Temel Li nux Eği t i mi Böl üm

Transkript

1 Temel Li nux Eği t i mi Böl üm C. Ahmet MERCAN İ TÜ Bi l i şi m Enst i t üsü 11 Hazi r an 2012

2 Bölüm 4 Kullanıcılar, Haklar

3 3 Kullanıcılar Linux'ta her kullanıcının bazı temel özellikleri vardır: Kullanıcı Adı Şifresi Kullanıcı numarası Kullanıcı ana grubu Kullanıcı Uzun (Gerçek) Adı Ev dizini Kullandığı kabuk Kullanıcılar ilave grublara da üye olabilirler. Her sistemde herşeyi yapmaya yetkili bir root kullanıcısı vardır. hpsmh:x:101:501::/opt/hp/hpsmh:/sbin/nologin vtunesag:x:28888:28888::/sbin:/bin/false materials:x:501:0:materials Studio User :/home/materials:/bin/bash

4 4 id komutu İd [kullanıcı] : kullanıcı hakkında bilgi verir, kullanıcı verilmezse komutu çalıştıranın bilgilerini gösterir. $ id uid=1022(mercan) gid=5001(mscelebi) groups=12(mail),13(news),2000(gaussian),5001(mscelebi) $ id root uid=0(root) gid=0(root) groups=0(root),1(bin),2(daemon),3(sys),4(adm),6(disk),10(wheel) $ id adem.tekin uid=1374(adem.tekin) gid=5000(starter) groups=5000(starter),2000(gaussian)

5 5 Dosya Hakları Linux'ta her dosyanın/klasörün bir sahibi vardır. Her dosyanın ayrıca sistemin takip ettiği 3 grup hakları vardır: Dosya Sahibinin Hakları Dosya Grubundaki Diğer Kullanıcıların Hakları Geriye Kalan Diğer Kullanıcıların Hakları Her grubun 3 tip hak bilgisi tutulur: Yazma Hakkı Okuma Hakkı (dizinler için dizin içindeki dosya adlarını görme hakkı) Çalıştırma Hakkı (dizinler için dizine girme hakkı)

6 6 ls -l -h ls komutuna -l (küçük L) parametresi verilerek: Erişim Hakları Sahibi Grubu Boyutu (Byte olarak) Değişilik Tarihi Dosya Adı bilgileri görüntülenir. drwxr-xr-x 2 mercan mscelebi 4096 Apr 12 12:56 sonuc_tanima -rw-r--r-- 1 mercan mscelebi Apr 12 12:57 target.png -rwxr-xr-x 1 mercan mscelebi 1037 Apr 13 10:52 temizle.sh ls -l komutuna bir de -h parametresi eklersek boyutu uygun birimde gösterir: drwxr-xr-x 2 mercan mscelebi 4.0K Apr 12 12:56 sonuc_tanima -rw-r--r-- 1 mercan mscelebi 7.3M Apr 12 12:57 target.png -rwxr-xr-x 1 mercan mscelebi 1.1K Apr 13 10:52 temizle.sh

7 7 chmod chmod [-R] kişilerhaklar { dosya dizin } : Dosya /Dizin erişim haklarını değiştirir. -R ile dizindeki tüm alt dizinleri / dosyaları da değiştirir. Kişiler: u : kullanıcının kendisi g : kullanıcının kendi ana grubu o: bunların dışındaki diğer kullanıcılar a: Tüm kullanıcılar Haklar: w : yazma hakkı r : okuma hakkı, dizinler için dizin içindeki dosya adlarını görme hakkı x: çalıştırma hakkı, dizinler için dizine girme hakkı. + - : + ile hak verilir, - ile hak geri alınır Örnek : chmod -R a+rx hesap/ bu komut ile herkese (a) hesap dizinindeki tüm dosyaları okuma (r) ve çalıştırma (x) hakkı veriliyor.

