DOSYA VII: TURiZM ÇEVRE OTELLER - KÜLTÜR MiRASI

Transkript

1 konuk yazar: Kemal Kasapoğlu -> Sayfa 3 Bir Varmış, Bir Yokmuş. Hera-C Naciye Doratlı konuk yazar: Hüyla Yüceer -> Sayfa 4 DOSYA VII: TURiZM ÇEVRE OTELLER - KÜLTÜR MiRASI Naciye Doratlı- Uğur Dağlı- Özlem Olgaç Türker KONUT VE YAŞAM BİR MİMAR - BİR BİNA Uğur Dağlı Turizmin Hizmetinde Tarihi Yapılar: Bandabulya GELENEKTEN EVRENSELE SANAA Mimarlık Stüdyosu GEÇMİŞİN SESSİZ TANIKLARI KENT MİMARLIK ve TASARIM GAZETESİ 15 GÜNDE BİR YAYINLANIR 05 EYLÜL 2010/ SAYI 14 konuk yazar: Leyla Çınar -> Sayfa 5 Gelenek İle Modern Arasındaki Mimarlık Aşkına Bir Örnek: Bruno Taut Kağan Günçe konuk yazar: Kağan Güner -> Sayfa 6 Parc de la Vilette - ve Bilim ve Teknoloji Müzesi-Paris KENTİN TADI TUZU Şebnem Hoşkara konuk yazar: Nil P. Şahin -> Sayfa 11 AL Sevdiğim Kentler Hep Aynı Kadındır Türkan Ulusu konuk yazar: Kağan Güner -> Sayfa 12 Mekanın Poetikası Gaston Bachelard GÜNCEL HABERLER - YORUMSUZ FOTOĞRAFLAR S 15 <-...KARİKATÜRLER Kutsal Öztürk Begüm Mozaikçi PROVO-ETKİNLİK MekanPerest in bu sayısındaki Dosya mızda, ülkemizin lokomotif sektörlerinden biri olan turizm konusunu mercek altına alıyoruz. Turizm konusu birçok açıdan çok önemli. İlk olarak, kaynakları çok kısıtlı olan bir ada ülkesi olmamız nedeni ile ülkemiz için çok önemli. Yükseköğretim sektörü ile birlikte ülkemizin lokomotif sektörü olduğunu kabul ettiğimiz için ekonomik açıdan, sosyal ve kültürel açıdan ve çevre ile ilişkisi açısından çok önemli. Bu kadar önemli ve çok boyutlu bir konuyu biz, çevre, otel tasarımı ve turizm- kültür mirası etkileşimi boyutuna biraz dokunmakla yetiniyoruz > S konuk yazar: Simge Uygur -> Sayfa 13 Ercan Hoşkara SORULAR-CEVAPLAR DOSYA VII Beril Özmen Mayer CMYK -> Sayfa 14

2 02 EDİTÖR Naciye Doratlı Doğu Akdeniz Üniversitesi SAYFA EDİTÖR DEN... Mola öncesi herkese merhaba, Şubat 2010 dan itibaren, teknik bir nedenden ötürü bir kez yaşanan bir aksaklık dışında on beş günde bir MekanPerest sizlerle birlikte oldu. Doğu Akdeniz Üniversitesi Mimarlık Fakültesi nin sosyal sorumluluk projesi olarak yürüttüğümüz bu çalışmayı, yaz tatili süresince de bazı ekip arkadaşlarımızın izinli ya da araştırma yapmak üzere yurt dışında olmalarına rağmen, kesintiye uğratmadan sürdürüp MekanPerest in sizlerle buluşmasını sağladık. Ne yazık ki şimdi, bizim için bir mola zamanı. Niçin Aravermek Zorundayız? Bir ara vermek zorundayız çünkü, on iki kişilik ekip ve/veya konuk yazarlardan gelen yazıların sizin elinize ulaştığı şekline gelmesini sağlayan ve bu bağlamda ekibimizin en önemli elemanı olan sevgili Ceren Boğaç, AB bursu ile bir yıllığına Çek Cumhuriyeti nin başkenti Prag a gidiyor. Ceren bu durumu bize ilk aktardığı Zamana Karşı Yarış Çok Zor İş zaman, kendisi için çok sevinmeme rağmen, içimden MekanPerest in sonu mu geldi acaba? diye düşünüp paniğe kapıldığımı itiraf etmem gerek. Neyse ki konuşmamızın devamında durumun böyle olmadığı, gelişen teknolojinin nimetlerinden yararlanarak, zaten bir iki toplantı dışında internet ortamında gerçekleştirdiğimiz yazı akışını yine aynı şekilde sağlayabileceğimizi anlayarak rahat bir nefes aldım. Ceren o kadar yaptığı işe sadık ve saygı duyan bir kişi ki.. Prag da bir yıllığına da olsa yerleşmek için ve internette büyük dosyaların ulaşımı ile ilgili olarak da herhangi bir sorun yaşanmaması için zamana ihtiyacı olduğunu, kendi yüzünden MekanPerest in yayınında bir sorun, aksilik yaşanmasını istemediğini ifade etti. İşte hem bu sebepten, hem de yaz, tatil demeyip yazılarını yetiştirmek için uğraş veren ekip elemanlarının da yeni akademik yıl başlamadan biraz özgür kalmalarını sağlayabilmek için, 24 Ekim 2010 a kadar ara veriyoruz. Yazı akış şemamızı yeni duruma göre düzenledik, mola sonrası sizlerle yeniden birlikte olacağız. Bizlerin asli görevimiz dışında yapmakta olduğumuz gazete eki hazırlama işi, bir çok açıdan bizim için çok yararlı oldu ve olmaya devam edecek diye düşünüyorum. Yararının yanında farklı bir deneyim olduğunu da söylemeden geçmeyelim. Bizler için MekanPerest, akademik ortam dışında, bilgi paylaşmak, toplumumuza katkıda bulunma misyonumuzu yerine getirmek anlamını taşıyor. Bunun yanı sıra, bildiri özeti/bildiri, proje, dosya teslimi gibi konularda son teslim tarihi ya da zaman sınırı kavramlarına alışık olmamıza rağmen, zamanlama, zamanında teslim konularında MekanPerest le ilgili uğraşımız bizim için farklı bir deneyim oldu. Başka bir boyutta zaman karşı yarışmayı öğrendik. Alanımız dışında yazılı basında zamana karşı yarışın nasıl olduğunu gözlemledik. Sabahları marketten ya da gazete büfesinden aldığımız bilmem kaç sayfalık gazetenin hazırlanmasının nasıl zahmetli bir iş olduğunun, okuyucuya ekleri ile birlikte zamanında ulaştırılmasının ne kadar stresli olabileceğinin farkına vardık. Bir çok işte ve alanda sadece sonucu görüp ya beğeniyoruz ya da eleştiriyoruz. Bir gazeteyi, televizyon programını, restoranda yediğimiz bir yemeği ve akla gelebilecek pek çok şeyi Beğensek de beğenmesek de her işin bir de geri planı var, ve bu geri plan o kadar zahmetli olabilir ki, tahmin bile edemezsiniz. Verilen emeğe saygıdan herhangi bir şeyi, bir işi eleştirmeden önce biraz düşünmek sizce de iyi olmaz mı? Vedalaşmanın iyisi kötüsü olmaz belki ama kısa kesmek kişiyi daha az hüzünlendirir galiba. Bu nedenle sözü kısa kesip şimdi veda zamanı demek lazım. Çok değil. 24 Ekim e kadar.. Ayrılmadan önce sevgili Ceren e de hepimiz adına Prag da yapacağı çalışmalar için başarılar dilemek istiyorum. Sevgiyle sağlıcakla kalın... Naciye Doratlı Mekanperest Gazete Ekibi / Soldan sağa (üst): Ceren Boğaç, Şebnem Hoşkara, Kağan Günçe. Soldan sağa (alt): Ercan Hoşkara,Begüm Mozaikci, Hıfsiye Pulhan,Naciye Doratlı, Kutsal Öztürk, Uğur Dağlı, Türkan Ulusu Uraz. MEKANPEREST- HAVADİS GAZETESİ EKİ Proje Koordinatörü / Editör Naciye Doratlı. Proje Koordinatör Yardımcıları Ceren Boğaç, Uğur Dağlı, Şebnem Hoşkara. Grafik Tasarım ve Sayfa Düzeni Ceren Boğaç. Yazı İşleri Ekibi (Alfabetik) Nesil Baytin, Uğur Dağlı, Kağan Günçe, Ercan Hoşkara, Şebnem Hoşkara, Beril Özmen Mayer, Begüm Mozaikci, Kutsal Öztürk, Hıfsiye Pulhan, Türkan Ulusu Uraz. Proje Resmi Sahibi Doğu Akdeniz Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, Gazimağusa. Tel: , mekanperest@emu.edu.tr Yayıncı Kuruluş Havadis Gazetesi, Lefkoşa. CMYK

