1 9 Eylül Çarşamba Oturumları

Transkript

1 Paralel Oturum Bildirileri 1 9 Eylül Çarşamba Oturumları 1.1 Oturum Kümeleri Programı 11:00 12:30 ÇrB 13:45-15:15 ÇrC 15:30-16:30 ÇrD IE104 Bulanık Mantık Bulanık Mantık Bulanık Mantık IE102 Optimizasyon Optimizasyon Çok Kriterli Karar Verme Çok Kriterli Karar IE03 Verme 17:15-18:45 ÇrE Çok Kriterli Karar Verme MM25 Optimizasyon Optimizasyon Optimizasyon Optimizasyon IE105 Üretim Yönetimi Üretim Yönetimi Üretim Yönetimi Üretim Yönetimi IE106 Çizelgeleme Çizelgeleme Çizelgeleme Çizelgeleme Yer Seçim ve Yer Seçimi ve Yer Seçimi ve IE301 Lojistik Lojistik Lojistik IE04 Enerji Yönetimi Enerji Yönetimi Enerji Yönetimi Enerji Yönetimi IE300 Kalite Yönetimi Kalite Yönetimi Kalite Yönetimi Enerji Yönetimi IE139 Ergonomi Ergonomi Ergonomi Ergonomi İnsani Yardım İnsani Yardım İnsani Yardım İnsani Yardım IE227 Lojistiği Lojistiği Lojistiği Lojistiği IE311 Doğal Kaynaklar Doğal Kaynaklar Doğal Kaynaklar IE103 Veri Analizi Veri Analizi Veri Analizi Veri Analizi YAEM YAEM IE306 Benzetim Benzetim Eğitimi Eğitimi

2 1.2 Sunum Özetleri ÇrB104 Oturum - Bulanık Mantık I Çarşamba 11:00-12:30, IE104 Küme: Bulanık Mantık Oturum Başkanı: Yasemin Kabacık (Celal Bayar Üniversitesi) 1. Bulanık Ortamda Ortak Teslim Tarihli ve Kısıtlı Tek Makine Çizelgeleme Problemleri için Bir Karar Destek Sistemi Nurdan Özarik Göksu, Küçükpazarlı Havacılık ve Uzay, Serpil Erol Üretim planlama sürecinin en önemli adımı olan çizelgeleme aşamasında genellikle işlerin işlem zamanları ve teslim tarihleri kesin olarak bilinir ve sabit kabul edilir. Gerçek hayat problemlerinde ise bu parametrelerin kesin çizgilerle belirtilen net ifadelerden öte kesinlik içermeyen bulanık ifadeler ile değerlendirilmesi daha tutarlı sonuçlar vermektedir. Bulanık mantık konusu son zamanlarda gerek üniversitelerde gerekse üretim gerçekleştiren firmalarda yakından takip edilen bir konu haline gelmiştir. Bu çalışmada üçgensel bulanık işlem zamanları ve teslim tarihleri kullanılarak ortak teslim tarihi tarafından kısıtlandırılmış tek makine çizelgeleme problemleri üzerinde durulmuştur. Amaç fonksiyonu olarak ortak teslim tarihlerinden sapmaların yani toplam erken tamamlama ve geç tamamlama maliyetlerinin en küçüklenmesi hedeflenmiştir. Erken tamamlanma ve geç tamamlanma ceza maliyetlerinin işlerden bağımsız ve birbirlerinden farklı olduğu problemler için çözüm önerilmiştir. Son olarak problem boyutu gözetmeksizin her boyuttaki probleme çözüm sunabilen bir karar destek sistemi önerilmiştir. Önerilen yöntem ve oluşturulan karar destek sistemi çeşitli test problemleri ile denenmiştir. Anahtar Kelimeler: Bulanık mantık, bulanık çizelgeleme, bulanık işlem zamanı, erkenlik geçlik problemleri, ortak teslim tarihli çizelgeleme, tek makine çizelgeleme 2. Bulanık AHP Temelli Balanced Scorecard Yöntemiyle Stratejik Önceliklerin Belirlenmesi: Sağlık Sektöründe Bir Uygulama Nuri Özgür Doğan, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Seda Gencan Sağlık sektörü hitap ettiği kitlenin büyüklüğü ve verdiği hizmetin hassasiyeti nedeniyle son derece önemli bir hizmet sektörüdür. Bu çalışmanın amacı sağlık sektöründe stratejik planlamaya ilişkin öncelikleri ortaya koymak ve bu önceliklerin önem sırasını belirlemektir. Bu kapsamda sağlık sektörü içerisinden bir kamu hastanesi ile bir özel hastane ele alınmış ve bu iki hastanede gerçekleştirilen Bulanık Analitik Hiyerarşi Prosesi (AHP) temelli Balanced Scorecard (BSC) uygulamasına yer verilmiştir. Yöntemin uygulanması sürecinde ilk olarak BSC yöntemi yardımıyla dört temel perspektif olan finansal perspektif, müşteri perspektifi, işletme içi prosesler perspektifi ile öğrenme ve büyüme perspektifi sağlık sektörü açısından yeniden tanımlanmış ve bu dört perspektifin her biri için anahtar performans göstergeleri belirlenmiştir. Daha sonra Bulanık AHP yöntemi kullanılarak bu dört temel perspektif ile anahtar performans göstergeleri, hastanelerin nihai performansını maksimize edecek şekilde önem sırasına göre ağırlıklandırılmıştır. Elde edilen ağırlıklar ile önemli faktörler bulunmuş ve ayrıca her iki hastanenin öncelik değerlerinin karşılaştırılması da mümkün olmuştur. Son olarak çalışmanın bazı kısıtları olduğu vurgulanmış ve gelecekte bu konu üzerinde yapılabilecek araştırmalar için de birtakım öneriler sunulmuştur. Anahtar Kelimeler: Balanced scorecard, bulanık analitik hiyerarşi prosesi, hastaneler

3 3. Toplam Verimli Bakım İçin Yeni Performans Ölçütlerinin Geliştirilmesi ve Bunların Bulanıklık Altında Değerlendirilmesi Ebru Turanoğlu Bekar, İzmir Üniversitesi, Mehmet Çakmakçı Üretim sistemlerinin gelişmesiyle ürün kalitesi, verimlilik, maliyet, güvenlik gibi temel öğeler gittikçe ekipmana bağlanmaktadır. Bu da etkili bir bakım sisteminin oluşturulmasını gerektirmektedir. Bu noktada Toplam Verimli Bakım (TPM) sistemi ön plana çıkmaktadır. TPM programlarının başarılı olabilmesi için mevcut sorunların, çözüme yönelik yaklaşımların ve elde edilecek faydaların belirlenmesi gerekmektedir. Bunun başarılmasının ise sorunları ortaya çıkaran ölçüm tekniklerinin uygulanmasını ve sonuç olarak TPM etkinliğinin ve sonuçlarının doğru olarak ölçülmesini gerektirmektedir. Literatürde, TPM etkinliğinin ölçülmesinde sadece ekipman performansına ilişkin ölçütler dikkate alınmıştır. Ancak TPM uygulaması organizasyon çapında bir faaliyettir ve bu bir kültürel değişim ve yaşam biçimi olacaktır. TPM uygulamasının etkinliğini ölçmek için toplam bakım etkinliği üzerinde etkisi olan bazı faktörlere dayalı organizasyon çapında bir performans ölçme programı gereklidir. Bu yüzden TPM uygulanmasından kaynaklanan çeşitli iyileştirmeleri ölçmek için standart bir yöntem geliştirilmesi gerekmektedir. Dolayısıyla bu çalışmada TPM in etkinliğinin ölçülmesinde ekipman ile ilgili ölçütlerin yanında operatör eğitimi ve tecrübesi ile ilgili, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili, maliyet ile ilgili, öğrenme ve büyüme ile ilgili ve çalışan memnuniyeti ile ilgili birtakım ölçütler de dikkate alınarak yeni performans ölçütleri geliştirilmiştir. TPM in etkinliğini ölçmede geliştirilen bu performans ölçütleri bulanık kümeler teorisi kullanılarak değerlendirilmiştir. Anahtar Kelimeler: Bulanık mantık, toplam verimli bakım (TPM), yeni TPM performans ölçütleri 4. Bulanık REBA: Beyaz Eşya Sektöründe Bir Uygulama Yasemin Kabacık, Celal Bayar Üniversitesi, Merve Hatice Çandır, Selin Baştürk, Ceyhun Araz, Fatih Mümtaz Duran REBA, dinamik ve statik duruşlarda söz konusu olan yüklenmeyi, insan-yük etkileşimini göz önüne alarak iş görenin tüm vücudunun duruşsal riskini değerlendiren, ergonomi çalışmalarında sıklıkla kullanılan ergonomik bir risk analizi yöntemidir. Bu yöntemin diğer risk analizi çeşitlerine nazaran daha sık kullanılmasının başlıca nedenleri; çalışanın tüm vücudunu göz önüne alması ve bir iyileştirme yapıldığı zaman, iyileştirmenin öncesinde ve sonrasında rahatsızlık risklerinin azalıp azalmadığını değerlendirebilmesidir. Ayrıca; söz konusu insan sağlığı ve iş-yaşam dengesi iken doğru ve yerinde ergonomik risk analizleri yapılması gerekmekte ve büyük önem taşımaktadır. İş yükü ve çalışma gücünün en iyi şekilde dengelenip, hem çalışanın sağlığını koruyan, hem de üretimin artmasını sağlayan insan makine çevre sisteminin başarılması için optimum ergonomik koşullar sağlanmalı ve değerlendirmeleri belirli aralıklarla gerçekleştirilmelidir. Bu çalışmada, ortam koşulları gibi çeşitli faktörlerle ortaya çıkabilecek belirsizliklerin ele alınabilmesine imkan tanıyan, bulanık çıkarsama sistemi tabanlı, REBA yönteminde belirtilen kuralları baz alan, Bulanık REBA yöntemi önerilmiştir. Çalışmanın uygulaması 2 farklı beyaz eşya firmasında gerçekleştirilmiştir. 100 adet duruş pozisyonun ölçümleri yapılmış, buna göre REBA yöntemi ve Bulanık REBA yöntemine göre risk değerlendirmeleri karşılaştırılmıştır. Bulanık REBA uygulamasında hedeflendiği gibi, REBA yöntemine kıyasla daha hassas sonuçlar gözlemlenebilmiştir. Anahtar Kelimeler: Bulanık mantık, REBA, ergonomi, risk analizi

