TÜRK VERGİ SİSTEMİ DERS NOTU 1.DERS

Transkript

1 TÜRK VERGİ SİSTEMİ DERS NOTU 1.DERS

2 GELİR VERGİSİ I.Gelir Vergisinin Tarihi Gelişimi ve Türk Vergi Sistemi İçindeki Yeri Yürürlükte olan Gelir Vergisi Sistemi, esas itibariyle Alman vergi sisteminden iktibas edilerek (aynen alınarak) 1950 yılı başından itibaren geçerli olmak üzere yürürlüğe konulan sisteme dayanmaktadır. Gelir vergisi, Türk Vergi sisteminin temelini teşkil etmektedir. Bu vergiye tabi çok sayıda yükümlü vardır.

3 II. Gelir Kavramı Gelir, iktisadi bir kavram olup aynı zamanda Kurumlar Vergisi nin de konusunu teşkil eder. Verginin üzerinden alınan gelir, iki başlıkta ele alınır; a) Kaynak teorisine göre gelir; Üretim faaliyetlerine katılan üretim faktörlerinin üretimden aldıkları paylardır. İktisat teorisindeki gelir kavramı ile aynıdır. b) Net artış teorisine göre gelir; Vergilendirecek gelir kavramını daha kapsamlı olarak ele alır. Belli bir kişinin belli bir dönemin başı ile aynı dönemin sonu arasında varlığında meydana gelen net artıştır.

4 III. Gelir Vergisinin Konusu ve Yükümlüsü A.GelirVergisinin Konusu Gerçek kişilerin gelirleri Gelir vergisine tabidir. Gelir, bir gerçek kişinin bir takvim yılı içinde elde ettiği kazanç ve iratların safi tutarıdır. Gelir, aşağıda belirtilen 7 kazanç ve irattan oluşur; 1.Ticari Kazançlar 2. Zirai Kazançlar 3. Ücretler 4. Serbest Meslek Kazançları 5. Gayrimenkul Sermaye İratları 6. Menkul Sermaye İratları 7. Diğer Kazanç ve İratlar

5 B.Gelirin Özellikleri 1.Gelir vergisi gerçek kişileri vergilendirir. 2.Gelir vergisinde vergilendirme dönemi takvim yılıdır. 3.Gelir elde edildikten sonra vergilendirilir. 4. Gelir safi olarak dikkate alınır. 5.Gelir gerçek usulde tespit edilir.

6 C. Gelir Vergisinin Yükümlüsü Gelir elde eden gerçek kişilerdir. Gelir elde eden tüzel kişilerin çoğu kurumlar vergisi yükümlüsüdürler. Yükümlü olmak için medeni hakları kullanma ehliyetine sahip olmak gerekmez. 7 gelir unsurundan gelir elde eden herkes bu verginin yükümlüsüdür. Ayrıca yükümlülük bakımından Türk Vatandaşlığı nın önemi yoktur.

7 GELİR VERGİSİNDE MATRAHIN TESPİTİ Matrah tespiti vergilendirme işlemlerinde en önemli sorunlardan biridir. Matrah tespitinde en fazla sorun, gelir vergisinde ortaya çıkmaktadır. Matrah; Vergi borcunun hesaplanabilmesi için, vergi tarifesinin üzerine uygulandığı değer anlamına gelir. Vergiye tabi gelir yedi unsurdan oluşmaktadır. GVK, bu yedi gelir unsurunun her birini ayrı ayrı düzenlemiştir.

8 I.TİCARİ KAZANÇLAR A.Ticari Kazanç Kavramı GVK ya göre Her türlü ticari ve sınaî faaliyetten doğan kazançlar, ticari kazançtır. B.Ticari Faaliyetin Kapsamı ve Özellikleri 1.Ticari Kazancın Kapsamı; Ticari ve sınai faaliyetleri; -Mal alım satımı ile sürekli uğraşmak -Hammadde ya da yarı mamul madde satın alıp, olduğu gibi ya da mamul madde halinde getirip satmak -Taşımacılık, otelcilik, lokantacılık, tamircilik, terzilik ve benzeri hizmet işleri ile uğraşmak -Gayrimenkul (bina, arsa, arazi) alım, satım ve inşa işleri ile sürekli olarak uğraşmak gibi faaliyetler.

