İŞ GÜVENLİĞİ UZMANLIK EĞİTİM KURUMU

Transkript

1 ERCİYES ÜNİVERSİTESİ ERSEM SÜREKLİ EĞİTİM MERKEZİ İŞ GÜVENLİĞİ UZMANLIK EĞİTİM KURUMU (DERS NOTLARI) KALDIRMA ARAÇLARINDA ISG İŞ GÜVENLİĞİ24 KONULAR 24.1 Kaldırma, taşıma, istifleme 24.2 Kaldırma araçlarının sınıflandırılması ve elemanları 24.3 Kaldırma araçlarının güvenli kullanımı 24.4 Kaldırma araçlarında periyodik kontroller 24.5 İlgili mevzuat

2 Yrd. Doç. Dr. Şükrü SU 24. Bu konuda, işyerlerinde kullanılan kaldırma araçlarını ve bu araçlardan kaynaklanan risklerin, risklerin bertaraf edilmesinin ve bu araçlar için gerekli olan periyodik kontrollerin öğrenilmesi amaçlanmıştır. Amaca yönelik olarak, 1. Kaldırma, taşıma, istifleme gibi işlerde kullanılan kaldırma araçlarının, 2. Kaldırma araçlarının kullanımı sırasında ortaya çıkabilecek risklerin, 3. Bu risklere göre alınması gereken önlemlerin, öğrenilmesi hedeflenmektedir. Kaldırma Araçlarında İş Güvenliğinin Temel Konuları 1. Kaldırma, taşıma, istifleme 2. Kaldırma araçlarının sınıflandırılması ve elemanları 3. Kaldırma araçlarının güvenli kullanımı 4. Kaldırma araçlarında periyodik kontroller 5. İlgili mevzuat GİRİŞ İlk insanla başlayan üretim süreci boyunca üretim teknik ve biçimleri de değişmiştir. Taşın ve toprağın işlenmesi, madencilik tekniklerinin geliştirilmesi, ateşin bulunması, giderek buhar gücünden yararlanma olanakları, iş aletlerinin ve üretim araçlarının gelişiminde önemli etkileri olmuştur. Çalışma yaşamındaki gelişmelerin getirdiği sorunların çözümü için yapılan çalışmalar işçi sağlığı ve iş güvenliğinin gelişiminde de temel unsurlar olmuştur. Bu nedenle yapılan işle güvenlik arasında ilişki kurmanın tarihçesi oldukça eski çağlara dayanmaktadır. Yükleri ve malzemeleri yerlerinden kaldırıp bir yerden bir yere taşıyan mekanik, hidrolik, pnömatik ve karma sistemli olabilirler. Kaldırma makineleri günümüzde oldukça önemli ve fonksiyoneldirler. İnşaat, maden, yol yapımı, liman işleri ve fabrikalarda kaldırma işlerinde yaygın olarak kullanılmaktadırlar ve vazgeçilmezdirler. Kaldırma makinelerinin çeşitleri çok fazladır. Bunlardan bazıları şunlardır: a) Vinçler b) Platformlu kaldırma araçları (forkliftler) c) Palangalar, Çıkrıklar d) Asansörler e) Araç Kaldırma Liftleri Vinçler (Crane) Malzemeleri ve yükleri kaldırmak, bunları, başka bir yöne dönerek veya hareket ederek aktarmak, yerlerini değiştirmek, yüklemek, boşaltmak gibi işler de kullanılan makinelere vinç (crane) denir. Vinçler düşey ve yatay hareketleri sayesinde genel anlamda her türlü yükün yerini değiştirebilen makinelerdir. Çok değişik tip ve özellikte olanları mevcuttur. a) Hareket Kabiliyetlerine Göre Vinçler Sabit Vinçler Bu makineler fabrika, liman, garaj vs, gibi sabit tesislerde, kaldırma, taşıma, depolama işlerinde kullanılan makinelerdir. 2/44

3 Şekil 3: Sabit vinç Sabit vinçlerde ulaşım bumu, yatayla 20 ile 75 derecelik açı altında, düşey eksen etrafında her iki yöne 180 derece dönebilir. Sabit vinçlerde bum uzunluğu genel olarak m arasındadır. Lastik Tekerlekli Vinçler Bu tip vinçler genellikle bir kamyon üzerine monte edildiklerinden, nakil kolaylığı nedeniyle çeşitli işlerde kullanılma özelliğine sahiptirler. Bir işyerinden diğerine kolaylıkla nakledilmeleri, özel römork ve çekiciye ihtiyaç duymamaları, çeşitli aparat kullanarak diğer iş makinelerini çekebilmeleri, hareket halindeyken yürüdüğü yolu bozmamaları avantajlı özellikleridir. Yumuşak arazide çalışamamaları, çok ağır ve devamlı işlerde kullanılamamaları, maliyetlerinin yüksek olması ise dezavantajlı özellikleridir. Şekil 4: Lastik tekerlekli vinç Paletli Vinçler Manevra ve yürüyüşleri, vincin güç kaynağından alan bir palet gurubu tarafından sağlanır. Çalışma dönüşlerinin 360 derece oluşları, yumuşak arazilerde lastik tekerlekli vinçlere göre daha verimli oluşları, çok ağır ve devamlı işlerde çalışabilmeleri yönünden tercih edilirler. Hızlarının az oluşları, uzun mesafelere gitmeleri gerektiğinde başka bir araçla nakledilme zorunluluğu, hareket esnasında yol kaplamasını bozmaları ise olumsuz yönleridir. Şekil 5: Paletli vinç 3/44

4 Ray Üzerinde Hareketli (Köprü) Vinçler Bu vinçlerin kullanılma yerleri genellikle açık fabrikalar, atölyeler, limanlar, maden ocakları gibi çalışma alanlarıdır. Bu vinçlerin köprü altında çalışan tipleri de vardır. Kaldırma kapasiteleri 1 40 ton arasında olup, bum uzunlukları 20 m civarındadır. Şekil 6: Köprü üzerinde yürüyen vinç Kule Vinçler Bu vinçlerin çalışma sahaları özellikle yüksekliği fazla olan yerlerdir. Kule yükseklikleri 20-60m arasındadır. Bum uzunlukları 6 m ile 30 m arasında olup, kaldırma kapasiteleri 0,3 ton ile 10 ton arasındadır. Kule vinçlerin dengeli olarak çalışmalarını sağlamak için rüzgar, ivme ve çalışma yükseklikleri göz önünde tutularak, kule bumunun boyu tayin edilir. Bum mümkün olduğunca dik olarak çalıştırılmalıdır. Şekil 7: Kule vinç b) Kaldırma Kabiliyetlerine Göre Vinçler Hidrolik-Halatlı Vinçler - Teleskopik Bumlu Vinçler Bumları iç içe girip çıkararak uzayıp kısalan vinçlerdir. Yaklaşık ton kapasiteleri vardır. Şekil 8: Teleskopik bumlu vinçler 4/44

5 - Kurtarıcılar Esas olarak lastik tekerlekli, dizel motorla çalışan ve bumu şasi ortasına monte edilmiş, taşıyıcı özelliği olan bir vinç türüdür. Şekil 9: Kurtarıcı Halatlı Vinçler Baraj, geniş nehir yatakları, bataklık ve çok yumuşak arazilerde, köprü inşaatlarında kullanılan vinçlerdir. Kaldırma, taşıma, temizleme ve kurtarma işlemlerinde kullanılırlar. Çalışmaları kafes kirişlerinden iki kule arasına gerilmiş halatlar üzerinde hareket eden palangalarla sağlanır. Şekil 10: Halatlı vinç - Fabrika Tipi Vinçler Şekil 11: Fabrika tipi (köprülü, pergel) vinç - Monoray Zincirli Caraskal Şekil 12: Monoray manuel-zincirli caraskal ve kumandalı-halatlı vinç 5/44

6 - Gırgır Vinç Şekil 13: Gırgır vinç Yükleyiciler Satıhların kazılması, taş kum çakıl gibi malzemelerin yığılması, kazılmasında ve yüklenmesinde kullanılan iş makineleridir. Yükleyiciler lastik tekerlekli veya paletli tip olup, önlerine ya da arkalarına eklenen özel eklentilerin çeşitlerine göre de kendi aralarında da sınıflandırılırlar. Yükleyicilerin önden kazıp önden yükleyen, önden kazıp yandan veya arkadan yükleyen tipleri bulunmaktadır. Aslı traktör olan bu makineleri yükleyici yapan özellikleri eklentileridir. En çok kullanılan eklentiler: Standart kepçe, çok maksatlı kepçe ve vinç kancasıdır. Küçük kapasiteli ve eski model yükleyicilerin ön dingilleri sabit olup arka dingilleri hareketlidir. Yeni model yükleyiciler belden kırmalıdır. Bu tür yükleyicilere mafsallı yükleyiciler de denir. Bazı yükleyicilerin hem ön hem de arka dingilleri olabilir. Ön eklentilerin çalışmasını sağlayan ve dönüşlere yardımcı olan bir hidrolik donanıma sahiptirler. Şekil 14: Yükleyiciler ve eklentileri Lastik Tekerlekli Yükleyicilerin Özellikleri Bir işyerinden diğerine başka bir araç gerektirmeksizin kendi imkânlarıyla gidebilirler. Lastikleri alçak taşıma basınçlı olması nedeniyle çok değişik görevler yapabilirler. Hızları ve güçleri bakımından paletli yükleyicilere göre daha üstün hareket yeteneğine sahiptirler. Kaplamalı yolları bozmazlar. Yaklaşık %15 yan, %30 dik meyilli arazilerde çalışabilirler. Tüm tekerlekleri çekici olduğundan batma tehlikeleri yoktur. Paletli Yükleyiciler Bir işyerinden diğerine gitmeleri başka bir araç olmadan mümkün değildir. Hızları düşük olup, manevra yetenekleri lastiklilere göre daha fazladır. Küçük çaplı kazı işlerinde dozerlerin görevlerini yapabilirler. 6/44

7 Paletlerin zemine temas alanı lastik tekerleklerden daha fazla olduğundan, sulak ve bataklık alanlarda çalışmaları kolaydır. Yaklaşık % 35 yan, % 60 dik meyilli arazilerde çalışabilirler. Ekskavatörler Değişik seviyedeki zemini sınırlı miktarda kazmak, gevşek malzemeyi ya da kazılmış toprağı bir yere yığmak ya da yüklemek için kullanılan iş makinelerine ekskavatör denir. Hendek kazan küçük tipleri olduğu gibi, bir defada 20 tonluk yükleri kaldıran tipleri de mevcuttur. Traktör ekskavatör dışında kalan diğer makinelerde ekskavatör, sürücü kabini, motor ve öteki donanımları döner bir platform üzerine yerleştirilmiştir. Bu platform 360O dönüş yapabilme özelliğine sahiptir. Ekskavatörler yaptıkları işlere göre şöyle sınıflandırılırlar. Şekil 15: Ekskavatör Forkliftler Her hangi bir yükü; çatal kolları vasıtası ile alıp kaldırarak, belirli bir mesafeye taşımaya veya taşıyıp istif etmeye yarayan kaldırma ve iletme makinalarıdır. Fabrikalarda, limanlarda, açık ve kapalı kaplama ve düz zeminli işletmelerde kullanılan hareket ve manevra kabiliyeti yüksek iş makinelerdir. Şekil 16: Forklift Forkliftler çalışma şekillerine göre elektrik motorlu, dizel motorlu, benzin (aynı zamanda LPG li) motorlu olarak sınıflandırılırlar. Kapalı alanlarda genellikle elektrikli forkliftler tercih edilirler. Çünkü sessiz çalışırlar termik motorlar gibi egzoz gazı çıkarmazlar. Açık alanlarda ise çalışma sürelerinin sınırsız olması bakımından dizel ve benzin motorlu forkliftler tercih edilirler. Elektrikli forkliftler şarjlı akümülatörlerle çalıştıkları için çalışma süreleri akümülatörün boşalması ile sınırlıdır. Termik motorlu forkliftler ise motora yakıt ikmali yapıldığı sürece çalışırlar. Termik motorlu forkliftlerin aşırı 7/44