3 Doğu Akdeniz Üniversitesi HAVADİS GAZETESİ EKİ / 05 EYLÜL SAYI BİR BİNA- BİR MİMAR SAYFA 03 Uğur Dağlı konuk yazar: Kemal Kasapoğlu ugur.dagli@emu.edu.tr- kemarch.2000@hotmail. SANAA MİMARLIK STÜDYOSU Japon mimarlar Kazuyo Sejima ve Ryue Nishizawa nın 1995 yılında bir araya gelerek oluşturdukları ve Tokyo da faaliyet gösteren SANAA Mimarlık Stüdyosu ( Sejima and Nishizawa and Associates), Japonya ve tüm dünyada çığır açan projelere imza atıyor. Bu projelerden bazıları, Lozandaki Rolex Learning Center (Rolex Eğitim Merkezi), Ohio, Toledo daki Toledo Museum of Art s Glass Pavilion ( Toledo Sanat Müzesi, Cam Pavyonu), New York taki New Museum of Contemporary Art ( Yeni Çağdaş Sanatlar Müzesi), Londra daki Serpentine Pavilion (Serpentine Galerisi Pavyonu), Tokyo Omotesando daki Christian Dior Binası, Japonya Kanzawa da 21st Century Museum of Contemporary Arts (21. Yüzyıl Çağdaş Sanatlar Müzesi) ve Japonya Nagano da O-Museum ( O-Müzesi). Arts (21. Yüzyıl Çağdaş Sanatlar Müzesi) projelerinden dolayı 2010 yılında dünyanın en prestijli mimarlık ödüllerinden olan Pritzker Ödülüne layık görüldü. Amacı ön sezileri ve sorumluluk bilinciyle topluma ve mimarlığa anlamlı katkılar sağlayan mimarları onurlandırmak olan Pritzker mimarlık ödülü, Hyatt Vakfı tarafından 1979 yılından beridir her yıl veriliyor. Hyatt Vakfı nın kurucusu Pritzker ailesi, dünyanın dört bir yanında Hyatt Otelleri ni geliştirme çabalarından kaynaklanan, binalara olan büyük ilgileri ve mimarlığın yaratıcı bir çalışma olmasına ragmen Nobel Ödüllerine dahil edilmemesinden dolayı mimarlık alanını seçmiş. Prosedürler uluslararası jüri tarafından gizli oylama ve müzakere ile yapılan bir final seçkisi ile Nobel Ödülleri nden örnek alınarak düzenlendi. Ödül için her yıl sürekli olarak dünyanın dört bir yanından yüzlerce aday arasından eleme yapılıyor. Zemin hareketleri binanın altından geçiş ve iç bahçelere ulaşım sağlıyor Rolex Learning Center Binanın tümünde şeffaflık ön planda tutulmuş 1956 da Japonya da doğan Kazuyo Sejima, Japan Women s University de mimarlık eğitimini tamamlar ve dünyaca ünlü Japon mimar Toyo Ito nun ofisinde çalışmaya başlar. Buradaki çalışmalarının ardından 1987 de kendi ofisini açan Kazuyo Sejima 1992 de Japan Institute of Architects (Japon Mimarlık Enstitüsü) tarafından Japınya da yılın genç mimarı seçilir. Bu güne kadar çeşitli üniversitelerde öğretim görevliliği yapmıştır. Bunlar arasında Princeron University, Polytechnique de Lausanne, Tama Art University ve Keio University sayılabilir. SANAA Mimarlık Stüdyosu nun diğer partneri Ryue Nishizawa 1966 yılında Jponyada doğmuş ve mimarlık eğitimini master derecesi ile birlikte Yokohama National University de tamamlamıştır. Ryue Nishizawa kendi ofisini 1997 yılında kurar. Bununla birlikte Yokohama National University de Profesör olarak eğitim de vermektedir. Mimarlık Dünyasının Nobeli Pritzker Ödülü SANAA da birlikte çalışan Kazuyo Sejima ve Ryue Nishizawa, Nagano daki O-Museum (O-Müzesi) ve Kanazawa daki 21st Century Museum of Contemporary Kazuyo Sejima ve Ryue Nishizawa birlikte gerçekleştirdikleri projelerden dolayı daha bir çok prestijli ödüle layık görülmüşlerdir yılında American Academy of Arts and Letters tarafından verilen Arnold Brunner Memorial Medal (Arnold Brunner Anı Madalyası), 2004 yılında 9. Uluslararası Venedik Bienalindeki Mimarlık sergisinde kazandıkları Golden Lion (Altın Aslan), 2006 da Japon Mimarlık Enstitüsü tarafından verilen Tasarım Ödülü, 2007 de Berlin Academy of Arts tarafından verilen Kunstpreis Berlin of 2007 bu ödüllerden bazılarıdır. Ikili ayrıca hak etmiş oldukları uluslararası başarıları sayesinde, gerçekleştirmiş oldukları projelerini Birleşik Devletler ve Avrupa nın çeşitli yerlerinde sergileme imkanı bulmuş ayrıca dünyanın önde gelen üniversitelerinde de mimafir öğretim görevlisi olarak da bulunmuşlardır. Rolex Learning Center (Rolex Eğitim Merkezi), Ecole Polytechnique Federale de Lausanne, Lozan, Isviçre Rolex Learning Center bilim, teknoloji, mühendislik ve mimarlık alanlarında Avrupanın en önde gelen araştırma ve uygulama merkezi olan the Ecole Polytechnique Federale de Lausanne tarafından gerçekleştirilmiş yarışma sonucunda SANAA nın kazanmış olduğu, bütünüyle kampüs yaşamına, öğrencilere ve halka adanmış bir yapı. Sabah erken saatlerden gece yarısına kadar yaşamı içerisinde barındıran Rolex Learning Center, cafe, restaurant, kitap satışı, kütüphane, araştırma alanları, ofisler ve çalışma atölyeleri ile herkese açık. Rolex Learning Center için, Iletişim sağlama araştırmayı ve öğrenmeyi teşvik etme ilkeleri ile tasarım sürecine başlayan Kazuyo Sejima ve Ryue Nishizawa, insan hareketlerinin mimari formları etkilediği gibi ortaya çıkan mimarinin de insanları etkilediği inancındalar. Bundan dolayı insan hareketlerinden yola çıkarak organik ve eğrisel yönlendirmelerle çeşitliliği olan mekansal kesişimler oluşturmayı hedeflemişler. Sonuçta ortaya, patikaların birbiriyle kesiştiği, şeffaflığın ön planda olduğu, dalgalanan zemin ve tavanların mekanları birbirinden kalıplaşmış mimari sınırlandırma elemanları yardımı ile değil, zeminin kendisi ile ayırdığı dinamik heyecan verici bu yapı ortaya çıkmış. Yaratılmış olan eğimli zeminler sayesinde binanın altından geçilebiliyor, ulaşılan iç bahçeler bir araya gelme iletişim sağlama amacına bütünüyle hizmet ediyor. C M Y K Kullanıcının Özgürlüğü Ile Hayat Bulan Mekanlar Zemin ve tavan dalgalanmaları sayesinde birbirinden ayrılmış olan dinamik mekanlarda kullanıcı, hangi mekanı ne şekilde kullanacağı konusunda özgür bırakılmış. Rolex Larnin Center in Mimarlarından Kazuyo Sejima öğrenciler kütüphaneden aldıkları kitapları dilerlerse bina içerisinde oluşturulmuş tepelenmelere sırtını vererek okuyabilecek dilerlerse istedikleri alanı toplu tartışma, sohbet mekanına dönüştürebilecek dolayısı ile devamlı değişebilen dinamik atmosferde heyecanlarını yitirmeden mekanı yaşayabilecekler diyor. Son Söz Insanoğlunun en temel haklarından biridir özgür olabilmek, özgürce düşünüp söyleyebilmek, özgürce yaşayabilmek... Yaşam tasarlama sanatı olarak gördüğüm mimarlık, kullanıcısına özgürlük hissini tattırdığı sürece yaşama anlam katar... Özgür ruhlu mekanlarda zihinlerdeki kalıplardan kurtularak özgür yaşamın tadına varabilmek dileği ile... Kemal Kasapoğlu

