MUĞLA BELEDİYESİ ATIKSU ARITMA TESİSİ PROJESİ

Transkript

1 MUGLA BELEDİYESİ Seyh Mahallesi Belediye Sokak MUGLA Phone : +90 (252) Fax : +90 (252) MUĞLA BELEDİYESİ ATIKSU ARITMA TESİSİ PROJESİ ÇEVRE YÖNETİM PLANI DOKAY-ÇED Çevre Mühendisliği Ltd. Şti. Ata Mahallesi Kabil Caddesi No: 140/A Çankaya /ANKARA Tel: (312) Faks: (312) ANKARA

2 MUĞLA BELEDİYESİ ATIKSU ARITMA TESİSİ PROJESİ ÇEVRE YÖNETİM PLANI EKİM 2013 REVİZYON LOGU REVISION LOG Revizyon Numarası Revision Number Tarih Date Rapor Adı Report Title Hazırlayan(lar) Prepared by Teknik Kontrol Technical Control Kalite Kontrol Quality Control Şirket Müdürü Director Muğla Belediyesi Atıksu Arıtma Tesisi Projesi Orçun YILDIZCA - Deniz ÇİÇEK Prof. Dr. Coşkun YURTERİ Form No: PJ-001/F02-R03

3 İÇİNDEKİLER Sayfa İçindekiler Listesi Tabloların Listesi Kısaltmalar i i ii 1 Giriş Amaç ve Kapsam Alınacak Önlemler ve İzleme Planı Halkın Katılımı Toplantısı... 9 TABLOLARIN LİSTESİ Sayfa Tablo 1. Proje nin Muhtemel Çevresel Etkileri ve Etki Azaltıcı Önlemler... 2 Tablo 2. İzleme Planı... 6 Tablo 3. Deşarj Alanı Su Kalitesi/Miktarı İzleme Planı... 8 ŞEKİLLERİN LİSTESİ Sayfa Şekil 1. Halkın Katılımı Toplantısının İlan Metni... 9 Şekil 2. Halkın Katılımı Toplantısı Katılımcı Kayıtları...10 Şekil 3. Toplantıdan Fotoğraflar...12 Şekil 4. Halkın Katılımı Toplantısının İlan Metni...13 Şekil 5. Halkın Katılımı Toplantısı Katılımcı Kayıtları...14 i/ii

4 KISALTMALAR AAT ÇYP DB HKT İB STK Atıksu Arıtma Tesisi Dünya Bankası Halkın Katılımı Toplantısı İller Bankası Sivil Toplum Kuruluşu ii/ii