8 gürültülü çalıştıklarından ve egzoz gazlarından dolayı kapalı ortamlarda uzun süre çalıştırılması istenmez. Forklift Kullanımında Güvenlik Önlemleri 1. Operatörlük eğitimi almış yetkili personel tarafından kullanılmalıdır. Kullanım sırasında baret ve güvenli ayakkabı, bol kıyafetler yerine tek parça tulum giyilir. 2. Vardiya başlangıcında Operasyon Öncesi Kontroller yapılmalıdır: (Yük kaldırma sistemi, Yağ seviyesi, Radyatör, Frenler, hidrolik ve Diferansiyel yağ seviyesi, Kontak anahtarı, ışıklar, ampermetre göstergesi, aydınlatma ile ikaz devresi, Aynalar, lastikler, Korna, geri vites sinyali, Direksiyon donanımı, Akü) Eğer işe başlamada sakıncalı bir durum varsa, ilgililere bilgi verilmelidir. 3. Kullanma kurallarına, güvenlik önlemlerine ve tüm uyarı işaretlerine uyulmalı, el ve ayaklar forklift asansöründen uzak tutulmalıdır. 4. Kesinlikle ıslak ve yağlı el ve ayakkabılarla kullanılmamalıdır. 5. Yüksek hızlarda ani manevra duruş ve kalkışlar yapılmamalı, araç devrilebilir. Dönüşlerde, bina giriş ve çıkışlarında ve insanların yanında korna kullanarak uyarıda bulunulmalı, hjız düşürülmelidir. 6. Çatallarda kimse taşımamalı, kaldırmamalıdır. Forkliftler sadece yük taşımak için dizayn edilmiştir. 7. Forklift operatör kabini ve yük korkuluğu olmadan kullanılmamalı, 8. Kaldırma ve Taşıma kapasitesi aşılmamalıdır. 9. Güvensiz/dengesiz yükler taşınmamalıdır. 10. Kimsenin forkliftin yük veya çatallarının altından geçmesine veya durmasına izin verilmemelidir. 11. Forklift devrilme konumunda dışarı atlanmamalı, koltukta oturulmalı, sıkıca tutunulmalıdır. 12: Rampalardan çıkarken daima ileri, inerken de geriye doğru hareket edilir. Eğimli yüzeylerde yük kaldırılmamalı, manevra yapılmamalıdır. 13. Yükün görüş alanını sınırlandırması halinde, Forklift geri geri kullanılmalıdır. 14. Forklift başka forkliftlerin çalışma sahasında kullanılmamalıdır. Forklift başka bir forklifti çekmek veya itmek amacıyla kullanılmamalıdır. Foklift çalısmıyorsa servise haber verilmelidir. 15: Forklift park alanına park edilmeli, çatalları aşağı indirilmeli, levyeleri boşa alınmalı, el freni çekilmeli ve motor durdurulmalıdır. 16. En önemli emniyet donanımı forkliftin operatörüdür. İş öncesinde veya işyerinde alkol veya uyuşturucu kullanılmamalıdır. 17. Korunaksız hava, su hortumu ve boruları ile elektrik kabloları üzerinden geçilmemelidir. 18. Forklift yük düzeltme, sürükleme, itme, devirme için kullanmamalı, Yükseğe kaldırılmış yükle hareket etmemelidir. Rogar kapağı, ızgara vb. yerler dayanıklı olmalıdır. 19. Geçişlerde kapı boyutlarına dikkat edilmelidir. Yuvarlak malzeme, gaz tüpü vb. yatık olarak taşınmalı, takozlamalı ya da bağlanmalıdır. Yükler daima dik kaldırılmalıdır. 20. Birden fazla forklift birlikte çalışacaksa, bir yetkili çalışmalara nezaret etmelidir. İnsanlar emniyetli mesafeye uzaklaşmadan yük kaldırılmamalıdır. 21. Belirlenen azami hız sınırlarına (Azami hız, yüklü:10, Boş: 20km/h) uyulmalıdır. 22. Çatalları kapı açmak veya kapatmak için kullanmamalı, istifleme yaparken yangın hidrantları, çıkış kapıları ve yolları kapatmamalıdır. 8/44

9 VİNÇ NEDİR? Sözlük anlamı, sandık ve balya gibi yükleri kaldırmaya yarayan alet, araçtır. Kren in eş anlamlısıdır. Vinç insan gücü ile kaldırılamayan, nakledilemeyen yüklerin gerektiğinde 360 dönerek muhtelif mesafe ve yüksekliklere (kaldırma-indirme), (yükleme-boşaltma) işlerini yapan makinalara verilen genel ad olarak ifade edilebilir Vincin Tarihçesi İlk vinçler MÖ. 5. yy. da vardı, ilk vinç resmi Romalı mimar Vitruvius'un MÖ. 10. yıllarında yazdığı bir kitapta görülür. Bu vinç tepesinde makara bulunan ve halatlarla sabitlenen bir direkten oluşuyordu. Makaradan geçen başka bir halat yüklere bağlanıyor ve kölelerin çevirdiği ayak değirmeniyle kaldırılıyordu. Daha sonra 15. yüzyılda İtalya'da palangalı vinç adı verilen daha kullanışlı bir vinç tasarlandı. Buhar gücüyle çalışan ilk vinci ise 19. yüzyılda İskoçyalı John Rennie ( ) yapmıştır Sınıflandırması Bu makinenin özelliklerinden biri elle, ya da motordan sağlanan güçle hareket eden bir tahrik sistemine sahip olmasıdır. Bu tahrik sistemi ile bir tambura sarılan halat harekete geçirilir. Vinç, ağır sadece cisimleri kaldırmakta değil, aynı zamanda bir yerden alıp başka bir yere nakletmekte de kullanılır. Çeşit ve türlerine göre sınıflandırma için TS den yaralanılabilir. Yaygın olarak endüstriyel işlerde kullanılan vinçler aşağıda tasnif edilmiştir. a) Hareket Kabiliyetlerine Göre Vinçler: 1. Sabit Vinç 2. Lastik Tekerlekli Vinç 3. Paletli Vinç 4. Ray Üzerinde Hareketli Vinç - Köprülü Vinçler - Kule Vinçler 9/44

10 b) Kaldırma Kabiliyetlerine Göre Vinçler 1. Hidrolik - Halatlı Vinçler 2. Halatlı Vinçler c) Kumanda Sistemlerine Göre Vinçler 1. Mekanik Kumandalı Vinçler 2. Hidrolik Kumandalı Vinçler 3. Hava Kumandalı Vinçler 4. Elektrik Kumandalı Vinçler Elektrikli Vinçler (Krenler) a) Köprülü vinçler (krenler) Bir vinç gabarisi üzerindeki raylarda hareket eden tek veya çift ana kirşiten ibarettir. Ana kirişler kutu veya kafes tarzda (bazen de özel konstrüksiyon) yapılırlar. Ana kirişler üzerine döşeli raylarda bir vinç arabası hareket eder. Yük kaldırma sistemi bu vinç arabasına monte edilmiştir. Kaldırma ve taşıma amaçlıdır. x,y,z koordinatlarında yükü taşıyabilir. Kapalı mekanlarda bazen de açık alanlarda kullanılan köprülü krenlerin kren açıklığı ve kapasitelerine göre iki farklı tipi tercih edilebilmektedir. Monoray vinçler (krenler): 10 ton kapasite ve 20 m köprü açılığına kadar uygulamalarda düşük ölü ağırlıkları ve ekonomik olması nedeniyle tercih edilmektedir. 10/44

11 Şekil 15: Bir monoray köprülü krenin genel görünüşü Monoray viçlerin, çift kirişli vinçlere göre ölü kanca mesafelerinin fazla olması, kaldırma yüksekliğini kısıtlamaktadır. Ancak değişik konstrüktif tedbirlerle bu dezavantaj yok edilebilmektedir. Çift kirişli köprülü krenler En çok kullanım alanına sahip krenlerdir. Üzerlerine farklı ekipmanlar monte edilerek, geniş bir kullanım alanı sunmaktadırlar. Şekil 16.Çift kirişli köprülü krenin genel görünüşü. b) Portal Vinçler (krenler) 11/44

12 Yaygın kullanım alanına sahiptir. Üzerlerine farklı ekipmanlar monte edilerek, geniş bir kullanım alanı sunmaktadırlar. Şekil 17.Portal kren Şekil 18.Yarı portal kren c) Pergel Vinçler Sabit bir merkez etrafında dönen yük koluna sahip krenlerdir. Atölyelerde boyama, montaj gibi işlerde kullanılmaktadırlar. 12/44

13 Şekil 19. Bir pergel vincin genel görünüşü Köprülü Kren Detayları Şekil 20: Çift kiriş arabalı vinç Şekil 21: Halatlı vinç; 1) Elektrik Kutusu, 2) Emniyet Limit Şalteri, 3) Yağ Banyosu İçinde Redüktör Dişlileri, 4) Merkezi Tahrik Ünitesi, 5) Halat Baskı Yayı, 6) Sfero Dökümden Halat Kılavuzu, 7) Tambur Yatağı (yağlama gerektirmez), 8) Kaldırma Motoru, 9) Elektromanyetik Disk Fren, 10) Aşırı Yük Sensörü 13/44

14 Şekil 22: Halatlı vinç Zincirli Vinçler Zincirli vinç ürünleri, 125 ile 6300 kg arasında 12 ayrı kaldırma kapasitesi, uzun kullanım ömrü ve az enerji tüketimi ile maksimum performans sağlar. zincirli vinçler kaldırma teknolojisinin en gelişmiş örneklerindendir. İşletme kullanımında minimum bakım ihtiyacı ve elektrik tüketimi ile maksimum performans sağlar. Fan soğutmalı, IP55 çalışma sınıfı, konik rotorlu kaldırma ve yürütme motorları sayesinde ağır yük şartlarında çalışma özelliğine sahiptir. Redüktör dişlilerinin yağı özeldir, değişim gerektirmez ve vincin sessiz çalışmasını sağlar. 24V veya 48V kumanda enerjisi, kanca alt üst limit switch, aşırı yük limit switch özellikleri standart olarak mevcuttur. Ayrıca 220V ve 440V motor gerilimi seçeneği opsiyonel olarak sunulmaktadır. Kullanım alanına göre sabit askılı, şaryo arabalı veya elektrik motoru ile tahrikli yürütme grubu seçenekleri uygulanabilir. 14/44

15 Şekil 23: Zincirli Vinç Zincirli Vinç Parçaları 1. Askı 2. Motor 3. Fren 4. Elektrik Panosu 5. Kanca ve Kanca Bloğu 6. Aşınmaz Kaygan Kaplin 7. Redüktör 8. Zincir Kılavuzu 9. Zincir Göbeği 10. Zincir Kutusu Rulo Sac Taşıma Aparatı Şekil 24: Rulo Sac Taşıma Aparatı Güvenlik Sistemi Uzaktan Kumanda Modülü Uzaktan kumanda modülü, vincin her türlü hareketini sağlamak üzere tasarlanmış üzerinde butonlar bulunan parçadır. Uzaktan kumanda modülü günümüzde kablolu ve kablosuz olmak üzere iki çeşittir. Kablolu modül askı halatı ve elektrik kablosu ile panoya bağlanmıştır. Kablosuz modül ise elektronik devre ile kumanda panosuna kumanda etmektedir. Tüm uzaktan kumanda modülü üzerinde herhangi bir tehlike esnasında sistemin enerjisini kesmek için kilitli emniyet butonu bulunmaktadır. Bu modül üzerinde vincin yapısına göre değişen miktarda buton bulunmaktadır. En basit vinçte ağırlığı kaldırmaya ve indirmeye yarayan yukarı ve aşağı butonları bulunur. Köprü tipi bir vinçte ise köprünün istenen yöne hareketini sağlayan iki buton, arabanın hareketini sağlayan iki buton ve yükü kaldırıp indirmeye yarayan iki buton bulunmaktadır. 15/44

16 (a) (b) Resim 25: Uzaktan kumanda modülü; a) Kablolu, b) Kablosuz Köprülü Vinçlerin (Krenlerin) Ana Kısımları a) Köprü yürüyüş yolları (kolonlar, yürüyüş yolu konstrüksiyonu ve köprü rayları) b) Köprü kirişi veya kirişleri (köprü konstrüksiyonu, yürüyüş başlık bağlantıları, araba rayları) c) Kaldırma ünitesi (şase, kaldırma ve yürütme motorları, redüktörleri, tambur, tel halat, halat makaraları, araba tekerlekleri ve kanca) d) Köprü yürüyüş başlıkları (köprü hareket motorları, redüktörleri, köprü tekerlekleri, kiriş bağlantıları) e) Elektrik ve fren sistemi (enerji sistemi, kablo - korrniş sistemi, elektrik devreleri, vinç kumanda devreleri, frekans konvertörleri, elektrik panoları ve vinç frenleri) 16/44

17 Şekil 15: Köprülü Vinç (kren) detayları Şekil 16: Köprü, araba ve kaldırma mekanizması KALDIRMA ARAÇLARINDA GÜVENLİK Kaldırma işlemleri nedeniyle tehlike arz eden makinalar, temel sağlık ve güvenlik gereklerini karşılamalıdır. Kaldırma ve taşıma makinelerinde kazalar, imalat, montaj, yetersiz bakım-kontrol ve kullanım hatalarından meydana gelmektedir. Burada, bu makinelerde güvenlikli bir çalışma için nelere dikkat edilmesi ve nasıl çalışılması gerektiğinin iş güvenliği mevzuatı yönünden incelenecektir Sayılı İş Kanunu na bağlı olarak yürürlüğe konulmuş olan İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü'nün Ara maddeleri kaldırma makinelerinde alınacak güvenlik önlemlerini kapsamaktadır. 17/44