4 SAYFA 04 GEÇMİŞİN SESSİZ TANIKLARI Naciye Doratlı konuk yazar: Hülya Yüceer TARİHİ YAPILARA Y E N İ İ Ş L E V BULMA SORUNU Doğu Akdeniz Üniversitesi Uzun bir aradan sonra sayfamda değerli bir konuk yazarı ağırlıyorum. Mimarlık Fakültesi öğretim elemanlarından Dr. Hülya Yüceer, Bandabulya özelinde tarihi yapılara yeni işlev verilmesi konusunu turizm ekseninde sizler için irdeliyor. Naciye Doratlı Tarihi yapıların yeniden kullanımıyla ilgili pek çok çarpıcı örneğin var olduğu günümüzde konunun teknik boyutu tartışmaları yerini yeniden işlevlendirme sürecinde yapıların dokunulmaz değerlerinin ne kadar korunduğu, yeni kullanımın ne kadar etkili olduğu tartışmalarına bırakmıştır. İşlevin tarihi yapıya ait özgün değerlerden biri olduğu kabulu, işlevsel sürekliliğin sağlanabilmesi için yeterli çaba gösteriliyor mu? sorusunu da akılllara getiriyor. Elbette, artık var olamayan bir işlevi sürdürmeye çabalamak yersizdir, ancak tarihi yapının tüm değerlerini ve çevresi içindeki yerini ortaya koymadan, kullanacaklarla ilişkisini her boyutuyla kurgulamadan uygulamaya başlamak da bir o kadar yersiz kalmaktadır. Bugün, özellikle kent merkezlerindeki kamusal kullanımlı tarihi yapıların pek çoğunun müzelere, sergi salonlarına, kafelere dönüştürüldüğüne ve özgün işleyişleriyle ilgili bir iz kalmadığına sıklıkla tanık oluyoruz. Farklı niteliklerdeki tarihi yapılara benzer işlevler verilmesi aslında işlevsel sürekliliğin sağlanması veya uygun işlevin belirlenmesi sürecinde yetersizlikler olduğunun göstergesidir. Turizmin Y e n i İ ş l e v Bulmada Yeri Tarihi yapıların korunmasında işlev değişikliğini gündeme getiren çeşitli nedenler arasında daha etkin kullanılanım ve ekonomik değerin artırılması günümüz koşullarında ön plana çıkmaktadır. Ekonomik gelir kaynakları arasında turizmin önemli yer tuttuğu ülkelerde tarihi yapıların turizme yönelik yeniden kullanımına sıkça tanık olmaktayız. Bu ülkelerde, kültür varlıkları kapsamında tarihi yapıların korunması için hazırlanan projeler turistlerin ilgisini çekmeyi birincil hedef olarak görmekte ve turistlerin beklentileri doğrultusunda hazırlanmaktadır. KKTC ekonomisi de sınırlı kaynaklarından ve sınırlı üretim olanaklarından dolayı diğer küçük ülke ekonomileri gibi hizmetler sektörünü ön plana çıkarmaktadır. Turizm sektörü yıllar boyu açık veren dış ticaret dengesinin kapanmasına da en güçlü etkiyi yapmıştır. Turizmin ivme kazanmasında kültürel miras ziyareti, zengin kültür mirası kaynaklarına sahip Kuzey Kıbrıs için önemli rol oynadığını son yıllarda, kültür turizmine hizmet etmek üzere pek çok yapının restore edilmesinden anlıyoruz. Bandabulyalar da bu amaçla restore edilen yapı türlerinden biri. Bandabulyalara Y e n i İ ş l e v Bandabulya, diğer adıyla Belediye Pazarı, Gazimağusa, Lefkoşa, Girne ve İskele tarihi kent merkezlerinde bulunan sebze, meyve, et, peynir gibi ürünlerin satıldığı kapalı pazar yeridir. Bandabulyalar, bulundukları kentlerde kamu ve ticari yapıların yer aldığı merkezi noktalarda inşa edilmişler ve işlevleri gereği halkın gündelik yaşamının bir parçası olmuşlardır. Kuzey Kıbrıs daki bu yapılardan Gazimağusa ve Girne Bandabulyaları yeni işlev verilerek restore edilmiş olup, İskele Bandabulyasında restorasyon çalışmaları halen devam etmekte. Lefkoşa daki yapının ise işlevi devam etmek üzere restorasyon kararı alınmış ancak uygulama süreci henüz başlamamıştır. Benzer yapı türüne ait, özgün işlevin devam ettiği ve değiştirildiği örneklerin bir arada bulunması yeniden kullanımın ne kadar başarılı olduğu konusunda gerçek kaynak oluşturuyor. Turizme hizmet etmek üzere kafe, bar, restoran ve hediyelik eşya satışı gibi yeni işlevler verilen Gazimağusa ve Girne deki yapılar, bugün hem halk, hem de turistler tarafından etkili olarak kullanılmamaktadır. Halen özgün işleviyle hizmet veren Lefkoşa Bandabulyası ise, fiziksel koşulları daha yetersiz olmasına rağmen, günün hemen her saatinde halk ve turistlerin kullandığı bir mekan olma özelliğini sürdürmektedir. Yapıyı kullanan halk ve turistlerle yapılan görüşmelerde, halk yürüyerek ulaşabildikleri, taze ürünler bulunduğu ve ücretler uygun olduğu için yapıyı kullandıklarını söylerken, turistler de halkın gündelik yaşamına tanık olabildikleri, mekanın fiziksel yapısı ve işleyişi ile gerçek hissi yarattığı için ziyaret ettiklerini belirtmişlerdir. Bu durum, tarihi yapıların yeniden kullanımında işlev değişikliğinin ne kadar gerekli olduğu ve önerilecek yeni işlevin halkın ve turistlerin beklentilerini ne kadar karşılayacağı sorularını gündeme getirmektedir. Y e n i İ ş l e v Bulma Sürecinde Gözden Kaçanlar Tüm bu yeniden kullanım yoluyla koruma çalışmalarının ana hedeflerinden biri, turizm hizmetlerini geliştirmek ve bu sektörden gelecek ekonomik katkıyı artırmaktı. Ancak, yeniden işlevlendirme sürecinin turistlerin beğenilerine odaklı gerçekleştirilmesi durumu, bu projelerin, Bandabulya örneğinde olduğu gibi, hedeflenen sonuçlara ulaşmasında bir tehdit unsurudur. Bu beğeni ve talepler genelde dinlenme, eğlence, yemeiçme, alış-veriş gibi turistlerin yapıları ziyeret etme sürecinde vakit geçirip, ihtiyaçlarını karşılayacakları aktiviteler olarak algılanmaktadır. Oysa ki, turistlerin tarihi yapıları sadece somut bir kültür mirası örneği olarak ziyaret etmenin ötesinde, bu yerleri hissetmek, yaşayan mekanlarda kültürün diğer öğelerini de deneyimlemek gibi beklentileri olduğunu yeniden işlevlendirilen tarihi yapıların neden kullanılmadığını sorgulayan araştırmalardan anlıyoruz. GaziMağusa Bandabulyası, 2010 Bandabulya İç Mekan, 2010 Özellikle son on yılda turizmin çeşitliliği ve turistlerin davranış biçimleri üzerine yapılan araştırmalar kültür turizmi nin genel turzim anlayışından oldukça farklılaştığını göstermektedir. Turizmin öznesi olan turistler de bu bağlamda ayrışmaktadır. Kültür turizmi amaçlı seyehat eden turistlerin beklentileri diğer turistlerden farklı olarak geçmiş ve güncel kültüre ait tüm değerleri deneyimlemek üzerine kuruludur. Y e n i İ ş l e v süreci üzerine birkaç sonsöz Kültürlerin günümüzde bile sürekli bir değişim yaşadığını veya zamanla farklı kültürlerin öncekilerin yerini aldığını düşünürsek, ziyaret edilen yerlerde sadece geçmiş değil bugünün de varlığı hissedilmelidir. Bu nedenle, tarihi yapılara, kültür turizmine yönelik olsun ya da olmasın, yeni işlev önerilirken bulundukları C M Y K güncel bağlamı yaratan tüm unsurlar, günün koşulları ve geleceğin olası değişimleri gözetilerek değerlendirilmelidir. Bu işlevlerin uygunluğu ve sürdürülebilirliği, koruma ve çağdaş kullanım arasındaki dengenin sağlanmasıyla, dolayısıyla yapıların bugünkü sahipleri olan yerel halkla da doğrudan ilişkilenmektedir. Yeniden kullanım projelerinde bu denge, tarihi yapının değerlerinin doğru saptanması, kültür mirası bilincin gelişmesi yolunda bilgilendirme ve eğitim, tarihi yapı, turistler ve yerel halk arasındaki sosyal ilişkiler ağının çözümlenmesiyle sağlanacaktır. Hülya Yüceer