8 8 ls -a Linux, ismi. (nokta) ile başlayan dosyaları gizli dosya olarak görür. Normalde bu dosyalar ls komutu ile görüntülemez. Ls komutuna -a parametresi verilince gizli dosyaları da gösterir. $ ls matmul mpihello ncnn $ ls -a....bash_history.lsbatch matmul.mpd.conf mpihello ncnn.profile.ssh.viminfo.xauthority

9 9 df -h df [-h] : Bilgisayara bağlı diskler hakkında bilgi verir. -h ile disk boyutlarını uygun birim cinsinden verir. $ df Filesystem 1K-blocks Used Available Use% Mounted on /dev/sda % / /dev/sda % /boot none % /dev/shm $ df -h Filesystem Size Used Avail Use% Mounted on /dev/sda3 145G 24G 114G 18% / /dev/sda1 99M 15M 79M 16% /boot none 1.9G 0 1.9G 0% /dev/shm

10 10 du -s -h du [-s] [-h] { dosya dizin } : Dizin / Dosya 'nın diskte ne kadar yer kapladığını gösterir. -s : dizinin toplam boyunu göster, ayrı ayrı gösterme. -h : boyut bilgisini uygun birimde göster. $ du -h 14M./dizin_naynisi_ipostaticO3 4.0K./ctube_real 7.3G./dizin_OPAK-50PARCA-CLAHE-CE 14M./dizin_naynisi_ 2.1M./dizin_naynisi_nop_gcc 2.5M./medi3

11 11 find / -iname *.mp3 find <aranacak_dizin> [parametreler] : Aranacak dizindeki verilen parametrelere uyan dosyaları listeler. -name dosya_adı :aranması istenen dosya adı verilir. -iname dosya_adı :büyük/küçük harf önemsemeden isim. -atime :erişim zamanı, normalde gün (s, m, h, d, w) -mtime :değişme zamanı, -maxdepth :aranacak dizin derinliği -ctime :oluşturma zamanı, -size :dosya büyüklüğü,normalde byte (k,m,g,t,p) -exec :bulunan dosya üzerinde istenen komut çalıştırılır. Burada {} yerine dosya adı konularak çalıştırılır. find. -iname *core* -exec rm {} \; -print : ekrana dosya adını yaz, normalde zaten yapar.

12 Bölüm 5 Kabuk Ortamı

13 13 Kabuk (Shell) Ortamı Linux /Unix kabuklarında (shell) pek çok ayar değişkenler üzerinden yapılır. Bazı ayarlamalar için komutlar olsa da pratikteki pek çok durum için değişkenler üzerinden ayarlama yapılır. Özel değişkenlerin değerlerinin değişmesi kabuğun tamamen farklı davranmasına yol açar. Değişkenlerin oluşturduğu kabuk duruma ortam (environment) denir. Bu sebeble değişkenler bir script dili yada bir programdakinden çok daha fazla anlamlıdır. Mesela çalıştırmak istediğiniz komutun hangisi olduğunu belirlenirken $PATH değişkenindeki dizinler, oradaki sıralarına göre kontrol edilir. Bu dizinlerde komutu bulamazsa, komut bulunamadı hatası verir, başka yerlere bakmaz.

14 14 Kabuk Değişkenleri Değişken isimleri harfle başlayıp; harf, rakam yada _ karakteri ile devam edebilir. Ingilizce karakterler değişken isminde kullanılabilir. Türkçeye özel karakterler isim için kullanılamaz. Değişken isimlerinin BUYUK harflerden seçilmesi adeti vardır ama mecburi değildir. Harflerin büyük yada küçük olmasına duyarlıdır. Yani $PATH ile $Path yada $path değişkenleri tamamen farklıdır. Değişkenlerin değerine başına $ işareti konularak erişilir. Değişkenlere yazı yada sayı atanabilir.

15 15 env env yada printenv komutları ile o an tanımlı değişkenleri ve değerlerini görebiliriz. $ env MANPATH=/SFS2/progs/intel/idbe/ /man:/SFS2/progs/intel/cce/ /man HOSTNAME=cn02 INTEL_LICENSE_FILE=/SFS2/progs/licenses TERM=xterm-color SHELL=/bin/bash OLDPWD=/SFS2/users/mercan PATH=/usr/bin:/bin:/usr/sbin:/sbin:/usr/X11R6/bin:/usr/kerberos/bin LANG=en_US.UTF-8 PS1=\u@\h:\w $ HOME=/SFS2/users/mercan DYLD_LIBRARY_PATH=/SFS2/progs/intel/cce/ /lib:/SFS2/progs/intel/fce/ /lib LOGNAME=mercan DISPLAY=localhost:

16 16 export / echo export DEGISKEN=deger : şeklinde değişken tanımlayabiliriz. Örnek: export FAYDASIZ= Nerede burada orada? echo [DEGISKEN] [yazılar] : terminale yazı yazdırmaya yarar. Değişken değerini yada istediğimiz her hangi bir yazıyı yazdırabiliriz. Örnek: echo $FAYDASIZ Nerede burada orada? echo FAYDASIZ FAYDASIZ