5 1 Giriş Dünya Bankası (DB) ve İller Bankası (İB) arasında imzalanan ikraz anlaşması kapsamında yürütülen Belediye Hizmetleri Projesi nin gerçekleştirilmesi amacıyla DB tarafından İB ye kredi sağlanmıştır. Söz konusu kredi, özellikle, su, atıksu ve katı atık yönetimi hizmetleri başta olmak üzere daha iyi altyapı hizmetleri sunabilmeleri için seçilen belediyeler tarafından kullanılmaktadır. Muğla Belediyesi, İçme Suyu Şebekesi Rehabilitasyonu, Kanalizasyon şebekesi, Atıksuyun Deşarjı ve Atıksu Arıtma Tesisi Projesi Yapım İşleri için kredi kullanma isteiğini İller Bankası na bildirmiştir. Bu Proje kapsamında, Muğla Merkez İlçe den toplanan atıksuların Hamursuz Tepe Mevkii nde inşa edilecek AAT yoluyla bertarafı sağlanacak, böylece yeraltı su kaynakları ve Gökova Körfezi nde oluşan kirliliğin azaltılması sağlanacaktır. Muğla Belediyesi tarafından inşa ettirilecek AAT nin 1. Kademesi 2022 yılı ihtiyaçlarına göre inşa edilecektir. Dolayısıyla, bu süredeki nüfus projeksiyonu ve bu nüfusa denk gelen su tüketimi üzerinden hesaplanan atıksu debilerine göre kademelendirilerek projelendirilmektedir. Tesis alanı, tesisin 2042 yılı nihai hedef kapasitesine uygun genişlemeye imkan verecek şekilde seçilmiştir. Deşarj alternatiflerinin teknik, çevresel ve ekonomik açılardan değerlendirilmesi sonucunda atıksuyun, gerekli zemin düzenlemelerinin yapılmasının ardından havza içindeki kum ocaklarında depolanması uygun bulunmuştur. Burada depolanan su, gerekli izinlerin alınmasının ardından ormanlık alanlar ve park alanlarında sulama suyu olarak kullanılacaktır. 2 Amaç ve Kapsam Önerilen Proje için hazırlanan ÇED Raporu kapsamında Proje nin inşaat ve işletme aşamalarında yürütülecek faaliyetlerden kaynaklanması muhtemelen çevresel etkiler ve bu etkilerin ortadan kaldırılması ya da en aza indirilmesi için alınması gerekli önlemler değerlendirilmiştir. Söz konusu önlemler ile Proje nin çevresel performansının değerlendirilmesi için önerilen izleme programı hazırlanarak ÇED Raporu içerisinde yer alan nda sunulmuştur. Proje için hazırlanan ÇYP nin amaçları aşağıda sunulmaktadır: Proje nin inşaat ve işletme faaliyetlerinden kaynaklanabilecek çevresel sorunların belirlenmesi, Ulusal mevzuat ve DB kriterleri dikkate alınarak ilgili etki azaltıcı önlemlerin ortaya konması, Çevresel izleme programının önerilmesi, ve işletme aşamalarında çevre ile ilgili hususların takip edilmesi için gerekli kurumsal yapının oluşturulması, Yerel halk, kamu kurumları ve sivil toplum kuruluşlarının (STK) Proje hakkında bilgilendirilmesi. 1/15

6 3 Alınacak Önlemler ve İzleme Planı Proje nin inşaat ve işletme aşamalarında alınacak önlemler Tablo 1 de verilmektedir. ve işletme aşamalarında yürütülecek olan farklı faaliyetlerden farklı çevresel etkiler kaynaklanacağı için bu etkilerin tespitine yönelik çevresel izleme çalışmalarının ayrı yapılması gerekmektedir. Çevresel izleme çalışmaları sırasında toplanan bilgiler ulusal mevzuata göre değerlendirilmelidir. Proje ye ait izleme planı Tablo 2 de verilmektedir. Ayrıca, deşarj alanındaki su kalitesinin ve miktarının izleme planı Tablo 3 te sunulmuştur. Aşama Çevresel Etki Kaynağı Tablo 1. Proje nin Muhtemel Çevresel Etkileri ve Etki Azaltıcı Önlemler Etki Azaltıcı Önlem Alınacak Önlemin Maliyeti Sorumlu Taraf Toz Çalışma alanları sıcak, kuru ve rüzgarlı havalarda sulanacak, hafriyat toprağı savurma yapılmadan doldurulup boşaltılacaktır. Asfalt kaplama olmayan yollarda hız sınırı 30 km/saat olarak düzenlenecek ve hafriyat yüklü kamyonların üzeri kapatılacaktır. Kırıcı mevcutsa toz azaltma sistemi kurulacaktır. İhale bedeline Hava emisyonu (ağır makinelerden çıkan egzoz gazları) Ağır makinelerin düzenli bakımı. Bu makinelerden çıkan gazın düzenli ölçümü, kontrolü ve kaydı yetkili enstitü tarafından yapılacaktır. İhale bedeline Gürültü ve titreşim (kazı ve sondaj çalışmaları) Yerel halk, çevrede geçici rahatsızlık yaratacak çalışmaların öncesinde uyarılacak ve iş makinelerinin bakımları düzenli olarak yapılacaktır. çalışmalarının, Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği ne göre 07:00-19:00 (gündüz çalışma saatleri) saatleri arasında olması gerekmektedir. Ek maliyet yok Hafriyat Malzemesi Hafriyat malzemesi proje alanında toplanacak ve tamamı yeniden dolgu işlerinde kullanılacaktır. İhale bedeline Bitkisel üst toprak Bitkisel toprak kazı çalışmalarından önce sıyrılarak inşaat alanının uygun bir yerinde depolanarak inşaat sonrasında peyzaj amacıyla kullanılacaktır. İhale bedeline Evsel Katı Atık alanında oluşacak katı atıklardır. Atıklar proje sahasında kapalı taşıyıcılarda toplanacak ve BELEDİYE tarafından yetkili araçlar vasıtasıyla katı atık depolama alanlarına gönderilerek bertaraf edilecektir İhale bedeline 2/15