9 2.Ticari Faaliyetlerin Özellikleri; -Ticari faaliyetler bir organizasyon içinde gerçekleştirilir -Ticari ve sınaî faaliyetler genellikle süreklidir. -Ticari ve sınaî faaliyetler genelde sermaye yoğun bir faaliyettir.

10 C. Ticari Kazancın Tespiti Ticari kazancı tespiti Gerçek Usul ve Basit Usul olmak üzere iki şekilde tespit edilir. Gerçek Usulde tespit de iki şekilde yapılmaktadır: Bilanço Esası ve İşletme Hesabı Esası. 1.Ticari Kazancın Gerçek Usulde Tespiti İki yöntem vardır; Bilanço Esası ve İşletme Hesabı Esası. a)bilanço Esası Teşebbüsün dönem başındaki sermayesi ile dönem sonu özsermayesi arasındaki olumlu farktır. Müteşebbis tarafından; dönem içinde işletmeye konulan değerler özsermaye farkından indirilirken, dönem içinde işletmeden çekilen değerler özsermaye farkına eklenir.

11 Bilanço EsasınaTabi olmanın Şartları 1-Yıllık alışları TL yi, satışları TL yi aşanlar 2-Mal alım ve satımı dışındaki işlerle uğraşanların, yıllık gayrisafi gelirinin toplamı TL yi aşanlar 3-Mal alım satımının yanında başka işlerin de birlikte yapılması durumunda, alım satım dışındaki gayrisafi hasılatın 5 katı ile, yıllık satışlarının toplamı TL yi aşanlar 4-Her türlü ticaret şirketleri 5-Kendi isteği üzerine bilanço esasına göre defter tutanlar NOT: Birinci sınıf tacirler, yani ticari kazançlarını bilanço esasına göre tespit etmek zorunda olanlar yevmiye defteri (günlük defter), defteri kebir (büyük defter), envanter ve bilanço defteri tutmak zorundadırlar.

12 b)işletme Hesabı Esası Bu esasa tabi olan yükümlülere 2.sınıf tacir adı verilmektedir. İkinci sınıf tacirler, işletme hesabı defteri tutmak zorundadırlar. Bu defter iki taraflı bir defterdir. Defterin sol tarafına giderler, sağ tarafına ise gelirler yazılır. Gider kısmına aşağıdaki unsurlar yazılır; 1-Dönem başındaki mal mevcudunun maliyet değeri 2-Satın alınan mal ve hizmetlerin karşılığında yapılan ödemeler 3-İşletme ile ilgili diğer giderler Gelir kısmında ise şu unsurlar yer alır; 1-Satılan mal ve hizmet karşılığında elde edilen gelirler ile tahakkuk eden alacaklar 2-Çeşitli faaliyetlerden elde edilen diğer gelirler 3-Dönem sonu mal mevcudunun maliyeti

13 2.Ticari Kazancın Basit Usulde Tespiti Basit usul, ticari kazancın tespitinde daha önce uygulanan götürü usulün yerine uygulanmak üzere dan itibaren yürürlüğe girmiştir. Basit usule tabi olanlar defter tutmazlar, ancak bunlar deftere tabi yükümlüler gibi belge düzenlemek, bildirimde bulunmak ve belgeleri muhafaza etmek mecburiyetindedirler. Ticari kazancın basit usule göre tespit edilebilmesinde genel ve özel olmak üzere iki grup şart öngörülmüştür.

