Sayı: / 06 Nisan 2015 EKONOMİ NOTLARI. İşgücüne Katılım Oranı Öngörüleri *

Transkript

1 EKONOMİ NOTLARI İşgücüne Katılım Oranı Öngörüleri * Evren Ceritoğlu Okan Eren Abstract: This study aims to prepare labor force participation rate projections for the period of the Turkish economy. Labor force participation rate projections are produced with respect to age group, gender and education categories using micro-economic data from the TURKSTAT Household Labor Force Surveys. Labor force participation rate predictions produced for each category are weighted by up-to-date TURKSTAT population projections to reach country level projections. The main contribution of this study to the literature on the Turkish economy is that it reveals the effects of the increase in education level and the ageing of the population on labor force participation rates in the next years. As a result, the rise in labor force participation rates is expected to continue in the coming years, but the ageing of the population will limit its growth. Özet: Bu çalışmanın amacı Türkiye ekonomisinin dönemi için işgücüne katılım oranı öngörüleri hazırlamaktır. İşgücüne katılım oranı öngörüleri TÜİK tarafından yayımlanan Hanehalkı İşgücü Anketi (HİA) mikro-ekonomik verileri kullanılarak yaş grupları, cinsiyet ve eğitim düzeyi ayrımında üretilmiştir. Alt gruplar için üretilen işgücüne katılım oranı tahminleri güncel TÜİK nüfus projeksiyonları ile ağırlıklandırılarak Türkiye geneli için öngörülere ulaşılmıştır. Bu çalışmanın Türkiye ekonomisine ilişkin yazına en önemli katkısı önümüzdeki yıllarda eğitim düzeyinin yükselmesinin ve nüfusun yaşlanmasının işgücüne katılım oranları üzerindeki etkilerini dikkate alarak işgücüne katılım oranı öngörüleri oluşturmasıdır. Bu çerçevede, işgücüne katılım oranının önümüzdeki yıllarda artmaya devam etmesi, fakat nüfusun yaşlanmasının artış eğilimini sınırlandırması beklenmektedir. * Değerli katkılarından dolayı editöre ve çalışmanın hakemine teşekkür ederiz. Ekonomi Notları 1

2 1. Giriş Bu çalışmanın amacı Türkiye ekonomisinin dönemi için işgücüne katılım oranı öngörüleri hazırlamaktır. Türkiye de işgücüne katılım oranının hem gelişmiş ülkelere hem de aynı gelir grubunda yer aldığı gelişmekte olan ülkelere kıyasla daha düşük olduğu gözlenmektedir. Ancak, son yıllarda işgücüne katılımda yaşanan hızlı artışlar işsizlik oranı üzerinde yukarı yönlü bir baskı oluşturmaktadır. Bu çerçevede, gelecek yıllar için işgücüne katılım oranı projeksiyonları hesaplanmasının önemli olduğu düşünülmektedir. İşgücüne katılım oranı öngörüleri TÜİK tarafından yayımlanan Hanehalkı İşgücü Anketi (HİA) mikro-ekonomik verileri kullanılarak yaş grupları, cinsiyet ve eğitim düzeyi ayrımında üretilmiştir. Öncelikle, üniversite mezunlarının oranı her yaş grubu ve cinsiyet için ayrı ayrı tahmin edilmiştir. Ardından yaş grupları, cinsiyet ve üniversite mezuniyeti kategorilerine göre işgücüne katılım oranı tahminleri hazırlanmıştır. Alt gruplar için üretilen işgücüne katılım oranı tahminleri güncel TÜİK nüfus projeksiyonları ile ağırlıklandırılarak Türkiye