4 ÇrB102 Oturum - Optimizasyon I Çarşamba 11:00-12:30, IE102 Küme: Optimizasyon Oturum Başkanı: Pınar Mızrak Özfırat (Celal Bayar Üniversitesi) 1. Ege Denizi için Deniz Arama Kurtarma Birimlerinin Yerleşim Modeli Nasuh Razı, Deniz Harp Okulu, Mümtaz Karataş Arama Kurtarma (AK) faaliyetlerinin başarısı temel olarak kaynakların doğru şekilde planlanmasına ve meydana gelen kaza/olaylara kısa sürede müdahale edilmesine bağlıdır. Denizde icra edilen AK faaliyetleri, sudaki kazazedelerin kısa hayatta kalma süreleri göz önüne alındığında daha da kritik hale gelmektedir. Bu nedenle, yeterli seviyede AK biriminin kaza/olaylara süratli müdahalesine imkan sağlayacak şekilde konumlandırılması büyük önem taşımaktadır. Bu çalışmada, farklı imkan kabiliyete (denizde kalma süresi, dayanıklılık, boyut, vb.) sahip sınırlı sayıdaki deniz AK biriminin aday limanların kapasite kısıtı altında kaza/olaylara müdahale süresini minimize etmeyi hedefleyen tamsayılı doğrusal olmayan bir optimizasyon modeli geliştirilmiştir. Uygulama alanı olarak çevre denizlerimizden en yoğun deniz trafiğine ve kaza oranına sahip Ege Denizi seçilmiş ve 2014 yılına ait kaza/olay verileri kullanılmıştır. Problem GAMS yazılımı kullanılarak çözülmüştür. Çözüm sonuçlarına göre yapılabilecek iyileştirmeler önerilmiş, duyarlılık analizi ile AK faaliyet başarısındaki değişim incelenmiştir. Anahtar Kelimeler: Arama ve kurtarma, gams, tamsayılı doğrusal olmayan programlama 2. Hava Sahası Sektör Tasarımı için Bir Algoritma Şaban Temizkan, Kara Harp Okulu, Aydın Sipahioğlu Hava sahası sektör optimizasyonu sivil hava trafik yönetiminde yıllardır çalışılan özel bir problem türüdür. Amacı hava sahası sektörlerinin sınırlarını değiştirerek, sektörler arasındaki iş yükü farkını en küçüklemektir. Genelde bilinen üç tane çözüm yöntemi Genetik Algoritmalı Voronoi Diyagramları, Uçuş Rotaları Kümeleme ve Karma Tamsayılı Programlamadır. Askeri birimlerce icra edilen hava savunma ve komuta kontrol faaliyetleri ise hava sahasında yapılan işler itibariyle sivil hava trafik yönetiminden farklıdır. Genel olarak havadan gelebilecek tehditlere karşı ülkeyi savunmaya yönelik faaliyetleri içermektedir. Bu faaliyetler sisteminin unsuru olan kontrol ihbar merkezleri (KİM) tarafından hava sahası kontrol sektörlerinde yürütülmektedir. Bu çalışmada bugüne kadar sektör tasarımı için kullanılan çözüm yöntemlerinden farklı olarak K-Ortalama Algoritmasından uyarlanmış bir kümeleme algoritması önerilmiştir. Bu algoritma ile KİM ler için hava sahası kontrol sektörleri tasarlanırken, sektörler arası iş yükü farkı en küçüklenmekte ve karar vericilerin hava savunma ve komuta kontrol kabiliyetini arttırmaya yönelik bölgelere özel sektör talepleri de karşılanmaktadır. Algoritmanın temelini hava sahasının coğrafi koordinat sistemine göre dörtgenlere bölünmüş olması oluşturmaktadır. Türkiye için örnek olarak türetilmiş bir senaryodan hava sahasındaki her bir dörtgenin iş yükü elde edilmiş ve Türkiye hava sahası eşit iş yükü içeren 5 sektöre bölünmüştür. Anahtar Kelimeler: Hava sahası, sektörizasyon, k-ortalama 3. Çok Koalisyonlu Tam Kamyon Yükü Gönderici İşbirliği Soheyl Zehtabiyan, TOBB Üniversitesi, Gültekin Kuyzu Gönderici işbirliği, son yıllarda ortaya çıkmış yeni bir işbirliği türüdür ve tedarik zinciri yönetiminde kurumlar arası yatay işbirliği sınıfına girmektedir. Sert rekabet koşulları, kaynak yetersizliği, iklim değişimi, güvenlik sorunları ve yeni kanuni düzenlemeler firmalar üzerindeki baskıyı artırmış ve geleneksel düşünce kalıplarını zorlayan yeni çözümler aramaya itmiştir. İşbirliği; daha geniş ve bütün sistemi kapsayan bir bakış açısı getirmesi nedeniyle yeni fırsatlar sunan bir strateji olarak görülmektedir. Gönderici işbirliğinde taşıyıcı firmalardan taşımacılık hizmeti alan bir grup gönderici firma bir araya gelir; ve taşıyıcı firmalarla grup olarak pazarlık yaparlar. Göndericiler işbirliği yapmak istediklerinde; hangi göndericilerin işbirliğine dahil edileceği,

5 hangi göndericilerin rotalarının arka arkaya ekleneceği, ve oluşturulan rota birleştirme çözümünden doğan toplam maliyetin göndericilere ve hatta her bir rotaya dağıtılması konularında en iyi kararları vermek durumundadırlar. Literatürdeki çalışmalar işbirliği yapan göndericilerin tek bir koalisyon kurduğunu varsaymış ve bu tek koalisyonunun kurulması, devamı ve genişletilmesi konularını ele almışlardır. Verilen bir koalisyon ve bu koalisyon için hesaplanan en küçük maliyetli çözüm için adil bir maliyet paylaşımı olup olmadığını konu almışlardır. Buna ek olarak, verilen bir koalisyon, çözüm ve maliyet paylaşma mekanizması için koalisyona katılmak isteyen yeni bir göndericinin koalisyona alınıp alınmaması kararını konu alan çalışmalar da mevcuttur. Büyük ölçekli gönderici işbirliği ağlarında sadece tek bir koalisyona izin verilmesi koordinasyonu zorlaştırmakta ve kabul edilebilir maliyet dağıtımına sahip geniş çaplı bir çözüm bulunmasını zorlaştırmaktadır. Bu çalışmada birden fazla ayrışık koalisyon içerebilen tam kamyon yükü gönderici işbirliği ağları ele alınmıştır. Her biri adil maliyet dağıtımına sahip, ayrık koalisyonlardan oluşan en düşük toplam maliyetli koalisyon yapısının bulunması amaçlanmıştır. Gönderici ve rota sayıları arttıkça ve operasyonel kısıtlar eklendikçe bu kararları en iyi biçimde vermek gittikçe zorlaşmaktadır. Gerçek hayat durumlarında problem boyutlarının çok büyük olması beklendiği için özellikle büyük ölçekli problem örneklerinin çözümüne yönelik sezgisel algoritmalar geliştirilmiştir. Bu çalışma TÜBİTAK tarafından 112M227 numaralı proje ile desteklenmiştir. Anahtar Kelimeler: Tedarik zincirinde işbirliği, sezgisel çözüm yöntemi, maliyet dağıtımı 4. Kuadratik Atama Problemi için Doğrusal Olmayan ve Doğrusal Modellerin Karşılaştırılması Pınar Mızrak Özfırat, Celal Bayar Üniversitesi Tesis yerleşim problemi literatürde iyi bilinen, amacı toplam taşımaların azaltılması olan bir problemdir. Bu problem için uygulanan çözüm yöntemlerinden biri de doğrusal olmayan programlama ile modellemektir. Bu çalışmada da tesis yerleşim problemi ele alınmış ve problem kuadratik atama problemi olarak modellenmiştir. Problem için öncelikle doğrusal olmayan model oluşturulmuştur. Sonrasında farklı yöntemler kullanarak, doğrusal olmayan model alternatif doğrusal modellere dönüştürülmüştür. Tüm alternatif modeller (doğrusal ve doğrusal olmayan) farklı büyüklükteki problemler için çözülmüştür. Sonuçlar problemin büyüklüğü, kısıt sayısı, değişken sayısı ve çözüm zamanı açısından karşılaştırılmıştır. Ayrıca tüm modellerin optimum çözüm elde edebildiği maksimum problem boyutu belirlenmiştir. Böylece problem boyutuna göre kullanılması gereken yöntemler hakkında öneriler oluşturulmuştur. Anahtar Kelimeler: Doğrusal programlama, doğrusal olmayan programlama, kuadratik atama problemi, tesis yerleşimi ÇrB03 Davetli Oturum- Davranışsal YA Çarşamba 11:00-12:30, IE03 Küme: Çok Kriterli Karar Verme Oturum Başkanı: Murat Kaya (Sabancı Üniversitesi) 1. Kuyruklarda Rassal Bekleme Sürelerinin Kuyruğa Katılım ve Terk Etme Kararlarına Etkisi Evrim Güneş, Koç Üniversitesi,Büşra Gençer, Zeynep Akşin, Özge Pala Koç Hizmet veren sistemlerde müşteriler sıklıkla kuyruklara katılıp katılmama ve katıldıktan sonra terk edip etmeme kararları verirler. Bu çalışmada laboratuar deneyleri yöntemi kullanarak böyle hizmet sistemlerindeki müşteri davranışlarını incelemekteyiz. Deneylerde müşteriler hem uzunluk (kısa/uzun) hem de hizmet süresi özellikleri (sabit/rassal hızlı başlayan/rassal yavaş başlayan) bakımından değişiklik gösteren birkaç kuyruk için karar vermektedir. Deneysel veriler kullanılarak kuyruk uzunluğu ve rassal hizmet sürelerinin terk etme ve katılma kararlarına etkisi analiz edilmektedir.

6 Anahtar Kelimeler: Hizmet sistemleri, kuyruklarda davranış, laboratuar deneyleri, kuyruğa katılım, kuyruğu terk etme 2. Değişik Talep Seviyelerinde Sipariş Kararları Üzerine Deneysel Bir Çalışma Ayşe Kocabıyıkoğlu, Bilkent Üniversitesi, C. Itır Göğüş, M. Sinan Gönül Üretim yönetimi modelleri üzerine yapılan deneysel çalışmalar normatif teoriden sistematik sapmalar göstermektedir. Bu alandaki çalışmaların büyük çoğunluğu gazeteci çocuk problemi üzerine odaklanmıştır. Bu çalışmada gazeteci çocuk modelindeki sipariş kararlarının çeşitli talep seviyelerinde nasıl değiştiği deneysel bir çalışma ile gözlemlenmektedir. Karar vericilerin normatif değerlerden sapmakla beraber, teoriye uygun olarak talep arttıkça sipariş değerlerini de arttırdıkları tespit edilmiştir. Bununla birlikte, farklı maliyet seviyelerinde, normatif değerlerden sapmalarda asimetrik bir eğilim vardır. Çalışmada bu eğilime sebep olabilecek davranışsal açıklamalar değerlendirilmektedir. Anahtar Kelimeler: Davranışsal operasyon yönetimi 3. Tedarik Zinciri İlişkilerinde Davranışsal Faktörler: Deneyler ve Yeni Modeller Murat Kaya, Sabancı Üniversitesi Tedarik zincirlerini oluşturan firmalar arasındaki stratejik ilişkiler ve bu ilişkilerin operasyonel kararlara olan yansımaları üzerine akademik literatürde çok sayıda kuramsal model geliştirilmiştir. Oyun teorisi bazlı bu modeller, rasyonel bireylerin stratejik etkileşim içerisinde nasıl karar verdiklerine ilişkin pek de gerçekçi olmayan varsayımlara dayanmaktadır. Biraz da bu sebeple, tedarik zinciri sözleşmeleri literatürünün iş pratiği ile bağlantısı zayıf kalmıştır. Literatürdeki bu eksikliğe yönelik olarak bu çalışmada, gazeteci çocuk problemine maruz kalan bir perakendeci ve ona mal sağlayan bir üreticiden oluşan basit bir tedarik zincirinde karar verme deneyleri gerçekleştirdik. İki firmayı temsil eden insan denekler, farklı sözleşme tipi senaryoları altında 40 tur boyunca bilgisayar ortamında etkileşime girerek sözleşme parametresi ve sipariş miktarı kararları verdiler. Deney verisinde kuramsal modellerin beklentilerinden sistematik sapmalar gözlemledik. Örneğin, kuramsal beklentinin aksine: (1) Toplam zincir karı iki firma arasında daha adil biçimde paylaşıldı; (2) Basit toptan satış fiyatı üzerinden sözleşme diğer iki sözleşme kadar verimlilik sağlayabildi; (3) Karar değişkenini belli bir süre değiştirmemeye kendini adayabilen taraf bundan stratejik fayda sağlayarak toplam kardaki payını arttırabildi. Gözlenen bunun gibi sapmaları irdeleyerek riskten kaçınma ve hakkaniyet tutumu gibi davranışsal faktörlerin denek kararlarına etkilerini açıklayacak modeller geliştirdik. Sipariş miktarı kararlarında talep kovalama ve envanter hatasını minimize etme gibi karar sezgisellerinin varlığını gösterdik, ve literatürde bulunmayan yeni sezgiseller tanımladık. Son olarak, üretici ve perakendecinin kararlarındaki zamanla öğrenme süreçlerini modelledik. Sunulan deneysel çalışmamızla, tedarik zinciri dışında insan karar vericiler arasında stratejik etkileşimin ve belirsizliğin olduğu başka iş senaryolarına da ışık tutabilecek sonuçlara ulaşmış olduk. Anahtar Kelimeler: Davranışsal operasyon yönetimi, tedarik zinciri yönetimi, tedarik zincir sözleşmeleri, gazeteci çocuk modeli, davranışsal deneyler

