BARTIN ORMAN FAKÜLTESİ DERGİSİ 2009, CİLT: 11, SAYI: 16

Transkript

1 BARTIN ORMAN FAKÜLTESİ DERGİSİ JOURNAL OF THE BARTIN FACULTY OF FORESTRY 2009, CİLT: 11, SAYI: , VOLUME: 11, ISSUE: 16 ISSN: EISSN: YAYIN SAHİBİ Bartın Üniversitesi Orman Fakültesi Adına Prf. Dr. Metin SARIBAŞ Dekan EDİTÖR Prf. Dr. Metin SARIBAŞ EDİTÖR YARDIMCILARI Yrd. Dç. Dr. Latif Gürkan KAYA OWNER University f Bartin, Faculty f Frestry Prf. Dr. Metin SARIBAŞ Dean EDITOR Prf. Dr. Metin SARIBAŞ ASSOCIATE EDITORS Assist. Prf. Dr. Latif Gürkan KAYA YAYIN KURULU* Prf. Dr. Azize TOPER KAYGIN Prf. Dr. İsmet DAŞDEMİR Prf. Dr. Mehmet SABAZ Prf. Dr. Metin SARIBAŞ Prf. Dr. Selman KARAYILMAZLAR Prf. Dr. Surhay ALLAHVERDİ Prf. Dr. Sümer GÜLEZ Yrd. Dç. Dr. Hüseyin SİVRİKAYA Yrd. Dç. Dr. Latif Gürkan KAYA EDITORIAL BOARD Prf. Dr. Azize TOPER KAYGIN Prf. Dr. İsmet DAŞDEMİR Prf. Dr. Mehmet SABAZ Prf. Dr. Metin SARIBAŞ Prf. Dr. Selman KARAYILMAZLAR Prf. Dr. Surhay ALLAHVERDİ Prf. Dr. Sümer GÜLEZ Assist. Prf. Dr. Hüseyin SİVRİKAYA Assist. Prf. Dr. Latif Gürkan KAYA *Yayın kurulu üyeleri ünvanları esas alınarak isimlerine göre alfabetik larak sıralanmıştır. DİZGİ SORUMLUSU Yrd. Dç. Dr. Latif Gürkan KAYA veya adreslerinden dergiye ilişkin bilgilere ve makalelerin tam metnine ücretsiz ulaşılabilir. Bartın Orman Fakültesi Dergisi yılda iki kez yayınlanan hakemli bir dergidir. Yaygın süreli yayın. COMPOSITOR Assist. Prf. Dr. Latif Gürkan KAYA All articles in this jurnal are available free f charge frm r Jurnal f the Bartın Faculty f Frestry is peerreviewed jurnal which is published tw times a year. Cmmn peridical. TARANDIĞI VERITABANLARI / INDEXED AND ABSTRACTED IN Animal Sci., Agric. Ec., CAB Abstr., CABI Full Text, Crp Physil. Abstr., DOAJ, SJSU, Env. Sci., Frestry Abstr., Frest Sci., Irr. and Drain Abstr., Leisure, Rec. and Turism Abstr., Ornam. Hrt., Plant Gen. Res. Abstr., Seed Abstr., Sil Sci, Z Recrd, YAZIŞMA ADRESI / CORRESPONDENCE ADDRESS Bartın Orman Fakültesi Dergisi Editörlüğü / BARTIN- TURKİYE bfdergi@gmail.cm Telefn/Phne: (+90)

2 Jurnal f the Bartin Faculty f Frestry Bartın Orman Fakültesi Dergisi DANIŞMAN LİSTESİ* / LIST OF ADVISOR Prf.Dr. Azize TOPER KAYGIN Prf.Dr. İsmet DAŞDEMİR Prf.Dr. Metin SARIBAŞ Prf.Dr. Özden GÖRÜCÜ Prf.Dr. Selman KARAYILMAZLAR Dç.Dr. Ahmet TUTUŞ Dç.Dr. Ali Naci TANKUT Dç.Dr. Güray UYAR Dç.Dr. Kenan OK Dç.Dr. Sezgin AYAN Dç.Dr. Tuğrul ŞAHİN Yrd.Dç.Dr. Ahmet Alper BABALIK Yrd.Dç.Dr. Alaaddin YÜKSEL Yrd.Dç.Dr. Alper AYTEKİN Yrd.Dç.Dr. Ayhan GENÇER Yrd.Dç.Dr. İbrahim TÜMEN Yrd.Dç.Dr. Latif Gürkan KAYA Yrd.Dç.Dr. Süleyman KORKUT Dr. Şirin DÖNMEZ Bartın Üniversitesi Bartın Üniversitesi Bartın Üniversitesi Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Bartın Üniversitesi Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Bartın Üniversitesi Znguldak Karaelmas Üniversitesi İstanbul Üniversitesi Kastamnu Üniversitesi Süleyman Demirel Üniversitesi Süleyman Demirel Üniversitesi Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Bartın Üniversitesi Bartın Üniversitesi Bartın Üniversitesi Bartın Üniversitesi Düzce Üniversitesi Bartın Üniversitesi 16. sayıda yayınlanan makaleler için danışmanlığına başvurulan öğretim üyelerine dergimize yaptıkları bilimsel katkı ve ayırdıkları kıymetli zamanlarından dlayı teşekkürlerimizi sunarız. Yayın Kurulu

3 Jurnal f the Bartin Faculty f Frestry Bartın Orman Fakültesi Dergisi İÇİNDEKİLER / CONTENTS 1. Buğday Saplarından (Triticum aestivum L.) KOH-Hava Yöntemiyle Üretilmiş Kâğıtların Su Emiciliğinin Tayini (Cbb Metdu) Determinatin f Water Absrptin (Cbb Methd) Values f Wheat Straw (Triticum aestivum L.) Paper Manufactured by KOH-Air Methd Ayhan GENÇER, Hüdaverdi EROĞLU, Ufuk AYAZ Leucjum aestivum L nin Parçacık Tekniği ile Üretimi Prpagatin with Chipping Technique in Leucjum aestivum L. Nilüfer SEYİDOĞLU Türkiye de Orman Fakültelerindeki Öğrencilerin Öğretim Üyelerinden Sağladıkları Ssyal Fayda Düzeylerinin Atkinsn Eşitsizlik Endeksi Yaklaşımıyla Ölçümü Measurement f Scial Utility frm Academic Staff t the Students in Faculties f Frestry in Turkey with Atkinsn Inequality Index Murat ÇİFTÇİ Genç Odun ve Özellikleri Juvenile Wd and Its Prperties Mustafa Burak ARSLAN, Deniz AYDEMİR Türkiye nin A2 Karesinin Karaysunları (Musci) Kntrl Listesi The Msses (Musci) Check-List fr A2 Square f Turkey Serhat URSAVAŞ, Gökhan ABAY Kşullu Değer Belirleme Çalışmalarında Bilgi Kısıtının Aşılması İçin Bir Öneri: Yaban Hayatının Eknmik Değerinin Belirlenmesi Örneği A Suggestin fr Overcming Infrmatin Cnstraint in Cntingent Valuatin Studies: A Case Study f Ecnmic Valuatin f Wildlife Resurces Güven KAYA, Yafes YILDIZ, Zeki ŞALTU, Fatma YAMAN, İlksen ATEŞOĞLU Çankırı İli Araştırma Ormanı Karaysunu (Musci) Flra ve Ekljisi The Mss (Musci) Flra and Eclgy f Çankırı Research Frest Gökhan ABAY, Serhat URSAVAŞ Farklı Asma (Vitis vinifera L.) Çeşitlerinin Budama Atıklarındaki Lignin, Karbnhidrat Miktarları ve Lif Özellikleri Lignin, Carbhydrate Cntent and Fiber Prperties f Pruning f Different Grapevine (Vitis vinifera L.) Cultivars Samim YAŞAR, Bilgin GÜLLER, Nilgün GÖKTÜRK BAYDAR Bartın Uluyayla Yöresindeki Mera Vejetasynunun Bazı Kantitatif Özelliklerinin Saptanması ve Ekljik Yapının Belirlenmesi Determinatin f Sme Quantitative Prperties f Range Vegetatin and Eclgical Cnditins in Bartin Uluyayla Kamil ŞENGÖNÜL, Ömer KARA, Şahin PALTA, Hüseyin ŞENSOY 81-94

4 Jurnal f the Bartin Faculty f Frestry Bartın Orman Fakültesi Dergisi Bartın Üniversitesi ve Orman Fakültesi, Bartın Orman Fakültesi Dergisi (BOFD) yayınlarında varılan snuçlar veya fikirlerin srumluluğunu taşımamaktadır. Üniversitenin, bu yayında ileri sürülen bilgi, alet, ürün ya da işlevlerin dğruluğu, bütünlüğü, uygunluğu ve kullanılırlığı knusunda bir yüklenimi ve iddiası bulunmamaktadır. Bu sebeple herhangi bir nedenle srumlu tutulamaz. Bu yayının herhangi bir kısmı, BOFD nin yazılı izni lmadıkça kaynak gösterilmeden yayınlanamaz, bilgi saklama sistemine alınamaz veya elektrnik, mekanik vb sistemlerle çğaltılamaz. Bth the University f Bartın and Faculty f Frestry d nt accept respnsibility fr the statements made r fr the pinins expressed in the Jurnal f the Bartin Faculty f Frestry (BOFD). The university makes n representatin r warranty f any kind, cncerning the accuracy, cmpleteness, suitability r utility f any infrmatin, apparatus, prduct r prcesses discussed in this publicatin; therefre it assumes n liability. Except fr fair cpying, n part f this publicatin may be prduced, stred in a retrieval system in any frm r by any means electrnic, mechanical, etc. r therwise withut the prir written permissin f the BOFD and withut reference.

5 Bartın Orman Fakültesi Dergisi 2009, Cilt: 11, Sayı: 16, 1-5 ISSN: EISSN: BUĞDAY SAPLARINDAN (Triticum aestivum L.) KOH-HAVA YÖNTEMİYLE ÜRETİLMİŞ KÂĞITLARIN SU EMİCİLİĞİNİN TAYİNİ (COBB METODU) Ayhan GENÇER* 1, Hüdaverdi EROĞLU 1, Ufuk AYAZ 2 1 Bartın Üniversitesi, Orman Fakültesi, Orman Endüstri Mühendisliği Bölümü, BARTIN 2 Orman Endüstri Mühendisi ÖZET Bu çalışmada buğday saplarından (Triticum aestivum L.) KOH-Hava Metduyla KOH ranı %14 ve sıcaklık 110 C sabit alınarak 60, 90 ve 120 dakika süre ile 3 ayrı pişirme yapılmıştır. 20 SR, 35 SR ve 50 SR de üretilmiş kâğıtların su emiciliği (Cbb 30 ) değerleri ölçülmüştür. Aynı pişirme şartlarında hamurda dövmenin artmasıyla Cbb 30 değerinin azaldığı gözlenmiştir. Ayrıca, değişik pişirmelerde sıcaklık arttırıldıkça Cbb 30 değeri azalmıştır. Anahtar Kelimeler: Buğday Sapı (Triticum aestivum L.), KOH-Hava, Kâğıt Hamuru Üretimi, Su Emiciliği, Cbb Testi, DETERMINATION OF WATER ABSORPTION (COBB METHOD) VALUES OF WHEAT STRAW (Triticum aestivum L.) PAPER MANUFACTURED BY KOH-AIR METHOD ABSTRACT In this study, 3 different cking f wheat straw (Triticum aestivum L.) were carried ut using KOH air methd with 14% KOH rati at 110 C temperature fr 60, 90 and 120 minutes. Water absrptin (Cbb 30 ) values f papers prepared at 20 SR, 35 SR and 50 SR were measured. It was bserved that as beating was increased Cbb 30 value was decreased fr the same cking cnditins. Mrever, during cking applicatins, increasing temperatures caused decrease n Cbb 30 values. Keywrds: Wheat straw (Triticum aestivum L.), KOH-Air, Pulp Prductin, Water Absrptin, Cbb Test. 1. GİRİŞ Tahıllar, özellikle buğday, dünyanın başlıca gıda kaynaklarıdır. Buğday sapı, buğday üretiminden elde edilen bir yan üründür. Buğday sapı verimi agrnmik ve klimatik faktörlere bağlı larak 1 kg tane için 1.3 kg dır (Mntana et al., 1998). Ülkemizde işlenen tarım alanları içerisinde tahılların ranı %52 dir. En fazla ekim alanı ile buğday tahıllar arasında ilk sırayı almaktadır (Yıldırım, 2001). Buğday saplarının bir kısmı saman larak hayvan beslenmesinde kullanılmakta, büyük bir kısmı da atıl larak tarlalarda kalmaktadır. Buğday sapları başlıca %38 selülz, %14-15 lignin ve %32-34 pentzanlardan luşur. Buğday saplarının içerdiği selülz miktarı genel larak dundan daha azdır. Ancak, lignin miktarının dundan daha az lması (Erğlu, 1980; Deniz, 1994), pişirme sırasında yngalama masrafının lmaması, kendine has kâğıt üretilebilmesi bakımından önemli bir hammaddedir. Yıllık bitkilerin alkali kşullarda dun yngalarına göre delignifikasyna daha klay uğradıkları bilinmektedir (Zhai and Lai, 2000). Yıllık bitkilerden kâğıt üretiminde en yaygın kullanılan buğday sapıdır. * Yazışma yapılacak yazar: ayhangencer61@htmail.cm Makale metni tarihinde dergiye ulaşmış, tarihinde basım kararı alınmıştır.

6 A. Gençer, H. Erğlu, U. Ayaz Bartın Orman Fakültesi Dergisi Buğday sapı narin ve kısa liflidir. Böylece iyi frmasynlu, kapalı yüzeyli (deliksiz) ve baskı kalitesi yüksek kağıtlar üretmeye uygundur (Wagberg et al., 1990). Mevcut asit yöntemlere kıyasla, alkali yöntemlerle elde edilen kâğıtlar daha dayanıklı lup, üretim maliyetleri ve yöntemin kirletici özellikleri daha azdır (Cruse and Duglas, 1991). Ayrıca, buğday sapları çevresel larak kabul edilebilir sülfürsüz prsesler için uygun bir hammaddedir (Sun et al., 1997). Bütün kağıt ve lignselülzik levhalar, selülzun hidrfilik yapısı nedeniyle az veya çk su emerler. Selülzun su emme özelliği kurutma ve temizlik kâğıtlarında önemli bir avantajdır. Kâğıt ve levhalar kullanım yerine göre test edilirler. Ambalaj kâğıtları ve trba kâğıtları kullanım yerlerine göre sıvı veya yaş malzemelerle temasa maruz kalabilirler. Örneğin et ambalajında kullanılan kâğıtlar kan ve kan serumuna karşı emicilik testine tabi tutulur. Yazı ve baskı kâğıtları mürekkep ve su emiciliklerine göre test edilirler. Bu kâğıtlar mürekkebi yüzeyde tutulmalıdır, tamamıyla kâğıdın içine emilmemeli ve dağıtılmamalıdır (Casey, 1960). Bazı kâğıtlar su veya rutubetli ürünlere maruz bırakıldığında uzun süre dayanıklı ise kuvvetli yapışmış, kısa süreli maruz kalma veya ani temasta su emiciliği yüksek ise zayıf yapışmış larak adlandırılırlar. İyi yapışmış kâğıt ve levhalarda örnekler arasında fark azdır. Bunun nedeni da sıcaklığında suyun deney örneklerine penetrasynunun az lmasıdır. Farkları ölçebilmek için deney süreleri gerektiği kadar uzatılmalıdır. Kâğıdın su emiciliği (Cbb değeri): Belirtilen bir süre içinde, belirtilen şartlar altında 1m 2 kâğıt veya kartn tarafından emilen su kütlesidir. Hamurların vereceği kâğıtların özellikleri ağaç türüne ve kullanılan yönteme bağlı larak değişmekle beraber dövme ile nihai özelliklerine ulaşır. Bu nedenle aynı pişirme kşullarında elde edilmiş bir hamurdan değişik özelliklerde kâğıtlar elde etmek mümkündür (Erğlu, 2003). Cbb değeri, kâğıdın su esaslı mürekkeplerle kullanımı için genel bir fikir vermesine rağmen, baskı ve yazı özelliklerinin değerlendirilmesinde yeterli değildir. Hamur üretiminden snra elenen hamurdan kâğıt üretmek için hamur dövülür. Bu işlem hamurun vereceği kâğıdın fiziksel ve ptik özelliklerini belirleyen en önemli faktördür. Orta derecede dövme kâğıdın yapışma özelliğini iyileştirir. Fakat aşırı dövme zararlıdır (Swansn et al., 1971). Test süresi; incelenen kâğıt veya kartnun su emicilik özelliğine göre seçilir. Kâğıt üretilirken hamura hidrfb madde ilave edilip edilmemesi ve edilmiş ise ilave edilen hidrfb maddelerin özellikleri ve ranı dikkate alınarak deney süreleri için bir ön fikir elde edilebilir. Tavsiye edilen deney süreleri 30, 60, 120, 300 ve 1800 saniye lup, sembl larak deneyin yapıldığı süre alt indis larak gösterilir. Örneğin, bu testler 30 saniyede yapılmış lup, Cbb 30 şeklinde gösterilir. Oda sıcaklığında kuvvetli yapışmış kâğıtlarda suyun kâğıda penetrasynu ldukça zayıftır. İyi yapışmış kağıtlarda farkı anlamak için deney sürelerini uzatmak gerekir (Swansn et al.,1971). 2. MATERYAL VE METOT Bu çalışmada tam kuru buğday sapı ağırlığına ranla %14 KOH, 110 C sıcaklıkta 60, 90 ve 120 dakikada ayrı ayrı pişirilen buğday saplarından (Triticum aestivum L.) değişik Schpper indislerinde üretilen kâğıtların Cbb değerleri ölçülmüştür. Cbb değeri ölçülürken 30, 60, 120, 300 ve 1800 saniye sürelerden biri kullanılır. Deney süresi ile kâğıtların su emicilik değerleri arasında ters bir rantı vardır. Çalışmamızda üretilen kâğıtlarda hiçbir hidrfb madde kullanılmamıştır. Çğunlukla bu tür kâğıtların su emicilik değerleri yüksektir. Bu nedenle, ölçümlere 30 saniyeden başlanılarak süre artışı ile devam edilmesi planlanmıştır. Cbb 30 değerleri standarda göre srunsuz larak ölçülmüştür. Ancak, sürenin 60 saniyeye çıkarılması durumunda kâğıtların bünyesine fazla su nüfuz etmiş, tutturma alanı etrafında sızıntılar lmuş ve kurulamadan snra fazla su gösteren numuneler reddedilmiştir. 60 saniyede reddetme yüzdesi 20 den fazla lduğundan standart gereği süre 30 saniye larak tayin edilmiştir. Bu standart, luklu mukavvalar dâhil yüzeyi tutkallı kâğıt ve kartnların belli şartlar altında su emiciliğidir. Gramajı 50g/m 2 den düşük lan kâğıt veya kabartmalı kâğıtlar için uygun lmayabilir. En basit biçimiyle deney 2

7 Buğday Saplarından (Triticum aestivum L.) KOH-Hava Yöntemiyle Üretilmiş Kağıtların Su Emiciliğinin Tayini (COBB Metdu) aleti; pürüzsüz, düzgün yüzeyli sert bir tabandan luşan bir silindirdir. Silindirin iç çapı 112,8±0,2 mm.dir. Silindirin kâğıda değen alanı kâğıdı kesmeyecek şekilde düzgünleştirilmiştir. Ayrıca, kâğıtla silindir arasına, içeri taşmayacak şekilde, sızdırmaz bir cnta yerleştirilmiştir. Silindirin yüksekliği 50mm dir. Ancak, kullanılan suyun yüksekliği 10mm lması yeterlidir. Deney örneğini kurulamak için kullanılan metal merdane pürüzsüz yüzeyli, 90±10 mm çapında, 10±0,5kg kütlede bir silindirdir. Kurutma kağıdı 250±25 g/m 2 lik gramaja sahiptir (ISO ). Kullanılan düzeneğin alanı 100 cm 2 dir. Deney aparatı alanının daha fazla lması avantajlıdır. Çünkü, kağıttaki lkal değişiklikleri minimize eder, snuçlar daha bjektif lur. Alan küçüldükçe lkal değişikliklerdeki hata payı artar. Kullanılan su damıtık ve deiynizedir. Suyun sıcaklığı deney sırasında kâğıtların test sıcaklığına getirilmiştir. Görünür katlanma, kırılma veya diğer kusurları deney numuneleri ISO 186 ya göre seçilmiştir. Deney numunesi, atmsferde veya ISO 187 de belirtilen şartlarda kndisynlanmıştır. Örnekler, kndisynlama şartlarında hazırlanmıştır. İşlem sırasında örnek yüzeyine çıplak elle temastan kaçınılmıştır. Örnekler hazırlanırken örnek çapı silindirin dış çapından 10 mm daha büyük alınmıştır. Bu örneklerden her bir ölçüm için 10 ar adet hazırlanmıştır. Deney süresi suyun ilk kez numune ile temas ettiği an ile suyun bşaltıldıktan snra kurutma kâğıdı ile kurulamanın başladığı an arasında geçen süredir. Bu deneyde bu süre 30 saniye alınmıştır. Ölçümler deney örneklerini kndisynlamadaki atmsfer şartlarında yapılmıştır. 1 mg yaklaşımla tartılan deney örnekleri silindirin altına yerleştirildikten snra içerisine deiynize su ilave edilmiştir. Bu sırada, suyun silindir dışına sızdırma yapıp yapmadığına dikkat edilmiştir. Sızma yapan örnekler hatalı kabul edilerek tekrarlanmıştır. Kurutma, kurutma kâğıdının ıslak numune üzerine yerleştirilip ilave kuvvet uygulamadan, merdanenin kendi ağırlığı ile bir ileri bir geri yuvarlanması ile yapılmıştır. Su emmiş haldeki örnekler, tartım tamamlanıncaya kadar, rutubet kaybetmemesi için, ıslak yüzey içe gelecek şekilde katlanarak tartılmıştır. Cbb değerinin hesaplanmasında aşağıda verilen frmülden yararlanılmıştır: Cbb= (m 2 -m 1 )xf (1) Bu frmülde; M 2 : deney numunesinin yaş kütlesi (g), M 1 : deney numunesinin kuru kütlesi (g), F: /deney alanı (bu deneyde 100) dir. Cbb; 1m 2 kâğıdın emdiği su miktarının g cinsinden değeri lduğundan, F değeri hesaplanırken 1m 2 =100cmx100cm=10.000cm 2 ve deney alanı 100cm 2 lduğundan 1m 2 lik alan 100 e bölünmüştür. 3. SONUÇLAR Tabl 1 Çeşitli pişirme şartlarından elde edilmiş kağıt hamurlarından değişik serbestlik derecelerinde üretilen kağıtların Cbb 30 değerleri KOH Oranı (%) Hamur Pişirme Şartları Pişirme Sıcaklığı Pişirme Süresi ( C) (dak.) SR Cbb

8 A. Gençer, H. Erğlu, U. Ayaz Bartın Orman Fakültesi Dergisi Çğu dun dışı lignselülzik hammaddelerin lifleri kısa ve birçk lifsel lmayan maddeler (örneğin paranşim ve taş hücreleri) içermektedirler. Bu hücreler, pişirme işlemleri sırasında liflerden farklı özellikler gösterir. Buğday sapı duna ranla çk daha heterjen bir maddedir. Sapın bğumlar arası iç kabuğu hücrelerinden elde edilen hücreler ldukça uzun (rtalama mm) ve sivri uçlu, ince liflidir. Bununla birlikte, liflere ek larak buğday sapı, aynı zamanda öz, düğüm, kuru kısım ve epidermal hücrelerden, testere dişli hücrelerden ibaret kısa ve lifsiz hücreleri de içermektedir. (Erğlu, 1980; Deniz, 1994). Dövme kâğıdın nihai özelliklerini belirleyen en önemli faktör lduğundan, birbirinden şekil ve byut larak farklı lan bu hücreler dövme sırasında süre arttıkça kısmen birbirine benzemektedir. Ancak, dövme sırasında bazı liflerin kâğıt yapımına uygunluğu artarken bazılarının ise azalabilir (Lönnberg, 2005). Üretilecek kâğıdın özelliklerine uygun hamur elde edilince dövme işlemi snlandırılmalıdır. Kâğıt veya levhanın su emmeye karşı direnci sadece liflerin yüzey karakterlerine bağlı değil safihanın yapısına (prların yapışması, yğunluğuna, yüzey muamelesine) bağlıdır (Rberts, 1997). Tabl 1 de KOH ranı %14 ve sıcaklık 110 C sabit alınarak aynı pişirme süresinde 20 SR, 35 SR ve 50 SR de serbestlik derecelerinde üretilen kâğıtlarda hamurda dövmenin artmasıyla Cbb 30 değerinin azaldığı görünmektedir. Bunun nedeni; dövme ile liflerin incelmesi ve kâğıtta lifler arasında suyu emen kılcal kanalların daralmasıdır. Sıcaklık lignselülzik maddelerin fiziksel, kimyasal ve yapısal özelliklerini etkiler. Termal bzunma için tek başına yüksek sıcaklık yeterlidir. Ancak, kâğıt hamuru üretiminde sıcaklığa ek larak, kimyasal maddelerin, basıncın ve pişirme süresinin etkisine bağlı larak daha düşük sıcaklıklarda lignselülzik maddelerin yapısında bzulmalar lur. Bunun için sıcaklığın termal bzunma seviyesine çıkması gerekmez. Diğer etkenlerin de bzucu özelliklerinden dlayı, termal bzunma sıcaklık seviyesinin çk altında bzunmalar klaylıkla lur. Bu nedenlerden dlayı, kâğıt hamuru üretiminde pişirme süresinin de hamurun nihai özelliklerine, dlayısıyla üretilen kâğıtların özelliklerine etkisi çktur (Fengel and Wegener, 2003). Lignselülzik maddelerin yapısında bulunan hemiselülzlar rutubet alışverişinde çk etkilidir. Özellikle dallanmış yapıda lanlar, düz selülz zincirine benzeyenlerden daha klay rutubet almaktadır. Alkali pişirmelerde alkali knsantrasynu ve pişirme süresi arttıkça selülz ve hemiselülzların degredasynu da artmaktadır (Berggren et al., 2002). Bu degradasyn hemiselülzlarda alkali hidrlizle (yavaş prses) ve syulma ile labilir. Syulma daima indirgen uçta başlar ve zincirde daima bir indirgen uç bırakır (Sundberg and Hlmbm, 2005). Alkali pişirmelerde dunda bulunan hemiselülzların bazıları tamamen çözünür. Bir kısmı ise kısmen çözünmeden kalır. Bu durum tamamen ağaç türü veya hemiselülzun yapısına bağlıdır. Dallanmış yapıdaki hemiselülzlar daha çk bzunmaktadır. (Gellerstedt, 2001). KOH ranı %14 ve sıcaklık 110 C sabit alınarak pişirme süresinin artması ile (60, 90 ve 120 dakikalık pişirmelerde) aynı serbestlik derecelerinde süre arttıkça Cbb 30 değeri azalmıştır. Bu ise artan pişirme süresi ile hemiselülzların degredasynundaki artıştan kaynaklanmıştır. TEŞEKKÜR Çalışmamıza maddi destek sağlayan ZKÜ Araştırma Fnu na teşekkür ederiz. Deneylerin yapılmasına lanak sağlayan Oyka Kâğıt Ambalaj Sanayi ve Ticaret A.Ş. ye teşekkür ederiz. KAYNAKLAR Berggren. R. Mlin, U. Berthld, F. Lennhlm, H. and Lindström, M Alkaline Degredatin f Birch and Spruce: Influence f Degredatin Cnditins n Mlecular Mass Distributins and Fibre Strenth, Carbhydrate Plymers, Elsevier. Casey, J.P. 1960, Palp and Paper Chemistry an Chemical Thechnlgy, Secnd Editin, Vlume: I. Cruse, B.W. and Duglas, G. W Alkaline Papermaking: an verview, Tapi Vl. 74 N: 7, pp Deniz, İ Buğday (Triticum aestivum L.) Saplarının Ön Desilikasynu ve Bu İşlemin O2-NaOH Kâğıt Hamurları Üzerine Etkileri, Dktra Tezi, KTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, 201 sayfa, Trabzn. Erğlu, H O2-NaOH Yöntemiyle Buğday (Triticum aestivum L.) Saplarından Kâğıt Hamuru Elde Etme Olanaklarının Araştırılması, Pişirilmesi ve Kâğıt Hamurlarının Araştırılması, Dçentlik Tezi, KTÜ Orman Fakültesi, Trabzn. Erğlu, H Kâğıt ve Kartn Üretim Teknljisi, Yayın N: 90/6, Ders Ntları 623 sayfa, Trabzn. Erğlu, H Kâğıt Hamuru ve Kâğıt Fiziği, Ders Ntları, Z.K.Ü. N:27, 144 sayfa 4

9 Buğday Saplarından (Triticum aestivum L.) KOH-Hava Yöntemiyle Üretilmiş Kağıtların Su Emiciliğinin Tayini (COBB Metdu) Fengel, D. and Wegener, G. 2003, Wd Chemistry Ultrastructure Reactins, Verlac Kessel, München, Germany. Gellersted, G. 2001, Pulping Chemistry, Wd and Cellulsic Chemistry, Marcel Dekker, Inc., New Yrk/Basel. 914 pp. ISO 186 Paper and Bard-Sampling t Determine Average Quality. ISO 187, 1977, Paper, Bard and Pulps Standard Atmsphere fr Cnditining and Testing and Prcedure fr Mnitring the Atmsphere and Cnditining f Samples. ISO 5269/1, 1979, Pulps-Preparatin f Labratry Sheets fr Physical Testing-Part1: Cnventinal Sheet- Frmer Methd. ISO 8787 Paper and Bard Determinatin f Capillary Rise-Klemm Methd. Lönnberg, B New Develpment in Cellulse Technlgy, Plysaccharides Structural Diversity and Functinal Versatility, Secnd Editin, Marcel Dekker, New Yrk. Mntana, D, Farril X., Salvad, J., Jllez, P., and Chrnet, E Applicatin f Steam Explsin t the Fractinatin and Rapid Vapr-Phase Alkaline Pulping f Wheat Straw,, Bimass and Bienergy Vl. 14, N:3, pp , Elsevier Science Ltd. Printed in Great Britain. Rbert, J.C Paper Chemistry, Blackie Academic &Prfessinal, 263 pp. Sun, R. C., Lawther, J.M., and Banks, W.B Physic-Chemical Characterizatin f Orgnslve Lignins frm Wheat Straw, Cellulse Chemistry and Thecnlgy, 31, pp, Sundberg, A. and Hlmbm, B. 2005, Wd and Fibre Chemistry, Labratry f Wd nd Paper Chemistry, Ab, Finand, 97 pp. Swansn, J. W., Ralp W. K. And Rbert, G.M The Prcess f Sizing, in Internal Sizing f Paper and Paperbard, TAPPI, Mngraph N:33, pp 193, New Yrk. Yıldırım, Ş Avrupa birliği ve Türkiye de Tarımsal Yapı ve Verimlilik, Milli Prdüktivite Merkezi Yayınları N:69, Ankara, ISBN , 131 sayfa. Wagberg, L., Zha, X.P., Fineman I., and Li, F.N Effect f Retentin Aids n Retentin and Dewatering f Wheat Straw Pulp, TAPPI Vl: 73, N:4177,182 pp. Zhai, H., Lai, Y.-Z. 2000, The Unique Features f Nn-Wd in Alkaline Delignificatin, Furth Internatinal Nnwd Fibre Pulping and Papermaking Cnference, Vlume:1, Jinan, Shadng Prvince, P.R. China. 5

10 Bartın Orman Fakültesi Dergisi 2009, Cilt: 11, Sayı: 16, 7-11 ISSN: EISSN: Leucjum aestivum L nin PARÇACIK TEKNİĞİ İLE ÜRETİMİ ÖZET Nilüfer SEYİDOĞLU* Kcaeli Üniversitesi Arslanbey Meslek Yüksekkulu, İzmit/ Kcaeli Parçacık (sğanı dilimlere ayırma-chipping) yöntemi, sğan çğaltımı amacıyla kullanılan bir yöntemdir. Bu yöntem, iyi bazal plaka luşturan, Leucjum, Galanthus, Fritillaria, Narcissus, Chindxa, Nerine, Scilla, Sternbergia gibi gefit cinslerinde uygulanmaktadır. Bu araştırmada, Leucjum aestivum L de chipping tekniği ile üretimi kapsamında farklı sğan büyüklükleri ve bölme uygulaması ile sğancık elde edilmesi amaçlanmıştır. Snuç larak geniş çevre büyüklüğüne sahip 11/12 cm lik sğanlarda, 4 e bölme uygulamasının etkili lduğu tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Parçacık tekniği, Leucjum aestivum L., Sğancık luşumu ABSTRACT PROPAGATION WITH CHIPPING TECHNIQUE IN Leucjum aestivum L. Chipping technique is a methd fr use t prpagate bulb at high amunts. This methd is used t prpagate gephyte species that cmpse well basal plate such as Leucjum, Galanthus, Fritillaria, Narcissus, Chindxa, Nerine, Scilla, Sternbergia. This study aimed t btain bulbil frm Leucjum aestivum by chipping technique with applicatin f different size divided bulbs and bulb sizes. As a result, applicatin f dividing int fur pieces f large bulbs (11/12 cm) were fund t be effective. Keywrds: Chipping technique, Leucjum aestivum L., Bulbil frmatin 1. GİRİŞ Leucjum aestivum L., Göl sğanı, Kabalak, Sarıklı köklü larak adlandırılır cm byunda sğanlı bir türdür. Yapraklar, geniş, dğrusal, cm x 7-14 mm, iki kanatlıdır. Kanatlar, dar, cam gibi, birbirinden uzak, kenarları diş şeklinde küçük çıkıntılıdır. Çiçek sapı üzerinde eşit aralıklarda, 2-5 adet şemsiye şeklinde çan görünümlü çiçekler bulunmaktadır. Çiçeklenme zamanı Mart- Haziran aylarıdır. Thumlar siyah ve 5-7 mm dir m de nemli çayırlık ve bataklık yerlerde yetişirler. İstanbul, Kcaeli, Bursa, Blu, Samsun, Knya, Beyşehir ve Erzurum da dğal larak bulunur. Peyzaj düzenlemelerinde, kaya bahçelerinde, dğal ve yapay göller, havuzlar ve nemli alanlarda, ağaç ve çalılar ile birlikte ve brdürlerde kullanılırlar (Davis ; Aksu vd., 2002; Zencirkıran, 2002; Evans, 2005). Leucjum aestivum, thumla, yavru sğanlar ve parçacık yöntemi ile üretilirler. Sğanı dilimlere ayırma (parçacık - Chipping) yöntemi, büyük miktarlarda sğan elde etmek amacıyla kullanılan bir yöntemdir. Bu yöntem, sğanın bazal plakasının meristematik bölümünden yararlanmayı, yani hücre bölünmesi ylu ile sğancık üretilebilmesinden faydalanmayı sağlamaktadır. Galanthus, Fritillaria, Leucjum, Narcissus, Chindxa, Nerine, Scilla, Sternbergia, Albuca, Chasmanthe, Iris, Haemanthus, Hippeastrum, Hymencallis, Lycris ve Muscari gibi cinslerde uygulanmaktadır. Çiçeklenme büyüklüğündeki iyi bazal plaka luşturan tercihen yuvarlak sğanlar materyal larak seçilmelidir. Sğanlar büyüklüklerine bağlı larak dilimlere ayrılır ve plietlien trbalarda, inkübatörde karanlık bir rtamda * Yazışma yapılacak yazar: nilimm34@gmail.cm Makale metni tarihinde dergiye ulaşmış, tarihinde basım kararı alınmıştır.

