TARIMDA MAZOT KULLANIMI VE MAZOT DESTEKLERĐ

Transkript

1 ÇALIŞMA RAPORU TARIMDA MAZOT KULLANIMI VE MAZOT DESTEKLERĐ Doç.Dr. Đlkay DELLAL Hakan Efendi ÖZAT Tijen ÖZÜDOĞRU Eylül 2007 ANKARA

2 YAYIN NO:163 ISBN

3 Đçindekiler 1. Giriş Dünya Petrol Piyasası ve Mazot Fiyatları Tarımda Mazot Kullanımı Türkiye de Tarımda Mazot Desteklemeleri Genel Değerlendirme... 17

4

5

6 1. Giriş Tarım, gelişmiş ve gelişmekte olan tüm ülkelerde öncelikli olarak desteklenen sektörlerden biridir. Tarım ürünlerinin arz ve talep esnekliği düşüktür. Bu nedenle fiyatlardaki değişmeler üretimi ya da tüketimi diğer mallarda olduğu gibi çok fazla etkilememektedir. Tarımda, üretim dönemi uzundur ve bu uzun dönemde doğal, ekonomik ve sosyal risk ve belirsizliklere açıktır. Üstlendiği bu yüksek risk ve belirsizliklere rağmen diğer sektörlere göre getirisi azdır. Dolayısıyla, tarım sektöründe kişi başına düşen gelir tüm ülkelerde düşüktür. Bu nedenlerle, sürdürülebilir üretimi sağlamak ve çiftçi gelir seviyesini yükseltmek amacıyla gelişmiş ve gelişmekte olan tüm ülkelerde, çeşitli politika araçlarıyla tarım sektörü desteklenmektedir. Girdi destekleri de tarımı destekleme araçlarından birisidir. Girdilere verilecek desteklerde amaç, maliyet yükünün azaltılması ve böylece çiftçinin kar marjının artırılmasıdır. Tarımda kullanılan ve maliyet içinde önemli pay alan girdilerden biri de mazottur. Ekonomik kalkınmanın en temel girdisi olan petrole, gün geçtikçe her alanda daha fazla gereksinim duyulmaktadır. Diğer yandan, dünya nüfusunun artması ve teknolojinin gelişimi ile birlikte enerji tüketimi de artmaktadır. Petrolde, kısıtlı olan arza rağmen, talebin artışı ve uluslararası istikrarsızlıklar, krizler, savaşlar petrol fiyatlarının yükselmesine neden olmaktadır. Petrol fiyatlarının yükselmesi ise, petrolü girdi olarak kullanan tüm sektörler gibi tarım sektörünü de etkilemektedir. Teknolojinin tarımda da gelişimiyle birlikte, üretim girdileri içerisinde payı sürekli artmaktadır. Uluslararası piyasalarda fiyatının aşırı yükselmesi ise mazotun maliyet içindeki payını daha da artırmakta, çiftçi gelirlerine olumsuz etki yapmaktadır. Türkiye de tarımda mazot desteklemeleri 2000 li yıllarda mazottaki aşırı fiyat artışlarıyla gündeme gelmiş ve ilk olarak 2002 genel seçimlerinden sonra hükümetin 1

7 gündemine yerleşerek çiftçilere mazot desteği verilmeye başlanmıştır seçimleri öncesinde de tüm siyasi partiler tarafından tartışılan konu haline gelmiştir. Bu çalışmada, karar vericilere yardımcı olması amacıyla, petrol piyasası ve ülkemizde tarımda kullanılan mazota verilen destekler incelenmiştir. Çalışmada ilk olarak dünya petrol piyasasında gelişmeler ve mazot fiyatları hakkında özet bilgiler verilmiş, ülkemizde tarımda mazot kullanım miktarı tespit edilmeye çalışılmıştır. Daha sonraki bölümlerde, uygulanmış olan mazot destekleri incelenmiş ve genel bir değerlendirme yapılmıştır. 2. Dünya Petrol Piyasası ve Mazot Fiyatları Petrolün sınırlı ve yenilenemez bir kaynak olması, dünyanın sadece bazı bölgelerinde bulunması, buna rağmen tüm ülkeler tarafından talep edilmesi, petrol piyasasını diğer sektörlerden ayırmaktadır. Petrol fiyatları bu nedenlerle diğer sektörlerdeki fiyatlara oranla daha fazla dalgalıdır lerin başından itibaren siyasi ve ekonomik gelişmeler ve petrol üreten ülkelerin arz ve talep dengeleri petrol fiyatlarının dalgalı bir seyir izlemesine neden olmuştur de 2,5-3 $/varil olan ham petrol fiyatları 1972 yılında Đsrail e karşı Suriye ve Mısır ın başlattıkları askeri müdahale ile yükselmeye başlamış, 1974 yılında $/varil e ulaşmış ve ilk petrol krizi yaşanmıştır ile 1979 yılları arasında petrol fiyatları 12,21 $/varil ve 13,55 $/varil arasında seyretmiştir. Đkinci petrol krizi ise 1979 yılında Đran Devrimi ile ortaya çıkmış ve ham petrol fiyatları $/varil e kadar yükselmiştir yılında ham petrol ortalama fiyatlarının 10 $/varil seviyesine inmesi ile daha öncekilerin tersine bir petrol şoku yaşanmıştır (Anonim 2007a) da ortaya çıkan Körfez Krizi sebebiyle dünya petrol piyasalarında belirsizlik yaşanmış, ham petrol fiyatları 40 $/varil seviyelerine çıkmış ve yıl içinde 21,36 $/varil olarak gerçekleşmiştir yılında OPEC dışı ülkelerin Meksika Körfezi ve Alaska gibi sahalarda üretimlerini artırmaları ve OPEC ülkeleri ile aralarındaki rekabeti 2

8 yükseltmeleri sonucu petrol fiyatı 9,69 $/varil e kadar gerilemiştir. Bu düşüşü engellemek amacıyla 1999 yılı Mart ayında, OPEC üyesi 10 ülke ve üye olmayan 3 ülke petrol bakanlarının katıldığı toplantıda üretimlerini azaltma kararı ile birlikte ham petrol fiyatları yükselmeye başlamış, 2000 yılında 32,57 $/varil seviyesine çıkmıştır de ABD de yaşanan 11 Eylül saldırısı sonrası 33 $/varil düzeyine gelen fiyatlar birden düşüşe geçmiş, 2001 Aralık ayında 17 $/varil e kadar inmiştir (Anonim 2007a). Bu gelişmelerden de izlenebileceği gibi, siyasi ve ekonomik gelişmelere karşı son derece duyarlı olan petrol fiyatları 2002 yılında da çok inişli çıkışlı bir dönem geçirmiştir. Ocak 2002 de OPEC, 17 $/varil e gerileyen fiyatları tekrar hedef fiyat bandı olarak benimsediği $/varil seviyesine çekebilmek için üretimini düşürmüştür (Anonim 2007a). Petrol üreten bazı ülkelerde iç karışıklıklar ve ABD nin Irak a müdahalesi ile 2000 li yıllar, petrol fiyatlarının çok yükseldiği yıllar olmuştur. Irakta savaş beklentilerinin sürdüğü 2003 yılının Mart ayında OPEC fiyatı 33 $/varil e ulaşmış ve akabinde savaşla birlikte artış sürmüş, 2006 yılında ise 70$/varil seviyelerini görmüştür. Aşağıdaki tabloda yılları arası ülkeler itibariyle perakende mazot fiyatları verilmiştir. Tablodan da görülebileceği gibi, bu dönemde tüm ülkelerde mazot fiyatlarında artış gerçekleşmiştir yılından sonra ise artış daha da hızlanmıştır. Petrol ithal eden ülkeler, üretici ülkelere göre daha fazla etkilenmiştir. Bu zaman diliminde en fazla artış Türkiye de gerçekleşmiştir yılında 37 cent/lt olan mazot perakende fiyatı, 2002 de 78 cente, 2006 da ise 162 cente yükselmiştir. Şekil 1 de de bu artışın seyri görülmektedir. 3

9 Tablo1. Bazı ülkelerde perakende mazot fiyatları (ABD cent/litre) Türkmenistan Venezüella ABD Çin Đspanya Yunanistan Polonya Hollanda Fransa Türkiye Kaynak. Anonim 2007b Şekil 1. Seçilmiş ülkelerde mazot fiyatları (cent/lt) Venezüalla ABD Çin Đspanya Hollanda Türkiye Kaynak. Anonim 2007b. 4