geneli için öngörülere ulaşılmıştır. TÜİK nüfus projeksiyonlarına göre döneminde Türkiye nüfusunun yaşlanması ve buna bağlı olarak nüfusun yaşlara göre dağılımının önemli değişiklikler göstermesi beklenmektedir. Örneğin, çalışma çağı olarak kabul edilen yaş arasındaki nüfusun toplam nüfus içindeki payının 2050 yılına kadar yaklaşık 5 puan kadar gerileyerek yüzde 63,4 olması, 65 ve daha yukarı yaşlardaki nüfusun payının ise yaklaşık 13 puan artarak yüzde 20,8 seviyesine yükselmesi öngörülmektedir. Nüfusun işgücüne katılım oranı daha düşük yaş gruplarında yoğunlaşması toplam işgücüne katılım oranı üzerinde aşağı yönlü bir baskı oluşturacaktır. Bu nedenle, nüfus yapısında gerçekleşmesi beklenen bu değişimin katılım oranı öngörüleri oluşturulurken doğrudan içselleştirilmesi büyük önem arz etmektedir. Ayrıca, bu çalışmada işgücüne katılım oranı öngörüleri hazırlanırken 2013 yılında ortalama 51 olarak gözlenen emeklilik yaşının ilerleyen yıllarda kademeli olarak 65 yaşa kadar yükseleceği dikkate alınmıştır. İşgücüne katılım oranı öngörüleri oluşturulurken dikkate alınması gereken diğer bir unsur ise beşeri sermaye birikiminin bir ölçütü olarak fertlerin eğitim düzeyidir yılı verilerine göre en az üniversite eğitim düzeyine sahip fertlerin işgücüne katılım oranı yaklaşık yüzde 80 seviyesinde iken lise ve altı eğitim seviyesine sahip fertlerin katılım oranı yüzde 46,7 düzeyindedir. Bu fark göz önünde bulundurulduğunda ülkedeki eğitim seviyesinin yükselmesi ülke genelindeki işgücüne katılım oranlarını yukarı yönlü etkileyecektir. Türkiye de son yıllarda üniversite mezunlarının sayısındaki artış eğiliminin devam etmesi ile birlikte ülkedeki üniversite mezunu oranının zamanla gelişmiş ülkelerdeki seviyelere yakınsayacağı tahmin Ekonomi Notları 2

3 edilmektedir dönemine ilişkin katılım oranı öngörüleri oluşturulurken Türkiye deki üniversite mezunlarının oranının istikrarlı bir şekilde artacağı varsayılmış ve hesaplamalara doğrudan dâhil edilmiştir. Gelişmiş ülkeler için kuşak farklarının ve nüfusun yaşlanmasının işgücüne katılım oranları üzerinde etkili olduğunu gösteren çalışmalar bulunmaktadır (Balleer ve diğerleri, 2009; Kudlyak, 2013). Türkiye ekonomisi için işgücüne katılım oranı öngörüleri hesaplayan çalışmalar da bulunmaktadır (Tansel, 2012). Ancak, bildiğimiz kadarıyla, işgücüne katılım oranı öngörüleri hazırlanırken ileriki yıllarda nüfus yapısının değişmesinin yol açacağı olası etkilerin doğrudan dikkate alındığı bir çalışma mevcut değildir. Bu çerçevede, çalışmanın Türkiye ekonomisine ilişkin yazına asıl katkısı önümüzdeki yıllarda eğitim düzeyinin yükselmesini ve nüfusun yaşlanmasını tahmin sürecine doğrudan dâhil ederek işgücüne katılım oranı öngörüleri oluşturmasıdır. 1 Bu çerçevede, işgücüne katılım oranının zaman içerisinde artmaya devam etmesi, fakat nüfusun yaşlanmasının söz konusu artış eğilimini sınırlandırması beklenmektedir. Diğer yandan, üniversite mezunu oranının artmasının işgücüne katılım oranları üzerinde olumlu bir etki yapacağı tahmin edilmektedir. 