BETONDA DURAB L TE Ç N C30

Transkript

1 TMMOB NfiAAT MÜHEND SLER ODASI ANKARA fiubes BETONDA DURAB L TE Ç N C30 SEM NER ANKARA

2 TMMOB nflaat Mühendisleri Odas Ankara fiubesi Selanik Caddesi No: 17/5 K z lay - Ankara Tel: Faks: imoankara@imoankara.org.tr fiubat Bask Tasar m-bask Kardelen Ofset Ltd. fiti kardelen@kardelenofset.com.tr

3 B R NC OTURUM FERRUH EKMEN (Haz r Beton Birli i Genel Sekreteri): Türkiye Haz r Beton Birli i ve nflaat Mühendisleri Odas Ankara fiubesinin birlikte düzenlemifl oldu u ve Çimento Müstahsilleri flverenleri Sendikas n n da destek vermifl oldu u Betonda Durabilite çin C30 Seminerine hofl geldiniz. Bu ayn konulu üçüncü seminer. lki Mart ay içinde stanbul da nflaat Mühendisleri Odas yla yap ld. kinci seminer Denizli de yap ld, üçüncü seminerimiz bu, dördüncü seminer de zmir de düzenlenecek. Ben k sa bir flekilde program arz edece im. Aç fl konuflmalar n Kemal Türkaslan, nflaat Mühendisleri Odas Ankara fiube Baflkan yapacak. Daha sonra Hakan Gürdal, Türkiye Haz r Beton Birli i Yönetim Kurulu Baflkan ve Taner Yüzgeç, nflaat Mühendisleri Odas Genel Baflkan m z aç fl konuflmas nda bulunacaklar. Hocalar m z Profesör Doktor Hulusi Özkul, stanbul Teknik Üniversitesi nflaat Fakültesi Ö retim Üyesi ilk tebli i sunacaklar. Daha sonra ile aras nda k sa bir ara verece iz. Aradan sonra yine stanbul Teknik Üniversitesi nflaat Fakültesi Ö retim Üyesi Profesör Doktor Mehmet Ali Tafldemir tebli ini sunacaklar. Daha sonra da onu müteakip stanbul Teknik Üniversitesi nflaat Fakültesinden Profesör Doktor lhan Eren son tebli i sunacaklar ile aras nda soru ve cevaplar bölümü bulunmakta. Soru ve cevaplardan sonra da a kadar üçüncü katta bir kokteyl var. Programda Oturum Baflkan olarak görülen Profesör Doktor Mustafa Tokyay ODTÜ nflaat Mühendisli i Bölüm Dekan, bugün kendilerinin önemli bir ifli olduklar için özür dilediler, baflar dilekleriyle mesaj gönderdiler, kendileri kat lam yorlar. Biz onun yerine Oturum Baflkan olarak Oda Baflkan m z Kemal Türkarslan Beyi rica ediyoruz. Aç fl konuflmas yapmak için Kemal Bey buyurun

4 KEMAL TÜRKARSLAN ( nflaat Mühendisleri Odas Ankara fiube Baflkan ): Say n konuklar, de erli meslektafllar m; nflaat Mühendisleri Odas Ankara fiubesinin Türkiye Haz r Beton Birli iyle ortaklafla düzenledi- i "Betonda Durabilite çin C30" konulu Seminerimize hofl geldiniz. Bilim ve teknolojinin ça m za damgas n vurdu u bu dönemde ülkemizin de pay n almas için herkese düflen görevler vard r. Öncelikle konumumuzu belirleyip hangi koflullarda ve hangi ekonomik yap da oldu umuzu irdelemek bilim ve teknolojiden yararlanman n gereklili ini kurgulamak zorunday z. Ülkemiz teknolojide hangi aflamada, bilimden ne kadar yararlan yor, ekonomimize katk oran n n ne oldu u, gelece e neler tafl yaca n n tart fl lmas gerekmektedir. Yap sektöründe geçmiflten bugüne kullan lan malzemeler genellikle belli aflamalar geçirmekte olup kendilerini sürekli yenileyenlerin sistem içinde kald klar gözlenmektedir. Ana yap malzemelerimizin içinde tafl y c sistem aç s ndan önemli olan beton ve çeli i ayr ca ele al p de erlendirebiliriz. Bugün inflaat sektöründe bilgili, bilgisiz herkesin üzerinde fikir söyledi i betonun da bilimsel olarak de erlendirilmesi gereklili ini düflünüyoruz. Betonun üretim, yerlefltirme ve bak m aflamalar n n ayr ayr uzmanl k konusu oldu unu dikkate alarak her alanda konusunda yetkin mühendis ve mimarlar n çal flmas gerekmektedir. Yoksa bu alan alayl yetiflen, konusunda araflt rma yapmayan bilgisiz kiflilerin elinde kal r. Türkiye Haz r Beton Birli i bu aflamalardan üretim bölümünde ciddi ad mlar atm fl, sektöre damgas n vurmufltur. Meslek odalar olarak bizler konusunda yetkin mühendislerin yetiflmesi için her türlü yasal çal flmay, e itimi ve denetlemeyi yapmak zorunday z. Teknolojik ve bilimsel geliflmeler, artan rekabet k s tl kaynaklarla da

5 ha çok üretim yapma ihtiyac, projelerin yürütülmesi s ras ndaki k s tl süreler, siyasi ve ekonomik krizler, e itimli, yetkin mühendislerin gereklili ini bir kez daha vurgulam flt r. Malzeme üzerinde kalitenin yükselmesinin, yani C14, C16, C20 lerden C30 lara tafl nmas, ülke ekonomisine mühendisli i ve özlemle istedi imiz güvenli yap teknolojisine katk lar n bekliyoruz. Ancak ülke koflullar nda üretilmeye çal fl lan denetimsiz, standart d fl betonla birlikte mevcut yap lar m zdaki C10 lar mertebesindeki betonlar n nas l tehlike arz etti ini ve sonuçlar n n her depremden sonra gördü- ümüz felaketlerin bir ülke gerçe i oldu unu göz ard etmememiz gerekiyor. Bu dönemde do ru proje, yetkin mühendis, deneyimli yap mc ve üretici ile gerekli denetimle inflaatta sa lanacak kaliteyle ekonomi ve güvenlik sa lanabilir. Burada srarla vurgulamak istedi imiz kaliteli beton üretiminin teknolojiye uygun olarak yap labilece i; ancak üretimden sonra betonun yerine yerlefltirilmesinden bafllayan ve daha sonraki bak m aflamalar n n tekni ine uygun, bilimsel olmas gerekir. Bu bölümde oluflacak hatalar n üretimdeki yüksek kaliteli malzemenin tüm özelliklerini yok eder. Sonuçta ülkemizde güvenli i olmayan yap lar ve büyük kaynak israf na neden olabilir. C30 niteli indeki bir betonun gerçek anlamda üretilip uygulamada istenilen sonuçlar vermesi durumunda hem güvenli yap, hem boyutlar n ekonomik olmas nedeniyle kaynak tasarrufu, hem de kullan c lar n konfor ve estetik özelliklerini sa layacakt r. nflaat mühendisleri olarak bilim ve teknoloji do rultusunda yap lan her türlü üretim ve çal flman n yan nda olaca m z bildirir, hepinize sayg lar sunar m. (Alk fllar) FERRUH EKMEN (Haz r Beton Birli i Genel Sekreteri): Türkiye Haz r Beton Birli i Yönetim Kurulu Baflkan Say n Hakan Gürdal konuflmas n yapmas için davet ediyorum