5 Doğu Akdeniz Üniversitesi KONUT VE YAŞAM SAYFA 05 Hera-C konuk yazar:: Leyla Çınar BİR VARMIŞ, BİR YOKMUŞ. BİR KERPİÇ ESKİ EVLE, BİR DE YENİ BETOARME EV VARMIŞ İç mimar Leyla çınar, masalsı bir anlatımla kendi yaşam öyküsüden bir kesitini sunuyor bize. Bir ailenin ve bir kerpiç evin öyküsü bu. Anı ve nostaljiyle dolu. Türkan Ulusu Uraz Bir varmış, bir yokmuş diye başlayan bütün masalların her zaman bir kahramanı vardır. Bu kahraman bazı zaman güçlü, zayıfın yanında; bazı zaman da güçsüz, ne yapacağını bilmeden çıkmıştır insanların karşısına. Biz biliriz ki bütün masal kahramanları her masalın sonunda zafer kazanır; fakat benim kahramanım zafer kazanacak mı bilmiyorum? Kim mi benim kahramanım? Eski köy evim. Onun hikayesi daha eskiye dayanmasına rağmen ailemin hikayesi onunla başlar. Yıl 1975, aylardan Kasım. Annem ve babam; soğuk bir kış ayı Karadenizin yeşilinden kopup sekiz çocuklu bir aile olarak, o günkü adıyla Kıbrıs Türk Federe Devletine gelmiş. Diğer aileler gibi biz de, Doğu Akdeniz Üniversitesi nin bugünkü rektörlük binasında birkaç gün misafir edilmişiz. Sonraları bir köy gösterilmiş bize ve o köye doğru yola çıkmışız. Köy, hemen yanı başındaki beyaz alçı taşı çıkarılan Alçı Tepesi nden almış adını: Akova. Ailem yaşanacak bir ev bir yuva için önce köyü güzelce dolaşıp, gezmişler. Betonarme iskelet sistemi yapılardan ziyade, taş ve kerpiç malzemeyle yapılan yığma köy evleri ile karşılaşmışlar. O yıllarda bu tür evler, köylerdeki yapıların önemli bir bölümünü oluşturuyormuş. Yeni bir yuva için dolaşıp, incelenen birçok ev arasından biri kucak açmış aileme. Savaş sonrası, sessizliğin gezdiği köyde sevinçle yerleşmiş ailem iki katlı kerpiç köy evine İki katlı..., hem de geniş odaları var, içeri girer girmez bir hol, aynı zamanda odalara geçiş yeri, sıcacık, içinden üst kata çıkan merdiven, yüksek duvarlarla çevrili geniş bir avlusu, avluyu kaplayan iki üzüm asması, avlu içerisinde asker gibi sıralanmış banyo, tuvalet, kiler, mutfak olan odalar ve ekmek yapılabilecek iki taş fırın. Kocaman bir bahçe, bir su kuyusu... daha ne olsun demişler ve eşyası az boş yeri çok bu eve yerleşmişiz. Gözümü açtığım, yaşadığım, yuva diye benimsediğim bu eve kahramanım diyorum şimdi. Çünkü benim ve ailem için çok kahramanlık yapmış. Dile kolay on kişiyi kucaklayıp sardı sarmaladı, kim bilir daha önce kimleri? Zamanla kucakladığı kişilerin küçükleri büyümüş, büyükleri de gitmiş oldu. Büyüyen herkes kendisine yeni bir yer ararken o mahsunlaşmış bizi izliyordu. Sonunda onu ne kadar benimsediğimizi, ve onu terketmenin imkansız olduğunu anladık. Yakınına yeni bir betonarme ev yaptık. Yeni moda adıyla villa. Şu an benim yaşamımın çoğu bu yeni evde geçiyor ama eski köy evimi de yalnız bırakamıyorum. O da zaten biliyor bunu, ve bekler beni. Ailemizin eşyaları hala orada, orası bizim baba ocağımız. Geçen zamanı göz önüne alırsak eski evimizin zamana karşı direndiğini ve dimdik ayakta durmak için hâlâ mücadele ettiğini görürüm. Evveliyatını kesin olarak bilmemekle birlikte benzer yapılara düşülen tarihlerden yola çıkarak yılları arasında yapılmış olabileceği tahmin ediliyor. Bu duruma göre en az 60 yıldır ayakta; nefes alıyor ve bize nefes aldırıyor. İnsanın içine işleyen yaşanmışlığı ve mekanın ruhu, bizi ama en çok da beni hep geri çağırıyor. Şimdi eskisi ve yenisi arasındaki farkı çok daha iyi görüyorum. Yaşanmışlık elbetteki bizi, o sevdiklerimizle geçirdiğimiz anı yüklü mekanlara ve geçmişe götürüyor. Bu biraz da bizlerin duygusallığı; ama iki ev arasında daha dikkatli bakıldığında, herkesin de algılayabileceği, o kadar belirgin farklar var ki, karşılaştırılırsa benim eski evim kazanır: Kesin. O, fırtınalara karşı da çok zafer kazandı; penceresinden güvercinler uçururduk gökyüzüne, yaşamla öylesine uyumluydu ki; şimdi o halini daha da özlüyorum. Onunla birlikte çocukluğumu özlüyorum; annemi, babamı özlüyorum, avlumuzdaki çocuk seslerini, insan seslerini, kalabalığı özlüyorum. İkisi de iki katlı, birine eski, birine yeni diyorum ama hep eskiyi özlüyorum. Oysaki insanoğlu hep değişime ayak uydurmak gibi bir hevesle yeniyi tercih eder sanki çoğu zaman. Ama eski dediğim evim her şeyden önce kendini bana sanki canlı bir varlık olarak benimsetmiş. O kadar anaçtı ki kışın sıcacık tutuyordu, yazın hiç bunaltmıyor, serin tutuyordu bizi. Çıkardık dışarı, iki tarafı göz hizasında olan kerpiç duvarla kapalı geniş avlumuza. Ben, kardeşim ve ablamla oyun oynarken, annem avluda eve dair günlük ev işleriyle uğraşırdı. O yıl nohut mu ekmiştik, annem kışlık yiyecek nohutlarımızı süzgeçten geçirirdi, bazı günler taş fırında köy ekmeği yapardı, çamaşırlarımızı yıkardı kazanlarla su kaynatarak... Bazen bahçesini beller, çapalar ekerdi. Babam ise çiftçilik yapardı. Babamla birlikte ben de ara ara giderdim avlu içerisinde olan ağılımıza. Su verip yemlerdik küçük baş hayvanlarımızı. Yaz aylarında, geceleri avluda bekleyen demir karyolanın üzerine atardık yataklarımızı. Karyolanın yetmediği yerde sıralardık hasır sandalyelerimizi yan yana, karşı karşıya ve atardık sandalyeler üstüne bir ince yorgan, uzanırdık üstüne gökyüzünün altında. Öyle hemencecik uyumazdık, annem masal anlatırdı bize. Sonra yıldızları sayardık, kayan bir yıldız görünce bir dilek tutardık. Zaman zaman güvenli bir kucak, zaman zaman da macera yaşatıyordu bize. Hem hücremiz, hem dünyamız olmuştu. Benim evim, der Georges Spyridaki, ışık geçirir, ama camdan değil. Yapısında gaza benzer bir şey olmalı. Duvarları benim isteğime göre yoğunlaşır ya da seyrekleşir. Bazen bu duvarları bedenime yapıştırırım, bir zırh gibi...bazen de bırakırım kendimi mekanları içinde, sonsuz genişleme özelliğine sahip o mekanda yayılır. Evet Spyridaki nin evi; benim kerpiç evim gibi soluk alıyor. Bir zırhlı giysi gibi hâlâ bedeni sarıyor. Ayrıca sonsuza kadar da genişleyip büyüyebiliyor. Yeni evde, kerpiç evimde olduğu gibi tek bir mekandan dağılım yok, koridorla bir mekandan diğer mekanlara geçiyorum. Kerpiç ev, yeni eve oranla daha nazlı, tavan ahşap mertek ve kamışlarla örtülü olduğu için sürekli temizlik ve bakım istiyor. Eski evim yeniye göre belki gösterişsiz, dayanıklı olduğu izlenimini de vermiyor ama kocaman bir yüreği var. Kışın bedenimi sımsıkı saran, yazın ruhuma serinlikler katan kerpiç yuvam özellikle son aylarda 500C ulaşan sıcaklığa karşı çok dirençli ve çok serin bir iç mekana sahip. Oysaki yeni evde sabaha karşı güneşin sıcaklığını yüzümde hissediyorum, perde mi açık kalmış derken güneşin gizlice içeri girdiğini görüyorum. Gün boyu sıcaklığı iliklerine kadar çekiyor akşam olunca da evin içine kusuyor ve evin içi fırına dönüyor. Kerpiç evimizin bahçe duvarları bizi sokakla olduğu gibi, komşu evlerle de ayırıyor, mahremiyeti sağlıyor; fakat yeni evimde fazla yüksek olmayan bahçe duvarları üstündeki