7 ÇrB-MM25 Davetli Oturum- Kombinatoriyel Optimizasyon Uygulamaları Çarşamba 11:00-12:30, MM25 Küme: Optimizasyon Oturum Başkanı: Tonguç Ünlütürk (Sabancı Üniversitesi) 1. Sosyal Ağlarda Etki Enbüyükleme Problemini Aç Gözlü Yaklaşım ve Ağ Güvenirliği Sınırları Kullanarak Çözmek Gökalp Eroğlu, Boğaziçi Üniversitesi, Özge Sürer, Evren Güney, İ. Kuban Altınel, Necati Aras, Bora Çekyay, Gönenç Yücel Sosyal ağlarda etki enbüyükleme problemi, ağ üzerindeki etkiyi enbüyükleyecek sayısı bilinen çekirdek kümeyi ({S}) bulmayı amaçlar. Herhangi bir {S} kümesinin yarattığı etki, küme değerli bir fonksiyondur ve etkinin bağımsız şelale yayılımı izlediği varsayımı altında {S} kümesine göre alt birimseldir. Bu nedenle etki enbüyükleme problemine çözüm üreten çok sayıda aç gözlü sezgisel önerilmiştir. Etki değerini hesaplamak için yinelemeli olarak bir çift düğümü bağlayan bir yol olması ({s}-{t} bağlılık) olasılığının belirlenmesi gerekir ki {S} kümesi bilinse bile bunu yapmak bilgisayısal olarak zordur ve aç gözlü sezgisellerin etkinliği çok azalır. Bu olumsuzluğu önlemede {s}-{t} bağlılık olasılığının alt ve üst sınırlarından yararlanılabilir. Alt sınır, aynı ayrıtı paylaşmayan yollar kullanılarak hesaplanırken; üst sınır için aynı ayrıtı paylaşmayan kesikler kullanılır. Çalışmamızda, aç gözlü sezgiselde asıl etki fonksiyonunun yerine, {s}-{t} bağlılık alt ve üst sınırları yardımıyla bulunan etki sınırlarını kullanmanın sonuçları hız artımı ve sonuç kalitesi bakımından incelenmektedir. Hazırlanan programlar rassal üretilmiş deney verisi üzerinde koşturularak belirlenen etki sınırları ve en etkili kümeler karşılaştırılmaktadır. Anahtar Kelimeler: Aç gözlü algoritma, alt birimsel fonksiyon, etki enbüyükleme, sosyal ağlar 2. Dinamik Konteyner Yer Değiştirme Problemi için Tabu Arama Sezgiseli Yaklaşımları Osman Karpuzoğlu, Galatasaray Üniversitesi, Hakan Akyüz, Temel Öncan Konteyner yer değiştirme problemi (KYP) liman sahasında istiflenmiş ve istiften alınış sırası bilinen J adet konteyner içeren bir konteyner sırasının tamamen boşaltılması için yapılacak toplam yer değiştirme sayısının enküçüklenmesi ile ilgilenir. KYP sıfır-bir programlama gösterimi ile temsil edilebilir ve NP-zor olduğu bilinmektedir. Gerçek uygulamalarda ise konteynerler sıralara eklenebilir ve aynı şekilde sıradan alınıp gemilere veya liman sahasını terketmek üzere kamyonlara yüklenebilir. Bu çalışmada dinamik konteyner yer değiştirme problemi (DKYP) olarak adlandırılan ve konteynerlerin hem konteyner sırasına eklendiği hem de sıradan ayrılabildiği genel hali ele alınmıştır. KYP yi genelleyen DKYP nin çözümü daha zordur. Problemin sezgisel olarak çözümü için tabu arama sezgisel yaklaşımı geliştirilmiştir. Rassal olarak türetilen örnek problemler üzerinde bilgisayısal deneyler gerçekleştirilmiştir. DKYP için geliştirilen tabu arama sezgisel yaklaşımının yazındaki çalışmalardan daha etkin sonuçlar ürettiği gözlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Atama, konteyner yer değiştirme, tabu arama 3. Karışık Tamsayılı Programlara Paralel Çözüm Üretme Algoritmaları Utku Koç, MEF Üniversitesi, Sanjay Mehrotra Bu çalışmada Karışık Tamsayılı Programlarına olurlu çözümleri paralel şekilde bulan bir yöntem geliştirilmiştir. Bu yaklaşım paralel bir çerçeve ile Olurluluk Pompası (Feasibility Pump, FP) algoritmasını kaynaştırmaktadır. Önerilen yöntemde birçok FP alt-uygulaması paralel olarak çalıştırılmakta ve bu uygulamalar arasında haberleşme sağlanmaktadır. COR@L, MIPLIB 2003, ve MIPLIB 2010 kümelerinde 512 işlemciye kadar yapılan testler önerilen paralelizasyon yönteminin istatistiksel olarak etkin olduğunu kanıtlamıştır. Dahası, toplam işlemci süresi aynı olsa dahi, kısa ve çok paralelde çalışan algoritmaların uzun ve az paralelde çalışanlardan çok daha iyi olabileceği gösterilmiştir. Bu da paralelizasyonun değerinin sadece işlem gücünü artırmaktan değil aynı zamanda bilgi paylaşımından da kaynaklandığını göstermektedir.

8 Anahtar Kelimeler: Paralel optimizasyon, karışık tamsayılı programlama, sezgisel, feasibility pump 4. Seri Sistemler için Genelleştirilmiş Sınama Problemi Tonguç Ünlütürk, Sabancı Üniversitesi, Rebi Daldal, Danny Segev, Iftah Gamzu Sıralı sınama problemi en genel haliyle bir ikili fonksiyonun değerini, fonksiyonun değişkenlerinin değerlerini öğrenmenin maliyetli olduğu durumda, en az beklenen maliyetle bulan stratejinin bulunması problemidir. Her değişkenin alabileceği değerle ilgili olasılıklar verilmiştir. Değişkenlerin birbirinden bağımsız değerler aldığı varsayılır. Seri-Sistemler literatürde çalışılan bütün durumların bir özel durumu olarak ortaya çıkmaktadır. Bu çalışmada Sıralı-Sınama probleminin daha genel bir hali Seri-Sistemler için çalışılmıştır. Bu genel halde, birden fazla değişkenin değerini aynı anda öğrenmek mümkündür. Bunun için sabit bir maliyet ve bu grupta bulunan değişkenlerin öğrenme maliyetlerinin ödenmesi gerekir. Bu çalışmada değişken kümesinin herhangi bir alt kümesinin bu şekilde test edilebileceği varsayılmıştır. Bu durumda olurlu bir çözüm değişken setinin bölümlenmesine karşılık gelmektedir. Problemin bu durumu için bir yaklaşık algoritma sunulacak ve bu algoritma ile diğer geliştirilen sezgisel algoritmaların sayısal karşılaştırması yapılacaktır. Anahtar Kelimeler: Seri sistemler, sıralı sınama, sabit maliyetle sınama, grup olarak sınama ÇrB105 Oturum- Üretim Yönetimi I Çarşamba 11:00-12:30, IE105 Küme: Üretim Yönetimi Oturum Başkanı: Eren Özceylan (Gaziantep Üniversitesi) 1. Tedarikçi Güvenilirliğini Etkileyen Parametrelerin Önem Derecesinin Sektörlere Göre Değişimi Behı ce Meltem Kayhan, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Selçuk Çebı Bir tedarikçi kendisinden istenilen ürünleri istenilen zaman, kalite ve miktarda temin edebildiği ve çalıştığı işletmeyi doğru bilgilendirdiği sürece güvenilirdir ve tedarikçi güvenilirliği tedarikçi seçiminde kritik bir öneme sahiptir. Çalışma kapsamında tedarikçi seçim problemleri ile ilgili geniş bir yayın taraması yapılmış ve yapılan yayın taraması sonucunda literatürde tedarikçi güvenilirliği ile ilgili çok fazla çalışmanın bulunmadığı, yapılan çalışmaların çoğunda da tedarikçi güvenilirliğini etkileyen parametrelerin göz ardı edildiği görülmüştür. Oysa tedarikçi güvenilirliğini etkileyen birden çok parametre vardır. Bu çalışmada literatürden farklı olarak tedarikçi güvenilirliğini etkileyen parametrelerin belirlenmesi ve bu parametrelerin önem derecelerini sektörel bazda hesaplayarak sektörler arası tedarikçi güvenilirliğini etkileyen parametrelerin önem derecesindeki değişimin ortaya koyulması amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda bir anket hazırlanıp, farklı sektörlerde çalışan ve firmaların tedarikçi seçim kararını veren uzmanlarla görüşülmüştür. Yapılan yayın taraması ve anketler sonucunda tedarikçi güvenilirliğini etkileyen parametreler; zamanlama, miktar, kalite, esneklik, deneyim, sürdürülebilirlik ve fiyat olarak belirlenmiş ve önem derecelerinin sektörlere göre değişkenlik gösterdiği tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Tedarikçi, performans ölçütleri, tedarikçi güvenilirliği 2. Üretim Planlama Problemleri için Karmaşık Tamsayı Programlama Tabanlı Sezgisel Yaklaşımlar Hacer Güner Gören, Pamukkale Üniversitesi, Semra Tunalı Yoğun rekabet ortamında kıt kaynakların etkin kullanımı ve operasyonların çizelgelenmesi işletmelerin başarısında önemli rol oynamaktadır. Müşteri isteklerini zamanında ve mümkün olan en düşük maliyetle karşılamak oldukça karmaşık ve zor bir süreçtir. Bu süreci başarıyla yönetmek ve sürdürmek işletmeler için oldukça önemli ve ancak etkin bir planlama ile mümkün olabilmektedir. Bu çalışmada, sanayide ortaya çıkan

