Akıllı Ulaşım Sistemleri Uygulamalarının Trafik Güvenliğindeki Yeri ve Önemi, Ülkemizdeki Uygulamalar

Transkript

1 Akıllı Ulaşım Sistemleri Uygulamalarının Trafik Güvenliğindeki Yeri ve Önemi, Ülkemizdeki Uygulamalar Prof.Dr.Mustafa Ilıcalı, Bahçeşehir Üniversitesi İnşaat Mühendisliği, Çırağan Caddesi No:47 Beşiktaş/İstanbul, Yrd.Doç.Dr.Nilgün Camkesen, Bahçeşehir Üniversitesi İnşaat Mühendisliği, Çırağan Caddesi No:47 Beşiktaş/İstanbul, ÖZET Mehmet Çağrı Kızıltaş, Bahçeşehir Üniversitesi İnşaat Mühendisliği, Çırağan Caddesi No:47 Beşiktaş/İstanbul, Esad Ergin, Bahçeşehir Üniversitesi İnşaat Mühendisliği, Çırağan Caddesi No:47 Beşiktaş/İstanbul, Ülkemizin ekonomik kalkınma hedeflerinin, verimli çalışan ve sorunları en aza indirgenmiş bir ulaştırma sistemi ile sağlanabileceği açıktır. Bununla beraber; ekonomik kalkınma, sosyal ve kültürel kalkınmanın hem sebebi ve hem de sonucu olarak bütüncül bir yaklaşımı gerektirmektedir. Her ne kadar ekonomik büyüme ulaştırma sistemi ile doğrudan ilişkili olsa da, şehirleşme ve benzeri konular nedeniyle, nicel büyümenin içini dolduracak olan nitelikli kalkınma, ulaştırma ve şehir planlamasında ekonomik-sosyal-kültürel ve siyasi fazlara bütünleyici bir yaklaşım geliştirilmesi gerektiği açıktır. Dolayısıyla; trafik güvenliği başta olmak üzere ulaştırma sisteminin problemlerinin çözümü gelişen teknolojik imkanlardan faydalanılması (Akıllı Ulaştırma Sistemleri), türler arası entegrasyon ve dengeli türel dağılımın sağlanması, tüketim kültürünün yönlendirilmesi, çevreci ve sürdürülebilir yaklaşımların ön plana çıkarılması gibi geniş bir alanda bir dizi çözüm gerektirmektedir. The Place and Importance Of Intelligent Transportation Systems (ITS) Implementations On Traffic Safety, Implementations In Turkey ABSTRACT It is clear that the meeting of economic development targets of Turkey by a transportation systems that works efficiently and reduces the problems in minimum levels. However, economic development as either the result or the reason of the social development and cultural development necessitate a integrative approach. Altough economical development is directly related to transportation system, because of urbanization and related issues, the necessity of qualitative development that supports the quantitive improvement and advancing an intagrated approach to economical-social-cultural and political phases in transportation and urbanization planning is clear. Hence, the solutions of transportation system problems particularly traffic safety necessiates a range of analysis that consists of benefiting technological possibilities (intelligent transportation systems), providing inter modal integration and balanced modal distribution,

2 leading of consumption culture, giving priority to environmental friendly and sustainable approaches. 1. GİRİŞ Ülkemizde; ulaşım sistemine baktığımızda; türler arası karayolu lehine dengesiz dağılımın, karayolu ulaşım türü de dahil, bütün türlerin ve dolayısıyla ulaşım sistemimizin aleyhine bir durum olduğunu söyleyebiliriz. Zira; türel dağılımda pastadan büyük payı almak ilk etapta; ekonomik açıdan karlı gibi gözüksede, taşınamayacak kadar fazla bir yük, karayolu ulaşım türünde karayolu güvenlik şartlarının sağlanmasını zorlaştırmakta, işlevselliği azaltmakta ve konfor, güvenlik, seyahat süresi gibi temel hizmet parametrelerinin sağlanmasınıda