10 Türkiye 2006 yılı itibariyle benzin fiyatları açısından dünyadaki 171 ülke arasında en pahalı benzin tüketen ikinci ülkedir. Mazot fiyatları açısından ise en pahalı mazotu tüketen 5nci ülkedir. Dünyadaki petrol fiyatlarının artışına ek olarak, ülke içindeki vergi oranlarının yüksekliği Türk tüketicisini en pahalı petrol satın alanlardan biri yapmıştır. Şekil 2 de görülebileceği gibi dünya ülkelerini 4 grup altında değerlendirildiğinde Türkiye mazotun yüksek seviyede vergilendirildiği 4ncü dilime girmektedir. Tarım ürünleri konusunda rekabette olduğumuz AB ülkeleri ise 3ncü dilimde yer almaktadır. Yani perakende fiyat ile karşılaştırıldığında AB de mazot fiyatları Türkiye den daha düşüktür. AB ülkelerinde çiftçi satın alma gücünün ve diğer tarımsal desteklerinin daha yüksek olduğu dikkate alınırsa, düşük gelirli ve daha az destek alan Türk çiftçisi sadece mazota ödediği fiyat açısından bile rekabet gücü olarak geri kalmaktadır. Mısır; 12 Đran; 3 Venezüalla; 2 Türkmenistan; 1 Şekil yılı mazot fiyatları (cent/lt) Đzlanda; 178 Đngiltere; 173 Norveç; 166 Türkiye; 162 Đtalya ; 149 Danimarka; 145 Almanya; 138 Belçika; 134 Fransa; 133 Hollanda; 132 Yunanistan; 119 Đspanya; 110 Japonya; 90 Kanada; 78 ABD ; Kaynak. Anonim 2007b. 5

11 3. Tarımda Mazot Kullanımı Tarımsal üretimde makine kullanımı arttıkça, mazot kullanımı artmakta ve mazotun toplam üretim maliyeti içerisindeki payı da yükselmektedir. Yapılan çeşitli çalışmalarda; bitkisel üretim faaliyetinde toplam üretim maliyeti içerisinde işgücü maliyeti ve arazi kirasından sonra mazot maliyeti en önemli kalem olarak tespit edilmiştir (Yavuz vd 2003). Ülkemizde çeşitli bitkisel faaliyetlerde dekara kullanılan mazot miktarları Tablo 2 de verilmiştir. Tablodaki değerlerin hesaplanmasında mülga Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından yayınlanan Türkiye de Üretilen Tarım Ürünlerinin Üretim Girdileri Rehberi adlı çalışma verileri esas alınmıştır. Söz konusu yayında, çeşitli tarım ürünlerinin üretiminde kullanılan makine gücü saat/hektar olarak bölgeler bazında verilmektedir. Yine mülga Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından yapılan bir başka araştırmada, bir traktörün bir saatlik çalışmada 5,024-7,146 litre mazot kullandığı belirlenmiştir (Sipahi 1994). Bu veriler ışığında belli başlı tarım ürünlerinde dekara kullanılan mazot miktarları aşağıdaki gibidir. 6

12 Tablo 2. Belli Başlı Tarım Ürünlerinde Dekara Kullanılan Mazot Miktarı Rehberi, Ankara. Ürün Adı 1 Dekar Üretimde Kullanılan Mazot Miktarı (Litre) Buğday 6,54 Arpa 4,98 Mısır 11,88 Pamuk 20,76 Çeltik 20,40 Şeker Pancarı 12,18 Ayçiçeği 7,50 Tütün 6,66 Nohut 6,60 Mercimek 6,06 Patates 23,28 Domates 16,98 Kayısı 11,16 Portakal 24,84 Üzüm 7,02 Fındık 5,40 Zeytin 5,76 Kaynak: KHGM, Türkiye de Üretilen Tarım Ürünlerinin Üretim Girdileri Yukarıdaki tabloda verilen ürünler Türkiye deki ekili dikili alanların yaklaşık %70 ini kaplamaktadırlar. Gerek bu ürünleri üreten çiftçi sayısı, gerekse toplam tarımsal üretim değeri açısından bu ürünler önemli bir paya sahiptirler. Tablo 3 de bu ürünlerin Türkiye Đstatistik Kurumundan alınan 2006 yılı geçici ekim alanları bilgileri esas alınarak tarımda kullanılan mazot miktarı hesaplanmıştır. 7

13 Tablo 3. Bazı Temel Tarım Ürünlerinin Üretiminde Kullanılan Mazot Miktarları Ürün Adı 1 Dekar Üretimde Kullanılan Mazot Miktarı (Litre) Toplam Ekim Alanı (Dekar) Kullanılan Mazot Miktarı (Litre) Buğday 6, Arpa 4, Mısır 11, Pamuk 20, Çeltik 20, Ş.Pancarı 12, Ayçiçeği 7, Tütün 6, Nohut 6, Mercimek 6, Patates 23, Domates 16, Kayısı 11, Portakal 24, Üzüm 7, Fındık 5, Zeytin 5, TOPLAM

14 Tablodan da görüleceği gibi Türkiye de önem taşıyan belli başlı tarımsal ürünlerin üretiminde kullanılan mazot miktarı 2006 yılı verilerine göre 1,3 milyar litredir. Bu ürünlerin dışındaki ürünler ve nadas alanlarıyla birlikte tarımda kullanılan mazot miktarının yaklaşık 1,5 milyar litre civarında olduğu söylenebilir. Tarımda mazot kullanımı açısından önemli bir başka nokta da tarım ürünlerinin üretim maliyetleri içerisinde mazot giderinin payıdır. Tablo 4 de, bazı temel tarım ürünlerinin üretim maliyetleri içerisinde mazotun payı gösterilmiştir. Tablodaki değerlerin hesaplanmasında Tarım ve Köyişleri Bakanlığının 2006 yılı tarımsal üretim maliyetlerine ilişkin veriler kullanılırken mazot fiyatları 2007 yılı ilk altı aylık ortalama olarak esas alınmıştır. Tablo 4. Bazı Temel Tarım Ürünlerinin Maliyetleri Đçerisinde Mazotun Payı Ürün Adı 1 Dekar Üretimde Kullanılan Mazot Miktarı (Litre) Mazot Gideri (Ytl/Da.) Ürün Maliyeti (Ytl/Kg.) Verim (Kg/Da.) Ürün Maliyeti (Ytl/Da) Mazot Giderinin Maliyet Đçindeki Payı(%) Buğday 6,54 14,45 0, ,20 18,25 Arpa 4,98 11,01 0, ,08 12,35 Mısır 11,88 26,25 0, ,00 12,93 Pamuk 20,76 45,88 1, ,00 11,27 Çeltik 20,40 45,08 0, ,03 9,49 Şeker Pancarı 12,18 26,92 0, ,97 6,33 Ayçiçeği 7,50 16,58 0, ,80 16,44 Nohut 6,60 14,59 1, ,13 11,66 Mercimek 6,06 13,39 0, ,90 14,11 Kiraz 26,70 59,01 0, ,12 20,70 Üzüm 7,02 15,51 0, ,20 11,65 Zeytin 5,76 12,73 5, ,00 11,57 TEAE hesaplamaları 9

15 Tablodaki rakamlar incelendiğinde, mazot maliyetlerinin ürünler itibariyle farklılık gösterdiği görülmekle birlikte % arasında değişmektedir. Türkiye tarımında üretim faaliyetlerinde teknolojinin hızla ilerlemesi ve makineleşmenin artmasıyla, toprak işleme, gübreleme, ilaçlama, hasat, pazara taşıma gibi üretim aşamalarında mazot kullanımı artmış, bu da yine mazot masrafının payını ve maliyeti arttıran bir etmen olarak ortaya çıkmıştır. Özellikle hububat gibi ileri derecede makineleşmiş tarım alanlarında mazotun maliyeti önemli yer tutmaktadır. Son 30 yıllık periyotta mazot fiyatları ile buğday fiyatlarının değişim oranları ve buğday/mazot fiyat pariteleri Tablo 5 de incelenmiştir. Tablo incelendiğinde mazot fiyatlarının buğday fiyatı aleyhine arttığı gözlenmektedir. Öyleki 1975 yılında buğday/mazot paritesi 1,08 iken, yani 1 kg buğday ile 1,08 lt mazot alınabilirken, 1990 larda bu değer %65 azalarak 0,35 lt ye, 2007 yılında ise 0,19 lt ye düşmüştür yılı buğday fiyatı desteklerle dikkate alındığında parite 0,24 lt ye yükselmektedir. Yine aynı dönemde mazot fiyatları buğday fiyatlarından 4,9 kat daha fazla artmıştır. Fiyatlarda bu yönde olan gelişim, buğday maliyeti içindeki mazot masraflarının payının artmasına neden olmuştur. Tablo 5. Buğday/Mazot Fiyat Paritesi ( ) Yıllar Buğday fiyatı (TL/kg) Artış oranı (1975=100) Mazot fiyatı (TL/lt) Artış oranı (1975=100) Parite (Buğday/Mazot) , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,19 *2007(fiyat +destek) , , ,24 Kaynak: TUĐK ve TKB verilerinden hesaplanmıştır. *Buğday (destek dahil) fiyatı: (prim)+42373(10 YTL/da DGD)+12203(2,88 YTL/da mazot)+9025(2,13 YTL/da kimyevi gübre) Verim:236 kg/da 10