parmaklık sadece fiziksel bir eşik, görsel mahremiyet yaratmıyor. Ayrıca kerpiç evin planının tekrar eden modüllerden oluşması, ihtiyaç doğduğunda uygun eklemeler yapılmasına fırsat veriyor, ama yenisi bitmiş ve tamamlanmış sanki, eklemeye müsait değil, yapılsa sırıtır. Yeni, yenilik ve moda bütün yaşamımıza hükmediyor. Yeni bir şeye yönelirken, eskiden kopuveriyoruz hemen. Ben de böyle bir niyetle yeni ev edindim, ama eski ve yeni arasındaki farkı eş zamanlı kullanımlarda yaşayarak gördüm ve şimdi kendime soruyorum: Böylesi sağlıklı kerpiç bir evde yaşama imkanı bulabilecek miyiz bir daha? Kerpicin insana, aileye dolayısıyla topluma ne kattğını bilebilecek miyim? Koşullar ve fırsatlar çerçevesinde kerpiçten yapılanın en sağlıklı ve en kullanışlı olduğu bir gerçek Bunu unutmamalı ve bu malzemeyle modern yaşama uyarlanabilecek yaşam çevrelerini gerçekleştirebilmeliyiz. Yapmalıyız ve masal kahramanlarımızı yaşatmalıyız ki, masalımız hiç unutulmasın. Leyla Çınar Kerpiç evin ön görünüşü Kerpiç evin iç mekan merdiveni C M Y K Yeni evin ön görünüşü

6 SAYFA 06 GELENEKTEN EVRENSELE MİMARİ Kağan GünÇe konuk yazar: Kağan Güner GELENEK İLE MODERN ARASINDAKİ MİMARLIK AŞKINA BİR ÖRNEK: BRUNO TAUT Doğu Akdeniz Üniversitesi Gelenekten Evrensele Mimari isimli sayfanın bu sayısında değerli sanatçı, akademisyen arkadaşım ve adaşım Kağan Güner i misafir ediyorum. Gelenekselle modern mimari arasındaki ilişkileri Bruno Taut örneklemeleri ile, Gelenek ile Modern Arasındaki Mimarlık Aşkına Bir Örnek: Bruno Taut başlıklı yazısında Kağan Bey in kaleminden okumaya çalışacağız. Geleneksel ve Modern kavramları arasındaki diyalektik (zıtların birliği anlamında) ilişki; aslında doğanın dengesindeki Ying ve Yang ; erkek ve kadın birlikteliği gibidir. Bu ilişkiyi anlatabilmek için dilerseniz kavramlar üzerinde bir gezinti yapalım: BİR MODERNİST: BRUNO TAUT Geleneksel olmadan; moderni düşünemeyiz. Bunu en iyi anlatan Bauhaus un kurucularından ve 30 lu yıllarda Türkiye ye gelerek İstanbul Güzel Sanatlar Akademisi nin bugünkü Mimarlık eğitiminin temellerini atan, Bruno Taut dur. Taut; Akademi de verdiği derslerde,öğrencilerine modern mimariyi tarif ederken şöyle bir tanımlama yapar: Her iyi mimari gelenekseldir. Ama her modern mimari iyi olmak zorundadır Taut modern mimar için de; Modern mimar ilginç olmak zorunda değil. İyi olmak zorundadır. der. Taut,Türkiye ye geldikten kısa bir süre sonra derslerini Türkçe vermeye başlar ve bugün kullandığımız Türkçe Mimarlık literatürünü de ilk kaleme alan Taut olmuştur. Taut un mimarlık dilinde sık sık kullandığı iyi kavramı ise işlevsel estetiğin kendisi ve insanın ihtiyaçlarını karşılamak için; modern tasarımın ilkesi olan İşlev formu belirler. anlayışıdır. Bruno Taut Evi Kağan Günçe MODERN, ÇAĞDAŞ VE MODERNİST ARASINDAKİ FARKLAR Böyle bir girişi yapma ihtiyacı duymamızın nedeni; genellikle geleneksel ile modern arasındaki ilişkinin birbirlerine zıt kavramlar olduğu yönündeki genel kanıdır. Halbuki; modernizm gelenekselin ve ulusalın analizinden çıkması gereken bir sentezdir. (Bu tanım da Bruno Taut a aittir.) Bu noktada modern in ne olduğunu kısaca tartışalım. Modern mimari; çağın gereklerine uygun mimaridir. Fakat hemen anlaşılacağı üzere çağdaş ve modern tanımları farklı kavramlarıdır. Şöyle açalım; her modern mimari çağdaştır fakat her çağdaş mimari modern değildir. Neden? Çünkü modern kelimesi, bir çağın betimlemesidir.bu yüzden modern çağ ya da modern zamanlar tanımlarını kullanırız. Modern ;yaşanan zamanı tanımlar. Modernizm ise bu zamana karşı yapılan siyasi bir müdaheledir ve modern çağdaki siyasal-estetik duruşu tanımlar. Modernist; modern çağa uygun estetik ve siyasal tanımı yapar. Modernist bu anlamda siyasi bir olgudur. Modernist in siyasi olgusu ise bizi mimarlık ile bağlantılı olarak 20inci yüzyıl tarihini kavramamıza olanak sağlar. 20inci yüzyıl başınadan başlayarak, halen daha felsefenin mimarlar tarafından belirlenmesi bir rastlantı değildir. Modernizm de; postmodernizim de; dekonstrüktüvizm de; ve günümüzde modernizmin yeniden kavranması da; ki buna neo-modernizm de diyebiliriz; mimarların öncülüğünde sürdürülmektedir. Bunun gelenek ve modern konu başlığımızda çok heyecanlı anlamları mevcuttur. MODERN MİMARLIĞIN DOĞUMU VE BAUHAUS BİLDİRİSİ 20inci yüzyılın başında Almanya daki Bauhaus okulu kurulurken ve Tüm sanatları mimarlık şemsiyesi altında toplarken; Mimarlık kendi tarihiyle kopuşu ve yeni bir başlangıç sayfasını açan bir meslek olarak şekillendi. Neydi bu yeni sayfa; Bauhaus un kurucularından Walter Gropius 1919 yılında Bauhaus un gelişini haber veren bildirinin ilk cümlesini okurken Bugün bir mimarlıktan ve mimarlardan söz edebilir miyiz? sorusunu soruyor; Hayır! diye yanıtlıyor ve devam ediyordu, Kahrolsun Mimarlar!Mimarlık, sanat ve zanaatler arasındaki kibir duvarlarını kaldırmalıyız. Mimarlık, 20inci yüzyıla kadar gelen aristokrat kimliğini reddederek; özel bir kast haline gelmeyi reddederek ve halkın ihtiyaçlarına yönelmeyi tercih ederek, halkın arasına karışarak Modernist oldu. Bu siyasi bir tavırdı. Yenilgiye uğrayan Alman İşçi Devrimi nin başında mimarlar olması bu yüzdendi. Mimarın modernist duruşu; onu zanaatlerle buluşturdu. Endüstri ürünleri tasarımının da, iç mimarlığın da,geleneksel olarak mimarlığın şemsiyesi altında doğması bu yüzden gerçekleşti. MİMARLIK İNSANIN İHTİYAÇLARINA YÖNELDİ Zanaatlerle buluşan mimarlık; modern ile geleneğin arasındaki sentezi de buradan yarattı. Kullanıcıyı kendi çevresi içinde analiz etti. Konut ihtiyacını; 20inci yüzyılın ortaya çıkardığı yeni kullanıcı profili üzerinden gerçekleştirdi. Bu yeni kullanıcı profilinde ön planda olan ise kadınlar ve çocuklardı. Sovyetler Birliği ve Almanya da; mimarlık tarihinde ilk defa mimarlar; çocuklar, kadınlar ve işçiler için mimarlık yapmaya başladılar. Bu modern insanlık tarihinin en heyecanlı dönüm noktalarından biridir. O zamana kadar, saraylar, köşkler, kraliyet meydanları ile meşgul olan mimarlar ilk defa; toplumun emekçileri, kadınları ve çocukları için proje üretmeye başladılar. Kreş binaları, toplu konutlar, fabrikaların işçilerin ihtiyaçları için projelendirilmesi gibi projelerde; bir büyük devrim daha gerçekleşti. İç mimarlık kendi başına bir disiplin olarak şekillendi. Bir çocuğun, ya da kadının iç mekanı nasıl kullandığı yine ilk defa bilimsel analizlerden geçmeye başladı. MOERNİZMİN DOĞU YA YOLCULUĞU Görüleceği üzere; mimarlar bu pratiğin içinde yoğrulurlarken; insan ve insanın ihtiyaçları temelli hümanizmayı, siyasi felsefenin konusu yaptılar. Geleneksel in ve ulusal ın analizi de tam bu noktada devreye girdi. O güne kadar, ustalar ve marangozlarla yapılmış olan yerel konut, yerel inşaat malzemeleri, iç mekan çözümleri ilk defa modernist mimarların incelemesi içine girdi. Bunu yaparken de gözünü ve ilgisini Doğu ya dikti. Bunun siyasi bir nedeni vardı: Avrupa da modernist kalkışma Alman Devrimi nin yenilgisinin ardından ezilmiş ve tüm Avrupa da Hitler, Mussolini, Franko, Salazar ile birlikte Fransa da Vichy Hükümetiyle faşizm iktidara yerleşmişti. Avrupa da yenilen modernizm; siyasi C M Y K devrimlerle birlikte Doğu ya yolculuğa çıktı. Neydi bu devrimler? 