zorlaştırmaktadır. Ve aynı zamanda, yatırımcı adına, optimal olmayan bir maliyet sonucunu ister istemez doğurmaktadır. Neticede; sosyal-ekonomik-teknik-kültürel her anlamda dengesiz düzeydeki bir dağılım, aslında bütün taraflara kaybettirmektedir. Bu bağlamda; ülkemizin en geniş kullanımlı ulaşım türü olan ve bu konumunu devam ettirecek olan karayolu ulaşım türünde işlevselliği sürdürmenin yolu; karayolunun türler arası dağılımdaki payını nispeten düşürmekten, karayolu güvenliği koşullarını gerçekleştirilmesinden, geometrik standartlar v.b. karayolu standartlarının (AB standartları v.b.) yerine getirilmesinden, türler arası entegrasyonun (gerek yolcu gerekse yük taşımacılığı bağlamında) sağlanmasından ve yerli üretim şartları ile alternatif enerji imkanlarının iyileştirilmesinden geçmektedir. Bütün bunlarla beraber; gerek karayolları ve gereksede demiryolları, denizyolları bazlı olarak toplu ulaşım şartlarının geliştirilmesi (konfor, güvenlik, seyahat süresi, maliyet parametreleri açısından) ve yaygınlaştırılması gerekmektedir. Ülke ABD Almanya Avusturya Fransa Güney Kore Hollanda İngiltere İsveç Japonya Norveç Türkiye Tablo kişiye düşen motorlu araç sayısı [1] Karayolu taşımacılığı aktarmasız bir ulaşım olanağı vermesi, taşıma kapasitesi, güzergah seçiminde esneklik sağlaması ve diğer tüm yolcu taşıma türlerinin tamamlayıcısı durumunda olması sebebi ile tüm dünyada karayolu taşımacılığı diğer taşıma türlerine göre daha hızlı bir gelişme göstermiştir. Ülkemizde karayolu taşımacılığı talebi ve motorlu araç sayısı sürekli

3 artmaktadır. Tablo 1 de gelişmiş ekonomilerin kişisel araç sahipliği oranında doyuma ulaşmış olduğu, Türkiye de ise bu oranın istikrarlı bir şekilde artmaya devam ettiği görülmektedir. Bu durum, ülkemizde mevcut trafik sorunlarının gitgide daha geniş kitlelerce hissedileceği ve özellikle büyükşehirlerin önemli bir sorunu olarak yerini koruyacağını göstermektedir. Artan nüfus ve araç sayısının diğer bir olumsuz etkisi de artan trafik kazalarıdır. Düzensiz trafik akışı kaza riskini arttırmakta olup denetimin etkili ve sürekli bir şekilde sağlanamaması kuralların çiğnenmesini kolaylaştırmaktadır. Bu durum yaralanmalı ve ölümlü trafik kazalarına sebep olmaktadır. Trafik kazalarının sosyo-ekonomik maliyeti ülkemizde olduğu kadar, gelişmekte olan tüm ülkelerde de büyük rakamlara ulaşmaktadır. Dünyada trafik kazalarında her yıl yaklaşık 1,3 milyon kişi ölmekte, 50 milyon kişi de yaralanmaktadır[1]. Ayrıca karayollarında her üç dakikada bir çocuk hayatını kaybetmektedir. Kaza istatistikleri incelendiğinde Türkiye nin, Avrupa Birliği ülkeleri arasında en yüksek kaza sayısına ve en az yıllık kaza düşüş oranına sahip ülkelerden biri olduğu görülecektir. Bu durum özellikle araç içi emniyet sistemleri ile trafik yönetimi ve denetimine yönelik Akıllı Ulaşım Sistemleri (AUS) uygulamalarının ülkemizde önemli bir ihtiyaç olduğunu göstermektedir. Etkili ve sürdürülebilir bir ulaşım yönetimi çok boyutlu, kapsamlı, planlı ve ülke çapında koordine bir Akıllı Ulaşım Sistemleri (AUS) kurulumu ile sağlanacaktır. 