16 Ekonomik teori açısından bakıldığında, herhangi bir ürünün arzını etkileyen en önemli faktörlerden birisi girdi fiyatlarıdır. Girdi fiyatları arttığında, arz azalır, girdi fiyatları düştüğünde arz artar. Hem miktar olarak ve hem de değer olarak çoğu tarımsal üretim faaliyetinde önemli yeri olan mazot fiyatları da tarımsal ürünlerin arzı üzerine benzer etkiyi göstermektedir. Gelişmiş ülkelerle (ABD ve AB) kıyaslandığında özellikle Türkiye deki çiftçilerin gelir seviyelerinin düşük olması, bu etkiyi daha fazla artırmaktadır. Yapılan çalışmalar (Koç vd., 2001; Yavuz vd., 2000; Yavuz, 2003) mazot fiyatlarında artışın üretimi olumsuz yönde etkilediğini ortaya koymaktadır. 4. Türkiye de Tarımda Mazot Desteklemeleri Başlangıçta da ifade edildiği gibi tarımın genel yapısı gereği desteklenmesi bir zorunluluktur. Dünyada tarımı en fazla destekleyen ülkeler gelişmiş ülkelerdir. Örneğin, AB bütçesinde döneminde tarıma ayrılan pay %43 dür. Bu oran Türkiye bütçesinden tarıma ayrılan oran (%2,5 3) ile karşılaştırıldığında oldukça yüksektir (TEAE 2006). Öte yandan, gelişmiş ülkelerin uzun yıllardır tarıma verdikleri destekler uluslararası ticaret açısından haksız rekabete yol açmaktadır. Bu nedenle üyesi olduğumuz Dünya Ticaret Örgütü ve tam üyelik için aday olduğumuz AB mevzuatı gereği haksız rekabete yol açabilecek desteklemeler sınırlandırılmaktadır. Üretim artışına yönelik desteklemeler yerine, alan desteklemeleri ya da kırsal kalkınmaya yönelik desteklemelerin tercih edilmesi gerekmektedir. Girdi destekleri de haksız rekabete yol açan desteklerden biri olarak görülmekte ve yasaklanmaktadır. Bu nedenle DTÖ, AB mevzuatına uyum, IMF, Dünya Bankası ndan alınan krediler nedeniyle taahhütlerimiz Türkiye de 2000 li yıllardan sonra tarımsal destekleme sisteminin yeniden yapılandırılmasını zorunlu kılmıştır li yıllara kadar uygulanan fiyat desteği, girdi desteği gibi politika araçlarının yerini, Doğrudan Gelir Desteği (DGD) gibi alan üzerinden verilen desteklere bırakmıştır. Bu değişen destekleme sistemi döneminde tarımda hedefini açıklayan Tarım Strateji Belgesi ve ilk defa tarımsal politikaların çerçevesini belirleyen Tarım 11

17 Kanunu nda ifade edilmiştir. Nisan 2006 da yayınlanan Tarım Kanunu na göre tarım politikalarının amaçlarından birincisi; tarımsal üretimin iç ve dış talebe uygun bir şekilde geliştirilmesidir. Tarım politikasının esas hedefi ise tarım sektöründeki refah düzeyinin yükseltilmesidir. Yine tarım kanununa göre, bu hedefe ulaşmak için kullanılacak destekleme araçları: a) Doğrudan gelir desteği b) Fark ödemesi c) Telafi edici ödemeler ç) Hayvancılık destekleri d) Tarım sigortası ödemeleri e) Kırsal kalkınma destekleri f) Çevre amaçlı tarım arazilerini koruma programı destekleri g) Diğer destekleme ödemeleri şeklinde sınıflandırılmıştır. Girdi destekleri ise Diğer destekleme ödemeleri nin altında gerektiğinde bazı girdi destekleri olarak ifade edilmiştir. Türkiye de tarımda mazot desteklemeleri 2000 li yıllarda petrol fiyatlarının aşırı artışıyla gündeme gelmiş ve ilk olarak 2003 yılında çiftçilere mazot desteği verilmeye başlanmıştır yılında tarımsal faaliyette kullanılan mazot desteklemesi, Çiftçi Kayıt Sistemi ne (ÇKS) kayıt yaptırılmış tarım arazisi için dekar başına 3,9 YTL olarak açıklanmıştır. Tarımda kullanılan mazotun tüm ürünlerde dekar başına ortalama 8 litre olduğu kabul edilmiştir. Mazot fiyatlarının 2003 yılında ortalama 1,4 YTL olduğu dikkate alınırsa, 1 dekar ürün yetiştirmek için gerekli 11,2 YTL mazot bedelinin 3,9 YTL si destek olarak çiftçiye ödenmiştir. Bu durumda, mazotta destekleme oranı 2003 yılında %34,8 olarak gerçekleşmiştir (Tablo 6). 12

18 Tablo Yılı Mazot Desteklemesi Ürün Grupları Desteklenecek Mazot Miktarı (Lt/Dekar) Destekleme Miktarı (Ytl/Da) Destekleme Oranı %34,8 Tüm ürünler 8 3,9 (3,9 YTL / 9,75 YTL) Dekara mazot masrafı= 1,4 YTL*8lt= 11,2 YTL/da Mazot desteklemelerinin ikincisi 2005 yılında gerçekleşmiştir mazot desteğinin 2003 yılındakinden farkı, ürün gruplarına göre kullanılan mazot miktarının farklı hesaplanmasıdır yılında tüm ürünler için 8lt üzerinden hesaplanan mazot desteği miktarı, 2005 yılında sebze, meyve, süs bitkileri, özel çayır mera, orman alanları için dekar başına 5 litre, hububat, yem bitkileri, baklagiller ve yumru bitkiler için dekar başına 8 litre, yağlı tohumlu bitkiler ve endüstri bitkilerinin yetiştirildiği alanlar için dekar başına 15 litre mazot tüketimi esas alınarak hesaplanmıştır. Bu hesaplamalar üzerinden dekar başına destek miktarları ürün grupları itibariyle sırasıyla 1,5 YTL, 2,4 YTL ve 4,5 YTL olmuştur yılı ortalama mazot fiyatı 1,950 YTL dir. Böylece 2005 yılında çiftçinin kullandığı mazotun %15 i desteklenerek, 2003 yılına göre destekleme oranı gerilemiştir (Tablo 7 ). 13

19 Tablo Yılı Mazot Desteklemesi Ürün Grupları Desteklenecek Mazot Miktarı (Lt/Dekar) Destekleme Miktarı (YTL/Da) Destekleme Oranı Sebze, meyve, süs bitkileri, özel çayır mera ve orman alanları 5 1,5 %15,4 (1,5 YTL / 9,75 YTL) Dekara mazot masrafı= 1,950 YTL*5lt= 9,75 YTL/da Hububat, yem bitkileri, baklagiller ve yumru %15,4 bitkiler alanları 8 (2,4 YTL / 15,6 YTL) 2,4 Dekara mazot masrafı= 1,950 YTL*8lt= 15,6 YTL/da Yağlı tohumlu bitkiler ve endüstri bitkiler alanları %15,4 15 (4,5YTL/ 29,25 YTL) 4,5 Dekara mazot masrafı= 1,950 YTL*15lt= 29,25 YTL/da Üçüncü mazot desteği 2007 yılında çıkarılan Bakanlar kurulu kararıyla gerçekleşmiştir yılındaki ürünler itibariyle dekara kullanılan mazot miktarları üzerinden hesaplanarak sırasıyla 1,8 YTL, 2,88 YTL ve 5,4 YTL olarak açıklanmıştır. Temmuz 2007 de mazot fiyatı 2,210 YTL üzerinden hesaplanan değerlere göre 2007 yılı için destekleme oranı %16,3 yükselmiştir (Tablo 8). 14