11 N. Seyidğlu Bartın Orman Fakültesi Dergisi (inkubatörde) 12 hafta tutulurlar. Türlere göre inkubasyn sıcaklıkları C arasında değişebilmektedir. Galanthus elwesii de C, Sternbergia lutea, Leucjum aestivum ve Leucjum vernum da 20 C, sıcaklıkların iyi snuç verdiği tespit edilmiştir (Hanks, 1991; Rees, 1993; Zencirkıran ve Mengüç, 1996; Van Leeuwen and Van Weijden, 1997; Piskrnik ve diğ., 2000; Aksu vd., 2002; Aksu ve Çelikel, 2003; Li et al., 2005; Zhu et al., 2005; Seyidğlu ve Zencirkıran, 2008). İnkubasyn süresi içinde sğan parçalarının üzerinde sğancıklar meydana gelir ve bu sğancıklar daha snra açık arazide veya plastik seralarda iki yıl büyütülürler. Sğancıklar genellikle 3. yılda çiçek açacak büyüklüğe ulaşırlar. Bu teknik ile üretim için en uygun zaman Haziran-Ekim ayları arasıdır. Dilim sayısı artıkça sğan parçası büyüklüğü azalır ve sğancıklar geç çiçeklenme meydana getirir. Leucjum vernum, Leucjum aestivum, Fritillaria imperialis ve Sternbergia lutea da, geniş çevre büyüklüğüne sahip sğanlar ve 4 e bölme uygulamasından etkili snuçlar elde edilmektedir (Hanks 1991; Zencirkıran ve Mengüç, 1996; Yücel, 1999; Piskrnik et al., 2000; Aksu vd., 2002; Seyidğlu ve Zencirkıran, 2008) Diğer yandan, Fritillaria persica da rtadan bölünen sğanlar, 4 ve 8 e dilimlemeye nazaran daha çk yavru sğan meydana getirdiği belirtilmiştir (Uluğ, 1997). Bu araştırma, Leucjum aestivum L de farklı sğan büyüklüklerinde bölme chipping) uygulamasının, yavru sğan luşumu, ağırlığı, uzunluğu ve çapı üzerine etkilerinin belirlenmesi amacıyla gerçekleştirilmiştir. 2. MATERYAL VE METOT Bu araştırma, İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Silvikültür Anabilim Dalı, Thum ve Ekfizylji Labratuvarında, haziran ayında gerçekleştirilmiştir. Deneme materyalini luşturan sğanlar özel bir firmadan temin edilmiştir. Denemede, 9/10 ve 11/12 cm çevre büyüklüğüne sahip sğanlar kullanılmıştır. Sğan materyalleri öncelikle temizlenmiş ve kabukları syulmuştur. Cam bir plaka üzerinde sğanın üst ve alt kısmı çk az miktarda kesilmiştir. %1 lik frmaldehitte 1 dakika süreyle tutularak, daha snra akarsu altında bir dakika yıkanarak ve %96 lık etil alkl ile silinmek suretiyle sterilizasyn işlemi gerçekleştirilmiştir. Sğanların burun kısmı kesildikten snra, bazal plaka kısmından bistüri yardımıyla dört ve sekiz eşit parçaya ayrılmıştır. %1 lik Benlate adlı fungusit içerisinde 30 dakika bekletilerek, kesilen yerlerdeki enfeksiynların önlenmesi sağlanmıştır. Sğan parçalarının kuruması amacıyla kağıt üzerinde bekletildikten snra bire bir ranında perlit ile saf su karışımı ihtiva eden plastik plietilen siyah trbalara yerleştirilmiştir (Hanks 1991; Zencirkıran ve Mengüç, 1996; Piskrnik et al., 2000; Aksu vd., 2001). Hazırlanan trbaların ağızları sıkıca bağlanarak, 20 C ve %80 nem e göre ayarlanmış iklim dlabında 12 hafta süreyle tutulmuşlardır (Şekil 1). Deneme, 3 tekrarlı ve herbirinde 10 sğan parçası lacak şekilde kurulmuştur. 12 hafta snunda yavru sğancıklar luşmuş ve arazide dikimleri gerçekleştirilmiştir. (Seyidğlu, 2009). Şekil 1. Leucjum aestivum L. sğanlarının bölünmesi ve iklim dlabına yerleştirilmesi 8

12 Leucjum aestivum L nin Parçacık Tekniği ile Üretimi 3. BULGULAR Araştırmada yapılan gözlem ve değerlendirmeler kapsamında, sğancık sayıları (adet), ağırlıkları (gram), uzunlukları (cm) ve çapları (mm) ölçülmüştür. Elde edilen veriler SPSS analiz prgramı içerisinde yer alan iki yönlü ANOVA ile değerlendirilmiş ve ana etkilerin karşılaştırılmasında Benfernni testi uygulanmıştır. Leucjum aestivum. da farklı çevre büyüklüğüne sahip sğanlar (9/10 ve 11/12 cm) ve bölme uygulamalarına (4 e ve 8 e) göre belirlenen istatistiki analiz snuçları Tabl 1 de ve karşılaştırma snuçları Tabl 2 de verilmiştir (Seyidğlu, 2009) Tabl 1. Leucjum aestivum da farklı çevre büyüklükleri ve bölme uygulamalarına ait istatistiki analiz snuçları ile ilgili özet tabl Karakterler Çevre Bölme Çevre büyüklüğü x bölme büyüklüğü uygulaması uygulaması etkileşimi Sğancık sayısı 0,001** 0,006* NS Sğancık ağırlığı 0,01* 0,000*** NS Sğancık uzunluğu 0,02* 0,001** NS Sğancık çapı NS 0,003* NS Anlamlılık seviyeleri, NS (Anlamsız), * , ** ve ***0.0001> larak belirtilmiştir. Tabl 1 de görüldüğü gibi, istatistiki analiz snuçlarına göre, Sig.<0,05 lduğundan dlayı, sğancık sayısı, ağırlığı ve uzunluğunda çevre büyüklükleri ve bölme uygulamalarının anlamlı lduğu görülürken, sğancık çapında, bölme uygulamalarının anlamlı lduğu belirlenmiştir. Çevre büyüklükleri x kesme uygulaması etkileşiminin ise ölçülen karakterlerin hiçbiri üzerine etki yapmadığı belirlenmiştir. En yüksek sayıda sğan 1.40 adet ile; en fazla sğan ağırlığı 0,37 gr ile ve en uzun sğancık byu 3,24 cm ve en geniş çaplı sğancık ise 6,62 mm ile 11/12 cm çevre büyüklüğündeki sğanların 4 bölme uygulamasından elde edilmiştir (Seyidğlu, 2009) Tabl 2 de görüldüğü gibi, 11/12 çevre büyüklüğüne sahip sğanlar, 9/10 çevre büyüklüğüne sahip sğanlarla karşılaştırıldığında 11/12 çevre büyüklüğüne sahip sğanların yaklaşık larak 0,2-0,5 ranında daha yüksek değerde sayı, ağırlık ve uzunluğa sahip lduğu belirlenmiştir. Farklı bölme uygulamalarında ise 4 e bölme uygulamasının 8 e bölme uygulaması ile karşılaştırıldığında 4 e bölme uygulamasının yaklaşık larak 0,1-1 ranında daha yüksek değerde lduğu tespit edilmiştir. Leucjum aestivum da deneme snunda, 4 e ve 8 e bölme snucunda elde edilen sğancıkların genel görünümleri Şekil 2 de verilmiştir (Seyidğlu, 2009). Tabl 2. Leucjum aestivum da farklı çevre büyüklükleri ve bölme uygulamalarına göre belirlenen karşılaştırma snuçlarına ait özet tabl Karakterler (I) (J) Ortalama farkı Çevre büyüklüğü Çevre büyüklüğü (I_J) Sğancık sayısı 11/12 9/10 0,220 * Sğancık ağırlığı 11/12 9/10 0,106 * Sğancık uzunluğu 11/12 9/10 0,541 * Karakterler (I) (J) Ortalama farkı Bölme uyg. Bölme uyg. (I_J) Sğancık sayısı 4 e bölme 8 e bölme 0,180 * Sğancık ağırlığı 4 e bölme 8 e bölme 0,163 * Sğancık uzunluğu 4 e bölme 8 e bölme 0,810 * Sğancık çapı 4 e bölme 8 e bölme 1,054* Anlamlılık seviyeleri, NS (Anlamsız), * , ** ve ***0.0001> larak belirtilmiştir. 9

13 N. Seyidğlu Bartın Orman Fakültesi Dergisi Dörde bölme ile elde edilen sğancıkların genel görünümü Sekize bölme ile elde edilen sğancıkların genel görünümü Şekil 2. Leucjum aestivum da dörde ve sekize bölme ile elde edilen sğancıkların genel görünümü 4. TARTIŞMA VE SONUÇ Leucjum aestivum L. da parçalara ayırma yönteminin uygulandığı bu araştırmada, yapılan değerlendirmeler snucunda, farklı sğan büyüklükleri ve bölme uygulamalarının luşan sğancık karakterleri üzerine etkili lduğu görülmüştür Denemede sğancık sayısı, ağırlığı ve uzunluğu bakımından geniş çevre büyüklüğüne sahip (11/12 cm) sğanlardan en iyi snuçlar edilmiştir. Parçacık sayısı arttıkça sğancık sayısının azaldığı tespit edilmiş ve 4 e bölme uygulamasının lumlu snuçlar verdiği tespit edilmiştir (Seyidğlu, 2009) Hanks (1991), Zencirkıran ve Mengüç (1996); Yücel (1999), Piskrnik ve diğ, (2000), Aksu ve diğ. (2002), Seyidğlu ve Zencirkıran (2008) e göre, Galanthus elwesii de C, Sternbergia lutea, Leucjum aestivum ve Leucjum vernum da 20 C, sıcaklıkların iyi snuç verdiğini ve Leucjum vernum, Leucjum aestivum, Fritillaria imperialis ve Sternbergia lutea da, geniş çevre büyüklüğüne sahip sğanlarda ve bölme uygulamasının (4 e bölme) etkili lduğunu belirtmiştir. Buna göre denemeden elde edilen snuçlarda araştırmalar ile paralellik gösterdiği belirlenmiştir. Diğer yandan elde edilen sğancıklar arazi kşullarına aktarıldığında ilk yılda sğanların tamamen kayblduğu tespit edilmiştir. Bu durumun araştırma yapılan alandaki tprak kşulları ve ekljik kşullardan ileri gelebileceği kanısına varılmıştır. Snuç larak, Leucjum aestivum L un parçalara ayırma yöntemi ile vegetatif üretim yapılabileceği ve bu yöntemle yavru sğan elde edilebileceği tespit edilmiştir. Sğan büyüklüğü ve bölme uygulamasının ölçülen sğancık karakterleri üzerine anlamlı etki yaptığı ve geniş çevre büyüklüğüne sahip 11/12 cm lik sğanlarda, 4 e bölme uygulamasının etkili lacağı belirlenmiştir. Elde edilen yavru sğanlar direkt araziye aktarılmadan, bir veya iki yıl kntrllü kşullarda büyütülmesi ve daha snra araziye aktarılması gerektiği tespit edilmiştir. 10

14 Leucjum aestivum L nin Parçacık Tekniği ile Üretimi KAYNAKLAR Aksu, E., Görür, G. and Çelikel F.G Göl Sğanının (Leucjum aestivum) Vegetatif Yöntemlerle Çğaltma İmkanlarının Araştırılması. Merkez Araştırma Enstitüsü, Bilimsel Araştırma ve İncelemeler Yayın N: 150, Yalva. Aksu, E. and Çelikel, F.G The Effect f Initial Bulb Size n snwdrp (Galanthus elwesii Hk.) Bulb Prpagatin by Chipping. Acta Hrtic. 47: Davis, P.H Flra f Turkey and The East Aegean Islands, Vl: I-VIII, Edinburg. Evans, E Plants Fact Sheets, NC State University, Cperative Extensin, depts/hrt /cnsumer/factsheets/index.html (alıntının yapıldığı tarih: ) Hanks, G.R Chip f The Old Bulbs, A Simple Prpagatin Technique That is Being Trialled fr The Sciety, The Garden, 116 : 8, Li, Y., Zhang, Q. and Tang, G Quick f Prpagatin f Bulb-Scale f Lycris radiate. J. Nanjing Fr. Univ. Nat. Sci. Edn. 29: Piskrnik, M., Klimek, A., Kbylk, T. and Surwka, J Prductin f Adventitius Bulblets in the Snwflake (Leucium vernum L.) as Affected by Divisin and Circumference f Mther Bulbs. Flia Hrticulturae. Vl.12, N.1. Rees, A.R Ornamental Bulbs, Crms and Tubers. Crp Prductin Science in Hrticulturae 1. 1 st Edn. CAB Internatinal. Wailingfrg, OXONOXI08DEUK., PP Seyidğlu, N., Zencirkıran, M Vegetative Prpagatin f Sternbergia lutea (L.) Ker-Gawl. Ex. Sprengel (Winter Daffdil) by Chipping Techniques, Jurnal f Bilgical Science, 5: Seyidğlu, N Bazı Dğal Gefitlerin Peyzaj Düzenlemelerinde Kullanımı ve Üretimi Üzerine Araştırmalar. İstanbul Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Dktra Tezi, İstanbul, 364 s. Uluğ, V Adıyaman Lalesi (Fritillaria persica Linn.) Sğanlarının Değişik Vegetatif Yöntemlerle Üretilmeleri ve Farklı Ekljilerin Yavru Sğan Gelişimine Etkileri Üzerine Araştırmalar. T.Ü. Tekirdağ Ziraat Fakültesi, Bahçe Bitkileri Bölümü, Dktra Tezi (Yayınlanmamış), Tekirdağ. Van Leuween, P.J. and Van Weijen, J.A Prpagatin f Speciality Bulbs by Chipping. Acta Hrtic. 430: Yücel, G. 1999, Değişik Ekljilerde F. imperialis Sğanlarının Farklı Yöntemlerle Yetiştirilmesi Üzerine Araştırmalar, Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü, Bilimsel Araştırma ve İncelemeler Yayın N. 91, Yalva. Zencirkıran, M. and Mengüç, A The Effects f Different Bulb Sizes and Incubatin Temperatures n Bulblet Prductin in Leucjum aestivum L. By Chipping Methd, Prpagatin f Decrative Plants, IIPS in Bulgaria Secnd Scientific Cnference, p , Sfia. Zencirkıran, M Gefitler, Uludağ Rtary Derneği Yayınları, Bursa, Zhu, Y., Liu, K.S. and Yiu, J.C Effects f Cutting Methds n Bulb Prductin f Hippeastrum hybridum in Taiwan. Acta Hrtic. 673:

15 Bartın Orman Fakültesi Dergisi 2009, Cilt: 11, Sayı: 16, ISSN: EISSN: TÜRKİYE DE ORMAN FAKÜLTELERİNDEKİ ÖĞRENCİLERİN ÖĞRETİM ÜYELERİNDEN SAĞLADIKLARI SOSYAL FAYDA DÜZEYLERİNİN ATKİNSON EŞİTSİZLİK ENDEKSİ YAKLAŞIMIYLA ÖLÇÜMÜ Murat ÇİFTÇİ* İstanbul Üniversitesi BAP Birimi, N: 589, İstanbul ÖZET Bu çalışmada devlet üniversitelerindeki rman fakülteleri arasında öğrenci ve öğretim üyesi sayılarının dengesiz dağılmasından kaynaklanan ssyal fayda kaybının ölçülmesine daklanılmıştır. Çalışmada üç farklı öğretim üyesi kadrsu ve iki öğretim dönemi için Atkinsn endeksleri kullanılmıştır. Uygulamada kullanılan veriler ÖSYM nin yayınlarına dayanmaktadır. Hesaplanan endeks katsayıları, öğretim üyelerinin fakültelere dağılımlarının öğrenci sayılarına göre ciddi düzeyde dengesiz lduğunu ve öğrencilerin öğretim üyelerinden sağladıkları ssyal faydadan ciddi kayıplarının mevcut lduğunu göstermektedir. Özellikle dçentlik için fakülteler arası dağılımdaki bzulma kabul edilebilir düzeyde değildir. Anahtar Kelimeler: Atkinsn endeksleri, rman eğitimi, eğitim plitikası, ssyal plitika, kalkınma eknmisi. MEASUREMENT OF SOCIAL UTILITY FROM ACADEMIC STAFF TO THE STUDENTS IN FACULTIES OF FORESTRY IN TURKEY WITH ATKINSON INEQUALITY INDEX ABSTRACT The aim f this study was t investigate level f scial utility frm academic staff t the students in faculties f frestry in Turkey. In the study, the Atkinsn indices were used t calculate fr three different kinds f academic staff bth and The data were depended n OSYM publishing. The indices have fund that there are inequalitive distributin f academic persns and that there are seriusly lsing f scial utility fr the students frm academic staff. There were high levels f lsing fr scial utility frm intervarsity inequalitive distributin in Turkish frestry educatin. Especially these crruptins were nt acceptable level fr assciated prfessrs. Keywrds: Atkinsn indices, frestry educatin, educatin plicy, scial plicy, develpment ecnmics. 1. GİRİŞ Bilgi tplumuna geçilen mdern dünyada gerek kalkınma iktisadında gerekse de ssyal plitikada beşeri sermayeye ayrıcalıklı bir önem atfedilmektedir. Bu çerçevede yükseköğretimin önemi süratle artmaktadır. Başta hava kirliliği gibi ciddi srunların çözümünde büyük önemi bulunan rman alanlarının krunması ve geliştirilmesinde lmak üzere, rman mühendisliğinin stratejik önemi de her geçen gün artmaktadır. * Yazışma yapılacak yazar: muratciftci77@htmail.cm Makale metni tarihinde dergiye ulaşmış, tarihinde basım kararı alınmıştır.

16 M. Çiftçi Bartın Orman Fakültesi Dergisi Orman mühendisliği öğretiminin sn yıllardaki vasıfsal gelişimi incelendiğinde, öğretim üyesi arzında ciddi artışların sağlanmasıyla birlikte tplam öğretim üyesi başına düşen öğrenci sayısının azaltılması, rman fakültesi öğrencilerinin öğrenimlerine niteliksel larak lumlu katkılar sağlama ptansiyeline sahiptir. Ancak öğretim üyesi arzı arttırılırken aynı zamanda rman fakültelerindeki öğrenci sayılarına göre dengeli larak artışın sağlanması da gereklidir. Aksi durumda fakülteler arasında ciddi kalite srunları yaşanabilir. Burada çk kritik bir knuya işaret etmek yararlı lacaktır: Orman fakültelerinde öğretim üyesi lma kşulları, özellikle dçentlik sınavının standart kşulları dikkate alınırsa ldukça yüksek standardı tutturmayı zrunlu kılmaktadır. Dlayısıyla en azından bir rman fakültesi öğrencisine asgari düzeyde yeterli öğretimi verme knusunda öğretim üyeleri eşit kabul edilebilir. Elbette sınırlı sayıda labilecek istisnalar bu snucu etkilemeyecektir. O halde mevcut öğretim üyesi arzının öğrenci sayısıyla dengeli şekilde arttırılması durumunda, rmancılık eğitimindeki nitelik düzeyi de artacaktır. Tersi durumdaysa, öğrencilerin kaynak knumundaki öğretim üyelerinden faydalanma düzeyi arasında yaşanacak dengesizlik, öğrenci bütününün öğretim üyelerinden edineceği tplam fayda düzeyi de düşecektir. Ayrıca unutulmamalıdır ki öğretim üyesi yksunluğu fazla lan öğrenci /öğretim üyesi ranı yüksek fakültelerde istihdam edilecek her ilave öğretim üyesinin sağlayacağı fayda düzeyi, yksunluğun düşük lduğu fakültelere göre daha fazla lacaktır. Tıpkı bir kap yemeğin faydasının aç insan için tk insana göre daha yüksek lmasındaki gibi bir durum söz knusudur. İşte bu çerçevede de çalışmada, öğretim yılı ile öğretim yılında rman fakültelerinde öğrenim gören öğrencilerin, Atkinsn eşitsizlik endeksi yaklaşımı vasıtasıyla öğretim üyelerinden sağladıkları ssyal fayda düzeylerindeki değişim knu alınmıştır. 2. MATERYAL VE METOT 2.1. Veri Seti Çalışmada kullanılan veriler, ÖSYM tarafından hazırlanıp yayınlanan Yükseköğretim İstatistikleri Kitapları ndan derlenmiştir (ÖSYM, 2001; ÖSYM, 2008). Verilerin en eskisi öğretim yılı, en yenisi ise öğretim yılı için mevcuttur. Analize knu lan her iki öğretim yılında da aktif larak öğrenci alımı gerçekleştiren 9 rman fakültesi mevcuttur. Ancak öğretim yılında 1 fakültede prfesör ve yardımcı dçent kadrsunda öğretim üyesi bulunmadığından, bir başka fakültedeyse yardımcı dçent kadrsunda öğretim üyesi bulunmadığından; öğretim yılında ise 1 fakültede prfesör kadrsunda öğretim üyesi bulunmadığından, Atkinsn eşitsizlik endeksleri hesaplamalarında söz knusu öğretim yıllarında gözlem sayıları için her üç kadrda, içinse prfesörlük için sekizer fakülteye inmiştir. Çalışmada yalnızca öğretim üyelerinin temel alınmasında, öğretim görevlisi, uzman ve kutman kadrsunda görevlendirilmiş öğretim elemanlarının sn derece sınırlı sayıda ve yerel düzeyde birkaç fakülteyle sınırlı lması etkilidir. Araştırma görevlilerinin ise tek başına ders yönetmedikleri ve yardımcı knumda yer aldıkları için endeks katsayıları her iki öğretim yılı için de hesaplanmamıştır. Hesaplamalar prfesör, dçent ve yardımcı dçent ile öğretim üyesi bütünü lmak üzere dört tür akademik persnelden öğrenciler bütününün elde ettikleri ssyal fayda düzeyleri üzerine daklanmıştır METOT: ATKINSON EŞİTSİZLİK ENDEKSİ YAKLAŞIMI Bölgesel eşitsizlik ölçümlerinde pek çk eşitsizlik endeksinden yararlanılmaktadır. Gini katsayısı en bilinen ve yaygın lan eşitsizlik ölçüsü knumundadır (Ravallin, 2001; Federv, 2002; Mran, 2003). Eşitsizlik ölçümünde en eski endeks lan Gini katsayısı ilk kez 1912 de kullanılmıştır (Sen, 1973). Ancak, Gini endeksi gibi rtalama ya da diğer ölçülerden sapmaya dayanan Dahl ın endeksi, Nagel in endeksi veya entrpi veya bilgi terisine dayanan değişim katsayısı cefficient f variatin, lgaritmik varyans lgarithmic variance, Theil endeksi veya nrmatif ssyal refah (fayda) mdellerine dayanan Atkinsn endeksi gibi çk sayıda ölçü de mevcuttur (Chakravarty, 1996; Dur and Esteban, 1998). Bu endeksler pek çk farklı knu ve disiplin için kullanılmaktadır. Eknmi disiplini için bölgesel verimlilikte, ücretlerde ve fert başına düşen Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH) daki eşitsizlikte (Çiftçi, 2008; Ezcurra and Pascual, 2007; Güven, 2007; Gezici, 2007; Ezcurra et al. 2007; Ezcurra and Rapun, 2006; Benit and Ezcurra, 2005; Ezcurra et al. 2005), tarımsal ürün verimliliğinde (Sadras and Bengivanni, 2004), beşeri sermaye ve eğitim eşitsizliğinde (Siew et al. 2008) ve sermaye stğu eşitsizliğinde (Lu, 2008) endekslerden 14

17 Türkiye de Orman Fakültelerindeki Öğrencilerin Öğretim Üyelerinden Sağladıkları Ssyal Fayda Düzeylerinin Atkinsn Eşitsizlik Endeksi Yaklaşımıyla Ölçümü yararlanılmaktadır. Yine varlık ve brçların dağılımları çerçevesinde finansta (Marks et al., 2005), cinsiyet ve etnik kökene dayanan mesleki ayrımcılık kapsamında ssyljide (Chakravarty and Silber, 2007), göç yğunluğundaki bzulma kapsamında demgrafide (Sweeney and Gldstein, 2005), milliyetçilik kapsamında siyasal partilerde (Jnes and Mainwaring, 2003) de kullanıldığı görülmektedir. Diğer kullanım yerleri arasında ise merkezileşme ölçüsü (Dawkins, 2006) ve işgücünün bölgesel dağılımı (Carlin and Chatteree, 2002; Heindenreich, 2003) larak şehir ve bölge planlamada, ülkelerarası enerji yğunluğundaki eşitsizliğin ölçülmesi (Alcantara and Dur, 2004) ile hava, su, tprak ve yeraltı sularının kirlenmesinde eyaletler arası eşitsizliğin ölçülmesi kapsamında (Millimet and Slttje, 2002) çevre biliminde de kullanılmaktadır. Hatta ABD beysbl ligindeki gizli tehlikelerin karşılaştırmalı dengesinin ölçülmesi (Utt and Frt, 2002) ve dikkat (Schmidt and Berri, 2001) çerçevesinde sprda, suçluların dağılımı çerçevesinde kriminljide (Oberwittler, 2004), test tekniği larak istatistikte (Jammalamadaka and Gria, 2004) ve parazit bylarının dağılım eşitsizliklerinin ölçülmesiyle parazit biliminde (Pulin and Latham, 2002) bile bu endekslerden yararlanıldığı dikkat çekmektedir. Endekslerin gösterge kabiliyetleri knusunda da tartışmalar mevcut lup bu çerçevede istatistiksel testler yapılmıştır. Örneğin Harvey (2005) Gini katsayısı ile Atkinsn endeksi arasında yüksek ilişkinin lduğunu savunurken karşı tez larak Garcia and Mlina (2001), en iyi göstergenin Atkinsn endeksi lduğunu savunmaktadır. Salas (1997) a göre de, standart refah (fayda) içerikli eşitsizlik endekslerinden birisi lan Atkinsn endeksinin perfrmansı sn derece tatminkârdır. Bu çalışmada eşitsizlik endeksleri içerisinden Atkinsn endeksi kullanmayı tercih edilmiştir. Çünkü ilk larak eşitsizlik ölçümü için etik uygulamaların mdern versiynuna 1970 te Anthny Atkinsn tarafından geliştirilen bu endeks öncülük etmektedir (Pedersen, 2004). İkinci larak Atkinsn endeks değeri, aynı fayda seviyesinin eşit dağılım durumuna göre luşan mevcut fayda kaybıyla bütünleştirildiğinde çk duyarlı bir yksulluk / yksunluk endeksi knumuna erişmektedir. Atkinsn çalışmasında rijinal ssyal refah (fayda) endeksi; i ile frmüle edilmektedir (Atkinsn, 1970). 1 ε y I = 1 i f ( yi ) μ 1 1 ε [1] Buna göre y geliri, μ rtalama geliri, ε ise farklı gelir seviyelerinde gelir transferine duyarlılık düzeyini ifade etmektedir. Üniversiteler arası eşitsizlik için Atkinsn endeksi ise; 1 1 Ω 1 P Ω n i S i 1 i S [2] A = ( Ω) S i= 1 P S eğer Ω 1 ile frmüle edilmektedir. Buna göre A( Ω ) endeksi, P i i üniversitesindeki rman fakültesinde görev yapan öğretim üyelerinin sayısını, P üniversitelerin rman fakültelerindeki rtalama öğretim üyesi sayısını tanımlamaktadır. S i üniversitesindeki rman fakültesinde öğrenim gören öğrenci sayısını ve S üniversitelerin rman fakülteleri başına düşen rtalama öğrenci sayısını tanımlamaktadır. Ω ise duyarlılık parametresidir. Araştırmacılar Ω duyarlılık parametresine verecekleri değerde özgürdürler ve genel de hesaplama klaylığı ve yüksek duyarlılığın lduğu gerekçesiyle 2 değerini vermektedirler (Öztürk, 2005). Bu parametre zenginden çk zengin lmayana fakirden çk fakir lmayana göre yeniden dağılımına mukayeseli duyarlılığı yansıtır. Daha i 15