2. YÖNTEM Akıllı ulaşım sistemleri araçlar içinde, araçlar arasında ve araç ile sabit kontrol merkezi arasında, ayrıca altyapı hakkında, emniyet, güvenlik, randıman ve kalite bakımından her türlü haberleşmeyi ve bilgi alışverişini sağlayabilmektedir. AUS ayrıca ulaşımın çevreye olan etkisini minimize etmek ve ulaşımın hem işletmenin ekonomik beklentileri, hem de yolcuların ve araç kullanıcılarının yararlarını maksimize etmek amaçlarını gerçekleştirecek şekilde geliştirilmektedir. AUS nin amaçları arasında insan-araç-altyapı-merkez arasında çok yönlü veri alışverişi, trafiğin güvenliliği, yolların kapasitelerine uygun olarak kullanımı, mobilitenin arttırılması, enerji verimliliği sağlanarak çevreye verilen zararın azaltılması gibi başlıklar genel kabul görerek standartlaşmış; böylece karar verme yükünün insanın üzerinden alınmasının hangi amaçlara hizmet etme amaçlı olduğu netleşmiştir. AUS sistemlerinin sürekli bir AR-GE sürecinin içinde bulunmaları itibariyle, bu sistemlerden beklenen faydaların da zaman içinde çeşitlenebileceği veya daha özgün alanlara yoğunlaşabileceği hesaba katılmalıdır. Akıllı Ulaşım Sistemleri kapsamında, gelişmiş bilgi ve iletişim teknolojileri kullanılarak ulaşımla ilgili önemli sorunlara çözümler üretilebilmektedir. AUS uygulamaları vasıtasıyla farklı ulaşım türleri arasında koordinasyon sağlanarak ideal trafik şartları oluşturulabilmekte, yolcu ve yük hareketleri ile ilgili hizmetlerin etkinliği ve hızı arttırılabilmektedir. AUS kullanım alanları aşağıdaki gibi özetlenmiştir: Karayolu güvenliği ve emniyetinin iyileştirilmesi - Akıllı hız kontrolü - Korumasız yol kullanıcı destek - Yol ve hava koşulları izleme ve uyarı - Olumsuz durumlar ve olay tespit ve uyarı - Çarpışma uyarı - Acil araç öncelik hakkı - Sürücü izleme ve görüş iyileştirme - Elektronik denetleme

4 - Zararlı yük ve kargo izleme - Acil durum yol işaret ve önceliği Ulaşım tıkanıklıklarının giderilmesi veya azaltılması - Ulaşım ağı ve verimliliği ile bağlantılı olanlar: Trafik kontrol yönetimi, güzergah yardımı, değişken hız kontrolü, otoyol katılım kontrolü, olay tespit ve yönetimi, sürücü bilgilendirme - Talep yönetimi: Erişim kontrolü, ücretli yol, tıkanıklık fiyatlandırması - Türel dağılımın değişimi: Seyahat planlama, eş zamanlı trafik bilgilendirme, toplu taşıma öncelikli geçiş hakkı Çevre koruma ve etkilerinin ortadan kaldırılması: AUS, trafik tıkanıklığını azaltması, özel taşıt kullanıcılarının toplu taşımaya kaymasını sağlaması Ulaşım sistemi verimliliğinin arttırılması ve işletme koşullarının iyileştirilmesi - Filo yönetimi - Bilgisayar destekli taşıt yönlendirme - Otomatik taşıt konumu - Otomatik kargo takibi - Sürücü takibi Ulaşım sisteminde konforun artırımı - Güncel trafik ve toplu taşıma - Değişken güzergah bildirimi - Otomatik taşıt konumu - Otoyol ve toplu taşıma sistemlerinde elektronik ücret ödeme sistemleri Yukarıda özetlenen ana başlıklardaki uygulamalar sayesinde; düzenli ve güvenli bir trafik düzeni elde edilecek, kazaların ve trafik sıkışıklığının önlenmesinde önemli mesafeler alınmış olacaktır. Günümüzde Akıllı Ulaşım Sistemleri (AUS) dünya çapında sürdürülebilirlik çerçevesinde hızla gelişen zaman zaman hizmet odaklı zaman zaman ise güvenlik-denetim kaygısını güden bir süreci ihtiva etmekte olup; özellikle A.B.D., Almanya, Birleşik Krallık, Avustralya, Fransa, Güney Kore, İsveç, Japonya, Hollanda, Kanada ve Singapur un bu konuda lider durumda olduklarını ve ihtiyacın çeşidine binaen neredeyse yıllık bir geçmişe binaen bu konudaki tecrübelerini inşa ettiklerini ve etmeye devam ettiklerini görmekteyiz. Bununla beraber; Brezilya, Çin, Tayland ve Tayvan gibi ülkelerde ise önemli