9 en önemli üretim planlama problemlerinden biri olan Kapasite Kısıtlı Parti Büyüklüğü problemi için birden çok farklı karmaşık tamsayı programlama tabanlı sezgisel yaklaşım önerilmiştir. Önerilen yaklaşımların performansları, bir optimizasyon yazılımı ve önceki çalışmalarımızda önerdiğimiz diğer sezgisel yaklaşımlar ile karşılaştırılmıştır. Yaptığımız deney çalışmaları önerilen sezgisel yaklaşımların problemin çözümünde etkin olduğunu göstermiştir. Anahtar Kelimeler: Üretim planlama, kapasite kısıtlı parti büyüklüğü problemi, karmaşık tamsayı programlama, tabanlı sezgisel yaklaşımlar 3. Kapalı Döngü Tedarik Zincirinin Genetik Algoritma ile Modellenmesi Seval Ene, Uludağ Üniversitesi, Nursel Öztürk Son yıllarda, tedarik zinciri yönetimi ile çevresel faktörlerin kesişimi geleneksel tedarik zincirine yeni yaklaşımlar kazandırmıştır. Kapalı döngü tedarik zinciri, ileri yönde malzeme akışı, geri yönde ise bilgi akışından oluşan geleneksel tedarik zincirine, çeşitli sebeplerle geri dönen ürünlerin tersine akışının entegre edilmesi ile oluşmaktadır. Tersine akış, tedarik zincirine dönen ürünlerin geri dönüşümü, tekrar kullanımı veya bertarafı için gerekli faaliyetler serisidir. İleri ve tersine akışın eş zamanlı olarak yürütüldüğü kapalı döngü tedarik zincirinde, uygun lojistik alt yapının sağlanması için ağ tasarımı stratejik bir karardır. Ağ tasarım problemi, atama ve dağıtım problemlerini içermektedir. Bu çalışmada, kapalı döngü tedarik zinciri ağının modellenmesi probleminin çözümü için bir genetik algoritma geliştirilmiştir. Önerilen algoritma, açılacak tesis yerlerine ve adedine karar vererek, tesisler arasında yapılan atamaları ve ürün akış miktarlarını planlamaktadır. Algoritma, rassal olarak oluşturulmuş farklı boyutlu problem setleri ile test edilmiştir. Elde edilen sonuçlar, önerilen genetik algoritmanın başarılı sonuçlar verdiğini ve farklı ürünlerin kapalı döngü tedarik zincirlerine uyarlanarak uygulanabilir olduğunu göstermektedir. Anahtar Kelimeler: Ağ tasarımı, genetik algoritma, kapalı döngü tedarik zinciri 4. İleri Tedarik Zinciri Ağı Tasarımı için Test Problem ve Genetik Algoritmaya Dayalı Çözüm Yöntemi Geliştirilmesi Eren Özceylan, Gaziantep Üniversitesi, Çağrı Koç, Sadettin Erhan Kesen Bir tedarik zincirinde tedarikçiler, imalatçılar, dağıtıcılar, toptancılar, perakendeciler gibi çeşitli iş aktörlerinin yerlerinin tespiti ve birbirleri arasındaki fiziksel akış miktarının optimal olarak belirlenmesi literatürde tedarik zinciri ağ tasarımı problemi olarak ele alınmaktadır. Ulaştırma problemlerinin gelişmiş hali olan tedarik zinciri ağ tasarımı problemleri NP-zor sınıfına girmektedir. Bundan dolayı, kabul edilebilir zamanlarda çözüm bulabilmek için çok sayıda sezgisel yöntem bu problem için geliştirilmiştir. Ancak literatürde, geliştirilen sezgisel yöntemlerin adil bir şekilde kıyaslanabilmesi için uygun test problemler mevcut değildir. Bu çalışmada iki, üç ve dört aşamalı ileri tedarik zinciri ağ tasarımı için farklı boyutlarda 450 adet test problem geliştirilmiştir. Geliştirilen test problemler, genetik algoritmaya dayalı çözüm yöntemi ile denenmiş ve sonuçlar GAMS paket programından elde edilen sonuçlar ile karşılaştırılmıştır. Sonuç olarak 3 saatlik çözüm süresi altında dahi herhangi bir sonuç vermeyen problemler için geliştirilen çözüm yöntemi 6 dakikanın altında optimal veya uygun bir sonuç vermiştir. Anahtar Kelimeler: Genetik algoritma, ileri tedarik zinciri, tedarik zinciri ağ tasarımı, test problemleri

10 ÇrB106 Davetli Oturum- Proje Yönetimi I Çarşamba 11:00-12:30, IE106 Küme: Çizelgeleme ve Proje Yönetimi Oturum Başkanı: Gündüz Ulusoy (Sabancı Üniversitesi) 1. Çevik Yazılım Geliştirme Metodolojileri Dahilinde Proje Yönetimi Pratiği Oğuz Yılmaz, Labris Networks Çevik yazılım metodolojileri son 5 yıl içinde çok yaygın bir şekilde kullanılmaya başlanmıştır. Bu metodolojilerde iş kümesi içerisinde alt kümeler her bir koşu içerisinde ele alınırken bunlarla ilgili proje yönetimi ve çizelgeleme 2 safhada gerçekleşir. Mikro safhada her bir koşu yönetilirken, makro safhada bütün iş kümesinin yönetimi olağan proje yönetim zaman çizelgelemesi dahilinde yapılır. Böylece belirsizliğin kısa koşuların sağladığı gerçek ilerleme bilgisi ile azaltıldığı çevik metodoloji, üçüncü partilere teslimatın ve işler arası bağımlılıkların yönetildiği Gantt çizelgeleme ile beraber kullanılarak proje hedeflerinin yakalanmasında daha güçlü olabilir. Kısa vadeli koşularda izlenen gerçek ilerleme durumu sonraki koşularda işler için daha katı zaman pencereleri istenmesi ile işlerin ihtiyacı olan zamandan daha fazlasını almasını da engeller (Parkinson yasası). Diğer yandan çevik metodolojilerin takım ve üyelerine verdiği sorumluluk ve hakimiyet de yüksek bir motivasyon oluşturarak projenin hedeflerine ulaşmasına katkı sağlar. Bu çalışma ile çevik metodolojilerin konvansiyonel proje yönetim pratikleri ile harmanlanarak kullanıldığı Labris Networks geliştirme ortamındaki pratik anlatılacaktır. Anahtar Kelimeler: Çevik geliştirme (Agile development), scrum 2. Çoklu Proje Ortamında Bir Proje Yönetim İş Modeli ve Proje Yöneticisinin Becerileri Behice Gül Torun Öztürk, Turkcell Teknoloji Rekabet ve gelişen teknoloji ile birlikte, değişen ve artan piyasa ihtiyaçlarına cevaben, uluslararası arenada faaliyet gösteren kurumsal firmaların Bilgi Teknolojileri ne dayanan operasyonel çözüm modelleri büyük oranda, sağlam, standart ve gerektiğinde bir o kadar da esnek proje yönetim modellerine dayanmaktadır. Bununla birlikte bahsi geçen çözümler, eşzamanlı yürütülen yüzler mertebesine ulaşan proje portföyleri ile sağlanabilmektedir. Çoklu proje ortamı söz konusu olunca, Proje Yönetim Ofisi, Proje Yöneticileri, Proje Ekipleri, kurumun fonksiyonel organizasyon yapısı, uygulanan proje süreçleri ve otomasyon ortamları ve de bunları takip eden raporlama ve ölçüm sistemleri bu alandaki önemli aktörler ve araçlardır. Bu aktörlerin bireysel ve takım halindeki yetenekleri, araçların etkinlikleri ve kolay kullanım özellikleri projelerin başarısına ve dolayısı ile kurumun çıktısına direkt katkıda bulunmaktadır. Sunumda, eş zamanlı yürütülen proje ile çoklu proje yönetim ortamına uyan Turkcell Teknoloji - Bilgi Teknolojileri Bölümü çatısı altındaki Gelir Yönetimi Proje Portföyü ele alınarak, uygulanan proje yönetim sürecinin iş modeli ve portföyün başarısı için burada görev alan bir Proje Yöneticisinden (PY) beklenen standart yeteneklerin yanında, planlama, bilgilendirme, eskalasyon, motivasyon, liderlik, iletişim konularındaki kişisel becerilerinin önemi irdelenecektir. Bu kavramların kuruma özel neyi ifade ettiği ve proje sonuçlarına nasıl katkıda bulunduğu ele alınacaktır. Anahtar Kelimeler: Proje yönetim ofisi, proje yöneticileri, proje ekipleri, proje süreçleri ve otomasyon ortamları, raporlama ve ölçüm sistemleri, iletişim, liderlik, planlama, bilgilendirme, eskalasyon, motivasyon 3.ArGe projelerinde Test Süreçleri için Takım Esaslı Melez Proje Kontrol Sistemi Serdar Baysan, İstanbul Teknik Üniversitesi, M. Bülent Durmuşoğlu, Ayşegül Saraç Yüksek değişkenlik, kısıtlı kaynaklar ve süreçler arasındaki tekrarlı ilişkiler sebebiyle ArGe projeleri, proje yönetiminin özel bir alanı olarak değerlendirilebilir. ArGe projelerinde ana performans ölçütü pazarda fırsatın fark edilmesinden imalata kadar olan süreyi kapsayan yeni ürün geliştirme temin süresidir. Temin süresi, aşırı yüklenme ve değişkenliğin bozucu etkisi kontrol altına alınarak, israfların ortadan kaldırılması ve akışın

11 sağlanmasıyla kısaltılabilir. Bu çalışmada ürün geliştirmeye yönelik ArGe projeleri için takım esaslı melez proje kontrol sistemi sunulacaktır. Sistemin geliştirme, uyarlama ve uygulama aşamalarında yalın ürün geliştirme ilke ve araçlarından faydalanılmıştır. Analiz aşamasında Değer Akışı Haritalandırma ve Tasarım Yapı Matrisi araçları kullanılarak faaliyetler değer içeriğine göre ayrıştırılır, özellikle yeniden işleme ve bekleme israfları görselleştirilir. Tasarım yapı matrisinin kümelenmesiyle süreç kümeleri oluşturulur ve işgören ihtiyacına göre takımlar belirlenir. Takımların çok fonksiyonlu yapıya dönüştürülmesi için yetkinlik matrislerinden de faydalanılır. Melez kontrol sistemi, takım içi süreçler için itme, takımlar arası süreçler için çekme esasına göre uygulanır. Takım içi süreçlerde uygun önceliklendirme kuralını uygulayarak ve geri dönüşleri ortadan kaldıracak gelişme ortamını kurarak temin süreleri kısaltılır. Takımlar arası çekme yapısında, süreç içi proje sayıları sınırlandırılarak, aşırı yüklenmenin önüne geçilir ve değişkenlik kontrol altına alınarak öngörülebilirlik artar. Yeni ürün geliştirme projeleri düşünüldüğünde test süreçleri projenin son safhalarında, zamanlama olarak müşteriye görece daha yakın konumda gerçekleştirilir. Bu sebeple, test süreçlerinde yapılacak bir iyileştirme, müşteriye daha hızlı yansıtılabilir. Fakat test süreçlerinin yönetimi, öncelik ilişkilerinin çeşitliliği, bilgi ve malzeme akış rotalarının çeşitliliği, test donanımı, işgören ve test objesi kısıtları sebebiyle karmaşık bir problem alanıdır. Önerilen kontrol sistemi test süreçlerine odaklanarak örneklenecektir. Bu çalışmada, beyaz eşya alanında faaliyet gösteren bir ArGe merkezinde tüm yeni ürün geliştirme akışı incelenmiş, değer akış haritalandırma yöntemiyle görselleştirilmiştir. Potansiyel iyileştirme alanları içinde, algılama ve doğrulama testleri seçilmiş ve önerilen yöntem bu alanda uygulanmıştır. Araştırmacılar için yeni araştırma fırsatları ve uygulamacılar için detaylı bir yol haritası sunulmaktadır. Anahtar Kelimeler: Marka, pazarlama, pazarlama aklı, kalite, verimlilik, ne olacak bu memleketin hali 4. İnci Akü ArGe Merkezi Proje Yönetim Süreçleri Sibel Eserdağ, İnci Akü A.Ş., Sinan Yılmaz İnci Akü ArGe merkezimizin proje yönetim süreci misyon, vizyon ve stratejilerimize uygun olarak potansiyel proje fikirleri oluşturulması, bu fikirlerin içerisinden potansiyel proje fikirlerine odaklanma, kaynakların düzenlenmesi, ArGe çalışmalarının yapılması ve çıkan sonuçların bilgi yönetim sistemi ile dokümantasyonu, fikri haklarla kurumsallaşması olarak tanımlanmaktadır. Pazar araştırmaları, yeni ürünle ilgili pazar payları, pazar trendleri, devam eden projelerde karşılaşılan sorunlar, müşteri talepleri proje fikirlerini oluşturmaktadır. Bu projeler ürün kalitesine yönelik olduğunda ağırlıklı olarak fonksiyonel performans, bozulma oranları, ilk maliyet, işletme maliyeti gibi konularda olabilmektedir. İnci Akü bünyesindeki proje komitesi proje değerlendirme kriterlerine göre öncelikli projeleri tanımlar. Kaynak ve bütçe yönetimi kapsamında gerekli çalışmaları başlatır. İnci Akü bünyesinde gerçekleştirilen projelerin yapılandırılması, önceliklendirilmesi, yürütülmesi, ortak dilin oluşturulması ve ilgili dokümantasyonun elektronik ortamda takip edilebilmesi için 2013 yılından beri MS- Project Server ve MS-Share-Point platformları aktif olarak kullanılmaya başlanılmıştır. Proje yönetiminde her proje tipi için belirlenen akış diyagramları sürecin hedef odaklı ilerlemesini olanak sağlamaktadır. Proje yönetim sisteminde proje adımlarını oluşturan iş kırınım yapısı (WBS) kontrol listelerindeki aktivitelerden oluşmaktadır. Proje fazları ve proje fazlarındaki aktivitelerin girişleri ile süreç sürekliliği sağlanır. İnci Akü içinde kurumsal stratejiler dahilinde kişisel gelişim ve uzmanlaşma teşvik edilmektedir. Proje lideri olarak atanan personelimizin ihtiyaç duyduğu eğitim programlarında, vizyon oluşturacak, kurumsal bakış açımıza uygun ve ArGe projelerini yönetecek seviyeye getirecek programlar öncelikli olmaktadır. Ayrıca inci akademi / e-learning programı ile online eğitimlerin uygulamasına da geçilmiştir. Projeler kapsamında yapılan çalışmaları, eğitimleri ve proje raporlarını da içeren kurumsal hafıza kapsamında İnci Ansiklopedi sistemi de oluşturulmuştur Ulusal Bilim Teknoloji ve Yenilik Stratejisinde belirtildiği gibi ürettiği bilgi ve geliştirdiği teknolojileri, ülke ve insanlığın yararına yenilikçi ürün, süreç ve hizmetlere dönüştürebilen Türkiye için İnci Akü ArGe Merkezi de, bilgi üreten ve ürettiği bilgiyi ticarileştirmeyi başaran ArGe bilinci ile projelerini istikrarla gerçekleştirmeye devam edecektir. Anahtar Kelimeler: Proje yönetimi, strateji geliştirme, ArGe