20inci yüzyıl 1905 Rus Devrimi, 1908 Türk Devrimi, 1909 İran Devrimi, 1911 Çin Devrimi ile başladı. Bu Devrimler Rusya da 1917, Türkiye de 1920, Çin de 1949 yıllarında tamamlanırken; Modernizm artık Batı da değil ama Doğu daydı. Bu yüzden Modernist mimarlık; Batı ya 2nci Dünya Savaşı ndan sonra girerken önce Rusya, Japonya, İran, Türkiye ve Hindistan a girdi. Modernizm in enternasyonal karakteri ise dünyanın Doğu coğrafyalarındaki geleneği değil ama gelenekselleri araştırmaya da böyle çıktı. Sonuçta modernizm değil; ulusal şekillenmelerdeki modernizmler ortaya çıktı. (Halen daha Batı dünyasının en büyük siyasi sıkıntısı ve telaffuz edemediği gerçek de bu oldu. Bu yüzden modernizmi bugün bile Batı kimliği içinde tarif etmeye çalışıyorlar.) Yine Bruno Taut dan örnek verelim: Bruno Taut,1936 yılında Türkiye ye gelmeden önce Japonya ya gitmişti. Japonya da geleneksel Shirakawa evleri ile Avrupa Gotiği arasındaki benzerlikleri incelemeye başladı. Türkiye ye geldiğinde Mimar Sinan ve geleneksel Türk evleri üzerine yoğunlaştı. Bruno Taut ve Bauhaus çular için enternasyonallik; sosyal, politik duruşun sanatsala uyarlanması ydı. Bu özellik ise Modernist sanatın tüm disiplinlerinde görülebilir. Bütün örneklerde ortak tek bir nokta vardır. Modernist sanatçı, mimar; ayağını kendi toprağına basar; dünyaya bakışı enternasyonalisttir. BRUNO TAUT UN İSTANBUL DAKİ EVİ VE VASİYETİ Tüm bu yazdıklarımıza bir örnek isterseniz; size İstanbul a gittiğinizde Bruno Taut un evine bakmanızı öneririm. Birinci Boğaz Köprüsü nden Kadıköy yakasından karşı tarafa geçerken; köprünün Ortaköy ayağının yanında ağaçların arasında kırmızı bir ev göreceksiniz. Taut bu evi kendisi için yapmış ve gururla da; evi yaparken tek bir ağaç kesmediğini, hayvan gibi istinat duvarları çıkmadığını söylemiştir. Ev; Japon Shirakawa evleri ile geleneksel Türk konutunun mükemmel bir sentezidir. Bu sentezi Taut; Boğaz ın silüetinin içine adeta dantel gibi işlemiştir. Boğazı katleden çirkin yapılaşma ile Taut evini karşılaştırınca; insanın sadece Yaşasın Modernizm diyesi geliyor. Bruno Taut a ne oldu? diye soracaksınız Taut enternasyonal bir modernist olarak; kendisine yaptığı bu evde vefat etmeden önce; Atatürk ün Dolmabahçe deki katafalk tasarımını yaptı. Kendisine teklif edilen 1000TL yı ise kibarca redderek; Bana Atatürk için bir hizmet yaptığımı dile getiren bir mektup verin. Bu mektubu çocuklarıma bırakmak isterim. der. Vasiyeti üzerine aşık olduğu İstanbul a gömülür. Mektup; çocuklarına verilir. Kağan Güner

7 Doğu Akdeniz Üniversitesi DOSYA VII: TURiZM ÇEVRE OTELLER - KÜLTÜR MiRASI DOSYA SAYFA 07 Naciye Doratlı-Uğur Dağlı- Özlem Olgaç Türker naciye.doratli@emu.edu.tr-ugur.dagli@emu.edu.tr- ozlem.olgac@emu.edu.tr MekanPerest in bu sayısındaki Dosya mızda, ülkemizin lokomotif sektörlerinden biri olan turizm konusunu mercek altına alıyoruz. Turizm konusu birçok açıdan çok önemli. İlk olarak, kaynakları çok kısıtlı olan bir ada ülkesi olmamız nedeni ile ülkemiz için çok önemli. Yükseköğretim sektörü ile birlikte ülkemizin lokomotif sektörü olduğunu kabul ettiğimiz için ekonomik açıdan, sosyal ve kültürel açıdan ve çevre ile ilişkisi açısından çok önemli. Bu kadar önemli ve çok boyutlu bir konuyu biz, çevre, otel tasarımı ve turizm- kültür mirası etkileşimi boyutuna biraz dokunmakla yetiniyoruz. Naciye Doratlı, Uğur Dağlı, Özlem Olgaç Türker Küçük Ülkelerin Lokomotif Sektörü: Turizm Dünya Turizm Örgütü nün Turizmin 2020 Vizyonu isimli raporunda 1995 yılında olan turist hareketinin 2020 de milyona ulaşacağı, turizm hareketinde Doğu Akdeniz (Türkiye, Kıbrıs, İsrail) ülkelerinin doğal ve kültürel zenginliklerine bağlı olarak dünya turizmindeki paylarının artacağı ifade edilmektedir. Bunun yanında yapılan birçok araştırmada elde edilen bulgular, turizmin özellikle küçük ülkelerin, dolayısıyla adaların uzun dönemli büyümesine olumlu etki yapmakta olduğunu göstermektedir. (Hazari ve Ng, 1993). Ekonomik açıdan öneminin yanı sıra turizm, bir çeşit tüketim endüstrisi olmakla birlikte, çevre ile en barışık endüstrilerden biri olarak doğru yönetilirse, doğal çevre ile kültürel mirasın korunması ve geliştirilmesi açısından iyi bir araç olarak nitelendirilmektedir. Ancak, yirminci yüzyılın son çeyreğinden itibaren dünyanın karşı karşıya bulunduğu ekonomik, sosyal, politik ve teknolojik gelişme ve değişime paralel olarak turizm sektörü ve turizm tüketim modelleri de büyük bir değişim sürecine girmiş olup, 1970 li yıllarda kitle turizminin turizm alanları üzerindeki olumsuz etkileri yoğun bir biçimde tartışılmaya başlanmıştır. Turizmin, çevreye getirdiği yük, yerel ekonomilere yaptığı katkı kadar, getirdiği maliyet, sosyal bozulma gibi konular üzerinde durulmuştur. Bu tartışmalar sonucunda sürdürülebilir turizm, eko turizm, kırsal turizm gibi sosyal ve çevre duyarlı kavramlar öne çıkmaya başlamıştır. Kitle turizmine alternatif olarak önerilen bu özel turizm kavramlarının en önemli özelliği, çevreyi, toplum yaşamını bozmadan, tarihi, doğal ve kültürel varlıklara zarar vermeden, bölge ekonomisine ve sosyal hayata olumlu katkı sağlamalarıdır. Uluslararası düzeyde bütün turistik destinasyonlarda giderek daha fazla gündeme gelen ve kabul edilen sürdürülebilir turizm yaklaşımları (UN, 1999) doğal kaynaklar ile turizm arasında kurulan ortak yaşamsal bir ilişki biçiminde kabul edilmektedir (Sharpley ve Sharpley, 1997, pp ).