20 Tablo Yılı Mazot Desteklemesi Ürün Grupları Sebze, meyve, süs bitkileri, özel çayır mera ve orman alanları Hububat, yem bitkileri, baklagiller ve yumru bitkiler alanları Yağlı tohumlu bitkiler ve endüstri bitkiler alanları Desteklenecek Mazot Miktarı (Lt/Dekar) Destekleme Miktarı (Ytl/Da) 5 1,8 8 2, ,4 Destekleme Oranı %16,3 (1,8 YTL / 11,05 YTL) Dekara mazot masrafı= 2,210 YTL*5lt= 11,05 YTL/da %16,3 (2,88 YTL / 17,68 YTL) Dekara mazot masrafı= 2,210 YTL*8lt= 17,68 YTL/da %16,3 (5,4 YTL/ 33,15 YTL) Dekara mazot masrafı= 2,210 YTL*15lt= 33,15 YTL/da 2003 yılında Yavuz ve arkadaşları tarafından yapılan bir çalışmada mazot desteklemesinin etki analizi yapılmıştır. Bu çalışmada, iki varsayım dikkate alınmıştır. Birincisi, piyasaya müdahale olmaması ve dış ticaretin önemsiz olması kabullerine dayanmaktadır. Bu durumda, mazot fiyatının düşmesi üretimi artırırken arz ve talebin inelastik olmasından dolayı fiyatların da önemli miktarda düşmesine neden olacağı, sonuç olarak, çiftçilerin maliyetlerinin azalmasına rağmen fiyatlardaki hızlı düşüş üreticilerin refahını olumsuz etkileyeceği tahmin edilmiştir. Diğer yandan düşük fiyatlar ve fazla ürün tüketicilerin kazançlı olmasına neden olacağı, net toplumun kazancı ise, tüketicilerin kazancı üreticilerin ve vergi ödeyenlerin kayıplarını karşıladığından pozitif olacağı tespit 15

21 edilmiştir. Yani böyle bir politikanın toplumun refahına pozitif net katkısı olacağı vurgulanmıştır (Yavuz vd 2003). Đkinci kabulde ise, mevcut destekleme politikalarının (destekleme fiyatı, teşvik primi ve kota), fiyatların düşmesini engellediği ve fiyatın mevcut piyasa fiyatı seviyesinde sabit olduğu varsayılmıştır. Bu kabuller altında yapılan analizlerde, bu politika değişikliğinden üreticinin önemli ölçüde kazançlı çıkacağı vurgulanmıştır. Çünkü piyasa fiyatı sabit kalırken çiftçinin maliyetleri düşmekte ve üretimi artmaktadır. Tüketiciler ise aynı miktarda tüketimi aynı fiyatla yapmaya devam ettiklerinden durumlarında bir değişme olmamaktadır. Üreticilerin kazançları, vergi ödeyenlerin kayıplarını fazlasıyla karşıladığından toplumun bu politikadan dolayı net kazancı olacağı tahmin edilmiştir (Yavuz vd 2003). Sonuçta diğer desteklerin devam ederek mazot desteklenmesinin de yapılması çalışmada önerilmiştir. Şüphesiz 2003 yılında uygulamaya başlayan mazot desteği çiftçinin maliyet yükünde 2003 de %34, 2005 de %15, 2007 de %16 seviyesinde azalmaya neden olmuştur. Ancak bu oranlar diğer ülkelerle kıyaslandığında mazot fiyatlarının aşırı yüksekliği mazot desteği ile hedeflenenlerin gerisinde kaldığını göstermektedir. Mazot desteği 2007 seçimleri öncesinde de tüm siyasi partiler tarafından tartışılan konu haline gelmiştir yılı itibariyle 1 litre mazotun rafineri satış fiyatı 74 Yeni Kuruş. ÖTV'si 83 Yeni Kuruştur. Rafineri satış fiyatı ve ÖTV nin toplamı üzerinden hesaplanan, KDV'si de 61 Yeni Kuruştur. Böylece 1 litre mazottan alınan toplam vergi 1.44 YTL dir. Mazotun parekende satış fiyatı ise 2.26 YTL dir. Buna göre, tüketicinin satın aldığı Mazotun %64'ünü vergi oluşturmaktadır. 16

22 5. Genel Değerlendirme Dünya petrol fiyatları son yıllarda tarihi süreç içerisinde en yüksek seviyelerine ulaşmıştır. Diğer yandan Türkiye, tüketicilerin en fazla vergilendirildiği ülkelerden biri olmuştur. Yüksek ham petrol fiyatları ve ülke içinde yüksek vergi oranları ile dünya ülkeleri arasında en pahalı benzini tüketen ikinci, mazotta ise beşinci sırada yer almıştır. Mazot, tarımdaki makineleşme düzeyindeki yükselişe paralel olarak önemi artan bir girdidir. Bir çok tarımsal ürünün üretim giderleri içerisinde % oranında bir pay sahibi olduğu düşünüldüğünde tarımsal üretimde kullanılan mazotun desteklenmesine ilişkin alınacak politik kararların çiftçinin geliri ve tarımsal ürünlerin fiyatları üzerinde çok önemli bir etkiye sahip olacağı kesindir. Gelecek yıllarda, ülkemizin dâhil olduğu uluslararası örgütler çerçevesinde verdiği taahhütler nedeniyle, tarımsal destekleme politikalarının belirlenmesinde önemli kısıtlarla karşılaşacağımız kesindir. Bu gelişmeler bir yandan tarımsal destekleme kalemlerini değiştirirken bir yandan da bu desteklerin veriliş şekillerini değiştirecektir. Gelecekte dünya tarım ürünleri piyasalarının daha liberal bir yapı kazanacağı dikkate alındığında; destekleme politikalarının uluslararası taahhütlerimize uygun, ancak ülkemiz tarımının rekabet gücünü artıracak şekilde belirlenmesi büyük önem taşımaktadır. Tarımsal üretimde kullanılan mazot desteklemeleri bu bağlamda düşünüldüğünde; 2003, 2005 ve 2007 de uygulanan desteklerin doğrudan litre üzerinden değil de, alan üzerinden hesaplanarak ödenmesi, uluslararası taahhütler gereğidir. Alan üzerinden hesaplanarak desteklemelerin yapılması gelecekte ortaya çıkabilecek sorunları ortadan kaldırmaktadır. Bu nedenle Temmuz 2007 seçimleri öncesinde gündeme gelen tarımsal üretimde kullanılan mazot üzerindeki vergi yükünün azaltılması yoluyla çiftçinin üretim giderleri yükünün azaltılması önerisi üretici refahını arttırmak ve uluslar arası rekabet açısından önemlidir. Ancak litre üzerinden yapılacak destekler uluslararası taahhütlerimiz açısından 17

23 sıkıntı yaratabilecektir. Bunun yerine bugüne kadar uygulandığı gibi, ürettikleri ürünün cinsine ve tüketim miktarına bağlı olarak alan üzerinden mazot desteği verilmesi daha doğru olacaktır. Alan üzerinden yapılacak mazot desteklemelerinde ise çiftçinin maliyet yükünü azaltacak ve rekabet gücünü artıracak miktarda verilmesi önemlidir. Ayrıca mazot desteklerinin veriliş zamanı da büyük önem taşımaktadır. Tarımsal üretimde çiftçinin mazota duyduğu ihtiyaç belirli dönemlerde en yüksek seviyeye çıkmaktadır. Eğer destekleme ödemeleri bu dönemlerle aynı zamana denk getirilirse çiftçi yapılacak desteklemelerden azami faydayı sağlayacaktır. Özetle, ülkemizde tarım sektörünün sürdürülebilirliğini sağlamak, uluslararası piyasalarda rekabet gücünü yükseltmek, çiftçi gelirlerini artırmak için tarımda kullanılan mazota verilen destek; alan bazlı, yeter miktarda ve uygun zamanda ödemelerle devam ettirilmelidir. 18

24 Kaynaklar Anonim 2007a. Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlığı, Anonim 2007b. Dellal, Đ., Tunalıoğlu R. 2002, Buğday Durum ve Tahmin:2002/2003, TEAE Yayınları No:84, Ankara. KHGM, Türkiye de Üretilen Tarım Ürünlerinin Üretim Girdileri Rehberi, Ankara. Koç vd. 2001b, Türkiye Tarımında Kimyasal Đlaç Kullanımı, TEAE Yayınları, Yayın No:63, Ankara. Özüdoğru, T. 2002, Pamuk Durum ve Tahmin:2002/2003, TEAE Yayınları, Yayın No:89, Ankara. Sipahi, M Harran Ovasında Mekanik Scraperle Yapılan Tesviye Çalışmalarında Zaman, Yakıt Tüketimi ve Đş Başarıları, Şanlıurfa. TEAE, Ekonomik Göstergelerle Türkiye de Tarım 2006, TEAE Yayınları, Ankara.