18 M. Çiftçi Bartın Orman Fakültesi Dergisi yüksek Ω değeri, gelir dağılımı transferinin daha düşük lan arka kısmındakilerin duyarlılığının daha yüksek hissedilmesini sağlar (Spatz, 2006). Arka kısımda kalan fakirlerdeki yeniden dağıtım, zenginlere göre ölçeksel bazda daha düşük lacaktır. Bunu standartlaştırır. Ayrıca endeksle ssyal fayda düzeyine ulaşılmaktadır. Üniversiteler arası eşitsizlikten kaynaklanan ssyal fayda kaybını rahat şekilde tespit etmek mümkün lmaktadır. Hesaplanan Atkinsn değeri üniversiteler arasındaki eşit lmayan dağılımdan kaynaklanan ssyal fayda kaybını tanımlamaktadır. Buna göre örneğin Atkinsn endeks değeri 0.15 ise, üniversiteler arası eşit dağılım durumunda aynı ssyal faydanın [100*(1-Atkinsn)] %85 inden şimdiki düzeyde sağlanacağı anlamını taşımaktadır (Redigr et al., 2003). Dlayısıyla Atkinsn endeksi, diğer endekslerin aksine bilim adamları için net şekilde elde edilen ssyal fayda düzeyini ve üniversiteler arası eşitsizlikten kaynaklanan ssyal fayda kaybını hesaplama imkânını vermektedir. 3. BULGULAR Orman fakültelerinde sn yedi yıllık zaman dilimi içerisinde öğretim üye sayılarında çk ciddi artış sağlanabilmiştir öğretim yılında dkuz rman fakültesinde 63 ü prfesör, 43 ü dçent ve 49 u yardımcı dçent lmak üzere görev yapan tplam öğretim üyesi sayısı 155 kişi larak gerçekleşmiştir. Aradan geçen yedi yıllık zaman dilimi içerisinde rman fakültelerindeki öğretim üye arzında ciddi bir artış sağlanabilmiştir. Buna öğretim yılında dkuz rman fakültesinde 84 ü prfesör, 44 ü dçent ve 147 si yardımcı dçent lmak üzere görev yapan tplam öğretim üyesi sayısı 275 kişi larak gerçekleşmiştir. Diğer bir deyişle prfesör sayısında %33,3 lük, dçent sayısında %2,3 lük, yardımcı dçent sayısında % 200 lük ve tplam öğretim üyesi sayısında ise % 77,5 lik bir artışın sağlandığı snucuyla karşılaşılmaktadır (Tabl 1). Tabl 1. Orman Fakültelerinde Öğretim Üyesi Sayıları ve Dönemsel Değişim Oranları ( ve öğretim yılları) Prfesör Dçent Yardımcı Dçent Orman Fakülteleri = = =100 Artvin Bartın Çankırı Düzce İÜ K.Maraş Kastamnu KTÜ SDÜ Tüm fakülteler Öğretim üyesi sayısında yaşanan yüksek artış, ağırlıklı larak yardımcı dçentlik kadrsunda yer alan öğretim üyelerinde yaşanan artıştan kaynaklanmaktadır. Prfesörlük kadrsunda yer alan öğretim üyesi sayısında da %33,3 lük artışın yaşanmış lmasına karşılık dçentlik kadrsunda yer alan öğretim üyesi sayısında sadece 1 kişilik artışın yaşanması ldukça ilginçtir. Bunda dçentlik sınavında getirilen atıf endeksli dergi makalesi yayınlama kşullarının lmasının etkisi aranabilir. Kadrlara göre öğretim üyesi sayısında yaşanan artıştaki farklılaşma, fakülteler bazında da mevcuttur. Örneğin Sütçü İmam Üniversitesi (Kahramanmaraş) Orman Fakültesi nde görevli prfesör sayısında yedi yıllık dönemde üç katlık artış yaşanırken, Süleyman Demirel Üniversitesi (Isparta) Orman Fakültesi nde görevli prfesör sayısında %20 lik azalma söz knusu labilmiştir. Keza Süleyman Demirel Üniversitesi (Isparta) Orman Fakültesi nde görevli dçent sayısında üç katlık artış yaşanmışken, Düzce Orman Fakültesi nde görevli dçent sayısında % 66,6 lık azalma yaşanabilmiştir. Benzer dengesiz değişim yardımcı dçentlik kadrsundaki öğretim 16

19 Türkiye de Orman Fakültelerindeki Öğrencilerin Öğretim Üyelerinden Sağladıkları Ssyal Fayda Düzeylerinin Atkinsn Eşitsizlik Endeksi Yaklaşımıyla Ölçümü üyeleri açısından çk daha şiddetli şekilde gerçekleşmiştir. Dlayısıyla öğretim üyesi sayısında yaşanan değişimler açısından fakülteler arasında dengesizliği arttırıcı yönde bir değişimin mevcut lduğunu gözlemlemek mümkündür (Bkz. Tabl 1). Söz knusu yedi yıllık zaman dilimi içerisinde sadece öğretim üyesi sayısında artış yaşanmamış, aynı zamanda öğrenci sayısında da çk ciddi artışların yaşanması söz knusu lmuştur öğretim yılında Türkiye bütününde 155 öğretim üyesine karşılık 3862 öğrenci mevcutken, öğretim yılında 275 larak gerçekleşen öğretim üyesine karşılık öğrenci sayısı 5273 e yükselmiştir. Öğrenci sayısında yaşanan %36,5 lik artışa karşılık öğretim üyesi sayısında %77,4 lük artışın yaşanması, Türkiye genelindeki rmancılık eğitiminde öğretim üyesi başına düşen öğrenci sayısında ciddi bir düşüşün yaşanmış lmasına işaret etmektedir. Nitekim öğretim yılında öğretim üyesi başına düşen öğrenci sayısı 24,9 kişiyken bu sayı öğretim yılında 19,2 kişiye inmiştir (Tabl 2). Tabl 2. Orman Fakültelerinde Öğretim Üye ve Öğrenci Tplamları, Öğretim Üyesi Başına Düşen Öğrenci Sayıları ve Dönemsel Değişim Oranları ( ve öğretim yılları) Tplam Öğretim Üyesi Sayısı Öğrenci sayısı Ö.Üyesi/Öğrenci Orman Fakülteleri = = =100 Artvin Bartın Çankırı Düzce İÜ K.Maraş Kastamnu KTÜ SDÜ Tüm fakülteler Öğretim üyesi başına düşen öğrenci sayısında Türkiye bütünü için ciddi bir iyileşmenin yaşandığı gözlemlenmekte ise de fakülteler bazında bu iyileşmenin aynı düzeyde hissedilemediğini savunmak mümkündür. Nitekim Türkiye bütününün aksine Kastamnu Üniversitesi Orman Fakültesi nde öğretim üyesi sayısında bir değişikliğin lmamasına karşılık öğrenci sayısında % 70,7 lik bir artışın yaşanmış lması, öğretim üyesi başına düşen öğrenci sayısında öğretim yılı için 11,5 kişilik düzeyin 19,6 kişiye yükselmesini beraberinde getirmiştir. Dlayısıyla rmancılık eğitiminde öğretim üyesi başına düşen öğrenci sayısında rman fakülteleri arasındaki dengesizliği giderici yönde iyileşmenin sağlanamamış lması söz knusudur. Diğer bir deyişle öğrenci sayısına göre daha süratli arttırılan öğretim üyesi sayısının, öğretim üyesi başına düşen öğrenci sayısının yüksek lduğu yerlerde ülke rtalamasının üstünde arttırılması yönünde bir gelişim sağlanamamıştır. Ülkemizdeki rmancılık eğitiminde yaşanan bu dengesizliğin ne şekilde gerçekleştiğini ve rman fakültelerinde öğrenim gören öğrencilerin öğretim üyelerinden sağladıkları ssyal fayda düzeylerinin ne düzeyde gerçekleştiğini tespit etmek için Atkinsn eşitsizlik endeksi yaklaşımından yararlanılmıştır. Bu çerçevede gerçekleştirilen uygulamalar ve neticeleri ise sırasıyla şu şekildedir: İlk larak iki öğretim yılında öğretim üyelerinden öğrenci tplamının sağladığı ssyal fayda düzeylerini tespit etmek için Atkinsn eşitsizlik endekslerinin hesaplanmasıyla analize başlanmıştır. Elde edilen bulgular, öğretim yılına göre öğretim yılında akademik persnelden dçent ve yardımcı dçentlerin üniversitelere öğrenci mevcutlarına göre dağıtımlarında ciddi bir bzulmanın yaşandığına işaret etmektedir. Prfesör kadrlarının dağıtımındaysa iyileşme yaşanmıştır (Tabl 3). 17

20 M. Çiftçi Bartın Orman Fakültesi Dergisi Tabl 3. Atkinsn endeks değerleri ve Ssyal fayda düzeyleri ( ve öğretim yılları) Öğretim Üyeleri Atkinsn Endeksi Ssyal Atkinsn Fayda % N* Endeksi Ssyal Fayda % N* Prfesör Dçent Yardımcı Dçent Öğretim Üyeleri Tplamı * Hesaplamalarda kullanılan fakülte sayısı Orman fakültelerinde görevli akademik persnelin öğrenci mevcutlarına göre üniversiteler arasındaki dağıtımlarında yaşanan dengesizlik, prfesörlük kadrsundaki akademik persnel için öğretim yılında 63 lan kadr mevcudunun öğrenciler cephesinden Atkinsn eşitsizlik yaklaşımına göre 40 kişi larak hissedilmesine yl açmıştır öğretim yılında kayıp miktarı 13 kişi düzeyindedir öğretim yılında ise ciddi bir düzelmeyle 84 kişiye yükselmiş lan prfesörlük kadrsu, öğrenciler tarafından 17 kişilik kayıpla 67 kişilik kadr düzeyinde hissedilmiştir. Dçentlik kadrsundaki akademik persnel için ise öğretim yılı için 43 lan kadr mevcudunun öğrenciler cephesinden Atkinsn eşitsizlik yaklaşımına göre mutlak (tam eşitlikçi durum) duyarlılık düzeyinde hissedilmiş, öğretim yılına gelindiğindeyse sadece 44 kişiye yükselen kadr adeti öğrenciler tarafından 33 kişilik kadr nispetinde hissedilmiştir. Yaşanan kayıpsa bir önceki dönemin aksine 11 kişiye yükselmiştir. Yardımcı dçentlik kadrsundaki akademik persnelden öğrencilerin sağladığı ssyal fayda düzeyleri incelendiğinde ise, özellikle öğretim yılı için diğer iki öğretim üyeliği kadrsundaki düzeyin aksine çk ciddi seviyede bzulmanın yaşandığı görülmektedir öğretim yılında sayıları 49 larak gerçekleşen yardımcı dçentlerin öğrenci mevcutlarıyla uyumsuz dağıtılmaları snucunda bu kadrdaki öğretim üyelerinden, 35 kişilik öğrenci sayısıyla dğru rantılı dağıtılan yardımcı dçent kadrsu mevcudu kadar öğrencilere ssyal fayda sağlanmış lup kayıp sayısı 14 kişidir. Bir snraki analiz dönemi lan öğretim yılına bakıldığındaysa, dengesizlikten kaynaklanan ssyal fayda kaybı daha da yükselerek 89 yardımcı dçentten sağlanan fayda ya da hissedilen öğrenci sayısıyla tam dengeli dağıtılmış 58 yardımcı dçent sayısı kadar gerçekleşebilmiştir. Kayıpsa 31 kişiye ulaşmaktadır (Tabl 4). Tabl 4. Gerçekleşen ve hissedilen öğretim üyesi miktarları ( ve öğretim yılları) Öğretim Üyeleri Ham miktar Ssyal Yap. Hesaplanan Ham Ssyal Yap. Fayda % miktar kayıp miktar Fayda % miktar Hesaplanan kayıp Prfesör Dçent Yardımcı Dçent Öğretim Üyeleri Tplamı Bir snraki aşamada, hesaplanan ssyal fayda düzeylerine göre düzeltilmiş akademik persnel sayılarına dayanarak akademik persnel başına düşen öğrenci sayısının hesaplanarak analiz edilmesi ylu takip edilmiştir. Atkinsn yaklaşımıyla düzeltme yapılmadan önce, öğretim yılında 3,862 öğrencinin öğretimini gerçekleştiren 63 prfesör, 433 dçent, 49 yardımcı dçent varken; öğretim yılında 5,273 öğrencinin 18

21 Türkiye de Orman Fakültelerindeki Öğrencilerin Öğretim Üyelerinden Sağladıkları Ssyal Fayda Düzeylerinin Atkinsn Eşitsizlik Endeksi Yaklaşımıyla Ölçümü öğretimini gerçekleştiren prfesör sayısı 84 e, dçent sayısı 44 e yardımcı dçent sayısı ise 147 ye çıkmış lup, öğretim üyeleri başına düşen öğrenci sayılarında ciddi bir iyileşmenin yaşandığı görülmektedir. Bu çerçevede öğretim yılında prfesör başına düşen öğrenci sayısı 61.3; dçent başına düşen öğrenci sayısı 89.8; yardımcı dçent başına düşen öğrenci sayısı 78.8 iken; öğretim yılında bu miktarlar aynı sırayla 62.8; 120; 35.9 larak gerçekleşmiştir. Halbuki Atkinsn yaklaşımının hareket nktası lan öğrenci sayısına göre daha çk akademik persnelin bulunduğu üniversitelerde ilave akademik persnelin, öğrenci mevcuduna göre daha az sayıda akademik persneli bulunan üniversitelerde öğrenciler için sağlayacağı ssyal faydanın daha düşük lacağı prensibine göre düzeltme yapılarak üniversitelerdeki rman fakültelerinde öğrenim gören öğrenci sayısıyla dengesiz biçimde akademik persnelin dağıtılmasından kaynaklanan ssyal fayda kaybı hesaba katıldığında, söz knusu iyileşmenin dçentler için ciddi bzulmaya dönüştüğü snucuyla karşılaşılmaktadır. Bu çerçevede düzeltilmiş hissedilen akademik persnel miktarı esas alındığında, öğretim yılında prfesör başına düşen öğrenci sayısı 97,4; dçent başına düşen öğrenci sayısı 89,9; yardımcı dçent başına düşen öğrenci sayısı 111,5 iken; öğretim yılında bu miktarlar aynı sırayla 78,3; 160,2; 59,2 larak gerçekleşmiştir (Tabl 5). Tabl 5. Gerçekleşen ve hissedilen öğretim üyesi başına düşen öğrenci miktarları ( ve öğretim yılları) Öğretim Üyeleri Öğretim üyesi başına düşen öğrenci sayısı Öğretim üyesi başına düşen öğrenci sayısı Ham miktar Ham ran Duyarlı ran Ham miktar Ham ran Duyarlı ran Prfesör Dçent Yardımcı Dçent Öğretim Üyeleri Tplamı Öğretim üyesi arzında yaşanan artış ciddi byutlara ulaşmıştır. Sadece yedi yıl gibi kısa bir zaman dilimi içerisinde prfesör kadrsunda görevli akademik persnel sayısında %33,3 e varan artış yaşanmış, bu artış yardımcı dçent kadrsunda 3 katı aşmış, dçent kadrsunda ise %2 ile sınırlı kalmıştır. Aynı dönemde öğrenci sayısında ise %36,5 düzeyindedir. Akademik persnelin öğrenci sayısıyla dengeli dağıtılmamasından kaynaklanan öğrencilerin ssyal fayda kaybından dlayı, özellikle dçentlik kadrsundaki akademik persnelden sağlanan fayda düzeyindeki bzulma sebebiyle dçent başına düşen öğrenci sayısının 160 kişilik düzeyi aşması gibi gelişmelerinse kabul edilmesi ldukça güçtür. 4. TARTIŞMA ve SONUÇ Günümüz bilgi çağında, beşeri sermayenin önemi önceki dönemlere göre ldukça stratejik knuma erişmiştir. Bilginin önemi artmış, bilim ve teknljideki gelişmeler takip edilmesi giderek güçleşen karmaşıklığa erişmektedir. Eknmide de büyük dönüşümler gerçekleşmiş, geçmişin kitlesel ölçekte standart tek tip ürün üreten ve çalışanlara tek tip görevler yükleyen Frdist üretim tarzı, yerini yavaş yavaş emeğin daha yaratıcı ve niteliksel larak yüksek standartlara ulaşmasının gerektiği daha esnek ve yüksek bilgi ve teknlji kullanımını zrunlu kılan esnek üretim tarzlarına (esnek uzmanlaşma, yalın üretim gibi) bırakmasına yl açmıştır. Böylesi bir dönüşüm, bir üretim unsuru knumundaki emeğe daha yüksek önem atfedilmesine yl açmaktadır. Günümüzde emeğin niteliği çğu alanda, yaşanmakta lan sert uluslar arası rekabet kşullarında işletmelerin ve makr byutta da ülkelerin rekabet gücünde sn derece belirleyici knuma erişmektedir. Bu kadar stratejik knuma erişen ve beşeri sermaye larak literatürde tanımlanan emeğin niteliksel gelişiminde en önemli etkiye sahip kurumlardan birisini de yükseköğretim kurumları luşturmaktadır. Yaşanan dönüşüm, yükseköğretimin önemini her geçen gün daha da arttırmakta lup, yükseköğrenim mezunu emeğe lan talebin de yükselmesine yl açmaktadır. Geçmişte rtakul ilköğretim ikinci kısım veya lise mezunlarının tercih edildiği pek çk pzisyn için günümüzde yükseköğrenim mezunu lma ön kşulu 19

22 M. Çiftçi Bartın Orman Fakültesi Dergisi getirilmektedir. Buna banka-sigrta şirketlerinde memurluk pzisynlarına girişten emniyet genel müdürlüğünde plis memurluğuna kabule kadar çk geniş alandan sayısız örnek bulmak mümkündür. Neticede ihtiyaç duyulan emeğin niteliği, ürün çeşitlenmesi ve üretimde teknlji kullanımında gelinen nkta karşısında yükselmek zrunda kalmaktadır. Yaşanan dönüşümü rman endüstrisi açısından smutlaştırmak gerekirse, birkaç n yıl öncesine göre hammaddesi ağaç lan ve ağaç türü ile ağaç kalitesine göre kendi içerisinde sınıflara ayrılan temel yer döşeme malzemelerinden birisi knumundaki parke örnek verilebilir. Bugün atık kağıtların preslenmesiyle elde edilen laminant parkeden, ağaç kaplama ile elde edilen lamine parkeye kadar çk farklı versiynlar yaratılmıştır. Bu ürünlerin luşumunda kullanılan kimyasallara, kullanılan ağaç ya da türevi hammaddelere kadar çk sayıda çeşitlendirilmenin yapıldığı da bilinmektedir. Geçmişte ağaç türü ile kalitesine dayanan çeşitlendirme, bugün için çk daha karmaşıklaşmış knumdadır. Böylesi bir üretim dönüşümünde, uygun makine temini ve makine kullanımı için kısa süreli firma içi eğitimle peratörleri yetiştirmenin mümkün lduğu geçmiş dönemlere göre üretimde kullanılacak işgücünün niteliği de ayrıca önem kazanmış knumdadır. Kullanılacak kimyasalların ranları, kanserjen etkide bulunma ihtimalleri veya ihtimal düzeyleri, belirlenmiş uluslar arası standartların üretimde tutturulup-tutturulamadığının üretim byunca denetimi gibi yeni yükümlülüklerle işletmeler karşı karşıya kalmıştır. İşte bu denli karmaşıklaşan bir üretim süreci içerisinde rman endüstri mühendislerine duyulacak ihtiyaç da dğal larak artacaktır. Çünkü artık rman endüstri mühendisi sadece ağaç tür kalitesine göre fabrikaya girdi larak alınan tmruğun ya da çıktı larak elde edilen parkenin genel denetimini yapmakla sınırlı kalmayacak, üretimin her aşamasını denetleyen ve idare eden sn derece kmplike hale gelmiş fnksiynel bir knumda istihdam edilmek zrunda kalınacaktır. Bu da hem istihdam edilecek işgücü içerisinde niceliksel larak daha çk rman endüstri mühendisinin payını arttıracak, hem de görev tanımındaki değişiklik sebebiyle daha birikimli lması ihtiyacını dğuracaktır. Dlayısıyla da verilen örnek çerçevesinde parke üretimi yapan işletmeler kısıtında rman endüstri mühendisliğinde öğrenim göreceklerin hem sayısal larak hem de nitelik açısından önümüzdeki yıllar içerisinde pzitif yönde değişiminin yaşanmasını beklemek yanlış lmayacaktır. Ormancılık eğitimiyle bağlantılı larak bir başka örnek larak peyzaj mimarlığının kritize edilmesi mümkündür. Peyzaj mimarlarına lan talepteki değişim, rman endüstri mühendislerine lan talepteki değişimden büyük ölçüde farklı labilir. Çünkü rman endüstri mühendislerine lan talepte rman endüstrisi alanındaki üretim yapısında yaşanan karmaşıklaşma varken, peyzaj mimarlarında tasarım ve tüketici talebindeki farklılaşma (özellikle de tüketici tatmin sınırlarının hiç lmadığı kadar genişlemesi tatmin srununun aşırılaşması) çerçevesinde luşan ilave hizmet sunma ihtiyacı daha etkili labilmektedir. Üst gelir grubuna yönelik luşturulan çeşitli knut prjelerinde ya da park-bahçe eksenli kentsel tasarımlarda iklime dayanan uyumsuzluğa karşılık çeşitli ağaçların kullanımı ve yeni alanlara adaptasynu knularında ilave çalışmaları zrunlu kılabilmektedir. İstanbul un çeşitli nktalarına, sahil şeritlerine ya da skaklara dikilen palmiye ağaçları buna örnek verilebilir. Bu sebeple de söz knusu hizmet geçmişe göre sn derece farklılaşmıştır. Geçmişte bahçıvanlık mesleğini icra eden ve genelde knuyla ilgili larak ciddi bir örgün eğitim almamış çalışanlar yerine, peyzaj mimarlarına ihtiyacın artacağını beklemek yanlış lmayacaktır. Neticede sunulacak hizmetin hem kapsamı hem de kalitesinde ciddi değişimler lmuştur ve yeni tüketici talebini karşılamada geleneksel bahçıvanlık mesleğinin yeterli lması ldukça güçtür. Bahçıvanlık mesleğinin yeni tüketici talebini karşılamasından ziyade, peyzaj mimarlarının tasarım-bakım-denetim görevleri esnasında ve çğu kez de geçici nitelikli yevmiyeli yardımcı hizmetli larak işlevlerini sürdürmeleri kuvvetle muhtemeldir. Dlayısıyla da tüketici talebindeki değişim ve yeni talebin karşılanmasındaki teknik güçlükler, dünün dünyasına göre günümüz dünyasında peyzaj mimarlığında öğrenim göreceklerin hem sayısal larak hem de nitelik açısından önümüzdeki yıllar içerisinde pzitif yönde değişiminin yaşanmasını destekler niteliktedir. Ormancılık eğitiminin ağırlıklı unsuru knumunda yer alan rman mühendisliği eğitimi açısından da gelecekte yaşanacakların rman endüstri mühendisliği ve peyzaj mimarlığı eğitimleriyle paralellik arz edeceğini beklemek yerinde lacaktır. Yangın ve diğer afetlerle rman vasfını kaybeden eski rman alanlarına yönelik vasıf kazandırıcı yeni ağaç dikim çalışmaları, eski maden alanlarının rman alanına dönüştürülmesi çalışmaları, rman ve kruların bakım ve geliştirilme çalışmaları, rman alanlarını tahrip edici kent kaynaklı tehlikelerin bertarafı, rman içi hayvan varlıklarının (yaban hayatı) krunması gibi sn derece geniş alana yayılan faaliyetlerin sevk ve idaresi ile aktif larak uygulamalara katılma dnanımını rman mühendisliği eğitimi almamış kişilerin günümüzde gerçekleştirebilmeleri ldukça güçtür. Dlayısıyla da tıpkı peyzaj mimarlığı ve rman endüstri 20

23 Türkiye de Orman Fakültelerindeki Öğrencilerin Öğretim Üyelerinden Sağladıkları Ssyal Fayda Düzeylerinin Atkinsn Eşitsizlik Endeksi Yaklaşımıyla Ölçümü mühendisliği eğitiminde lması beklendiği gibi, dünün dünyasına göre günümüz dünyasında rman mühendisliğinde öğrenim göreceklerin hem sayısal larak hem de nitelik açısından önümüzdeki yıllar içerisinde pzitif yönde değişiminin yaşanmasını beklemek yanlış lmayacaktır. Özetlemek gerekirse, günümüzde bilgi ve teknljide yaşanmakta lan hızlı gelişim karşısında yükseköğretimin beşeri sermaye yaratımındaki stratejik önemi de giderek artmaktadır. Yükseköğretimde ise kalite arttırıcı plitikalrın uygulanmasının ayrı bir önemi mevcuttur. Literatürde eğitim kalitesiyle ilgili çalışmalarda birinci-ikinci-üçüncü eğitim aşamalarının (ilköğretim rtaöğretim yükseköğretim) hepsinde öğrenci / öğretici ranları kullanılmakta lup (Siew et al., 2008) bu ran en yaygın eğitim kalitesi göstergesi knumuna erişmiştir (Agénr, 2005). Dlayısıyla da yükseköğretim aşaması için eğitim kalitesini arttırıcı unsurların başında, akademik persnel gelmektedir. Akademik persnelin yükseköğretim sürecinde öğrencilerin niteliksel gelişimlerini desteklemesinde ise iki önemli unsur mevcuttur: Niteliksel ve niceliksel artış. Niteliksel artışın tespiti çk klay değildir. Daha çk akademik persnelin yaptığı yayınlar, aldığı patentler, yönettiği lisansüstü tezleri ölçüm için referans alınabilir. Ancak bu niteliksel özelliklerin belirli bir asgari düzeyi sağlaması da çğu kez yeterli labilmektedir. Çünkü yükseköğretimin bu ilk aşamasında daha çk öğrencinin mesleki bilgi birikimini edinmesi ilk hedeftir. Uzmanlıksa ancak mezuniyet snrasında yapılan ilave lisansüstü öğrenimle mümkün labilmektedir. Ayrıca rman mühendisliği gibi bir alanda öğretim üyeliğine yükselme ve ilerleme de ldukça yüksek standartları zaten gerektirmektedir. Örneğin dçentlik sınavında atıf endekslerinde taranan dergilerde yayın verme şartı sürmektedir. Dlayısıyla özellikle de zaten yüksek standartları tutturmanın yükselmede zrunlu lduğu rman mühendisliği alanında akademik persnel sayısını arttırmak temel plitika lmalıdır. Ancak bu sayede öğretim üyesi öğrencilerine daha geniş zaman ayırabilecek, böylece de öğrencilerin mesleki birikimlerini sağlamada daha etkili katkı sağlayabilecektir. Karşılaştırma yapılan iki dönem arasında geçen yedi yıllık zaman dilimi içerisinde ülkemizde rman mühendisliği öğretiminde akademik persnel arzında sağlanan yüksek artış umut vaat edicidir. Ancak sadece akademik persnel arzını arttırmak yeterli değildir. Aynı zamanda artışı, fakültelerdeki öğrenci mevcutlarıyla dengeli şekilde dağıtarak arttırmak gereklidir. Bu açıdan bakıldığındaysa akademik persnel arzında sağlanan artışın, öğrenciler açısından yeterince yüksek ssyal fayda sağlayabilecek düzeyde dengeli dağıtılmadığı özellikle de dçentlik kadrları için dikkat çekmektedir. Bu da öğrencilerin öğretim üyelerinden elde ettikleri ssyal fayda düzeyinin düşmesine yl açmaktadır. Öğretim üyelerinin öğrenci sayılarıyla daha dengeli dağıtılmasına ihtiyaç vardır. Dengeli dağılımın sağlanabilmesinde, Yükseköğretim Kurulu nun sn kararı dğrultusunda luşturulacak öğretim üyelerinin üniversiteler arası rtasynu bir yldur. Ancak srunun çözümünde geçici katkı sağlama imkânı bulunmaktadır. Söz knusu srunun temelde çözümünde, öğretim üyesi açığı bulunan rman fakültelerinde istihdam edilmek üzere yurt içi ve yurt dışı uzmanlık eğitimi uygulamalarının yaygınlaştırılması daha yüksek düzeyde yarar sağlayabilir. Ayrıca akademik yükselmelerde gerekli lan yayın üretimlerinde öğretim üyelerinin eser hazırlama süreçlerinde gerek labratuar ve diğer akademik araştırma maliyetlerinin karşılanması, gerekse de eserlerin yayın kuruluşlarına gönderilmeleri öncesinde deneyimli akademisyen gruplarınca incelenmesi ve bu sayede eserlerin geliştirilmeleri için öneri ve desteklerin sağlanması da yararlı labilir. KAYNAKLAR Agénr P.R The macrecnmics f pverty reductin. The Manchester Schl 73 (4) Special Issue, Alcantara V. and Dur J. A Inequality f energy intensities acrss OECD cuntries: a nte. Energy Plicy 32, Atkinsn A. B On the Measurement f Inequality. Jurnal f Ecnmic Thery 2, Benit J. M. and Ezcurra R Spatial Disparities in Prductivity and Industry Mix: The Case f the Eurpean Regins. Eurpean Urban and Reginal Studies 12,