6 HAKAN GÜRDAL (Türkiye Haz r Beton Birli i Yönetim Kurulu Baflkan ): Say n hocalar m z, de erli Oda baflkanlar ve sayg de er konuklar - m z; Türkiye Haz r Beton Birli i ve nflaat Mühendisleri Odas n n birlikte düzenledi i C30 Betonda Dayan kl l k, Durabilite Seminerlerinin Üçüncüsüne hofl geldiniz. Türkiye Haz r Beton Birli i olarak 15 y ld r yurdumuzda üretilen beton kalitesinin yükseltilmesi ve kullan lan beton s n flar n n yüksek s n flarda ve daha bilinçli bir flekilde üretilmesi için büyük bir u rafl veriyoruz. Bu çal flmalar m zda bizimle birlikte ve bize destek veren üniversitelerimizin de erli ö retim üyeleri ve nflaat Mühendisleri Odas n n de erli yöneticilerine sonsuz teflekkürler ediyoruz. Türkiye Haz r Beton Birli inin bu y l 15 inci y l. Geçen 15 y l neredeyse Türkiye de haz r betonun tarihi say l r. Geçen süre içinde Türkiye de elle kar lm fl betondan, haz r betona geçifllerde büyük aflamalar kaydedildi. Bugün kullan lan betonun yüzde i haz r beton. Hatta büyükflehirlerimizde elle dökülen betonun kullan m neredeyse s f rland. Ancak küçük yerleflim bölgelerinde ve özellikle flu günlerde yaflad m z seçim öncesi dönemlerde halen elle beton yap lmakta. Ben ad na "elle kar fl m" diyorum; ama onun ad bence beton de il. Beton dayan m s n flar nda son 4 y l içinde büyük bir yükselme oldu. Bundan y l önce kullan lan betonlar neredeyse an lar - m zda kald Körfez depreminden önce C20 ve üstü kullan lan betonlar n oran toplam beton içerisinde yüzde 10 iken, üyelerimizden al nan verilere göre bugün yüzde 80 ler civar nda. Ancak Türkiye nin zorunlu ihtiyaçlar na ve geliflmifl ülkelerdeki duruma göre hâlâ yeterli de il. Üniversitelerin yap malzemesi ö retim üyeleri 2000 y l nda yay nlad klar ve sizlere de da tt m z Betonda Kalite Deklarasyonunda - 8 -

7 özellikle deprem bölgelerinde yap lacak yap larda korozyonu önlemek, durabiliteyi sa lamak için kullan lmas gereken en düflük beton dayan m s n f n n C30 olmas gerekti ini önemle vurgulamaktad rlar. Bu semineri yapmak nedenimizi bu deklarasyondaki bilimsel gerçekler oluflturmaktad r. Günlük hayattan k sa bir örnek vermek istiyorum: Özellikle kendi kullan m için inflaat üretimi gerçeklefltiren yat r mc lar, özellikle kendi kullan m için yap gerçeklefltiren, farkl sanayi amaçlar yla gerçeklefltirilen yap larda yüksek beton s n flar nda tüketim ve kaliteli ve denetlenmifl firmalardan, haz r beton firmalar ndan, Türkiye Haz r Beton Birli i üyesi firmalardan tedarik edildi ini gözlemliyoruz. Oysa ki, yap-sat diye tabir etti imiz ve maalesef kamu yat r mlar nda bunun ayn orana ulaflt n söylemek mümkün de il. Bizim için son y llarda gözlemledi imiz çok önemli konulardan bir tanesi bu. Bizler sorumluluk duygusuyla bu gerçe i nflaat Mühendisleri Odas yla birlikte genifl kitlelere ve meslektafllar m za bildirmeyi misyon edindik. Biz Türkiye Haz r Beton Birli i olarak C100 e kadar standartlarda bulunan her türlü s n fta beton üretmeye ve isteyene üreterek teslim etmeye haz r z. Ancak s k s k yapmak zorunda kald m z uyar lan n bafl nda beton al rken -tekrar vurgulamak için söylüyorum- kesinlikle haz r beton kalite güvence sistemi, KGS belgeli ve Türkiye Haz r Beton Birli i üyelerinin denetiminden geçen betonlar n tercih edilmesi gerekmekte. Zira birim fiyatlar ucuz oldu u için al nan haz r betonun ve hatta Türkiye mizin bir ac gerçe i faturas z sat fl yap lan haz r betonun flu anda elle yap lm fl olan kar fl m diye tabir etti imiz üründen hiçbir farkl yoktur. Son olarak projeleri yapan meslektafllar m za önerilerimiz; projelerini C30 dan itibaren gerçeklefltirmeleri, bunun ilave ve mali bir yük olmad, bu bir detay olmas na ra men Profesör Doktor Erhan Karaesmer ve Coflkun Erkay n da araflt rmalar nda ifade ettikleri üzere eko

8 nomiklik sa l yor. Bay nd rl k Bakanl m za, Ankara vesilesiyle, burada bulunmak vesilesiyle küçük de olsa bir hat rlatma aç s ndan afet bölgelerinde yap lacak yap lar hakk nda yönetmeli in tadil edilmesi, C16 ve C20 olarak görülen beton dayan m s n flar n n en az C30 a ç - kart lmas, elle beton dökümünün yurt çap nda yasaklanmas ve kalite güvence sisteminin betonu denetleyecek ve onaylanm fl ve yetkili bir belgelendirme kuruluflu olmas n öneriyoruz. Seminerin baflar l geçmesini dilerken, bu Seminerin gerçekleflmesinde katk lar n bizden esirgemeyen Çimento flverenleri Sendikas ve birlikte her zaman yan yana iflbirli i içerisinde çal flt m z nflaat Mühendisleri Odas na teflekkürler ediyoruz. Sayg lar sunuyorum. (Alk fllar) FERRUH EKMEN (Haz r Beton Birli i Genel Sekreteri): Say n Genel Baflkan m z Taner Yüzgeç Beyefendiyi konuflmas n yapmak için kürsüye davet ediyorum. TANER YÜZGEÇ ( nflaat Mühendisleri Odas Genel Baflkan ): De erli fiube Baflkan m z ve Haz r Beton Birli i Yönetim Kurulu Baflkan n n de erli görüfllerinden sonra asl nda söylenebilecek çok fazla bir fley yok ve zaman n z fazla almak istemiyorum. Öncelikle bu Semineri düzenlemifl olmas ndan dolay Ankara fiubemize ve Haz r Beton Birli ine teflekkürlerimi bir borç biliyorum ve de erli görüfllerini bizlerle paylaflacak olan hocalar m za, bizlerin mesleki geliflimimize, faydal görüfllerini bizlere aktaracak olan hocalar m za ve siz de erli kat l mc lara da tekrar "hofl geldiniz" diyorum. Beton, dünyada sudan sonra en çok tüketilen bir malzeme, bir ürün ve bugün Türkiye de ise, yaklafl k 35 ila 40 milyon m3 civar nda kullan m ve tüketimi var. De erli Haz r Beton Birli i Baflkan söyledi, asl nda bugün halihaz rda yüzde 25 civar nda elle döküm, yani milyon m3 civar ndaki betonun yüzde 25 i bugün hâlâ elle dökülebilmekte

9 Depremler sonras a rl kl olarak gündeme gelen beton kalitesi kavram na bakt m z zaman kentlerdeki durumda, daha do rusu konut stokumuzu oluflturan yap lardaki durumlarda beton 160 bile kullanmayan kalitede betonlar n döküldü ü ne yaz k ki, hepimiz taraf ndan tespit edilmifl ve bilinmekte. Bir yandan böylesine büyük bir tüketim ve bir yandan da bu tüketimin esas tüketicisi olan konutlar, konut üreticileri, üstyap üreticileri ve di er yandan da son derece kalitesiz betonun üretilebilmesi Türkiye nin handikaplar ndan birisi. flte bugünkü toplant n n önemi de bence buradan kaynaklanmakta. Yani kalitenin art r lmas, yüksek hesapl betonlar n art k kullan lmas, kullan m na geçilmesi bu ve benzeri toplant lar n yo unlaflmas ve siz de erli meslektafllar m z n bu konuda art k talepkâr olmas yla do rudan orant l. Avrupa Haz r Beton Birli inin 2001 de yapm fl oldu u bir sektör araflt rmas nda bir ankette Avrupa da 15 ila 25 newton/mm2 dayan ma sahip olan beton tüketiminde Türkiye birinci s rada. Ama 25 in üzerindeki tüketimlerde, 25 newton/m2 nin üzerindeki hesaptaki betonlar n tüketiminde ise Türkiye sonuncu s rada. Burada de erlendirilmesi gereken, daha do rusu bilinçlendirilmesi gereken baflta belki tüketiciler, ondan sonra de erli projeci meslektafllar m, ondan sonra da üreticiler. Ama bu sadece bilinçle de geliflen bir faktör de il. Mutlaka devletin el atmas gereken konulardan birisi. Yani hem kendi ihalelerinde, hem de belediyeler vas tas yla konut tüketiminin, konut üretiminin, konut üretim sektöründe çeflitli zorunluluklar ve yapt - r mlar uygulamas gerekmekte. Dolay s yla, bugünkü toplant y düzenlemifl olmalar ndan dolay Ankara fiubemize ve Haz r Beton Birli ine tekrar teflekkür ediyorum. Siz de erli kat l mc lara da sayg lar m sunuyorum. Baflar l bir seminer geçmesini diliyorum. (Alk fllar)