18 İş Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü ne Göre Alınacak Güvenlik Tedbirleri Madde 373 Normal vinçler ile oklu, raylı, köprülü, ayaklı köprülü, tek raylı, motorlu seyyar, seyyar atelye vinçleri ve platformlu kaldırıcı arabalar, maçunalar, elektrikli, pnömatik, hidrolik zincirli ve halatlı palangalar gibi kaldırmamakinaları ve araçların tamburları, kaldıracağı yüke ve kullanılacak halatın çap, nitelik ve sargı sayısına uygun olarak yapılacak ve iki yanı gerekli yükseklikte faturalı olacaktır. Madde 374 Kaldırma makinalarının çelik halat uçları, tambur içine sağlam bir şekilde bağlanacak ve halat üzerindeki kaldırma kancaları en aşağı seviyedeo lduklarında, tambur üzerinde en az iki tam devir yapacak boyda halat sarılı kalmış bulunacaktır. Madde 375 Elektrikle çalışan kaldırma makinalarında, belirtilen üst ve alt noktalar geçildiğinde, elektrik akımını otomatik olarak kesecek ve tamburun hareketini otomatik şekilde frenleyecek bir tertibat bulunacaktır. Madde 376 Kaldırma makinaları, kabul edilen en ağır yükün en az 1,5 katını, etkili ve güvenli bir şekilde kaldıracak ve askıda tutabilecek güçte olacak ve bunların bu yüke dayanıklı ve yeterli yük frenleri bulunacaktır. Madde 377 Elektrik veya basınçlı hava ile çalışan ve yerden kumanda edilen kaldırma makinalarının manevra halatlarında, dolaşmaları önleyecek gerekli tedbirler alınacaktır. Madde 378 Kaldırma makinaları ve araçları her çalışmaya başlamadan önce, operatörleri tarafından kontrol edilecek ve çelik halatlar, zincirler, kancalar, sapanlar, kasnaklar, frenler ve otomatik durdurucular, yetkili teknik bir eleman tarafından üç ayda bir bütünüyle kontrol edilecek ve bir kontrol belgesi düzenlenerek işyerindeki özel dosyasında saklanacaktır. Madde 379 Kaldırma makinalarında yüklerin kaldırılmaları, indirilmeleri veya taşınmaları, yetiştirilmiş manevracılar tarafından verilecek el ve kol işaretlerine göre yapılacaktır. Madde 380 Bir kaldırma makinasında birden çok işçi görevli bulunduğu hallerde, kaldırma makinası operatörü, bağlayıcı, sapancı veya diğer görevlilerden yalnız birinden işaret alacak ve işaretçi, operatör tarafından kolayca görülebilecek yerlerde duracaktır. Operatör, her kim tarafından verilirse verilsin, her dur işaretini daima yerine getirecektir. Madde 381 Yükler dik olarak kaldırılacaktır. Bunların eğik olarak kaldırılması zorunlu olduğu hallerde manevralar,sorumlu bir elemanın gözetiminde yapılacak ve yük sallanmalarına ve yükün kötü durumuna,karşı, gerekli tedbirler alınacaktır. Madde 382 Kaldırma makinalarının operatörleri, özellikle eritilmiş maden potaları veya elektrikli mıknatıslarla taşınan parçaları ve benzeri tehlikeli yükleri, çalışanlar üzerinden geçirmeyeceklerdir. Bu gibi yükler taşınmadan önce, operatör tarafından sesli bir sinyal verilecek ve işçiler tehlikeli bölgeden ayrılıncaya kadar, kaldırma ve taşıma işleri durdurulacaktır. Madde 383 İndirilen bir yükün altından sapan halatının çekilmesi içinkumanda vermeden önce işaretçi,işçilerin güvenliğini sağlayacaktır. 18/44

19 Madde 384 Kaldırma makinalarının yüksüz hareket ettirilmeleri gerektiğinde, istifçi veya sapancılar, işaretçiye hareket işaretini vermeden önce, denk veya sapan halatlarını kancalara uygun bir şekilde takacaklar ve operatörler de kancaları, yeter bir yükseklikte tutacaklardır. Madde 385 Operatörler, kaldırma makinalarında bir yük asılı bulunduğu sürece makinalarının başından ayrılmayacaklardır. Madde 386 Elektrikli mıknatıslı vinç, dinlenme halinde iken, mıknatıslar vinç üzerinde asılı olarak yüksekte bırakılmayacak, bunlar ya doğrudan doğruya yere değdirilecek veya bu iş için yapılmış platformlar üzerine indirilecektir. Mıknatıslar kullanılmadıklarında,vinç üzerinden çıkarılacaktır. Madde 387 Açık havada çalışan vinçlerin kabinleri kapalı olacak ve bunların operatöre en geniş görüş alanını sağlayacak şekilde yukarı kaldırılabilen sürgülü pencereleri bulunacak ve soğuk havalarda,uygun şekilde ısıtılacaktır. Madde 388 Hareket halindeki vinç kabinleri içinde veya vinç arabaları üzerinde, yalnız görevli kimseler bulunacak ve vinç operatörleri,hiç bir kimsenin yük üzerine binmesine veya boş halat veya kancalara asılmasına izin vermeyecektir. Madde 389 Kaldırma araçlarının kancalarının güvenlik kat sayısı (taşımagücü), taşıyacakları yükün en az; el ile çalıştırılanlarda 3 katına, mekanik olarak çalışanlarda 4 katına ve erimiş maden veya yakıcı veya aşındırıcı (korozif) maddeler gibi tehlikeli yükleri taşıyanlarda ise, 5 katına eşit olacaktır. Madde 390 Açık havada ray üstünde çalışan vinçlerde,rüzgarın etkisi hesaplanacak ve bunlarda takozlama,bağlama yapılacak ve sürgü güvenlikli fren tertibatı bulunacaktır. Madde 391 Tek raylı askılı vinçlerde askı milinin kopması halinde, yükü askıya alabilecek bir veya birkaç güvenlik bağlantısı bulunacaktır. Madde 392 Ray üstünde çalışan vinçlerde,vincin ve vinç arabasının üzerinde gidip geldikleri rayların her iki başında ve en az tekerleklerin yarı çapı yüksekliğinde takozlar bulunacak,köprülü ve asma vinçlerin, köprü ve vinç arabası tekerleklerinde, uygun el, kol ve ayak koruyucuları bulunacaktır. Madde 393 Tek raylı vinçlerin geçtikleri yollar, serbest tutulacak ve bu yollar, çizgilerle açıkça belirtilecektir. Madde 394 Ray üstünde çalışan vinçlerde, vinç kabinine ve vinç köprü geçitlerine çıkmayı sağlayan sabit merdivenlerle vinç köprülerin her iki tarafındave köprü boyunca en az 45 santimetre genişliğinde geçit veya sahanlıklar bulunacaktır. Vinç kabin geçitlerinin köprü üzerinde güvenle geçmeleri sağlanamadığı hallerde, vinç köprüsünün her iki başına ve köprü geçitlerine dikey vaziyette enaz 40 santimetre genişliğinde sağlam yapılı, uygun şekilde korunmuş geçit veya sahanlıklar yapılacaktır. 19/44

20 Madde 395 Vinç arabalarının geçit ve sahanlıkları ile bunların altına ve üstüne rastlayacak sabit tesisler arasında 180 santimetreden az açıklık bırakılmayacaktır. Madde 396 Köprü ayaklı gezer vinçlerin geçtiği yol boyu ve rayların heriki tarafı sürekli olarak serbest tutulacak ve buralar en az 75 santimetre eninde olacaktır. Madde 397 Raylı vinçlerde kumanda tertibatının ve operatörlerin bulunduğu kabinler, yanmaz malzemeden ve açık havada çalışanlarınki de ayrıca dış etkilereda yanıklı malzemeden yapılmış olacaktır. Kabinler, operatörün bütün manevra alanını kolaylıkla görmesini sağlayacak ve manevra için tehlikesizce dışarıya sarkabileceği şekilde yapılmış olacaktır. Kabinlerde, operatörleri yakıcı ve korozif maddelerin sıçramasına karşı koruyacak tedbirler alınacak ve bunlar, zararlı uçucu maddelerle, zehirli duman, gaz ve buharlardan en uygun ve etkili şekilde korunacaktır. Kabinler, titreşimleri önlemek için,iyi ve sağlam bir şekilde tespit edilmiş olacaktır. Arıza halinde vinç operatörünün,kabini güvenlikle terk edebilmesi için; kabinde lüzumlu halat, ip merdiven veya diğer uygun bir inme aracı bulundurulacaktır. Madde 398 Raylı vinçlerin kabin kapılarının sahanlık veya geçit seviyesinden 30 santimetreden daha yüksekte bulunduğu hallerde, bu kapıların önüne uygun basamaklar yapılacak ve kabinlerde,kum dolu bir kova veya elektrik akımı iletmeyen madde ile doldurulmuş bir yangın söndürme aleti bulundurulacaktır. Madde 399 Raylı vinç kabinleri içinde bulunan ana şalterden başka,kabindamı üzerine ve geçitten kolay erişilir bir yere veya işyeri tabanının uygun bir yerine, yalnız vinçi durduran ikinci bir ana şalter konulacaktır. Madde 400 Raylı vinçlerin yükseltmeyi sınırlayıcı tertibatı, doğrudan doğruya vinçin kasnağı veya kancası tarafından harekete geçirilecek uygun akım kesme tertibatlı ve yükün,beklenmedik bir anda inmesini önleyebilecek şekildeyapılmış olacaktır. Bu tertibat, vincin, fren tesisatına bağlı olarak çalışacak veraylı vinç operatörlerin çalışmaya başlamadan önce ve çalışmanın bitiminde,butertibatı çalıştırarak kontrol edeceklerdir. Madde ton veya daha fazla yük kaldıran raylı vinçlerde,2 elektriklifren veya bir elektrikli ve bir mekanik fren bulundurulacaktır. Madde 402 Açık havada çalışan raylı vinçlerde, yük kancasını sürekli olarak aydınlatabilecek ve vinç üzerine bağlanmış lambalar bulunacaktır. Madde 403 Vinç köprülerinin hareketlerini kontrol için, bu köprülerde kollu el frenleri veya pedallı ayak frenleri bulunacaktır. Madde 404 Asma vinç kaidelerinin tekerleklerinden, tekerlek koruyucularıve bunların yanında vinci tespit için uygun tertibat bulunacaktır. 20/44

21 Madde 405 Vincin veya kaldırılan yükün hareketi esnasında çalışanları uyarmak için operatör, sesi açıkca işitilebilen zil, çan ve benzerleriyle işaret verecek ve bunlar hareket halinde devamlı olarak çalacaktır. Madde 406 Raylı vinçlerde ana şalterleri açmadan önce operatörler, bütünkumanda kol ve düğmelerinin stop durumunda olduğunu kontrol edecekler ve elektrik akımının kesildiği hallerde, bütün kumanda sistemini stop durumuna getirecekler ve bu durumu, akım tekrar verilinceye kadar değiştirmeyeceklerdir. Kabinleri terk etmeden önce, raylı vinç operatörleri, bütün kumanda tertibatını stop durumuna ve ana şalterleri de açık duruma getireceklerdir. Madde 407 Aynı yükü kaldırmak için,iki raylı vincin birlikte çalıştırılması halinde, her iki vinç operatörüne, yalnız bir işaretci tarafından kumanda verilecek ve vinçlerin hareketlerinde ahengi sağlayacak özel tedbirler alınacaktır. Madde 408 Yüklerin, vinçlerle asılı olarak taşınmasında görevlendirilen işaretçi veya işçiler, yüklerinin önünde gidecek, ray makaslarını kontrol edecek ve yüklerin bir kimseye veya herhangi bir engele çarpmayacak bir yükseklikte taşınmasını sağlayacaklardır. Madde 409 Raylı vinçlerin onarımında, bu vinçlerin altına döşemeli biriskele kurulacak veya bir ağ çekilecek ve tekerlekleri içten ve dıştan uygun şekilde takozlanacaktır. Madde 410 Vince ait ağır parçaların indirilip kaldırılması için vinç üzerinde ceraskal veya makaraların takılabileceği çelik kollar,halkalar veya benzerleri bulunacaktır. Madde 411 Raylı vinçler üzerinde herhangi bir onarıma başlamadan önce, bütün kumanda tertibatı, stop durumuna getirilecek, iki ana şalter açılacak ve bunlardan biri, sıkıca bağlanacaktır. Vinç üzerine ve uygun yerlere,onarım yapıldığına dair uyarma levhaları konulacaktır. Aynı ray şebekesi üzerinde başka vinçler çalıştığında,bunları uygun uzaklıkta durduracak takozlar konulacak veya aynı işi görecek başka tedbirler alınacaktır. Madde 412 Halat tamburlarının ve millerinin veya motor bobinlerinin sökülmesinden evvel kaldırma halatları, tamburlar üzerinden çıkarılacaktır. Ancak, bunun sağlanamadığı hallerde, tamburun ani olarak dönmesi önlenecektir. Madde 413 Raylı vinçlerde yapılan onarımın bitiminde, bütün koruyucuları yerlerine takılacak ve vinç harekete geçirilmeden önce, onarımda kullanılan bütün araç, gereç ve malzeme kaldırılmış olacaktır. Madde 414 Motorlu seyyar vinçlerin kaldıracakları en ağır yükler, kabinlerin içinde veya dışında yazılı olarak belirtilecek ve kollu vinçlerde ayrıca yatıklık ve ok mesafelerine göre kaldırılmasına izin verilen en ağır yükler, aynı şekilde gösterilecek ve bunlardan en ağır yükten fazlası kaldırıldığında, durumu bildiren sesli ve ışıklı otomatik bir uyarma tertibatı bulundurulacaktır. Madde 415 Vinç operatörlerinin kaymasını önlemek için, motorlu seyyar vinçlerin platformları, tahtadan veya damarlı metal plakadan yapılmış olacak ve buharla çalışan motorlu seyyar vinç kabinlerinin içinde, bir yandan diğerine rahatça gitmeyi sağlayacak bir geçit bulunacaktır. 21/44