12 ÇrB301 Davetli Oturum- Yer Seçimi ve Lojistik I Çarşamba 11:00-12:30, IE301 Küme: Yer Seçimi ve Lojistik Oturum Başkanı: Bahar Kara (Bilkent Üniversitesi) 1. Takım Orienteering Problemi için Yeni Bir Karar Modeli İmdat Kara, Başkent Üniversitesi, Papatya S. Bıçakçı, Tusan Derya, Barış Keçeci Dağıtım planlaması ve lojistik yönetiminin en önemli teknik problemleri rotalama ağırlıklıdır. Gezgin Satıcı Problemi (GSP) ve uzantıları rotalama problemlerinin temelini oluşturmaktadır. Orienteering Problemi (OP), son yıllarda araştırmacıların ilgi gösterdiği GSP nin yeni uzantılarından biri olup, dağlık veya ormanlık alan içinde oynanan bir doğa ve düşünce sporundan hareketle tanımlanmıştır. OP; bir başlangıç ve bitiş noktası arasında, belirli bir maliyet (zaman veya mesafe) kısıtı altında her biri pozitif bir puan değerine sahip mümkün olduğunca çok noktayı sadece birer kez ziyaret etmek suretiyle, toplam puanı enbüyükleyen yol veya rotanın bulunması problemidir. OP nde oyuncu veya hareketli sayısı birden fazla ise bu durum Takım Orienteering Problemi (TOP) Team Orienteering Problem olarak ele alınmaktadır. Diğer rotalama problemlerinde de olduğu gibi, OP veya TOP üzerine yapılan araştırmalar, sezgiseller üzerinde yoğunlaşmaktadır. Erişebildiğimiz kadarıyla ilgili kaynaklarda, OP için çok az sayıda karar modeli, TOP için ise, polinom büyüklükte sadece üç indisli bir karar modeli vardır. Bu bildiride, TOP için iki indisli, karar değişkenleri ve kısıtlarının sayısı O(n2) olan yeni bir tamsayılı doğrusal karar modeli sunulmaktadır. Önerilen model, hareketli sayısı tek olduğunda, OP için de yeni bir yapı özelliği göstermektedir. Yeni model ve önceki modellerle, açık erişimli karşılaştırma problemleri CPLEX 12.5 kullanılarak çözülüp, CPU süreleri ve doğrusal programlama gevşetme değerleri analiz edilmiştir. Önerilen modelin, hem TOP problemlerinde hem de OP problemlerinde, her iki performans ölçütüne göre de çok üstün olduğu gözlenmiştir. Modelin performansını daha da yakinen görmek amacıyla, büyük boyutlu problemlerin çözümleri alınarak, sonuçlar yorumlanıp, yapılacak çalışmalara ilişkin öneriler geliştirilmiştir. Anahtar Kelimeler: Gezgin satıcı problemi, orienteering problemi, rotalama 2. İki Aşamalı Eş Zamanlı Topla Dağıt Araç Rotalama Problemi için Bir Sezgisel Yaklaşım Fulya Altıparmak, Gazi Üniversitesi, Önder Belgin, İsmail Karaoğlan Firmalar günümüz rekabetçi ortamında varlıklarını sürdürebilmek için lojistik sistemlerini de içeren birçok alanda stratejik ve taktik düzeyde kararlar vermek zorundadırlar. Lojistik yönetiminin önemli alanlarından birisi de araç rotalama problemidir. Araç rotalama problemi (ARP), müşterilere hizmet veren araç filosu için optimal rotaların belirlenmesi problemidir. Taşıma endüstrisinde, son yıllarda çevre kirliliği ve trafik yükü üzerindeki olumsuz etkilerden dolayı direkt dağıtım ve çok aşamalı dağıtım gibi stratejiler uygulanmaya başlanmış, özellikle de iki aşamalı dağıtım sistemleri üzerine yapılan çalışmalar artış göstermiştir. Şehir lojistiği kavramı da iki aşamalı dağıtım sistemlerinin önemli bir uygulama alanı olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu sistem genel olarak her iki aşamadaki farklı kapasiteli araçların koordinasyonu ve müşterilere ulaştırılacak yüklerin birleştirilmesini içermektedir. Eşzamanlı topla-dağıt sistemi ise, aynı anda aynı araç ile ürünlerin depodan müşterilere dağıtılması ve müşterilerden toplanan ürünlerin depoya geri götürülmesi faaliyetlerinin gerçekleştirildiği sistemlerdir. Bu çalışmada iki aşamalı ARP nin yeni bir çeşidi olarak iki aşamalı eşzamanlı topla-dağıt ARP (2A/ETDARP) ele alınmıştır. Problemin çözümü için bir matematiksel model geliştirilmiştir. 2A/ETDARP, NP-zor problemler sınıfında olduğundan dolayı orta ve büyük boyutlu problemlerin çözümü için bir sezgisel algoritma geliştirilmiştir. Değişken Komşu Arama algoritmasına dayalı olan sezgisel algoritmanın etkinliği 50 müşteri ve 5 depoya kadar olan problem seti üzerinde test edilmiştir. Anahtar Kelimeler: İki aşamalı araç rotalama problemi, eş zamanlı topla-dağıt araç rotalama problemi, değişken komşu arama algoritması

13 3. Müşteri Öncelikli Araç Rotalama Problemi için İki Aşamalı Bir Çözüm Yaklaşımı Müjgan Sağır, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Yeliz Buruk, Ezgi Aktar Demirtaş Araç rotalama problemlerinde genellikle toplam mesafenin ya da maliyetin en küçüklenmesi istenmekle birlikte, literatürde, ziyaret edilen müşteri sayısının ve dağıtılan ürün miktarının dengelendiği bazı özel amaçlar da dikkate alınmıştır. Bu kapsamda bu çalışmada, bazı öncelikli müşterilere olabildiğince erken dağıtım yapılması düşüncesi öne çıkarılmaktadır. Araç rotalama problemlerinin NP-zor yapısı olduğu bilinmektedir. Bu sebeple uğranacak düğüm sayısı arttıkça, çözüm bulmak güçleşmektedir. Bu çalışmada, düğüm sayısını azaltabilmek için, önce, uğranması gereken düğümlerin gruplandırılması önerilmektedir. Gruplama için Ortalama Bağlantılı Kümeleme Yöntemi, yukarıda bahsedilen, düğüm önceliklerini belirleyebilmek için ise Analitik Serim Süreci yaklaşımı kullanılmaktadır. Bu sayede elde edilen düğüm ağırlıkları ile her kümenin önem derecesi belirlenmiştir. İzleyen aşamada; önce her grubun kendi içindeki rotayı daha sonrada gruplar arası rotayı belirleyecek bir yol izlenmektedir. İki ayrı rota belirleme probleminin çözümleri; bir alt grupta son uğranan düğümden izleyen grupta ilk uğranan düğüme geçiş yoluyla, tek bir rotada birleştirilmiştir. Bir grubun en yüksek öneme sahip düğümü, o grupta ilk uğranacak düğümdür. Söz edilen amaçlar çerçevesinde, bir ilaç deposunun eczanelere ilaç dağıtımına dönük gerçek bir rotalama problemi ele alınmış ve geliştirilen iki evreli çözüm yaklaşımı ile rota bulunmuştur. İşletmenin bir bölgede kullanmakta olduğu mevcut bir rota ile önerilen rota karşılaştırılmış, daha iyi bir sonucun elde edilebildiği görülmüştür. Yaklaşım; bir rotalama probleminde, toplam düğüm sayısını göreceli olarak azaltması ve bu işlemin de düğümler ağırlıklandırılarak yapılması sebepleriyle önerilmektedir. Anahtar Kelimeler: Analitik serim süreci, düğüm ağırlıkları, araç rotalama 4.Mesafe Kısıtlı Araç Rotalama Problemi: Modeller ve Yeni Problemler Bahar Kara,Bilkent Üniversitesi, Hünkar Toyoğlu, İmdat Kara Kaynaklarda mesafe kısıtlı araç rotalama problemi için çok farklı matematiksel modeller öne sürülmüştür. Bu çalışmada, önce kaynaklardaki mevcut modellerin performansları karşılaştırılarak incelenecektir. Bu kapsamda kaynaklardaki mevcut veri setlerinin yanı sıra, modellerin gerçek veri karşısındaki performansını ölçebilmek adına, yeni bir veri seti hazırlanmış, modeller bu veri seti ile de çalıştırılmış, bu yeni veri seti de genel veri havuzuna kazandırılmıştır. Çalışmanın ikinci yarısında mesafe kısıtlı araç rotalama problemi için gerçek hayat problemlerinden esinlenilerek üretilen varyasyonlar üzerinde tartışılacaktır. Anahtar Kelimeler: Araç rotalama problemi, matematiksel modeller ÇrB04 Davetli Oturum- Enerji Yönetiminde YAEM I Çarşamba 11:00-12:30, IE04 Küme: Enerji Yönetiminde YAEM Oturum Başkanı: Erman Terciyanlı (T4E Enerji ve Otomasyon Sistemleri) 1. Rüzgar Çiftlikleri için Stokastik ve Kararlı Yöneylem Uygulamaları, Yatırım, Planlama, İşletme ve Tahmin Bahri Uzunoğlu,Uppsala Üniversitesi Yöneylem araştırmaları rüzgar çiftliklerinin verimli tasarlanmasında gittikçe artan bir önem kazanmaktadır. Yöneylem araştırmaları çiftliklerinin ekonomik hedefli planlanmasından ve ayni zamanda işletme maliyetlerinin modellenmesine ve optimizasyonuna, güç sistemi,,atmosfer şartları, akış şartları ile sınırlanmış ekonomik planlamaya ve devamında üretim ve fiyat tahmininde çeşitli uygulamalar ile karşımıza çıkmaktadır. Elektrik piyasası fiyat tahmininden, elektrik üretimi optimizasyonuna kadar çeşitli yelpazelerden farklı disiplinlerden konuları biraraya getirmektedir. Konu hakkında bünyemizde yapılmış çeşitli sanayi ve akademik uygulamalar sunulacaktır. Bir rüzgar projesinin hayati boyunca olan yatırım, planlama, işletme ve