10 FERRUH EKMEN (Haz r Beton Birli i Genel Bekreteri): Semineri bafllatmak üzere hocalar m z kürsüye davet ediyorum, Kemal Bey siz de lütfen, buyurun efendim. OTURUM BAfiKANI KEMAL TÜRKARSLAN: De erli konuklar, 17 A ustos 2001 stanbul Betonda Kalite Deklarasyonu. fiu anda bildirilerini sunacak üç de erli bilim adam n n bu kalite deklarasyonu içinde her birinin de erli fikirleri var. Teker teker bildirilerini sunarken üzerinde fikir söyleyecekleri, sizlere sundu umuz bu davetiyelerin arkas ndaki notlarda birer paragraf da okuyarak arkadafllar m z ça- rmak istiyorum. "Genellikle üzerinde durulmayan; ancak yaflamsal önemde olan bir nokta yap n n durabilitesidir, yani dayan kl l, kal c l. Betonarme yap lar donma, çözülme, sülfat etkisi baflta olmak üzere çeflitli asit ve tuzlar n ve özellikle donma korozyonunun etkisi alt ndad r." fiimdi ilk bildiriyi sunmak üzere stanbul Teknik Üniversitesi nflaat Fakültesi hocalar ndan Say n Hulusi Özkul, buyurun. Prof. Dr. HULUS ÖZKUL ( stanbul Teknik Üniversitesi nflaat Fakültesi Ö retim Üyesi): Say n baflkanlar, de erli Oda baflkanlar, Birlik Baflkan, say n konuklar, de erli meslektafllar m; ben konuflmamda genel olarak önce dayan kl l k kavram n vermeye çal flaca m. Dayan kl l k kavram ndan söz edece im. Sonra dayan kl l belirleyen genel etkenler, daha sonra daha önce de belirtilen Betonda Kalite Deklarasyonu neden verildi ve betonda bak m n önemi nedir? Bu konulara de inece im. Dayan kl l k ya da yabanc dilden ödünç ald m z durabilite, kal c - l k kavramlar neyi bar nd r yor? Burada bir yap n n içinde bulunaca-, servis ömrü boyunca içinde bulunaca çevre koflullar önemli. Bu farkl olabilir ve bu mevcut çevre koflullar alt nda yap n n bafllang çtaki özelliklerini yitirmeden korunmas söz konusu. Bu konuyla ilgili

11 Amerika Beton Enstitüsünün tan m nda yap n n içinde bulundu u hava koflullar, kimyasal etkiler, varsa afl nmayla ilgili parametreler ve di er tüm koflullar alt nda yap n n özelliklerini korumas olarak tan mlan yor. Avustralya standartlar nda ayn konuda afl nma etkileri, sülfat etkisi ve betonun su geçirimlilik ya da geçirimsizlik özelli i ön plana ç km fl durumda. Biliyorsunuz, bizde dayan kl l k ya da durabilite kavram meslektafllar m z taraf ndan çok iyi özümsenmifl bir kavram de il. Bizde daha çok mekanik dayan m ya da yük tafl ma özelli i ön plana ç k yor ve yap n n içinde bulundu u koflullara karfl zaman içinde dayan kl l ise hep ikinci planda ya da ço u zaman ihmal edilen bir özellik. Oysa bu dayan kl l k, durabilite kavram da en az dayan m kadar, yük tafl ma özelli i kadar önemli ve ço u uygulamada, ço u çevre koflulunda asl nda dayan kl l k kavram daha ön plana ç kabiliyor. Yani bir yap y biz içinde bulunaca çevre koflullar na dayan kl hale getirdi- imiz zaman o yap n n zaten yük tafl ma yetene i de yeterli düzeye ç km fl olabiliyor. Bizde projelerde hep dayan ma yönelik de erler yer al r. Beton s n f C20 gibi, C30 gibi ne seçilmiflse bununla ilgili projenin bir köflesinde bilgi verilir. Ancak bu yap hangi koflullarda kullan lacak, hangi çevre s n f na giriyor, içinde bulunaca çevre koflullar na göre ne tür önlemler al nmal ; bununla ilgili ne yaz k ki projelerde çok bilgi bulunmaz. Oysa dayan kl l k göz önüne al nd nda söz konusu yap n n üretiminde kullan lacak olan betonun sahip olmas gereken maksimum su-çimento oran, o betonda kullan lacak en az çimento dozaj, çimento cinsi, baz uygulamalarda hava sürüklemesi gerekti i ve bunun miktar gibi bilgilerin de yer almas beklenir. Ancak biraz önce de belirtti im gibi bu parametrelere yönelik olarak projelerde ya çok az ya da hiç bilgi bulunmaz. Bu konuda TS500 ü göz önüne al rsak; biliyorsunuz 2000 y l nda bir de ifliklik oldu, ön

12 ceki bask s nda "yap n n ve çevrenin durumuna ba l olarak uygun çimento seçilir" deniliyordu. Yeni bask lar nda "çimentoyla ilgili projesinde ne belirtilmiflse o çimento kullan l r" deniliyor. Her iki bask - da da durabiliteye yönelik olabilecek çatlak genifllikleriyle ilgili de- erler verilmifl ve pas paylar, çevre koflullar na ba l olarak yeni 2000 y l bask s nda tablolaflt r lm fl. Yine bu Amerikan Beton Enstitüsünün bizdeki TS500 Standard n n karfl l olan ACI 318 i göz önüne al rsak; bu Standartta durabiliteyle ilgili ayr bir bölüm ayr lm fl ve burada sayfalar dolusu bilgiler verilmifl. Yine donma-çözülme etkisi alt ndaki betonla ilgili ayr bir bölüm ayr lm fl. Bununla ilgili belirtti im gibi TS500 de yeterli bilgi bulunmamakta. Yine ACI 318, sülfat etkisindeki yap larda kullan lmas gereken çimento cinsini belirlemifl. Maksimum su-çimento oranlar n vermifl. Minimum beton s n flar n ele alm fl. TS500 ün bu konuda yapt bir baflka standarda yollama yapmas, "TS3440 Standard na uygun olarak önlem al n r" diye âdeta bu konu geçifltirilmifl. Yine korozyon etkisindeki betonla ilgili karbonatlaflmadan ötürü mü, yoksa klordan ötürü mü; bununla ilgili Amerikan Standard nda genifl bilgiler bulunmakta. Ancak TS500 de yine bu konu ele al nmadan ne yaz k ki, geçifltirilmifl. Oysa durabilite hepimizin tahmin edebilece i gibi çok önemli bir kavram. Her y l durabilite yetersizli inden dolay pek çok yap, onar m durumuyla karfl karfl ya kal yor ya da belli bir hasar düzeyini e er aflm flsa durabilitenin neden oldu u problemler, y k lma durumuyla karfl karfl ya kal yor. Bizde bu konuda pek istatistik yok. Ancak Amerika nflaat Mühendisleri Birli inin Amerika yla ilgili olarak 2003 y l nda yay nlad bir rapor var. Burada yollar Amerika Birleflik Devletleri nde, köprüler havaalanlar, okullar, içme suyu flebekesi, at k su flebekeleri, barajlar, kat at k depolar, zararl at k depolar ve enerjiyle ilgili yat r mlarda tüm bu yap lara biz "infra structure" diye