17 ARA 15:15-15:30

18 18 $PATH Değişkeni Komutların aranacağı dizin listesini tutar. Dizinler arasını : karakteri ayırır. Çalıştırmak istediğiniz komutun hangisi olduğunu belirlenirken $PATH değişkenindeki dizinler, oradaki sıralarına göre kontrol edilir. Bu dizinlerde komutu bulamazsa, komut bulunamadı hatası verir, başka yerlere bakmaz. $ export PATH="" $ ls -bash: ls: No such file or directory

19 19 icc derleyici Anadolu makinesindeki icc derleyicileri: /RS/progs/intel/Compiler/11.0/074/bin/intel64/icc /RS/progs/intel/Compiler/11.1/056/bin/intel64/icc /RS/progs/intel/Compiler/11.1/069/bin/intel64/icc /RS/progs/intel/bin/icc /RS/progs/intel/cc/ /bin/icc /RS/progs/intel/cce/ /bin/icc /RS/progs/intel/cce/ /bin/icc /RS/progs/intel/composerxe-2011/bin/icc /RS/progs/intel/composerxe /bin/ia32/icc /RS/progs/intel/composerxe /bin/intel64/icc /RS/progs/petsc/3.1-p8/src/ksp/pc/impls/factor/icc

20 20 which $ echo $PATH /RS/progs/intel/impi/3.1/bin64 :/RS/progs/intel/ Compiler/11.1/069/bin/intel64 :/RS/progs/intel/ Compiler/11.1/069/bin/intel64 :/usr/bin :/bin :/usr/local/bin :/local/bin :/sbin :/usr/sbin :/usr/ ucb :/usr/sbin :/usr/bsd :/usr/bin :/bin :/usr/local/bin :/local/bin :/sbin :/usr/sbin :/usr/ucb :/usr/ sbin :/usr/bsd :/RS/progs/LSF/gui/2.0/bin :/RS/progs/ LSF/perf/1.2/bin :/usr/bin :/bin :/usr/ local/bin :/local/bin :/sbin :/usr/sbin :/usr/ucb :/usr/sbin :/usr/bsd :/RS/progs/LSF/7.0/ linux2.6- glibc2.3-x86_64/etc :/RS/progs/LSF/7.0/linux2.6-glibc2.3-x86_64/bin :/usr/kerberos/bin :/usr/ local/bin :/bin:/usr/bin :/RS/progs/LSF/7.0/ linux2.6-glibc2.3- x86_64/bin/k3di :/AKDENIZ/ users/mercan/bin which komut : Komutun hangi dizinden çalıştırıldığını gösterir. $ which ls /bin/ls

21 21 history history listeler. : Terminalde geçmişte çalıştırılan komutları $ history 1 cd /RS/users/mercan/ 2 ls -al /RS/users/mercan/ 3 ls -al /RS/users/mercan/hbm514/ 4 ls -al /RS/users/mercan/hbm514/ 5 ls -al /RS/projects/hbm514/mercan 6 cd /RS/projects/hbm514/mercan...

22 22 ~/.profile ~/.bashrc Linux/UNIX sistemlerinde login olunca kabuk (shell) başlatılırken bazı dosyalar çalıştırılır. Hangi kabuğu kullandığınıza göre farklı dosyalar çalıştırılır. Bash için, aşağıdaki dosyalardan sadece ilk bulunan çalıştırılır: $HOME/.profile $HOME/.bash_profile $HOME/.bash_login Şayet kabuk bir login işlemi sonucu açılmamışsa sadece $HOME/.bashrc dosyası varsa o çalıştırılır.

23 Bölüm 6 Uzaktaki Bilgisayara Erişim

24 24 Uzaktaki Makineye Erişim hostname : Bulunulan makinenin adını gösterir. Çeşitli Bağlantı yöntemleri: Terminal bağlantısı: Ssh: güvenli (şifreli) bağlantı, ilave port taşıtmak mümkün. Telnet, rsh: Güvensiz (şifresiz), eski, kullanmayın. Masaüstü bağlantısı: Vnc : yaygın kullanımda