25

26 TEAE Yayın Listesi Keskin G., Nazlı C.,Elçi S., Özüdoğru T., Valk O., Türkiye Domates Alt Sektör Analizi, Yayın No: 162, Temmuz 2007, Ankara. Gül Yavuz G., Fındık Durum ve Tahmin : 2007/2008, Yayın No: 161, Ağustos 2007, Ankara. Taşdan K., Mısır Durum ve Tahmin : 2007/2008, Yayın No: 160, Ağustos 2007, Ankara. Đçöz Y., Taşdan K., Đriboy S., Berkum S., Türkiye Süt Alt Sektör Analizi, Yayın No: 159, Temmuz 2007, Ankara. Demir A.,Buğday Durum ve Tahmin: 2007/2008, Yayın No: 158, Temmuz 2007, Ankara. Onurlubaş H. E., Kızılaslan H., Türkiye de Bitkisel Yağ Sanayindeki Gelişmeler ve Geleceğe Yönelik Beklentiler., Yayın No: 157, Mayıs 2007, Ankara Karakaş A.,Günler N., Çay Durum ve Tahmin : 2006/2007, Yayın No: 156, Mart 2007, Ankara Şahinöz A., Çağatay S., Teoman Ö., Türkiye de Tarımsal Destekleme Politikası Aracı Olarak Fark Ödeme Sistemi nin Uygulanabilirliğinin Tartışılması ve Sistemin Đktisadi Analizi, Yayın No: 155, Nisan 2007, Ankara Koç B., Gül A., Türkiye de Bir Kırsal Kalkınma Modeli Olarak Köykentler ve Köykentlerde Tarımsal Đşletmelerin Sosyal ve Ekonomik Analizi, Yayın No: 154, Mart 2006, Ankara TEAE Uzmanları., AB ve Türkiye de Tarımda Sektörel Analizler, Yayın No: 152, Aralık 2006, Ankara Dönmez, D., Pirinç Durum ve Tahmin : 2006/2007, Yayın No: 151, Kasım 2006, Ankara TEAE,. Ekonomik Göstergelerle Türkiye de Tarım 2006, Yayın No: 150, Kasım 2006, Ankara Çeliker, S.A., Korkmaz, Ş., Dönmez, D., Gül, U., Demir, A.,Genç, Y., Kalanlar, Ş.,Özdemir, Đ., Karadeniz Bölgesi Su Ürünleri Avcılığının Sosyo-Ekonomik Analizi, (Đngilizce), Yayın No: 149, Mart 2006, Ankara. Özüdoğru, T., Pamuk Durum ve Tahmin : 2006/2007, Yayın No: 148, Kasım 2006, Ankara. Ege,H., Eken,H., Çakaryıldırım,N., Arpa Durum ve Tahmin : 2006/2007, Yayın No: 147, Temmuz 2006, Ankara. Hasdemir,M., Karahocagil,P., Hasdemir,M., Kuru Kayısı Durum ve Tahmin : 2006/2007, Yayın No: 146, Eylül 2006, Ankara. Anaç, H., Dönmez, D., Ege, H.., Buğday Durum ve Tahmin: 2005/2006, Yayın No:145, Haziran 2006, Ankara. Şahin.,Y., TARĐŞ Zeytin ve Zeytinyağı Tarım Satış Koopertiflerinde Devlet Yatırım Yardımları ve Kooperatif-Ortak Đlişkileri, Yayın No: 144, Ocak 2006, Ankara. Çeliker, S.A., Korkmaz, Ş., Dönmez, D., Gül, U., Demir, A.,Genç, Y., Kalanlar, Ş.,Özdemir, Đ., Karadeniz Bölgesi Su Ürünleri Avcılığının Sosyo-Ekonomik Analizi, Yayın No: 143, Mart 2006, Ankara. Tunalıoğlu, R., Karahocagil, P., Zeytinyağı- Sofralık Zeytin Prina Yağı Durum Tahmin : 2005/2006, Yayın No: 142, Mart 2006, Ankara. Candemir,M., Deliktaş, E., TĐGEM Đşletmerinde Teknik Etkinlik, Ölçek Etkinliği, Teknik Đlerleme, Etkinlikteki Değişme ve Verimlik Analizi: , Yayın No:141, Ocak 2006, Ankara. Kekin, G., Çakaryıldırım, N., Dölekoğlu, C.Ö., Domates ve Domates Salçası Durum ve Tzhmim: 2005/2006, Yayın No: 140, Kasım 2005, Ankara. Ataseven, Y., AB ve Türkiye de Tütüne Yönelik Politikalar- Karşılaştırmalı Bir Analiz, Yayın No: 139, Ağustos 2005, Ankara. Tunalıoğlu, R., Taşkaya, B., Fındık-Antep Fıstığı Durum ve Tahmin Raporu: 2005/2006, Yayın No:138, Eylül 2005, Ankara. Dölekoğlu, C.Ö., Keskin, G., Özdemir, Đ., Yemeklik Kuru Baklagiller Durum ve Tahmin : 2005/2006, Yayın No:137, Eylül 2005, Ankara. Taşkaya, B., Tunalıoğlu, R., Odabaşı, S., Yağlı Tohumlar ve Bitkisel Yağlar:2005/2006, Yayın No:136, Eylül 2005, Ankara.

27 Anaç, H., Dönmez, D., Dellal, Đ., Buğday Durum ve Tahmin: 2005/2006, Yayın No:135, Temmuz 2005, Ankara. Oktay, E., Tunalıoğlu, R., Türk Tarım Politikasının Avrupa Birliği Ortak Tarım Politikasına Uyumu, Yayın No:134, Haziran 2005, Ankara. Özüdoğru, T., Çakaryıldırım, N., Pamuk Durum ve Tahmin: 2005/2006, Yayın No:133, Haziran 2005, Ankara. Đçöz, Y., Demir, A., Çeliker, A., Kalanlar, Ş., Gül,U., Süt ve Süt Ürünleri Durum ve Tahmin ,Yayın No:132, Ağustos 2005, Ankara Đçöz, Y., Demir, A., Çeliker, A., Kalanlar, Ş., Gül, U., Et ve Et Ürünleri Durum ve Tahmin ,Yayın No:131, Nisan 2005, Ankara Arısoy, H.., Oğuz, C., Tarımsal Araştırma Enstitüleri Tarfından Yeni Geliştirilen Buğday Çeşitlerinin Tarım Đşletmelerinde Kullanım Düzeyi ve Geleneksel Çeşitler Đle Karşılaştırmalı Ekonomik Analizi-Konya Đli Örneği, Yayın No:130, Mart 2005, Ankara. Kızılaslan, N., Kızılaslan, H., Türkiye de Kimyasal Gübre Kullanımı ve Tokat Đli Artova Đlçesinde Kimyasal Gübredeki Uygulamalar, Gübreleme-Çevre Đlişkileri, Yayın No:129, Mart 2005, Ankara. Tunalıoğlu, R., Karahocagil, P., Zeytinyağı - Sofralık Zeytin ve Pirina Yağı Durum Tahmin:2004/2005, Yayın No: 128, Mart 2005, Ankara. Karahocagil, P. Tunalıoğlu, R., Çakaryıldırım, N. Turunçgiller Durum ve Tahmin , Yayın No: 127, Şubat 2005, Ankara Saner, G., Engindeniz, S., Çukur, F., Yücel, B., Đzmir ve Muğla Đllerinde Faaliyet Gösteren Arıcılık Đşletmelerinin Teknik ve Ekonomik Yapısı Đle Sorunları Üzerine Bir Araştırma, Yayın No:126, Ocak 2005, Ankara. Dölekoğlu,Ö.C., Keskin, G. Yemeklik Kuru Baklagil Durum ve Tahmin , Yayın No: 125, Aralık 2004, Ankara. Köse, N., Ankara Đli Kalecik Đlçesi Tarım Đşletmelerinde Melez Irk Süt Sığırcılığı ve Melez Irk Besi Sığırcılığı Đçin Fizibilite Raporlarının Hazırlanması ve Kârlılıklarının Karşılaştırılması, Yayın No: 124, Ekim 2004, Ankara Keskin, G., Dölekoğlu, Ö.C., Domates ve Domates Salçası Durum ve Tahmin Raporu Yayın No: 123, Eylül 2004, Ankara Koç, M., Ege Bölgesinde Çekirdeksiz Kuru Üzüm Fiyatlarında Dalgalanmalar ve Etkileri Üzerine Bir Araştırma, Yayın No: 122, Haziran 2004, Ankara. Güneş, E., Tarım Đşletmelerinde Kredi Taleplerinin Doğrusal Programlama Yöntemiyle Belirlenmesi Kırşehir Đli Merkez Đlçesi Tarım Đşletmeleri Araştırması, Yayın No: 121, Haziran 2004, Ankara. Özüdoğru, H., Köy-Koop Kırklareli Birliğinin Ekonomik Analizi ve Yöneticilerin Kooperatif Đşletmelerinin Başarısına Etkilerinin Değerlendirilmesi Yayın No: 120, Mayıs 2004, Ankara Şengül, S., "Türkiye'de Yoksulluk Profili ve Gelir Gruplarına Göre Gıda Talebi", Yayın No: 119, Mart 2004, Ankara. Tunalıoğlu, R., Karahocagil, P., "Zeytinyağı ve Sofralık Zeytin Durum Tahmin:2003/2004", Yayın No: 118, Mart 2004, Ankara. TEAE Personeli, "Teae Bakış 2003", Yayın No: 117, Ocak 2004, Ankara. Đçöz, Y., "Bursa Đli Süt Sığırcılık Đşletmelerinde Karlılık ve verimlilik Analizi", Yayın No: 116, Mart 2004, Ankara. Özüdoğru, T.,"Pamuk Durum ve Tahmin: 2003/2004", Yayın No: 115, Ocak 2004, Ankara. Atıcı, C., "Türkiye'nin Dış Ticaretinde ve Transfer Politkalarında Değişimin Faktör Bazında Gelir Dağılımı Etkileri: Bir Sosyal Hesaplar Matrisi Denemesi", Yayın No: 114, Aralık 2003, Ankara. Yavuz, F., Birinci, A., Peker, K., Atsan, T. "Türkiye Fındık Sektörü Ekonometrik Modelinin Oluşturulması ve Politik Analizlerde Kullanımı", Yayın No: 113, Aralık 2003, Ankara. Tunalıoğlu, R., Karahocagil, P., Türkiye I. Zeytinyağı ve Sofralık Zeytin Sempozyumu Bildirileri, Yayın No: 112, Aralık, 2003 Ankara. Karahocagil, P.,Tunalıoğlu, R., Taşkaya, B., Anaç, H., Turunçgiller Durum ve Tahmin ,Yayın No: 111,Kasım 2003, Ankara.