13 biliriz. Bunlar n onar m için önümüzdeki 5 y ll k bir süreçte 1.6 trilyon Amerikan dolar gerekti ini tahmin etmifller. Bizde bu ölçüde olmamakla birlikte bizde de çok büyük yekûnlar tuttu unu tahmin edebiliriz. Çünkü bizde durabilite kavram na zaten bafltan itibaren önem verilmemifl. Bizdeki yap lar n durumunu kolayca tahmin edebiliriz. Betondaki durabilite problemlerini genel olarak ele alacak olursak; bunlar n bir bölümü beton bileflimlerinden kaynaklanan problemler olabilir. Örne in, alkali agrega reaksiyonu bu tür bir problem. Yine beton içinde daha çok çimentodan gelebilecek olan serbest haldeki kalsiyum oksit, magnezyum oksit, bunlar zaman içinde betona zarar verebilir. Yine sülfat etkisi de baz durumlarda beton bileflimlerinden ileri gelebilir; bunlara genel olarak "iç etkiler" diyebiliriz. D fl etkiler olarak ise, en önemlisi korozyon problemi. Sonra baz yörelerde sülfat etkisi önemli olabilir. Baz yap larda de iflik kimyasallar etki yapabilir. So uk iklimli bölgelerde donma-çözülme etkileri, yine baz özel yap larda da afl nma etkisi, d fl etki olarak öne ç kabilir. Bu etkilerden önce korozyonu ele al rsak; bize "betonarme yap lar n ömrü nedir, kaç y l bu yap lar dayanabilir?" diye s k s k sorarlar. Betonarme yap larda ömrü belirleyen bileflenin donat oldu u bilinmektedir. Yani betonarme yap belli bir ömür sonunda e er ömrünü belli bir süre sonunda tamaml yorsa, bu öncelikle daha çok donat n n korozyonu nedeniyle oluflmaktad r. Yani korozyon betonarme yap n n ömrünü birinci derecede belirleyen etkendir. Oysa biz biliyoruz ki, beton, içinde bulunan kalsiyumhidroksit nedeniyle bu çimentonun reaksiyonu sonucu ortama kar flmaktad r, bazik bir ortam yaratmaktad r. Bazik ortam ise, çelik donat için koruyucu bir ortam, korozyona karfl normal olarak koruyucu bir ortamd r. Çünkü bazik ortamda, yani PH de eri düzeylerinde oldu u zaman çelik donat n n d fl yüzeyi bir pasivasyon tabakas yla kaplanmaktad r ve bu tabaka donat y korozyona karfl korumaktad r. Ancak her zaman bu flekilde

14 gerçekleflmemektedir. ki etkiyle, bir tanesi klor etkisi, e er ortamda klor bulunuyorsa; ikincisi de karbonatlaflma etkisiyle bu koruyucu tabaka, pasivasyon tabakas dedi imiz çeli in yüzeyindeki bu çok ince tabaka zaman içinde tahrip olabilir ve beton içindeki bu donat korozyona aç k hale gelebilir. flte betona normal olarak bazik özelli ini veren kalsiyumhidroksit havada bulunan karbondioksitle zaman içinde birleflerek kalsiyumkarbonat oluflturabilir; iflte karbonatlaflma dedi imiz olay da bu. kalsiyumhidroksidin kalsiyumkarbonata dönüflmesi. Normal olarak kalsiyumhidroksitli bir ortam düzeyinde PH de erine sahipken karbonatlaflan bir betonda PH de eri 8-9 düzeylerine kolayca düflebilmektedir. Bunun sonucu da donat y korudu unu söyledi imiz pasivasyon tabakas art k görevini yapamamakta ve tahrip olmaktad r, birinci flekil, yani donat lar n korozyona aç k hale gelmesinin birinci flekli özellikle donat üzerindeki pas pay dedi imiz tabakan n tümüyle karbonatlaflmas d r. flte bu bir karbonatlaflan betondan örnek. Bu "fenol ftelain" dedi imiz bir çözeltiyle bu beton yüzeyini kapl yoruz, bu çözeltiyi püskürtüyoruz. Bu bir kalsiyumhidroksit indikatörü, e er kalsiyumhidroksit rengi pembeye dönüflüyor, yoksa olmamas n n anlam karbonatlaflt - n gösteriyor. Kalsiyumhidroksit tümüyle kalsiyumkarbanota dönüfltüyse o zaman renk de iflimi olmuyor. Bu betonun d fl yüzeyi, betondan al nm fl bir karot. Dolay s yla, betonun d fl yüzeyinden itibaren belirli bir derinli e kadar bu betonun karbonatlaflt n anl yoruz. E er bu betonarme elemanda pas pay bu karbonatlaflan kal nl - n s n rlar içinde kal yorsa o zaman donat ya kadar beton karbonatlaflm fl demektir ve donat y korozyona karfl koruyam yor sonucunu ç kabiliriz. Korozyonun bafllamas için ikinci yol klorürlerin etkisi, e er ortamda klorür kaynaklar varsa, bunlar n donat ya ulaflmas sonucu da pasivasyon tabakas tahrip olabiliyor. flte örne in, deniz yap lar, sahilde

15 yap lan yap lar ya da k fl aylar nda buzlanmaya karfl kullan lan birtak m çözücüler, bunlar da klor içerebiliyor. Bunlar d flar dan kaynaklanan klorlu bileflikler. Bazen de do rudan betonun bileflenlerinin baz - lar da klor içerebiliyor, baz kar fl m sular na klor kar flm fl olabiliyor, agregalar e er yeterince y kanmam flsa, özellikle deniz agregalar nda klor bulunabiliyor. Baz kimyasal katk lar, özellikle baz h zland r c - larda klor bulunabiliyor. Çimentoda ve belirtti im gibi çevreden de bu tür klor betonun içine girerek donat ya kadar ulaflabiliyor. Bunun sonucunda da koruyucu pasivasyon tabakas tahrip olabiliyor. Donat korozyonunda hangi olaylar gerçeklefliyor? Burada iki tane reaksiyon var. Bir tanesi anot reaksiyonu, di er katot reaksiyonu. E er donat n n yüzeyindeki pasivasyon tabakas tahrip olmuflsa bu durumda demir donat kolayca elektron kaybedip iyon haline gelebiliyor. Ortama elektron veriyor ve kendisi demir iyonu olarak donat - dan ayr labiliyor. Öte yandan e er donat n n etraf nda yeterince oksijen, su bulunuyorsa oksijen ve su demirin kaybetti i bu elektronu alarak hidroksit iyonu haline dönüflebiliyor; buna da "katot reaksiyonu" diyoruz. Yani anotta demir iyonu art yüklü, katotta da eksi yüklü hidroksit iyonlar olufluyor; bunlar son aflamada birleflerek önce demir iki hidroksiti, daha sonra da demir3hidroksiti oluflturuyorlar. flte pas dedi imiz bileflik de bu demir3hidroksit. Burada da flematik olarak görülüyor. Su d flar dan donat ya giriyor. E er klor yoluyla bafllad ysa klor iyonlar donat ya ulaflabiliyor. Karbonatlaflma yoluyla bafllad ysa karbondioksit pas pay n tümüyle karbonatlaflt rabiliyor. Donat n n içinden demir iyonlar ayr l yor. Öte yanda da oksijen ve su hidroksit iyonlar n oluflturuyor; bunlar da birleflerek pas dedi imiz bileflikleri oluflturuyorlar. Demek ki, korozyonun bafllayabilmesi için pas pay n n karbonatlaflmas gerekiyor ya da ve veya klorür iyonlar n n donat ya ulaflmas gerekiyor. Bu flekilde pasivasyon tabakas tahrip olduktan sonra korozyonun sürmesi için ise, katot reaksiyonu olarak tan mlad m z hidroksit iyonlar n n oluflabilmesi için ise, ortamda, yani donat n n