* Dünya turizm sektöründe bu değişim ve gelişim süreci yaşanırken, Kuzey Kıbrıs ta henüz bu alanla ilgili sağlam bir vizyon olduğunu söylemek zor. Tüm paydaşların söz sahibi olduğu bir örgütlenme biçimi benimsenmediği gibi, sektörün büyük patronu sayılabilecek Turizm Bakanlığı, sürekli olarak Bakan ın değiştirildiği, koalisyon hükümeti kurulması durumunda da küçük ortağa verilen bir bakanlık olmuş çoğu zaman. Ama her şeye rağmen, her ne kadar da politik belirsizlik ve ambargolar nedeni ile de ülkemizdeki turizm faaliyetleri arzu edilen düzeye ulaşamamış olsa bile, kaynakları çok kısıtlı olan ülkemizin ekonomideki lokomotif sektörünün turizm olduğunu söylemek yanlış olmasa gerek. En azından böyle olduğu, olması gerektiği konusunda toplum düzeyinde bir görüş birliği var. Kendi kendime sorular soruyorum hep. Acaba ambargolar olmasaydı, Güney Kıbrıs a gelen turist veya fazlası Kuzey Kıbrıs a da geliyor olsaydı, biz gerek alt yapımız gerekse turizm sektörünün gerek duyduğu diğer servisler açısından yeterli olabilir miydik?. İkinci Soru: Turizm faaliyetlerinin doruk noktasında olması durumunda, doğal, sosyal ve kültürel değerlerimizin durumu ne olurdu? Bu sorulara kestirmeden olumsuz bir cevap olarak Hayır! Kötü olurdu! demek mümkün, ama konuyu enine boyuna irdelemek neredeyse kitap yazmakla eş anlamlı. Bu nedenle ben burada sadece turizm çevre ilişkisine yoğunlaşıp ve gerekli duyarlılık gösterilmemesi ve iyi yönetilmemesi durumunda olası sonuçları üzerinde durmakla yetineceğim. Turizm ve Çevre Hiç kuşkusuz turizm ve çevre arasında ortak yaşamsal (symbiotic) bir ilişki vardır. Çevre, turizm için en temel kaynaksa, turizmin öncü sektör olduğu bir ülkede, çevreye olumlu ya da olumsuz en büyük etkiyi turizm yapacaktır. Turizm bölgesindeki gelişmenin gelecekte de sürmesi ve çevre bilinci yüksek turist kitlesi için çekiciliğinin uzun dönemde devamı, söz konusu kitlenin motivasyonlarını arttıran çevresel ve doğal değerlerin korunmasına bağlı görünmektedir. Kısa günün karı mantığı ile yatırımları yönlendiren, kaynakların doğru ve rasyonel bir biçimde kullanılmasına kılavuzluk eden bir plan olmadan turizme yönelik olarak yapılacak yatırımlar, 1970 li yıllarda İspanya nın Balear adalarından İbiza ve Mallorca da olduğu gibi çevre değerlerinde tahribata yol açıp, ülkenin/bölgenin bir turizm çekim noktası olarak cazibesinin azalmasına neden olabilir. Hataların tamir edilmesinin bedeli ağır olabilir. Unutulmamalıdır ki turizm, çevreye biraz dokunduğunuz zaman intikam alan belki de tek sektördür. Bu nedenle gerek doğal gerekse yapılaşmış çevrenin üzerindeki olumsuz baskıların en aza indirgenmesi yaşamsal önem taşır. Doğal Çevreyi Bekleyen Tehlikeler Plansız yapılaşma doğal çevre değerlerinin tahribatına neden olan en önemli etkenlerden biridir. Turizm amaçlı veya konut sektöründe olsun, yoğun, düzensiz veya dağınık yapılaşma, verimli tarım alanlarının, orman alanlarının, bakir koyların, kıyı şeritlerinin tahrip edilmesine neden olacaktır. Marinalar, diğer tatil kompleksleri de doğal zenginlikleri tehlikeye sokabilir. Kuzey Kıbrıs ta durumun benzer bir görünümde olduğunu söylemek herhalde yanlış olmaz. Çünkü 1989 yılından beri hazırlanması öngörülen Ülkesel Fizik Plan hala yapılamamıştır. Geçtiğimiz günlerde basında, yıllardır sözü edilen ve bir türlü tamamlanamamış olan Turizm Master Planı nın nihayet hayata geçirileceği yönünde haberler yer almıştır. Kapsam ve içeriği konusunda henüz bir bilgi olmadığı için, çevreye ilişkin olarak ne denli olumlu bir etki yapabileceği konusunda yorum yapmak şu an için mümkün değildir. Plansız yapılaşmanın neden olabileceği doğal çevre tahribatı yanında, kanalizasyon ve arıtma tesislerinin eksikliği/yetersizliği, yeraltı su kaynaklarının ve denizin kirletilmesine neden olmaktadır. Yapılaşmış Çevre ile İlgili Sorunlar Turizm hareketinde tatil için gidilecek yerin belirlenmesinde, sadece doğal zenginlikler değil, kültür varlıkları, özgün yerel mimari ve peyzaj da önemli bir rol oynar. Genelde küreselleşme, özelde de turizm faaliyetleri nedeni ile tüm Akdeniz ülkelerinde olduğu gibi ülkemizde de yapılaşmış çevre bağlamındaki özgün değerlerimiz giderek yok olmaktadır. Giderek yok olmanın yanı sıra, belki de daha önemlisi, her yer aynılaşıyor. Kıyılar aynılaşıyor, dağ tepe aynılaşıyor. Akdeniz i çevreleyen ülkelerde, içindeki adalarda, her yerde, turistik tesisler, yazlık siteler birbiriyle benzeşiyor. Yerel mimarinin göz ardı edilmesi, yoğunluk ve benzer mimari biçimlenişler, kıyı mekânı ve ormanlık alanlar üzerinde görsel kirlilik oluşturmaya başlıyor. Özellikle kitle turizmi, yer aldığı yapılaşmış çevre üzerinde öncelikle arazi kullanımlarının değişimine neden oluyor. Korunması gerekli özgün kentsel alanlar yeni devasa konaklama yapılarıyla tahribata uğruyor, kentsel imaj değişiyor. Dikkat çekmeye çalıştığım tüm bu sorunlar, turizm faaliyetlerin ülkeye yapacağı ekonomik katkı nedeni ile önemsiz gibi algılanabilir. Ancak unutmamak gerekir C M Y K ki turistler için gitmeyi tercih ettikleri yerin özgün yapısı da çok önemli. Bu nedenle üzerinde titizlikle durmak gerekiyor. Yukarıda sözünü ettiğim nedenlerle, turizm faaliyetleri doruk noktada olmamasına rağmen doğal ve yapılaşmış çevrede oluşan tahribatı göz önünde bulundurarak Kuzey Kıbrıs ta çok daha duyarlı olmak zorundayız. Olumsuz Etkiler Nasıl Önlenebilir? Naciye Doratlı Ekonomik, sosyal, kültürel ve çevre değerleri açısından doğru ve sağlıklı sonuçlar elde edilebilmesi için ilk ve en önemli şart, turizm faaliyetinin doğru yönetilmesidir. Bunun da sadece hükümet içinde küçük ve gereken önemin verilmediği bir Bakanlık tarafından gerçekleştirilebilmesi mümkün değildir. Güçlü ve sağlam bir yönetsel, idari, yasal, mali çerçeve oluşturularak, geriye dönüşü olmayan veya ağır bedeller ödenerek düzeltilmesi gereken durumların ortaya çıkmasını engelleyebilmek için katılımcı bir yapılanma ile turizm alanında faaliyet gösteren tüm paydaşlardan oluşacak bir Turizm Örgütü oluşturulmalıdır. İyi bir yönetim ve katılımcı bir örgütlenme kadar, toplum bilinç ve duyarlılığının artırılması da büyük bir önem taşımaktadır. Bilinç sahibi ve duyarlı olunmasının yolu ise küçük yaşlarda eğitilmekten geçer. Her konuda olduğu gibi bu konuda da eğitim çok önemli. Böyle olmasa gelişmiş ülkelerde çocuklar rutin eğitim programı dışında düzenlenen birçok etkinlikle eğitilmeye çalışılır mıydı? Bu noktadan hareketle, turizm alanında başarı sağlayabilmek için hem tüm kesimlerin katılımının sağlanacağı bir bakış açısı, plan, program, hem de bilinçli bir toplum için küçük yaştan eğitime önem vermek gerekli. * Bu bölüm tümüyle MEKB DİP KARPAZ KÖYÜNÜ CANLANDIRMA PROJESİ RAPORU ndan alınmıştır. Kaynakça: -Hazari, B.R., Ng, A., (1993) An analysis of tourists consumption of non-traded goods and services on the welfare of the domestic consumers. International Review of Economics and Finance, Vol 2, Hoşkara, Ş. (v.d.), (2008) MEKB Dip Karpaz Köyünü Canlandırma Projesi Raporu. -Sharpley, R., Sharpley, J. (1997). Sustainability and the consumption of tourism, Stabler, M.J. (ed.), Tourism and Sustainability: Principles to Practice, CAB International, Wallingford. -WTO, Tourism 2020 Vision. A new forecast from the WTO.