22 Madde 416 Motorlu vinçlerle yük kaldırılırken veya vinç yer değiştirirken sesli ve ışıklı uyarma yapılacak ve bunların gece çalışmalarında farları ve arkalarında stop lambaları yakılacak ve kabinler uygun şekilde aydınlatılacaktır. Madde 417 Motorlu vinçler ray üzerinde hareket ettiklerinde, makaslar görevliler tarafından idare edilecek ve operatörler,vinç şasesini veya vinç okunu herhangi bir yere değmeyecek şekilde ayarlayacak, çalışmaların bitimindeveya geçici duraklamalarda vinci frenleyecek, okları uygun mesnetler üzerineyatıracak ve makinaları durduracaklardır. Madde 418 Oklu vinçlerde okların yatıklıklarına ve vinç arabasının durumuna göre, taşınabilecek en ağır yükler,vinç arabasının veya okun uygun bir yerinde gösterilecek ve bunlardaen ağır yükten fazlası kaldırıldığında, durumu bildiren sesli ve otomatik bir uyarma tertibatı bulundurulacaktır. Madde 419 Seyyar vinçlerin, platformlu kaldırıcı arabaların ve benzerlerinin tekerlekleri korunacak, bunlarda el ile çalışan sesli uyarma tertibatı bulunacak ve bunların elektrikle çalışanları, uygun ve yeterli şekilde topraklanacaktır. Madde 420 Geçme (teleskopik) platform tipli kaldırıcı arabalarda, yükselen üst kısmın birdenbire inmesini engelleyecek otomatik sürgülü veya benzeri uygun tertibat bulunacak ve bunlar elektrikle çalıştıklarında, platformun yükselmesini ve inmesini sınırlayacak bir tertibat yüklerin indirilmesini ayarlayan elektrikli veya mekanik bir fren bulunacaktır. Bunlar yüklü olarak yer değiştirdiklerinde, devrilmelerini önlemek için, platformlar yere yakın tutulacaktır. Madde 421 Kaldırma araç ve makinalarında meydana gelen herhangi bir aksaklık halinde,yükleri bulundukları durumda tutabilecek güçte frenler bulunacaktır. Madde 422 Maçuna tamburlarının boy ve çapları, yük halatını tek kat halinde sarabilecek durumda olacak ve maçunların kumanda kolları, uygun kavrama tertibatlı bulunacaktır. Madde 423 Buharla çalışan maçunalarda, işçiler sıcak su veya buharla yanmaya karşı korunacak ve eksoz borularından çıkan buharlar, operatörlerin görüşünü azaltmayacaktır. Madde 424 Elektrikli maçunların durması halinde, yükü askıda tutabilecek frenleri olacak ve bunların kumanda kol başlıkları, elektrik akımı geçirmeyen maddelerden yapılmış bulunacaktır. Madde 425 (Pnömatik) basınçlı hava ile çalışan maçunların kumanda kolları,bırakıldığında otomatik olarak kendiliğinden ölü noktaya gelecek tertibatlı olacaktır. kutusu Madde 426 El maçunları, kaldırılacak en ağır yüke göre, kaldıraç kolu veya kolları üzerinde yapılacak baskı, adam başına 10 kiloğramı geçmeyecek şekilde yapılmış olacak, bunlarda kaldıraç kolu bırakıldığında, yükü askıda tutabilmek için, tambur mili üzerine güvenlik mandalının oturacağı dişli bir kasnak veya aynı işi görebilecek otomatik sonsuz bir vida konulacak ve yüklerinin indirilmesini ayar ve kontrol etmek için, bir fren tertibatı bulundurulacaktır. 22/44

23 Madde 427 En ağır yük için,kaldırma ve bağlama (sapan) zincirlerinin ve kancalarının güvenlik kat sayısı en az 5 olacaktır. Zincirler bu özelliklerini yitirdiklerinde ve boyları % 5 den fazla uzadıklarında ve bakla veya halka kalınlıklarının dörtte birini geçen bir aşınma meydana geldiğinde, bunlar kullanılmayacaklardır. Madde 428 Tamburlara sarılan veya kasnaklar üzerinden geçen zincirler, belirli devrelerde yağlanacaktır. Ancak, dökümhanelerde veya yağ ve greslerin kuru veya benzeri maddeleri zincirler üzerinde toplanabileceği yerlerde, kullanılan zincirler ve sapan zincirleri yağlanmayacaktır. Madde 429 Yüklerin kaldırılmasında kullanılan zincirlerde, düğüm ve büküm olmayacak, sert ve kesici köşeli yükler kaldırılırken, köşelerle zincirler arası, uygun yastıklarla beslenecek ve kırılan bir kaldırma veya bağlama zinciri, telle bağlanmayacak veya civatalarla tutturulmayacaktır. Madde 430 Kaldırma ve bağlama zincirleri, kullanılmadıkları zaman, uygun kancalara asılacak ve bunların paslanması önlenecek, ezilmelere ve korozif maddelerin etkilerine karşı korunacaktır. Madde 431 Çelik halatların güvenlik kat sayısı 6 dan aşağı olmayacak vehalatların ek yerleri,halkaları,başlık ve bağlantıları halatların kaldıracağı en ağır yüke dayanıklı olacaktır. Madde bükümlü çelik halatların 50 santimetre veya özel çelik halatların 1 metre boyunca dayanımlarını,aşağıda gösterilen miktarlarda kaybetmiş olanları kullanılmayacaktır. 7 telli çelik halatlarda % 12, 19 telli çelik halatlarda % 20, 37 telli çelik halatlarda % 25, 61 telli çelik halatlarda % 25, Seal özel çelik halatlarda % 12, Üçgen bükümlü özel çelik halatlarda % 15, Nuflese özel çelik halatlarda % 20. Madde 433 Çelik halatların bağlantı kısımlarında tellerin aşınması, kopması ve bağlantının gevşemesi gibi hallerde, halatın 1-3 metresi, uygun şekilde kesilecek ve halatın başları, yeniden uygun şekilde bağlanacaktır. Madde 434 Kaldırma veya çekme işlerinde kullanılan ip halatlar, iyi cins kenevirden veya benzeri elyaftan yapılacak ve bunların kopmaya karşı, güvenlik kat sayıları en az 3 olacaktır. İp halatlar, asitlerin veya bunların buharlarının yahut yıpratıcı diğer kimyasal maddelerin bulunduğu yerlerde kullanılmayacak ve saklanmayacaktır. İp halatlar, ıslak olduklarında kurutulacak, kirli olduklarında yıkanacak ve kuru olarak saklanacaktır. Madde 435 Kaldırma araç ve makinalarının alt kısmında bulunan makaraların uygun koruyucuları olacak ve bu makaraların kaymaları önlenecektir. Madde 436 Kaldırma araç ve makinalarının yük kancaları; demir, dövme, çelik veya benzeri uygun malzemeden yapılmış olacak, yüklerin kurtulup düşmelerini önlemek için, bunlardan güvenlik mandalı veya uygun güvenlik tertibatı bulunacaktır. 23/44

24 Madde 437 Eşit kollu sapanlarla uygun şekilde taşınamayacak yükler için, kolları eşit boyda olmayan sapanlar kullanılacaktır. Birden fazla kollu sapanlar kullanıldığında, sapan kollarının başları, aynı halkaya bağlanacak ve sapan kolları uygun açıklıkta olacaktır. Taşıyıcılarda (Transportör) Alınacak Güvenlik Tedbirleri Madde 438 Merdaneli, ağırlıklı zincirli ve havai zincirli transportörlerle tomruk transportörü, sonsuz vidalı, pnömatik ve bantlı transportörler ve benzeri taşıyıcıların üzerinden geçmek zorunluluğu bulunan hallerde, güvenliği sağlayan geçitler yapılacak ve hareket halindeki transportörlerin üstüne çıkmalar önlenecektir. Madde 439 Transportörlerin çukurda veya yer seviyesinde bulunduğu hallerde, bunlar ve boşluklar,uygun korkuluk ve eteklerle korunacaktır. Madde 440 Çalışanların üstünden geçen transportörlerin altlarına saç levha veya tel kafesten koruyucular konulacaktır. Madde 441 Transportörlerin yükleme ve boşaltma yerleriyle hareket ve germe tertibatının bulunduğu uygun yerlere durdurucu tertibat konulacaktır. Madde 442 Yükleri eğik olarak yükselten transportörlerde hareketin durması halinde, yüklerin kaymasını ve transportörün geriye doğru boşa çalışmasını önleyecek mekanik bir tertibat bulundurulacaktır. Madde 443 Transportörlerin eriştikleri yerler, operatörün kumanda görüş sahası dışında bulunduğu hallerde, transportör boyunca tehlikeli noktalarda bulunabilecek işçilere, operatörün, transportörün harekete geçeceğini bildirmesini sağlıyacak sesli veya ışıklı bir tertibat kurulacaktır. Madde 444 Merdaneli, ağırlıklı transportörlerin dirsekli kısımları ileyerden 150 santimetreden fazla yüksekte bulunan taşıma yollarının yanları,parçadüşmelerine karşı uygun şekilde korunacaktır. Madde 445 Bantlı transportörlerden bantların kopmalarına karşı, uygun koruyucular yapılacak ve bunlar,silindirin iki başından en az 1 metre uzatılacaktır. Madde 446 Bantlı transportörler ile taşınan malzeme, bir boşaltma tertibatı ile alınarak yer altında olan ve ağızları, geçilen yerlerde bulunan silolaraboşaltıldığı hallerde, bu silo ağızlarına malzemeyi geçirecek aralıklı ızgaralar konacak veya uygun korkuluk ve eteklikler yapılacaktır. Madde 447 Bantlı transportörlerin baştaki silindir veya tamburlarına yapışan maddeler el ile temizlenmeyecek,bunlar uygun bıçaklar veya döner fırçalarla temizlenecektir. Madde 448 Şişe,kavanoz ve benzerlerinin devrilme veya düşmelerini önlemek için, tablalı transportörlerin taşıma yüzeylerinin her iki tarafına,uygun yükseklikte koruyucular yapılacaktır. Madde 449 Kovalı yatık transportörlerin en az 215 santimetre yüksekliğinde ve transportörü tamamen kapatabilen ve kontrolü, temizlenmesi ve onarımı için, üzerinde kırılmaz camlı pencereleri veya takma kapakları bulunan ve bina içinde geçtikleri her katta, kovaların boşalmasını sağlayan koruyucuları bulunacak vetesisatın kumanda kolları, güvenli ve kolay erişilir bir yerde bulunacaktır. Madde 450 Merdaneli transportörlerin merdaneleri arasında 15 santimetreden fazla bir açıklık bulunduğunda, bunlar metal, ağaç veya diğer bir maddeden yapılmış uygun ve dayanıklı kaplarla kapatılacak ve miller ve dirsek dişlileri, uygunşekilde korunacaktır. 24/44

25 Madde 451 Seyyar transportörlerin eğimleri, kriko, sonsuz vida gibi mekanik veya otomatik bir tertibatla ayar edilecek ve seyyar transportörlere elektrik akımı, uygun kablolarla verilecek,gerilim altındaki bütün kısımlar izole edilecek ve metal kısımlar topraklanacaktır. Madde 452 Sonsuz vidalı transportörler,çelik veya levhalarla döşenmiş oluklar içine konulacak,bu oluklar en az 3 milimetre kalınlığında ve kaldırılıp açılabilen aynı malzemeden yapılmış kapaklarla kapatılacaktır.bu kapakların altına metal ızgaralar yerleştirilecektir. Kapaklar açılınca transportör otomatik olarak duracaktır. Bunun sağlanamadığı hallerde,transportör durdurulmadan ve kumanda tertibatı kilitlenmeden, tıkanıklıklar gidirilmeyecek veya onarım yapılmayacak ve bunların motorları, fazla yüklemede otomatik olarak duracaktır. Madde 453 Pnömatik transportörlerin verici veya emici ağızları, sağlamkafeslerde korunacak ve vantilatörlerinin yatakları, tozlara karşı tecrit edilmiş olacak ve bunların otomatik yağlama tertibatı,uygun yerlere konmuş bulunacaktır. Madde 454 Pnömatik transportörlerin kanalları,bu kanalların çapına uygun kalınlıkta çelik veya aynı dayanıklılıkta saçtan yapılacaktır. Bu kanalların temizlenmesine yarayan menfezlerde,menteşeli veya kızaklı ve sağlam sürgülü kapaklar bulunacak,buralarda statik elektriğe karşı, topraklamayapılacak veya benzeri tedbirler alınacaktır. Madde 455 Pnömatik transportörlere,taşıyacakları,malzemeler el ile verildiği ve besleme ağzının çapı 30 santimetre veya daha büyük olduğu hallerde, bua ğızlara, kanallardan en az 1 metre uzakta uygun huniler yapılacaktır. Malzemenin Kaldırılma, Taşınma, İstiflenme ve Depolanmasında Alınacak Güvenlik Tedbirleri Madde 486 Malzemenin kaldırılması, taşınması, istiflenmesi ve depolanmasında genellikle mekanik araçlar kullanılması esastır. Ağır parçaların ekip halinde kaldırıldığı veya taşındığı hallerde, önceden belirtilen kumanda hareket ve işaretleri kullanılacaktır. Madde 487 Fıçı, varil ve benzeri büyük yuvarlak kaplar, eğik düzlemlerden indirilirken takozlar, kaldıraçlar, halat ve ipler kullanılacak ve işçiler, eğik düzlemin alt başında ve indirilen kapların önünde durmayacaklardır. Madde 488 Ağır parçaların boru veya çubuk ve benzeri yuvarlak parçalar üzerinde yürütülerek taşındığı hallerde,bunlar el ile itilmeyecek, kaldıraçlarla veya benzerleri ile hareket ettirilecektir. Madde 489 İşyerlerinde malzemeler,aydınlatmayı engellemeyecek, makina ve tesisatın çalışmasını güçleştirmeyecek, geçitlerde gidiş ve gelişi aksatmayacak ve yangın söndürme tesisatının kullanılma ve çalışmasını engellemeyecek ve devrilmeyecek şekilde ve ağırlıklarına dayanacak taban üzerine ve ancak 3 metre yükseklikte istiflenecektir. Madde 490 Ağır çuval ve torbalar,dört köşesi çaprazlama olarak ve en çok 5 sırada bir,1 torba eksik konularak istif edilecektir. 25/44

