AL, Giannini C, Ferri C. Hepatitis C virusrelated lymphoproliferative disorders: an overview. World J Gastroenterol 2007; 13: Lormeau C, Falgarone G, Roulot D, Boissier MC. Rheumatologic manifestations of chronic hepatitis C infection. Joint Bone Spine 2006; 73: Zietz B, Lock G, Plach B, et al. Dysfunction of the hypothalamic-pituitary-glandular axes and relation to Child-Pugh classification in male patients with alcoholic and virus-related cirrhosis. Eur J Gastroenterol Hepatol 2003; 15: Bianco AC, Kim BW. Deiodinases: implications of the local control of thyroid hormone action. J Clin Invest 2006; 116: Bianco AC, Salvatore D, Gereben B, Berry MJ, Larsen PR. Biochemistry, cellular and molecular biology, and physiological roles of the iodothyronine selenodeiodinases. Endocr Rev 2002; 23: Antonelli A, Ferri C, Fallahi P, et al. Thyroid disorders in chronic hepatitis C virus infection. Thyroid 2006; 16: Adler SM, Wartofsky L. The nonthyroidal illness syndrome. Endocrinol Metab Clin North Am 2007; 36: Warner MH, Beckett GJ. Mechanisms behind the non-thyroidal illness syndrome: an update. J Endocrinol 2010; 205: Aron DC, Findling JW, Tyrell JB. Hypothalamus and pituitary gland. Anterior pituitary hormones. In: Gardner DG, Shoback D eds. Basic and Clinical Endocrinology. 8th ed. New York:Mc Graw Hill, 2007: Kloehn S, Otte C, Korsanke M, et al. Expression and distribution of the prolactin receptor in normal rat liver and in experimental liver cirrhosis. Horm Metab Res 2001; 33: Simon-Holtorf J, Mönig H, Klomp HJ, Reinecke- Lüthge A, Fölsch UR, Kloehn S. Expression and distribution of prolactin receptor in normal, fibrotic, and cirrhotic human liver. Exp Clin Endocrinol Diabetes 2006; 114: Webb P, Baxter JD. Introduction to Endocrinology. Relationships between hormones and other signaling molecules. In: Gardner DG, Shoback D (eds). Basic and Clinical Endocrinology. 8th ed. New York:Mc Graw Hill, 2007: 6. YAZIŞMA ADRESİ Dr. Ayse Nur TORUN, Harran Üniversitesi Tıp Fakültesi, Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları Bilim Dalı, Yenişehir Kampüsü, 63300, ŞANLIURFA aysenurizol@yahoo.com Viral Hepatit Dergisi 2011; 17(2):

18 Asan A ve ark. Araştırma Tunceli Devlet Hastanesine Başvuran Kişilerde HBsAg ve Anti-HCV Seroprevalansının Değerlendirilmesi* Ali ASAN 1, Ayhan AKBULUT 2, Suzan SAÇAR 3, Hüseyin TURGUT 3 1 Tunceli Devlet Hastanesi, Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Kliniği, TUNCELİ 2 Fırat Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dalı, ELAZIĞ 3 Pamukkale Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dalı, DENİZLİ *Bu çalışma 15. Türk Klinik Mikrobiyoloji ve Enfeksiyon Hastalıkları Kongresi nde bildiri olarak sunulmuştur. ÖZET Viral hepatitler gerek dünyada gerekse ülkemizde en önemli karaciğer hastalıkları grubunu oluşturmaktadır. Bu çalışmada; 01 Ocak - 31 Aralık 2010 tarihleri arasında Tunceli Devlet Hastanesi polikliniklerine başvuran hastaların HBsAg ve anti-hcv seropozitifliklerinin araştırılması amaçlandı. Bütün HBsAg ve anti-hcv düzeyleri kemiluminesans immunoassay (Architect i2000, Abbott, USA) yöntemi ile tespit edildi ve sonuçlar retrospektif olarak değerlendirildi. Sonuçların istatistiksel değerlendirmesinde Fisher in Ki-kare testi kullanıldı. Araştırmamızda HBsAg seroprevalansı %4.22, anti-hcv seroprevalansı %0.95 bulundu. HBsAg ve anti-hcv oranları kadınlarda sırasıyla %3.50 ve %0.92 bulunurken, erkeklerde bu oranlar sırasıyla %4.99 ve %0.98 olarak tespit edildi. HBsAg ve anti-hcv seroprevalansı erkeklerde kadınlara göre daha yüksek oranda saptandı (p>0.05). Yaş gruplarına göre değerlendirildiğinde HBsAg seropozitifliği hem erkekte hem de kadında en sık yaş grubunda; anti-hcv seropozitifliği ise en sık 70 yaş grubunda saptandı. Araştırmamızda, ulusal aşılama programının başlangıcından sonra doğmuş olan biri bir yaşında ve diğeri ise altı yaşında olmak üzere iki kişide HBsAg pozitif olarak saptandı. Sonuç olarak; HBsAg ve anti-hcv seropozitifliği Türkiye ortalamasına göre yüksek bulunsa da doğu - güneydoğu ortalamasına benzer olarak bulundu. Ne yazık ki, Tunceli de daha önce yapılmış başka bir çalışma olmadığı için ildeki gidişat değerlendirilememiştir. Sağlık Bakanlığının yürütmekte olduğu aşılama programının riskli grupları içerecek şekilde yaygınlaştırılması ve ayrıca gerekli önleyici tedbirlerin alınması sağlanmalıdır. Anahtar Kelimeler: HBsAg, anti-hcv, seroprevalans 52 Viral Hepatit Dergisi 2011; 17(2): 52-56