16 etraf nda yeterince oksijen ve su bulunmas gerekiyor; bu da korozyonun sürmesi için gerekli iki koflul. Bunlardan birisi bulunmazsa korozyon söz konusu de il. Ancak karbondioksit ve klorürlerin etkisiyle bir bafllama süreci söz konusu. Burada pasivasyon tabakas n n tahribi gerçeklefliyor; bu bafllama periyodu. Bu tahribat gerçeklefltikten sonra e er ortamda yeterince oksijen ve su varsa s cakl n yüksek olmas reaksiyonlar art r c bir etken, belli bir h zla korozyon olay gelifliyor; bu da geliflme süreci. Belli bir korozyon derecesi, belli bir seviyeye ulafl nca da art k o elemanda tahribat söz konusu oluyor; bu da bafllang ç süresi ve geliflme süresi, tümüyle yap n n kullan m ömrünü ya da servis ömrünü belirleyici oluyor. Korozyon neden zararl? Çünkü oluflan pas dedi imiz, demir3hidroksit normal çelik hacminin ikiyle alt kat daha fazla hacme sahip ve bu oluflan pas, donat lar n üzerinde bir tabaka fleklinde birikiyor. Dolay s yla, donat n n hacmi artm fl oluyor; bu da büyük bir iç gerilmeye neden oluyor ve özellikle donat üzerindeki pas pay n n çatlamas na yol aç yor. Bunun sonucu hem kesit azalmas, donat da beton kesitlerinin azalmas söz konusu, hem donat yla beton aras ndaki aderans n azalmas söz konusu. Hem de demir iyonlar sürekli olarak çelik donat dan kopup ayr ld klar için çelikte de büyük oranda kesit azalmas gerçeklefliyor. Bu da yine korozyonun yol açt çatlak oluflum flekilleri, ya bu flekilde do rudan pas pay n donat ya paralel olarak çatlatabiliyorlar, ya belli bir bölge bu flekilde tabaka halinde betondan ayr labiliyor ya da donat lar e er birbirine çok yak nsa tümüyle büyük bir tabaka betondan koparak ayr labiliyor, kapak atmas dedi imiz olay gerçekleflebiliyor. Burada da hacim art fllar n görüyoruz. flte demir3oksit yüzde 6 kat - na kadar, yüzde 600 oran na kadar hacim art fl na yol açabiliyor. Bunlar da baz örnekler; köflede donat boyunca pas pay düflmüfl ve çat

17 lak oluflmufl. Yine donat üzerinde hem köflede hem ortadaki donat - da çatlaklar oluflmufl. Bu daha ileri düzeyde bir korozyon örne i. Büyük keski kay plar var, buralarda etriyeler kopmufl, bu bölümde donat lar kaybolmufl, daha do rusu pas pay yla beraber betondan ayr lm fl. Asl nda bu elemanlara oldukça yo un da donat olmufl, belki mekanik aç dan bir sorun yok; ancak durabilite aç s ndan büyük problem yafl yor. Bu da yine benzer bir örnek. O halde korozyon konusunu özetlersek; korozyonun bafllamas için, yani pasivasyon tabakas n n tahrip olmas için iki etken gerekli; bu iki etken tek bafl na da olabilir, beraber olursa sonucu daha da fliddetlendiriyor. Klor ve karbondioksitin pas pay n kat etmesi, donat ya kadar ulaflmas. Bu flekilde pasivasyon tabakas tahrip olduktan sonra korozyonun sürebilmesi için ise, donat n n etraf nda oksijen ve su bulunmas gerekiyor; bu da katot reaksiyonunun gerçekleflmesi için, yani oksijen ve su demirin kaybetti i elektronlar alarak hidroksit iyonlar na dönüflebilmesi için bu iki koflul gerekli. Bunlardan bir tanesi bulunmazsa korozyon gerçekleflmiyor. Görüyoruz, bütün bu etkenler, yani klor, karbondioksit, oksijen ve su genel olarak d flar dan, çevreden pas pay n kat ederek donat ya ulafl yorlar. Dolay s yla, pas pay n n özellikleri çok önemli, yeterince yo- un, geçirimsiz bir pas pay tüm bu korozyonu oluflturan etkilerin donat ya ulaflmas n önlüyor. Bu nedenle, korozyonu önleyebilmek için bu elemanlar n üretiminde kullan lan betonun yeterince geçirimsiz olmas gerekiyor. Öte yandan pas pay n da yeterince kal n yapmak gerekiyor. Çünkü dedik ki, bu etkenler pas pay n aflarak donat ya ulafl yor. Pas pay kal nl ne kadar fazlaysa bu etkenlerin donat ya ulaflmas için gerekli süre o kadar uzun oluyor. Biliyoruz, geçirimsiz bir beton için su-çimento oran n n düflük olmas gerekiyor. çinde yeterince çimento bulunmas gerekiyor, standartlarda minimum bulunmas gereken çimento dozaj olarak verilmifl. Ag

18 rega granimetrisisinin uygun olmas gerekiyor. Yani iri agregalar aras ndaki boflluklar yeterince ince agrega kullanarak doldurmak gerekiyor. Betonun yeterince yerleflebilir özellikte olmas gerekiyor. flte bunun için birtak m kimyasal katk lar da kullanmam z ço u zaman gerekli oluyor. Hem betonun yerleflebilir olmas, hem de flantiyedeki ekibin bu konularda deneyimli olmas gerekiyor. Yani gelen betonu iyi bir flekilde kal plara yerlefltirebilecek yetenekte olmas gerekiyor. Ço u zaman bunu için birtak m araçlardan da yararlan lmas gerekebilir, örne in vibratör gibi; bunlar n da flantiyede bulunmas ve yetkin kiflilerce uygulanmas gerekiyor. Tüm bunlar yapmak yetmiyor. En son olarak özellikle ilk yafllarda belli bir süre beton döküldükten sonra betona iyi bir flekilde bakmak, onu korumak ya da kür yapmak gerekiyor. Çünkü betonun ba lay c l k özelli ini kazanabilmesi için ya da betonun geçirimsizlik özelli ini kazanabilmesi için, yük tafl ma özelli ini kazanabilmesi için beton içindeki çimento ile suyun hidratasyon reaksiyonunu gerçeklefltirmeleri gerekiyor. Beton hep bu özellikleri bu reaksiyonun sonucu elde ediyor. E er beton iyi bir flekilde kür edilmiyorsa, yani döküldükten sonraki ilk günlerde yeterince nemli tutulmuyorsa, bu durumda k sa sürede içinde bulunan suyu kaybederek reaksiyon için gerekli olan suyu çimento bulam yor. Dolay s yla, bütün reaksiyonlar duruyor, betonun dayan m geliflmesi duruyor, geçirimsizlik özelli ini kazanmas prosesi de kesintiye u ruyor. flte bu diyagram da geçirimlilik üzerine ya da geçirimsizlik üzerine su-çimento oran n n ne kadar etkin oldu unu bize gösteriyor. Su-çimento oran düflük de erlerde iken, ler düzeyinde, geçirimlilik katsay s çok düflük, yani böyle bir betonu geçirimsiz kabul edebiliriz. Ancak 0.55 lerden sonra, özellikle 0.60 lardan sonra asimtotik olarak bu geçirimlilik h zla art yor. Bu nedenle geçirimsiz bir beton üretebilmek için temel koflullardan birisi su-çimento oran n mümkün oldu u kadar düflük de erlerde tutmak

19 Di er bir durabilite problemi, sülfat etkisi; bu da yine bir reaksiyon sonucu gerçeklefliyor. Bu reaksiyonun da iki taraf var, bir taraf beton içindeki çimentodan geliyor. Bu C3A dedi imiz, çimento içinde bulunan trikalsiyumaliminat bilefli i, sülfatl sularda bulunan sodyumsülfat olabilir, potasyumsülfat olabilir, magnezyumsülfat olabilir, kalsiyumsülfat olabilir; bu sülfatlarla reaksiyona giriyor ve etrenjit dedi imiz bu bilefli i oluflturuyor. Bu bilefli in özelli i bünyesinde çok miktarda, 32 mol gibi çok yüksek oranda su tutmas. Bu nedenle bu ortaya ç kan etrenjit büyük hacim art fl na yol aç yor. flte bu hacim art fl da betonun çatlamas na neden olabiliyor. Yine burada bu reaksiyonun gerçekleflmesi için gerekli olan taraflardan birisi olan sülfatl sular n betonun içine d flar dan girmesi genellikle söz konusu oluyor. Yani sülfatl sular örne in, zeminde bulunabiliyor ya da birtak m endüstriyel yap larda ortamda bulunabiliyor. Bu sular n pas pay betonunu kat ederek betonun içine nüfuz etmesi söz konusu. Yine burada bu olay engelleyebilmek için öne ç kan özellik betonun yeterince geçirimsizlik özelli ine sahip olmas. Geçirimsiz bir beton bu zararl sular n beton içine girmesini engelliyor. Burada biraz önce de indi imiz gibi sülfatl sular çimento içindeki C3A yla birleflerek etrenjit dedi imiz o büyük hacim art fl na yol açan bilefli i oluflturuyorlard. Bu nedenle, bu tür ortamlarda C3A s düflük çimento kullan m öneriliyor. Bunlara genel olarak "sülfata dayan kl çimento" deniliyor. Ancak bu diyagram bize düflük sülfatl, düflük C3A l çimento kullanmak kadar betonun geçirimsizli inin de önemli oldu unu, bazen daha önemli oldu unu gösteriyor. Örne in, burada bozulma h z, sülfat nedeniyle, etrenjit oluflumu nedeniyle bozulma h z, y lda ne kadar oranda bozuluyor, o al nm fl. Yatay eksende de çimentoda bulunan C3A oran. Dolay s yla, normal olarak çimento ne kadar fazla C3A içeriyorsa bu beton sülfata karfl o kadar dayan ks z oluyor, bu beklenen bir fley. Dolay s yla, C3A artt kça bozulma oran da art yor. Ancak burada ilginç olan nokta çimento dozaj yla bu bozulma h z n n iliflkisi. Çimento dozaj çok düflük oldu u zaman,