28 Dölekoğlu, T., Yağlı Tohumlar ve Bitkisel Yağlar Durum ve Tahmin , Yayın No: 110, Ağustos 2003, Ankara Dölekoğlu, C.Ö., Uysal, F., Yemeklik Kuru Baklagil Durum ve Tahmin , Yayın No: 109, Ağustos, 2003 Ankara Keskin, G., Pezikoğlu, F., Gül, U., Sebze Durum Raporu 2002-Domates, Yayın No: 108, Temmuz,2003, Ankara Dölekoğlu, T., Türkiye I. Yağlı Tohumlar, Bitkisel Yağlar ve Teknolojileri Sempozyumu Bildirileri, Yayın No: 107, Ağustos, 2003 Özüdoğru, T., Ertürk,Y.E., 2003, Türkiye VI. Pamuk ve Tekstil ve Konfeksiyon Sempozyumu Bildirileri, Yayın No: 106, Ağustos. 2003, Ankara Dölekoğlu, C.Ö., 2003, Tüketicilerin Đşlenmiş Gıda Ürünlerindekalite Tercihleri, Sağlık Riskine Karşı Tutumları ve Besin Bileşimi Konusunda Bilgi Düzeyleri (Adana Örneği), Yayın No: 105, Temmuz, Ankara Akbay, A.Ö., 2003, Türkiye'de Şeker Üretiminin Ekonomik ve Sosyal Karlılığının Değerlendirilmesi, Yayın No: 104, Temmuz, Ankara Özkan, U., Erkuş, A., 2003, Bayburt Đlinde Sığır Yetiştiriciliğine Yer veren Tarım Đşletmelerinin Ekonomik Analizi, Yayın No: 103, Temmuz, Ankara Demirci, S., Şeker Kanunundaki Değişiklikle Olasi Etkilerin Ekonomik Analizi, Yayın No: 102, Haziran,Ankara. Tan, S., Dellal, Đ., 2003, Avrupa Birliği nde Ortak Tarım Politikasının Đşleyişi ve Türk Tarımının Uyum Süreci, Yayın No: 100, Mayıs Ankara. Dellal, Đ., Gül, U., Anaç, H., Buğday Durum ve Tahmin: 2003/2004, Durum ve Tahmin , Yayın No: 99, Ankara. Yeni, R., Dölekoğlu, C.Ö., 2003, Tarımsal Destekleme Politikasında Süreçler ve Üretici Transferleri, Yayın No: 98, Nisan, Ankara. Karlı, B. 2003, Gap Alanındaki Tarım Kooperatifleri ve Diğer Çiftçi Örgütlerinin Bölge Kalkınmasındaki Etkinliği, Yayın No: 97, Mart, Ankara. Tunalıoğlu, R., Karahocagil, P., Tan, M., Zeytinyağı ve Sofralık Zeytin Durum ve Tahmin:2003, Durum ve Tahmin:2003-1,Yayın No:96, Mart, Ankara. Gül, A., Akbay, A.Ö., Dölekoğlu, C.Ö., Özel, R., Akbay, C., Adana Đli Kentsel Alanda Ailelerin Ev Dışı Gıda Tüketimlerinin Belirlenmesi, Yayın No:95, Ocak, Ankara. Ertürk, Y.E., Tan, S., Et ve Et Mamülleri Durum ve Tahmin: 2003, Durum ve Tahmin , Yayın No: 94, Aralık, Ankara. Tan, S., Ertürk, Y.E., Süt ve Süt Mamülleri Durum ve Tahmin: 2003, Durum ve Tahmin , Yayın No: 93, Aralık, Ankara. Ertürk, Y.E., Tan, S., Kümes Hayvanları ve Yumurta Durum ve Tahmin: 2003, Durum ve Tahmin , Yayın No: 92, Aralık, Ankara. Ege, H., Karahocagil P., 2002, Yemlik Tahıllar Durum ve Tahmin: 2002/2003, Durum ve Tahmin , Yayın No: 91, Aralık, Ankara Tunalıoğlu, R., Gökçe, O., 2002, Ege Bölgesinde Optimal Zeytin Yayılış Alanlarının Tespitine Yönelik Bir Araştırma, Yayın No: 90, Aralık, Ankara. Özüdoğru, T., 2002, Pamuk Durum ve Tahmin: 2002/2003, Durum ve Tahmin , Yayın No:89, Ekim, Ankara. Karlı, B. 2002, Gap Alanındaki Tarıma Dayalı Sanayi Đşletmelerinin Gelişimi, Sorunları ve Çözüm Yolları, Yayın No: 88, Eylül, Ankara. Özüdoğru, T., Ertürk, E., 2002, Türkiye V. Pamuk, Tekstil ve Konfeksiyon Sempozyumu Bildiriler, Yayın No: 87, Ekim, Ankara Tan, S., Ertürk, Y.E., Türkiye de Süt Tozu Üretimi ve Dünyadaki Rekabet Şansı, Yayın No: 86, Ekim, Ankara. Tan, S., Dellal, Đ., 2002, Kırmızı Et Üretim ve Tüketim Açığını Kapatmak Đçin Alternatif Bir Yaklaşım: Hindi Üretimi ve Sözleşmeli Yetiştiricilik Modeli, Proje Raporu Yayın No: 85, Temmuz, Ankara.