2. Veri Bu çalışmada dönemini kapsayan HİA mikro-ekonomik verileri ile yılları arasında kalan dönem için TÜİK tarafından hazırlanan nüfus projeksiyonlarından yararlanılmıştır. TÜİK HİA birbirini izleyen yatay-kesit anketler olarak tanımlanmaktadır, fakat aynı fertler zaman içinde sürekli olarak takip edilmediği için anketlerin panel boyutu bulunmamaktadır. HİA fertlerin işgücüne katılım tercihleri, yaş grupları, cinsiyetleri ve eğitim düzeyleri hakkında bilgi vermektedir. Bu çalışmada TÜİK tarafından temel senaryo çerçevesinde üretilen nüfus projeksiyonları kullanılmıştır. Temel senaryoda 2013 yılında yaklaşık 2 düzeyinde olan kadın başına toplam doğurganlık hızının doğal akışı içinde azalarak 2023 yılında 1,85 düzeyine ve 2050 yılına kadar 1,65 düzeyine düşeceği varsayımı yapılmıştır. Buna göre, Türkiye de toplam nüfusun artmaya devam etmesi, fakat nüfus artış hızının yıllar içinde azalması beklenmektedir. Ayrıca, nüfus artış hızının düşmesine bağlı olarak yaşlı nüfusun toplam nüfus içindeki oranının istikrarlı olarak artacağı, genç nüfusun oranının ise azalacağı tahmin edilmektedir (Grafik 1). 1 Ceritoğlu ve Eren (2014) çalışması Türkiye de üniversite mezunlarının sayısının ve çalışma çağındaki nüfusun toplam nüfusa oranının artmasının hanehalkı tasarruf oranlarının yükselmesine katkı sağlayacağını göstermiştir. Ekonomi Notları 3

4 Sayı: / 06 Nisan yılında 30,4 olarak gerçekleşen ortanca yaşın 2023 yılında 34 düzeyine çıkacağı tahmin edilmektedir. Türkiye de nüfusun yaşlanmasının en belirgin şekilde etkileyeceği alanlardan birinin işgücü piyasası olacağı düşünülmektedir. Çalışma çağındaki nüfusun (15-64 yaş arası nüfus) toplam nüfus içindeki payının döneminde ılımlı bir artış sergilemesi, fakat 2050 yılına kadar yaklaşık 5 puan gerilemesi beklenmektedir (Grafik 2). Bu öngörü asıl olarak işgücüne katılım oranı daha yüksek olan yaş aralığında yer alan fertlerin toplam nüfus içindeki payının azalmasına dayanmaktadır. Öte yandan, işgücüne katılım oranı daha düşük olan yaş aralığındaki fertlerin toplam nüfus içindeki payının artacak olması dikkat çekmektedir. Ayrıca, 65 ve daha yukarı yaşlardaki nüfusun payının ise yaklaşık 13 puan kadar yükselmesi öngörülmektedir. 30 Grafik 1: Nüfus Projeksiyonları (1) Grafik 2: Nüfusun Yaş Gruplarına Dağılımı (1) (Yaş grupları, Yüzde) Toplam (milyon kişi, sağ eksen) (Yüzde) (sağ eksen) (sağ eksen) (sağ eksen) Kaynak: TÜİK, Yazarların hesaplamaları. (1) Yaş gruplarının toplam nüfus içindeki payları gösterilmektedir. Bütün analizler yıllık veriler ile yapılmıştır. İlk aşamada, HİA veri setlerinde 15 ve üzeri yaşta olan fertler seçilmiş ve her anket yılındaki fertler beşer yıllık yaş gruplarına ayrılmıştır. 2 Her bir yaş grubundaki fertler daha sonra cinsiyete göre de iki sınıfa bölünmüştür. Bu noktada, yaş gruplarına ve cinsiyete göre belirlenen her bir küme için üniversite mezunu olanların oranları hesaplanmıştır. TÜİK tarafından yayınlanan Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) dönemi nüfus verileri ile ağırlıklandırılarak Türkiye geneli için üniversite mezunlarının oranı elde edilmiştir. Buna göre, 2008 yılında üniversite mezunlarının 2 İşgücüne katılım tercihleri incelenirken fertler 15-19, 20-24, 25-29, 30-34, 35-39, 40-44, 45-49, 50-54, 55-59, ve 65+ olmak üzere toplam 11 yaş grubuna ayrılmıştır. Ekonomi Notları 4