20 225 kg civar nda iken, bu C3A oran yla beraber betondaki bozulma çok h zl bir flekilde art yor. Yani C3A oran 8 lere, 9 lara geldi inde yüzde yüzü aflan bozulmalar elde ediliyor. Oysa çimento dozaj art r ld kça, örne in, 390 kg a ç k ld nda bozulma miktar çok küçük oranlarda kal yor. Bunun anlam ; çimento dozaj artt kça bu beton daha az geçirimli oluyor; bu zararl sülfatl sular daha az oranda bünyesine al yor ve bu sülfat n bozma etkisi çok daha s n rl oranda kal yor. Yine bir baflka durabilite problemi; alkali agrega reaksiyonu, bu son y llarda Türkiye nin de gündeminde olan bir sorun. Özellikle öncelikle zmir bölgesinde bu tür sorunlarla karfl lafl lmaya bafllan ld. Burada yine reaksiyonun iki aya var. Birinci aya çimentodan kaynaklan yor. "Alkali oksitler" dedi imiz, sodyumoksit, potasyumoksit, çimentodan geliyor. E er beton üretiminden kulland m z agrega aktif silis içeriyorsa zaman içinde bu alkali oksitler silisle birleflerek jeller oluflturuyor. Bu jelin özelli i suyla karfl laflt nda hacmini büyük oranda art rmas, fliflme yapmas, bu da yine betonun çatlamas - na, tahrip olmas na neden oluyor. lk iki özellik, yani bu reaksiyonu oluflturan, jeli gerçeklefltiren iki etken, bir tanesi çimentodan, bir tanesi agregadan kaynaklan yor; bunlar seçerken dikkatli olmak gerekiyor. Agregalar üzerinde alkali agrega reaksiyonu riski tafl yor mu, tafl m yor mu? Kullanmadan önce deneyler yap lmas gerekiyor. Örne in, Haz r Beton Birli inin uygulad - kalite güvence sistemi kullan lan agregalarda bu koflullar ar yor. Ancak bu jel oluflsa bile bu jel e er genleflme yapm yorsa, genleflmiyorsa, betona zarar vermiyor. Yani as l tahribe yol açan etken bu jelin su alarak genleflmesi. Bu su ise, yine geçirimli betonlarda söz konusu. Yani bu su bir flekilde d flar dan betona nüfuz ederek bu jele ulaflabiliyor ve betonun tahrip olmas na neden olabiliyor. Yine bu olay n önüne geçmede önemli bir etken betonun geçirimsiz olmas. Yani jel oluflsa bile geçirimsiz bir betonda bu olay n zararl sonuçlar vermesi söz konusu olmayabiliyor

21 Bu da asl nda alkali agrega reaksiyonu sonucu oluflan çatlaklar gösteriyor. Yine bir köprü aya nda bu flekilde haritaya benzer çatlaklara yol açabiliyor. Bir baflka durabilite, dayan kl l k problemi; donma-çözülme etkisi, özellikle so uk iklim bölgelerinde k fl aylar nda beton pek çok kere donma-çözülme çevrimleri yaflayabiliyor. Bir k fl ay boyunca, örne- in, gece donup gündüz çözülebiliyor ve bu çevrim pek çok kez tekrarlanabiliyor. Burada biliyoruz ki, su, buz haline geçti i zaman yüzde 9 a varan bir hacim art fl na neden oluyor. flte bu hacim art fl beton için de büyük bir iç bas nç meydana getiriyor ve betonun çatlamas na yol açabiliyor. Yurdumuzun da pek çok bölgesi, Ankara da bunlar n içinde, bu donma-çözülme etkileri alt nda. Bu olaya karfl betonu koruyabilmek için iki yol önerilebilir. Bir tanesi bu beton içinde çok küçük hava kabarc klar oluflturmak, buna "hava sürükleme" diyoruz. Yine standartlarda maksimum agrega boyutuna ba l olarak en az betonun içermesi gereken hava miktarlar belirtilmifl. Bu amaçla özel kimyasal hava sürükleyici katk lar kullanmak gerekiyor. Ancak bu olay n etkisinin tahrip derecesine varabilmesi için betonun içindeki bütün boflluklar n, özellikle bütün k lcal boflluklar n suyla dolu olmas gerekiyor, yüzde yüze yak n oranda suyla dolu olmas gerekiyor ki, bu su buz haline geçti inde tahrip sonucu do urabilsin. E er bu su betonun içine d - flar dan geliyorsa, genellikle böyle olmas beklenir, bu durumda geçirimsiz bir beton yine bu olaya karfl da bir çözüm olarak öne ç k yor. E er biz betonu geçirimsiz olarak yapabilirsek su emmeyece i için ya da büyük oranda su emmeyece i için bu olay n tahrip düzeyine varmas gerçekleflmeyebiliyor. Yine betonun sadece iyi bir flekilde haz rlanmas, standartlara uygun, düflük su-çimento oranl, minimum çimento dozajl, dozaj n üzerinde çimento içerikli haz rlanmas tek bafl na yetmiyor. Bu betonun iyi bir flekilde yerlefltirilmesi gerekiyor. Vibratör de kullanarak boflluksuz

22 bir flekilde kal plar na yerlefltirilmesi gerekiyor. Bunun d fl nda da betonun özellikle ilk yafllarda bak m n n, kürünün iyi bir flekilde yap lmas isteniliyor. Çünkü biraz önce de de indi im gibi e er beton içindeki çimento yeterince su bulamazsa çimentoyla su aras nda gerçekleflen hidratasyon reaksiyonu duruyor. Dolay s yla, betonun dayan m kazanmas da duruyor, boflluklar n n kapat lmas ifllemi de duruyor. Genel kural olarak beton içindeki ba l nemin yüzde 80 inin alt na inmesi durumunda bu reaksiyonlar duruyor; bu da dayan m art fl n durduruyor, boflluklar n doldurularak geçirimsizli in sa lanmas sürecini de durduruyor. Burada baz örnekler var. Örne in, e er biz bir betonu sadece bir gün kür uygulayarak tutarsak, dökümünden sonra bu betonun oksijen geçirimlili i 1 ise, ayn betonu 28 gün süresi boyunca nemli bir ortamda saklarsak, yani yeterince kür uygularsak geçirimlilik 6 kat azal yor, alt da birine düflüyor. Yine k lcal geçirimlilik aç s ndan bir gün su kürü uygulanan betonda k lcal geçirimlilik 1 ise, bu süre 7 güne ç kar ld nda yüzde 50 oran nda geçirimlilik azal yor, yüzde 50 oran nda geçirimsizlik artm fl oluyor. Burada yine bizim yapt m z bir çal flma k lcall k katsay s n n bu kür süresiyle farkl çimentolarla birlikte de iflimini gösteriyor. Bu hiç kür görmemifl bir beton. Asl nda burada ortam n, bu numuneleri saklad - m z laboratuar ortam n n nem oran da yüzde 70 civar nda, yüzde 70 in üzerinde. Ancak gerçek hayatta bu daha düflük düzeylere inebiliyor. Dolay s yla, suda tutulan ya da ilk yafllarda yap lan kür süresi artt kça betonun geçirimlili i de azal yor. Burada üç tip çimento kullan lm fl, flu koyu olan bordo diyebilece imiz betonlar t rasl çimentoyla, puzolan yüksek oranda kullan lan çimentoyla üretilmifl. Bunlarda e er yeterince kür yap l rsa görüyoruz geçirimlilik katsay s epeyce düflük düzeylere inebiliyor. Ancak kür yap lmazsa normal çimentoyla yap lm fl betonlar n düzeyinde kal yor. Son y llarda biz biliyoruz, beton üretiminde art k yüksek dayan ml