24 M. Çiftçi Bartın Orman Fakültesi Dergisi Carlin G. and Chatterjee S Emplyment Decncentratin: A New Perspective f America s Pstwar Urban Evlutin. Jurnal f Reginal Science 42 (2), Chakravarty S A Measurement f Spatial Disparity: The Case f Incme Inequality. Urban Studies. 33 (9), Chakravarty S.R. and Silber J A generalized index f emplyment segregatin. Mathematical Scial Sciences 53, Çiftçi M Ülkelerarası Küresel Eşitsizlikte Uzun Dönemli Bzulma ( ). The Jurnal f Internatinal Scial Research 1 (5), Dawkins C The Spatial Pattern f Black White Segregatin in US Metrplitan Areas: An Explratry Analysis. Urban Studies 43 (11), Dur J. A. and Esteban J Factr decmpsitin f crss-cuntry incme inequality, Ecnmics Letters 60, Ezcurra R, Gil C. Pascual P. and Rapún M Inequality, Plarisatin and Reginal Mbility in the Eurpean Unin. Urban Studies 42 (7), Ezcurra R. and Pascual P Reginal Plarisatin and Natinal Develpment in the Eurpean Unin. Urban Studies 44 (1), Ezcurra R. and Rapún M Reginal Disparities and Natinal Develpment Revisited: The Case f Western Eurpe. Eurpean Urban and Reginal Studies 13 (4), Ezcurra R. Pascual P. and Rapun M Spatial Inequality in Prductivity in the Eurpean Unin: Sectral and Reginal Factrs. Internatinal Reginal Science Review 30 (4), Fedrv L Reginal Inequality and Reginal Plarizatin in Russia, Wrld Develpment 30 (3), García I. and Mlina J. A The Effects f Regin n the Welfare and Mnetary Incme f Spanish Families. Urban Studies 38 (13), Gezici F Türkiye nin Bölgelerarası Gelişmişlik Farkları ve Bölgesel Plitikalarının Yeni Yaklaşımlar Çerçevesinde Değerlendirilmesi. Bölge Biliminde Yeni Yaklaşımlar Bildiriler Kitabı, 12. Ulusal Bölge Bilimi / Bölge Planlama Kngresi, Bölge Bilim Türk Milli Kmitesi, İTÜ, DPT, İstanbul. Güven A The Rle f Incentive Plicy n Incme Inequality between Turkish Prvinces: A Decmpsitin Analysis. Akdeniz İ.İ.B.F. Dergisi 14, Harvey J A nte n the natural rate f subjective inequality hypthesis and the apprximate relatinship between the Gini cefficient and the Atkinsn index. Jurnal f Public Ecnmics 89, Heindenreich M Reginal Inequalities in the Enlarged Eurpe. Jurnal f Eurpean Scial Plicy 13, Jammalamadaka S. R. and Gria M. N A test f gdness - f - t based n Gini s index f spacings. Statistics & Prbability Letters 68, Jnes M. P. and Mainwaring S The Natinalizatin f Parties and Party Systems An Empirical Measure and an Applicatin t the Americas. Party Plitics 9 (2), Lu D China s Reginal Incme Disparity - An Alternative Way t think f the Surces and Causes. Ecnmics f Transitin 16 (1), Marks G. N, Headey B. and Wden M Husehld Wealth in Australia: Its Cmpnents, Distributin and Crrelates. Jurnal f Scilgy 41 (1), Millimet D. M. and Slttje D Envirnmental Cmpliance Csts and the Distributin f Emissins in the U.S. Jurnal f Reginal Science 42 (1), Mran T. P On the Theretical and Methdlgical Cntext f Crss-Natinal Inequality Data. Internatinal Scilgy 18 (2), Oberwittler D. Disrganizatin Juvenile Offending: The Rle f Subcultural Values and Scial A Multilevel Analysis f Neighburhd Cntextual Effects n Serius. Eurpean Jurnal f Criminlgy, 2004, 1 (2): ÖSYM Öğretim Yılı Yükseköğretim İstatistikleri Kitabı, Ankara. ÖSYM Öğretim Yılı Yükseköğretim İstatistikleri Kitabı, Ankara. Öztürk L Bölgelerarası Gelir Eşitsizliği: İstatistikî Bölge Birimleri Sınıflandırması na (İBBS) Göre Eşitsizlik İndeksleri İle Bir Analiz, Akdeniz İ.İ.B.F. Dergisi 10, Pedersen A. W Measurement Inequality as Relative Deprivatin: A Scilgical Apprach t Inequality. Acta Scilgica 47,

25 Türkiye de Orman Fakültelerindeki Öğrencilerin Öğretim Üyelerinden Sağladıkları Ssyal Fayda Düzeylerinin Atkinsn Eşitsizlik Endeksi Yaklaşımıyla Ölçümü. Pulin R. and Latham A. D. M Inequalities in size and intensitydependent grwth in a mermithid nematde parasitic in beach hppers. Jurnal f Helminthlgy 76, Ravallin M Grwth, Inequality and Pverty: Lking Beynd the Averages, Wrld Bank Plicy Research Wrking Paper, N. 2558, Washingtn, D.C. Regidr E, Calle M. E, Navarr P. and Dminguez V Trends in the Assciatin between Average Incme, Pverty and Incme Inequality and Life Expectancy in Spain. Scial Science & Medicine 56, Sadras V. and Bngivanni R Use f Lrenz curves and Gini cefficients t assess yield inequality within paddcks. Field Crps Research 90, Salas R Welfare-cnsistent inequality indices in changing ppulatins: The marginal ppulatin replicatin axim A nte. Jurnal f Public Ecnmics 67, Schmidt M. B. and Berri D. J. Cmpetitive Balance and Attendance: The Case f Majr League Baseball. Jurnal f Sprts Ecnmics, 2001, 2 (2): Sen A. K On Ecnmic Inequality, Oxfrd University Press, Oxfrd, etc. Siew A, Lim K. and Tang K. K Human Capital Inequality and the Kuznets Curve. The Develping Ecnmies XLVI-1, Siew A. Lim K. and Kitang K A human capital inequality and the Kuznets curve. The Develping Ecnmies, XLVI-1, Spatz J Pverty and Inequality in the Era f Structural Refrms: The Case f Blivia, Springer Verlag. Berlin. Sweeney S. H. and Gldstein H Accunting fr migratin in reginal ccupatinal emplyment prjectins. The Annals f Reginal Science 39, Utt J. and Frt R Pitfalls t Measuring Cmpetitive Balance with Gini Cefficients. Jurnal f Sprts Ecnmics 3 (4),

26 Bartın Orman Fakültesi Dergisi 2009, Cilt: 11, Sayı: 16, ISSN: EISSN: GENÇ ODUN VE ÖZELLİKLERİ Mustafa Burak ARSLAN¹, Deniz AYDEMİR² * 1 Çevre ve Orman Bakanlığı, İç Anadlu Ormancılık Araştırma Müdürlüğü, Ankara 2 Bartın Üniversitesi, Orman Fakültesi, Bartın ÖZET Ahşap malzemenin (özellikle yapı sektöründe) labildiğince hmjen lması istenmektedir. Ağaçların büyüme dönemlerinin ilk yıllarında (yaklaşık larak 5 ile 20 yıl arası) luşan genç dun bu hmjenliğin bzulmasına neden labilir. Çünkü genç dun anatmik ve teknljik özellikler bakımından lgun dundan (genç dundan snra luşan ve daha yüksek direnç değerlerine sahip lan kısım) daha farklı özelliklere sahiptir. Ülkemizde özellikle kereste endüstrisi lmak üzere, rman ürünleri sanayinde kullanılan ağaçların (çam türleri, karaağaç, kızılağaç, kayın vb.) genç dun dkusunun özelliklerinin belirlenmesi büyük önem taşımaktadır. Zira genç dun dkularının mekanik özellikleri lgun dundan daha düşüktür. Bu nedenle dğal genç rmanlardan ya da plantasynlardan üretilen ağaç malzemelerde beklenmedik snuçlar rtaya çıkarabilir. Bu çalışmada, ağaçların genç ve dun dkularının fiziksel, kimyasal ve mekanik özelliklerinin karşılaştırıldığı çalışmalar mercek altına alınarak yrumlanmıştır. Bu sayede, dun esaslı malzemelerin teknljik özelliklerine, ağaç yaşının etkisi bilimsel larak rtaya knmaktadır. Anahtar Kelimeler: Genç dun, Olgun dun, Anatmik özellikler, Mekanik özellikler JUVENILE WOOD AND ITS PROPERTIES ABSTRACT Wd based prducts (especially building sectr) are desired hmgeneus as much as pssible. Juvenile wd which ccurs at first years f trees grwth (apprximately 5-20 years) may impair this hmgeneus. Because juvenile wd shw t different in mature wd, which cmprise f after juvenile wd (mre than 20 years) and have higher strength prperties. It s significant t determine juvenile wd tissue f trees which used frest prduct industrial in Turkey like pines, elm, alder, and beech wing t the prer mechanical prperties than mature wd. Therefre, unexpected result may appear n wd materials that manufactured in natural juvenile frest r plantatin. In this paper is interpreted by study t studies cmpared physical, chemical, mechanical prperties f juvenile and mature wd. Thus it is indicated that technlgic prperties f wd based materials are affected by tree age as scientific. Keywrds: Juvenile wd, Mature wd, Anatmic prperties, Mechanical prperties. 1. GİRİŞ İnsan nüfusunun artması ve üretim teknljinin ilerlemesi ile rman ürünlerine talep hızlı bir şekilde artmıştır. Dlayısıyla başta kereste sanayi lmak üzere, rman ürünleri endüstrisinde hammadde lan ağaca talep artış göstermektedir. Dğal rman kaynakları bu ihtiyacı karşılamakta yetersiz kalmaktadır. Bu nedenle plantasynlarda üretilen ağaçlar, rman ürünleri sanayinde hammadde kaynağı larak kullanılması dünya genelinde yaygınlaşmaktadır. Ağaçların büyüme dönemlerinin ilk yıllarında (yaklaşık larak 5 ile 20 yıl arası) özden dışa dğru genişleyen dun dkusu genç dun larak tanımlanmaktadır. Ağaçlarda bu dönemden snra * Yazışma yapılacak yazar: denizren32@yah.c.uk Makale metni tarihinde dergiye ulaşmış, tarihinde basım kararı alınmıştır.

27 M. B. Arslan, D. Aydemir Bartın Orman Fakültesi Dergisi gelişen kısım (rtalama 20 yıldan snra) lgun dun larak tanımlanmaktadır. Dğal rmanlardan kesilmiş, kalın çaplı ve yaşlı ağaçlarda genç dun çk önemli bir faktör larak göze çarpmamıştır. Yirminci Yüzyılın özellikle sn çeyreğinden itibaren, artan nüfus ve teknljideki büyük ilerleme ile birlikte ahşap esaslı ürünlere talep artmıştır. Bu nedenle dğal rman kaynakları hızlı bir şekilde azalma göstermiş ve hammadde ihtiyacını tek başına karşılayamaz hale gelmiştir. Bu durumu takiben, plantasynlarda yetiştirilen genç ağaçlar ticari açıdan önemli bir yer almaya başlamıştır. Hem ibreli hem de yapraklı ağaçlarda bulunan genç dunun genişliği ve lgun duna geçiş yaşı ağaç türlerine, özelliklerine, genetik faktörlere, yetiştikleri cğrafi alanlara ve silvikültür uygulamalara göre farklılık göstermektedir. Hatta aynı ağacın farklı yüksekliklerinde bile geçiş yaşı değişmektedir. Ancak ağaçların tepe kısımlarında geçiş yaşı daha küçüktür (Alteyrac et al., 2006). Orman ürünleri sanayinde önceleri kalın çaplı yaşlı ağaçlar tercih edildiğinden genç dunun çk fazla önemi yktu. Fakat günümüz ahşap esaslı ürünler endüstrisinde yğun bir şekilde, plantasynlarda yetiştirilen genç ağaçlar kullanıldığından genç dun dkusu büyük önem taşımaktadır (Peszlen, 1995; Kretschmann, 1998; Passialis and Kiriazaks, 2004). Günümüzde kağıt, kmpzit levha, kereste üretim vb. dun esaslı malzeme endüstrilerinde sn ürüne lan talep artmıştır. Bunun snucu larak da, çğunlukla plantasynlarda yetiştirilen genç ağaçların hammadde larak tercih edilmesinden dlayı genç dunun özelliklerinin iyi bilinmesi önem kazanmıştır. Genç dun, anatmik ve teknljik özellikler bakımından lgun duna göre önemli farklılıklar göstermektedir. Genç dunun belli başlı anatmik ve teknljik özellikleri lgun dun özellikleri ile karşılaştırılmalı larak Tabl 1 de gösterilmektedir (Krahmer, 1986; Smith and Briggs, 1986; Peszlen, 1995; Kretschmann, 1998; Williams and Feist, 1999; Larsn et al., 2001; Alteyrac et al.., 2006). Tabl 1. Genç dunun anatmik ve teknljik özelliklerinin lgun dunla karşılaştırılması. Mikrskbik Özellikler Makrskbik Özellikler Kimyasal Özellikler Fiziksel Özellikler Mekanik Özellikler İğne yapraklı ağaçlarda traheid miktarı daha azdır Yapraklı ağaçlarda trahe miktarı daha azdır Hücreler arasındaki lümen bşlukları daha geniştir Hücre çeper kalınlığı daha azdır Mikrfibriller daha büyüktür Seknder çeper S2 tabakasındaki mikrfibrillerin açısı daha büyüktür Yıllık halkalar daha hızlı gelişim gösterir Basınç dunu miktarı genellikle ransızdır Yaz dunu miktarı daha azdır Selülz miktarı daha azdır Lignin miktarı daha fazladır Hemiselülz miktarı daha fazladır Ekstraktif madde miktarı daha fazladır Özgül ağırlığı daha düşüktür Lifler daha kısadır Liflerin kıvrılma tehlikesi daha fazladır Byuna yönde daralma daha fazladır Çatlama, eğilme, burulma gibi kusurlara direnci daha azdır Eğilme, liflere dik çekme ve diğer direnç değerleri daha düşüktür Elastiklik özellikleri daha düşüktür Genç dun anatmik özellikler bakımından lgun dundan büyük farklılıklar göstermektedir. Tabl 1 de genç dunla, lgun dunun anatmik özellikleri; makrskpik, mikrskbik ve kimyasal özellikler larak ayrı ayrı, karşılaştırmalı larak gösterilmiştir. Genç dun ile lgun dunun anatmik ve teknljik özellikleri ayrıntılı bir şekilde incelenecektir Genç Odunun Kimyasal Özellikleri Genç dun ile lgun dun arasındaki önemli farklardan biri içerdikleri kimyasal bileşenlerin, miktarlarının farklı lmasıdır. Genel larak genç dun lgun duna göre daha fazla hemiselülz ve lignin içerirken daha az selülz içerdiği belirtilmektedir (Rwel, 2005). Cle et al. (1966) tarafından yapılan bir çalışmada, Lbllly çam (Pinus taeda) örneklerinden alınan genç dun örneklerinde rtalama ekstraktif madde miktarı %3.06, lgun dun örneklerinde ise rtalama ekstraktif madde miktarı %2,67 larak görülmüştür (Larsn et al., 2001). 26

28 Genç Odun ve Özellikleri Güler et al. (2007), karaçam genç dun kısımlarının kimyasal madde miktarlarını inceleyerek, literatürde mevcut lan karaçam lgun dun kısımlarının kimyasal madde miktarları ile karşılaştırmıştır. Genç dun dkusunun lgun duna göre daha az hlselülz ve ekstraktif madde (etanl/benzen), daha fazla lignin içerdiği tespit edilmiştir. Yeh et al. (2006), Pinus taeda nın alt (0,5 m), üst (18 m üzerinde), basınç ve karşı dun kısımlarından aldıkları genç ve lgun dun dkularının kimyasal yapılarını analiz etmişlerdir. Üst kısımdan alınan genç dun örneklerinin (%5,1) diğer genç ve lgun dun örneklerinden (%2,5 3,4) belirgin bir şekilde yüksek ekstraktif madde içermekte lduğu görülmüştür. Basınç dunundan alınan genç ve lgun dun örneklerinin ise diğer genç ve lgun dku örneklerine göre daha yüksek lignin ve galaktz ile daha düşük glikz ve mannz içerdiği tespit edilmiştir. Bazı ibreli ve yapraklı ağaç türlerinin genç ve lgun dunlarına ait kimyasal değerler Tabl 2 de gösterilmektedir. Tabl 2. Bazı ağaç türlerinin genç ve lgun dun kısımlarının kimyasal bileşenleri (Ba et al., 2001). Türler Genç (G) ve Olgun Odun (O) Hlselülz (%) Lignin (%) Sıcak Su Çözünürlüğü (%) %1 NaOH Çözünürlüğü (%) Alkl Benzen Çözünürlüğü (%) Çin göknarı G 63,23 33,69 3,51 10,94 3,07 O 64,04 34,41 2,95 9,91 1,56 Kre melezi G 70,66 26,75 9,79 19,94 2,60 O 70,61 27,08 8,60 17,59 2,41 Lbllly G 69,25 28,58 3,09 11,25 2,19 çamı O 71,66 26,93 2,42 10,79 1,42 Okaliptüs G 73,89 20,06 6,05 18,32 4,60 O 76,81 18,26 4,91 14,79 3,38 Paulwnia G 71,79 19,40 11,42 24,92 8,81 O 71,48 19,89 9,75 24,39 8,24 Kavak G 78,52 19,92 2,06 17,03 1,42 O 76,92 21,18 2,34 20,26 1, Genç Odunun Mikrfibril Açı Değerleri Anatmik özellik larak, genç dun dkusunun lgun dun dkusuna göre en önemli farklılıklarının başında, hücrelerinin seknder çeper S2 tabakasındaki mikrfibril açısının daha yüksek lması gelmektedir. Mikrfibril açısı kısaca, selülz mikrfibrillerinin hücrenin byuna ekseni ile yaptığı açı larak tanımlanabilir. Mikrfibril açı (MFA) değerleri ağaç türlerine, ağaçların farklı kısımlarına ve ağaçların yaşlarına göre değişim göstermektedir (Lichtenegger et al., 1999; Farber, 2001). Odunun direnç ve daralma özelliklerinde mikrfibril açısı önemli rl ynamaktadır (Reiterer et al, 1999). Olgun dunda mikrfibril açı değeri 10 20º iken genç dunda bu değer yaklaşık larak 40 50º ye kadar yükselmektedir. Yapılan bir çalışmada Pinus taeda nın genç ve lgun dun dkusundan alınan hücrelerin seknder (S2) tabakalarındaki mikrfibril açıları araştırılmıştır. Olgun dun dkularında mikrfibrillerin açıları 5-10º arasında, genç dun dkularında mikrfibrillerin açıları 25-30º arasında lduğu ve öze yakın bölgelerde bu açı değerlerinin 50º ye kadar yükseldiği tespit edilmiştir (Larsn et al., 2001) Deresse et al. (2003), dğal (42 yaş) ve plantasynlarda (57 yaş) yetişen Pinus resinsa dan aldıkları genç ve lgun dun dkularındaki mikrfibril açılarını araştırmıştır. Dğal yetişen örneklerden alınan 2 yaşındaki dun örneklerinde MFA 30º, 20 yaşındaki dun örneklerinde MFA 18º, plantasynlarda yetişen örneklerden alınan 2 yaşındaki dun örneklerinde MFA 30º, 20 yaşındaki dun örneklerinde MFA 15º larak tespit edilmiştir. Dğal ve plantasynlarda yetişen ağaçlardan alınan genç dun dkularının mikrfibril açılarının farklılık göstermediği rtaya knmuştur. Olgun dun dkularının mikrfibril açıları karşılaştırıldığında ise plantasynlarda yetişen ağaçlardan alınan örneklerin mikrfibril açılarının, dğal yetişenlerden alınan örneklerden daha düşük lması dikkat çekmiştir. 27

29 M. B. Arslan, D. Aydemir Bartın Orman Fakültesi Dergisi Lichtenegger et al. (1999), Pinus sylvestris (sarı çam) örneklerinin genç dun hücrelerinin mikrfibril açısının 29º, Quercus rbur (saplı meşe) genç dun hücrelerinin mikrfibril açısının 23,3º lduğunu göstermişlerdir. Bhat et al. (2001), yavaş büyüyen (Y.B) ve hızlı büyüyen (H.B) teak ağaçlarından aldıkları genç ve lgun dun dku hücrelerinin mikrfibril açılarını araştırmışlardır. Ağacın hızlı ya da yavaş büyümesinin genç ve lgun dun hücrelerinin mikrfibril açılarına çk fazla etkisi lmadığı görülmüştür. Genç dun hücrelerinin mikrfibril açılarının (Y.B: 16º, H.B: 15º), lgun dun hücrelerinin mikrfibril açılarından (Y.B: 10,1º, H.B: 10º) 5 6º daha yüksek lduğu tespit edilmiştir. Yeh et al. (2006), Pinus taeda nın alt (0,5 m), üst (18 m üzerinde), basınç ve karşı dun kısımlarından aldıkları genç ve lgun dun dkularının mikrfibril açılarını incelemişlerdir. Basınç dunundan alınan genç ve lgun dun dkularında mikrfibril açıları 30 nin üzerinde, karşı dunlarda 10 civarında görülürken, alt kısımlardan alınan dku örneklerinde fark rtaya çıkmaktadır. Genç dun dkularında mikrfibril açsı 20 nin üzerinde görülürken, lgun dun dkularında 10 nin altında tespit edilmiştir. Alteyrac et al. (2006), Picea mariana genç dun dkusundaki mikrfibril açısı yaklaşık larak 30 iken ağaç yaşı arttıkça bu değerin azaldığını 30 yaşlarda 10 ye kadar düştüğünü ve bu yaştan snra açı değerinin yaklaşık aynı genişlikte kaldığını göstermiştir. Gilani et al. (2005), yapraklı ağaç genç dun dkusunun mikrfibril açısının, lgun ağaç dkusunun mikrfibril açısından daha yüksek lduğunu rapr etmiştir. Tabl 3 de bazı araştırma snuçlarından elde edilen, bazı ibreli ve yapraklı ağaçların genç ve lgun dun dkularının mikrfibril açıları gösterilmektedir. Tabl 3. Ağaç türlerinin genç ve lgun dun dkularının mikrfibril açıları Ağaç Türü Genç Odun Olgun Odun Araştırmacı Pinus tadea (gövdenin altı) >20º <10º Yeh et al., 2006 Pinus tadea 16,42º 12,81º Ba et al., 2001 Pinus resinsa 30º 15-18º Deresse et al., 2003 Pinus sylvestris 29º - Lichtenegger et al., 1999 Picea mariana 30º 10º Alteyrac et al., 2006 Larix lgensis 14,68º 10,66º Ba et al., 2001 Quercus rbur 23,3º - Lichtenegger et al., 1999 Tectna grandis 15-16º 10-10,1º Bhat et al., 2001 Eucalyptus citridara 12,17º 10,35º Ba et al., Genç Odunun Anatmik Özellikleri Rwel (2005), genç dkunun dun elamanlarının daha kısa, hücre çaplarının daha küçük ve lgun duna göre daha fazla basınç dunu ihtiva ettiğini belirtmiştir. Yang (2002), beyaz ladinden (Picea glauca) aldığı farklı byutlardaki (1,8x1,8 2,7x2,7-3,6x3,6) genç ve lgun dkularının büyüme hızı (ranı) ile traheid uzunluklarını tespit etmiştir. Genç dunun traheid uzunluğu 1,77-2,00 mm, büyüme hızı 3,20-5,98 mm/halka, lgun dunun traheid uzunluğu 2,91-3,08 mm, büyüme hızı 1,63-2,17 mm/halka larak görülmüştür. Traheid çapı ve hücre çeper çapı da genç dun ile lgun dun arasında farklılık gösteren önemli unsurlardandır. Yapılan bir çalışmada lbllly çamının genç ve lgun dkularının ilkbahar ve yaz dun kısımlarının hücre çeper ve traheid çapları incelenmiştir. Yaz dunu bölümlerinde hücre çeper çapları farklılıklar gösterirken, ilkbahar dun kısımlarında radyal traheid çapları faklılıklar göstermiştir. Ağaç yaşı arttıkça yaz dunu hücrelerinin çeper kalınlığı ile ilkbahar dunu kısımlarının radyal traheid çapları artış göstermiştir (Larsn et al., 2001). Yeh et al. (2006), lbllly çamının alt (0,5 m), üst (18 m üzerinde), basınç ve karşı dun kısımlarından aldıkları genç ve lgun dun dkularının lif özelliklerini araştırmışlardır. Örneklerin lif genişlikleri µm, lif uzunlukları 1,4 2,3 mm larak tespit edilmiştir. En az lif genişliği basınç dunundan alınan genç dun örneklerinde (42 µm), en fazla lif genişliği alt kısımlardan alınan genç dun örneklerinde (48 µm) görülmüştür. En az lif uzunluğu karşı dundan alınan genç dun örneklerinde (1,4 mm), en fazla lif uzunluğu alt kısımdan alınan lgun dun örneklerinde (2,3 mm) görülmüştür. 28

30 Genç Odun ve Özellikleri Olufawemi (2007), Karayip çamından (Pinus carribea) çeşitli yaş aralıklarından aldığı ( ) örneklerin mrfljik özelliklerini incelemiştir. Ağaç yaşı arttıkça traheid uzunluğu ve hücre çeper kalınlığının artış gösterdiği, traheid çapı ile lümen kalınlığının ise ağaç yaşına bağlı larak dğrusal bir artış ya da azalış göstermediği tespit edilmiştir. En az lif uzunluğu 2,34 mm ile 5 yaşından alınan örneklerde, en fazla lif uzunluğu ise 4,23 mm ile 25 yaşından alınan örneklerde görülmüştür. En az hücre çeper kalınlığı 5 yaşından alınan örneklerde (6,01 µm), en fazla hücre çeper kalınlığı ise 25 yaşından alınan örneklerde (9,50 µm) görülmüştür. Traheid çapları 54,22 62,08 µm, lümen kalınlıkları 40,78 47,62 µm larak ölçülmüştür. Bhat et al.. (2001), yavaş büyüyen (Y.B) ve hızlı büyüyen (H.B) teak ağaçlarından aldıkları genç ve lgun dun dku hücrelerinin anatmik özelliklerini karşılaştırmışlardır. Genç dun hücrelerinin halka genişlikleri 6,6 mm, lif uzunlukları µ, vesel ranları %12,9-13,8 ve vesel yarıçapları 160,4-173,2 µ, lgun dun hücrelerinin halka genişlikleri 2,5 mm, lif uzunlukları µ, vesel ranları %18,5-27,7 ve vesel yarıçapları 186,2-196,31 µ larak tespit edilmiştir. Çeşitli araştırmacılar tarafından lbllly çam genç dun dkusunun traheid uzunlukları 2,56-3,65 mm arasında lduğu, lgun dun dkusunun uzunluklarının ise 3,41-4,28 mm arasında değerler gösterdiği tespit edilmiştir (Larsn et al., 2001). Tabl 4. Bazı ağaç türlerinin genç ve lgun dun dkularının lif uzunlukları Ağaç Türü Genç Odun (mm) Olgun Odun (mm) Araştırmacı Pinus tadea 1,35 2,1 1,8 2,4 Yeh et al., 2006 Pinus tadea Ba et al., 2001 Pinus carribea 2,34 2,64 3,23 4,23 Olufawemi, 2007 Picea glauca 1,77 2,00 2,91 3,08 Yang, 2002 Larix lgensis Ba et al., 2001 Tectna grandis 1,10 1,28 1,38 1,50 Bhat et al., 2001 Eucalyptus citridara Ba et al., Genç Odunun Mekanik Özellikleri Genç dunun mekanik özellikleri lgun dunun mekanik özellikleri ile karşılaştırıldığında genç dun daha düşük mekanik özellikler göstermektedir. Bu durumun başlıca nedeni ise, genç dun dkusunun S2 çeper tabakasındaki mikrfibril açılarının lgun duna göre fazla lmasıdır. Genç dunun mekanik özelliklerinin lgun duna göre düşük lması başta kereste sanayi lmak üzere rman ürünleri endüstrisinde büyük bir srun teşkil etmektedir. Çeşitli araştırmacılar tarafından, Lbllly çamından alınan örneklerde yapılan çalışmalarda genellikle ağaç yaşının artması ile S2 tabakasındaki mikrfibril açısının azaldığı, özgül ağırlığın arttığı ve bunlara bağlı larak mekanik özelliklerin iyileştiği rapr edilmiştir (Larsn et al., 2001). Şekil 1. Mekanik Özelliklerin Ağaç Yaşına Bağlı Değişimi 29

31 M. B. Arslan, D. Aydemir Bartın Orman Fakültesi Dergisi Passialis and Kiriazaks (2004), dğal rman kşullarında yetişen göknar ağaç örneklerinin genç dun ve lgun dun (öz ve diri dun) özellikleri karşılaştırmışlardır. Genç dun örnekleri ile lgun dun (öz ve diri dun) özgül ağırlıkları birbirlerine yakın değerler ( kg/m³) göstermiştir. Genç dun örneklerinin mekanik özelliklerinin lgun dun örneklerine göre belirgin bir şekilde daha düşük lduğu görülmüştür. Genç dun örneklerinin kpma mdülü 42 N/mm², elastikiyet mdülü 6147 N/mm² larak, lgun dun örneklerinin kpma mdülü 57,11 57,95 N/mm², elastikiyet mdülü N/mm² larak tespit edilmiştir. Bhat et al. (2001), yavaş ve hızlı büyüyen tik ağaçlarından aldıkları genç ve lgun dun örneklerinin özgül ağırlık değerleri ile mekanik özelliklerini karşılaştırmışlardır. Hızlı büyüyen ağaçların hem genç hem de lgun dun örneklerinin mekanik özelliklerinin yavaş büyüyen ağaç örneklerinden daha düşük lduğu görülürken, ağacın büyüme hızının ve yaşının özgül ağırlık değerleri ( kg/m³) üzerinde pek etkili lmadığı görülmüştür. Genç dun örneklerinin elastikiyet ( N/mm²) ve kpma mdül değerlerinin (98,3 114 N/mm²) lgun dun örneklerinin elastikiyet ( N/mm²) ve kpma mdül değerlerinden (124,2-134,6 N/mm²) düşük lduğu tespit edilmiştir. Bununla birlikte genç ve lgun dun örneklerinin maksimum eğilme gerilme değerlerinin birbirlerine yakın lup, her iki dkuda da N/mm² larak görülmüştür. Güler et al (2007), karaçam genç dununun eğilme direncini 79,1 N/mm², liflere paralel basınç direncini 42,4 N/mm² larak tespit etmişlerdir. Pikk and Kasr (2006) Sarıçam (Pinus sylvestris L.) genç dununun mekanik özelliklerini araştırmış ve lgun duna göre, genç dun yğunluğu %83,3, eğilme direnci %62, liflere paralel basınç direnci %68,6 ve enine yüzeydeki sertlik direnci %81,2 azalma gösterdiği tespit etmişlerdir. Tabl 5 de bazı ibreli ve yapraklı ağaç türlerinin genç ve lgun dun kısımlarının fiziksel ve mekanik özellikleri verilmiştir. Tabl 5. Bazı ağaç türlerinin genç ve lgun dun kısımlarındaki mekaniksel değişme (Ba et. al., 2001). Türler Genç Odun (G) / Olgun Odun (O) Yğunluk (g/cm 3 ) MOR (MPa) MOE (MPa) Basınç Direnç (MPa) Çekme Direnci Makaslama Direnci (MPa) Yarılma Direnci (MPa) (MPa) Radyal Teğet Radyal Teğet Çin G , ,8 73,1 5,5 6,2 4,2 7,1 göknarı O , ,4 77,1 7,1 6,3 4,8 7,0 Kre G , ,1 108,3 10,10 10,6 8,3 10,5 melezi O , ,6 108,0 10,5 8,1 7,8 10,6 Lbllly G , ,4 87,3 8,9 8,1 9,2 9,1 çamı O , ,5 107,1 12,3 7,7 10,5 11,0 Okaliptüs G , ,7 154,2 16,8 14,9 25,6 22,4 O , ,1 139,2 17,7 16,5 26,5 23,0 Paulwnia G , ,6 36,5 4,5 4,3 6,8 6,9 O , ,0 37,2 4,8 3,7 6,7 6,1 Kavak G , ,2 89,5 6,5 8,2 9,2 11,4 O , ,4 84,4 7,0 8,3 9,4 11,6 2. SONUÇ VE ÖNERİLER Bu çalışma, ağacın luşumuyla başlayan ilk 5-20 yıl arasında luşan genç dun ile 20 yıl snrası luşuma başlayan lgun arasındaki farkların, yapılmış çalışmalar da dikkate alınarak hazırlanan bir derleme makaledir. Ağacın ilk yıllarında luşan genç dun gerek yıllık halka gerekse diğer görüşür özellikleri ile bazı farklılıklar göstermektedir. Bu farklılıklar dun türüne ve dğal rtama göre rtaya çıkmaktadır. Genelde yapılan çalışmalara göre lgun dun ve genç dun arasındaki kimyasal yapıdaki değişimler çk sınırlıdır. Buna karşın anatmik, fiziksel ve mekanik özelliklerinde istatistiksel larak önemli farklılıklar belirlenmiştir. 30