gelişimlerin ve yaygınlaşmanın kaydedildiğini görmekteyiz. A.B.D. de bu uygulamalar; ilk olarak yılları dönemecinde yol ve araç arası iletişimin sağlanması anlamında bir başlangıç kaydetmiş olup 1980 li yılların ortalarından bu alanda itibaren kamu-özel sektör-akademi işbirliğine başvurularak Mobility 2000 çalışmalarına dönüşmüştür. Bu bağlamda 1994 yılında A.B.D. Ulaştırma Bakanlığı tarafından Amerika Akıllı Ulaştırma Topluluğu kurulmuş olup takibinde 2005 yılında kongre tarafından Güvenli, Hesap Verebilir, Esnek, Etkin Ulaştırma Adalet Yasası nın kabulüyle süreç güçlenmiş, kurumsal yapısını belirginleştirmiş ve bu alanda araştırma faaliyetleri için 2009 yılına kadar yıllık 110 milyon dolarlık bütçe sağlanmıştır. Devam eden yıllarda; A.B.D. Ulaştırma Bakanlığı verilerine göre Eyaletlerde yürütülen ve ulusal düzeyde koordine edilmeyen 500 milyon dolar ile 1 milyar dolar arası yatırım söz konusu olmuştur. Ulaştırma Bakanlığı koordinasyonundaki Akıllı Ulaştırma Sistemleri Programı çerçevesinde akıllı araçlara, akıllı altyapıya ve ikisinin koordinayonuyla Akıllı Ulaştırma gerçekleştirilmesine odaklanılmaktadır. A.B.D deki AUS bölgesel olarak düzey farklılıkları göstermekte ve henüz ulusal bir entegrasyondan bahsedilememektedir. Bunun ana nedenleri; yönetimsel yapı, çok geniş Coğrafya, İklim ve İnsan Havzası nda ihtiyaç çeşitliliği nin

5 geniş olması ve henüz A.B.D. nin bunu bütün olarak bir Ulusal Strateji olarak özümsememesi görülebilir. Kanada; AUS konusunda yenilikçi bir karaktere sahip olduğundan deneysel ve deneyimsel anlamda önemli eylemleri ortaya koymuştur. Dünyada ilk bilgisayar kontrollü trafik sinyal sistemi 1959 yılında Kanada nın Toronto Şehrinde uygulanmıştır yılında uygulanmaya başlanan tam elektronik otoyol ücret sistemi de dünyadaki ilk uygulamalardandır. Kanada da ulaştırma altyapı yatırımları ve kurulumundan bölgeler sorumlu olduğu için A.B.D. de olduğu gibi bu alanlarda farklı uygulamaların ve entegrasyon eksikliklerinin ortaya çıkması sonucunu doğurmaktadır. Avustralya da; ilk AUS uygulamaları 1970 li yılların başına dayanmaktadır. Coğrafi sebeplerle karayolu ağırlıklı bir ulaşım ağına sahip olan ülkenin bu ağı etkin olarak kullanabilmesi için AUS uygulamaları zaruri bir hal almış ve bu bağlamda hızlı gelişmeler kat edilegelmiştir yılında kar amacı gütmeyen ITS Australia (AUS Avustralya) nın kurulumunu takiben gerçekleştirilen çalışmalar bağlamında geliştirilen ulusal raporda Avustralya nın bütün bu çalışmalardan (AUS) 2012 yılına kadar 14,5 milyar Avustralya Doları (14,4 milyar A.B.D. Doları) ekonomik fayda sağlaması öngörülmüştür[2] Ulusal AUS Stratejisi dahilinde ise güvenlik, hareketlilik ve çevre 3 temel eksen olarak belirlenmiştir. Günümüzde akıllı ulaştırma sistemleri, bilgisayar, iletişim ve elektronik gibi gelişmiş teknolojiler üzerine kurulmuş, gerçek zamanlı ve güncel veri tabanlarını kullanan, ulaştırma konusundaki etkinliği, güvenliği ve hizmet kalitesini geliştirmek amacıyla daha çok işletme, kontrol ve yönetim problemlerinin çözümüne yönelik hizmet veren sistemlerin ortak adıdır. Kavramın adında geçen akıllı sözcüğü, bu sistemlerde var olan fonksiyonların, bellek, iletişim, bilgi analiz yeteneği ve adapte olabilme davranışının yanı sıra duyarlı bazı özelliklere sahip olmaları sebebi ile kullanılmaktadır. Daha önce belirtildiği gibi başlangıçta AUS, otoyollardaki işletim