14 tahmin aşamalarından örnekler verilecek ve projelerin üretim riski, stokastik üretim, tüketim ve stokastik fiyatlar için parametre ve durum tahmini, çiftlik optimizasyonu ve modellenmesi sunulacaktır. Anahtar Kelimeler: Rüzgar çiftlikleri, yöneylem, stokastik, yatırım planlama, işletme ve tahmin 2. Engebeli Arazilerde Rüzgar Türbinlerinin Optimal Yerleşimi Emine Kaplan, Gaziantep Üniversitesi, Serap Ulusam Seçkiner, Yunus Eroğlu Tüm dünyada nüfusun, kentleşmenin ve sosyal hayattaki refah düzeyinin hızla artması, sanayileşmenin gelişme göstermesi ve ilerleyen teknoloji ile enerjiye olan ihtiyaç her geçen gün artmaktadır. Önemli bir rüzgar enerji potansiyeline sahip olan Türkiye enerji ihtiyacının %70 ini halen dışarıdan karşılamaktadır. Bu nedenle temiz ve yenilenebilir enerji sağlayan rüzgar çiftliklerinin kurulumu ve verimli bir şekilde çalıştırılması problemi, önemini korumaktadır. Bu çalışmada, rüzgar çiftliklerinden maksimum seviyede yararlanabilmek için özellikle engebeli arazilerde kurulacak olan rüzgar türbinlerinin optimal yerleşimi ele alınmıştır. Rüzgar çiftliklerinde verimliliği etkileyen ve karlılığı azaltan en önemli sorunlarından biri rüzgar izi etkisidir. Rüzgar izi etkisini ortadan kaldıracak veya minimum olmasını sağlayacak türbin yerleştirme problemine çözüm üretmek için lineer olmayan matematiksel bir model kurulmuş ve çeşitli test problemleri üzerinde geliştirilen modelin geçerliliği incelenmiştir. Anahtar Kelimeler: Rüzgar türbini, engebeli arazi, optimizasyon, rüzgar izi 3. Çok Sektörlü Enerji-Ekonomi-Çevre Modeli: Türkiye için Nükleer Enerji Senaryolarının Analizi Bora Kat, Tübitak, Çağlar Güven, Ebru Voyvoda Uzun yıllardan beri tartışılmasına ve farklı zamanlarda gündeme gelmesine rağmen; henüz, Türkiye de bir nükleer elektrik santrali bulunmamaktadır. Ancak, yakın zamandaki somut gelişmeler kısa vadede en az bir nükleer santralin kurularak faaliyete geçeceği yönündedir. Ülkelerin enerji politikalarının belirlenmesine yönelik geliştirilen modellerin ekonomiden bağımsız bir şekilde kurgulanması mümkün değildir. Son yıllarda enerji tüketiminin çevreye olan etkisinin de kaygı verici boyutlara ulaşması, bu modellerin aynı zamanda çevresel etkileri de dikkate almasını gerektirmektedir. Bu çalışmada, daha önce Kat v.d. (2011) tarafından geliştirilmiş olan çok sektörlü, doğrusal olmayan büyük ölçekli optimizasyon modeli, güncel enerji verileri ve makroekonomik veriler kullanılarak koşturulmuş; öncelikle, nükleer elektrik santrallerinin kurulmasına yönelik bir programı ele alan senaryo analiz edilmiştir. Önerilen modelde, enerji ile ilgili aktiviteler detaylı bir şekilde temsil edilmiş, diğer ekonomik faaliyetler ise beş ana sektörde ele alınmıştır. Ekonominin bütününü kapsayan çözümler, temsili bir tüketicinin faydasını maksimize eden toplam tüketim demeti üzerinden elde edilmiştir. Sektörler arası ve uluslararası işlem dengeleri, sosyal hesaplar matrisinin modelin yapısına göre uyarlanması ile sağlanmıştır. Sera gazı salınımlarının azaltılmasına yönelik stratejilerin ve teknolojilerin makroekonomik etkileri de önerilen model ile hesaplanabilmektedir. Çalışmada, nükleer santrallere yönelik senaryonun yanı sıra, ülke genelinde veya sektörel bazda sera gazlarının salınımlarını üzerine kota konulmasını ele alan senaryolar tanımlanmış ve bu senaryoların etkileri araştırılmıştır. Anahtar Kelimeler: Enerji-ekonomi-çevre modellemesi, optimizasyon, nükleer elektrik, politika analizi, sera gazları salınımı 4. Rüzgar Enerjisi için Tahmin Algoritmaları ve Kombinasyon Modelleri Abdullah Bestil, Tübitak, Diyar Akay, Dilek Küçük Bu çalışmada, Türkiye de bulunan rüzgar enerji santrallerinden elde edilen elektriğin izlenmesi ve tahmin edilmesi amacıyla gerçekleştirilen Rüzgar gücü İzleme ve Tahmin Merkezi geliştirilmesi (RİTM) projesi kapsamındaki güncel gelişmeler anlatılmıştır. Proje kapsamında; Rüzgar Enerji Santralleri, iletim hattı işletmecileri, dağıtım hattı işletmecileri ve yenilenebilir enerji konusunda yetkili kurumlar hizmet alabilmektedirler. Mevcut izleme ve tahmin sisteminde; Rüzgar Gücü Çözümleyicileri (RGÇ), Rüzgar Gözlem İstasyonları (RGİ) ile büyük boyutlardaki ölçüm ve tahmin verilerinin depolandığı çeşitli veri tabanları, veri

15 işleme sunucuları, uygulama sunucuları ve çeşitli yazılımlarla donatılmış Rüzgar İzleme ve Tahmin Merkezi yer almaktadır. Geliştirilen yazılımlar sayesinde sistemin tüm ortakları yetkileri ve ihtiyaçları dahilinde veri alış verişinde bulunabilmektedirler. Mevcut sistemde izleme GPS senkronize RGÇ ler aracılığıyla gerçek zamanlı olarak yapılabilmektedir. Ayrıca gerçek zamanlı RGİ verisi ve orta ölçekli sayısal hava tahmin modelleri izleme sisteminin diğer ana elemanlarıdır. Tahmin sisteminde ise fiziksel model, istatistiksel model ve hibrit modeller yer almaktadır. Hibrit modeli oluşturan kombinasyon modelleri sürekli geliştirilip yenilenerek tahmin performansının iyileştirilmesi sağlanmaktadır. Ön elemelerden geçirilen tahmin modelleri farklı optimizasyon modelleri kullanılarak hata oranı en aza indirilecek şekilde katsayılarla nihai tahmine etki etmektedirler. Ayrıca modellerin katsayıları rüzgar yönüne, saate göre, mevsimlere göre veya kapasite faktörü gibi değişkenlere bağlı olarak değiştirilebilmektedir. Geliştirilen kombinasyon modelleri mevcut modeller ile karşılaştırılarak performans değerleri ölçülmektedir. Anahtar Kelimeler: Rüzgar tahmini, rüzgar gücü, kombinasyon modelleri, tahmin modelleri ÇrB300 Davetli Oturum-İstatistiksel Proses Kontrolü I Çarşamba 11:00-12:30, IE300 Küme: Kalite Yönetimi Oturum Başkanı: İpek Deveci Kocakoç (Dokuz Eylül Üniversitesi) 1. Kontrol Şeması Seçimi ve Kurulumu Karar Destek Sistemi Sıdıka Tunç, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Gülser Köksal Bu çalışmada, istatistiksel süreç kontrolü hakkında yeterli bilgi sahibi olmayan bir karar vericinin sürecine en uygun kontrol şemasını seçme ve bunu kurma ile ilgili kararlarını destekleyecek bir sistem geliştirilmiştir. Bu sistem, yaygın kullanılan kontrol şemalarının tercih koşulları, varsayımları ve diğer özellikleri ile karar vericin süreci ve veri özelliklerini dikkate alarak söz konusu şemalardan en uygun olanını belirleyebilmektedir. Ayrıca, seçilen şemanın kurulumunda alt grup büyüklüğü ve örneklem alma sıklığı gibi parametrelerin ve şema limitlerinin belirlenmesinde, karar vericiye yol göstermektedir. Şema seçme problemi çok kriterli bir karar verme problemi olarak formüle edilmiştir. Geliştirilen sistemin parametre değerlerinin seçimi ve geçerliliğinin testi için literatür bilgisinin yanı sıra deneyimli uzmanların görüşlerinden yararlanılmıştır. Bu çalışmada, söz konusu karar destek sisteminin formülasyonu, işleyişi ve test sonuçları sunulmaktadır. Anahtar Kelimeler: İstatistiksel süreç kontrolü, kontrol şeması, çok kriterli karar verme 2. Bulanık Kusur Sayısı Kalite Kontrol Grafiği Nilüfer Pekin Alakoç Shewhart kontrol grafiklerinin başlıca amacı, temel kalite karakteristiklerini zaman içinde izleyerek özel sebeplerden kaynaklanan değişkenliğin belirlenmesidir. Etkili bir Shewhart kontrol grafiği bir dizi varsayımların sağlanmasını gerektirir; izlenen kalite karakteristiği ortalama μ ve varyans δ² ile normal dağılımdan gelir ve ölçümler birbirinden bağımsızdır. Kusur sayısı, c grafiği, diğer Shewhart grafikleri gibi bu varsayımlara dayanır ve üründeki bir veya birden çok kusurun sayısını kontrol etmek için kullanılır. Ancak, istatistiksel süreç kontrol problemleri de günümüzün karmaşık sistemleri gibi belirsizlikler ve kesin olmayan durumları içerir. Bu nedenle, bulanık kalite kontrol grafikleri geliştirilmiş ve Shewhart kontrol grafiklerinin bulanık alternatifleri olarak uygulamaları önerilmiştir. Bu çalışmada, kusur sayısı kontrol grafiklerini için yeni bir perspektif sunulmaktadır. Kontrol grafiklerinin teorik alt yapısının ve varsayımlarının korunması hedeflenerek önerilen bulanık kontrol grafikleri bulanık istatistikler dikkate alınarak geliştirilmiştir. Grafikte, kalite ölçümleri ve sınırlar bulanık sayı olarak tanımlanmış ve uygun bir karar yaklaşımı ile sürecin durumunun belirlenmesi önerilmiştir. Anahtar Kelimeler: Bulanık istatistik, bulanık küme teorisi, bulanık sayılar, kalite kontrol grafikleri, süreç kontrol