32 Genç Odun ve Özellikleri Yapraklı dun türlerinde, iğne yapraklılara göre özelliklerdeki farklılıkların daha az lduğu gözlenmiştir. Genelde, genç dunlar lgun duna göre daha kısa ve küçük traheid bulundururlar ve bunların hücre duvarları daha incedir. Buna karşın mikrfibril açıları daha geniş, ekstraktif madde ranlarının daha fazla, yğunluk değerleri daha düşük, şişme değerleri daha fazladır. Bu faktörler bir araya gelerek genç dunun mekanik özelliklerinin, lgun duna göre daha düşük lması snucunu rtaya çıkartmaktadır. Bu nedenle kesilecek lan ağaçların genç ve lgun dun ranları hesaplanarak, elde edilen snuçlara göre kesimin gerçekleştirilmesi önem taşımaktadır. Bu sayede özellikle yapı sektöründe kullanılan kerestelerin özelliklerinin labildiğince hmjen lması sağlanarak ptimum kullanım süresi elde edilebilir KAYNAKLAR Alteyrac, J., Clutier, A., Zhang, S.Y Characterizatin f juvenile wd t mature wd transitin age in black spruce (Picea mariana (Mill.) B.S.P.) at different stand densities and sampling heights, Germany. Wd Science Technlgy 40: Ba, F. C., Jiang, Z. H., Jiang, X. M., Lu, X. X., Lu, X. Q., Zhang, S. Y Different in wd prperties between juvenile wd and mature wd in 10 species grwn in China, Germany. Wd Science and Technlgy, 35: Bhat, K.M., Priya, P.B., Rugmini, P Characterisatin f juvenile wd in teak, Germany. Wd Science and Technlgy 34: Deresse, T., Shepard, R.K., Shaler, S.M Micrfibril angle variatin in red pine (Pines resinsa Ait.) and its relatin t the strength and stiffness f early juvenile wd, USA. Frest Prducts Jurnal 53: Guler C., Cpur Y., Akgul M., Buyuksari U Sme Chemical, Physical and Mechanical Prperties f Juvenile Wd frm Black Pine (Pinus Nigra Arnld) Plantatins Jurnal f Applied Science, 7 (5): Gilani M.S., Sunderland H., Navi, P Micrfibril angle nn-unifrmities within nrmal and cmpressin wd tracheids, Germany. Wd Science and Technlgy 39: Krahmer R.L Fundamental anatmy f juvenile and mature wd, in: Prc. Technical Wrkshp: Juvenile wd - What des it means t frest management and frest prducts. Fr. Prd. Res. Sc. Madisn. Kretschmann D. E Prperties f juvenile wd. Techline: Prperties and Use f Wd, Germany. Cmpsites, and Fiber Prducts, Frest Service, Issued 9. Larsn, P.R., Kretschmann, D.E., Clark, A III, Isebrands, J.G Frmatin and prperties f juvenile wd in suthern pines: a synpsis. Gen. Tech. Rep. FPL-GTR-129. Department f Agriculture, Frest Service, Frest Prducts Labratry, Madisn, USA. Oluwafemi, O. A Wd prperties and selectin fr rtatin length in caribbean pine (Pinus caribaea Mrelet) grwn in Afaka, Nigeria. Am-Eurasian J. Agric. & Envirn. Sci. 2(4): Peszlen, I Juvenile wd characteristics f plantatin wd species. Abstract XX, IUFRO, Wrld Cngress, Finland. IAWA Jurnal 16:14. Passialis, C., Kiriazaks, A Juvenile and mature wd f naturally-grwn fir trees, Germany. Hlz Rh Werkst 62: Pikk, J., Kask, R Mechanical prperties f juvenile wd f Scts pine (Pinus sylvestris L.) n Myrtillus frest site type. Baltic Frestry, Lithuanian Frest Research Institute, Estnia. Reiterer, A., Lichtenegger H, Tschegg S, Fratzl P Experimental Evidence fr a Mechanical Functin f the Cellulse Micrfibril Angle in Wd Cell Walls. Philsphical Magazine A, 79 9, Rwell, R. M., Handbk f Wd Chemistry and Wd Cmpsite. CRC Press, 1st Editin, pages. Smith, W.R., Briggs, D.G Juvenile Wd: Has It Cme f Age?, in: Prc. Technical Wrkshp: Juvenile wd - What des it mean t frest management and frest prducts? Fr. Prd. Res. Sc. Madisn. Williams, R.S., Feist, W.C Selectin and applicatin f exterir stains fr wd. Gen. Tech. Rep. FPL GTR 106. Department f Agriculture, Frest Service, Frest Prducts Labratry, Madisn. Yang, C.K Impact f spacing n juvenile wd and mature wd prperties f white spruce (Picea glauca). Taiwan J. f Fr Sci 17:

33 M. B. Arslan, D. Aydemir Bartın Orman Fakültesi Dergisi Yeh, T.-F., Braun, J.L., Gldfarb, B., Chang, H.-M. and Kadla, J.F Mrphlgical and chemical variatins between juvenile wd, mature wd, and cmpressin wd f lbllly pine (Pinus taeda L.), Germany. Hlzfrschung 60:

34 Bartın Orman Fakültesi Dergisi 2009, Cilt: 11, Sayı: 16, ISSN: EISSN: TÜRKİYE NİN A2 KARESİNİN KARAYOSUNLARI (MUSCI) KONTROL LİSTESİ 1 Serhat URSAVA޹, Gökhan ABAY²* 1 Ankara Üniversitesi. Fen Bilimleri Enstitüsü, Biylji Anabilim Dalı, ANKARA 2 Çankırı Karatekin Üniversitesi. Orman Fakültesi, Orman Mühendisliği Bölümü. ÇANKIRI ÖZET Bu kntrl listesi, Hendersn ın (1961) Türkiye kareleme sistemine göre A2 karesi içerisinde yapılan karaysunu (Musci) çalışmalarının bir derlemesidir. Sn literatürel araştırmaları snucu şimdiye kadar A2 karesinden Brypsida sınıfına ait 42 familya ve 136 cinse ait 359 taksn kaydı tespit edilmiştir. Bu kare içerisinde dikkat çeken en zengin cinsler sırasıyla şu şekildedir: Bryum (26), Orthtrichum (14), Grimmia (13), Didymdn (11), Hypnum (10), Syntrichia (9), Brachythecium (9), Fissidens (8), Trtula (7), Schistidium (7), Encalypta (7), Dicranum (7), Plagimnium (7), Plagithecium (7). Bu listede; cinsler, türler, alttürler, varyeteler gibi sistematik kategriler Hill et al. (2006) ya göre verilmiş lup, snunda sinnim listesi de sunulmuştur. En sn nmenklatürel değişikliklere göre hazırlanan A2 karesinin karaysunu listesinde, bazı türler farklı cinsler içerisinde bahsedilirken, bazıları da farklı familyalar içerisinde anılmıştır. Anahtar Kelimeler: Brypsida, Kareleme sistemi, Kntrl listesi, Türkiye THE MOSSES (MUSCI) CHECK-LIST FOR A2 SQUARE OF TURKEY ABSTRACT The check-list is a review f mss (Musci) studies dne in A2 square accrding t Turkey grid square f Hendersn (1961). Accrding t latest studied literatures in this grid, 359 mss taxa belnging t 136 genera and 42 families were recrded up t nw. The richness f genera in terms f species in this square is as fllws: Bryum (26), Orthtrichum (14), Grimmia (13), Didymdn (11), Hypnum (10), Syntrichia (9), Brachythecium (9), Fissidens (8), Trtula (7), Schistidium (7), Encalypta (7), Dicranum (7), Plagimnium (7), Plagithecium (7). In this list; systematic categries as genera, species, subspecies, varieties were given accrding t Hill et al. (2006) and finally synnym lists were als given. In the mss list f A2 square prepared accrding t the latest nmenclatural differences, sme species were cited in different genera and sme thers were mentined in different families. Keywrds: Brypsida, Grid system, Check-list, Turkey 1. GİRİŞ Türkiye haritası üzerinde ana flristik bölgeleri içeren ve karaysunları ile ciğertları için esas alınan kareleme sistemi 15 kareden luşmaktadır (Hendersn, 1961). Bu kareleme sistemi, Türk bryfitçileri tarafından kabul görmüş ve sn yıllarda yapılan çalışmalarda kullanılmıştır (Özdemir, 2009). 1 Bu çalışma, Haziran 2008 tarihleri arasında Trabzn da düzenlenen 19. Ulusal Biylji Kngresi nde sunulan pster bildirinin genişletilerek değiştirilmiş ve güncellenmiş hali lup, kngre kitabında çalışmanın sadece özet kısmı basılmıştır. * Yazışma yapılacak yazar: gkhanabay@gmail.cm Makale metni tarihinde dergiye ulaşmış, tarihinde basım kararı alınmıştır.

35 S. Ursavaş, G. Abay Bartın Orman Fakültesi Dergisi 2. MATERYAL VE METOT Türkiye kareleme sistemi (Hendersn, 1961) ne göre A2 karesi, Türkiye nin kuzeybatı kesiminde yer almaktadır (40 42 N; E) (Şekil 1). Bu kare; Kastamnu nun batı kesimlerini, Bartın, Znguldak, Düzce, Adapazarı, Blu nun tamamı ile Çankırı nın çk büyük bir kısmı, İzmit ve Bilecik in kuzeydğusu ile Kırıkkale nin kuzeybatısı ve Ankara nın kuzeyini kapsamaktadır. Şekil 1. Türkiye Haritası Kareleme Sistemi (Hendersn, 1961) Ülke geneli için hazırlanan karaysunu kntrl listeleri (Çetin, 1988a), (Uyar and Çetin, 2004), (Kürschner and Erdağ, 2005) ile birlikte sn yıllarda sadece kareler için de briyfit listeleri (Özdemir, ) hazırlanmıştır. (Özdemir, 2009) in A4 karesi için hazırladığı listede Brypsida ya mensup 382 taksnun kayıtlı lduğu bildirilirken, sunulan bu çalışmada aynı gruba ait 359 karaysunun kaydı verilmiştir. Bu liste; (Hendersn, 1961) ın Türkiye kareleme sistemine göre A2 karesi içerisinde yapılmış araştırmaların incelenmesiyle hazırlanmıştır. Günümüze kadar A2 karesi ile ilgili karaysunu (=Musci) çalışmaları; (Brnmüller, 1931), (Czecztt, 1939), (Rbinsn and Gdfrey, 1960), (Hendersn, ), (Wagenitz, 1964), (Walther, ), (Hendersn and Prentice, 1969), (Ünal, 1973), (Çetin ve Yurdakull, ), (Çetin, 1988b), (Özalp, 1995), (Blm, 1996), (Çetin and Uyar, 1999a-1999b), (Uyar ve Çetin, 2000), (Keçeli and Çetin, 2000), (Uyar and Çetin, 2001a-2001b), (Çetin et al., 2002), (Uyar, 2003a), (Uyar, 2003b), (Abay and Çetin, 2003), (Uyar and Keçeli, 2004), (Twnsend, 2005), (Abay, [2005] 2006), (Uyar and Çetin, 2006), (Uyar et al., 2007) ve (Abay et al., 2007), (Abay, 2008) tarafından gerçekleştirilmiştir. Yerli ve yabancı araştırıcıların çalışmaları esas alınarak hazırlanan bu listede 42 familya ve 136 cinse ait 359 karaysunundan bahsedilmektedir. (Çetin, 1988a), (Uyar and Çetin, 2004) ve (Kürschner and Erdağ, 2005) gibi Türkiye karaysunlarını içeren kaynaklar incelenip, aşağıda isimleri yazılı taksnların ülkemiz karaysunları listesinde mevcut lup lmadığı kntrl edilmiştir. Bu listenin hazırlanışında; (Hill et al., 2006) tarafından hazırlanan Avrupa ve Makarnezya nın karaysunları ile ilgili bryljik mngrafta benimsenen (Gffinet and Buck, 2004) sistemi dikkate alınmıştır. Sözü edilen mngraftaki en sn nmenklatürel değişikliklere göre hazırlanan A2 karesinin karaysunu listesinde, bazı türler farklı cinsler içerisinde bahsedilirken bazıları da farklı familyalar içerisinde anılmıştır. 34

36 Türkiye nin A2 Karesinin Karaysunları (Muscı) Kntrl Listesi 3. ARAŞTIRMA SONUÇLARI A2 karesi içerisinde yapılan karaysunu flrası ile ilgili çalışmalar birlikte düşünüldüğünde bu kare içerisinde ne kadar karaysunu (Musci) lduğunun tespiti için böyle bir çalışma yapılmıştır. Bu çalışmanın; ülkemizin farklı cğrafik bölgelerini içeren diğer karelerinde yapılan araştırmaların birlikte değerlendirilmesiyle rtaya çıkarılacak listelerle bir karşılaştırma imkânı sunacak lması, ülkemiz biycğrafyasının çeşitliliği açısından da sn derece önem arz etmektedir. Ayrıca bu gibi çalışmaların krljik araştırmalarda önemli bir kaynak teşkil edeceği düşüncesindeyiz. Taksn Listesi BRYOPHYTA Brypsida Sphagnaceae Dumrt. 1. Sphagnum L. 1 inundatum Russw Plytrichaceae Schwägr. 2. Atrichum P.Beauv. 1 angustatum (Brid.) Bruch & Schimp. 2 undulatum (Hedw.) P.Beauv. 3. Pgnatum P.Beauv. 1 alides (Hedw.) P.Beauv. 2 dentatum (Menzies ex Brid.) Brid. 3 urnigerum (Hedw.) P.Beauv. 4. Plytrichastrum G.L.Sm. 1 alpinum (Hedw.) G.L.Sm. 2 frmsum (Hedw.) G.L.Sm. 5. Plytrichum Hedw. 1 cmmune Hedw. 2 juniperinum Hedw. 3 piliferum Hedw 4 strictum Menzies ex Brid. Tetraphidaceae Schimp. 6. Tetraphis Hedw. 1 pellucida Hedw. Buxbaumiaceae Schimp. 7. Buxbaumia Hedw 1 viridis (Mug. ex Lam. & DC.) Brid. ex Mug. & Nestl. Timmiaceae Schimp 8. Timmia Hedw. 1 austriaca Hedw. 2 bavarica Hessl. 3 nrvegica J.E.Zetterst. Encalyptaceae Schimp. 9. Encalypta Hedw. 1 streptcarpa Hedw. 2 alpina Sm. [1] 3 mutica I.Hagen 4 rhaptcarpa Schwägr. 5 spathulata Mu ll.hal. 6 vulgaris Hedw. 7 ciliata Hedw. Funariaceae Schwägr. 10. Entsthdn Schwägr. 1 muhlenbergii (Turner) Fife 11. Funaria Hedw. 1 hygrmetrica Hedw. Grimmiaceae Arn. 12. Cscindn Spreng. 1 cribrsus (Hedw.) Spruce 13. Grimmia Hedw. 1 alpestris (F.Weber & D.Mhr) Schleich. 2 andn Bruch & Schimp. 3 decipiens (Schultz) Lindb. 4 dissimulata E.Maier. 5 dnniana Sm. 6 elngata Kaulf. 7 laevigata (Brid.) Brid 8 lngirstris Hk. 9 mntana Bruch & Schimp. 10 rbicularis Bruch ex Wilsn 11 valis (Hedw.) Lindb. 12 pulvinata (Hedw.) Sm. 13 trichphylla Grev. 14. Racmitrium Brid. 1 canescens (Hedw.) Brid. 2 aciculare (Hedw.) Brid. 3 aquaticum (Brid. ex Schrad) Brid. 4 heterstichum (Hedw.) Brid. 15. Schistidium Bruch & Schimp. 1 apcarpum (Hedw.) Bruch & Schimp. 2 atrfuscum (Schimp.) Limpr. 3 cnfertum (Funck) Bruch & Schimp. 4 crassipilum H.H.Blm [2] 5 platyphyllum (Mitt.) H.Perss. 6 strictum (Turner) Leske ex Martenssn 7 trichdn (Brid.) Pelt. Seligeriaceae Schimp. 16. Blindia Bruch & Schimp. 1 acuta (Hedw.) Bruch & Schimp. 17. Seligeria Bruch & Schimp. 1 acutiflia Lindb. 2 pusilla (Hedw.) Bruch & Schimp. 3 recurvata (Hedw.) Bruch & Schimp. Fissidentaceae Schimp. 18. Fissidens Hedw. 1 dubius P.Beauv. 2 serrulatus Brid. 3 taxiflius Hedw. 4 bryides Hedw. 35

37 S. Ursavaş, G. Abay Bartın Orman Fakültesi Dergisi 5 mnguillnii Thér. 6 rivularis (Spruce) Schimp. 7 viridulus (Sw. ex. ann.) Wahlenb. 8 exilis Hedw. Ditrichaceae Limpr. 19. Ceratdn Brid. 1 purpureus (Hedw.) Brid. 20 Cheilthela Brth 1 chlrpus (Brid.) Brth. 21. Distichium Bruch & Schimp. 1 capillaceum (Hedw.) Bruch & Schimp. 2 inclinatum (Hedw.) Bruch & Schimp. 22. Ditrichum Timm ex Hampe 1 flexicaule (Schwägr.) Hampe 2 gracile (Mitt.) Kuntze 3 hetermallum (Hedw.) E.Brittn 4 pallidum (Hedw.) Hampe 5 pusillum (Hedw.) Hampe [3] 6 subulatum Hampe 23. Saelania Lindb. 1 glaucescens (Hedw.) Brth. 24. Trichdn Schimp. 1 cylindricus (Hedw.) Schimp. Rhabdweisiaceae Limpr. 25. Amphidium Schimp. 1 mugetii (Schimp.) Schimp. 26. Cyndntium Bruch & Schimp. 1 bruntnii (Sm.) Bruch & Schimp. 2 jenneri (Schimp.) Stirt. 3 strumiferum (Hedw.) Lindb. 27. Dichdntium Schimp. 1 palustre (Dicks.) M.Stech 2 pellucidum (Hedw.) Schimp. 28. Dicranweisia Milde 1 cirrata (Hedw.) Lindb. 2 crispula (Hedw.) Milde 29. Oncphrus (Brid.) Brid. 1 virens (Hedw.) Brid. Dicranaceae Schimp. 30. Dicranella (Müll.Hal.) Schimp. 1 hetermalla (Hedw.) Schimp. 2 hwei Renauld & Cardt 3 varia (Hedw.) Schimp. 31. Dicranum Hedw. 1 bnjeanii De Nt. 2 majus Sm. 3 plysetum Sw. 4 scparium Hedw. 5 fuscescens Sm. 6 mntanum Hedw. 7 tauricum Sapjegin 32. Paraleucbryum (Limpr.) Leske 1 lngiflium (Hedw.) Leske Leucbryaceae Schimp. 33. Dicrandntium Bruch & Schimp. 1 denudatum (Brid.) E.Brittn 34. Leucbryum Hampe 1 glaucum (Hedw.) Ångstr. 2 juniperideum (Brid.) Müll. Hal. Pttiaceae Schimp. 35. Eucladium Bruch & Schimp. 1 verticillatum (Witt) Bruch & Schimp. 36. Gymnstmum Nees & Hrnsch. 1 calcareum Nees & Hrnsch. 37. Gyrweisia Schimp. 1 tenuis (Hedw.) Schimp. 38. Hymenstylium Brid. 1 recurvirstrum (Hedw.) Dixn 39. Oxystegus (Brth.) Hilp. 1 tenuirstris (Hk. & Taylr) A.J.E.Sm. 40. Pleurchaete Lindb. 1 squarrsa (Brid.) Lindb. 41. Trtella (Müll. Hall) Limpr. 1 flavvirens (Bruch) Brth. 2 inclinata (R.Hedw.) Limpr. var. densa (Lrenz & Mlend) Limpr. var. inclinata 3 nitida (Lindb.) Brth. 4 trtusa (Hedw.) Limpr. 42. Trichstmum Bruch 1 brachydntium Bruch 2 crispulum Bruch 43. Weissia Hedw. 1 brachycarpa (Nees & Hrnsch.) Jur. 2 cntrversa Hedw. var. cntrversa var. crispata (Nees & Hrnsch.) Nyhlm 44. Alina Kindb. 1 ambigua (Bruch & Schimp.) Limpr. 45. Barbula Hedw. 1 cnvluta Hedw. 2 unguiculata Hedw. 46. Bryerythrphyllum P.C.Chen 1 recurvirstrum (Hedw.) P.C.Chen 47. Cinclidtus P.Beauv. 1 riparius (Hst ex Brid.) Arn. 48. Crssidium Jur. 1 squamiferum (Viv.) Jur. 49. Dialytrichia (Schimp.) Limpr. 1 mucrnata (Brid.) Brth. 50. Didymdn Hedw. 1 crdatus Jur. 2 fallax (Hedw.) R.H.Zander 3 ferrugineus (Schimp. ex Besch.) M.O.Hill 4 insulanus (De Nt.) M.O.Hill 5 luridus Hrnsch. 6 nichlsnii Culm. 7 rigidulus Hedw. 8 sinusus (Mitt.) Delgne. 9 spadiceus (Mitt.) Limpr. 36

38 Türkiye nin A2 Karesinin Karaysunları (Muscı) Kntrl Listesi 10 tphaceus (Brid.) Lisa 11 vinealis (Brid.) R.H.Zander 51. Micrbryum Schimp. 1 starckeanum (Hedw.) R.H.Zander 52. Phascum Hedw. 1 cuspidatum Hedw. 53. Syntrichia Brid. 1 calcicla J.J.Amann 2 laevipila Brid. 3 latiflia (Bruch ex Hartm.) Huebener 4 mntana Ness 5 nrvegica F.Weber 6 papillsissima (Cpp.) Leske 7 ruralis (Hedw.) F.Weber & D.Mhr var. ruralifrmis (Besch.) Delgne var. ruralis 8 virescens (De Nt.) Ochyra 54. Trtula Hedw. 1 inermis (Brid.) Mnt 2 mucrniflia Schwägr. 3 muralis Hedw. 4 btusiflia (Schwägr.) Mathieu 5 schimperi M.J.Can, O.Werner & J.Guerra 6 subulata Hedw. 7 vahliana (Schultz) Mnt. Orthtrichaceae Arn. 55. Orthtrichum Hedw. 1 anmalum Hedw. 2 cupulatum Hmffm. Ex Brid. var. cupulatum var. riparium Huebener 3 urnigerum Myrin 4 alpestre Bruch & Schimp. 5 diaphanum Schrad. Ex Brid. 6 pallens Bruch ex Brid. 7 pulchellum Brunt. 8 laevigatum J.E.Zetterst 9 rupestre Schleich ex Schwägr. 10 affine Schrad. Ex. Brid. 11 lyellii Hk. & Taylr 12 specisum Nees 13 striatum Hedw. 56. Ulta D.Mhr. 1 crispa (Hedw.) Brid. 2 hutchinsiae (Sm.) Hammar 57. Zygdn Hk. & Taylr 1 rupestris Schimp. ex Lrentz Hedwigiaceae Schimp. 58. Hedwigia P.Beauv. 1 ciliata (Hedw.) P.Beauv. Bartramiaceae Schwägr. 59. Bartramia Hedw. 1 halleriana Hedw. 2 pmifrmis Hedw. 3 ithyphylla Brid. 60. Philntis Brid. 1 arnellii Husn. 2 marchica (Hedw.) Brid. 3 calcarea (Bruch & Schimp.) Schimp. 4 fntana (Hedw.) Brid. 5 seriata Mitt. 6 tmentella Mlend 61. Plagipus Brid. 1 ederianus (Sw.) H.A.Crum & L.E.Andersn Bryaceae Schwägr. 62. Bryum Hedw. 1 alpinum Huds. ex With. 2 archangelicum Bruch & Schimp [4] 3 argenteum Hedw. 4 brnhlmense Wink. & R.Ruthe 5 caespiticium Hedw. 6 canariense Brid. 7 capillare Hedw. 8 creberrimum Taylr 9 dnianum Grev. 10 elegans Nees 11 funckii Schwägr. 12 gemmilucens R.Wilczek & Demaret 13 klinggraeffii Schimp. 14 kunzei Hrnsch. 15 mildeanum Jur. 16 mravicum Pdp. 17 pallens Sw. ex ann. 18 pallescens Schleich. ex Schwägr. 19 pseudtriquetrum (Hedw.) P.Gaertn. et al. 20 radiculsum Brid. 21 riparium I.Hagen 22 rubens Mitt. 23 schleicheri DC. 24 trquescens Bruch & Schimp. 25 turbinatum (Hedw.) Turner 26 uliginsum (Brid.) Bruch & Schimp. 63. Rhdbryum (Schimp.) Limpr. 1 rseum (Hedw.) Limpr. Mielichhferiaceae Schimp. 64. Epipterygium Lindb. 1 tzeri (Grev.) Lindb. 65. Phlia Hedw. 1 cruda (Hedw.) Lindb. 2 elngata Hedw. 3 nutans (Hedw.) Lindb. 4 wahlenbergii (F.Weber & D.Mhr) A.L. Andrews var. calcarea (Warnst.) E.F.W var. wahlenbergii Mniaceae Schwägr. 66. Mnium Hedw. 1 hrnum Hedw. 2 spinsum (Vit.) Schwägr. 3 thmsnii Schimp. 37

39 S. Ursavaş, G. Abay Bartın Orman Fakültesi Dergisi 4 lycpdiides Schwägr. 5 marginatum (Dicks.) P.Beauv. 6 stellare Hedw. Cinclidiaceae Kindb. 67. Rhizmnium (Brth.) T.J.Kp. 1 punctatum (Hedw.) T.J.Kp. Plagimniaceae T.J.Kp. 68. Plagimnium T.J.Kp. 1 cuspidatum (Hedw.) T.J.Kp. 2 affine (Blandw ex Funck) T.J.Kp. 3 elatum (Bruch & Schimp.) T.J.Kp. 4 ellipticum (Brid.) T.J.Kp. 5 medium (Bruch & Schimp.) T.J.Kp. 6 undulatum (Hedw.) T.J.Kp. 7 rstratum (Schrad.) T.J.Kp. Aulacmniaceae Schimp. 69. Aulacmnium Schwägr. 1 andrgynum (Hedw.) Schwägr. 2 palustre (Hedw.) Schwägr. Hkeriaceae Schimp. 70. Hkeria Sm. 1 lucens (Hedw.) Sm. Fntinalaceae Schimp. 71. Fntinalis Hedw. 1 antipyretica Hedw. Climaciaceae Kindb. 72. Climacium F.Weber & D.Mhr 1 dendrides (Hedw.) F.Weber & D.Mhr Amblystegiaceae Kindb. 73. Amblystegium Schimp. 1 cnfervides (Brid.) Schimp. 2 serpens (Hedw.) Schimp. 3 subtile (Hedw.) Schimp. 74. Campyliadelphus (Kindb.) R.S.Chpra 1 chrysphyllum (Brid.) R.S.Chpra 75. Campylium (Sull.) Mitt. 1 prtensum (Brid.) Kindb. 76. Cratneurn (Sull.) Spruce 1 filicinum (Hedw.) Spruce 77. Drepancladus (Müll.Hal.) G.Rth 1 aduncus (Hedw.) Warnst. 78. Hygramblystegium Leske 1 fluviatile (Hedw.) Leske 2 humile (P.Beauv.) Vanderp., Gffinet & Hedenäs 3 tenax (Hedw.) Jenn. 4 varium (Hedw.) Mönk. 79. Hygrhypnum Lindb. 1 luridum (Hedw.) Jenn. 80. Leptdictyum (Schimp.) Warnst. 1 riparium (Hedw.) Warnst. 81. Palustriella Ochyra 1 cmmutata (Hedw.) Ochyra 2 decipens (De Nt.) Ochyra 3 falcata (Brid.) Hedenäs 82. Saninia Leske 1 uncinata (Hedw.) Leske Calliergnaceae (Kanda) Vaderp., Hedenäs, C.J.Cx & A.J.Shaw 83. Calliergn (Sull.) Kindb. 1 crdiflium (Hedw.) Kindb. 84. Scrpidium (Schimp.) Limpr. 1 revlvens (Sw. ex ann.) Rubers 85. Straminergn Hedenäs 1 stramineum (Dicks. ex Brid.) Hedenäs 86. Warnstrfia Leske 1 exannulata (Schimp.) Leske 2 fluitans ( Hedw.) Leske Leskeaceae Schimp. 87. Lescuraea Schimp. 1 saxicla (Schimp.) Mlend 88. Leskea Hedw. 1 plycarpa Hedw. 89. Pseudleskea Schimp. 1 incurvata (Hedw.) Leske 2 patens (Lindb.) Kindb. 3 radicsa (Mitt.) Macun & Kindb. [5] 90. Pseudleskeella Kindb 1 catenulata (Brid. ex Schrad.) Kindb. 2 nervsa (Brid.) Nyhlm Thudiaceae Schimp. 91. Abietinella Müll. Hal. 1 abietina (Hedw.) M.Fleisch var. abietina var. hystricsa (Mitt.) Sakurai 92. Heldium Warnst. 1 blandwii (F.Weber & D.Mhr) Warnst. 93. Thuidium Schimp. 1 delicatulum (Hedw.) Schimp. 2 recgnitum (Hedw.) Lindb. 3 tamariscinum (Hedw.) Schimp. Brachytheciaceae Schimp 94. Pseudclerpdium (Limpr.) M.Fleisch. 1 purum (Hedw.) M.Fleisch. 95. Scrpiurium Schimp. 1 circinatum (Bruch) M.Fleisch. & Leske 96. Palamcladium Müll.Hal. 1 euchlrn (Müll.Hal.) Wijk & Margad. 97. Plasteurhynchium M.Fleisch. ex Brth. 1 meridinale (Schimp.) M.Fleisch. 2 striatulum (Spruce) M.Fleisch. 98. Eurhynchium Schimp. 1 striatum (Hedw.) Schimp. 99. Platyhypnidium M.Fleisch. 1 ripariides (Hedw.) Dixn 100. Rhynchstegium Schimp. 1 cnfertum (Dicks.) Schimp. 2 megaplitanum (Blandw ex F.Weber & D.Mhr ) Schimp. 3 murale (Hedw.) Schimp Rhynchstegiella (Schimp.) Limpr. 38