problemlerini çözmeye ve hizmet kalitesini yükseltmeye yönelik olarak tasarlanmıştır. Ancak zaman içinde farklı ulaştırma türlerini içine alan çalışmalarla zengin bir uygulama alanı oluşmuştur. Kentiçi yaya ve sürücü bilgilendirme sistemleri, havaalanı, metro ve liman bilgilendirme sistemleri zaman içinde adapte edilmiş uygulamalardır. Akıllı Ulaşım Sistemleri (AUS) Uygulama Alanları Trafik Kontrol Merkezi Trafik Kameraları Trafik Ölçüm sistemleri Değişken Mesajlı Elektronik Bilgi Panosu Web Uygulamaları Cep Trafik Mobile Trafik Online Kavşak Kontrol Sistemi Görüntü Algılama Yoğunluk Haritası Kırmızı Işık İhlali Kontrol Sistemi Emniyet Şeridi İhlali Kontrol Sistemi

6 Ülkemizde AUS Uygulamaları Yapılan araştırmalarda AUS uygulamalarının her zaman mevzuat ve politikanın önünde gittiği görülmektedir. Önce teknolojiler geliştirilmiş, ardından bu teknolojiyi kullanan uygulamalar icat edilmiş, ancak ve ancak o uygulamaların yerel olmaktan çıkıp yaygınlaşmaya başlamasından sonra uygulamanın kullanım politikası, stratejisi ve mevzuatı ortaya konulmuştur. Bu sebeple bazı uygulamalar mevcut birkaç tasnif yönteminin hiçbirine göre net bir şekilde sınıflandırılamamaktadır. AUS ne dair genel kabul görmüş bir sınıflandırma olmamakla birlikte kullanım alanlarına göre uygulamalar şu başlıklar altında sınıflandırılabilir: 1. Yolcu Bilgi Sistemleri 2. Trafik Yönetim Sistemleri 3. Toplu Taşıma Sistemleri 4. Elektronik Ödeme Sistemleri 5. Yük ve Filo Yönetim Sistemleri 6. Sürücü Destek ve Güvenlik Sistemleri 7. Kaza ve Acil Durum Sistemleri 8. Demiryolları İşletim ve Yönetimi Ülkemizde demiryolu araçlarında kullanılan akıllı sistemler, genellikle yurt dışı üreticilerden temin edilmektedir. Ancak bilhassa savunma ve demiryolu sektöründe çok başarılı Ar-Ge çalışmaları olan bir yerli firmamız raylı sistem araçları için birçok akıllı sistemi geliştirerek, üretime başlamıştır. Bu akıllı sistemler yüksek hızlı tren setleri de dahil olmak üzere değişik tür araçlarda başarıyla kullanılmaya başlanmıştır. Bu sistemler kısaca aşağıda özetlenmiştir: Otomatik Tren Durdurma Sistemi Bu sistem, hareket halindeki trenlerin güzergahları üzerindeki konumlarına ve demiryolu sinyalizasyon sisteminin durumuna uygun olarak hız ve fren kontrolü yapmasına olanak sağlar. Bu sistemlerin, TCDD nın Ankara nın doğusunda ve batısında yer alan mevcut farklı iki tip demiryolu sinyalizasyon alt yapısına da uygun çalışma kabiliyeti, donanım ve yazılım açısından genişleyebilir bir mimariye sahip olması ile tren takip fonksiyonu ve veri aktarım kabiliyetleri sayesinde, hızlı trenlerde de hizmet verecek olması ve tamamının milli kabiliyet ve imkanlarla tasarlanmış olup en üst düzeyde yurt içi üretim kaynakları kullanılarak üretilmesi ülkemiz açısından önemli bir kazanç olarak değerlendirilmektedir. Tren Denetim Sistemi Tren Denetim Sistemi, demiryolu işletmelerinde hizmet veren çeken araçları için araç üzeri kontrol ekipmanı ve trenlerin bir merkezden izlenmesini sağlayan kontrol merkezinden oluşan entegre bir sistem çözümüdür. Bu akıllı sistemin temel işlevi, demiryolu seyir güvenliğini daha üst seviyelere çıkarmak, yolcular için daha konforlu seyahat olanağı sağlamak ve işletmelerde görevli demiryolu personeli için trenlerin seyrüsefer işlemlerinin düzenlenmesi ve trenlerin takibine ilişkin faaliyetler konusunda hizmet kolaylığı sağlamak olarak tanımlanabilir.