7 Aşama Çevresel Etki Kaynağı Etki Azaltıcı Önlem Alınacak Önlemin Maliyeti Sorumlu Taraf Tehlikeli Atık (floresan lamba, su/sıcaklık izolasyon malzemesi, atık yağ, atık piller ve akü bataryaları gibi.) Tehlikeli atıklar, Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği, Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği ve Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği uyarınca ÇŞB lisanslı bir firma tarafından toplanarak bertaraf edilecektir. İhale bedeline Evsel Atıksu Evsel atıksu, şantiye alanında fosseptik tanklarda toplanacak ve vidanjör aracılığıyla çekilip civardaki atıksu arıtma tesisine taşınacaktır. İhale bedeline Halk Sağlığı ve Güvenliği ta kullanılan kamyon sürücüleri 30 km/saatlik hız limitine uymalıdır. Ağır inşaatın yapılacağı tesisinin bulunduğu yerlere uyarı işaretleri yerleştirilmelidir. İhale bedeline Iş Sağlığı ve Güvenliği Suyun tabanda birikmesinin önlenmesi amacıyla pompalar ya da drenaj sistemi aracılığıyla çekilecek ve çekilen çamurlu su, toprağı çöktürüldükten sonra deşarj edilecektir.. İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği nin ilgili maddeleri gereğince toprak çökmesini engellemek amacıyla bariyerler kullanılacaktır. (Yönetmeliğin 24. Maddesinde işin başladığı ilk üç gün içinde belirtilen kırma tekniklerine karşı, işçi sayısına göre kişisel koruyucu ekipman kullanmak gibi.) İhale bedeline Gürültü ve Titreşim Gürültü, bariyerler ve uygun izolasyon kullanılarak kaynağında minimuma indirgenecektir. Gerektiğinde işçilere çalışırken kullanmaları için uygun kulaklıklar sağlanacaktır. giderlerine (işletmenin deneme sürecinde) ve Belediye Evsel Katı Atık Atıklar, proje alanında kapalı taşıyıcılarda muhafaza edilecek ve BELEDİYE tarafından bertaraf edilecektir. giderlerine (işletmenin deneme sürecinde) ve Belediye 3/15