23 çimentolar kullan l yor. Eskiden PÇ 42,5 kullan l rd ya da PÇ 325 dedi imiz çimento tipleri; ancak son y llarda hemen hemen tüm çimento fabrikalar en az PÇ 42,5 düzeyinde çimento üretiyorlar. Dolay s yla, bu çimentolarda birtak m de ifliklikler iç yap lar nda da söz konusu. Bir defa çimento bileflenlerinden C3S oran bu çimentolarda yüksek tutuluyor, bu çimentolar daha ince ö ütülüyor. Dolay s yla, dayan mlar da yüksek oluyor. Bu çimentolarla üretilen, diyelim ki, ayn dozajdaki betonlar n dayan m da bu çimento dayan m ndan, yüksek dayan m ndan dolay eski tip çimentolara göre daha yüksek de erler al yor. Dolay s yla, bu çimentolarla daha yüksek su-çimento oranlar nda ve daha az çimento dozajlar nda yüksek dayan ml betonlar üretmek mümkün hale gelmifl durumda. Bu dayan m aç s ndan, mekanik yük tafl ma aç s ndan bir avantaj gibi görünüyor. Ancak durabilite aç s ndan ayn fleyi söylemek zor. Çünkü belli dayan m düzeyleri bu çimentolarla yüksek su-çimento oranlar nda ve düflük çimento dozajlar nda üretilmeye bafllan ld. Yani belli bir çimento dayan m n, beton dayan m n su-çimento oran n çok düflürmeden, fazla miktarda çimento kullanmadan da ulaflmak mümkün hale geldi. Bu ise, bu betonlar n yeterli mekanik dayan mda olmalar na ra men geçirimlilik özelliklerini olumsuz olarak etkiliyor. Çünkü su-çimento oranlar yüksek, dozajlar düflük tutulabiliyor. Sonuçta da bu betonlar n durabilite özellikleri beklendi i kadar yüksek olmayabiliyor. Dolay s yla, bizim bu PÇ 42,5 larla, 52,5 larla düzeylerinde ve kg dozajlarda C13, C20, C25 s n f betonlar yapmam z ço- u zaman mümkün oluyor. Oysa bu yeni uygulanmaya bafllayacak olan TS206 Standard nda flu anda geçerli olan Haz r Beton Standard nda karbonatlaflmadan kaynaklanan korozyonu önleyebilmek için flu çevre etkilerini ele alsak, su-çimento oran n lere indirmemiz, en az 280 kilo çimento kullanmam z gerekiyor ve bu miktarlarda çimento ve su-çimento oran kulland m z zaman da beton dayan mlar rahatl kla C30 un üzerine ç kabiliyor. Dolay s yla, biz 2001 A ustos ay nda burada görülen ö retim üyeleri, bunlar üniver

24 sitelerimizin, de iflik üniversitelerin yap malzemesi ana bilim dal ö retim üyeleri, Haz r Beton Birli inin de öncülü ünde bir deklarasyon yay nlad k. Burada betonarme yap larda kullan lan betonlar n çevre etkilerinden en az düzeyde etkilenebilmesi için bu yap larda en az C30 s n f beton kullan lmas gerekti ini belirttik. Bunu neden C30 olarak seçtik? Biraz önce de indi imiz gibi günümüz çimentolar yla su-çimento oran çok yüksek olmas na ra men yüksek diyebilece imiz dayan m s n flar na eriflilebiliyor. Yine düflük dozajlarda yüksek dayan mlar elde edilebiliyor. Çünkü çimentolar n dayan m çok yüksek. Oysa standartlarda en az çimento oran kullanmam z gerekiyor. Çimento dozaj n da 280 in üzerine ç karmam z gerekiyor. Biz bu iki koflulu yerine getirdi imiz zaman kendili inden beton dayan m s n flar 30 lara yükseliyor. Yine inflaat mühendisleri olarak, bu beton sektörü olarak durabiliteden çok dayan m kavramlar na daha al fl z. Bu nedenle, flu koflullar göz önüne almak yerine beton s n - f n en az 30 newton/m2 C30 düzeyine ç karmak, en az ndan bu karbonatlaflma yoluyla gerçekleflecek korozyonun önüne geçmek için ilk aflama olarak düflünülebiliyor. Biz bu nedenle bu yapt m z deklarasyonda bunu bu sene tekrarlad k. Yine yeni ö retim üyelerinin de kat l m yla Bay nd rl k Bakanl na gönderiyoruz. Burada gerekçemiz; nas l ki, afet bölgelerinde yap lan yap lar hakk nda birtak m koflullar yerine getirilmifl. Bu bölgelerde yap lacak betonarme yap lar n betonlar n n da en az C30 düzeyine ç kar lmas, hem bu betonlar d fl etkilerden kurtaracak, bu betonlar n ya da bu betonlarla yap lan yap lar n ömürlerini uzatacak. Bu servis ömürleri boyunca korozyona u ramalar n ve dolay s yla kesitlerinin azalmas - n engelleyecek. Bu nedenle, bu yönetmelikte de ifliklik yap larak deprem aç s ndan da düflündü ümüz zaman "bafllang çtaki kesitlerini koruyan, donat s korozyona u ramam fl, donat kesitleri küçülmemifl, donat yla beton aras ndaki aderans kaybolmam fl yap lar elde

25 edebilmek için yönetmeli e kullan lmas gereken beton s n f en düflük C30 olmal d r" diye bir madde konulmas n önerdik. Hepinize teflekkür ediyorum. (Alk fllar) OTURUM BAfiKANI: Say n Profesör Doktor Hulusi Özkul Hocam za teflekkür ediyoruz. fiu anda a kadar k sa bir ara veriyoruz da yeniden Oturumumuz bafllayacakt r

26 - 28 -

27 K NC OTURUM OTURUM BAfiKANI KEMAL TÜRKARSLAN: De erli konuklar, kinci Oturumumuzun ilk bölümünde stanbul Teknik Üniversitesi nflaat Fakültesi hocalar ndan Profesör Doktor Mehmet Ali Tafldemir in "Çevresel Etki S n flar, Servis Ömrü, Betonun Durabiliteye Göre Tasar m, Taze Sertleflmifl Beton Çatlaklar na Karfl Al nabilecek Önlemler" konulu bildirisini sunacak. Buyurun Say n Hocam. Prof. Dr. MEHMET AL TAfiDEM R ( stanbul Teknik Üniversitesi nflaat Fakültesi Ö retim Üyesi): Teflekkür ederim. Say n Oda baflkanlar, Say n Birlik Baflkan, Haz r Beton Birli i Baflkan, sevgili meslektafllar, sevgili s n f arkadafllar m; asl nda önce tabii hepinize teflekkür ediyoruz. Böyle seçkin bir grup ve son derece ilgili ve ben üniversitede bir seminer düzenledi im zaman s rr çözmüfl bulunuyorum. Bundan sonra seminerlerin bir taraf na bir C30 ilifltirmemiz laz m diye düflünüyorum. Tabii burada C30 un mahareti nedir diye, yani C30 la da bafllamak pek do ru olmayabilir. Asl nda betonun tabii mukavemeti 30 a ç kt zaman, o zaman durabilitesi de iyileflmifl oluyor. Yani mukavemetle durabilite aras nda kesin bir iliflki yoktur. Ama tabii mukavemeti iyi bir betonun durabilitesi de esas olarak iyidir. Ama biraz daha ayr nt l bakt m z zaman baz önemli noktalar vard r; bunlara temas etmeye çal flaca m. Burada tabii önemli olan nokta fludur: Yani eskiden klasik anlamda bir dayan m söz konusuydu. Dayan m asl nda biliyorsunuz de iflken bir kavramd r. Yani test etti iniz numunenin boyutuna ba l d r. Yani