25 25 ssh ssh [-X] [ -l kullanıcı] bilgisayar ssh [-X] kullanıcı@bilgisayar Uzaktaki bilgisayar'a kullanıcı kullanıcısı ile güvenli terminal bağlantısı sağlar. -l (küçük L) ile kullanıcı verilmezse, çalıştıran kullanıcı ile bağlanır. -X ile X görüntüsü aktarımını da sağlar. Örnekler: ssh -X akinci@lnode2.uybhm.itu.edu.tr ssh -X -l akinci lnode2.uybhm.itu.edu.tr ssh -X lnode2.uybhm.itu.edu.tr -l akinci

26 26 Uzaktaki Makineye Erişim Bir bilgisayarı internete/ağa bağlamak için IP denilen bir ağ numarasına ihtiyaç vardır. Ancak kolaylık için alan adı denilen isimler kullanılır. Mesala: Makine Alan Adı: lnode1.uybhm.itu.edu.tr IP Adres: Makine Alan Adı: IP Adres: Ayrıca bilgisayardaki dışarıdan gelen isteklere cevap verecek her programın bir port numarasına ihtiyacı vardır: ssh port no:22 web server (http) port no:80 x-server port no:6000,6001,...

27 27 Uzaktaki Makineye Erişim Bilgisayarlarda ve ağ cihazlarında (router), haberleşmenin IP yada port bilgisine bakarak, haberleşmeye izin veren yada engelleyen programlar vardır. Bilgisayarlardakine firewall (güvenlik duvarı) denir. Genellikle ssh portu açıkken, x-server, rsh vb. daha az kullanılan portlar kapalıdır. Bu sebeble ssh port tunneling / forwarding denen bir özellikle görüntü taşımaya da izin verir. DISPLAY değişkeni normalde görüntü aktarmada kullanılırken, ssh port forwarding ile bu değişkeni ayarlamaya gerek kalmaz. Yani değiştirmeyin, dokunmayın, ellemeyin!

28 28 scp Kendi makinamızdan Uzaktaki makinaya: scp { -r dizin dosya } kullanıcı@bilgisayar:hedefdizin Dizin / Dosya 'yı uzaktaki bilgisayar 'ın kullanıcı kullanıcısının hedefdizin 'ine kopyalar. Örnek: scp -r hesap/ mercan@lnode2.uybhm.itu.edu.tr:~/ Uzaktaki makinadan Kendi makinamıza: scp [-r] kullanıcı@bilgisayar:{dizin dosya } hedefdizin Uzaktaki bilgisayar 'ın kullanıcı kullanıcısının Dizin / Dosya 'sını bulunulan makinenin hedefdizin 'ine kopyalar. Dizin için -r gereklidir. Örnek: scp -r mercan@lnode2.uybhm.itu.edu.tr:~/hesap ~/

29 29 sshfs sshfs yereldizin Uzaktaki bilgisayar 'ın kullanıcı kullanıcısının dizin'ini, bulunulan makinede yereldizin olarak kullandırır. Örnek: sshfs uybhm/ fusermount -u yereldizin : sshfs ile kullanıma açılmış yereldizin'in bağlantısını kopararak sshfs'i sonlandırır. Örnek: fusermount -u uybhm/

30 30 nano ile dosyamız Windowsta yazdığımız dosyamızı linux'a taşıdık. Nano editörü ile içine bakarken DOS formatından dönüştürüldüğüne dikkat edin! Sadece görüntülenirken dönüştürülüyor dosya değiştirilmiyor.

31 31 Bir garip Hata! Subject: Job : <#!/bin/bash^m;#bsub -q tezq^m;#bsub -oo birsh.txt^m;^m;ls -alh^m> Exited Job <#!/bin/bash^m;#bsub -q tezq^m;#bsub -oo birsh.txt^m;^m;ls -alh^m> was submitted from host <cn02> by user <mercan>. Job was executed on host(s) <cn18>, in queue <tezq>, as user <mercan>. </SFS2/users/mercan> was used as the home directory. Your job looked like: # LSBATCH: User input #!/bin/bash^m #BSUB -q tezq^m #BSUB -oo birsh.txt^m ^M ls -alh^m Exited with exit code 126. The output (if any) follows: /bin/bash^m: bad interpreter: No such file or directory

32 32 dos2unix dos2unix dosyams [dosyalinux] windows dosyası dosyams 'i linux formatına çeviririp dosyalinux adıyla kaydeder. Dosyalinux verilmezse yine dosyams dosyasının üzerine yazar. Örnek: dos2unix Makefile Makefile_linux dos2unix Makefile

33 33

34 SON Teşekkürler.