16 3. X-Bar Kontrol Kartlarının Ekonomik İstatistiksel Tasarımı için Evrimsel Çok Amaçlı Optimizasyon Uygulaması Gökçe Baysal, Dokuz Eylül Üniversitesi, İpek Deveci Kocakoç Kontrol kartları, ürünün ya da sürecin kalitesini izlemek için kullanımı yaygın bir araçtır. Uygulama maliyetinin yüksek olması, araştırmacıları daha düşük maliyetli ve istenen istatistiksel özelliklere sahip kontrol kartları tasarlamaya itmiştir. Maliyet fonksiyonu, kontrol kartının istatistiksel özelliklerine bağlı olarak hesaplanır. Bu nedenle tek başına maliyet fonksiyonunun minimizasyonu, kontrol kartlarının ekonomik istatistiksel tasarımını sağlamada yetersiz kalmaktadır. Bu çalışmada maliyet fonksiyonu ile birlikte I. Tip hata olasılığı, X-bar kontrol kartının gücü ve ortalama sinyal zamanı amaç fonksiyonları olarak tanımlanarak, evrimsel çok amaçlı optimizasyon algoritmasıyla incelenerek Pareto-optimal çözüm kümesi oluşturulacaktır. Karar vericinin Pareto-optimal küme içinden uygun noktayı seçmesi konusunda destek sağlayacak ikinci bir yöntemle çözüm önerilerek problemin nihai sonucuna ulaşmak amaçlanmıştır. Anahtar Kelimeler: Kontrol kartı tasarımı, evrimsel çok amaçlı optimizasyon, pareto optimal küme ÇrB139 Oturum- Ergonomi I Çarşamba 11:00-12:30, IE139 Küme: Ergonomi Oturum Başkanı: Ömer Bıyıklı (Kara Harp Okulu) 1. İş-Aile-Yaşam Çatışması Üzerine Bir Araştırma Pelin Çakmak, Karabük Üniversitesi, Ercüment Dizdar Ergonomi, endüstriyel iş ortamındaki tüm faktörlerin etkisi ile olabilecek organik ve psiko-sosyal stresler karşısında, verimliliği ortaya koymaya çalışan disiplinli bir araştırma geliştirme aracıdır, bu açıdan da psikolojik ergonomi çalışma hayatı içerisinde önemli bir yer teşkil etmektedir. Günümüzde iş hayatı, hayatımızı rahat sürdürebilmemiz için ihtiyaç duyduğumuz maddi destek anlamına geldiğinden büyük önem taşımaktadır. Çalışanların iş yaşamlarında daha fazla sorumluluk üstlenerek, daha verimli ve üretken olmaları gerekliliği, diğer taraftan özel hayatlarında ve ailedeki bireylerle daha fazla zaman geçirerek,aile yaşamlarında mutlu olabilme arzuları ve bu dengeyi kurabilme istekleri, onları bir bakıma "İş-Aile-Yaşam Çatışma" döngüsü içine sokabilmektedir. Çalışanların sosyal ve kültürel açıdan önemli değişimlerle karşı karşıya olduğu bir dönemde iş ve özel yaşamları, daha özelde ise iş ve aile yaşamları arasında sağlıklı bir denge kurmaları, değişen ve gelişen şartlar dikkate alındığında her geçen gün artan bir şekilde güçleşmektedir. Yapılan araştırmalar göstermiştir ki, günümüzde ortalama bir kişinin tüm hayatı boyunca yaklaşık 2 bin ila 2 bin 500 saatlik bir süreyi iş ortamında geçirmekte, çalışma saatleri ve çalışma saatleri dışındaki zaman ayrımının her geçen gün yok olması da çalışanların özel hayatlarında strese ve çatışmalara neden olmaktadır. Yapılan çalışmalar İş-Aile-Yaşam Çatışması nın etkin bir şekilde yönetilmesi gerektiğini, aksi halde bu çatışmanın çalışanların kişisel mutlulukları ve yaşam tatminlerinin yanı sıra, çalıştıkları işletmeler açısından da önem taşıyacak şekilde iş stresi, iş doyumu ve örgütsel bağlılık düzeylerini de olumsuz yönde etkilediğini ortaya koymaktadır. Bu çalışmada cinsiyet, yaş, eğitim durumları, çalışılan sektör, gelir seviyeleri, çalışma hayatında yer alma süresi, medeni hal, sahip olunan çocuk sayısı, çalışma saatlerinin İş-Aile-Yaşam Çatışması na olan etkileri irdelenmiştir. Çalışma kapsamında Batı Karadeniz Bölgesi ndeki 300 çalışanın, üzerinde durulan yaş, gelir düzeyi, eğitim seviyesi, çalışma hayatında yer aldığı süre, sahip olunan çocuk sayısı faktörlerinden etkilenme durumları Çok Boyutlu İstatistiksel Yöntemler ile irdelenmiş olup, bu çatışmanın etkilerini azaltmak ve işle hayat arasındaki dengeyi kurabilmek için öneriler geliştirilmiştir. Anahtar Kelimeler: İş-aile-yaşam çatışması, çalışma yaşamı, iş tatmini, psikolojik ergonomi

17 2. Güvenlik Kültürünün Oluşturulmasında İletişimin Optimizasyonu Ömer Bıyıklı, Kara Harp Okulu, Cihan Çörekçi, Murat Akça İşyerlerinde kazaların en temel nedeni çalışanlarda yeterli güvenlik kültürünün oluşturulmamış olmasıdır. Güvenlik kurallarına hiç uymayan bir insan bile güvenlik kültürü yüksek olan bir işyerinde kendisini kurallara uymak zorunda hissetmektedir. Bunun tam tersi güvenlik kurallarına riayet eden bir insan güvenlik kültürünün olmadığı bir yerde bir süre sonra kuralları gözardı etmeye başlamaktadır. Güvenlik Kültürünün oluşturulması için işyerlerinde birçok yol denenmektedir. Mevzuat kapsamında icra edilen iş sağlığı ve güvenliği eğitimleri, görev başı eğitimler, kişisel koruyucu donanım eğitimleri, uyarıcı levhalar, ödül-ceza sistemleri formal olarak güvenlik kültürünün oluşturulmasına hizmet etmektedir. Ayrıca çalışanların amiri konumunda bulunanlar ve çalışma arkadaşları tarafından yapılan telkinlerde formal olmayan bir şekilde bu amaca hizmet etmektedir. Bu çalışmada bir işyerinde güvenlik kültürü oluşması için hangi etmenlerin ne derece önemli olduğu ve bunların çalışanlara nasıl, ne şekilde ve kim tarafından aktarılacağı incelenecektir. Ayrıca güvenlik kültürü oluşumunun aşamaları (Bilgi, Onay, İstek, Uygulama, Savunma ) üzerinden iş yerinin genel güvenlik kültürü nasıl arttırılır, mevcut kaynaklar optimal şekilde kullanılarak bu nasıl sağlanır, sorularının cevabı için bir matematiksel model önerisi sunulacaktır. Anahtar Kelimeler: Güvenlik kültürü, iletişim, optimizasyon 3. Risk Azaltmada Alınacak Tedbirlerin Bulanık Değerlendirmesi Ömer Bıyıklı, Kara Harp Okulu, Mehmet İvgin, Ergün Gül Risk Analizi günümüzde belirsizliğin olduğu her yerde uygulanmaktadır. Belirsizlikler bazen can kaybına, bazen sağlığın bozulmasına bazen de parasal kayıplarına neden olmaktadır. Risk analizi ile riskleri doğru bir şekilde belirlemek ne kadar önemliyse bu risklere karşı alınacak tedbirleri doğru bir şekilde belirlemek, riskleri en düşük maliyetle azaltmak, kontrol altında tutmakta o kadar önemlidir. Bulanık mantık, risk analizi yapılmasında literatürde birçok kez kullanılmıştır, ancak bu çalışmada risklerin azaltılmasında alınacak tedbirlerin değerlendirilmesinde - ki alınan tedbirlerin riskleri ne derece azalttığına dair de belirsizlikler mevcuttur- riskleri ne derece azalttığı konusunda kullanılacaktır. Literatürde Hata Türü ve Etkileri Analizi olarak geçmekte olan yöntem ile uygulanan bir risk analizinde alınması öngörülmüş olan tedbirlerin alınması durumunda risklerin hangi seviyeye ineceği incelenecektir. Bu yöntem bize riskleri daha iyi yönetebilme imkanı verecektir. Anahtar Kelimeler: Risk azaltma, bulanık mantık, iş sağlığı ve güvenliği ÇrB227 Davetli Oturum- İnsani Yardım Lojistiği I Çarşamba 11:00-12:30, IE227 Küme: İnsani Yardım Lojistiği Oturum Başkanı: Gülnur Kasap (Medipol Üniversitesi) 1. Araç Rotalama Probleminin Kan Arz Yönetiminde Bir Uygulaması Ali Ekici, Özyeğin Üniversitesi, Okan Örsan Özener Sağlık Bakanlığı tarafından belirlenen kurallara göre, bağışlanan kan 6 saat içinde bir işleme merkezinde işlenmek ve bileşenlerine ayrılmak zorundadır. Bu kural dolayısıyla, kan toplayan kuruluşlar bağışlanan kanları kan bağışlama merkezlerinden sürekli olarak toplamak zorundadır. Burada ortaya çıkan problem Araç Rotalama Problemi nin (ARP) farklı bir versiyonudur. Klasik araç rotalama problemi ile bu problem arasındaki temel farklar toplanacak ürünün (kanın) kısa ömürlü olması ve kanın kan bağışlama merkezlerinde sürekli olarak birikmesidir. Bu çalışmada kan bağışlama merkezlerini her biri bir araç tarafından ziyaret edilecek şekilde kümelere ayırma ve her bir kan bağışlama merkezi kümesi için araç rotalama kararlarının entegre bir şekilde verildiği bir çözüm yöntemi geliştirilmiştir.

18 Anahtar Kelimeler: Araç rotalama, kan bağışı 2. Afet Yardım Depolarının Yer Seçimi için Çok Amaçlı Bir Model Hafize Yılmaz, Haliç Üniversitesi, Özgür Kabak Bir afetten zarar gören savunmasız kişilerin zararlarını hafifletmek ve ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla kaynak merkezinden ihtiyaç sahiplerine ulaşımına kadar; ürünlerin mali açıdan etkili akışının, konuyla ilişkili bilgilerle birlikte materyal ve ürünlerin depolanmasının etkin bir şekilde planlanması, uygulanması ve kontrolüne insani yardım lojistiği adı verilir (Humanitarian Logistics Conference, 2004, Fritz Institute). Bu lojistik sistemleri genellikle yiyecek, su, ilaç vb. ürünlerin yanında insan, makine ve ekipman gibi kaynakların temini, depolanması ve taşınması için gerekli olmakla birlikte, yardım operasyonlarının hızı ve etkinliği açısından kritik bir öneme sahiptir. İnsani yardım lojistiği ile ilgili çalışmalar literatürde genellikle afet öncesi ve sonrası çalışmalar olarak ikiye ayrılmıştır. Afet öncesi çalışmalar potansiyel tehlikeleri belirleyip analiz ederek, olayın gerçekleşmesinden önce olası hasarları azaltmakla ilgilenirken, afet sonrası çalışmalar afetin başlamasından itibaren ulaşılabilir kaynakların yönetimi ve koordinasyonu ile ilgili konuları kapsamaktadır. Afet öncesi çalışmaların en önemli alanlarından biri ise afet yardım malzemelerinin bulundurulacağı depo yerlerinin belirlenmesidir. Bu çalışmada, afetten etkilenen kişilere ulaştırılacak malzeme ve ekipmanların bulundurulacağı yardım depolarının yerinin belirlenmesi için çok amaçlı bir matematiksel model önerilmektedir. Modelin literatürdeki diğer modellerden temel farkı çok amaçlı oluşu ve ana dağıtım depoları ile yerel (geçici) depoların ayni anda belirlenmeye çalışılmasıdır. Önerilen modelde amaçlar; yerel ve ana depolar arasındaki uzaklığı, yerel depolar ve talep noktaları arasındaki uzaklığı ve açılan yerel ve ana depo sayısını enküçüklemek olarak önerilmiştir. Kurulan matematiksel model deneysel veri setleri ile test edilmiştir. Model NP-zor olduğu için bundan sonraki çalışmalarda büyük çaplı problemler ve gerçek veriler ile çözebilmek için sezgisel ve sütun türetme yöntemleri geliştirilecektir. Anahtar Kelimeler: İnsani yardım lojistiği, çok amaçlı programlama, depo yeri seçimi 3. Afet Sonrası Acil Ulaşım Yollarının Açılması için Bağlantı Sağlayıcı Ödül Toplayan Ayrıt Rotalama Problemi Sibel Salman, Koç Üniversitesi, Maziar Kasaei Roodsari Bir doğal afet sonrasında hasar gören veya yıkıntılarla kapanan yollar, çöken köprüler ve viyadükler, ulaşım ağında kesintilere yol açabilmektedir. Afetten hemen sonraki acil yardım çalışmaları sırasında bu tür problemli yollar önceliklendirilerek temizlenmeli veya tamir edilmeli, bunu yapacak ekipler de ilgili bölgelere en etkin bir şekilde yönlendirilmelidir. Bu çalışmada yol şebekesinin afet sonucu izole kalmış kısımlarını tekrar ulaşım ağına bağlamakla görevli bir çalışma ekibinin rotasını eniyilemekteyiz. Bunun için tanımladığımız ödül toplayan ayrıt rotalama probleminde ulaşım ağının belli bir depo (ya da arz) düğümüne yeniden bağlanan her şebeke öğesi için bir ödül elde edilmektedir. İzole kalmış bölgedeki afetzede sayısı ile doğru orantılı olarak belirlenen ödül miktarları sayesinde sınırlı zaman içerisinde olabildiğince çok sayıda afetzedeye erişim sağlanması hedeflenmektedir. Bu NP-Zor problem için mal akışı değişkenli karışık-tam sayılı programlama (KTSP) formülasyonu önerilmektedir. Bu model yardımıyla orta büyüklükteki problem setleri hızlı çözülebilmekte, ancak bazı büyük problem setleri için çok uzun çözüm süreleri gerekmektedir. Bunu aşmak için çok daha kısa sürelerde çözüme ulaşan bir meta-sezgisel algoritma öneriyoruz. Bu algoritmada ilk önce hangi kapalı yolların (ayrıtların) açılacağına karar veren bir başlangıç çözümünü Enküçük Kapsar Ağaç algoritması ile elde ediyoruz. Daha sonra seçilmiş olan kapalı yolların dahil edildiği bir açık yürüyüşü ayrıt ekleme sezgiseli ile oluşturuyoruz. Başlangıç çözümünü Değişken Komşulu İniş (DKİ) yaklaşımı ile iteratif olarak iyileştiriyoruz. Bu esnada çeşitli komşuluk yapılarını en etkin iyileştirme stratejisini elde etmek için kullanıyoruz. İstanbul verisi ve literatürden adapte ettiğimiz en çok 400 düğüm ve 600 ayrıtlı ağlar üzerinde meta-sezgisel ile elde ettiğimiz çözümleri KTSP çözümleri ile karşılaştırınca, önerdiğimiz meta-sezgisel yaklaşımın kısa işlem sürelerinde eniyiye yakın çözümler ürettiğini ve bu nedenle afet sonrası karar verme süreçlerinde kullanılabileceğini görmekteyiz. Anahtar Kelimeler: Afet yönetimi, ayrıt rotalama, ödül toplayan, bağlantılık ve erişilebilirlik, afet müdahale, yol temizleme, değişken komşulu iniş