28 boyutu artt kça numunenin bas nç dayan m azal r. Yani dolay s yla, betonun bas nç dayan m esas itibariyle primitif bir kavramd r. Ama günümüzde sonuçta mühendisiz, yani tasar m m z bir fleye dayand rmam z laz m. fiu ana kadar tasar m dayan ma dayand rm fl olduk. Ama gerçekte tabii betonun durabilitesi önemlidir. Biz inflaat mühendisi olarak, proje müellifi olarak yapt m z dayan ma göre tasar m pek do ru bir kavram de ildir. Esas olarak durabiliteye göre, betonun performans na göre, yap n n servis ömrüne göre tasar m yapmam z laz m. Demin de dedi im gibi dayan m bir kere de iflken bir kavram. kinci önemli bir nokta, günümüzde bilgisayar ve deney tekniklerinde çok büyük ilerlemeler oldu, inan lmaz ilerlemeler, beklenmedik, hatta beklentinin üzerinde ilerlemeler oldu. Böylece malzemenin davran fl daha iyi anlafl ld. Yani malzemenin davran fl daha iyi anlafl ld kça o zaman tabii do al olarak tasar m kriterleri de de iflti, daha da de iflecek. Yani daha genç olanlar daha yeni tasar m kriterlerini de görmüfl olacaklar. Ama günün birinde belki de denilecek ki; "betonun durabilitesi flu s n fta, betonun bas nç dayan m belli bir de erde, betonun k r lma enerjisi verilen bir A de erinde, betonun ince agrega içeri i, iri agrega içeri i, agregan n maksimum boyutu," bütün bu verilerle böyle daha karmafl k bir tasar m fleyi de gündeme gelecektir. Bununla ilgili tabii flu anda araflt rmalar sürüyor. Kesinlikle daha gerçekçi tasar m kriterleri gündeme gelecektir. Yap için zorunlu birtak m aflamalar vard r. Bunun ilki tasar m aflamas d r. Yap n n projelendirilmesi aflamas ; burada gördü ünüz gibi uygun bir yer seçilecektir ve zemin etüdü yap lacakt r, kesinlikle olmas laz m. Sistemin depreme de uygun bir sistem olmas laz m. Projenin iyi bir flekilde detayland r lmas ve özellikle bütün detaylar n verilmesi, uygulayacak kifliler rahatl kla onun detaylar n görebilmelidir. kinci aflama, tabii bizim anlataca m z aflama, bu daha çok malzeme seçimi, malzemelerin denetimi, malzemelerin davran fl ; malzeme

29 davran fl n n iyi bilinmesi laz m. Özellikle kullan lan malzemelerde kalite denetim süreci önemlidir. fiu anda bizim standartlar m z biliyorsunuz, Avrupa standartlar, Gümrük Birli ine girdikten sonra flu anda hepsinin önünde bir TS N vard r, dolay s yla, yaln z bafl na flu anda de iflen agregalara bakarsan z eskiden bir düzine standart vard, flu anda iki düzine standart var. Yani civar nda agrega standard mevcut. Demek ki, bütün malzemelerin denetimi yap lacakt r. Yani bu herkesin, mal sahibinin, mühendisin, kontrolün mutab k kald bir süreçtir. Tabii betonda su-çimento oran minimum dozaj, yani bu iki kavram çok önemlidir. Betonun su-çimento oran belli bir de- eri aflmayacak; ama bunu çevresel etki s n flar na göre, dozaj da belli bir de erin alt na inmeyecek. Yani bu iki k s tlama son derece önemlidir. Özellikle bu noktalar üzerinde duraca z. nflaat süreci, yani üçüncü aflama, tasar mla uyumlu bir inflaat süreci olmas laz m. nflaat entegre bir sistem düflünürsek, tabii bunun üretimi önemlidir, montaj ve iflçilik önemlidir. Son depremler göstermifltir ki, montaj ve iflçilik aksam flt r. Tabii vaktiyle tekniker okullar n kapatm fl bir ülkeyiz. Dolay s yla, ara s n f yoktur, eline bir çekiç veya çekül alan kifli kendisini usta ve yetkili görmüfltür. Tabii müteahhit say s da inan lmaz say da ve herkes yetkili k l nm flt r, denetim de olmay nca o felaket gelmifl oldu. Ben malzeme hocas y m; ama biz metali, betonu da hepsini ö retiyoruz, yani özel olarak betona ayr bir sempatimiz yok. Ama beton deyince herkes bizim yüzümüze bak yor. Betonu biz savunma durumunda oluyoruz. Yaln z tabii betonun savunulamayacak bir durumu yok, flu anda alternatifi olmayan bir malzemedir. Yani dünyada en yayg n kullan lan bir malzemedir. Bir kere her fleyden evvel bir zarar söz konusu de ildir. Alternatifi olmad için de flu anda bu malzeme kullan l yor, ucuz da, kolay da bulunabiliyor, bulunabilirli i önemli ve tabii bütün bas nç gerilmelerini alacak, hatta istenirse belirli bir oranda bunun enerji yutma kapasitesini art rabilirsiniz, istedi- iniz flekli, istedi iniz formu verebilirsiniz. En önemlisi tabii betonla

30 içine koydu unuz çeli in, bunlar n genleflme katsay lar ayn, bunlar n aderanslar mükemmel. Zaten bu ikisi olmasayd, yeryüzünde betonarme diye bir fley olmayabilirdi; bu da bafllang çta tesadüfen olmufl. Dolay s yla, flu anda yap laflmada böyle bir süreç devam ediyor. Ama burada tabii bütün yap lan yap larda kusuru malzemede aramamak laz m. En önemlisi montaj, iflçili in de aranmas gerekirdi. Ayr - ca en önemlisi, tabii yap yap ld ktan sonra da hiç bak lmazsa ki, bu dördüncüsü daha önemlidir, herhangi bir onar m süreci görmezse o zaman yap n n servis ömrü de olumsuz etkilenecektir. Yani bunu entegre bir fley olarak düflünürsek yap servisli oldu u sürece bak m ve onar m n da yap lmas gerekir. Nas l bir araban n periyodik bak m varsa, yap için de bak m, gerekirse güçlendirme olmas laz m. Betondan beklenen ana nitelikler; bir kere ifllenebilir olmas laz m. Yani taze betonun ifllenebilir olmas laz m. S cakl kontrol edilmesi laz m. Bugün biraz bunlardan bahsedece iz. Özellikle yaz aylar nda, k fl aylar nda agregan n en büyük boyutu donat durumuna uygun olmas laz m. E er böyle kolon, kirifl birleflimlerinde donat lar n s k oldu u yerlerde özellikle agrega boyutunun küçülmesi yönüne gidilmesi gerekir; bu da oldukça önemlidir. Bunun d fl nda tabii sertleflmifl betonda beton hacim sabitli ine sahip olmal, büzülme, fliflme, bunlar n s n rl olmas laz m. Ama bizim betondan bekledi imiz özel nitelikler de vard r. Bazen betonun afl nmaya dayan kl olmas n isteyebiliriz. Tamamen geçirimsiz bir beton, olabildi ince geçirimsiz bir beton, deniz suyuna dayan kl l k, yüksek s cakl klara dayan kl l k isteyebiliriz. Bunlar da bizim betondan bekledi imiz baz özel niteliklerdir. Ama sertleflmifl betonu düflünürsek, projede öngörülen dayan m güvenle sa lanacak, d fl etkilere dayan kl olacak, temas edece i sularda ve havada mevcut kimyasallara dayanabilmelidir beton. Demin Hulusi Bey betonun durabilitesini aç klarken, özellikle bu betonun d fl etkileri hakk nda belli bir servis ömrü için betonun projelendirilmesi laz m. Yani donma, çözülme, slanma, kuruma, kendi içinde çimentoyla agrega aras ndaki reaksiyonlardan betonun etkilenmemesi gerekir; bunu özellikle belirtmek laz m