5 oranı yüzde 9 iken 2013 yılında yüzde 12 ye yükselmiştir. Öte yandan, cinsiyete göre üniversite mezunlarının oranı önemli miktarda farklılık göstermektedir yılı itibarıyla erkekler ve kadınlar arasında üniversite mezunlarının oranı sırasıyla yüzde 14 ve yüzde 10,1 olarak hesaplanmıştır. Fertler yaş grupları ve cinsiyetin yanı sıra lise ve altı eğitim derecesine sahip olanlar ve üniversite mezunları olmak üzere yeniden sınıflandırılmış ve en küçük analiz kümeleri oluşturulmuştur. 3 HİA fertlerin eğitim düzeyleri hakkında bilgi toplarken yüksekokul ve üniversite mezunu kişileri aynı alt grupta toplulaştırmaktadır. Sonraki aşamada ise her bir küme için işgücüne katılım oranları ayrı ayrı hesaplanmıştır. Söz konusu oranların ADNKS nüfus verileri ile ağırlıklandırılması ile elde edilen eğitim seviyesine göre işgücüne katılım oranları Tablo 1 de sunulmaktadır. Tablo 1. İşgücüne Katılım Oranları (15+, yüzde) Lise ve altı Üniversite ve üzeri Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam ,9 21,0 44,4 82,6 70,0 77,6 70,4 24,5 47, ,1 22,3 45,2 82,9 70,8 78,0 70,6 26,0 48, ,9 23,7 45,8 83,8 70,8 78,6 70,7 27,5 49, ,5 24,8 46,6 85,0 70,6 79,1 71,4 28,7 50, ,5 24,9 46,1 84,7 70,7 78,9 70,7 29,3 49, ,7 25,9 46,7 85,7 72,0 79,9 71,1 30,5 50,7 Kaynak: TÜİK HİA, Yazarların hesaplamaları. İncelenen dönemde işgücüne katılım oranlarının hem cinsiyete hem de eğitim seviyesine göre önemli farklılıklar sergilediği gözlenmektedir. Üniversite mezunlarının işgücüne katılım oranlarının lise ve altı eğitim seviyesinde kalan fertlere göre daha yüksek olduğu görülmektedir. Özellikle, kadınların işgücüne katılım tercihleri arasındaki farklar çok belirgindir. Bu çeşitlilik nedeni ile fertler cinsiyet ve yaş gruplarının yanı sıra eğitim kategorilerine bölünerek işgücüne katılım oranı öngörüleri üretilmiştir. 3. Üniversite Mezunları Oranı Öngörüleri Üniversite mezunları oranı öngörüleri dönemi için hem cinsiyete hem de yaş gruplarına göre elde edilmiştir. Öngörüler üniversite mezuniyet oranlarının uzun dönemde gelişmiş ülkelerde yaklaşık yüzde 30 olarak gözlenen seviyelere yakınsayacağı düşüncesi ile 3 Bu çalışmada, üniversite mezunları ifadesi ile hem dört yıllık fakülte ve üzeri hem de 2 veya 3 yıllık yüksekokul mezunları kastedilmektedir. Ekonomi Notları 5

6 hazırlanmıştır (OECD, 2013). Bu amaç için yaş grubu temel alınmıştır. Öncelikle, bu yaş grubu için HİA dönemi gerçekleşmeleri ile üniversite mezuniyet oranı eğilimi kuvvet fonksiyonu yöntemi kullanılarak erkekler ve kadınlar için ayrı ayrı tahmin edilmiştir. Erkekler için tahmin edilen kuvvet fonksiyonu U t = 12,19t 0,26 olurken, kadınlar için tahmin edilen kuvvet fonksiyonu ise U t = 9,53t 0,32 olarak hesaplanmıştır. 