40 Türkiye nin A2 Karesinin Karaysunları (Muscı) Kntrl Listesi 1 tenella (Dicks.) Limpr. 2 teneriffae (Mnt.) Dirkse & Buman 102. Cirriphyllum Grut 1 crassinervium (Taylr) Leske & M.Fleisch. 2 piliferum (Hedw.) Grut 103. Oxyrrhynchium (Schimp.) Warnst. 1 hians (Hedw.) Leske 2 pumilum (Wilsn) Leske 3 schleicheri (R.Hedw.) Röll 4 specisum (Brid.) Warnst Kindbergia Ochyra 1 praelnga (Hedw.) Ochyra 105. Sciur-hypnum Hampe 1 fltwianum (Sendtn.) Ignatw & Huttunen 2 edipdium (Mitt.) Ignatw & Huttunen 3 plumsum (Hedw.) Ignatw & Huttunen 4 ppuleum (Hedw.) Ignatw & Huttunen 5 starkei (Brid.) Ignatw & Huttunen 106. Brachythecium Schimp. 1 albicans (Hedw.) Schimp. 2 campestre (Müll.Hal.) Schimp. 3 erythrrrhizn Schimp. 4 glaresum (Bruch ex Spruce) Schimp. 5 mildeanum (Schimp.) Schimp. 6 rivulare Schimp. 7 rutabulum (Hedw.) Schimp. 8 salebrsum (Hffm. ex F.Weber & D.Mhr) Schimp. 9 tmmasinii (Sedntn. ex Bulay) Ignatv & Huttunen 107. Sclerpdium Bruch & Schimp. 1 cespitans (Willsn ex Müll.Hal.) L.F.Kch 2 turetii (Brid.) L.F.Kch 108. Eurhynchiastrum Ignatw & Huttunen 1 pulchellum (Hedw.) Ignatw & Huttunen var. diversiflium (Schimp.) Ochyra & Zarnwiec var. pulchellum 109. Brachytheciastrum Ignatw & Huttunen 1 lympicum (Jur.) Vanderp. et al. 2 trachypdium (Brid.) Ignatw & Huttunen 3 velutinum (Hedw.) Ignatw & Huttunen var. salicinum (Schimp.) Ochyra & Zarnwiec var. velutinum 110. Hmalthecium Schimp. 1 lutescens (Hedw.) H.Rb. var. fallax H.Philib. ex Schimp. var. lutescens 2 sericeum (Hedw.) Schimp. Hypnaceae Schimp Calliergnella Leske 1 cuspidata (Hedw.) Leske 112. Campylphyllum (Schimp.) M.Fleisch. 1 calcareum (Crundw. & Nyhlm) Hedenäs 113. Ctenidium (Schimp.) Mitt. 1 mlluscum (Hedw.) Mitt. [6] 114. Hmmallium (Schimp.) Leske 1 incurvatum (Schrad. ex Brid.) Leske 115. Hycmium Bruch & Schimp. 1 armricum (Brid.) Wijk. & Margad Hypnum Hedw. 1 andi A.J.E.Sm. 2 bambergeri Schimp. 3 callichrum Brid. 4 cupressifrme Hedw. var. cupressifrme var. lacunsum Brid. var. resupinatum (Taylr) Schimp. 5 impnens Hedw. 6 jutlandicum Hlmen & E.Warncke 7 revlutum (Mitt.) Lindb. 8 vaucheri Lesq Ptilium De Nt. 1 crista-castrensis (Hedw.) De Nt Pylaisia Schimp., nm. cns. 1 plyantha (Hedw.) Schimp Taxiphyllum M.Fleisch. 1 wissgrillii (Garv.) Wijk & Margad. Pterigynandraceae Schimp Habrdn Schimp. 1 perpusillus (De Nt.) Lindb Hetercladium Schimp. 1 heterpterum (Brid.) Schimp Pterigynandrum Hedw. 1 filifrme Hedw. Hylcmiaceae (Brth.) M.Fleisch Hylcmiastrum Brth. 1 pyrenaicum (Spruce) M.Fleisch Hylcmnium Schimp. 1 splendens (Hedw.) Schimp Leskebryum Brth. 1 brevirstre (Brid.) M.Fleisch Rhytidiadelphus (Limpr.) Warnst. 1 squarrsus (Hedw.) Warnst. 2 triquetrus (Hedw.) Warnst. Plagitheciaceae (Brth.) M.Fleisch Herzgiella Brth. 1 seligeri (Brid.) Z.Iwats Plagithecium Schimp. 1 caviflium (Brid.) Z.Iwats 2 denticulatum (Hedw.) Schimp. 3 laetum Schimp. 4 latebricla Schimp. 5 nemrale (Mitt.) A.Jaeger 6 platyphyllum Mönk. 7 succulentum (Wilsn) Lindb. Pylaisiadelphaceae Gffinet & W.R.Buck 129. Platygyrium Schimp. 1 repens (Brid.) Schimp. Sematphyllaceae Brth Sematphyllum Mitt. 39

41 S. Ursavaş, G. Abay Bartın Orman Fakültesi Dergisi 1 demissum (Wilsn) Mitt. Leucdntaceae Schimp 131. Antitrichia Brid. 1 curtipendula (Hedw.) Brid Leucdn Schwägr. 1 immersus Lindb. 2 sciurides (Hedw.) Schwägr. Neckeraceae Schimp Neckera Hedw. 1 besseri (Lbarz.) Jur. 2 cmplanata (Hedw.) Huebener 3 crispa Hedw. 4 menziesii Drumm. 5 pumila Hedw Thamnbryum Nieuwl. 1 alpecurum (Hedw.) Gangulee Lembphyllaceae Brth Isthecium Brid. 1 alpecurides (Lam. ex Dubis) Isv. 2 mysurides Brid. Anmdntaceae Kindb Anmdn Hk. & Taylr 1 attenuatus (Hedw.) Huebener 2 rugelii (Müll.Hal.) Keissl. 3 viticulsus (Hedw.) Hk. & Taylr Ek Açıklamalar 1. Türkiye den ilk kaydı Schiffner (1897) tarafından Ilgaz Dağları, 2300 m.den verilmiştir. 2. A2 karesinden ilk larak Znguldak tan kaydı verilmiştir (Blm, 1996). 3. Türkiye den ilk kaydı Muğla dan verilmiştir (Düll, 1984). 4. Ülkemizden ilk kez Kızılcahamam Sğuksu Milli Parkı ndan rapr edilmiştir (Çetin and Uyar, 1999a). 5. Bu türün daha önceden varyetesi lan fakat yeni nmenklatürel değişimde sinnim durumuna düşen var. denudata ülkemizden ilk kez Kızılcahamam Sğuksu Milli Parkı ndan rapr edilmiştir (Uyar and Çetin, 1999b). 6. Bu türün daha önceden varyeteleri lan, fakat yeni nmenklatürel değişimde sinnim durumuna düşen var. cndensatum ve var. rbustrum ülkemizden ilk defa Znguldak ve Karabük arasındaki bölgeden tplanmıştır (Uyar, 2003b). Sinnimler ve Atılan Taksn İsimleri Amblystegium varium (Hedw.) Lindb. Hygramblystegium varium (Hedw.) Mönk. Amblystegium tenax (Hedw.) C.E.O. Jensen Hygramblystegium tenax (Hedw.) Jenn. Brachythecium ppuleum (Hedw.) Schimp. Sciur-hypnum ppuleum (Hedw.) Ignatv & Huttunen Barbula trifaria (Hedw.) Mitt. Didymdn vinealis (Brid.) R.H. Zander Barbula recurvirstris (Hedw.) Dixn Bryerythrphyllum recurvirstrum (Hedw.) P.C. Chen Barbula cylindrica (Taylr) Schimp. Didymdn insulanus (De Nt.) M.O. Hill Brachythecium albicans (Hedw.) B.,S.&G. var. dumetrum Brachythecium albicans (Hedw.) Schimp. Brachythecium curtum (Lindb.) Limpr. Sciur-hypnum edipdium (Mitt.) Ignatv & Huttunen Brachythecium starkei (Brid.) Schimp. Sciur-hypnum starkei (Brid.) Ignatv & Huttunen Brachythecium edipdium (Mitt.) A.Jaeger Sciur-hypnum edipdium (Mitt.) Ignatv & Huttunen Brachythecium plumsum (Hedw.) Schimp. Sciur-hypnum plumsum (Hedw.) Ignatv & Huttunen Brachythecium trachypdium (Brid.) Schimp. Brachytheciastrum trachypdium (Brid.) Ignatv & Huttunen Brachythecium velutinum var. salicinum (Schimp.) Mönk. Brachytheciastrum velutinum (Hedw.) Ignatv & Huttunen var. salicinum (Schimp.) Ochyra & Zarnwiec Brachythecium velutinum (Hedw.) Bruch, Schimp. & Gümbel var. velutinum Brachytheciastrum velutinum (Hedw.) Ignatv & Huttunen var. velutinum Brachythecium velutinum (Hedw.) Bruch, Schimp. & Gümbel var. validum Brachytheciastrum velutinum (Hedw.) Ignatv & Huttunen var. velutinum Bryum alpinum Huds. ex With var. viride Husn. Bryum alpinum Huds. ex With Bryum caespiticium var. kunzei (Hrnsch.) Braithw. Bryum kunzei Hrnsch. Bryum capillare subsp. elegans (Nees) Lindb. Bryum elegans Nees Bryum cernuum Brid. Bryum uliginsum (Brid.) Bruch & Schimp. Bryum curvatum Kaur. & H.Arn. Bryum archangelicum Bruch & Schimp. Bryum flaccidum Brid. Bryum mravicum Pdp. Bryum laevifilum Syed Bryum mravicum Pdp. Bryum imbricatum (Schwägr.) Bruch & Schimp. Bryum archangelicum Bruch & Schimp. 40

42 S. Ursavaş, G. Abay Türkiye nin A2 Karesinin Karaysunları Bartın Orman (Muscı) Fakültesi Kntrl Dergisi Listesi Bryum inclinatum (Hedw.) Dicks. ex With. Bryum archangelicum Bruch & Schimp. Bryum subelegans Kindb. Bryum mravicum Pdp. Buxbaumia indusiata Brid. Buxbaumia viridis (DC.) Mug. & Nestl. Calliergn stramineum (Dicks. ex Brid.) Straminergn stramineum (Dicks. ex Brid.) Hedenäs Campylium chrysphyllum (Brid.) Lange Campyliadelphus chrysphyllum (Brid.) R.S.Chpra Campylium calcareum (Crundw. & Nyhlm Ochyra Campylphyllum calcareum (Crundw. & Nyhlm) Hedenäs Cinclidtus mucrnatus (Brid.) Guim. Dialytrichia mucrnata (Brid.) Brth. Cirriphyllum tenuinerve (Lindb.) Wijk & Margad. = Brachythecium tmmasinii (Sedntn. ex Bulay) Ignatv & Huttunen Cirriphyllum reichenbachianum (Huebener) Wijk & Margad. Sciur-hypnum fltwianum (Sendtn.) Ignatv & Huttunen Cratneurn filicinum (Hedw.) Spruce var. atrvirens (Brid.) Ochyra Cratneurn filicinum (Hedw.) Spruce Ctenidium mlluscum (Hedw.) Mitt. var. cndensatum (Schimp.) E.Brittn Ctenidium mlluscum (Hedw.) Mitt. Ctenidium mlluscum (Hedw.) Mitt. var. rbustum Bulay Ctenidium mlluscum (Hedw.) Mitt. Ditrichum cylindricum (Hedw.) Grut Trichdn cylindricus (Hedw.) Schimp. Ditrichum flexicaule (Schwägr.) Hampe var. sterile (De Nt.) Limpr. Ditrichum gracile (Mitt.) Kuntze Drepancladus exannulatus (Schimp.) Warnst. Warnstrfia exannulata (Schimp.) Leske Drepancladus fluitans (Hedw.) Warnst. Warnstrfia fluitans (Hedw.) Leske Drepancladus revlvens (Sw.) Warnst. Scrpidium revlvens (Sw. ex ann.) Rubers Eurhynchium fltwianum (Sendtn.) Kartt. Sciur-hypnum fltwianum (Sendtn.) Ignatv & Huttunen Eurhynchium hians (Hedw.) Sande Lac. Oxyrrhynchium hians (Hedw.) Leske Eurhynchium meridinale (Schimp.) De Nt. Plasteurhyncium meridinale (Schimp.) M.Flesich. Eurhynchium praelngum (Hedw.) Schimp. Kindbergia praelnga (Hedw.) Ochyra Eurhynchium pulchellum (Hedw.) Jenn. var. diversiflium (Schimp.) C.E.O.Jensen Eurhynchiastrum pulchellum (Hedw.) Ignatv & Huttunen var. diversiflium (Schimp.) Ochyra & Zarnwiec Eurhynchium pulchellum (Hedw.) Jenn. var. pulchellum Eurhynchiastrum pulchellum (Hedw.) Ignatv & Huttunen var. pulchellum Eurhynchium pumilum (Wilsn) Schimp. Oxyrrhynchium pumilum (Wilsn) Leske Eurhynchium schleicheri (R.Hedw.) Milde Oxyrrhynchium schleicheri (R.Hedw.) Röll Eurhynchium specisum (Brid.) Jur. Oxyrrhynchium specisum (Brid.) Warnst. Eurhynchium striatulum (Spruce) Schimp. Plasteurhynchium striatulum (Spruce) M.Fleisch. Fissidens cristatus Wilsn & Mitt. Fissidens dubius P. Beauv. Fntinalis antipyretica Hedw. var. gigantea (Sull.) Sull. Fntinalis antipyretica Hedw. subsp. antipyretica Funaria campylpus Brid. Funaria hygrmetrica Hedw. Grimmia affinis Hrnsch. Grimmia lngirstris Hk. Grimmia pulvinata var. africana (Hedw.) Hk. f. & Wilsn. Grimmia pulvinata (Hedw.) Sm. Grimmia trichphylla Grev. var. rbusta (Freg.) A.J.E. Smith Grimmia dissimulata E.Maier. Isthecium striatum (Schwägr.) Spruce Plasteurhynchium striatulum (Spruce) M.Fleisch. Hmalia besseri Lbarz. Neckera besseri (Lbarz.) Jur. Hylcmium brevirstre (Brid.) Schimp. Leskebryum brevirstre (Brid.) M.Flesich. Hylcmium pyrenaicum (Spruce) Lindb. Hylcmiastrum pyrenaicum (Spruce) M.Fleisch. Hypnum lacunsum (Brid.) Hffm.ex Brid. Hypnum cupressifrme Hedw. var. lacunsum Brid. Hypnum resupinatum Taylr Hypnum cupressifrme Hedw. var. resupinatum (Taylr) Schimp. Leptdictyum humile (P.Beauv.) Ochyra Hygramblystegium humile (P.Beauv.) Vanderp.,Gffinet & Hedenäs Lescuraea plicata (Schleich. ex F.Weber & D.Mhr) Brth. Ptychdium plicatum (Schleich. ex F.Weber & D.Mhr) Schimp. Metaneckera menziesii (Drumm.) Steere Neckera menziesii Drumm. Mnium ambiguum H.Müll. Mnium lycpdiides Schwägr. Orthtrichum affine Brid. var. fastigiatum (Brid.) Hartm. Orthtrichum affine Schrad. ex Brid. Palustriella cmmutata (Hedw.) Ochyra var. fluctuans (Schimp.) Ochyra Palustriella cmmutata (Hedw.) G.Rth Philntis fntana (Hedw.) Brid. var. pumila (Turner) Brid. Philntis tmentella Mlend 34 41

43 S. Ursavaş, G. Abay Türkiye nin A2 Karesinin Karaysunları Bartın Orman (Muscı) Fakültesi Kntrl Dergisi Listesi Pttia crinita Bruch & Schimp. Trtula viridiflia (Mitt.) Blckeel & A.J.E.Sm. Pttia mutica Venturi Micrbryum starckeanum (Hedw.) R.H.Zander Sclerpdium purum (Hedw.) Limpr. Pseudsclerpdium purum (Hedw.) M.Fleisch. Syntrichia mucrniflia (Shwägr.) Brid. Trtula mucrniflia Schwägr. Syntrichia ruralifrmis (Besch.) Cardt S. ruralis (Hedw.) F.Weber & D.Mhr var. ruralifrmis (Besch.) Delgne Thuidium abietinum var. hystricsum (Mitt.) Leske & Lande Abietinella abietina (Hedw.) M.Fleisch var. hystricsa (Mitt.) Sakurai Thuidium abietinum (Hedw.) Schimp. var. abietinum Abietinella abietina (Hedw.) M.Fleisch. var. abietina Trichstmum tenuirstre (Hk. & Taylr) Lindb. Oxystegus tenuirstris (Hk. & Taylr) A.J.E. Sm. Trtella densa (Lrentz & Mlend) Crundw. & Nyhlm Trtella inclinata (R.Hedw.) Limpr. var. densa (Lrentz & Mlend) Limpr. Trtula muralis Hedw. var aestiva Brid. ex Hedw. Trtula muralis Hedw. Trtula intermedia (Brid.) De Nt. Syntrichia mntana Nees Trtula subulata Hedw. var angustata (Schimp.) Limpr. T. schimperi M.J. Can, O.Werner & J.Guerra Trtula subulata Hedw. var. graeffii Warnst. Trtula subulata Hedw. Trtula subulata Hedw. var. subinermis (Bruch & Schimp.) Wilsn Trtula subulata Hedw. Weissia micrstma Hrnsch. ex Nees & Hrnsch. Weissia cntrversa Hedw. KAYNAKLAR Abay, G. [2005] Cntributins t the mss flra (Musci) f Çankırı Prvince (Eldivan-Karadere). Ot Sistematik Btanik Dergisi. 12, Abay, G Cntributins t the mss (musci) flra f Çankırı (Yapraklı). Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi. 1, Abay, G., Çetin B The Mss Flra (Musci) f Ilgaz Muntain Natinal Park. Turk J Bt. 27, Abay, G., Ursavaş, S. Şahin, A The Chrlgy f the Turkish Mss Species f Andreaeaceae, Archidiaceae, Aulacmniaceae, Amblystegiaceae and Anmdntaceae Families. G.U. Jurnal f Science. 20, Blm, HH A revisin f the Schistidium apcarpum cmplex in Nrway and Sweden. Bryphytrum Biblitheca. 49, Brnmüller, J Zur bryphyten-flra kleinasiens. Magyar Bt. Lapk 30, Czecztt, H A cntributin t the knwledge f the flra and vegetatin f Turkey. Feddes Rep. Beih. 107, Çetin, B., Yurdakull, E Gerede-Aktaş (Blu) Ormanlarının Karaysunları (Musci) Flrası. Dğa Bilim Dergisi, Seri A, Cilt 9, Sayı 1. Çetin, B. 1988a. Check-list f the msses f Turkey. Lindbergia. 14, Çetin, B. 1988b. Türkiye için yeni bir karaysunu (musci). Dğa TU Btanik Dergisi. 13, Çetin, B., Yurdakull, E Yedigöller Milli Parkı nın Karaysunu Flrası. Dğa TU Btanik Dergisi, 12, Sayı 2. Çetin, B., Uyar, G. 1999a. Bryum curvatum Kaur. & H.Arn., a new recrd fr the mss flra f Turkey. Jurnal f Brylgy. 21, Çetin, B., Uyar, G. 1999b. Lescuraea radicsa (Mitt.) Mönk and L. radicsa var. denudata (Kindb.) Lawtn, newly fund in Turkey. Lindbergia 24, Çetin, B., Uyar, G., Unç, E The Mss Flra f Ankara-Kızılcahamam-Çamkru and Çamlıdere Districts. Turk J Bt. 26, Düll, R Distributin f the Eurpean and Macarnesian msses (Bryphytina) Part I. Brylgıshe Beiträge Band 4. Rheurdt. Gffinet, B., Buck, WR Systematics f the bryphyta (msses): frm mlecules t a revised classificatin. In: Gffinet B, Hllwell VC, Magill RE, eds. Mlecular systematics f bryphytes. St. Luis: Missuri Btanical Garden Pres, Hendersn, DM Cntributins t the bryphyte flra f Turkey: III. Ntes f the Ryal Btanical Garden Edinburgh 22,

44 S. Ursavaş, G. Abay Türkiye nin A2 Karesinin Karaysunları Bartın Orman (Muscı) Fakültesi Kntrl Dergisi Listesi Hendersn, DM Cntributin t bryphyte flra f Turkey IV. Ntes f the Ryal Btanical Garden Edinburgh 23, Hendersn, DM Cntributins t the bryphyte flra f Turkey VI. Ntes frm the Ryal Btanic Garden Edinburgh, 25, Hendersn DM., Prentice H Cntributins t the Bryphyte Flra f Turkey VIII, RBG Edinburgh 27, Hill, M.O., Bell, N., Bruggeman-Nannenga, M.A., Brugues, M., Can, M.J., Enrth, J., Flatberg, K.I., Frahm, J.-P., Galleg, M.T., Garilleti, R., Guerra, J., Hedenäs, L., Hlyak, D.T., Hyvönen, J., Ignatv, M.S., Lara, F., Mazimpaka, V., Munz, J., and Söderström, L An anntated checklist f the msses f Eurpe and Macarnesia. Jurnal f Brylgy. 28, Keçeli, T., Çetin, B The Mss Flra f Çankırı-Eldivan Muntain. Turk J Bt. 24, Kürschner, H., Erdağ, A Bryphytes f Turkey: An Anntated Reference List f the Species with Synnyms frm the Recent Literature and an Anntated List f Turkish Brylgical Literature. Turk J Bt. 29, Özalp, G Çitdere Bölgesi (Yenice-znguldak) nin Kriptgam Flrasına Katkı. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi. Seri A, 45, Özdemir, T Checklist f the bryphyta f A4 square f Turkey. Energy Edu. Sci. Technl., 4, Özdemir, T A Revised Check-List f the Bryphytes f A4 Square f Turkey. Internatinal Jurnal f Btany. 5, Rbinsn, H., Gdfrey, R.K Cntributins t the bryphyte flra f Turkey. Revue Brylgique et Lichenlgique, 29, Schiffner, V Musci Brnmülleriani. Österreichische. Btanische Zeitschrift Twnsend, C.C Msses frm the Caucasian regin and eastern Turkey. Jurnal f Brylgy. 27, Uyar, G. 2003a. The mss flra f Akçakca muntains (Düzce). Ot Sistematik Btanik Dergisi. 10, Uyar, G. 2003b. Tw New Varieties f Ctenidium mlluscum (Hedw.) Mitt. (Hypnaceae, Musci) fr the Mss Flra f Turkey. Turk J Bt. 27, Uyar, G., Alataş, M., Ören, M., Keçeli, T The Bryphyte Flra f Yenice Frests (Karabük, Turkey). Internatinal Jurnal f Btany. 3, Uyar, G., Çetin, B Türkiye karaysunu flrası için iki yeni varyete. Ot Sitematik Btanik Dergisi. 7, Uyar, G., Çetin, B. 2001a. The Mss Flra f Ankara-Kızılcahamam Sğuksu Natinal Park. Turk J Bt. 25, Uyar, G., Çetin, B. 2001b. Tw new varieties fr the mss flra f Turkey. Ot Sistematik Btanik Dergisi. 8, Uyar, G., Çetin, B A new check-list f the msses f Turkey. Jurnal f Brylgy. 26, Uyar, G., Çetin, B Cntributins t the Mss Flra f Turkey: Western Black Sea Regin (Blu, Kastamnu, Karabük, Bartın and Znguldak). Internatinal Jurnal f Btany 2, Uyar, G., Keçeli, T A Nte n Ditrichum pusillum (Hedw.) Hampe, (Ditrichaceae, Musci), in Turkey. Turk J Bt. 28, Ünal, A Türkiye ysunları üzerine taksnmik bir araştırma. Atatürk Üniversitesi Yayınları. Erzurum. Wagenitz, G Zur kenntnis der flra und vegetatin Anatliens. Willdenwia 3, Walther, V.K Beiträge zur Msflra Westanatliens I. Mitteilungen aus dem Staatsinstitut für Allgemeine Btanik in Hamburg 12, Walther, V.K Beiträge zur Msflra Westanatliens II. Mitteilungen aus dem Staatsinstitut für Allgemeine Btanik in Hamburg. 13,

45 Bartın Orman Fakültesi Dergisi 2009, Cilt: 11, Sayı: 16, ISSN: EISSN: KOŞULLU DEĞER BELİRLEME ÇALIŞMALARINDA BİLGİ KISITININ AŞILMASI İÇİN BİR ÖNERİ: YABAN HAYATININ EKONOMİK DEĞERİNİN BELİRLENMESİ ÖRNEĞİ Güven KAYA 1*, Yafes YILDIZ 1, Zeki ŞALTU 2, Fatma YAMAN 1, İlksen ATEŞOĞLU 2 1 Bartın Üniversitesi Bartın Orman Fakültesi, 2 Bartın Çevre ve Orman İl Müdürlüğü ÖZET Yaban hayatını kruma ve avcılık için güvenilir kşullu değer belirleme çalışmalarının tasarımı ve geçerli ödeme eğilimi tahminlerinin elde edilmesi araştırmacıların ve tplumun yaban hayatı kaynaklarının aktif ve pasif faydaları hakkında yeterli bilgiye sahip lmasını gerektirir. Ancak Türkiye de çğu yaban hayatı alanı hakkında mevcut bilgi, bu çalışmalar için yetersizdir ve ülkede yaban hayatının değerini belirlemeye yönelik girişimleri sınırlandırmaktadır. Bu srunla Bartın ilinde yaban hayatına yönelik gerçekleştirilen bir değer belirleme çalışmasında karşılaşılmıştır. Bu çalışmada bir çözüm ylu larak aktif ve pasif ilgi gruplarıyla ön görüşme anketleri kullanılmıştır. Ön görüşme anketleri ile ildeki yaban hayatı eksistemlerinin mevcut durumu ve kruma-faydalanma talepleri hakkında kşullu değer belirleme yönteminin gerektirdiği bilgi detaylı larak tplanmıştır. Bu bilgiler, mevcut durumu yansıtan bir bilgi kartının, kuramsal kruma ve iyileştirme prjesini içeren bir senary kartının ve ilgili haritaların hazırlanmasında kullanılmıştır. Anahtar Kelimeler: Kşullu değer belirleme, Bilgi eksikliği, Yaban hayatı, Avcılık A SUGGESTION FOR OVERCOMING INFORMATION CONSTRAINT IN CONTINGENT VALUATION STUDIES: A CASE STUDY OF ECONOMIC VALUATION OF WILDLIFE RESOURCES ABSTRACT Designing sund cntingent valuatin studies and deriving valid willingness t pay estimates fr preserving wildlife and hunting benefits invlves that researchers and beneficiaries have enugh infrmatin abut wildlife resurces and its active and passive benefits. But present infrmatin abut many wildlife areas in Turkey is insufficient fr these studies and limits t attempt valuing wildlife in the cuntry. This issue was faced in a case study related t valuing wildlife in Bartin Cunty. In this study pre-interview surveys implemented t active and passive interest grups were used as a slutin way. The particular infrmatin abut wildlife ecsystems and demands n preservatin and utilizatin f wildlife resurces invlved in cntingent valuatin methd study in Bartin Cunty was cllected in detail with this survey. This infrmatin was used fr preparing an inf-card abut present cnditins f wildlife resurces and a scenari card that includes a hypthetical cnservatin and imprvement prject and related maps. Keywrds: Cntingent valuatin, Insufficient infrmatin, Wildlife, Hunting 1. GİRİŞ Bir çevresel mal, hizmet veya kaynağın krunması veya kullanımına yönelik larak bireylerin ödeme eğilimlerini dğrudan srgulayan kşullu değer belirleme yöntemi, özellikle 20. yüzyılın sn çeyreğinden itibaren en çk kullanılan, gelişen ve tartışılan çevresel değer belirleme yöntemi lmuştur. Yöntemin ABD, İngiltere gibi gelişmiş ülkelerde başlayan uygulamalarına yönelik ilgi, artan çevresel srunların dğurduğu * Yazışma yapılacak yazar: guvenkaya71@yah.cm Makale metni tarihinde dergiye ulaşmış, tarihinde basım kararı alınmıştır.