26 Madde 491 Kızışmayı önlemek ve dengeyi sağlamak için, kesilmiş keresteler,yerden yüksekte yapılan raflar üzerine yatay olarak veya az eğik sıralar halinde istiflenecek ve her sıra arasına,uçları geçitleri kapamayan latalar atılacaktır. Madde 492 Çubuk ve borular, uygun raf veya sehpalar üzerine veya bunların sağlanamadığı hallerde, kalaslardan yapılacak bir taban üzerine istiflenecek ve istifin her iki tarafı, dayanıklı kazıklarla desteklenecektir. Madde 493 Kuru maddelerin döküm halinde bulunduğu ve alttaki boşaltma ağzından, bu maddelerin mekanik vasıtalar veya el ile alındığı üstü açık siloların üst ağızları, uygun ızgaralarla kapatılacaktır. Madde 494 Kuru maddelerin döküm halinde bulunduğu silolara işçilerin girmesi gerektiğinde, her işçiye, ucu sağlam bir yere bağlanmış uygun emniyet kemeri verilecek ve silo ağzında sürekli olarak görevli bir işçi bulundurulacaktır. Madde 495 Döküm halinde kuru maddelerin depolandığı siloların sahanlık vesabit dik veya yatık merdivenleri bulunacak ve bunlar uygun korkuluklarla korunacaktır. Madde 496 Yanabilen kuru maddelerin döküm halinde depolandığı silolar ateşe dayanıklı maddelerden yapılmış olacak ve bunlarda uygun havalandırma tertibatı bulunacaktır. Madde 497 Kuru maddelerin yığın halinde depolandığı ve bunların el aletleri ile alındığı hallerde, yığınların dip tarafında, bunların dengesini bozabilecek nitelikte boşluklar meydana getirilmeyecektir. Madde 498 Depoların kuru maddeler, patlayıcı veya zehirleyici karışımlar meydana getirebilecek nitelikte olduğu hallerde, yükleme, boşaltma ve depolama işlerinde ayrıca gerekli özel tedbirler alınacaktır KRENLERDE EMNİYET BAKIMINDAN GEREKLİ EKİPMANLAR - Yakıt tankında otomatik kapanan kapak ve alev önleyici sistem bulunmalıdır. - Tamir bakım ekipmanları makina üzerinde metal bir kutuya yerleştirilmiş olmalıdır. - Gece operasyonları için uygun ışıklandırma sistemi olmalıdır. - Kolay kullanılabilen bir yangın söndürücüsü olmalıdır. - Bütün makinalarda düşey düzlemde bomların hareket kabiliyetini gösterir bom açı göstergesi olmalıdır. Bu açı göstergesi temiz, okunaklı ve işlemler sırasında operatörün 100 lik değişimleri görebilmesini mümkün kılar tarzda olmalıdır. - Bütün makinalarda teleskobik bomlarda bom boyu göstergesi olmalıdır. - Kabin dışında etkili bir şekilde işitilebilir ikaz sinyali bulunmalıdır. Operatör tarafından kolayca kullanılacak şekilde yerleştirilmiş olmalıdır. - Bom duruşları şok absorbsiyonlu olmalıdır. Bom kaldırma sistemi emniyetli durma tertibatları ile donatılmalı (boru patlama valfleri vs.) - Üzerinde operasyon özelliklerini detaylı bir şekilde gösteren kapasite kartları bulunmalıdır. Kapasite kartları aşağıda belirtilmekte olan özellikleri sağlamalıdır. - Her mobil krende dayanıklı ve temiz olacak şekilde okunulabilir kağıt veya resimli kapasite kartı olmalıdır. 26/44

27 - Bu kart kabine operator koltuğundan kontrol esnasında kolayca görülebilecek şekilde sımsıkı bozulmayacak ve düşmeyecek şekilde takılmış olmalıdır. - Operatör kolayca kren kapasitesini görebilmeli ve hesaplayabilmelidir. - Kren modeli numarası,seri numarası ve imalat tarihi kapasite kartlarında belirtilmelidir. - Bütün operasyon radyuslarında ana bom için yükleme oranları, bom açıları, bom uzunlukları ve bom tipleri kapasite kartlarında belirtilmelidir. - Bom-jib kombinasyonunda hesaplama metodu kapasite kartlarında belirtilmelidir. - Jib bom oranları kapasite kartlarında belirtilmelidir. - Çalışma alanı (kartta listelenen kapasiteler için). İmalatçı opsiyonları bir veya daha çok çalışma alanları için kapasite listeleri veya çalışma alanının her kombinasyonu için kapasite listeleri. Bu alanların veya alan kombinasyonlarının kapasite kartındaki eşdeğerleri kapasite kartlarında belirtilmelidir.. - Müsade edilen kullanımlarda alternatif yükleme oranları, krende opsiyonel ve değişken geometri ekipmanları (mesnetler,ekstra karşı ağırlık ve oranlara etkileri gibi) kapasite kartlarında belirtilmelidir. - Sadece mesnetler tam açık olduğunda ve tekerler üzerinde iken uygulanan mesnet açıklığı yükleme oranları temiz bir şekilde olmalıdır. - Burada yükleme oranları stabiliteden başka yapısal gerilmelerle sınırlıdır.bu oranlar uygun olmalıdır (stabilite ve gerilme oranları) ve kapasite kartlarında belirtilmelidir. - Simetrik olmayan şekilde monte edilmiş olan bir kren için spesifikasyonlar her doğrultuda gösterilmelidir. - Yükün dönmesinin (yatay düzlemde) etkileri, devrilme ağırlıkları, rüzgar, makina eğimi, zemin şartları, çalışma hızları veya tekerleklerin iflası etkileri gibi faktörler için açık uyarılar olmalıdır. - Palanga sistemini tavsiye edilen parçaları, değiken kren yükleri için boyut ve halat tipleri kapasite kartlarında belirtilmelidir. - Tambur verileri, izin verilen halat çeki kuvveti, halat hızı ve halat makara kapasiteleri kapasite kartlarında belirtilmelidir. - Tekerlek basınçları kapasite kartlarında belirtilmelidir. - Operasyonda rüzgar hızı sınırları kapasite kartlarında belirtilmelidir. - Operasyonlarda alçak sıcaklık limitleri kapasite kartlarında belirtilmelidir. Ayrıca teleskobik bom bilgileri de operator el kitabında veya bir tabloda olmalı ve aşağıdakileri kapsamalıdır. - Her bom bölümünün maksimum teleskoplama boyu - Her bom bölümün nasıl teleskoplandığı (mekanik vs.) - Bom bölümlerinin açılma ve kapanmasındaki sıralama ve prosedür - Bom teleskoplama operasyonlarında maksimum izin verilen yükler ve sınırlama şartları veya ön uyarılar VİNÇ TAŞIMA HALATLARI Vinçlerde yükleri bağlamak, tutmak ve kaldırarak taşınmasını sağlamak amacıyla halatlar kullanılır. Vinçlerde kullanılan halatlarda, yük için gerekli halat taşıma kapasitesi, aşınma dayanımı, yorulma dayanımı, dönmeye karşı dayanım ve korozyona karşı dayanım çok önemlidir. Kaldırma makinelerinde elyaf halat ve tel halat olmak üzere iki tip halat kullanılır Elyaf Halatlar Elyaf halat bağları, bükülebilme özelliklerinden dolayı düğümlenmeye elverişlidir, ayrıca sarıldıkları yükleri zedelemezler. Fakat kopma mukavemetleri düşük olduğundan hafif yükler için elverişlidir. Zamanla eskiyerek çekme mukavemetinden kaybederler. Elyaf halatlar; bitkisel elyaflı halatlar ve sentetik elyaflı halatlar olmak üzere iki gruba ayrılır. a) Bitkisel elyaflı halatlar Kendir, sisal, manila bitkisinden elde edilen elyaflarla yapılırlar. Rutubete karşı fazla duyarlı olduklarından pamuk esaslı elyaf halatlar nadiren kullanılır. Bu halatlar düğüm atmaya, el ile 27/44

28 çalışmaya uygunluk gösterdiklerinden genellikle yüklerin tespiti, bağlanması gibi amaçlar için kullanılır. b) Sentetik Elyaflı Halatlar Naylon ve perlon gibi suni elyaflardan yapılan halatlardır. Mukavemet bakımından diğer elyaflı halatlardan üstündür. Çürümemeleri ve daha yüksek dayanım göstermeleri en önemli avantajlarıdır. Ayrıca bu tip halatlar donmazlar ve ıslak halde kolayca eğilebilir Tel halatlar Tel halat yüksek mukavemetli çapları mm arasında değişen ince çelik tellerden yapılır. Çelik teller, çapına göre haddelenerek veyağuk so çekilerek TS normunda verilen şartlara uygun olarak yap ılır. Bu halatlar genellikle konstrüksiyon stillerine, yük kaldırma kapasitelerine ve halat özü malzemesinin çelik veya fiber oluşuna göre sınıflandırılırlar. Bugün esas olarak, 30'dan fazla değişik tipteki çelik tel halatlar madencilik, orman ürünleri, yağ endüstrisi, asansörler imalat firmaları, tramvay, marina, balıkçılık, gemi ve yat tesisleri gibi alanlarındaki değişik endüstri uygulamaları için tavsiye edilmektedir. Standart çelik halatlar, genellikle 4 sınıfta 160, 180, 200, 220 kgf/mm2 ve özel olarak 250 kgf/mm2 ve 160 kgf/mm2 (1570 N/mm2) 'den 220 kgf/mm2 (2160 N/mm2) 'ye kadarki yükleme kapasitelerinde düzenlenirler. Vinç endüstrisinde tasarımın başlangıç noktalarından biri çelik halatlar olduğundan çok önemlidir. Tel Halat Yapısı Tel halatı meydana getiren teller TS normunda verilen şartlara sahip çelik tellerdir. Halat yapımında ana tel, dolgu teli, çıplak tel ve kaplı teller kullanılmaktadır. İnce çelik teller bir çekirdek tel etrafına bir veya birkaç katlı olarak sarılarak kordonlar oluşturulmaktadır. Oluşturulan bu kordonlar bir öz (öz; halatın merkezinde, demetlere destek görevi yapan elyaf veya çelik tel) etrafına sarılması ile de halatlar meydana getirilir. Halatlar kordonların sarılış yönlerine göre isim alırlar. Kordonların sarımı sağa doğru ise Z sola doğru ise S harfleri ile gösterilirler. Bunun haricinde kordonların sarımı ile kordonu meydana getiren tellerin sarımı aynı yönde ise düz sarımlı farklı yönde ise çapraz sarımlı halat olarak adlandırılırlar. Çapraz Sarımlı Tel Halatlar Düz Sarımlı Tel Halatlar Halat yönü ile demet yönü birbirinin tersi yönde sarılmış Halat yönü ile demetlerin aynı yönde sarıldığı halatlardır. Bu halatlardır. Bu halatlar iki tiptir. "Sağ çapraz" halatlar ve "sol halatlar iki tiptir. "Sağ çapraz" halatlar ve "sol çapraz" çapraz" halatlar. halatlar. Demeti meydana getiren teller sağa sarılışlı ise küçük " z ", sola sarılışlı ise küçük " s " harfleri ile gösterilir. Demetlerin halat özü etrafına sarılışı sağa doğru ise büyük " Z ", sola doğru ise büyük " S " harfleri ile gösterilir. 28/44

29 Sağ sarımlı halat çapraz (s/z) Sol sarımlı halat çapraz (z/s) Sağ sarımlı halat düz (z/z) Sol sarımlı halat düz (s/s) Tel halat kompozisyonları Temel demet örüm şekilleri (a) (b) (c) Çelik halat ve bağlantı parçaları; a) Kilit, b) Halat bağlantı parçaları, c) Gerdirme VİNÇ HALATININ KONTROLÜ 29/44