4 Burada U üniversite mezuniyet oranını ve t yılı göstermektedir. Bu denklemlerden elde edilen katsayılar ile söz konusu yaş grubunda yer alan fertlerin üniversite mezuniyet oranları 2050 yılına kadar olan dönem için hazırlanmıştır. HİA dönemi verileri incelediğinde yaş grubundaki fertler ile beş yıl sonra yaş grubunda yer alan fertlerin üniversite mezuniyet oranları arasında belirgin bir fark olduğu gözlenmiştir. Bu farkın önümüzdeki yıllarda yaklaşık dönemi ortalamasında kalacağı varsayılmıştır. Bu nedenle, yaş grubundaki fertlerin üniversite mezuniyet oranları beş yıl geriye kaydırılmış ve ardından dönemi ortalama farkı çıkarılarak yaş grubunda yer alan fertlerin üniversite mezuniyet oranları hesaplanmıştır. Hem erkekler hem de kadınlar için yaş grubunda yer alan fertlerin 2019 yılındaki üniversite mezuniyet oranı yaş grubundaki fertlerin 2014 yılındaki (5 yıl önceki) üniversite mezuniyet oranına eşitlenmiştir. Benzer biçimde, sonraki yıllarda bu yaş grubunun üniversite mezuniyet oranı yaş grubundaki fertlerin beş yıl önceki üniversite mezuniyet oranına eşitlenerek belirlenmiştir. Ayrıca, yaş grubundaki fertlerin üniversite mezuniyet oranının 2014 ve 2019 yılları arasında doğrusal olarak artacağı varsayılmıştır. Bu yöntem uygulanarak 65 yaş ve üzeri dışında kalan tüm yaş gruplarının üniversite mezuniyet oranları bir önceki yaş grubuna ait üniversite mezuniyet oranı beş yıl ileriye kaydırılması ile bulunmuştur. Öte yandan, daha geniş bir yaş aralığını kapsaması nedeni ile 65 yaş ve üzeri fertler için farklı bir yöntem izlenmiştir. 65 yaş ve üzeri fertlerin 2038 yılındaki üniversite mezuniyet oranı 35 yaş ve üzeri fertlerin 2008 yılındaki (30 yıl önceki) üniversite mezuniyet oranlarının ağırlıklı ortalaması alınarak hesaplanmıştır. Takip eden yıllar için de aynı yöntem uygulanmıştır. Ayrıca, 65 yaş ve üzeri fertlerin üniversite mezuniyet oranının 2014 ve 2037 yılları arasında doğrusal olarak artacağı varsayılmıştır. Bu öngörüler doğrultusunda erkek ve kadın üniversite mezuniyet oranlarının 2050 yılında sırasıyla yüzde 25,7 ve yüzde 23 düzeyine ulaşacağı tahmin edilmiştir. Toplam üniversite mezuniyet oranının istikrarlı bir biçimde artarak 2050 yılında yüzde 24,4 düzeyinde oluşması beklenmektedir (Grafik 3). 4 Erkekler ve kadınlar için kullanılan kuvvet fonksiyonu denklemlerinin açıklama gücü sırasıyla yüzde 85 ve yüzde 88 olarak ölçülmüştür. Üniversite mezuniyet oranları artış hızının önümüzdeki yıllarda azalacağı düşüncesi ile kuvvet fonksiyonu yöntemi tercih edilmiştir. Ekonomi Notları 6

7 Sayı: / 06 Nisan 2015 Grafik 3: Üniversite Mezunlarının Oranı Grafik 4: İşgücüne Katılım Oranları (15 yaş ve üzeri, Yüzde) (15 yaş ve üzeri, Yüzde) 28 Kadın Erkek Toplam 25,7 65 Türkiye Kadın Erkek (sağ eksen) 73, ,4 23, ,5 72, ,5 71, ,5 70,0 Kaynak: TÜİK, Yazarların hesaplamaları. 4. İşgücüne Katılım Oranı Öngörüleri İşgücüne katılım oranı öngörüleri hazırlanırken fertler öncelikle yaş grupları, cinsiyet ve eğitim özelliklerine göre kümelere ayrılmıştır (Grafik 4). 