7 Tren Denetim Bilgisayarı Tren Denetim Sistemi'nin çekirdeğini oluşturan, modüler yapısı ve kolay kullanımı ile makinistin yol boyunca ihtiyaç duyacağı bilgileri sunmak üzere tasarlanmış olan bir bilgisayardır. Üzerinde seçilen bir livreye göre makiniste sefer boyunca yol hakkında bilgiler sunan, hız aşımlarında cer motor gücünü kestiren, gerektiğinde fren yaptıran bir yazılım yüklüdür. İstenildiği takdirde modüler yapısı sayesinde yeni özelliklerde kolaylıkla eklenebilir. Hız Algılama Sistemi Lokomotifin tekerlek miline monte edilen Hız Algılama Sistemi tekerleğin dönme hızına göre değişen frekanslarda sinyal üretir. TCDD envanterindeki her türlü lokomotife kolay monte edilebilecek şekilde ve demiryolu çevre şartlarına uygun olarak tasarlanmıştır. Manyetik hız algılayıcı sensör, dişli çark ve mekanik aksamdan oluşur. Hemzemin Geçit İzleme Sistemi Hemzemin Geçit İzleme Ünitesi, hemzemin geçit verilerini gerçek zamanlı olarak, TCDD bünyesinde konumlandırılmış kontrol merkezlerine aktaran ünitedir. Tren Bilgi Sistemi ve Kontrol Merkezi Tren Bilgi Sistemi (TBS), bir servis sağlayıcı üzerinden hizmet veren bir Web uygulama yazılımı olup, Türkiye sınırları içinde kullanılan farklı tiplerdeki lokomotiflerin takibi ve izlenmesi amacıyla geliştirilmiş bir sistemdir. TBS yazılımının mevcut durumu, genel olarak, aşağıdaki fonksiyonları gerçekleştirmektedir: Harita üzerinde trenlerin konumlarının gösterilmesi ve takibi, Trenlere ilişkin hız, yön, konum v.b. bilgilerin gösterilmesi, Tren seferlerine ait görev bilgilerinin gösterilmesi, Araç üzeri ekipmanı oluşturan sistemler ile ilgili bilgilendirme ve bu sistemler ile ilgili verilerin sağlanması, Trenlerin anlık ve geçmişe yönelik hız verilerinin temini ve grafiksel gösterimi, Lokomotif üzeri sistemler ile mesajlaşma, Raporlama işlevlerini gerçekleştirme. Tüm takip ve raporlama işlemleri Ankara TCDD Cer Dairesinde kurulan Kontrol Merkezi nden yönetilmektedir. Ayrıca yabancı bir firma tarafından geliştirilen bir başka akıllı ulaşım sistemi, Sürücüsüz Tren İşletim Sistemi, İstanbul Metrosunun yeni hatlarında kullanıma başlayacaktır. Sürücü hatalarının denetlenmesi görevi ülkemizde Emniyet Genel Müdürlüğü ve Jandarma Komutanlığı tarafından yapılmaktadır. Denetimlerin sıklığının artırılması ile sürücü hatalarının azaldığı, sürücülerin trafik kurallarına uyma oranının arttığı yapılan çalışmalar sonucu ortaya çıkan bilimsel bir gerçektir. Trafik denetimlerinde gelişen teknolojinin kullanılması, denetimlerin verimliliğini artırmaktadır. Uzun yıllardan beri birçok ülkede kullanılan Elektronik Denetleme Sistemleri (EDS), 2006 yılından itibaren İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) Trafik Müdürlüğü bünyesinde kurulan Trafik Kontrol Merkezinde de kullanılmaya başlanmıştır. Başlangıçta, 5 kavşakta kırmızı ışık denetimi ve bir kesimde emniyet şeridi kullanımı ihlali tespit için kullanılan EDS, bugün tüm İstanbul genelinde yayılmıştır. Bu sistemler sayesinde kentiçi trafik güvenliğinin artırılmasında önemli gelişmeler sağlamıştır.