30 Halatın çapı kumpasla ölçülerek yapılır. Halat çapı DIN ölçülerine göre kontrol edilir ve kaldırabileceği azami ağırlığa uygun olup olmadığına bakılır. Yük kancası en aşağı seviyede iken tambur üzerinde en az iki tam devir yapacak kadar halatın sarılı olduğu ve halat uçları tambura sağlam bir şekilde bağlanmış olup olmadığı kontrol edilir. Bu kontrol halatın özellikle sarılan kısmı veya makarayla (eğer makaralı ise) temas eden kısmında yapılır. Yapılan bu kontrolde halatta kırılmaların olup olmadığına bakılır. Gereğinden fazla incelmiş veya kırılmalar bulunan halatlar İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü ne göre kullanımları iptal edilir. Şekil : Kumpasla halat çapı kontrolü ve hasarlı halat Kılavuz kontrolü Halatın tambura düzenli bir şekilde sarılmasını sağlayan kılavuzun görevini yapıp yapmadığı, vinç kaldırma motoru harekete geçirilerek kontrol edilir. Ağırlık Kontrolü Vincin kaldırabileceği azami ağırlığının 1.5 katı yük kaldırılarak denemeye tabi tutulur. Vinç güvenli bir şekilde bu yükü kaldırarak askıda tutabilmelidir. Vinç frenlerinin bu yüke dayanıklı olması gerekmektedir. Yük en az 30 dakika kadar askıda tutularak frenlerde kayma olup olmadığı kontrol edilmelidir. Vinç Tertibatının kontrolü Vincin asılı bulunduğu mesnetler ve bu mesnetlerin bağlantıları güvenilir olmalıdır. Eğer raylı vinç isi rayların her iki başına en az tekerleklerin yarıçapı yüksekliğinde takozlar bulunmalıdır. Tek raylı askılı vinç ise askı milinin kopması halinde yükü askıya alabilecek bir veya birkaç güvenlik bağlantısı bulunmalıdır. Vinç Halatlarının test ve kontrollerinde dikkat edilecek genel faktörler Vinç halat tamburlarının kaldıracağı yüke ve kullanılacak halatın çap, nitelik ve sargı sayısına uygun, iki yanının gerektiği kadar faturalı olduğu kontrol edilir. Çelik halat uçları, tambur içine çift klemensle ya da başka bir elemanla sağlam bir şekilde bağlanmalı ve halat üzerindeki kaldırma kancaları en aşağı seviyede olduklarında, tambur üzerinde en az iki tam devir yapacak boyda halat sarılı kalmış olmalıdır. Vinçler için yükün kaldırılacağı en alt ve üst seviyeler geçildiğinde elektrik akımını otomatik olarak kesecek ve tamburun hareketini otomatik şekilde frenleyecek swiçler konularak daha aşağı inmesi veya yükün yukarı çıkması önlenmiş olmalıdır. Şekil : Aşırı yük limit şalteri 30/44

31 Vinçler, kabul edilen en ağır yükün en az 1,5 katını, etkili ve güvenli bir şekilde kaldıracak ve askıda tutabilecek güçte olacak ve bunların bu yüke dayanıklı ve yeterli yük frenleri bulunmalıdır. Halatın tambura düzenli bir şekilde sarılmasını sağlayan klavuzun görevini yapıp yapmadığı vinç kaldırma motoru harekete geçirilerek kontrol edilmelidir. Çelik halatların bağlantı kısımlarında tellerin aşınması kopması ve bağlantının gevşemesi gibi hallerde, halatın 1 3 metresi, uygun şekilde kesilmeli ve halatın başları yeniden uygun şekilde bağlanmalıdır. Çelik halatların güvenlik katsayısı en az 6 olmalıdır. 6 bükümlü çelik halatların 50 cm veya özel çelik halatların l metre boyunca dayanımlarını tabloda gösterilen miktarlarda kaybetmiş olanlar kullanılmamalıdır. Tablo : Çelik halat incelme oranları Halatların Yağlanması Yük altında eğilme ve düzelme esnasında halat telleri arasında bağıl bir hareket oluşur. Benzer bir hareket halattaki kordon ile öz arasında ve halat ile kasnak arasında da görülür. Halat telleri arasındaki sürtünmeyi ve tel paslanmasını azaltmak üzere çelik teller, kordonlar ve halatlar sık sık yağlanmalıdır. Halatın iyi bir tarzda yağlanmasının halat ömrü üzerinde de büyük bir etkisi vardır. Halatın iç yağlaması halat ömrünü özellikle etkilemektedir. Bu nedenle yapım sırasında elyaf özün yağlama yağı veya vazelin ile emdirilmiş olması gerekir. Zira işletme sırasında halatın içinin yağlanması zordur. Aynı nedenle kordon telleri de yapım sırasında gresle iyice yağlanmalıdır. Böylece işletme esnasında kordonlar basınç altında halat yüzeyine doğru yağ verirler. Elyaf öz asla yağsız bırakılmamalıdır. Uzun süre yağsız bırakıldığında öz özelliğini kaybeder ve kordonları daha fazla 31/44

32 destekleyemez. İç yağlayıcının halatın işletme ömrü boyunca halatı pasa ve aşınmaya karşı koruması nadirdir. Bu nedenle zaman zaman halatın yağlanması önerilir. Eğer halat yüzeyinde ince gres filmi varsa, yağlamaya gerek yoktur. Yeterli miktarda yağlamayı sağlamak zordur, bu miktar tahrik kabiliyetine ve halat düzenine göre değişir. Bu nedenle asansör halatı imalatçısı en kötü hali göz önüne alarak, az seviyede yağlayıcı uygulamalıdır. Sonradan fazla yağlayıcı uzaklaştırmak kolay bir işlem değildir. Yeni alınan halatlara imalat sırasında yapılan yağlama, depolama ve çalışmanın ilk zamanlarında yeterli olabilir ancak daha sonraki zamanlar için halat imalatçısı, halat ve özü yeterli miktarda ve kaliteli biçimde yağlamalıdır. Devamlı ve yeterli bir yağlamayı sağlamak için uygun yağ ve gres periyodik olarak uygulanması gerekir. Yetersiz yağlama halatta korozyona neden olabilir. Yağlama halat tellerinin birbiri üzerinde muntazam hareketini sağlayacağından yorulma dayanımı da artar. Aşınma bölgeleri de etkili bir yağlama ile azaltılabilir. Düzenli ve devamlı kullanılmayan halatlar havanın tesiriyle yağlama kendini özelliğini yitirirler ve nemlenme ile elyaf öz ile teller bozulur. Yetersiz yağlamanın halatta sebep olduğu sorunlar : Malzeme kaybına sebep olan korozyon ve pitting teşekkülü Tellerin aşırı korozyondan gevşemesi ve mukavemetinin azalması Kasnak sürtünmesinden oluşan halat dış katlarındaki tellerin aşınması Halat eğilmesi sırasında halat tellerinin birbirine sürtünmesinden oluşan halat iç kat tellerinin aşınması Pitting oluşmasıyla iç tellerde çentik oluşumu Halat Yağları Halatlarının yağlanmasında kullanılan halat yağları, kimyasal bakımdan nötr yağlardır. Yağlama yağı ve vazelin elyaf özün katranlanmasına oranla daha iyi sonuçlar verir. İşletmedeki halat, asitsiz ve iyi tutan gresle yağlanmalıdır. Adi Stauffer gresi ve kullanılmış karter yağı yağlamada kullanılmamalıdır. Bu yağlarda halatı aşındırıcı parçacıklar ve asit mevcuttur. Yağlayıcı içinde molibden sülfür gibi katı maddeler de bulunmamalıdır. Halat içi yağlamanın yenilenmesi gerektiğinde kolloid grafitli ince sıvı yağlar tercih edilmelidir. Yağlarda bitumen ve hidrokarbon bulunmalıdır. Sık kullanılan halat yağlarından başlıcaları şunlardır : Gargoyle Viscolite Nr. 5 Shell Gres F12 Gazolin Sinit 1 Brilube 40 (kayma önleyici) Etkili yağlama sadece çıplak metal temas halinde olacağından, yağlayıcı uygulanmadan önce halat kuru ve temiz olmalıdır. Nemli halat yağlanmasından kaçınılmalıdır. Aksi durumlarda yağlayıcı akar ve nem içeri sızarak korozyona sebep olunur. Halat yüzeyinde sert gres veya pislikler fırçalanmalı ve viskozitesi az ılık bir yağ ile yıkanmalı, yağın halat içine sızmasına imkan tanınmamalıdır. Çelik tel halatlara periyodik uygulanan dıştan yağlama, asansör tesisine bağlıdır ve değişik yöntemlerle yağlama sağlanır. Uygun yöntem yağın viskozitesine, kullanılan halat boyuna ve diğer etkenlere göre seçilir. Bu yöntemlerden bazıları ise şunlardır : Hafif yağlar, fırçalama yöntemiyle, halatın yağ banyosundan geçirilmesiyle, kısa halatlarda ise spreyle püskürtülerek uygulanır. Yağın halat içine iyice nüfus edebilmesi için bir kasnak üzerinden geçtiği yerde yağlama yapılmalıdır. Orta ağır ve ağır yoğunluktaki yağlayıcılar, bir fırça ile sıcak uygulanmalı veya yağlayıcı bulunan deri eldivenden halat geçirilmelidir. Ayrıca hava basıncı uygulayarak da yağlama yapılabilir. Ancak kullanılan havanın korozyona sebep olmaması için kuru olması gerekir. 32/44

33 ABD'de keçe tamponlu fitilli yağlama teçhizatı kullanılmaktadır. Bu yöntemde çok fazla yağın halat üstünde kalması ve yetersiz tahrik sorunu çözülmüştür. Halatların aşırı yağlanmasını gidermek için Avrupa'da uygulanan en yaygın yöntem: çok ince kuartz kumu (pudra) ele takılan aşınma eldiveni ile huniden halata yukarıdan dökülür ve el ile yayılır. Pudra yağı emdiğinde kurur ve halat üstünden dökülür. Geride kalan yağlanmış pudra ise tel fırça ile alınır. Tahrik kasnağı da istenirse solvent ile temizlenebilir Çelik Halatları İş Sağlığı Ve Güvenliği İle İlişkilendirme Çelik halatların güvenlik kat sayısı 6 dan aşağı olmayacak ve halatların ek yerleri, halkaları, başlık ve bağlantıları halatların kaldıracağı en ağır yüke dayanıklı olacaktır. (İSG Tüzüğü m.431) Halat Dayanım Miktarı 6 bükümlü çelik halatların 50 santimetre veya özel çelik halatların 1 metre boyunca dayanımlarını, aşağıda gösterilen miktarlarda kaybetmiş olanları kullanılmayacaktır. 7 telli çelik halatlarda % 12, 19 telli çelik halatlarda % 20, 37 telli çelik halatlarda % 25, 61 telli çelik halatlarda % 25, Seal özel çelik halatlarda % 12, Üçgen bükümlü özel çelik halatlarda % 15, Özel çelik halatlarda % 20. (İSG Tüzüğü m.432) Halat Başı Çelik halatların bağlantı kısımlarında tellerin aşınması, kopması ve bağlantının gevşemesi gibi hallerde, halatın 1-3 metresi, uygun şekilde kesilecek ve halatın başları, yeniden uygun şekilde bağlanacaktır. (İSG Tüzüğü m.433) İp Halatlar Kaldırma veya çekme işlerinde kullanılan ip halatlar,iyi cins kenevirden veya benzeri elyaftan yapılacak ve bunların kopmaya karşı, güvenlik kat sayıları en az 3 olacaktır. İp halatlar, asitlerin veya bunların buharlarının yahut yıpratıcı diğer kimyasal maddelerin bulunduğu yerlerde kullanılmayacak ve saklanmayacaktır. İp halatlar, ıslak olduklarında kurutulacak, kirli olduklarında yıkanacak ve kuru olarak saklanacaktır. (İSG Tüzüğü m.434) Makaraya Koruyucu Kaldırma araç ve makinalarının alt kısmında bulunan makaraların uygun koruyucuları olacak ve bu makaraların kaymaları önlenecektir. (İSG Tüzüğü m.435) Kancaya Emniyet Mandalı Kaldırma araç ve makinalarının yük kancaları; demir, dövme, çelik veya benzeri uygun malzemeden yapılmış olacak, yüklerin kurtulup düşmelerini önlemek için, bunlardan güvenlik mandalı veya uygun güvenlik tertibatı bulunacaktır. (İSG Tüzüğü m.436) 33/44