8 Aşama Çevresel Etki Kaynağı Etki Azaltıcı Önlem Alınacak Önlemin Maliyeti Sorumlu Taraf Fazla çamur, Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ne uygun olarak analiz edilerek, uygunluğu tespit edildiği takdirde tarımda gübre olarak kullanılacaktır. Uygun değilse ve tehlikeli atık kapsamının dışında ise katı atık deşarj alanına deşarj edilecektir Fazla Çamur Eğer gübre olmaya elverişli olmayan bir tehlikeli atık kapsamında ise ÇŞB tarafından lisanslı bir firma aracılığıyla Türkiye nin herhangi bir yerindeki lisanslı tehlikeli atık depo alanına yahut IZAYDAŞ a ait tehlikeli atık depolama alanına gönderilecektir. Muğla ilinde böyle bir alan yahut yetkili firma bulunmamaktadır. Lisanslı toplama ve taşıma, en yakın iller olan İzmir veya Manisa dan, ya da diğer civar illerden herhangi birinden bir firma görevlendirilerek sağlanabilir. Aynı şekilde, tehlikeli atık toplama alanı İzmir de mevcuttur. giderlerine (işletmenin deneme sürecinde) ve Belediye Tehlikeli Atık (florasan lamba, su/sıcaklık izolasyon malzemesi, atık yağ, atık piller ve akü bataryaları gibi.) Tehlikeli atıklar, Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği, Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği ve Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği uyarınca ÇŞB tarafından lisanslı bir firma aracılığıyla Türkiye nin herhangi bir yerindeki yetkili bir tehlikeli atık depo alanına veya İZAYDAŞ a ait tehlikeli atık depolama alanına gönderilecektir. Muğla ilinde böyle bir alan veya yetkili şirket bulunmamaktadır. Sertifikalı toplama ve taşıma, en yakın iller olan İzmir veya Manisa dan, ya da diğer civar illerden herhangi birinden bir firma görevlendirilerek sağlanabilir. Aynı şekilde, tehlikeli atık toplama alanı İzmir de mevcuttur. giderlerine (işletmenin deneme sürecinde) ve Belediye Evsel Atıksu Evsel atıksu direkt olarak Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliğine göre atıksu arıtma tesisine gönderilecektir. giderlerine (işletmenin deneme sürecinde) ve Belediye Koku Kokunun üretildiği binanın üstü kapatılacaktır. Minimum saatlik hava dolaşımı derecesi bu binalar için 6 olacaktır. Düşük hava dolaşımı derecesine sahip olan koku problem yaratan binalar sülfat geçirimsiz betondan inşa edilecektir. giderlerine (işletmenin deneme sürecinde) ve Belediye İş Sağlığı ve Güvenliği İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği nin ilgili maddeleri gereğince, kanalizasyon ve su temini sistemlerinin bakımı sırasındaki kazaları önlemek amacıyla, tarafından kişisel koruyucu ekipmanlar sağlanıp acil durum planı hazırlanmalı ve işin başlangıcında BELEDİYE tarafından onaylanmalıdır. giderlerine (işletmenin deneme sürecinde) ve Belediye Tehlikeli materyal Klor, tesisin içindeki bir binada toplanacaktır. Bu bina uygun şekilde havalandırılacaktır. Binaya ayrıca duş yerleştirilecektir. giderlerine (işletmenin deneme sürecinde) ve Belediye 4/15

9 Aşama Çevresel Etki Kaynağı Etki Azaltıcı Önlem Alınacak Önlemin Maliyeti Sorumlu Taraf Arıtılmış Atıksuyun Boşaltılması Atıksu, yönetmeliğe uygun şekilde arıtılacak ve klorlama uygulanacaktır. kontratına dir. (işletmenin deneme sürecinde) ve Belediye Yeraltı Suyu Kalitesi Atıksu, yönetmeliğe uygun şekilde arıtılacak ve yeraltı suyu periyodik olarak gözlemlenecektir. Belediye bütçesinden. Belediye Sağlık ve Güvenlik Deşarj alanı çitle çevrilecek ve gereken önlemler alınacaktır. Belediye bütçesinden. Belediye yi Durdurma Boşaltma Alanının terk edilmesi faaliyeti olmayacağından dolayı burada bir tedbir alınmasına gerek duyulmamıştır. - Belediye 5/15

10 Tablo 2. İzleme Planı Aşama Ne izlenecek? Nerede izlenecek? Nasıl İzlenecek/hangi ekipman kullanılacak? Ne zaman izlenecek? İzleme sıklığı nedir? İzleme maliyeti İzleme Sorumlusu Toz En yakın hassas alıcı ( En yakın evin arka bahçesi gibi) Saha gözlemi Proje personeli tarafından günlük incelenen rutin kontrol Maliyet uygulaması yok. Ağır makinelerden çıkan hava emisyonları Gürültü ve Titreşim (Kazı ve sondaj işleri) Hafriyat ve inşaat atıkları bertaraf metodu Tarıma elverişti üst toprak koşulları (toplama yüksekliğimaksimum 1.5 m ve yığının üstünü örtme) atığı bertaraf metodu Evsel katı atık bertaraf yöntemi Ağır mekanizma En yakın hassas alıcı Kazı ve hafriyat ve inşaat atıkları depolama alanları Hafriyat ve depo alanları ve depo alanları ve toplama alanları izninin geçerliliğinin kontrolü Kalibre edilmiş bir gürültü ölçüm cihazı ile Saha gözlemleri ve hafriyat ve inşaat atıklarının Belediye tarafından belirlenen alanlara bu atıkları taşıma iznine sahip kişi ve kuruluşlarca taşındığına dair belgelerin incelenmesi Depo alanı ve depo metodlarının gözlemleri Depo alanı ve depo metodlarının gözlemleri Depo alanında, evsel katı atıkların Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ne uygun olup olmadığının kontrolü. Makinelerin Proje sahasında bulunmasına olanak sağlandığında Aylık ve özellikle gürültüyü artırıcı aktivitenin yapıldığı sırada (halkın şikayet durumuna göre ölçüm sıklığı artırılır.) Gürültü artırıcı yeni bir tesis durumunda ya da inşaat işleri gerekli izinler alındıktan sonra gece uygulanacağı zaman, ölçümler tekrarlanır. personeli tarafından günlük olarak personeli tarafından günlük olarak personeli tarafından günlük olarak Evsel katı atığın uygun toplanması ve biriktirilmesine ilişkin günlük kontrol İhale bedeline İhale bedeline Maliyet uygulaması yok. Maliyet uygulaması yok. Maliyet uygulaması yok. işleri bölümünde mevcuttur 6/15