5 Fertlerin eğitim seviyeleri bir önceki bölümde olduğu gibi üniversite mezunları ile lise mezunu ve daha düşük eğitim seviyesindeki fertler olmak üzere iki kategoride incelenmiştir. Ardından her küme için ayrı ayrı işgücüne katılım oranı tahminleri üretilmiştir. Türkiye de önümüzdeki yıllarda okullaşma oranının artacağı düşüncesi ile hem erkeklerde hem de kadınlarda ve yaş gruplarındaki fertlerin işgücüne katılım oranlarının kademeli olarak azalması beklenmektedir. Yalnızca, yaş grubunda yer alan lise ve altı eğitim seviyesine sahip kadınların işgücüne katılım oranının yılları arasındaki artış eğilimini sürdüreceği varsayılmıştır. Üniversite mezunu yaş aralığındaki erkeklerin işgücüne katılım oranları döneminde ortalama yaklaşık yüzde 96 gibi yüksek bir seviyede gerçekleşmiştir. Bu aralıkta yer alan her yaş grubundaki katılım oranının dönemi ortalamalarını koruyacağı varsayılmıştır. Üniversite mezunu yaş aralığında yer alan erkeklerin işgücüne katılım oranlarının zamanla ılımlı bir şekilde yükseleceği, fakat yaş aralığındaki erkeklerin işgücüne katılım oranlarının altında kalacağı kabul edilmiştir. Sosyal güvenlik reformuna bağlı olarak ortalama emeklilik yaşının 2050 yılına kadar kademeli olarak 65 yaşına 5 Buna göre, 11 yaş grubu, 2 cinsiyet ve 2 eğitim kategorisi kullanılarak toplam 44 tane küme oluşturulmuştur. Ekonomi Notları 7

8 yakınsayacağı tahmin edilmektedir. 6 Bu doğrultuda, yaş aralığındaki üniversite mezunu erkeklerin işgücüne katılım oranlarının doğrusal olarak artacağı, fakat yaş grubundaki erkeklere ait oranlardan daha yüksek olamayacağı varsayılarak öngörüler hazırlanmıştır (Tablo 2). Üniversite mezunu kadınların ve lise ve altı eğitim seviyesindeki erkeklerin yaş gruplarına göre işgücüne katılım oranı öngörüleri benzer bir yaklaşım ile elde edilmiştir. Lise ve altı eğitim seviyesindeki kadınların işgücüne katılım oranları daha düşük bir seviyeden başladığı için önümüzdeki yıllarda daha hızlı artması ve gelişmiş ülke ortalamalarına yakınsaması beklenmektedir. Söz konusu eğitim düzeyindeki kadınların gelecek yıllarda Türkiye de işgücüne katılım oranlarında gerçekleşmesi beklenen artışa görece daha fazla katkı sağlayacağı tahmin edilmiştir. Tablo 2. İşgücüne Katılım Oranı Öngörüleri (Yaş aralıkları, Yüzde) Erkekler Kadınlar Toplam Toplam Toplam Toplam ,6 93,0 57,0 71,1 27,9 40,6 22,0 30,5 41,0 67,1 39,4 50, ,4 94,0 67,2 71,7 32,2 56,4 33,3 39,8 43,0 75,4 50,2 55, ,7 94,3 72,5 71,7 34,1 62,1 39,2 42,9 44,2 78,4 55,8 57, ,2 94,6 76,3 71,8 35,6 67,5 44,0 45,7 44,6 81,2 60,1 58, ,9 94,8 80,1 71,7 37,0 72,5 49,0 48,0 45,2 83,8 64,6 59, ,7 94,9 84,4 71,6 38,6 77,2 53,8 50,0 45,8 86,2 69,1 60, ,6 95,0 88,1 71,4 40,2 81,0 58,7 51,5 46,5 88,2 73,4 61,3 Kaynak: TÜİK HİA, Yazarların hesaplamaları. Bu çalışmanın temel amacı nüfusun yaşlanmasının ve eğitim seviyesinin yükselmesinin işgücüne katılım oranı üzerindeki etkilerini göstermektir. Bu çerçevede, işgücüne katılım oranı öngörüleri hazırlanırken kent ve kır için doğrudan bir ayrım yapılmamıştır. 7 İşgücüne katılım oranı kentsel yerlerde kırsal bölgelere göre daha düşük kalmaktadır. 