46 G. Kaya, Y. Yıldız, Z. Şaltu, F. Yaman, İ. Ateşğlu Bartın Orman Fakültesi Dergisi çevresel kaynaklardaki iyileşme ve kötüleşmelerin parasal değerini belirleme gereksinimi nedeniyle az gelişmiş ve gelişmekte lan ülkelere dğru hızla yayılmıştır. Yaban hayatını kruma ve avlanma hizmetinin eknmik değerinin belirlenmesine yönelik araştırmalar kşullu değer belirleme literatüründe önemli bir yere sahiptir. İlk kşullu değer belirleme araştırması, Davis (1963) tarafından ABD Maine de büyük av hayvanı avcılığının eknmik değerini belirlemeye yönelik gerçekleştirilen bir çalışmadır. Bu çalışmadan 10 yıl snra bir başka araştırmada su kuşu avının eknmik değeri tahmin edilmiştir (Hammack and Brwn, 1974). Bu araştırmanın snuçları, dönemde Birleşik Devletler Kngresinde sulak alanlarla ilgili bir düzenlemeye destek larak İçişleri Bakanlığı tarafından kanıt larak kullanılmıştır (McCllum, 2003). Günümüzde yaban hayatı ile ilgili kşullu değer belirleme araştırmaları, dğal eksistemlerin krunmasından sürdürülebilir kullanımına yönelik yönetim planlarına, su kuşu avcılığından büyük av hayvanı avına, lta balıkçılığından, zıpkınla balık avlamaya kadar birçk knuyu kapsamaktadır. Türkiye de gerçekleştirilen kşullu değer belirleme araştırmaları (Ortaçeşme vd. (2002), Pak (2003) ve Kaya vd. (2003) örneklerinde görüldüğü gibi genellikle bir rekreasyn etkinliği lan piknik hizmetinin ve bu hizmeti sağlayan rekreasyn alanlarının eknmik değerini belirlemeye yöneliktir. Yaban hayatını kruma ve avcılığın eknmik değerinin belirlenmesine yönelik yayınlanmış bir kşullu değer belirleme araştırması henüz bulunmamaktadır. Yaban hayatı eksistemlerinin tpluma sağladığı faydaların büyüklüğünü kanıtlamak ve sürdürülebilir kullanımına yönelik araçlar sağlamak için ülkede kşullu değer belirleme araştırmalarının yaygınlaşması gerekmektedir. Bununla birlikte araştırmaların yaygınlaşmasının önünde yöntemin dğasında yer alan birçk srun engel teşkil etmektedir. Kşullu değer belirleme yönteminin özünde yer alan bireysel değer yargıları ve dlayısıyla sübjektiflik, yöntemin geçerlilik ve güvenilirliğine yönelik birçk tartışmayı da beraberinde getirmiştir. Bu durum, kşullu değer belirleme yöntemi ile elde edilen eknmik değer tahminlerinin karar verme sürecinde etkin ve yaygın kullanımının birkaç ülkeyle (özelikle ABD ve İngiltere) sınırlı kalmasına neden lmaktadır. Yöntemle ilgili araştırmaların çğu, karar verme mekanizmalarına gerekli verileri temin etmekten ziyade, yöntemin geçerliliği ve güvenilirliğine yönelik testler ve hata kaynaklarının giderilmesi için gerçekleştirilen çalışmalardan luşmaktadır. Literatürde kşullu değer belirleme çalışmalarında en çk karşılaşılan hata kaynakları larak, kuramsal yanılgı, stratejik davranış yanılgısı, bilgi yanılgısı, başlangıç nktası yanılgısı, ödeme aracı yanılgısı, zihinsel hesap yanılgısı, anketör yanılgısı, örneklem yanılgısı, tplama ve kapsam yanılgısından söz edilmektedir (Kaya, 2002). Bu yanılgı kaynaklarının önemli bir bölümü bilgi, bilgilendirme, deneklerin kendilerine aktarılan bilgiye karşı duyarlılıkları ile ilgilidir. Deneklere aktarılan bilgi seviyesi ile ilgili lmayan bilgi yanılgısı ise, deneklere yanlış bilgi verildiğinde ya da denekler verilen bilgileri hatalı yrumladığında dğar. Srundaki mal veya hizmetin dğasının daha dikkatli tanımlanması ile bilgi yanılgısının önüne geçilebilir. Bu ise araştırmayı tasarlayanların değeri belirlenecek kaynak, mal ve hizmet hakkında bilgisinin yeterli lmasını gerektirir. Kşullu değer belirleme yöntemi ile ilgili ilk endişeler, ödeme eğilimi tahminlerinin deneklere sağlanan bilginin miktarı ve içeriğine lan duyarlılığı hakkında lmuştur (Munr and Hanley, 1999). İlk kşullu değer belirleme çalışmalarından birinde bilginin ilkel tarım arazilerinin krunması için ödeme eğilimleri üzerindeki etkisi araştırılmış ve bilgilendirilen deneklerin ödeme eğilimlerinin bilgi verilmeyenlere göre önemli derecede yüksek lduğu belirlenmiştir (Bergström and Dillman, 1985). Bir başka araştırmada denekler gruplara bölünerek her bir gruba farklı derecede bilgi verilmiş ve snuçta bilgi seviyesindeki artışlara paralel larak ödeme eğilimi seviyesinde daha büyük artışlarla karşılaşılmıştır (Hanley and Munr, 1994). Bu bulgular, deneklere ne kadar bilgi aktarılması gerektiği, deneklerin bunların ne kadarını algılayabileceği ve bilgilendirilen deneklerin değer tekliflerinin bilgisi lmayan tplumun taşıdığı değerleri ne kadar yansıtabileceği gibi cevaplanması güç bir dizi sruyu akla getirmektedir (Hanley et al., 1996). Sn sru pazar malları için de geçerli lduğu için burada dikkate alınmayacaktır. Diğer yandan bazı araştırmalarda aktif kullanım değerinin yüksek lduğu çevresel mallar için bilginin ödeme eğilimi üzerinde önemli etkisinin lmadığı tespit edilmiştir (Byle, 1989; Byle et al., 1991). Varlık değeri gibi pasif kullanım değerlerinin tek başına veya aktif kullanım değerleri ile birlikte araştırıldığı bazı çalışmalarda ise rtalama ödeme eğiliminin deneklere aktarılan bilgi ile pzitif yönde önemli ölçüde değiştiği görülmüştür (Samples et al., 1986; Whitehead and Blmquist, 1991). Pasif kullanım değerleri üzerinde bilginin hiçbir etkisinin lmadığını gösteren araştırmalar da mevcuttur. Bununla birlikte yeni bilgilerin prtest cevap ranını azaltıcı etkisi lduğu da saptanmıştır (Munr and Hanley, 1999). 46

47 Kşullu Değer Belirleme Çalışmalarında Bilgi Kısıtının Aşılması İçin Bir Öneri: Yaban Hayatının Eknmik Değerinin Belirlenmesi Örneği Yukarıda verilen bilgilere göre kşullu değer belirleme çalışmalarında bilgi düzeyi üç açıdan önemlidir. Birincisi, tplumun değeri belirlenecek çevresel kaynak hakkında sahip lduğu bilgi düzeyi ve ilgili çevresel srunların farkında lup lmadığıdır. İkincisi ise, deneklere aktarılacak bilgi düzeyidir. Birincisi dğrudan bilgi ile ilgili iken, ikincisi bilgilendirme srununun kapsamındadır. İkincisinden hareketle üçüncü bir srun daha eklenebilir. Bu ise, kşullu değer belirleme çalışmasını tasarlayanların srunla ilgili bilgi düzeyidir. Bilgi ve bilgilendirme ile ilgili bu üç srunla araştırmacılar daha çk gelişmekte lan ve az gelişmiş ülkelerde karşılaşırlar. Ulusal eknmik srunlar ve geçim kaygısına sahip tplumlar, çevresel srunlar hakkında daha az bilgiye ve ilgiye sahip labilir. Keza bu ülkelerde çevresel kaynaklarla ilgili bilgi eksikliği de mevcuttur. Bu kşulların yaban hayatı eksistemleri açısından Türkiye için de geçerli lması, ülkede kşullu değer belirleme yöntemi ile yaban hayatını kruma ve avlanma hizmetlerine yönelik değer belirleme araştırmalarının önünde bir darbğaz larak yer alır. Yaban hayatına yönelik kşullu değer belirleme anketlerinin tasarımı, etkin bir şekilde uygulanabilmesi ve istatistik analizlerin yapılabilmesi ve geçerli, güvenilir değer tahminlerine ulaşılabilmesi için çalışmanın başlangıcında bilgi eksikliği srununa dikkat edilmelidir. Çevresindeki yaban hayatının krunması için hiçbir güdü taşımayan, bunu bir srun larak algılamayan bir tplumla kşullu değer belirleme çalışması yürütmek ve kruma için ödeme eğilimlerini öğrenmeye çalışmak anlamsız lacaktır. Avlanma hizmeti için de bu tespit geçerlidir. Keza tplumun bilgi düzeyi de önemlidir. Srunla ilgili çk sınırlı bilgisi lan tplumun bir kuramsal senary ile ödeme eğiliminin srgulanması, geçersiz veya sıfır ödeme eğilimi cevaplarının ranını arttıracaktır. Bu durumda deneklerin yeterli bilgi ile dnatılması gerekebilir. Bilgi eksikliği srununun önemli bir bölümü, değer belirleme çalışmalarının gerektirdiği yaban hayatı eksistemleri hakkında temel verilerle ilgilidir. Av ve yaban hayatına yönelik bir eknmik değer belirleme çalışmasına başlarken araştırma alanındaki yaban hayatı varlığı, av kaynakları ve av etkinliklerine ilişkin bazı temel bilgilere ihtiyaç duyulmaktadır. Ancak birkaç önemli eksistem dışında Türkiye genelinde resmi kayıtlarda ve bilimsel literatürde bu bilgiler bulunmamaktadır veya yetersizdir. Özellikle av ve yaban hayvanı türleri, ppülâsynları, yaşam alanları, davranışları, besin zincirindeki yerleri, ppülasyn üzerinde lumsuz etmenlerin şiddeti, kruma altına alınması gereken türler ve yaşam rtamları, bunlar içinde av hayvanlarının türleri, sayıları, yaşam rtamları, avlakların knumları ve sınırları, tür ve avlak larak yıllık avlanan hayvan sayısı, aktif ve pasif avcıların sayısı, avcıların standart av harcamaları gibi değişkenlere yönelik ciddi bir envanterin lmadığı bilinmektedir. Bu veriler, kşullu değer belirleme çalışmalarında kuramsal senarynun hazırlanması ve istatistik analizleri için gereklidir ve eksikliği Türkiye de gerçekleştirilecek değer belirleme uygulamaları için bir kısıtlama larak öne çıkmaktadır. Kşullu değer belirleme araştırmaları, belirli bir yaban hayvanı türünü veya birçk yaban hayvanı türünü barındıran dar veya geniş alanları kapsayan eksistemlerin krunması veya kullanımına yönelik tasarlanabilir. Türkiye de yaban hayatı kaynakları yönetiminin karşılaştığı finansal darbğazlar, persnel yetersizliği ve bilgi eksikliği srunları, araştırma maliyetleri de düşünülecek lursa, değer belirleme araştırmalarının bütüncül bir yaklaşımla geniş alanları ve birçk türü kapsayan yaban hayatı eksistemlerine yönelik yapılmasını gerekli kılmaktadır. Ancak bu gereklilik bilgi eksikliği srununun şiddetini arttırmaktadır. Bu makalede yaban hayatı eksistemleri ile ilgili bilgi eksikliğinin lduğu durumlarda bir kşullu değer belirleme araştırmasında srunun tespiti ve aşılması için geliştirilen bir yöntem önerisi açıklanmaktadır. Araştırma alanı larak Türkiye de yaban hayatı eksistemleri açısından bilgi eksikliği kşullarının geçerli lduğu Bartın ili seçilmiştir. Araştırma, Bartın ilinde yaban hayatını kruma ve avcılığın eknmik değerinin belirlenmesine yönelik bir çalışmanın hazırlık aşamasının bir bölümünü kapsamaktadır. 2. BARTIN İLİ YABAN HAYATI EKOSİSTEMLERİ VE AVCILIK Batı Karadeniz bölgesinde yer alan ve 2143 km 2 yüzölçümüne sahip lan Bartın ilinin nüfusu 2007 yılı itibariyle dir. %56 sı rmanlar, %35 i tarım alanları ve %7 si çayır ve meralarla kaplı lan ve Bartın çayı ve kllarının bir ağ gibi sardığı Bartın, dğal larak birçk yaban hayvanı türü için uygun barınma ve knaklama 47

48 G. Kaya, Y. Yıldız, Z. Şaltu, F. Yaman, İ. Ateşğlu Bartın Orman Fakültesi Dergisi lanakları sağlamaktadır. İlin faunasını çift yaşamlılar, sürüngenler, memeliler ve kuşlar luşturmaktadır. Ancak bu faunayı luşturan türler hakkında detaylı bilimsel araştırma bulunmamaktadır. Bartın ilinde, yaban hayatı eksistemleri açısından krunan alanların başında Kastamnu-Bartın Küre Dağları Milli Parkı gelmektedir. Küre Dağları Milli Parkının yaklaşık yarısı ( ha) Bartın ili sınırları içerisinde kalmaktadır. Bununla birlikte ilde barındırdıkları yaban hayatı varlığı nedeniyle ayrılmış bir yaban hayatı geliştirme sahası ve bir örnek avlak bulunmaktadır ,3 ha alana sahip Sökü Yaban Hayatı Geliştirme Sahası (YHGS), başta karaca lmak üzere memeli hayvanların varlıklarının iyileştirilmesi için kruma sahası larak ayrılmıştır ha alana sahip Kumluca Örnek Avlağı ise yaban dmuzu avı için tahsis edilmiştir. Av turizminin gelişmesi için önemli ptansiyele sahip bu alanın işletmeciliği ihale ile özel şahıs tarafından yapılmaktadır. Ayrıca ilde Merkez ilçede Kıranpazarı Yaban Hayvanı Yerleştirme Sahası (345,0 ha) ve Ulus ilçesinde Yılanlar Yaban Hayvanı Yerleştirme Sahası (2.090,0 ha) lmak üzere iki yaban hayvanı yerleştirme sahası bulunmaktadır yılında sülün salımı yapıldığı için bu sahalar en az 3 yıl, en fazla 5 yıl lmak üzere ava yasaklanan sahalardır ve krunan alanlardır. İlde yaban hayatı eksistemlerinin krunması ve kullanımına yönelik bu alanların yönetimi Bartın İl Çevre ve Orman Müdürlüğü (BÇOM) tarafından yapılmaktadır. Krunan alanlardan Sökü Yaban Hayatı Geliştirme Sahası ve Bartın-Kumluca Örnek Avlağında sn yıllarda envanter çalışmaları yapılarak bu sahalardaki hayvan varlığının artışı veya azalışına ilişkin veriler değerlendirilmektedir. Sökü Yaban Hayatı Geliştirme Sahasında 2006 yılında yapılan envanter çalışmasında 57 karaca, 38 ayı, 168 yaban dmuzu, 6 tilki ve 6 sansar; 2007 yılında 137 karaca, 22 ayı, 191 yaban dmuzu tespit edilmiştir yılında ise 132 karaca, 24 ayı, 88 yaban dmuzu, 4 geyik, 4 kurt ve 4 tilki bulunduğu saptanmıştır. Bartın Kumluca Örnek Avlağında 2007 yılında yapılan envanter çalışması snucunda sahada, 29 karaca, 22 ayı ve 173 yaban dmuzu lduğu tespit edilmiştir (BÇOM, 2008). Türkiye üzerinde göçmen kuşların üç ana göç ylu bulunmaktadır. Bartın ili ana göç yllarında lmamasına rağmen, özellikle Arıt, Kzcağız ve Ulus tan gelen üç klla beslenen Bartın çayı ve Bartın çayının denize ulaştığı Bğaz mevkisi ve çevresindeki sulak alanlar göçmen kuşların uğrak yeri lması nedeniyle kuş avı için en çk talep edilen yerlerdir. Ayrıca Bartın ilinin Karadeniz kıyısındaki yamaçları da çulluk, bıldırcın, bakal gibi göçmen kuşların knaklama yerleri lduğu için avcılık aktivitesinin yapılmasına imkân vermesi açısından önemlidir. Merkez Av Kmisynu (MAK) kararlarına göre ilde genellikle kuş türü larak bıldırcın, üveyik, karatavuk, güvercin, çulluk, saksağan, tahtalı, sakarmeke, yaban kazı, alakarga, su çulluğu, keklik türleri, karga türleri, serçe, kızılsırtlı örümcek kuşu, yaban ördeği türleri; memeli hayvanlardan ise, yabani tavşan, ada tavşanı, sansar, yaban dmuzu, çakal ve tilki avı av seznu içinde serbesttir. Avı serbest lan kuş türleri ve memelilerin av limitleri her yıl MAK tarafından belirlenmektedir av döneminde Merkez Av Kmisynu Kararı ile Bartın ilinde tüm keklik türleri ile yabani tavşan avı yasaklanmıştır. Tüm Türkiye de lduğu gibi, Bartın ilinde de aktif, pasif veya tplam avcı sayısı hakkında kesin bilgi yktur; ancak tahmin yürütebilmek için bazı göstergeler mevcuttur. İl Jandarma Kmutanlığı ve İl Emniyet Müdürlüğü verilerine göre, 2006 yılı itibariyle ilde yaklaşık av silahı kayıtlıdır yılından itibaren Avcılık Belgesi verilmeye başlanan Bartın ilinde kayıtlı avcı sayısı gün geçtikçe artmakta lup, 2007 yılında Bartın ilinde kayıtlı avcı sayısı 280 iken 2008 yılı snu itibari ile bu sayı 467 ye ulaşmıştır (BÇOM, 2008). Av turizmi kapsamında il dışından gelen yerli ve yabancı avcıların sayısı dikkate alınmayacak kadar azdır. Yukarıdaki verilerin tümü dikkate alındığında sadece kayıtlı av silahlarının ¼ ü kadar aktif avcı lduğu kabul edilse dahi, ildeki avcı sayısının en az lduğu tahmin edilebilir. 3. MATERYAL VE METOT Bartın ili özellikle yapraklı-ibreli karışık ve baltalık rmanları, mera ve sulak alanları ile birçk yaban hayvanı türünü barındırmasına rağmen, av ve yaban hayatı kaynak yönetim planlarından yksundur. Bazı krunan alanlarda yürütülen ve sınırlı sayıda türü kapsayan birkaç envanter çalışması dışında ildeki yaban hayatı varlığına yönelik araştırma bulunmamaktadır. Mevcut bilgilerin yetersizliği ve kapsamlı envanterlerin maliyeti de düşünülerek kşullu değer belirleme çalışmasına yönelik bilgi eksikliği srununun giderilmesi için ilgi gruplarının bilgi ve deneyimlerine başvurulmuştur. Bu dğrultuda değer belirleme araştırması kapsamında ilgi 48

49 Kşullu Değer Belirleme Çalışmalarında Bilgi Kısıtının Aşılması İçin Bir Öneri: Yaban Hayatının Eknmik Değerinin Belirlenmesi Örneği grupları ön görüşme anketleri tasarlanmış ve uygulanmıştır. Bu anketlerden elde edilen bilgiler ve yaban hayatı eksistemlerinde yapılan dğrudan gözlemlerden faydalanılarak bilgi kartları ve haritalar tasarlanmıştır. Bartın ilinde yaban hayatı hakkında ön görüşme yluyla bilgi tplanabilecek tplum iki gruba ayrılmıştır. Bunlar aktif ve pasif ilgi gruplarıdır. Aktif ilgi grubu, yaban hayatı ile dğrudan ilgisi lan avcı derneklerinin yöneticileri, İl Çevre ve Orman Müdürlüğü Dğa Kruma ve Milli Parklar Şube Müdürlüğü persneli, rman bölge şefleri, rman işletme müdürleri, rman muhafaza memurları, güvenlik güçleri mensupları, yaban hayatı ile ilgili sivil tplum örgütlerinin temsilcileri ve deneyimli avcılar larak tanımlanmıştır. Bununla birlikte yaban hayatı eksistemlerini kruma ve avcılığın eknmik değerini belirlemeye yönelik bir araştırmanın hedef tplumu, sadece avcılar, kaynak yöneticileri ve diğer aktif ilgililer değildir; yaban hayatı eksistemlerinden pasif faydalar elde eden Bartın ilinde yaşayan tüm insanlardır. Bu açıdan aktif ilgi grubu dışında kalan yerel tplum ön görüşmeler için pasif ilgi grubu larak değerlendirilmiştir. Aktif ve pasif ilgi grupları için ayrı ön görüşme anket frmları tasarlanmıştır. Aktif ilgi grubu ön görüşme anket frmu, dğrudan ildeki yaban hayatı eksistemleri hakkında bilgi tplamaya yönelik hazırlanmıştır. Bu anket frmunda deneğin av ve yaban hayatı ile ilgi ve tecrübesini, Bartın ili yaban hayatı eksistemlerinde varlığını sürdüren yaban hayvanı türleri, yğun ldukları mevkiler, krunması gereken alanlar, en fazla talep edilen av hayvanı türleri, avın en yğun yapıldığı ve talep edildiği mevkileri belirlemeye yönelik srular yer almıştır. Bu anket frmu ile tplanan veriler bilgi kartı, kuramsal senary ve haritaların tasarımında kullanılmıştır. Pasif ilgi grubu ön görüşme anket frmunda ise, pasif ilgi grubunun Bartın ilindeki yaban hayatı eksistemlerinin mevcut durumu ve srunlarıyla ilgili bilgi ve ilgi düzeyleri, pasif kullanımla ilgili değer yargıları, güdüleri ve taleplerini belirlemeye yönelik srular yer almıştır. Anket frmunda yer alan ve ildeki yaban hayatı eksistemlerinin srunlarının ilin diğer çevre prblemleri arasındaki önceliğini, ildeki yaban hayatı kaynaklarının yeterliliğini ve pasif kullanım değerlerinin altında yatan güdülerin neler lduğunu belirlemeye çalışan srular ile uygulanacak kşullu değer belirleme çalışmasının etkenliği hakkında fikir sahibi lmak amaçlanmıştır. Bu srular dışında pasif ilgi grubu ön görüşme anket frmunda bu ilgi grubunun ildeki yaban hayatı eksistemlerinde barınan veya knaklayan hayvan türlerinin çeşitliliğine ilişkin bilgi düzeyleri, en çk krunmasını talep ettikleri hayvan türleri ve yaban hayatı eksistemlerinin belirlenmesini hedefleyen srular da yer almıştır. Bu srular ile kşullu değer belirleme çalışmasında deneklere aktarılacak bilgi düzeyi ve kuramsal senarynun hazırlığında dikkate alınması gereken yaban hayvanı türleri ve eksistemleri belirlenmeye çalışılmıştır. Pasif ilgi grubu ön görüşme anketi, Bartın ili Merkez, Amasra, Ulus, Kurucaşile ilçeleri, Arıt, Kzcağız, Hasankadı, Kumluca, Abdipaşa beldeleri ve köylerinde yaşayan ve tesadüfî larak seçilen 50 denekten luşan bir örnek tpluma uygulanmıştır. Aktif ilgi grubu ön görüşme anketi ise, tanımına uyan 56 deneğe uygulanmıştır. Gerçekleştirilen anketlerin yerleşim yerlerine ve ilgi gruplarına göre dağılımı Tabl 1 de verilmiştir. Özellikle pasif ilgi grubu ile gerçekleştirilen anket çalışmasında deneklerin yerleşim yerlerine göre dağılımı Bartın ili 2000 yılı faal nüfus dağılımına ilişkin verilerle dğru rantılı larak belirlenmiş, ancak ilde kırsal kesimde yaşanan mevsimlik göçler nedeniyle düzeltmeler yapılmıştır. Aktif ilgi grubu anketlerinin tamamı değerlendirmeye alınırken, pasif ilgi grupları ön görüşme anketlerinde ankette yer alan çapraz srulara verilen cevaplardaki tutarsızlıklara dikkat edilerek 7 anket geçersiz kabul edilmiştir. Aktif ve pasif ilgi grupları anketlerinden elde edilen verilerin değerlendirme sürecinde aşağıdaki aşamalar izlenmiştir: Aktif ilgi grubundan sağlanan verilerle Bartın ilinde hangi yaban hayvanı türlerinin barındığı veya knakladığı belirlenmiş, her bir hayvan türü için gözlemde bulunan denek sayısı tplam denek sayısına ranlanarak gözlem yüzdesi hesaplanmıştır. Gözlem yüzdelerinin hesaplanmasında deneklerin ilgili hayvan türünü Bartın ili sınırları içinde herhangi bir yabanıl alanda görmüş lmaları kşulu aranmıştır. Aktif ve pasif ilgi grubu anketlerinden faydalanarak varlığının artması, krunması veya varlığına müdahale edilmesi en çk talep edilen türler belirlenmiştir. En çk talep edilen türlerin yğun larak barındıkları veya knakladıkları mevkiler aktif ilgi grubunun verdiği bilgilerle belirlenmiştir. Bu değerlendirme yapılırken çalışmanın güvenilirliğinin artması için bir türün varlığının rapr edildiği tüm mevkiler değil, tüm türler için rapr edilen mevkilerin rtalama değeri ve standart sapması hesaplanmış ve bunların farkı dikkate alınmıştır. Buna göre bir türün bir 49

50 G. Kaya, Y. Yıldız, Z. Şaltu, F. Yaman, İ. Ateşğlu Bartın Orman Fakültesi Dergisi alanda varlığının kabul edilmesi için 56 anket içinde en az 8 bireysel gözlemin (yaklaşık %15) denekler tarafından bildirilmiş lması ön kşul larak aranmıştır. Belirli türler için elde edilen yaban hayatının yğun lduğu sahalarla ilgili liste kullanılarak Bartın İli Yaban Hayatı Eksistemleri Aktüel Durum Haritası hazırlanmıştır. Haritanın hazırlanması sürecinde altlık larak Çevre ve Orman Bakanlığı Bartın ili 2007 Yılı Avlanmaya Açık ve Kapalı Alanlar Haritası ve Çevre Düzeni Planı Arazi Mülkiyeti Haritası kullanılmıştır. Bartın ili yaban hayatı eksistemlerinin mevcut durumu ve içinde bulunduğu lumsuz kşullar hakkında deneklerden tplanan bilgiler genel larak ve yaban hayvanı türleri bazında özetlenmiş ve listelenmiştir. İlgi gruplarından, özellikle aktif ilgi grubundan elde edilen bu bilgiler, yaban hayatı eksistemlerine ilişkin genel bilimsel bilgi birikimi ile birleştirilerek kşullu değer belirleme anketinde özellikle pasif kullanıcılara bilgi aktarımında kullanılmak üzere bir bilgi kartı hazırlanmıştır. Bu bilgi kartı, Bartın ili yaban hayatı eksistemlerini tanıtmakta ve içinde bulunduğu lumsuz kşulları yansıtmaktadır. Sn larak aktif ve pasif ilgi gruplarının talepleri ve mevcut kşullar dikkate alınarak Bartın ili yaban hayatı eksistemlerine yönelik bir kruma ve iyileştirme çalışmasını içeren bir kuramsal senary tasarlanmıştır. Tabl 1. Ön Görüşme Anketi Uygulanan İlgi Grupları ve Yerleşim Yerleri İlgi Grubu Anket Sayısı Yerleşim Anket Sayısı Aktif İlgi Grubu Pasif ilgi Grubu Yeri Aktif İlgi Grubu Pasif ilgi Grubu Avcı derneği yöneticisi 6 - Merkez ilçe Kaynak yöneticisi (rman) 8 - Kzcağız 4 4 Yaban hayatı uzmanı 1 - Arıt 4 3 Deneyimli avcı 33 - Hasankadı 5 4 STÖ temsilcisi 3 - Ulus 5 4 Güvenlik güçleri mensubu 2 - Abdipaşa 4 3 Orman muhafaza memuru 3 - Kumluca 3 3 Amasra 4 4 Pasif kullanıcı - 50 Kurucaşile 4 4 Tplam Tplam BULGULAR 4.1 Bilgi Altyapısının Oluşturulması Bartın ilinde yaban hayatı eksistemlerinin mevcut durumu hakkında bilgi altyapısı luşturmaya yönelik lan aktif ilgi grupları ön görüşme anketinden elde edilen verilerle öncelikle Bartın ilinde barınan veya knaklayan türlerin listesi luşturulmuştur. Bu türlerin listesi ve her bir türün varlığına ilişkin aktif ilgi grubu üyelerinin gözlem yüzdeleri Tabl 2 de verilmiştir. Tablda yer alan bazı türlerin gözlem yüzdelerinin düşüklüğü mutlak larak varlıklarının az lduğu veya lmayabileceği anlamına gelmemektedir. Bu ifadenin tersi de geçerlidir. Bir tür için daha yüksek gözlem ranı, varlığının mutlak larak daha çk lduğunu göstermemektedir. Aktif ilgi grubu üyelerinin %90 ından fazlası bu listedeki türlerin Bartın ili sınırları içinde varlığını naylamaktadır. Gözlem yüzdelerindeki değişkenlik türün barındığı eksistemin özelliğinden, türün dğal kşullara uyum kabiliyetinden ve tplumun ilgi düzeyindeki farklılıktan da kaynaklanabilir. Aktif ve pasif ilgi gruplarının varlığının artmasını talep ettikleri yaban hayvanı türlerine yönelik açık uçlu anket srusu ile elde edilen türlerin listesi Tabl 3 de verilmiştir. Aktif kullanıcıların tamamının, pasif kullanıcıların ise yarısının bu sruya cevap vermeleri pasif kullanıcıların ildeki yaban hayatı eksistemleri hakkında bilgi eksikliğinin bir işaretidir. Anket verilerine göre aktif ilgi grubu üyeleri en çk keklik, sülün, tavşan ve karacanın varlığının artmasını istemektedir. Pasif ilgi grubu ise karaca, geyik, tavşan ve keklik varlığının artmasını talep etmektedir. Aktif ilgi grubu üyeleri nispeten kuş türlerinin varlığının artmasını daha çk istemektedir. Yaban dmuzunun ise varlığının aslında yeterli, hatta tarım alanlarına zarar verecek kadar çk görülmesine rağmen, 50

51 Kşullu Değer Belirleme Çalışmalarında Bilgi Kısıtının Aşılması İçin Bir Öneri: Yaban Hayatının Eknmik Değerinin Belirlenmesi Örneği listede yer almasının nedeni avcıların bu türden av turizminde daha etkin larak faydalanılmasını talep etmeleridir. Bu hazırlık çalışması snunda düzenlenen değer belirleme anketinde de aynı sru srulmuş ve benzer snuçlar elde edilmiştir. Değer belirleme anketi verilerinde dikkati çeken bir başka husus, pasif kullanıcıların Bartın eksisteminde varlığı lmayan ceylanın varlığının artmasını talep etmeleridir. Bilgi yetersizliğinden kaynaklandığı düşünülen bu durumun bir başka nedeni yine bilgi eksikliğinin snucu larak karacayı ceylan larak nitelendirmeleri labilir. Tür Memeli hayvanlar Kuş türleri Tabl 2. Bartın İli Yaban Hayatı Eksistemlerinde Barınan ve Knaklayan Yaban Hayvanı Türleri Onay Oranı (%) Tür Onay Oranı (%) Bzayı-Ursus arcts 73,2 Kızkuşu- Vanellus vanellus 23,2 Karaca-Caprelus caprelus 69,6 İncirkuşu (sarı asma)- Orilus rilus 39,3 Geyik-Cervus elaphus 19,6 Tahtalı- Clumba palumbrus 78,6 Y. keçisi- Capra aegagrus 14,3 Kaya güvercini- Clumba livia 75,0 Y. dmuzu- Sus scrfa 83,9 Sığırcık-Sturnus vulgaris 83,9 Kurt- Canis lupus 21,4 Leylek (Ak leylek, Karaleylek)- Cicnia sp. 92,9 Çakal- Canis aureus 66,1 Kargagiller- Crvidae 100,0 Tilki- Vulpes vulpes 69,6 Saksağan- Pica pica 89,3 Yaban kedisi- Felis silvestris 23,2 Guguk kuşu- Cuculus canrus 44,6 Ağaç sansarı- Martes martes 82,1 Saka-Carduelis carduelis 87,5 Gelincik-Mustela navilis 26,8 Serçe-Passer dmesticus 100,0 Sincap-Sciurus vulgaris 100,0 Çam baştankarası- Parus ater 30,4 Yediuyur-Drymys pictus 3,6 Kınalı keklik- Alectris chukar 3,6 Kuş türleri Su samuru-lutra lutra 10,7 Sülün- Phasianus clchicus 7,1 Prsuk-Meles meles 23,2 Bülbül- Luscinia megarhynchs 76,8 Köstebek- Talpa eurpaea 57,1 Ardıç kuşu- Turdus sp. 32,1 Tavşan- Lepus eurpaeus 76,8 Çalı ötleğeni- Silvia sp. 28,6 Fare türleri- Muridae 92,9 Turna- Grus grus 17,6 Yarasa-Mytis sp. 94,6 Ağaçkakan- Picus sp. 73,2 Çulluk-Sclpax rusticla 100,0 Atmaca - Accipiter nisus 60,7 Bıldırcın-Cturnix cturnix 100,0 Şahin- Bute bute 57,1 Yaban ördeği- Anas sp. 100,0 Kartal- Aquila sp. 5,4 Yaban kazı- Anser anser 96,4 Dğan (Karadğan, Delicedğan)- Falc sp. 82,1 Üveyik-Streptpelia turtur 82,1 Baykuş (Puhu, Kukumav, Cüce baykuş, Alaca 100,0 baykuş)- Strigidae Karatavuk-Turdus merula 85,7 Çift yaşamlılar (Kurbağa türleri, şeritli semender)- 100,0 Amphibia Mezgeldek-Tetrax tetrax 8,9 Sürüngenler (Keler, kertenkele, yılan, tsbağa)-reptilia 100,0 Tabl 3. Varlığının Artması En Çk Talep Edilen Yaban Hayvanı Türleri Türler İlgi Grubu İlgi Grubu Türler Aktif (%) Pasif (%) Aktif (%) Pasif (%) Tüm mevcut türler 25,0 16,0 Keklik 73,2 32,0 Kuş türleri 53,6 24,0 Sülün 35,7 8,0 Memeli hayvanlar 30,4 28,0 Yaban ördeği/kazı 32,1 16,0 Tavşan 33,9 32,0 Çulluk 28,6 4,0 Karaca 28,6 40,0 Bıldırcın 17,9 16,0 Geyik 26,8 40,0 Üveyik 17,9 0,0 Ayı 21,4 18,0 Yırtıcı kuşlar 16,1 12,0 Yaban dmuzu 19,6 0,0 Diğer 0,0 4,0 Kurt 17,9 12,0 Cevap ranı 100,0 52,0 51