11 Aşama Ne izlenecek? Tehlikeli atık boşaltma yöntemi Nerede izlenecek? ve toplama alanları Evsel atıksu bertaraf şekli Fosseptik tank Halk sağlığı ve güvenliğine ilişkin önlemler İş sağlığı ve güvenliği önlemleri Gürültü ve titreşim Evsel katı atık bertaraf yöntemi Fazla çamur Kazı ve toplama alanları alanı Civardaki en yakın hassas alıcı ve bakım alanları Arıtma tesisi ve fazla çamur depolama alanı (çamur tehlikeli değilse katı atık depolama alanına gönderilecek, aksi halde Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ne göre arıtılacaktır.) Nasıl İzlenecek/hangi ekipman kullanılacak? Depo alanında, evsel katı atıkların Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ne uygun olup olmadığının kontrolü. Fosseptik tanklardaki atıksu seviyelerinin takip edilmesi Saha gözlemleri Önlemlerin uygulanmasına dair saha gözlemi Kalibre edilmiş bir gürültü ölçüm cihazı ile Biriktirme alanında, evsel katı atıkların Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ne uygun olup olmadığının incelenmesi. Çamur depolama prosedürlerinin ve tesisin saha izlemesi (tehlikeli olmayan) Eğer tehlikeli ise (çamurun temel analizinde belirlendiği üzere Toprak Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği uyarınca) çamur depolama yöntemleri ve çamur depolama alanının gözlemlenmesi Ne zaman izlenecek? İzleme sıklığı nedir? Evsel katı atığın uygun toplanması ve biriktirilmesine ilişkin günlük kontrol personeli tarafından günlük olarak personeli tarafından günlük olarak personeli tarafından günlük olarak ve üç ayda bir çevre danışmanının incelemesi. Aylık ölçümler (halkın şikayetlerine bağlı olarak ölçüm frekansı artırılabilir.) Üretilen katı atığın günlük kaydının tutulması ve aylık değerlendirilmesi. Yılda bir kez (tehlikesiz ise) Yılda iki kez (tehlikeli ise) İzleme maliyeti işleri bölümünde mevcuttur Maliyet uygulaması yok. Maliyet uygulaması yok. İhale bedeline giderlerine giderlerine giderlerine İzleme Sorumlusu BELEDİYE BELEDİYE BELEDİYE Tehlikeli atık bertaraf yöntemi ve depo alanları Tehlikeli atık bertaraf yöntemlerinin sahada izlemesi Üretilen katı atığın günlük kaydının tutulması ve aylık değerlendirilmesi. Sistemin yıllık incelemesi. giderlerine BELEDİYE Evsel atıksu deşarj yöntemi AAT ye giden bağlantı boruları Borunun uygun bağlandığını kontrol etmek amaçlı saha gözlemleri Bir kez Maliyet uygulaması yok. BELEDİYE 7/15