8 3. SONUÇ VE ÖNERİLER İBB den alınan istatistiklere göre Mayıs 2007 Mayıs 2008 tarihleri arasında EDS uygulanan bahsedilen kavşaklarda kırmızı ışık ihlali %82 oranında azaldığı ve emniyet şeridine kurulan EDS sistemiyle amaç dışı kullanımın %91 oranında azaldığı tespit edilmiştir. Elektronik denetleme sistemlerinin sürücü hatalarının azaltılması, dolayısıyla trafik güvenliğinin artırılması ve trafik kazalarında kaybettiğimiz kişi sayısının azalması konusunda büyük katkısı olacağı yapılan uygulamalarda da görülmüştür[3]. Elektronik Denetim Sistemleri nin (EDS) Ana Esasları Trafik kural ihlallerinin önüne geçilmesi, kazaların engellenmesi, can ve mal emniyetinin sağlanması amacıyla kullanılan sistemlerdir. EDS, kural ihlali yapan sürücüleri cezalandırmayı değil, sürücülerde davranış değişikliği gerçekleştirmeyi hedeflemektedir EDS Ana Bileşenleri İhlal tespit cihaz ve ekipmanları Görüntüleme cihaz ve ekipmanları İletişim altyapıları Ofis yazılımları EDS nin Faydaları Bu uygulama hem trafik sorununa güçlü bir çözüm, hem de yerel yönetimlerimize bir kaynak sağlayacaktır. Kazalarda oluşan mal ve can kaybını çok önemli oranlarda düşürebilecek olan bu uygulamalar hem çok düşük işletme ve bakım maliyetine hem de neredeyse hiç personel ihtiyacı olmadan çalıştığı için iş gücü tasarrufuna imkan vermektedir. EDS Yatırımlarına Yönelik Öneriler Uygulamaya giren yönetmelikte belirlenen teknik gereklilikler özenle uygulanmalıdır. Kurulacak sistemin tasarımı ve imalatı sürecinde kullanılan bütün yazılım ve donanım bileşenleri için uluslar arası standartlara uygunluk şartları aranmalıdır. Böylece bütün sistem bileşenleri biribirini destekleyen ve biri diğeri yerine ikame edilebilir özelliklere sahip olacak şekilde seçilebilecek ve sistemlerin işletme ve bakım süreçlerinde yaşanabilecek sorunların en aza indirgenmesi sağlanabilecektir. Gerçekte EDS ve diğer bütün Akıllı Ulaşım Sistem Yatırımları bir stratejik plan çerçevesinde gerçekleştirilmelidir. Böylece bu yatırımların yalnız trafik güvenliğini geliştirme amacıyla değil, ayni zamanda trafik yönetimi amacıyla kullanımı için gerekli planlamalar daha kolay yapılabilir. Buna göre, EDS yatırımlarında hız denetimi için yapılan ölçümlerin noktasal değil, alan (koridor) bazında yapılması ile çevre yollarındaki trafik denetim çalışmalarına da önemli katkılar verilebilecektir. Yatırımların planlanmasında bu hususun dikkate alınmasını özellikle önerilmektedir. Trafik güvenliğinin artırılmasında çok önemli role sahip olan Elektronik Denetleme Sistemleri (EDS) tüm ülke genelinde kullanımının yaygınlaştırılması ve denetimlerin bu sistemler yardımıyla yapılarak kaza sayılarının azaltılması hedefinin önü, 6111 sayılı kanunun 60. maddesine eklenen 16. ek maddenin kabul edilmesiyle, açılmıştır[3]. İlgili maddenin uygulanması sırasında Maliye Bakanlığı ve Emniyet Genel Müdürlüğü tarafından

9 hazırlanacak yönetmelik için aşağıda belirtilen hususların dikkate alınmasında fayda olacağını düşünmekteyiz. 