34 Kollu Sapanlar Eşit kollu sapanlarla uygun şekilde taşınamayacak yükler için, kolları eşit boyda olmayan sapanlar kullanılacaktır. Birden fazla kollu sapanlar kullanıldığında, sapan kollarının başları,aynı halkaya bağlanacak ve sapan kolları uygun açıklıkta olacaktır. (İSG Tüzüğü m.437) Halatların Bakımı Uygulanan bakımın amacı, sistemin performansını ve güvenirliğini sağlamaktır. Ayrıca sistemin düzenliliği ve verimliliğini sağlamak, arızayı önleyecek düzeyde emniyetli çalıştırmak ve işletme kayıplarını en aza indirmek de bakımın amacı içinde yer alır. Bu amaçla tesislerinde şu bakım yöntemleri uygulanır; a) Donanım ve elemanlarının yeterli ve uygun bir şekilde sürdürülmesi için düzenlenen koruyucu ve planlı bakım, b) Donanım ve elemanlarının yeniden eski çalışma koşullarına dönmesini sağlayan arızadan kaynaklanan bakım, c) Donanım ve elemanlar aşındığında veya güvenli ve uygun çalışma kabiliyetini yitirdiğinde uygulanan değiştirme türü bakım, d) Donanımın uzaktan izleme yöntemiyle bilgisayar tarafından sürekli kontrol altında tutulduğu dinamik bakım. Halatların bakımı ise özellikle koruyucu ve planlı bakım kapsamında yer almakta, halatların servisten alınmaları ise değiştirme türü bakım kapsamına girmektedir. Koruyucu ve planlı bakım kapsamında bakım ekibince, muayene ve servis hizmetleri uygulanır. Muayene genellikle yakın gelecekte hangi elemanların tamir veya bakıma ihtiyaç duyacağını belirlemek için düzenli aralıklarla gözle ve elle yapılan bakım işlemidir. Her ne kadar muayeneler asansörün kısa süreli olarak hizmet dışı kalması gibi zararlara neden olsa da, uzun vadede bakıldığında arıza nedeniyle oluşacak daha büyük kayıpları minimuma indirir. Bu nedenle muayene işlemleri sırasında halatlarda kopuk tellerin olup olmadığı ve tellerin aşınıp aşınmadıkları kontrol edilmelidir. Servis hizmetleri de, rutin temizleme, yağlama ve ayar işlemleri olup arızaları önler veya geciktirir. Standartlar asansörün yağlanması gereken kısım ve parçalarını, yapımcı firma tarafından sistemin yönergesinde belirtildiği şekilde ve belirtilen koruyucu yağ çeşidi ile göstermektedir. Halatların bakımında dikkat edilmesi gereken bazı pratik hususlar da söyle sıralanabilir; halatlarda tellenme, deformasyon, parlama olmamalıdır. Halat gerginliği konusunda halat boylarının uygun, eşit uzunlukta olup olmadığına, gerginliklerinin ayarlı olmasına, dengeli yüklenmiş olmasına dikkat edilmelidir. Aynı zamanda halatların uzunluklarını ayarlamada kullanılan tertibat, ayardan sonra kendiliğinden gevşemeyecek bir yapıda olmalıdır. Yine yağlama konusunda da halatların aşırı yağlı ya da tümüyle yağsız olmamasına dikkat edilmelidir. Halat kullanıcılarının, standartlara uygun seçilmiş ve imal edilmiş halatlara; ambalajlama, iletim, montaj, kullanım ve bakım safhalarında gerekli itina ve titizliği göstermeleri gerekmektedir. Uygun halat seçiminin yapılamaması, hatalı sarım, düğümlenme, uygun olmayan yağlama, depolama, tozlanma, korozyon veya aşınma, yüksek ısıya maruz kalma, ezilme, yanlış makara veya tambur çapı seçimi, elektrik akımına maruz kalma gibi durumlar halatın aşınmasına neden olan etmenlerdir [9]. Halatlarda oluşan bozulmalar taşınma, montaj veya kullanım sırasında oluşabilen arızalardır. Kullanımdan dolayı veya eskime sonucunda bağlantı yerinde kopuk teller oluşabilir. Kordonlarda uzamalar, ani burulma sonucunda veya aşırı yükün ani kalması sonucunda kus kafesi denilen bozulma türü görülebilir. Kullanım sırasında bölgesel ezilmeler, ani yükleme, ani yükün kalkması, kasnaktaki binmeler sonucu ezilmeler; ağır, hafif yük dengesizliği nedeniyle kordonlardaki sarılma 34/44

35 bozukluğu; halatların üst üste binmesi nedeniyle halat yassılaşması gibi deformasyonlar oluşabilir. Anlatılan tüm bu halat arızaları Tablo 2 de görülmektedir. (a) Aşırı aşınma derecede Bağlantılarda düzensizlik, yivlere sıkışma, makaraların düzgün ayarlanmaması, aşındırıcı maddeler vb... Yüzey aşınması, aşırı yüklemeye karsı özde bozulma, küçük makara çapı, aşırı titreşim, makara veya tamburlarda kırılma, aşırı halat hızı vb (b) Kopuk teller Asırı yükün aniden kalkması vb (c) Kus kafesi (d) Kordonların kayması (e) Bağlantı kopuk teller yerinde (f) Çapta azalma Aşırı aşınma, içte veya dışta korozyon, aşırı yükleme vb (g) Tellerde kopma veya liflenme (h) Halat aşınma (ı) Asırı gerilme yanında Gevsek halata ani yük uygulanması, ani hareket, yükün ani olarak durdurulması vb Tablo: Çelik halatların kullanımında oluşan arıza örnekleri Kaldırma Araçlarının Periyodik Kontrolleri 4857 sayılı İş Kanunu kapsamında 11 Ocak 1974 tarihli ve Sayılı Resmi Gazete'de yayınlanan İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü'nce kaldırma makinalarının periyodik kontrolleri zorunlu kılınmıştır. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğünün, 376 ve 378 nci maddeleri her türlü kaldırma makinalarının (gezer vinç, köprülü vinç, monoray vinç, caraskal, forklift, asansör vb.) periyodik olarak 3 ayda bir kontrollerini zorunlu kılmıştır. 35/44

36 Periyodik kontroller Türk Standartları TS Kaldırma ve Taşıma Makinaları - Vinçler Muayene ve Deney Metotları na göre yapılır. 1- Genel Kontrol: Dış kontroldür. Periyodik kontrolü yapılacak vincin genel görünüşü kontrol edilir. Vincin yapısal eksikliği olup olmadığı, yapısal mekanizması, bağlantıları, platformlar, merdivenler bunların muhafaza ve korkulukları, kabin ve ulaşım yolları, dışarıyı ikaz eden ikaz işaretleri kontrol edilir. 2- Elle ve Gözle Kontrol: Bu kontroller hem vinç hem de taşıyıcı araç için yapılır. 3- Elektrik Ekipmanının Kontrolü: Akü, aydınlatma, sinyal sistemleri, korna, akü bağlantısı, elektrikli kumandalar ve sistemlerinin kontrolü yapılır. 4- Fren Sistemlerinin Kontrolü: Mekanik ve elektrikli frenler ile bu frenlerin çalışma mekanizmalarının kontrolü yapılır. 5- Emniyet Cihazlarının Kontrolü: Elektrikli emniyet cihazları ve sınırlama (limit) sistemlerinin kontrolü yapılır. 6- Vinç Mekanizmalarının Kontrolü: Bum, palanga, kanca bloğu, kanca, halat, tambur makarası, pim, burç gibi yük kaldırma ekipmanları ve bağlantıları detaylarının elle ve gözle kontrolü yapılır. 7- Emniyet ve Fren Kontrolü: Bu kontroller vinç mekanizmalarının, kavramaların ve frenlerin emniyetli is birliğini kontrol için yapılır. Yüksüz ve yüklü vincin tüm fonksiyonlarının çalışması kontrol edilir. Yük havada asılı iken kontrol edilir. (Kaldırma Durdurma) ve (indirme durdurma) fren kontrolleri yapılır. Bu işlem yaklaşık 30 dakika yapilir Frenlerde, kavramalarda kayma, kaçırma olup olmadığı kontrol edilir. Kontrol sonucunda vincin diğer kontrollerde olduğu gibi yapi elemanlarında hasar, bağlantılarında gevşeme olmamalıdır. Bu kontrol Türk Standartlarına göre 1.1 x YÜK olmalıdır. 8- Yüksüz Kontrol: Vinçlerin ve taşıyıcıların yüksüz durumda iken her hareket mekanizmasının hareket alanlarında vinci çalıştırarak kontrolü yapılır. Bütün araç ve vinç fonksiyonları yüksüz kontrol edilir. Bu kontroller uygun zemin seçilerek yapılır. Bilhassa lastik tekerli vinçler destek ayakları üzerinde kendi ağırlığı ile 36/44

37 kontrol edilir. Destek ayakları işaretlenerek herhangi bir iç ve diş kaçak olup olmadığı kontrol edilir. Bu ilsem yüklü kontrolde de aynen uygulanır. 9- Yüklü Kontrol: Uygun zeminde vinçlerin yapı elemanlarının ve kapasitelerinin yeterliliğini kontrol etmek amacıyla yapılır Kontrol yükü İsçi sağlığı ve Is Güvenliği Tüzüğü madde 376 da maksimum (1.5xYÜK) değerinde olmalıdır. Türk Standartlarında ise (1.25xYÜK) olarak belirtilmiştir. Seçilecek yüke göre; uygun bum uzunluğu, uygun halat sarımı, uygun yük mesafesi, uygun kaldırma yüksekliği, uygun bum açısı seçilerek yapılmalıdır. Deney yükü yerden mm kaldırılır ve en az 10 dakika asılı tutulur. Bu sırada bilhassa denge ayakları olan vinçlerde ayaklar açık, basılı ve seçilen yükte dönerek ayak liftlerinde iç ve diş kaçak olup olmadığı tekrar kontrol edilir. Bu kontrol çok önemlidir. Denge ayakları eşit düzleme sahip olacak ve lastikleri yerden kesecek şekilde kaldırılır. Sonuçta; vinç yapısında çatlak, kalıcı sekil değişikliği, bağlantı elemanlarında gevşeme, hasar, hidrolik kaçak ve sızıntı olmamalıdır Tanı Eksikliği Olan Vinçlerin Kontrolü: Özelliklerini, kaldırma kapasitesini bilmiyorsak, gerekli doküman ve bilgilere ulaşamamışsak; genellikle paletli vinçlerde uygulanacak çözüm şudur: Kontrol yapılacak vincin tüm ataşmanları üzerindeyken kendi ağırlığı kadar yükü (Vincin bum ucundan kancaya kadar gelen donanım ağırlığı, kanca ağırlığı, kullanılan aparatlar, sapan ve kilitlerin ağırlığı ilave edilmelidir) yaklaşık 3 metre mesafeden kaldırıldığını farz ederek test yapılabilir. Örnek: Toplam ağırlığı: 20 Ton Bum: En kısa bumla Halat sarımı: tam sarım Yüke olan mesafe: 3 metre Sonuçta; maksimum 20 ton yükü en kısa bumla, tam halat sarımında, en yakin mesafeden kaldırabiliriz Vinç Periyodik Kontrolünde Dikkat Edilecek Unsurlar Vinçlerin testleri, periyodik kontrolleri ve kaldırma makinelerinde alınacak güvenlik tedbirleri İsçi Sağlığı ve Is Güvenliği Tüzüğünde belirtilmiştir. Bunlara ilave olarak aşağıda görülen hususlara dikkat edilmelidir. 1- Vinçlerin teknik özellikleri ve etiket kontrolü yapılmalıdır. Vinç çeşitlerine göre, vinçlerin ve taşıyıcılarının tüm teknik özellikleri belirlenmelidir. 2- Bir vincin güvenli olarak kaldırabileceği yük miktarını gösterir bilgilerin vincin üzerinde sabit bir plaka üzerinde, vinç operatörünün her an görebileceği bir yerde asılı olup olmadığı kontrol edilmelidir. 3- Vincin genel güvenliğine ait yazılı bir talimatın vincin uygun bir yerinde okunur şekilde asılı olup olmadığı kontrol edilmelidir. 4- Vinç halatı kontrolü: 37/44

38 Her ne kadar vinç halatı yükü kaldırsa da, vinç çeşidine göre üzerinde bulunan diğer halatlar ve bağlantıları da dolaylı olarak yük kaldırma ile ilgilidir. Bum halatı, bum taşıyıcı halat ve vinç halatı çap ölçüleri, makara veya tambura sarılı kısımdan ayrı ayrı ölçülerek yazılmalıdır. 5- Kullanılan halatların çaplarının, vincin kapasite cetvelindeki maksimum ağırlığı kaldırabilecek ölçülerde olup, olmadığı kontrol edilmelidir. 6- Aşağıdaki durumlarda: a) Çalışan halatta bir halat hatvesi boyunca altı veya daha fazla kopuk tel varsa, b) Askı halatlarında bir hatmede, boyunca bir kordonda üç veya daha fazla kopuk tel varsa, c) Halat bağlantı kenarında birden çok kopuk tel varsa, d) Halat kordonlarının iç yüzeylerinde bir haşve boyunca birden fazla kopuk tel varsa, Makara ve tamburlardaki aşınma nedeniyle; - 18 mm halat çapına kadar, çaptaki azalma miktarı 1.18 mm veya büyükse, mm halat çapına kadar, çaptaki azalma miktarı 1.6 mm veya büyükse, mm halat çapına kadar, çaptaki azalma miktarı 2.3 mm veya büyükse ve halatta ezilme, yassılaşma ve uzama meydana geldiğinde, a) Halat iç kısmında meydana gelen korozyon aşırı miktarda ise, b) Hatvenin bozulması ve kordonun uzaması durumunda. c) Kordon arasında açılma veya sıkışma olduğunda, d) Kus kafesi ve düğümlerin oluşması durumunda, e) Halat özünün dışarı çıkması durumunda, f) İsi zararları, yanmalar, elektrik ark kaynağı zararları oluşması durumunda, halatın değişmesi gerektiğini yazınız. 7- Halatta korozyona karşı önlem alınmış olduğunu kontrol ediniz. (yağlama) 8- Halat uçlarının tambur üzerine uygun yöntemle bağlanmış olduğunu kontrol ediniz. 9- Halat tambur üzerine düzenli sarılmasını sağlayan halat kılavuzunun ve düzenli halat sariminin olduğunu kontrol ediniz. 10- Bum taşıma halatı yapısı ve bağlantılarını kontrol ediniz. 11- Kaldırma makinelerinde kullanılan sabit makara, serbest makara, denge makarası ve tamburların kullanılan halat çap, nitelik ve sargı sayısına uygun olarak yapılmış olduğunu ve her iki yanlarının halatın atlamasına izin vermeyecek yükseklikte faturalı olduğunu kontrol ediniz. 12- Tambur ve makaraların yapılarının kaldırılacak yüke uygun olduğunu ve bunların üzerinde halat yivlerinde aşınma, yıpranma, çatlak v.b olmadığını, sabit, serbest, denge makaralarının dönüşlerini kontrol ediniz. 13- Kanca kontrolü, kullanılan kancanın: a) Tipi, b) Kanca sapı, c) Kanca ağız açıklığı, d) Kanca iç çapını yazınız. Kullanılan kancanın maksimum yüke uygunluğunu kontrol ediniz. 14- Kanca üzerinde hiçbir şekilde kaynak işleminin yapılmamış olduğunu kontrol ediniz. 15- Ağırlık kaldırma deney sonrası kanca ölçülerini, kirik ve çatlak olup olmadığını kontrol ediniz. 16- Kancanın yüzeylerinin düzgün, pürüzsüz, karıncasız olduğunu, katmer ve benzeri kusurların olmadığını kontrol ediniz. 17- Kanca aksına tespit edilen kanca sapının ve kanca aksının dönüşlerini kontrol ediniz. 18- Kanca ağız açıklığı normal açıklığın % 15 inden fazla açılmış ise kancanın kullanılmaması sağlanmalı ve rapora islenmelidir. 19- Bir önceki kontrol raporunda belirtilen kanca ölçü değeri ile kontrol sırasında ölçülen değerleri karsılaştırarak aradaki farkı kontrol ediniz. 38/44