8 Türkiye de kentleşme oranının artış eğilimini önümüzdeki yıllarda sürdürmesi beklenmektedir. Bu durum işgücüne katılım oranını baskılayacak bir unsur olarak karşımıza çıkabilir. Bu çalışma ile 6 Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) verilerine göre 2013 yılında yeni emekli olan fertlerin ortalama yaşı yaklaşık 51 olmuştur. (SGK İstatistik Yıllıkları) 7 Fertleri hem yaş gruplarına hem cinsiyete hem de eğitim seviyelerine göre kümelere ayırdığımızda gözlem sayıları alt kategorilerde hızla düşmektedir. Özellikle, kırsal kesimde yaşayan orta yaşın üzerindeki kadınlar arasında üniversite mezunları gözlemek mümkün olmamaktadır. Ayrıca, yakın zamanda büyükşehir belediyelerinin yetki alanını genişleten yasanın yürürlüğe girmesi ile birlikte kent ve kır tanımları büyük ölçüde değişikliğe uğramıştır. Bu yüzden, kır ve kent ayrımında ileriye dönük tahminler üretmek güçleşmiştir. 8 TÜİK HİA mikro-ekonomik verilerine göre 2013 yılında kırsal kesimde işgücüne katılım oranı yüzde 53,6 olurken, kentsel yerlerde ise yüzde 49,6 olarak gerçekleşmiştir. Ekonomi Notları 8

9 üretilen işgücüne katılım oranı öngörülerinin kır ve kent ayrımının yapıldığı bir senaryoya kıyasla daha yüksek kalabileceği göz önünde bulundurulmalıdır. Bu çalışma ile üretilen erkek ve toplam işgücüne katılım oranı öngörüleri Tansel (2012) tarafından hazırlanan öngörülerin altında kalmaktadır. Bu farkın oluşmasında Türkiye ekonomisi için işgücü katılım oranı öngörüleri hazırlanırken önümüzdeki yıllarda nüfus yapısının değişmesinin yol açacağı olumsuz etkilerin tahmin sürecine doğrudan dâhil edilmesinin önemli bir rol oynadığı düşünülmektedir. TÜİK nüfus projeksiyonlarına göre çalışma çağındaki kişi sayısı artış hızının 2030 yılından itibaren yavaşlaması ve hatta 2041 yılından sonra çalışma çağındaki kişi sayısının azalmaya başlaması beklenmektedir. İşgücüne katılım oranı yüksek olan yaş gruplarının toplam nüfus içindeki payının düşmesinin toplam işgücüne katılım oranı artış eğilimini sınırlandıracağı tahmin edilmektedir (Tablo 2). Nüfusun yaşlanmasının hali hazırda yüksek bir seviyede bulunan erkek işgücüne katılım oranının bir miktar gerilemesine yol açacağı tahmin edilmektedir. Kadın işgücüne katılım oranında gözlenen artış eğiliminin sürmesi daha düşük bir seviyeden başlamasından kaynaklanmaktadır. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımının 2013 yılı değerlerinde sabit kaldığı farklı bir senaryoya göre erkek işgücüne katılım oranı 2050 yılında yüzde 71,4 yerine yüzde 77,9 oranına ulaşmaktadır. Ayrıca, aynı varsayım altında toplam işgücüne katılım oranı 2050 yılında yüzde 61,3 yerine yüzde 68,9 oranına yükselmektedir. Almaşık senaryo nüfusun yaşlanmasının işgücüne katılım oranları üzerindeki kuvvetli ve olumsuz etkisini açıkça göstermektedir. 5. Sonuç Türkiye ekonomisi için işgücü katılım oranı öngörüleri hazırlanırken ileriki yıllarda nüfus yapısının değişmesinin yol açacağı olası etkilerin dikkate alınmamasının önemli bir eksiklik olduğu düşünülmektedir. Bu bağlamda, bu çalışmanın Türkiye ekonomisine ilişkin yazına en önemli katkısı eğitim düzeyinin yükselmesinin ve nüfusun yaşlanmasının işgücüne katılım oranları üzerindeki etkilerini göstermesidir. Bu çalışmada, Türkiye ekonomisinin yılları arasında kalan dönemi için kadın, erkek ve toplam işgücüne katılım oranı öngörüleri hazırlanmıştır. Toplam işgücüne katılım oranının önümüzdeki yıllarda artış göstermesi, fakat nüfusun yaşlanması nedeni ile artış oranının düşmesi beklenmektedir. Söz konusu etki erkeklerde daha belirgin bir biçimde görülmekte ve işgücüne katılım oranının azalmasına yol açmaktadır. Kadın işgücüne katılım Ekonomi Notları 9