1. Belediyeler tarafından kurulacak ve EGM nün hizmet alımı yapacağı EDS sistemlerinin teknik özellikleri yönetmelikte açık bir şekilde belirlenmeli ve bu konuda üniversitelerin ilgili bölümlerinden destek alınmalıdır. Yönetmelikte belirlenecek EDS sistemlerin teknik özellikleri gelişen teknoloji ile birlikte sürekli güncellenmeli, 2. EDS ile kontrol yapılacak noktaların yer seçiminin genel kriterleri belirlenmeli, 3. EDS ile kontrol edilecek kavşakların karayolu standartlarına uygun geometrik düzenlemeler, yatay-düşey işaretlemeler ve sirkülasyon projelerinin ulaşım uzmanlarınca yapılmış olması, 4. Elektronik makbuz sistemine geçilmeli, elle ceza makbuzu doldurulması zorunluluğu kaldırılarak sistemin yavaşlamasının önüne geçilmeli, 5. EGM ile EDS sistemleri arasında bilgi alışverişini sağlayacak sistemlerin kullanılmasını sağlayacak altyapı kurulmalı, EDS sistem parçalarının (kamera, radar, loop vb.) kalibrasyonu yapabilecek ve mevcut sistemlerin kalibrasyon durumunu denetleyerek akredite edebilecek özel veya devlet kuruluşu bulunmamaktadır. Sistem üzerinden üretilerek yapılacak ceza uygulamaları için çok önemli olan bu tarz bir kurumun Üniversitelerden mutlaka destek alınarak oluşturulması son derece yararlı olacaktır. Ülkemizde de son yıllarda da sağlanan ekonomik istikrar ile ulaşım sistemleri bir bütün olarak ele alınmakta, yapılan büyük yatırımlarla gerek karayolu ve demiryolu gerekse deniz ve havayolu ulaşımında önemli gelişmeler kaydedilmektedir. Ancak, bu zamana kadar ağırlıklı olarak yolların geometrik ve fiziki standartları önemsenmiştir. Bundan sonraki çalışmalarda ise yapılan bu yolların akıllandırılacağı T.C. Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı nın şura çalışmalarından, strateji belgelerinden, benzer çalışmalarından ve yetkililerin açıklamalarından anlaşılmaktadır. Daha önce de belirttiğimiz üzere; Türkiye gelişen ekonomisi ve artan Gayri Safi Milli Hasılası (GSMH) paralelinde yeni fırsat ve zorluk alanlarıyla karşılaşmaktadır. Bu paralelde; 2023 itibariyle dünyanın en büyük 10 ekonomisi arasına girme hedefi birçok olumlu ve olumsuz yönüyle ulaştırma sistemimizle doğrudan bağlantılıdır[4]. Pek çok defa ifade edildiği üzere; Türkiye nin ekonomik ve sosyal kalkınma ve gelişme hedefleri, sorunlarını en aza indirmiş, verimli, işlevsel ve entegre bir yapıya sahip, hem nicel ve hem de nitel olarak büyüyen bir ulaştırma sisteminin kurulumu ile sağlanabilecektir. Dengeli türel dağılım ve türler arası entegrasyon çerçevesinde yapılan çalışmalar ve projeler devam etmekte, havayolu ve demiryolu ulaştırma türünde önemli yatırımlar gerçekleştirilmektedir. Bu gerçeklik, başlı başına trafik güvenliği ve erişilebilirliğe katkı sunmakta, bütün bu çalışmalar da belli ölçülerde AUS uygulamalarıyla bütünleştirilmektedir. AUS uygulamalarının ulaştırma sistemimizde etkin bir şekilde kullanımı; gerek T.C. Kalkınma Bakanlığı 10.Kalkınma Planı ve gerekse de T.C. Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı 11.Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Şurası başta olmak üzere 2023 ve 2035 hedeflerinde vurgulanmaktadır. AUS konusunda yapılacak konferans, çalıştay, seminer ve benzeri programlarla uygulamaların detaylı olarak ele alınması ve paydaşlarla tartışılması gerekmektedir.

10 4. KAYNAKLAR 1- Camkesen N., Ilıcalı M., Kantarcı M., Öngel A., Özen H., Tapkın S., Toprak T., (2013), Akıcı Güvenli Trafik İçin Akıllı Ulaşım Sistemleri. 2- Ilıcalı, Mustafa, Öngel, Aybike, Kızıltaş, Mehmet Çağrı. (2013), Akıllı Ulaşım Sistemleri (AUS), Dünyadan Örnekler ve Ülkemizdeki Gelişim Süreci, Transist 2013, İstanbul 3- Ilıcalı M., Kentiçi Trafik Denetlemelerinde Elektronik Denetleme Sistemlerinin Kullanılması, Taşıma Dünyası Gazetesi, T.C. 10.Kalkınma Planı Ulaştırma ve Trafik Güvenliği Ö.İ.K., 2012, Ankara