14 a)basit UsuleTabi Olmanın Genel Şartları - Kendi işinde fiilen çalışmak - İşyeri yıllık kira bedelinin kanunda belirlenen sınırı aşmaması - Ticari, zirai veya mesleki faaliyetleri dolayısıyla gerçek usulde GelirVergisine tabi olmamak

15 b) Basit Usule Tabi Olmanın Özel Şartları -Yıllık alışlarının TL yi satışlarının ise TL yi aşmaması - Alım satım işleri dışında uğraşanların yıllık gayrisafi gelirlerinin TL yi aşmaması - Alım satım işi ile hizmet işlerini birlikte yapanların gayrisafi gelirlerinin TL yi aşmaması NOT: Basit Usule tabi olmanın genel ve özel şartları başlığı altında yer alan rakamsal değerler, her yıl yeniden değerleme oranında artırılarak uygulanır.

16 Basit UsuldeVergi Matrahı Basit usulde vergi matrahı, bir hesap dönemi içinde elde edilen hâsılat ile giderler arasındaki müspet farktır. Bu usulde vergilendirilen mükellefler, defter tutma hükümleri hariç; bildirim, belgeleri muhafaza ve ibraz etmek gibi ödevleri yerine getirmek zorundadırlar. Basit usulde vergilendirilenler, mal ve hizmet satışlarında, fatura vb. belgeleri düzenlemek ve kullanmak zorundadırlar.

17 Basit Usulde Kayıt Düzeni Basit usule tabi olanlar, alış, satış ve diğer gelirlerine ilişkin belgeleri ayrı ayrı dosyalarda saklamak zorundadırlar. Bu belgelerin kayıtları mükelleflerin bağlı bulundukları meslek odalarının oluşturdukları bürolarda tutulur. Basit usule tabi olan mükellefler, vergi kesintisi yapmak zorunda değildirler. Dolayısıyla bunlar için muhtasar beyanname verilmesi söz konusu değildir. Ancak, bunların yanında çalışanlar, diğer ücret gelirleri kapsamında vergilendirilmek üzere, vergi karnesi almak zorundadırlar.

18 Ticari Kazancın Gerçek Usulde Tespitinde İndirilecek Giderler Gelirin özelliklerinden biri de safi oluşudur. Safi gelire ulaşmak için, gayrisafi gelirden, bu geliri elde etmek için yapılan çeşitli giderler düşülür. Bunlar; 1- Ticari kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi (devam ettirilmesi) için yapılan genel giderler -İşyeri, araç vb. kira giderleri -Kırtasiye, telefon, temizlik vb. giderler -Pazarlama, satış ve dağıtım giderleri -Reklam giderleri -Finansman giderleri -Yapılan işle orantılı temsil ve ağırlama giderleri

19 2- Hizmetli ve işçilerin işyerinde veya iş yeri eklentilerinde iaşe (yemek), ve ibate (barınma) giderleri, tedavi ve ilaç giderleri sigorta primleri ve emekli aidatı ile işçiler için yapılan bazı giyim giderleri 3- İşle ilgili olmak şartıyla yazılı sözleşmeye veya ilama (mahkeme kararına) ya da kanun emrine dayanılarak ödenen zarar, ziyan ve tazminatlar 4- İşle ilgili ve yapılan işin önemli ve genişliği ile orantılı seyahat ve ikamet giderleri 5-Taşıt giderleri

20 6- İşletme ile ilgili olmak şartıyla; emlak vergisi, damga vergisi, belediyeye ödenen diğer vergi, resim ve harçlar 7- VUK hükümlerine göre ayrılan amortismanlar 8- İşverenlerce, Sendikalar Kanunu hükümlerine göre sendikalara ödenen aidatlar 9- İşverenler tarafından ücretliler adına bireysel emeklilik sistemine ödenen katkı payları 10- Fakirlere yardım amacıyla gıda bankacılığı faaliyetinde bulunan dernek ve vakıflara Maliye Bakanlığınca belirlenen usul ve esaslar çerçevesinde bağışlanan gıda, temizlik, giyecek ve yakacak maddelerinin maliyet bedeli