19 4. Afet Sonrası Enkaz Atıklarının Kaldırılmasına Yönelik Bir Model Önerisi Gülnur Kasap, Medipol Üniversitesi, Gülfem Tuzkaya, Özalp Vayvay Afetler, doğal, teknolojik veya insani nedenlerle oluşabilen ve sonuçları toplumu ya da büyük bir grubu etkileyen olaylardır. Afet öncesi, sırası ve sonrasında yapılması gerekenler farklı özelliklere sahiptirler. Aynı zamanda bu gruplar kendi içlerinde farklı fazlara da ayrılmaktadırlar. Afet öncesi faaliyetler, hazırlık ve zarar azaltma; afet sonrası faaliyetler müdahale ve iyileştirme süreçlerinden oluşurlar. Enkaz atıklarının kaldırılması problemi, afet sonrası yapılacak önemli faaliyetlerden biridir. Müdahale sürecinde ele alınan enkaz kaldırma problemleri, arama kurtarma çalışmaları, afetzedelerin barınaklara tahsisi, yardım ve acil ihtiyaçların dağıtımı, yaralıların taşınması vb. faaliyetlerin kısa sürede gerçekleştirilmesi açısından büyük öneme sahiptir. Bu aşamadaki enkaz kaldırma problemi, yapısı gereği yüksek derecede belirsizlik içerir. İyileşme aşamasında enkaz kaldırma problemi, müdahale aşamasındakine göre farklıdır. Hayati riskler ortadan kalkmış, enkaz konumları belirlenmiş ve problem, kaynakların enkaz kaldırma işine tahsisi probleminin yanı sıra, enkazın sınıflandırılması, ayrıştırılması, yeniden kullanılabilecek kısımlarının tekrar kazandırılması ve geriye kalan kısımların uygun bir şekilde bertaraf edilmesi işine dönüşmüştür. Bu çalışmada, enkaz kaldırma problemi incelenmiş, bu probleme yönelik matematiksel bir model önerisinde bulunulmuştur. Anahtar Kelimeler: Enkaz kaldırma problemi, insani yardım/afet lojistiği, optimizasyon teknikleri ÇrB311 Davetli Oturum- Çevre Yönetimi Çarşamba 11:00-12:30, IE311 Küme: Doğal Kaynaklar Yönetiminde YAEM Oturum Başkanı: Emre Alp (Orta Doğu Teknik Üniversitesi) 1. Çok Amaçlı Enerji ve Çevre Politikaları Araştırması Ebru Voyvoda, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Şahan Yıldız, Murat Köksalan Enerji politikalarını araştırmak üzere yapılan çalışmalar birçok amacın aynı anda sağlanmaya çalışıldığı çalışmalardır. Bunun sebebi de bu sektörün ülkelerin ekonomisi ve çevre kalitesi gibi konular ile ilişkili olmasıdır. Enerji sektörü ile ülkelerin ekonomisi arasındaki yakın ilişkinin sebebi enerjinin hemen hemen tüm iktisadi faaliyetlerde girdi olarak kullanılmasıdır. Ayrıca küresel ısınmaya sebep olan sera gazı salınımlarını büyük ölçüde enerji üretim ya da tüketim faaliyetleri sırasında açığa çıkmaktadır. Ne miktarda ve hangi aktiviteler aracılığı ile enerji üretildiği, sera gazı salınım miktarlarını doğrudan etkilemektedir. Yukarıda belirtilenler, ülkelerin enerji politikalarının değerlendirilmesinde mühendislik ve iktisat bakış açılarının birlikte ele alındığı, çok amaçlı bir karar destek sisteminin yararlı olabileceğini işaret etmektedir. Bu çalışmada, böylesi bir karar destek sisteminin oluşturulması amaçlanmaktadır. Bu amaç doğrultusunda kullanılan model neoklasik bir büyüme şablonu ile enerji sektörü ve enerji sektörünün çevreye etkisini temsil eden detaylı bir aktivite analiz modelinin birleştirilmesi ile elde edilmiştir. Daha sonra değişik sera gazı salınımı ve enerjide dışa bağımlılık miktarlarına karşılık gelen ekonomik aktivite hesaplanmış ve bu kriterler arasındaki etkileşim gösterilmiştir. Ayrıca belirli kısıtlara karşı enerji sektörü ve ekonominin tepkisi incelenerek belirli amaçlara ne şekilde ulaşıldığı tespit edilmiştir. Literatürde enerji ve çevre politikaları konusunda yapılan çalışmalar belirli uluslararası antlaşmaların sonuçlarını incelerken, bu çalışma farklı seviyedeki birçok kısıt için ekonomik sonuçları araştırmaktadır. Ayrıca, dünya enerji fiyatlarındaki değişimlerden az etkilenecek politikaların neler olduğu incelenmiştir. Anahtar Kelimeler: Çok amaçlı karar destek sistemi, sera gazı salınımları, enerji politikaları

20 2. Baraj Hazneleri için İşletme Politikaları ve Yusufeli Hidroelektrik Santrali için Bir Karşılaştırma Mümtaz Ak, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Elçin Kentel, Seçil Savaşaneril Türkiye de enerji talebi, doğal gaz, linyit/kömür ve su gibi kaynaklardan üretilen enerji ile karşılanır. Türkiye de hidroelektrik enerjisi önde gelen enerji tiplerinden biridir, üretilen tüm enerjinin yaklaşık %35 ini oluşturur. Hidroelektrik enerjinin tüm enerji üretimi içinde yüksek bir yüzdeye sahip olması baraj haznelerinin verimli bir şekilde işletilmesinin önemini artırmaktadır. Bu çalışmada haznelerin işletilmesi için politikalar önerilmektedir. Bir hazne işletme politikası, her ay için salınacak su miktarını ve haznede ay sonunda olması gereken su seviyesini belirtir. Bu kararlar o ay için üretilen enerji miktarını belirler. Önerilen tüm politikalar, kural eğrisi politikaları olarak adlandırılmaktadır. Çalışmada farklı yapıda kural eğrileri önermekteyiz: sabit kural eğrisi, yıllık kural eğrisi, kılavuz kural eğrisi, ve dinamik kural eğrisi. Bu eğrilerin her biri bir doğrusal olmayan programlama ile çözülerek elde edilmektedir. Amaç üretilen toplam enerjiyi ençoklamaktır. Kural eğrilerinin performanslarını karşılaştırmak için Artvin deki Yusufeli hidroelektrik santrali örnek çalışma alanı olarak belirlenmiştir. Yusufeli santrali Çoruh ırmağında kuruludur ve yıl içinde gelen yağışları düzenleyen önemli büyüklükte bir hazne hacmi mevcuttur. Kural eğrilerinin performansları karşılaştırıldığında, eğrilerce önerilen ay sonu su seviyelerinin birbirinden az miktarda farklı olduğu, ancak kural eğrilerinin performanslarının önemli ölçüde farklı olabildiği görülmüştür. Anahtar Kelimeler: Baraj hazne işletimi 3. Sektörel Su Tahsisinin Esasları ve Uygulamalar Nuray Ayten, Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Emre Alp, Cumali Kınacı Sektörel su tahsisi, çeşitli üretim faaliyetleri ve tüketim süreçlerinde kullanıcılar arasında suyun adil ve dengeli şekilde paylaşımına odaklanmaktadır. Bu paylaşımda stratejik hedef, kalkınma politikalarına paralel olarak çevresel ve toplumsal açıdan en yüksek faydanın sağlanmasıdır. Bu çalışmanın amacı, doğal kaynaklara olan talebin giderek arttığı günümüzde su kaynaklarının ihtiyaç duyulan miktar ve kalitede bulunabilmesi ve verimli kullanımına yönelik bir yaklaşım olarak sektörel su tahsisinde genel esasların, planlama yaklaşımının, ülke örneklerinin ve ülkemizdeki mevcut durumun araştırılmasıdır. Çalışma kapsamında, sektörel su tahsisi yaklaşımı, prensipleri ve gerekliliğinin yanı sıra planlama aşamaları, uygulama araçları, karar destek sistemleri ve ülke deneyimleri incelenmiştir. Sektörel su tahsisinde bazı temel kavramlar, planlama aşamaları, havzanın durumuna göre planlama ölçeğinin (ulusal, havza veya alt havza) tahmini, havzadaki diğer planlama faaliyetleriyle uyum, tahsis kararlarının belirlenmesinde kullanılan karar destek sistemleri, planların takibi, revizyonu ve yenilenmesine ilişkin konular çeşitli ülkelerdeki uygulamalar üzerinden irdelenmiştir. Ülke örnekleri incelenerek konuya ilişkin uygulamalar, yasal, yönetimsel ve teknik çerçeve incelenmiştir. Ayrıca ülkemizde su yönetimi bağlamında su tahsisinde mevcut durum, yasal çerçeve, kurumsal yapı ve sektörel su kullanımları değerlendirilmiştir. İngiltere, Fransa, İspanya, Avustralya gibi ülkelerde ulusal seviyede politikalar belirlenmiş, yönetimsel ve teknik araçlar kullanılarak (izin, lisanslama, kayıt, optimizasyon) planlama çalışmalarının etkinliği ve takibi sağlanmıştır. Su varlığının havza ölçeğinde büyük değişiklik gösterdiği ülkemizde ise mevcut duruma bakıldığında, su kaynaklarının herhangi bir ihtiyaca göre münferit ve talep odaklı tahsis edildiği görülmektedir. Havzalarımızda genel olarak sektörel yapılanmanın ve buna bağlı olarak su tüketimlerinin yıllık kullanılabilir su potansiyelini aştığı veya bu limiti zorladığı göze çarpmaktadır. Netice itibariyle, sektörel su tahsisi kaynakların korunması temeline binaen talep yönetimi yapılarak su kullanımının havza ölçeğinde şekillendirilmesi; dengeli, etkin ve verimlilik esaslı bir planlamaya göre optimum paylaşımın sağlanması gerekmektedir. Bu itibarla su tahsisinin, havza bazında sektörel planlama esaslı olması doğrultusunda bir yaklaşımı tesis edecek politika, mevzuat, kurumsal yapı, teknik kapasite ve bilimsel araştırmaların geliştirilmesi yönünde çalışmaların başlatılması önem arz etmektedir. Anahtar Kelimeler: Su yönetimi, su tahsisi, doğal kaynak yönetimi