12 Aşama Ne izlenecek? Koku İş sağlığı ve güvenliği önlemleri Nerede izlenecek? Koku üretimi beklenen binalar alanları Nasıl İzlenecek/hangi ekipman kullanılacak? Saha gözlemleri Personel tarafından kullanılan kişisel koruyucu ekipmanlarının sahada gözlemi Ne zaman izlenecek? İzleme sıklığı nedir? personeli tarafından günlük olarak personeli tarafından günlük olarak, üç ayda bir çevre danışmanının incelemesi ile. İzleme maliyeti Maliyet uygulaması yok. giderlerine İzleme Sorumlusu BELEDİYE BELEDİYE VE Çevre Danışmanı Tablo 3. Deşarj Alanı Su Kalitesi/Miktarı İzleme Planı İZLEME PLANI No. Aktivite Sorumlu AAT deki çıkış suyu analizi Muğla Bel. X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X 2 Deşarj alanındaki su seviyesi gözlemi Muğla Bel. X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X 3 5 gözlem kuyusundaki su kalitesi analizi Muğla Bel. X X X X X X X X X X X X X 4 5 gözlem kuyusundaki su seviyesi analizi Muğla Bel. X X X X X X X X X X X X 8/15

13 4 Halkın Katılımı Toplantısı Proje için Belediye tarafından düzenlenen Halkın Katılımı Toplantısı na yerel halk, Belediye ve yerel Sivil Toplum Kuruluşları (STK) katılmıştır. Bu toplantının amacı, paydaşları Proje den kaynaklanacak olası çevresel etkiler, alınacak önlemler hakkında bilgilendirmek ve katılımcıların görüş ve önerilerini almaktır. Toplantının tarih ve yeri yerel bir gazete ilan edilmiştir. İlan metni Şekil 1 de sunulmuştur. Hamle Gazetesi (3 Eylül, 2007) Şekil 1. Halkın Katılımı Toplantısının İlan Metni İlan metninden görüleceği üzere, toplantı Konakaltı İskender Alper Kültür Merkezi Nail Çakırhan Toplantı Salonu nda 10 Eylül 2007 tarihinde saat 14:00 te gerçekleşmiştir. Toplantı katılımcılarının listesi Şekil 2 de, toplantıya ilişkin fotoğraflar ise Şekil 3 te verilmektedir. 9/15

14 Şekil 2. Halkın Katılımı Toplantısı Katılımcı Kayıtları 10/15

15 Şekil 2. Halkın Katılımı Toplantısı Katılımcı Kayıtları (Devam) 11/15

16 Şekil 3. Toplantıdan Fotoğraflar Toplantıda, kanalizasyon sistemi, mevcut su temin ağının iyileştirilmesi ve atıksu arıtma tesisi hakkında bilgiler verildi. Toplantının sonunda katılımcıların Proje hakkındaki görüşleri alındı. Toplantının olumlu bir ortamı olduğu söylenmekle birlikte katılımcıların Proje nin gerçekleşmesini desteklediği görülmüştür. Katılımcı sayısının artarak bu toplantıların tekrarlanması önerisinde bulunulmuştur. 12/15

17 aşamasının ikinci Halkın Katılımı Toplantısı 17 Haziran 2008 tarihinde saat 14:00 te tekrar Konakaltı İskender Alper Kültür Merkezi Nail Çakırhan Toplantı Salonu nda yapılmıştır. Toplantının yeri ve zamanı yerel bir gazetede ilan edilmiştir (bkz. Şekil 4). Devrim Gazetesi (13 Haziran, 2008) Şekil 4. Halkın Katılımı Toplantısının İlan Metni İkinci toplantıya ait katılımcı listesi Şekil 5 te verilmektedir. 13/15

18 Şekil 5. Halkın Katılımı Toplantısı Katılımcı Kayıtları 14/15

19 Şekil 5. Halkın Katılımı Toplantısı Katılımcı Kayıtları (Devam) Toplantının başlangıcında Proje nin yüklenici firmasından Temelsu nun bir temsilcisi, katılımcıları Proje hakkında bilgilendirdi. Daha sonra, Proje nin çevresel etkileri ve değerlendirme çalışmalarına ait bilgilendirmeleri DOKAY temsilcisi gerçekleştirmiştir. 15/15