19 Tunceli Devlet Hastanesine Başvuran Kişilerde HBsAg ve Anti-HCV Seroprevalansının Değerlendirilmesi SUMMARY Evaluation of Seroprevalence of HBsAg and Anti-HCV in the Patients Admitted to the Tunceli State Hospital Viral hepatitis cases constitute the leading group of liver diseases both in our country and worldwide. The aim of the current study was to investigate seropositivity of HbsAg and anti-hcv in the patients who were admitted to the outpatient clinics of Tunceli State Hospital between January 2010 and December All HBsAg and anti-hcv levels were determined by chemiluminescence immunoassay method (Architect i2000, Abbott, USA) and the results were evaluated retrospectively. Statistical analysis of the results was performed using Fisher s Chi-square test. The seroprevalence of HBsAg was 4.22% and anti-hcv was 0.95%. The seroprevalences of HBsAg and anti-hcv among females were 3.50% and 0.92%, respectively, whereas 4.99% and 0.98% among males, respectively. The seroprevalences of HBsAg and anti-hcv were higher in males than females (p>0.05). When the seroprevalences were evaluated according to the age groups, HBsAg seropositivity was most frequently observed in years of age group both in males and females; whereas, anti-hcv seropositivity was most frequent in the 70 years of age group. In the present study, HBsAg positivity was detected in two cases; a one year old and a six year old child born following the initiation of national immunization program. In conclusion; seropositivities of HBsAg and anti-hcv were determined to be similar to the mean levels in the eastern-southeastern regions, though they were higher than those in Turkey. Since no previous similar studies have been conducted in Tunceli province, it was not possible to perform a comparison or an overall evaluation for the city. The scope of the immunization program, which has been currently conducting by Ministry of Health, should be extended to include risk groups and necessary preventive measures should be taken as well Keywords: HBsAg, anti-hcv, seroprevalence GİRİŞ Hepatit B virus (HBV) ve Hepatit C virus (HCV) enfeksiyonları tüm dünyada önemli sağlık sorunları arasındadır. HBV açısından dünya nüfusunun yaklaşık olarak üçte biri serolojik olarak eski veya yeni enfeksiyon kanıtlarına sahiptir. Dünyada yaklaşık iki milyar kişinin HBV ile enfekte olduğu ve yaklaşık 350 milyon kişinin bu kronik hastalık ile yaşadığı bildirilmektedir. Her yıl yaklaşık kişi HBV ye bağlı akut veya kronik hadiseler nedeniyle ölmektedir. Değişik bölgelerde yapılan prevalans çalışmaları HBV nin tüm siroz olgularının %30 undan, tüm hepatoselüler kanser (HCC) vakalarının ise %53 ünden sorumlu olduğunu göstermektedir. Bu oranlar HCV de sırasıyla %27 ve %25 olarak bildirilmektedir (1-3). Dünya da HCV enfeksiyonun ortalama sıklığı %3 civarındadır. Dünya genelinde yaklaşık 210 milyon HCV ile enfekte hasta vardır. Ülkemizde HBsAg taşıyıcılık oranı %2-7 civarındadır ve dünyada orta endemik bölge sınıfında bulunmaktadır (4, 5). Ülkemizde HCV sıklığı %1 2.4 arasında değişmektedir. Kan donörlerindeki oranlar genellikle %1 i geçmemektedir (6). Bu çalışmada Tunceli ilinde daha önce hepatit B ve C seroprevalansı ile ilgili çalışma yapılmamış olması sebebiyle ilin seroprevalansı hakkında bilgi sahibi olmak ve bu oranları ülke verileriyle karşılaştırmak amaçlandı. MATERYAL ve METOT Tanımlayıcı tipte olan çalışmamızda 01 Ocak - 31 Aralık 2010 tarihleri arasında herhangi bir nedenle Tunceli Devlet Hastanesi polikliniklerine başvuran hastalardan istenmiş olan hepatit göstergeleri retrospektif olarak değerlendirildi. Bütün HBsAg ve anti-hcv düzeyleri kemiluminesans immunoassay (Architect i2000, Abbott, USA) yöntemi ile tespit edildi. Verilerin istatistiksel analizi SPSS 15.0 kullanılarak yapıldı. Gruplar arası değerlendirmede ki kare testi kullanıldı. İstatistiksel anlamlılık düzeyi p<0.05 olarak kabul edildi. BULGULAR HBV belirteçlerinden HBsAg nin araştırıldığı 6478 kişinin 274 ünde (%4.22) pozitiflik saptandı. HBsAg seropozitifliğinin cinsiyete göre farklılıkları değerlendirildiğinde erkeklerde %4.99 (158/3164), kadınlarda %3.50 (116/3314) olarak tespit edildi. Yaş gruplarına göre HBsAg pozitifliği değerlendirildiğinde ise; en sık yaş grubunda pozitiflik saptanmış olup erkeklerde 27/205 (%13.17), kadınlarda 50/504 (%9.92) oranlarında bulundu (Tablo 1). Anti-HCV nin araştırıldığı 6187 kişinin 59 unda (%0.95) seropozitiflik saptandı. Anti-HCV seropozitifliğin cinsiyete göre farklılığı değerlendirildiğinde erkeklerde %0.98 (30/3046), kadınlarda %0.92 Viral Hepatit Dergisi 2011; 17(2):