39 20- Hidrolik veya mekanik destek ayaklarını ve bağlantılarını kontrol ediniz. 21- Elektrikli vinçlerde topraklama var mı? Kontrol ediniz. 22- Uzaktan kumanda edilen vinçlerin, kumanda bağlantılarını kontrol ediniz. 23- Vinç periyodik kontrolünde zemin ve hava şartlarına dikkat edilmelidir. Zemin, vinçlerin çalıştığı yerler ve destek ayaklarını bastığı yerler için emniyetli olmalıdır. 24- Bilhassa kule vinçlerde ve çok yükseğe kaldırılacak yüklerde hava şartlarına, özellikle rüzgara dikkat edilmelidir. 25- Vincin yüklü veya yüksüz hareketlerinde, yavaş hareket ettirilmelidir, yüksüz vincin devrilme olasılığı düşünülmelidir. 26- Kule vinçlerde vinci periyodik kontrol sonrası terk etmeden kule frenini gevşetip vincin rüzgar yönünde dönüp dönmediğini kontrol ediniz. a) Kule freni çalışıyor mu, kontrol ediniz. b) Vinç denge emniyet limit eviçleri testi yapıldı mı, kontrol ediniz. Aşırı yük testi yapıldı mı? c) Ani elektrik kesilmelerinde yük fren testi yapıldı mı, kontrol ediniz. d) Kule vinçlerde kule kilidinin seyir halinde kullanmasına dikkat edilmelidir. Çalışırken kilit daima açık mı, kontrol ediniz. 27- Araba, köprü raylarında ve bağlantılarında çatlama, kırılma olup olmadığı kontrol edilmelidir. 28- Tekerleklerin eskime, sıkıştırma, kaydırma ve aşınma dolayısıyla atlama yapıp yapmadığı kontrol edilmelidir. 29- Mekanik parçalarda gevşeme, kırılma ve çatlama, kasılma olup olmadığı kontrol edilmelidir. 30- Yük bir vinç ile daima akülünde (dikey) kaldırılmalıdır. Yük kaldırılırken halatın ekseni yatay eksene dik doğrultuda olmalıdır. Aksi takdirde vinç bir kişim kuvvetlerin etkisi altında kalır.vinçler bu yabancı kuvvetleri karşılayacak şekilde tasarlanmamıştır. Ayni zamanda yük salınıma geçer ve aşağıdaki ciddi kazalara neden olabilir. a) Vinç devrilebilir. b) Yük salınıma geçtiği anda vinç devrilebilir. c) Yük insana ve ekipmanlara çarpabilir. d) Bum parçalanır, kopabilir ve kabin üzerine düşebilir. 31- Bir vincin periyodik olarak tüm mekanik, elektrik ve hidrolik aksamı kontrol edilmeli tespit edilen eksiklikler, arizalar ve tehlikeli durumlar periyodik kontrol listesi ve raporuna yazılmalıdır. 32- Destek ayak liftlerinde kaçak tespit edilmiş ise ayakları sabitleyerek (besleyerek) vinç yük testini yapabiliriz. Periyodik kontrol listesine ve raporuna ayak liftleri kaçakları yazılır. 33- Vinç periyodik kontrol listesi ve raporu eksiksiz doldurulmalı, bulunan eksikler ayrıca belirtilmelidir Vinç Operatörünün Seçimi Ve Eğitimi Aşağıdaki şartlara haiz olan kişiler vinç operatörü veya bakımcı olarak görevlendirilebilirler. a) 18 yaşını bitirmiş olmak b) Bedensel ve ruhsal yönden uygun olmak c) Vinç operatörü veya bakımcı vincin kullanılışı hakkında eğitilmiş ve vincin ait olduğu tesis yetkililerine bilgisini göstermiş olmak, d) Kendisini verilen görevi emin şeklinde yerine getirmek Vinç Operatörünün Görevleri 39/44

40 1) Vinç operatörünün işe başlarken frenlerin ve emniyet tertibatlarının çalışır halde olmasını kontrol etmelidir. Vincin açıkça görünen noksanlıklarına dikkat etmelidir. 2) Vinç operatörü işletme emniyetini tehlikeye sokacak eksikliklerin mevcudiyetinde vinci çalıştırmamalıdır. 3) Vinç operatörü vinçteki bütün eksiklikleri yetkili amirlerine, vinç operatörlerinin nöbet değiştirmesi halinde nöbeti devralana haber vermelidir. Yer değiştirerek çalışan ve her defasında sökülüp monte edilen vinçlerdeki eksiklikler vinç kontrol defterine kaydedilmelidir. 4) Kumanda elemanları ancak kumanda mahallinden kullanılır. 5) Vinç operatörü aşağıdaki maddeleri yerine getirmekle yükümlüdür. Şöyle ki; a) Enerjinin kesilmesinden önce tahrik ve kumanda gruplarını stop veya boşta çalışma pozisyonuna getirmelidir. b) Kumanda mahallini terk etmeden önce kumanda elemanlarını stop veya boşta çalışma haline getirilmeli ve enerji kesilmelidir. 6) Açık havada çalışan vinç operatörleri aşağıdaki maddeleri yerine getirmekle yükümlüdür. a) Firmalı havalarda ve paydosta rüzgar emniyet tedbirleri alınmalı, b) Kule vinçlerinde kumanda mahallini terk etmeden önce, kanca yukarıya çekmeli, kule döndürme sisteminin frenini serbest bırakmalı, mobil vinçlerde bomu ilk pozisyona, kule vinçlerinde bomu en uzak konumuna getirilmelidir. Bomun rüzgardan iskele ve inşaatlara çarpma tehlikesi var ise, işverenin tespit ettiği tedbirleri almalıdır. 7) Vinç operatörü vincin bütün hareketlerinde yüke ve boşta yük asma elemanlarına dikkat edemiyorsa, başka birinin işaretleri ile vinci kullanabilir. 8) Vinç operatörü gerektiğinde ikaz işaretleri vermelidir. 9) Elektromagnet, emme ve sürtünme kuvvetleri ile yükü tutup başka ilave emniyeti olmayan yük asma elemanlarını kullanan, kaldırma ve bomu sabitleme frenleri otomatik çalışan vinçlerin yükü insanların üzerinden götürmemelidirler. Bu yükü yüksekten boşaltan aşağı salan veya yükün bir kısmını indiren diğer bütün vinçler için geçerlidir. 10) Elle bağlanan yüklerde yükü bağlayan veya işveren tarafından görevlendirilen sorumlu işaret vermedikçe vinç operatörü vinci hareket ettirmemelidir. Vinç operatörü ile işaret veren kişi verilecek işaretler konusunda önceden anlaşmış olmalıdır. 11) Yük vinçte asılı olduğu sürece operatör kumanda ekipmanlarını elinin altıda bulundurmalıdır. 12) Kaldırma ve bomu hareket ettiren vites kutusunu boşa alarak mekanik vites değiştirme yük altında iken yapılmamalıdır. 13) Emniyet sistemleri işletme gereği olarak kullanılmamalıdır. 14) Yük momenti sınırını aşacak aşın yükleri bomu geriye çekerek kaldırılmamalıdır. 15) İnşaat malzemesi taşıyan araçlar vincin kaldırma, arabanın hareketi ve yürüme istikametinde cereyan besleme kablolarının hareketine mani olmamalıdır Vinç Operatörünün Kişisel Koruyucu Malzemeleri a) Emniyet ayakkabısı (ucu demirli, altı lastik) b) c) d) e) f) g) Emniyet bareti İş elbisesi (rahat hareket edilebilen) Toz gözlüğü (iş durumuna göre) Işık ve ateş gözlüğü (iş durumuna göre) Toz maskesi (iş durumuna göre) Kulak tıkacı (iş durumuna göre) Ayrıca vinç operatörleri, köprülü krenin aşağıda tabloda verilen elemanlarının periyodik kontrollerini yapmalıdır. 40/44

41 ELEMAN Yataklar Frenler Köprü Yürüme yolu tamponu Yürüme yolu Dişli çarklar Kılavuzlar Kaldırma halatı Kanca bloku Kancalar Aydınlatma Sınır kesiciler Yağlama Mekanik parçalar Aşırı yük göstermesi Raylar Tekerlekler Kontrol ünitesi Kavrama Tambur AKSAKLIK VE KONTROLLER Boşluk, aşınma Fren pabucu aşınması Yürüme yolunun doğrusallığı Boşluk, eksikliği, uygun olmayan yerleşim Durumu Yağlama eksikliği, yabancı maddeler Eğilme, kırılma, eksikliği Kopmuş teller Makara aşınması Doğrusallığı Ampullerin yanık olması Fonksiyonunu gerçeklememesi Raylarda aşırı yağlama, kirlilik Boşluklar Sık sık gücün düşmesi Kopma, aşınma Aşınma Mekanik / elektrik hasardan oluşan hata Boşluk, aşınma Yivlerin aşınması Vinç Çalıştırmada El İşaretleri KALDIRMA Sağ el yukarı ve işaret parmağı yukarı, el küçük yatay daireler çizer. İNDİRME Sağ kol aşağıya doğru genişletilmiş şekildedir. İşaret parmağı aşağı yönlü ve küçük yatay daireler çizer. ANA KALDIRMA KULLNIMI Kafaya sağ el yumrukla dokun; Daha sonra düzenli sinyaller kullanın. VİNÇ KANCA KULLAN Sağ el yumruk ve dirsekten yukarı bükük, sol el avuç içi dirsekte; sonra BUM YÜKSELT Sağ kol yana aç, parmaklar kapalı, başparmak BUM AŞAĞI Sağ kol yana açık, parmaklar kapalı, başparmak aşağı işaret. 41/44

42 düzenli işaret kullanın. yukarı işaret. YAVAŞÇA HAREKET ET Bir elle hareket işareti ver, diğer el işaret hareketini veren elin önünde hareketsiz. BUMU YÜKSELT VE YÜK AŞAĞI Sağ kol yana açık el açık, başparmak yukarı. BUM AŞAĞI VE YÜK YUKARI Sağ kol yana açık el açık, başparmak aşağı. YÖN DEĞİŞTİR Sağ kol sağa açık, yön yönünde parmak işareti DUR DUR Sol kol sola açık, parmaklar açık. ACİL DURDUR Sol kol sola açık, el hızla sağ ve sol. İLERLE Sağ kol ileri, avuç içi karşıya açık, el ilerleme yönünde hareket eder. GENİŞLEMEK Iki yumruğunu da başparmak işaret ile vücudun önünde dışa doğru. İŞARETİ GERİ ALMAK Iki yumruğunu da başparmak işaret ile vücudun önünde birbirlerine doğru KULE VİNÇ KULLANIMINDA GÜVENLİK ÖNLEMLERİ 1. Kule vinçleri yetkili operatör dışında başkası kullanmamalı. 2. Bütün vinçlerin görülecek bir yerinde yük çizelgesi asılı olmalıdır. Bu çizelgede belirlenmiş yük kapasitesi dışında yük kaldırılmamalı 3. Vinçle kaldırılan yükler kesinlikle çalışanlar üzerinden geçirilmemeli. Zorunlu olmadıkça yük bir araç ya da makine üzerinden geçirilmemeli. Aynı zamanda vinçle kaldırılan ya da indirilen bir yükün altında kimse bulunmamalı. 4. Operatör vinçle çalışmaya başlamadan önce vincin kumandalarını, frenlerini ve kolları kontrol etmeli, 42/44