29 Dellal, Đ., Tunalıoğlu, R., 2002, Buğday Durum ve Tahmin: 2002/2003, Durum ve Tahmin , Yayın No: 84, Ankara. Dellal, Đ., Keskin, G., Dellal, G., 2002, Gap Bölgesinde Küçükbaş Hayvan Yetiştiriciliğinin Ekonomik Analizi ve Hayvansal Ürünlerin Pazara Arzı, Proje Raporu Yayın No: 83, Temmuz, Ankara. Ege, H, Karahocagil P., 2001, Yemlik Tahıllar Durum ve Tahmin: 2001/2002, Durum ve Tahmin , Yayın No: 82, Aralık, Ankara. Dellal, G., Eliçin, A., Tekel, N., Dellal, Đ., 2002, Gap Bölgesinde Küçükbaş Hayvan Yetiştiriciliğinin Yapısal Özellikleri, Proje Raporu Yayın No: 82, Temmuz, Ankara. Ertürk, Y.E., Tan, S., Kümes Hayvanları ve Yumurta Durum ve Tahmin: 2002, Durum ve Tahmin , Yayın No: 81, Kasım, Ankara. Ertürk, Y.E., Tan, S., Et ve Et Mamülleri Durum ve Tahmin: 2002, Durum ve Tahmin , Yayın No: 80, Kasım, Ankara. Tan, S., Ertürk, Y.E., Süt ve Süt Mamülleri Durum ve Tahmin: 2002, Durum ve Tahmin , Yayın No: 79, Kasım, Ankara. Özüdoğru, T., Tatlıdil, H., 2001, Bu Toprağın Sesi Televizyon Programının Polatlı Đlçesinde Çiftçi Davranışlarına Etkileri Üzerine Bir Araştırma, Proje Raporu. Yayın No: 78, Aralık, Ankara. Akyıl, N., Özüdoğru, T., 2001,Yeni Gelişmeler Işığında Pamuk Sektörü, Iv. Türkiye Pamuk, Tekstil ve Konfeksiyon Sempozyumu Bildirileri, Yayın No: 77, Aralık, Ankara. Karahocagil, P., 2001, Yeter Gelirli Đşletme Büyüklüğü: Literatür Đncelemesi, Proje Raporu , Yayın No:76, Ekim, Ankara. Dellal, Đ., 2001, Buğday Durum ve Tahmin: 2001/2002, Durum ve Tahmin , Yayın No: 74, Eylül, Ankara. Dölekoğlu, T., 2001, Yağlı Tohumlar ve Bitkisel Yağlar Durum ve Tahmin: 2001/2002, Durum ve Tahmin , Yayın No:73, Ağustos, Ankara. Tan, S., 2001, Türkiye de Sütçülük Sektöründe Bölgeler Arası Yapısal Değişimin Spatial Denge Modeli Đle Analizi, Proje Raporu , Yayın No: 72, Ağustos, Ankara. Abay, C., Sayan, S., Miran, B., Bayaner, A., 2001, Türkiye deki Tarımsal Destek Harcamalarının Enflasyon Üzerine Etkilerinin Ekonometrik Analizi, Proje Raporu , Yayın No:71, Haziran, Ankara. Sarımeşeli, M., Tatlıdil, F., 2001, Doğrudan Gelir Desteği ve Kayıt Sistemi Pilot Uygulaması ve Orman Đçi Köyler Açısından Değerlendirilmesi, Proje Raporu , Yayın No:70, Nisan, Ankara Saraçoğlu, B., Aydoğuş, O., Köse, N., Đşgören, D., 2001, Türkiye de Su Ürünleri Sektörü: Üretim, Talep ve Pazarlama, Proje Raporu , Yayın No:69, Nisan, Ankara. Çakmak, E., Kasnakoğlu, H.,2001, Tarım Sektöründe Türkiye ve Avrupa Birliği Etkileşimi, Proje Raporu , Yayın No:68, Nisan, Ankara. Demirci, S., 2001, Şeker Fabrikalarının Performans Analizi ve Toplam Faktör verimliliklerinin Ölçümü: Dea ve Malmquist Indeks Yaklaşımı, Proje Raporu , Yayın No:67, Nisan, Ankara. Zaim, O., Bayaner, A., Kandemir, M.U., 2001, Tarımda Đller ve Bölgeler Düzeyinde Üretkenlik ve Etkinlik: Farklar ve Nedenler, Proje Raporu , Yayın No:66, Nisan, Ankara. TEAE Personeli Türkiye de Bazı Bölgeler Đçin Önemli Ürünlerde Girdi Kullanımı ve Üretim Maliyetleri, 2001, Proje Raporu , Yayın No:64, Nisan, Ankara. Koç, A., Tanrıvermiş, H., Budak, F., Gündoğmuş, E., Đnan, H., Kubaş, A., Özkan, B., 2001, Türkiye Tarımında Kimyasal Đlaç Kullanımı: Etkinsizlik, Sorunlar ve Alternatif Düzenlemelerin Etkileri, Proje Raporu , Yayın No:63, Nisan, Ankara. Işıklı, E., Koç, A., Miran, B., Akyıl, N., Abay, C., Güler, S., Günden, C., 2001, Türkiye de Tütünde Arz Kontrolü ve Ekonomik Etkileri, Proje Raporu , Yayın No:62, Nisan, Ankara. Binici, T., Koç, A., Bayaner, A., 2001, Üretici Risk Davranışları ve Etkileyen Sosyo-Ekonomik Faktörler: Adana Aşağı Seyhan Ovası Örneği (Đngilizce), Çalışma Raporu , Yayın No:61, Nisan, Ankara. Akdemir, Ş., Binici, T., Şengül, H., Vd. 2001, Bölge Bazlı Tarım Sigortasının Türkiye de Seçilmiş Bölgeler Đçin Potansiyel Sigorta Talebinin ve Talebinin Karşılanabilirliğinin Belirlenmesi, Proje

30 Raporu , Yayın No:60, Nisan, Ankara. Alpay, S., Yalçın, Đ., Dölekoğlu, T., 2001, Avrupa Birliği Kalite ve Sağlık Standartlarının Türk Gıda Sanayi Sektörü Rekabet Gücü Üzerine Etkisi, Proje Raporu , Yayın No:59, Nisan, Ankara Özüdoğru, T., Akyıl, N.,2001, Pamuk Durum ve Tahmin:2001/2002, Durum ve Tahmin , Yayın No:58, Eylül, Ankara. Bayaner, A., Koç, A., Tanrıvermiş, H., Gündoğmuş, E., Ören, N., Özkan, B., 2001, Doğrudan Gelir Desteği Pilot Uygulamasının Đzleme ve Değerlendirilmesi, Proje Raporu , Yayın No:57, Mart, Ankara Ediz, D., Đntişah, A.Ş., Özlü, R., 2001, Doğrudan Gelir Desteği Pilot Uygulaması (Türkçe ve Đngilizce), Proje Raporu , Yayın No:56, Mart, Ankara. Yavuz, F., Aksoy, Ş., Tan, S., Dağdemir, V., Keskin, A., 2001, Türkiye de Süt Pazarlama Sisteminin Đyileştirilmesi Đçin Kurumsal Yapılanma Đhtiyacı Üzerine Bir Araştırma, Proje Raporu , Yayın No:55, Mart, Ankara. Koç, A., Uzunlu, V., Bayaner, A., 2001, Türkiye Tarımsal Ürün Projeksiyonları , Proje Raporu , Yayın No:54, Şubat, Ankara. Koç, A., Bayaner, A., Tan, S., Ertürk, Y.E., Fuller, F., 2001, Türkiye de Destekleme Politikaları ve Programlarının Hayvancılık Sektörünün Gelişmesi Üzerine Etkisi (Đngilizce), Proje Raporu , Yayın No:53, Ocak, Ankara. Ertürk, Y.E., 2001, Ankara Đli Kızılcahamam Đlçesinde Köy-Tür e Bağlı Olarak Faaliyet Gösteren Broiler Đşletmelerinin Ekonomik Analizi, Proje Raporu , Yayın No:52, Ocak, Ankara. Akgüngör, S., Barbaros, F., Kumral, N., 2001, Türkiye de Meyve ve Sebze Đşleme Sanayinin Avrupa Birliği Piyasasında Sürdürülebilir Rekabet Gücü Açısından Değerlendirilmesi, Proje Raporu , Yayın No: 51, Ocak, Ankara. Özcan, Y.Z., 2001, Türkiye de Fındık, Çay, Şeker Pancarı ve Tütün Tarımında Hızlı Kırsal Değerlendirme (Đngilizce), Proje Raporu , Yayın No: 50, Ocak, Ankara. Şengül, H., Koç, A., Akyıl, N., Bayaner, A., Fuller, F., 2001, Türkiye de Pamuk Pazarı: Gelecekteki Talebi Etkileyen Faktörlerin Değerlendirilmesi, (Đngilizce), Proje Raporu , Yayın No: 49, Ocak, Ankara. Dellal, Đ., Ege, H., 2000, Yemlik Tahıllar Durum ve Tahmin: 2000/2001, Durum ve Tahmin , Yayın No: 48, Aralık, Ankara. Akyıl, N., 2000, Pamuk Endüstrisinde Pazar Merkezli Bilgi Akışı, Türkiye Iıı. Pamuk, Tekstil ve Konfeksiyon Sempozyumu Bildiriler Tartışmalar, Yayın No: 47, Ekim, Ankara. Tan, S., Ertürk, Y.E., 2000, Türkiye'de Hayvancılık Sektörü: Üretici, Sanayici ve Politika Yapıcılar Açısından Sektörün Değerlendirilmesi, Türkiye I. Besi ve Süt Hayvancılığı Sempozyumu Bildirileri, Yayın No: 46, Temmuz, Ankara. Sarımeşeli, M., Aydoğuş, O., 2000, Dünya Fındık Piyasasının Ekonomik Analizi ve Türkiye Đçin Optimum Politikaların Saptanması, Proje Raporu , Yayın No: 45, Temmuz, Ankara. Ege, H., Dellal, Đ., 2000, Buğday Durum ve Tahmin: 2000/2001, Durum ve Tahmin , Yayın No: 44, Temmuz, Ankara. Dellal, Đ., 2000, Antalya Đlinde Kıl Keçisi Yetiştiriciliğine Yer veren Tarım Đşletmelerinin Ekonomik Analizi ve Planlanması, Proje Raporu , Yayın No: 43, Haziran, Ankara. Tanrıvermiş, H., 2000, Orta Sakarya Havzası'nda Domates Üretiminde Tarımsal Đlaç Kullanımının Ekonomik Analizi, Yayın No: 42, Mayıs, Ankara. Tanrıvermiş, H., Gündoğmuş, E., Ceyhan, V., Fidan, H., Özüdoğru, H., 2000, Türkiye'de Özelleştirme Uygulamalarının Tarım Kesimine Etkilerinin Değerlendirilmesi, Proje Raporu , Yayın No:41, Mayıs, Ankara. Demirci, S., 2000, Doğrudan Gelir Sistemi ve Uygulamalar: Literatür Đncelemesi, Proje Raporu , Yayın No: 40, Mayıs, Ankara. Saraçoğlu, B., Köse, N., 2000, Bazı Gıda Sanayilerinin Uluslararası Rekabet Gücü: Makarna, Bisküvi ve Un Sanayi, Proje Raporu , Yayın No: 39, Mayıs, Ankara. Tan, S., Şener, B., Aytüre, S., 1999, Feoga ve Türkiye'de Uygulanabilirliği, Çalışma Raporu , Yayın No: 38, Aralık, Ankara.