8 SAYFA 08 DOSYA Naciye Doratlı-Uğur Dağlı- Özlem Olgaç Türker DOSYA VII: TURiZM ÇEVRE OTELLER - KÜLTÜR MiRASI Doğu Akdeniz Üniversitesi Giriş Otel Tasarımları Üzerine Bir Değerlendirme Adamızın tarihsel gelişimine baktığımızda, siyasi rejimin sürekli değişimi, otel yılından sonra tekdüze bina tiplerine (tüm detaylardan arınmış genel anlamda dikdörtgen forumların söz konusu olduğu Istanbul Hilton Otel gibi) tepki olarak olarak sade, çevredeki mimari değerlere saygılı ve sade bir cephe düzenine sahiptiler. Bunlar Kıbrıs ın mimari sürecini yansıtan, yapılaşma kültürünün 40 sene aktivitelerin saatini belli bir konuya göre düzenleyen otel tiplerine Tematik Otel denmektedir. Her şey daha önceden geçmişin bir noktasında yazılımış Uğur bir Dağlı filimin Antalya Adem Eve Oteli Ağır kütleye sahip Colony Otelinin Post-Modernist cephesi işletme kompozisyonunda da farklılıklar göstermekte ve bu da otel mimarisinde yeni yaklaşımların (!) ortaya çıkmasında etkin rol oynamaktadır. Farklılaşan işletme komposizyonu şu anda kentle Bağlamsız oteller, imaj oteller ortaya koymakta. Bu yeni yaklaşım ise otel mimarisinin amaca ve adaya uygunluğunu terk etmiş; yerini heyecan arayışlarına(!) bırakmıştır. Kuzey Kıbrıs ta Otel Tasarımıları; İçindeki Yanlışlar ve Tehlikeler Tüm bina tasarımlarında olduğu gibi otel tasarımlarında da hedef, çevreninin sunduğu olanaklar ile fiziksel gereksinimleri giderebilmek ve bunu nyanında imaj, kimlik, anlam gibi psikolojik temelli gereksinimleri karşılayabilmektir. (1) Ancak Kuzey Kıbrıs ta son zamanlarda yapılan otel tasarımlarında; imaj, kimlik, anlam oluşturma yanlış bir yönelmeye kaymış; çeşitli stil, biçim ve arayışlar üzerinde yoğunlaşılmış ve tasarımda farklılık yaratma güdüsü ile bir takım trendler görülmeye başlanmıştır. Ancak mimari tasarımda sürdürülebilir yaklaşımını içinde taşımayan bu trendler, genel mimari tasarım değerlerinin dışında, modası geçmiş yaklaşımları ortaya koymaktadır. Kuzey Kıbrıs ta 1974 yılı sonrasında gerçekleştirilen otel binalarını grupladığımızda karşımıza genel olarak, 2 grup otel tiplemesi (Tematik Oteller ve Post-Modern Oteller) ortaya çıkmaktadır. 1. Post Modern Oteller Bugün Kuzey Kıbrıs ta yapılan yeni ve 1974 öncesine ait olan ve yenilenen (!) otellerin birçoğu ağır bir kütle anlayışını ortaya koyan ve geçmişe ait öğelerin bir araya getirilerek gerçekleşmesi ile oluşan Post-Modern Mimari akımı yansıtmaktadır. Post-modern yaklaşım dünyada 1960 ortaya atılmıştı.1980 yıllarına kadar süren bu akımın dünyada çok ilgi görmemesi ve mimarinin içindeki çok boyutluluğu taşımaması ile bundan uzaklaşılmış ve buna karşın dekonstrüktivizm, high-tech, minimalism gibi farklı akımlar gelmeye başlamıştı. Yeni Yapılan Oteller Kuzey Kıbrıs ta Post Modern otel yaklaşımlarının bir kısmı geleneksel Türk Mimarisine referans verirken çoğunlukla doğu klasik mirasını yansıtmaya çalışmaktadır. (2) Şu anda Rocks Otel, Colony Otel, Savoy Otel, Merit Cyrstal Cove, Merit Lefkoşa, Golden Tulip Lefkoşa gibi birçok otelimizde yansıtılan bu yaklaşım, karmaşık ve ağır kütleleri ile adamızın silüetine olumsuz etki yaratmaktadır öncesi Oteller Yenilerek(!) kullanılması veya Yenilenerek kimlik kaybetmeleri Bir kentte var olan bir yapının ortadan kaldırılması veya kimliğinin değiştirilmesi, kentin genel temasını etkiler. Bu nedenle, eğer bir yapı kentin özgün kimliğine ilişkin önemli bir değer oluşturuyorsa onunla ilgili verilecek kararlar oldukça önemlidir; bu tür kararlar vermeden önce yapının ve çevresinin çok iyi anlaşılması gerekmektedir. (3) Kuzey Kıbrıs ta 1974 öncesine ait yapılmış ve modern mimari akımın özelliğini taşıyan birçok otel binası, (Salamis Bay Oteli, Park Otel, gibi) yenilenme adı altında yıkımla karşı karşıya kalmıştır. Bu özgün binalar, modern mimarinin Kıbrıs taki uygulamalarına benzer bir biçimlenme anlayışıyla tasarlanmış; genel önceki durumunu anlatan bir belge niteliğindeydiler. Ve zaman içinde bunlar kent için birer simge haline gelmişlerdi. Bazılarının hala daha fotoğrafları kartpostallarda yer almaktadır. (3) Kısacası bu yapılar 40 sene önce çeşitli biçimlerde kentin ve kentlilerin yaşantısına dahil olmuş ve kalıcı izler bırakmışlardır. Bunların tarihi birer anlamı vardır. Tarihin neyi yansıttığı ise görecelidir. Mimari anlamda eski - yeni ikilemini ve korumayı İki bilim adamı şöyle açıklamıştı. Madran, Toplumun önemli bir kesiminde, özellikle yerel yöneticilerde korunacak yapı anlayışı hala anıtsal yapılar (cami, han, hamam, kilise vb.) ve görkemli konutlarla kısıtlıdır diye vurgularken Kuban ise zamanın, estetik ve kültürel değer saptamak için çok yetersiz bir boyut olduğunu, estetiğin, sadece tarihi yapıların bir özelliği olmadığını, kültürel değerin de, yaygınlaşmak için - özellikle çağımızda - yüzyıllarca beklemediğini belirterek, bir yapının korunmaya değer olup olmadığının belirlenmesi konusunda öncelikle estetik değerin dikkate alınması gerektiğini belirtmişti.(3) Yeni işletmeci komposizyonu ile bozguna uğrayan mimari estetik değeri olan otel binalarımız aslında kentlerimizin birer sıfatıydılar. Ve tadilat adı altında bu binaların kimliklerine saldırı yapılıp zorla onlara post-modern bir kıyafet giydirmeye çalışmışlar ve hala daha çalışmaktadırlar. Bu da cümledeki sıfatın kaldırılıp zorla başka bir sıfat yerleştirilmesine benzer bir yaklaşımı içinde taşımaktadır. 2. Tematik Oteller Bina ve mekansal tasarımını, görevlilerin tipi ve giyinişini, aktiviteleri ve hatta C M Y K senaryosu içine giydirilmeye çalışılan bir mimari yaklaşım şeklidir. Ancak bu yaklaşım birçok mimar ve bilim adamı tarafından eleştiri konusudur. Özellikle yakınımızdaki Antalya da gerçekleştirilen bu tip otel mimarisi üzerine birçok yorum yapılmıştır. Mimar Emre Arolat bir konuşmasında, Antalya nın tematik otellerle sanallaştırıldığını çevreyle çok fazla bağlantısı olmayan yapılarla Antalya nın Las Veagaslaştırıldığını vurgulamıştı. Ayrıca, Topkapı Sarayı, İstanbul, Kremlin, Venedik, Hollanda temasıyla oteller yapılıyor. Bunlar tüketecek bir şeyi olmayan ve bir sanallık üzerinden gelişen Las Vegas a ait yönelimler Bu yapıların orijinallerine haksızlık yapılıyor diyerek özellikle tematik mimarinin Antalya turizmine zarar verdiğini de savunan Arolat 9 yaşındaki Rus Igor Türkiye ye geldiğinde aklında bir otelin İstanbul ya da Topkapı Sarayı imajı kalıyor. Bu bir mimarlık problemi değil bu bence kültür suçu (4) diye eleştiriyor. Bunun gibi birçok eleştiriyi içinde barındıran bu yaklaşım aslında kültür suçu ile birlikte mimari tasarımın yaratıcı ve yenilikci tutumuna da darbe vurmakta; karbon kopya tasarımı ortaya koymaktadır. Şu anda Tematik Otel yaklaşımının Kıbrıs taki ilk örneği Bafra da yer alan Kaya Artemis Oteli ve yapılması planlanan ve bazıları inşaat halinde olan İtalya`daki Colleseum, Babilin Asma Bahçeleri, Nuhun gemisi gibi birçok Tematik Otel, ilk başta heyecan verici olsa da kısa sürede başgösterecek sorunları mevcuttur; turist ayni temaya geri gelmek isteyecek mi? Geldi diyelim, yine de her gelişinde yeni bir şeyler beklemeyecek mi?...