10 oranının ise istikrarlı olarak yükseleceği tahmin edilmiştir. Bu gelişme üzerinde kadın işgücüne katılım oranının daha düşük bir seviyeden başlaması etkilidir. İşgücüne katılım oranı öngörülerimiz bazı temel varsayımlara dayanmaktadır. İlk olarak, hem üniversite mezunu hem de lise ve altı eğitim seviyesindeki kadınların işgücüne katılım oranlarının istikrarlı olarak artmaya devam edeceği varsayılmıştır. Ayrıca, sosyal güvenlik reformu çerçevesinde emeklilik yaşının kademeli olarak yükseltilmesine bağlı olarak yaş aralığında yer alan fertlerin işgücüne katılım oranlarının geçmiş yıllara kıyasla daha yüksek seviyelere ulaşacağı varsayımı yapılmıştır. Bu doğrultuda, kadınların işgücüne katılım tercihlerini veya ülke genelinde ortalama emeklilik yaşını etkileyecek kadar önemli politika değişiklikleri olması durumunda işgücüne katılım oranı öngörülerimizin gerçekleşmelerin uzağında kalabileceği belirtilmelidir. Son olarak, önümüzdeki yıllarda doğurganlık oranının düşmesi veya hızlanması nüfus yapısının değişmesine neden olarak toplam işgücüne katılım oranlarını etkileyebilir. Özellikle, doğurganlık oranının beklenenden daha fazla düşmesi nüfusun daha hızlı yaşlanmasına yol açarak toplam işgücüne katılım oranının azalması ile sonuçlanabilir. Ayrıca, sağlık hizmetleri ile yaşam koşullarının iyileşmesi yaşam süresinin uzamasını sağlayarak işgücüne katılım oranları üzerinde etkili olabilir. Kaynakça: Balleer, Almut, Ramón Gómez-Salvador and Jarkko Turunen (2009), Labour Force Participation in the Euro Area: A Cohort Based Analysis, European Central Bank Working Paper No: Ceritoğlu, Evren and Okan Eren (2014), The Effects of Demographic and Social Changes on Household Savings in Turkey, Central Bank Review, vol. 14, pp Kudlyak, Marianna (2013), A Cohort Model of Labor Force Participation, Economic Quarterly, vol. 99, no: 1, pp OECD (2013) Education at a Glance. Tansel, Aysıt (2012), 2050'ye Doğru Nüfusbilim ve Yönetim: İşgücü Piyasasına Bakış, TÜSİAD- T/ /536. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) Hanehalkı İşgücü Anketleri Ekonomi Notları, ekonomik gelişmelere dair tartışmalara zamanlı bir katkıda bulunmak ve TCMB bünyesinde Türkiye ekonomisi ve para politikası üzerine yapılan çalışmaların sonuçlarını kamuoyuyla paylaşmak amacıyla hazırlanan bir yayındır. Burada sunulan görüşler tamamıyla yazarlara aittir, dolayısıyla TCMB nin ya da çalışanlarının görüşlerini temsil etmeyebilir. Burada yer alan metnin tamamının başka bir yerde yayımlanabilmesi için TCMB den yazılı izin alınması gerekmektedir. Görüş ve öneriler için: Editör, Ekonomi Notları, TCMB İdare Merkezi, İstiklal Cad, No: 10, Kat:15, 06100, Ulus/Ankara/Türkiye. ekonomi.notlari@tcmb.gov.tr Ekonomi Notları 10