31 Kıral, T., Kasnakoğlu, H., 1999, Tarımsal Ürünler Đçin Maliyet Hesaplama Metodolojisi ve veri Tabanı Rehberi, Proje Raporu , Yayın No: 37, Aralık, Ankara. Demirci, S., 1999, Destekleme Alımı ve Fark Ödeme Sisteminin Refah ve Dağılım Etkilerinin Đncelenmesi, Proje Raporu , Yayın No: 36, Aralık, Ankara. Brooks, J., Tanyeri, A., 1999, Tarımsal Politika Reformu: Sosyal Hesap Matriksi Yaklaşımı (Đngilizce), Proje Raporu , Yayın No: 35, Aralık, Ankara. Çakmak, E.H., Akder, H., 1999, Dünya Ticaret Örgütü-Tarım Anlaşması'nın Yeni Görüşme Dönemi ve Türkiye: Olanaklar, Kısıtlar ve Stratejiler, Proje Raporu , Yayın No:34, Aralık, Ankara. Akyıl, N., 1999, Pamuk Durum ve Tahmin: 1999/2000, Durum ve Tahmin , Yayın No: 33, Aralık, Ankara. Özçelik, A., Tanrıvermiş, H., Gündoğmuş, E., Turan, A.,1999, Türkiye'de Sulama Đşletmeciliğinin Geliştirilmesi Yönünden Şebekelerin Birlik ve Kooperatiflere Devri Đle Su Fiyatlandırma Yöntemlerinin Đyileştirilmesi Olanakları, Proje Raporu , Yayın No: 32, Kasım, Ankara. Koç, A., Beghin, J., Fuller, F., Aksoy, Ş., Dölekoğlu, T., Şener, A., 1999, Türkiye'de Yağlı Tohumlar Pazarı: Uluslararası Fiyatlar ve Alternatif Politikaların Arz, Talep ve Đkame Ürünler Üzerine Etkileri (Türkçe ve Đngilizce), Proje Raporu , Yayın No: 31, Eylül, Ankara. Bayaner, A., Bozkurt, H., 1999, Türk Tarımında Bilim ve Araştırma Politikaları (Đngilizce), Yayın No: 30, Ekim, Ankara. Ege, H., 1999, Yemlik Tahıllar Durum ve Tahmin: 1999/2000, Durum ve Tahmin , Yayın No: 29, Eylül, Ankara. Ertürk, Y.E., Tan, S., 1999, Et ve Et Mamülleri Durum ve Tahmin: 1999, Durum ve Tahmin , Yayın No: 28, Ağustos, Ankara. Akyıl, N., Bayaner, A., 1999, Pamukta Tarım ve Sanayi Entegrasyonu, Türkiye II. Pamuk, Tekstil ve Konfeksiyon Sempozyumu Bildirileri, Yayın No: 27, Ağustos, Ankara. Tan, S., Ertürk, Y.E., 1999, Süt ve Süt Mamülleri Durum ve Tahmin: 1999, Durum ve Tahmin , Yayın No: 26, Ağustos, Ankara. Şener, A., Koç, A.,1999, Türkiye'de Kimyasal Gübre Talebi, Çalışma Raporu , Yayın No: 25, Ağustos, Ankara. Aydoğuş, O., Ege, H., Köse, N., 1999, Buğday Durum ve Tahmin: 1999/2000, Durum ve Tahmin , Yayın No: 24, Haziran, Ankara. Bayaner, A., 1999, Çorum Đlinde Yumurta Tavukçuluğunun Ekonomik Analizi, Proje Raporu Yayın No: 23, Haziran, Ankara. Çakmak, E., Kasnakoğlu, H., Akder, H., 1999, Türk Tarımında Destekleme Alımları ve Pazar Girişi Etkileri: Tarımsal Sektör Modeli Analizi, (Đngilizce), Proje Reporu Yayın No: 22, Mayıs, Ankara. Furtan, W.H., Güzel, A., Karagiannis, G., Bayaner, A., 1999, Türkiye de Tarımsal Araştırmaların Getirisi ve Tarımsal verimlilik (Đngilizce), Proje Raporu , Yayın No: 21, Mayıs, Ankara. Bayaner, A., Uzunlu, V., 1999, Türk Baklagil Pazarlama Politikalarının Dünya Ticaretine Etkileri, Çalışma Raporu , Yayın No: 20, Nisan, Ankara. Ege, H., Ertürk, Y.E, 1999, Yemlik Tahıllar Tahmin: 1998/99, Tahmin , Yayın No: 19, Mart, Ankara. Aksoy, Ş., Şener, A., 1999, Yağlı Tohumlar ve Bitkisel Yağlar Durum ve Tahmin: 1997/98, Durum ve Tahmin , Yayın No: 18, Mart, Ankara. Yurdakul, O., V.D., 1999, Türkiye de Hayvansal Ürünler Arzı ve Yem Talebi: Mevcut Durumun Değerlendirilmesi ve Alternatif Politika Senaryoları (Türkçe ve Đngilizce), Proje Raporu , Yayın No: 17, Mart, Ankara. Akyıl, N., 1999, Pamuk Tahmin: 1998/99, Tahmin , Yayın No: 16, Mart, Ankara. Akgüngör, S., Miran,B., Abay, C.F., Olhan, E., Nergis, N.K., 1999, Đstanbul, Ankara, ve Đzmir Đllerinde Tüketicilerin Çevre Dostu Ürünlere Yönelik Potansiyel Talebinin Tahminlenmesi, Proje Raporu , Yayın No: 15, Şubat, Ankara. Özçelik, A., Turan, A., Tanrıvermiş, H., 1999, Türkiye de Tarımın Pazara Entegrasyonunda Sözleşmeli Tarım ve Bu Modelin Sürdürülebilir Kaynak Kullanımı Đle Üretici Geliri Üzerine

32 Etkileri, Proje Raporu , Yayın No: 14, Şubat, Ankara. Schmitz, A., Çakmak, E., Schmitz T. And R. Gray, 1999, Türk Tarımında Devlet Eliyle Ticaret (Türkçe ve Đngilizce), Proje Raporu , Yayın No: 13 Şubat, Ankara. Bayaner, A., Nevruz, G., Akyıl, N., 1998, I. Türkiye Pamuk, Tekstil ve Konfeksiyon Sempozyumu: Bildiriler, Tartışmalar, Yayın No: 12, Ekim, Ankara. Aydoğuş, O., Nevruz, G., 1998, I. Türkiye Buğday Sempozyumu: Bildiriler, Tartışmalar, Yayın No: 11, Temmuz, Ankara. Yıldırım, T., Furtan, W.H., Güzel, A., 1998, Türkiye Buğday Politikasının Teorik ve Uygulamalı Analizi, Çalışma Raporu , Mayıs, Ankara. Çakmak, E.H., Kasnakoğlu,H., Yıldırım, T.,1998, Fark Ödeme Sisteminin Ekonomik Analizi, Çalışma Raporu , Nisan, Ankara. Bayaner, A., 1998, Türkiye Makarnalık Buğday Sektörü ve Uluslararası Pazardaki Rekabet Gücü, Çalışma Raporu , Yayın No: 8, Nisan, Ankara. Fisunoğlu, M., Pınar M., Aydoğuş, O., 1998, Türkiye'nin Orta ve Doğu Avrupa Ülkeleri ve Rusya Federasyonu Đle Tarımsal Ticaret Olanakları, Çalışma Raporu , Mart, Ankara. Aydoğuş, O., Ege, H., Ertürk, Y.E., 1998, Buğday Tahmin: 1998/99, Tahmin , Aralık, Ankara. Akyıl, N., Ertürk, Y.E., 1998, Pamuk Durum ve Tahmin: 1998/99, Durum ve Tahmin , Eylül, Ankara. Ege, H., Ertürk, Y.E., 1998, Yemlik Tahıllar Durum ve Tahmin: 1998/99, Durum ve Tahmin , Temmuz, Ankara. Aydoğuş, O., Ege, H., Ertürk, Y.E., 1998, Buğday Tahmin: 1998/99, Tahmin , Temmuz, Ankara. Pınar, M., Akyıl, N., Er S., Ertürk, Y.E., 1998, Pamuk Durum ve Tahmin: 1997/98, Durum ve Tahmin , Ocak, Ankara. Aydoğuş, O., Ege, H., Ertürk Y.E, Zöğ, N.P., 1997, Buğday Durum ve Tahmin: 1997/98, Durum ve Tahmin , Aralık,