21 Gider Kabul Edilmeyen Ödemeler 1- Teşebbüs sahibi ile eşinin ve çocuklarının işletmeden çektikleri paralar veya aynen aldıkları sair değerler 2- Teşebbüs sahibinin kendisine, eşine ve küçük çocuklarına işletmeden ödenen aylıklar, ücretler, ikramiyeler, komisyonlar ve tazminatlar 3- Teşebbüs sahibinin işletmeye koyduğu sermaye için yürütülecek faizler 4- Teşebbüs sahibinin, eşinin ve küçük çocuklarının işletmede cari hesap veya diğer şekillerdeki alacakları üzerinden yürütülecek faizler

22 5- her türlü para cezaları ve teşebbüs sahibinin suçlarından doğan tazminatlar 6- Yat, kotra, tekne, sürat teknesi gibi motorlu deniz, uçak ve helikopter gibi hava taşıtlarından işletmenin esas faaliyet konusu ile ilgili olmayanların giderleri ile amortismanlar 7- Gelir Vergisi Kanunu nda yer almamakla birlikte diğer bazı vergi kanunlarında yer alan gider kısıtlamaları mevcuttur

23 Ticari Kazançlarda Muaflık ve İstisnalar Muafiyet mükellefiyetteki kısıtlamalar, istisna ise verginin konusundaki kısıtlamalardır. 1-Ticari Kazançlarda Muaflık (Esnaf Muaflığı) a) Motorlu nakil aracı kullanmamak şartı ile gezici olarak veya bir iş yeri açmaksızın perakende ticaret ile uğraşanlar b) Bir işyeri açmaksızın gezici olarak veya doğrudan doğruya tüketiciye iş yapan hallaç, kalaycı, tamirci, kundura boyacısı, berber, hamal gibi küçük sanat erbabı c) Köylerde gezici olarak her türlü sanat işi ile uğraşanlar

24 d) Ziraat işlerinde kullandıkları araçlar veya sandallarda, zaman zaman eşya veya insan taşıyan çiftçiler (bu çiftçiler bu işi sürekli yapmamalıdır) e) Dışarıdan işçi almamak, muharrik kuvvet kullanmamak şartıyla, oturdukları evlerde ürettikleri çarşaf, halı, kilim, turistlik eşya vb. eşyaları dükkan açmaksızın satanlar

25 f) Dışarıdan işçi almadan ve dikiş makinesi gibi benzeri makineler hariç başka makine kullanmadan evlerde üretilen havlu, çorap, halı gibi dokuma ürünleri, örgü ve her nevi nakış işleri ve hasır, sepet gibi turistlik eşyalar ile tarhana, mantı gibi ürünleri işyeri açmaksızın satanlar. g) Ticari işletmeler ait atıkları mutad olarak veya belli aralıklarla satın alanlar hariç olmak üzere bir işyeri açmaksızın kendi nam ve hesabına münhasıran kapı kapı dolaşmak suretiye her türlü hurda maddeyi toplayarak veya satın alarak bu malların ticaretini yapanlara veya tekrar işleyenlere satanlar

26 2-İstisnalar a) Teknoloji geliştirme Bölgelerinde Gelir Vergisi İstisnası (Teknoloji bölgelerindeki yazılım ve AR-GE faaliyetlerinden elde edilen kazançlar tarihine kadar Gelir Vergisinden istisnadır.) b) Dar mükelleflerin ihracat istisnası c) PTT acenteciliği kazancı istisnası d) Eğitim ve öğretim işletmelerinde gelir vergisi istisnası e) Dar mükelleflerin sergi ve panayır istisnası Kaynak: Osman PEHLİVAN, Vergi Hukuku,Trabzon 2011