52 G. Kaya, Y. Yıldız, Z. Şaltu, F. Yaman, İ. Ateşğlu Bartın Orman Fakültesi Dergisi Aktif ilgi grubu üyelerinden elde edilen bilgilerle Tabl 3 de yer alan türlerin en yğun larak barındıkları veya knakladıkları mevkiler, altlık larak kullanılan haritalar üzerine işaretlenerek Bartın İli Yaban Hayatı Eksistemleri Aktüel Durum Haritası hazırlanmıştır (Şekil 1). Haritada ayı, kurt, karaca, geyik, yaban keçisi, yaban dmuzu, yaban kedisi, tavşan, yaban ördeği/kazı, çulluk, bıldırcın, sülün, keklik ve yırtıcı kuşların Bartın ilinde en yğun lduğu yaşam rtamları gösterilmiştir. Bu haritada il sınırları içinde her yerde, hatta şehir merkezlerinde dahi karşılaşılan sansar, tilki ve yaygın kuş türleri gibi türler dikkate alınmamış, daha çk belirli bölgelerde yğunlaşan türler dikkate alınmıştır. Haritada ayrıca Küre Dağları Milli Parkı, yaban hayatı kruma sahası, örnek avlak ve dğaya kuş salımı gerçekleştirilen yaban hayatı yerleştirme sahalarına ait knum bilgileri de yer almıştır. Orijinali A2 byutunda lan Aktüel Durum Haritası, hem ön görüşmelerle elde edilen temel bilgileri özetlemek, hem de kşullu değer belirleme yöntemi senarysu geliştirilirken ve deneklere aktarılırken mevcut durumu daha iyi yansıtmak amacıyla hazırlanmıştır. Şekil 1. Bartın İli Yaban Hayatı Eksistemleri Aktüel Durum Haritası 4.2 İlgi Gruplarının Yaban Hayatı Eksistemlerine Bakış Açısı Pasif ilgi grubunun yaban hayatı eksistemleriyle ilgili bilgi ve ilgi düzeyini ölçmeye yönelik gerçekleştirilen ön görüşme anketinden elde edilen bulgulara göre, tplum: Çevresel prblemlere diğer prblemlere (işsizlik, göç, plansız kentleşme, fakirlik gibi) göre daha düşük öncelik (%30) vermektedir. Bununla birlikte çevresel prblemleri, enflasyn, ulaşım ve güvenlik srunlarına göre daha önemli görmektedir. Çevresel srunlar önem düzeyine göre sıralandığında yaban hayatı varlığının azalması srununa 4. sırada yer vermektedir. Yaban hayatı eksistemlerinin krunmasına yönelik miras, gelecek ve varlık değerlerinin bulunduğuna ilişkin güdüleri yüksektir (sırasıyla % 94, % 76 ve % 90). %94 ü Bartın ilinde yaban hayatının iyileştirilmesini istemektedir. %90 ı gelecek nesiller, %71 i eksistemin devamlılığı için iyileştirme talep etmektedir. %74 ü iyileştirme faaliyetlerinde gönüllü çalışabileceğini belirtmektedir. Yaban hayatı eksistemleri üzerinde en önemli tehditler sıralamasında 15 önemli tehdit arasında bilgi eksikliği (%84) ve eğitim eksikliğini (%78) ilk iki sırada görmektedir. 52

53 Kşullu Değer Belirleme Çalışmalarında Bilgi Kısıtının Aşılması İçin Bir Öneri: Yaban Hayatının Eknmik Değerinin Belirlenmesi Örneği Tplumun %70 i Bartın ili yaban hayatı eksistemleri hakkında yeterli bilgiye sahip lmadığını, krunması ve iyileştirilmesi gereken eksistemler hakkında bilgisi lmadığını ifade etmektedir. Tplumun artmasını talep ettiği av türleri arasında, geyik, karaca, kurt gibi memeli hayvanlar ile keklik ve sülün gibi kuş türleri bir adım öne çıkmaktadır. Yukarıdaki bulgular genel larak değerlendirildiğinde pasif ilgi grubunun yaban hayatı ile ilgili srunları en önemli çevresel srun larak nitelendirmese de önemli bulduğu, krunması için özgecil değer yargıları taşıdığı, fakat Bartın ilindeki yaban hayatı ile ilgili bilgisinin yeterli lmadığı söylenebilir. Bu bulgular, sadece 43 denekten luşan bir örnek tplumdan elde edilmiştir. Fakat çevresel değer yargıları taşıyan, ancak yaban hayatı hakkında bilgi alt yapısı yetersiz bir tplumla kşullu değer belirleme çalışmasının nasıl gerçekleştirilebileceğine ilişkin önemli işaretler taşımaktadır. Kşullu değer belirleme yöntemi, değeri belirlenmek istenen çevresel mal, hizmet veya iyileştirme hakkında hedef tplumun bilgi düzeyinin yeterli lmasını, en azından srunlarının farkında lmasını gerektirir. Bununla birlikte bilgi ve ilgi eksikliğinin lduğu tplumlarla gerçekleştirilen kşullu değer belirleme çalışmalarında deneklere bilgi desteği sağlanabilmektedir. Bu dğrultuda kşullu değer belirleme anket frmunda bilgi eksikliğini gidermek amacıyla kuramsal senaryya ek larak Bartın ilinde yaban hayatı eksistemlerinde mevcut lumsuz kşulları yansıtan bir bilgi kartının da hazırlanmasının gerekliliği rtaya çıkmıştır. Aktif ilgi grubu ön görüşme anketinden elde edilen veriler bu ihtiyacı gidermiştir. İldeki yaban hayatı eksistemlerinin aktüel durumunu yansıtan Şekil 1 deki harita, bazı türlerin önemli yayılış alanlarını görsel larak sunmaktadır. Ancak pasif kullanıcıların bilgi eksikliğini gidermek için yeterli değildir. Bu dğrultuda bir bilgi kartı hazırlamak için ildeki yaban hayatı eksistemlerinin srunları aktif ilgi grubu üyesi deneklerden tplanan bilgiler yardımıyla listelenmiştir: Karaca ve ayı varlığının sn yıllarda arttığı ve bunda artan kırsal göçün etken lduğu ifade edilmiştir. Ancak dğal yayılış alanlarındaki besin eksikliği bu türleri yerleşim alanlarına yaklaşmaya zrlamakta ve kırsal tplumla çatışmaya yl açmakta, varlığını tehlikeye düşürmektedir. Özellikle besin zincirinin bzulması snucu kurt varlığının çk az lduğu ve bunların Safranblu ve Yenice yörelerinden Bartın ili yaban hayatı eksistemlerine girdikleri bildirilmiştir. Geyik için de benzer durum söz knusudur. Tarım ilaçlarının yaygın kullanımı yaban hayatı eksistemlerini ve varlığını ldukça lumsuz etkilemektedir. Bundan en fazla kuş varlığı etkilenmektedir. 70 li yıllarda rman eksistemlerinde yer alan yabani meyve ağaçlarının büyük ölçüde kesimle yk edilmesi besin zincirini ve yaban hayatı eksistemlerini lumsuz etkilemiştir. Sülün salımı yapılan yaban hayatı yerleştirme sahalarında izleme, kntrl ve destek çalışmalarının yetersizliği bu çalışmaların başarısız snuçlanmasına yl açmıştır. Usulsüz avlanma ve besin zincirinin bzulması snucu yaban kedileri nadiren Milli Park civarında görülmektedir. Sn yıllarda birçk bölgede izleme çalışması gerçekleştirilen vaşağın ildeki eksistemlerde kesinlikle lmadığı çğu aktif ilgi grubu üyesi tarafından ifade edilmiştir. Vaşağı gördüğünü ifade eden birkaç avcı lmasına rağmen, yeterli gözlem sayısı lmadığı için bu çalışma kapsamına alınmamıştır. Tavşan varlığının ldukça azaldığı, bunda hatalı tarım uygulamaları ve aşırı avlanma yanında yaban dmuzu varlığındaki aşırı artışın da etkili lduğu bildirilmiştir. Sn 6 yıldır yasak lmasına rağmen yasadışı tavşan avı devam etmektedir. Yaban dmuzu varlığının aşırı artışı, tarım alanlarına ve diğer yaban hayatına zarar vermektedir. Hem aktif hem de pasif ilgi grupları bu srunun öncelikli larak çözülmesini beklemektedir. Yaban dmuzu avının tamamen serbest bırakılması ve av turizminin yaygınlaştırılması çözüm larak önerilmektedir. Kırsal fakirlik, sanayileşme ve göç snucu ekim alanlarının azalması yaban hayatını, özellikle göçmen kuş varlığını lumsuz etkilemektedir. Sulak alanların azalması göçmen kuşların knaklama alanlarını, dlayısıyla varlığını lumsuz etkilemiştir. Derelerde ve göllerde ıslah çalışmaları ve göllerin sulak alanların bilinçsizce hafriyatla dldurulması hayvanların birçk barınma, knaklama, üreme alanını yk etmiştir. Orman içi tatlı su kaynaklarının küresel ısınmanın yanı sıra plansız ve aşırı kullanım snucu azalması da özellikle memeli hayvanların varlığını etkilemektedir. Av hayvanlarının serbest mal larak görülmesi yasal düzenlemelerin, dlayısıyla kruma çalışmalarının etkinliğini azaltmaktadır. 53

54 G. Kaya, Y. Yıldız, Z. Şaltu, F. Yaman, İ. Ateşğlu Bartın Orman Fakültesi Dergisi Avcılar tarafından en çk talep edilen tür lan kekliğin zaten sınırlı lan varlığının ekili alanların azalması, kntrlsüz tarım ilacı kullanımı ve aşırı avlanma etkisiyle tükendiğini aktif ilgi grubu üyeleri ifade etmiştir. Bununla birlikte bu türün dğal yayılış alanı lan Arıt beldesi sırtlarında halen varlığını sürdürdüğü bazı denekler tarafından iddia edilmiştir. Başta kartal ve akbaba lmak üzere yırtıcı kuşlar için de benzer durum söz knusudur. Bu türler besin zincirinin alt halkalarındaki lumsuzluklardan etkilenmiştir. Pek fazla kimsenin farkında lmadığı su samurunun varlığını Bartın çayında sürdürdüğü ifade edilmiştir. Sn yıllarda yapılan yasal düzenlemelere rağmen aşırı ve usulsüz avlanma devam etmektedir. Aktif ve pasif kullanıcıların bilgi ve eğitim eksikliği yaban hayatı eksistemleri üzerindeki baskının şiddetini artırmaktadır. Persnel ve finans kaynaklarının yetersizliği kruma ve geliştirme çalışmalarının etkin yürütülmesini engellemektedir. Küresel ısınma, hastalıklar ve hastalıklarla mücadele tekniklerinin de yaban hayatı eksistemleri, özellikle kuş varlığı üzerindeki lumsuz etkisi bildirilmiştir. Av kaynakları yönetim planı bulunmamaktadır. MAK kararlarıyla getirilen av sınırlandırmalarının dğruluğu sağlıklı envanter çalışmalarıyla sınanmamaktadır. Avcıların kayıt altına alınması ve eğitimi için çalışmalar sürmektedir. Ancak avcıların büyük bölümüne bu kapsamda henüz ulaşılamamıştır. Kaldı ki yaban hayatı knusunda eğitimin sadece avcılara değil dğal kaynakları kullanan ve yöneten herkese verilmesi gerekliliği rtaya çıkmıştır. Ayrıca tplumun da yaban hayatının krunması knusunda bilgi ve bilinç düzeyi arttırılmalıdır. İleri tarımsal üretim teknikleri adına tarımsal ilaçların ve gübrelerin yanlış ve bilinçsiz kullanımı besin zincirini, dlayısıyla yaban hayatı varlığını lumsuz etkilemiştir. Eskiden avlak lan birçk sulak alan ve verimli tarım alanlarında sanayi tesisleri kurulması ve yerleşime açılması, bu alanlarda ışık, ses ve gürültü kirliliğinin rtaya çıkması özellikle göçmen kuşların knaklamasını engellemektedir. Teknljik gelişmeye paralel larak av silahlarının da gelişmesi yaban hayatı varlığını tehdit etmektedir. Orman yllarının artması yaban hayatını tehdit etmektedir. Avcılar, avlanma izin belgesi ve diğer yasal gereklilikler için yaptıkları ödemelerin karşılığını Bartın ili yaban hayatı eksistemlerine hizmet larak alamamaktan yakınmaktadır. Bunda ödemelerin geri dönüşümünün ilin avcılık kapasitesi ranında lması etkilidir. Ayrıca ödemelerde avlanma sıklığının etkisinin lmamasına da avcılar tepki göstermektedir. 4.3 Bilgi Eksikliğinin Çözümü İçin Araçların Tasarımı Aktif ilgi grubu üyesi deneklerden elde edilen yukarıda listelenen bilgiler özetlenerek ildeki yaban hayatı eksistemlerinin mevcut durumunu yansıtan bir bilgi kartı hazırlanmıştır (Şekil 2). Bilgi kartında ildeki yaban hayatı varlığı, mevcut kruma, geliştirme ve avlak sahaları, yaban hayatı eksistemlerinin srunları ve bu srunlara neden lan unsurlar mevcut ve syu tükenmiş yaban hayvanı türlerinden örneklerle vurgulanmıştır. Kartta verilen örneklerde aktif ve pasif ilgi gruplarının varlığının artmasını en çk talep ettikleri türler ön plana çıkarılmıştır. Pasif kullanıcılara yönelik hazırlandığı için bu bilgi kartının yazımında daha anlaşılır lması için bilimsel ifadelerden kaçınılmıştır. Kartta ayrıca bu çalışma kapsamında hazırlanan Aktüel Durum Haritası ve ildeki yaban hayatı eksistemlerinden ve farklı annim kaynaklardan elde edilen ftğraflara yer verilerek görsel larak ilgi çekici lması sağlanmıştır. Bu kart, aynı zamanda kşullu değer belirleme çalışmasında mevcut durumun devamını öngören A senarysunun açıklanması için kullanılmıştır. A senarysu, ildeki av ve yaban hayatı eksistemlerinin mevcut durumunu açıklamakta ve eksistemlerin giderek bzulacağını, birçk türün neslinin tükeneceğini öngörmektedir. Bu senarynun tanıtımında aktif ilgi grubu ön görüşme anketi ile elde edilen bilgilerle hazırlanan ve Bartın ili yaban hayatı eksistemlerinin mevcut durumunu ftğraflarla anlatan Şekil 2 deki bilgi kartı ve Bartın ili yaban hayatı eksistemleri aktüel durum haritası kullanılmıştır. 54

55 Kşullu Değer Belirleme Çalışmalarında Bilgi Kısıtının Aşılması İçin Bir Öneri: Yaban Hayatının Eknmik Değerinin Belirlenmesi Örneği Şekil 2. Bartın İli Yaban Hayatı Eksistemlerinin Mevcut Durumu ve Srunları Kşullu değer belirleme çalışmalarında bilgi eksikliği srununun bir başka byutu da kuramsal senarynun tasarımı ve kapsamı ile ilgilidir. Kuramsal senary yaban hayatı eksistemlerinin iyileşmesi veya kötüleşmesine yl açacak bir düzenlemenin desteklenmesi veya reddi için tplumun ödeme veya kabul eğilimlerini srgulamak amacıyla tasarlanır. Bartın ilinde gerçekleştirilen değer belirleme araştırmasında pasif ve aktif kullanıcıların yaban hayatının krunması için ödeme eğilimlerini öğrenmek üzere B senarysu larak adlandırılan ve ildeki av ve yaban hayatı eksistemlerinin krunması ve iyileştirilmesini öngören bir prje çalışması kuramsal larak tasarlanmıştır (Şekil 3). Bu senarynun tasarımında temel düşünce, iyileştirme ve faydalanmanın 55

56 G. Kaya, Y. Yıldız, Z. Şaltu, F. Yaman, İ. Ateşğlu Bartın Orman Fakültesi Dergisi düzenlenmesine yönelik çabalar lmaksızın yaban hayatının krunmasının mümkün lmamasıdır. Türkiye de yaban hayatı kaynaklarının geçmişten günümüze geldiği nkta bu düşüncenin dğruluğunu kanıtlamaktadır. Şekil 3. Bartın İli Av ve Yaban Hayatı Kaynaklarının Geliştirilmesi Prjesi (B Senarysu) B senarysundaki kuramsal çalışmada geyik, karaca, ayı, kurt, yaban kedisi gibi memeli hayvanlar ve yırtıcı kuşlar, sülün ve keklik gibi bazı kuş türleri için yeni yaban hayatı kruma, geliştirme ve örnek avlak sahalarının 56

57 Kşullu Değer Belirleme Çalışmalarında Bilgi Kısıtının Aşılması İçin Bir Öneri: Yaban Hayatının Eknmik Değerinin Belirlenmesi Örneği luşturulması, bu alanlarda ve göçmen kuş türlerinin barındığı eksistemlerde etkin iyileştirme çalışmalarının yapılması, yaban hayatı eksistemlerinin üzerindeki tehditlerin azaltılması, av lanaklarının arttırılması için birçk faaliyet önerilmektedir. Kuramsal çalışmanın inandırıcılığını arttırmak için kurumsal ve finansal yapısı detaylı açıklanmış, katılımcılık ön plana çıkarılmıştır. Bu kuramsal senary hazırlanırken aktif ve pasif ilgi grupları ön görüşme anketleriyle elde edilen kruma ve av talepleri dikkate alınmış, eksistemin kapasitesi de dikkate alınarak mevcut yapıyı ideale yaklaştırmak için gerçekçi öneriler geliştirilmiştir. Kuramsal senary ile ilgili bir başka tartışma knusu ise, senarynun ne kadar detaylı lması gerektiği yahut senaryda deneklere aktarılacak bilgi miktarıdır. Bu srunu aşmak için senaryda deneklerin farklı düzeydeki bilgi talepleri dikkate alınarak, yapılacak çalışmalar ana başlıklar itibariyle yazılmış, gerekirse deneklerin kumaları için her başlık altında detaylı açıklamalar yapılmıştır. Böylece bilgi transferi için esnek bir senary tasarımı kullanılmıştır. Bu senary aynı zamanda bir harita üzerinde görselleştirilmiştir (Şekil 4). Şekil 4. Bartın İli Av ve Yaban Hayatı Kaynaklarının Geliştirilmesi Prjesi (B Senarysu) Haritası 4.4 Kuramsal Senarynun Oylanması Yukarıda tasarlanan iki senary 1048 pasif kullanıcı, 500 aktif kullanıcıdan luşan bir örnek tplumla gerçekleştirilen bir kşullu değer belirleme çalışmasında kullanılmıştır. Deneklere mevcut lumsuz kşulların devamını öngören A senarysu, kuramsal kruma ve iyileştirme çalışmalarını içeren B senarysu ve Hiçbiri seçenekleri sunularak bunlardan birini tercih etmeleri istenmiştir. Pasif kullanıcıların %90,6 sı, aktif kullanıcıların ise %93,6 sı ön görüşme anketleri ile elde edilen bilgilerle hazırlanan ve kruma-iyileştirme çalışmalarını içeren kuramsal senaryyu tercih etmiştir. Pasif kullanıcıların %5,6 sını, aktif kullanıcıların ise %4,0 ını luşturan ve ilde yaban hayatı eksistemlerinin içinde bulunduğu lumsuz kşulların devam etmesini tercih eden grubun bu tercihlerinin nedenleri srgulandığında, yaban hayatı yönetiminde bir srun görmemeleri en önemli neden larak belirlenmiştir. Bununla birlikte kruma-iyileştirme çalışmalarını yaban hayatı 57

58 G. Kaya, Y. Yıldız, Z. Şaltu, F. Yaman, İ. Ateşğlu Bartın Orman Fakültesi Dergisi eksistemleri için tehlikeli bulanlar, bu grup içinde %10 15 düzeyinde iken, tüm denekler içinde %2 den azdır. Bu bulgu, B senarysuna duyulan güveni göstermektedir. Kendilerine sunulan her iki senaryyu da seçmeyen ve Hiçbiri seçeneğini tercih eden deneklerin bu tercihlerinin en önemli nedeni larak pasif kullanıcıların B senarysunda avcılığın yasaklanmamasını, avcıların ise mevcut durumu beğenmemelerine rağmen, B senarysunu uygulanabilir görmemeleri lduğu tespit edilmiştir. A senarysu ve Hiçbiri seçeneklerini tercih eden deneklerin tercih nedenleri farklılaştığı ve tek başlarına çk küçük ranlar luşturduğu için kruma-iyileştirme öneren B senarysunun tutarlı ve uygulanabilir lduğu ileri sürülebilir. B senarysu tercih nedenleri incelendiğinde Bartın ilinde yaban hayatının krunması ve iyileştirilmesi için kendilerine sunulan planı kabul etmelerinin nedeni larak, deneklerin gelecek nesiller (pasif kullanıcıların %68,5 i, aktif kullanıcıların %60,9 u) ve eksistemin devamlılığını (pasif kullanıcıların %63 8 i, aktif kullanıcıların %40 ı) ön plana çıkardıkları belirlenmiştir. Av lanakları artacağı için aktif kullanıcıların B senarysunu tercih etmeleri de önemlidir. Bu bulgular, deneklerin yaban hayatının krunması ve kullanımına yönelik güdüleri ile ilgili elde edilen bulgularla örtüşmektedir. Ayrıca B senarysunun hem yaban hayatının krunması hem de kullanımı açısından ideal bir plan lduğunu göstermektedir. 5. SONUÇLAR Kşullu değer belirleme yöntemi ile tahmin edilen ödeme eğilimi değerleri, bireylerin mal veya hizmet hakkında sahip lduğu bilgi düzeyi ile dğrudan ilgilidir. Keza yöntemin gerektirdiği kuramsal senarynun tasarımı da araştırmacının srundaki mal veya hizmet hakkında bilgi ile dnatılmış lmasını gerektirir. Diğer bir deyişle kşullu değer belirleme yöntemi değer belirlemenin her iki tarafının da srundaki mal veya hizmet hakkında bilgi sahibi lmasını gerektirir. Keza deneklere aktarılacak bilgi seviyesi de önemlidir. Bilgi eksikliği ve bilgilendirme ile ilgili bu srunlarla az gelişmiş ve gelişmekte lan ülkelerde çevresel kaynaklara yönelik gerçekleştirilen kşullu değer belirleme çalışmalarında sık karşılaşılması muhtemeldir. Türkiye de yaban hayatı eksistemleriyle ilgili larak bilgi eksikliği srununun yaygın lduğu düşüncesinden hareketle Bartın ilinde yürütülen bu araştırmada yaban hayatını krumanın ve avcılığın eknmik değerini belirleme knusunda gerçekleştirilen bir kşullu değer belirleme çalışmasının tasarımında karşılaşılan bilgi eksikliği srunu tanımlanmış ve geliştirilen çözüm yöntemi tanıtılmıştır. Bu çözüm ylu değer belirleme çalışmasının hazırlık aşamasında ön görüşme anketlerinin kullanılmasıdır. Ön görüşme anketleri ile ilgi gruplarının yaban hayatı eksistemlerinin krunması ve kullanımına yönelik ilgi ve bilgi seviyesi belirlenmiş ve aktif ilgi grubu üyelerinden ildeki yaban hayatı eksistemleri, içinde bulundukları lumsuz kşullar ve talepler hakkında detaylı bilgi tplanmıştır. Araştırmacıların bilgi eksikliğini gideren bu bilgilerle özellikle pasif kullanıcılara yönelik bilgilendirme aracı larak mevcut durumu yansıtan bir bilgi kartı ile kruma ve iyileştirme çalışmasını içeren bir kuramsal senary ve görsel araç larak haritalar tasarlanmıştır. Bu kartlar kşullu değer belirleme çalışmasında kullanıldığında katılım ranının yüksek lduğu, prtest cevapların ranının düşük gerçekleştiği gözlenmiştir. Bu başarıda bilgilendirme materyallerinin katılımcı bir yaklaşımla hazırlanmasının payı yüksektir. Böylece çalışmanın başında sözü edilen bilgi eksikliği srunu araştırmacı ve tplum açısından giderilmiştir. Aktarılan bilgi seviyesi ile ilgili larak ise, kşullu değer belirleme anketlerinde kullanılan her iki bilgi kartında hem ana hatlara hem de detaylara yer verilerek pazar mallarından lduğu gibi deneklerin talep ettikleri kadar bilgi almaları sağlanmıştır. Bununla birlikte bu şekilde katılımcı bir yaklaşımla tplanan bilgilerle hazırlanan bilgi kartları ve görseller tplumun araştırmaya daha ilgili lmasını sağlamakla birlikte, gerçekleştirilen değer belirleme araştırmasının aynı zamanda tplumda kruma-kullanım dengesi ile ilgili bilinçlenme sağladığı gözlenmiştir. Türkiye de hem araştırmacıların hem de tplumun yaban hayatı ile ilgili bilgi düzeyinin genel larak düşük lduğu ve hatta tplumun daha öncelikli srunları nedeniyle bilgi almaya yönelik eğilimlerinin de düşük lduğu bir gerçektir. Ancak aktif ilgi gruplarının bilgi düzeyi küçümsenemeyecek düzeydedir. Pasif ilgi gruplarının bilgi ve ilgi düzeyi düşük lsa da bilgilendirme çalışmaları ile ilginin uyandırılabileceği bu çalışmada görülmüştür. Snuç larak Türkiye de gerçekleştirilecek ve özellikle geniş alanlar ve çk sayıda türü içeren kşullu değer belirleme çalışmalarında yaban hayatı ile ilgili araştırmacıların ve tplumun bilgi eksikliği srununun aktif ve pasif ilgi gruplarıyla ön görüşme anketi yapılarak giderilebileceği gösterilmiştir. Bu şekilde tasarlanan kşullu değer belirleme araştırmalarının güvenilir değer tahminleri sağlamaya yönelik katkısının yanı sıra tplumda bilinçlendirme ve diğer araştırmalar için alt yapı sağladığı da söylenebilir. Bu araştırmanın bir eksikliğinden 58

59 Kşullu Değer Belirleme Çalışmalarında Bilgi Kısıtının Aşılması İçin Bir Öneri: Yaban Hayatının Eknmik Değerinin Belirlenmesi Örneği ziyade, ön görüşme anketleri yardımıyla veya mevcut bilgilerle hazırlanan bilgi kartları kullanılarak ve hiçbir bilgilendirme yapılmaksızın her iki alternatif kullanılarak bir kşullu değer belirleme çalışmasının gerçekleştirilmesi ve ülke kşullarında bilgilendirmenin etkisinin öğrenilmesi bir araştırma knusu larak önerilebilir. TEŞEKKÜR Bu makale, TÜBİTAK 107O072 nlu prjesi ile desteklenmiştir. KAYNAKLAR BÇOM Bartın İli Yılı Av ve Yaban Hayatı. Bartın Çevre ve Orman Müdürlüğü Resmi Kayıtları, Bartın. Bergstrm, J. and Dillman, B Public Envirnmental Amenity Benefits f Private Land: The Case f Prime Agricultural Land. Suthern Jurnal f Agricultural Ecnmics, 17, Byle, K Cmmdity Valuatin and the Specificatin f Cntingent Valuatin Questins. Land Ecnmics, 55, Byle, K., Reiling, S. and Philips, M Species Substitutin and Questin Sequencing in Cntingent Valuatin Surveys. Leisure Sciences, 12, Davis, R Recreatin Planning As An Ecnmic Prblem. Natural Resurces Jurnal, 3(2), Hammack, J. and Brwn, G. M. Jr Waterfwl and Wetlands: Tward Biecnmic Analysis. Jhn Hpkins University Press fr Resurces fr The Future, Baltimre. Hanley, N. and Munr, A The Effects f Infrmatin in Cntingent Markets fr Envirnmental Gds. Queen s University Discussin Papers, Queen s University, Ontari. Hanley, N. and Munr, A The Effects f Infrmatin in Cntingent Markets Fr Envirnmental Gds. Discussin Papers in Eclgical Ecnmics, 94(5), University f Stirling. Hanley, N., Shgren, J. F. and White, B. H Envirnmental Ecnmics in Thery and Practice. Macmillan Ltd. Press, Lndn. Kaya, G Pazarı Olmayan Ürünler Çerçevesinde Orman Ürünlerinin Değerinin Belirlenmesi. Dktra Tezi, İstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Kaya, G., Daşdemir, İ. ve Akça, Y Sğuksu Milli Parkının Eknmik Değerinin Belirlenmesi. Bartın Orman Fakültesi Dergisi, 1-2, McCllum, D.W Nnmarket Valuatin in Actin. A Primer On Nnmarket Valuatin. P. A. Champ, K. J. Byle and T. C. Brwn (Eds), Kluwer Academic Publishers, Munr, A. and Hanley, N Infrmatin, Uncertainity and Cntingent Valuatin. Cntingent Valuatin f Envirnmental Preferences: Assessing Thery and Practice in the USA, Eurpe and Develping Cuntries. I. J. Bateman and K. G. Willis (Eds), Oxfrd University Press, Oxfrd. Pak, M Orman Kaynağından Rekreasyn Amaçlı Yararlanmanın Eknmik Değerinin Tahmin Edilmesi ve Bu Değer Üzerinde Etkili Olan Değişkenler Üzerine Bir Araştırma (Dğu Akdeniz ve Dğu Karadeniz Bölgesi Orman İçi Dinlenme Yerleri Örneği), (Dktra Tezi) Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Ortaçeşme, V., Özkan B. ve Karagüzel, O An Estimatin f the Recreatinal Use Value f Kurşunlu Waterfall Nature Park by the Individual Travel Cst Methd. Turkish Jurnal f Agriculture and Frestry, 26, Samples, K., Dixn, J. and Gwer, M Infrmatin Disclsure and Endangered Species Valuatin. Land Ecnmics, 62, Whitehead, J. and Blmquist, G Measuring Cntingent Values fr Wetlands: Effects f Infrmatin Abut Related Envirnmental Gds. Water Resurces Research, 27,

60 Bartın Orman Fakültesi Dergisi 2009, Cilt: 11, Sayı: 16, ISSN: EISSN: ÇANKIRI İLİ ARAŞTIRMA ORMANI KARAYOSUNU (MUSCI) FLORA VE EKOLOJİSİ 1 Gökhan ABAY¹*, Serhat URSAVA޲ 1 Çankırı Kara Üniversitesi Orman Fakültesi, Orman Müh. Böl. Çankırı 2 Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Biylji Anabilim Dalı, Ankara ÖZET Çankırı Araştırma Ormanı ndaki karaysunu (Musci) flrasının belirlenmesi için 2007 yılı Temmuz ve Kasım aylarında arazi çalışması yapılmıştır. Çalışma alanından tplanan 129 karaysununun incelenmesi snucunda 14 familya ve 22 cinse ait 35 taksn tespit edilmiştir. Tplanan karaysunu örneklerinin tercih ettikleri substrat ve nemlilik gibi çevreyle ilgili istekleri Dierßen (2001) e ve yaşam frmlarına ait bilgiler de Mägdefrau (1982) ye göre düzenlenerek taksnların ekljik tercihleri ele alınmıştır. Araştırma alanında, Grimmiaceae ve Brachytheciaceae familyalarının en fazla taksna sahip lduğu tespit edilmiştir. Grimmia valis, G. pulvinata, G. trichphylla, Trtella trtusa, Syntrichia ruralis, Trtula muralis, Hmalthecium lutescens gibi taksnların, araştırma alanındaki diğer karaysunu türlerine göre baskın lduğu gözlemlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Briyfit, Musci, Flra, A2 Karesi. THE MOSS (MUSCI) FLORA AND ECOLOGY OF ÇANKIRI RESEARCH FOREST ABSTRACT In July and Nvember 2007 sme field studies were dne in rder t determine the mss (Musci) flra f Çankırı Research Frest. After identified 129 msses frm the research area, 35 taxa belnging t 22 genera and 14 families were determined. The mss samples eclgical prefers like substrate and humidity were arranged accrding t Dierßen (2001) and infrmatin abut life frms accrding t Mägdefrau (1982). Grimmiacaeae and Brachytheciaceae families were determined t have the mst taxa number in the research area. Taxa as Grimmia valis, G. pulvinata, G. trichphylla, Trtella trtusa, Syntrichia ruralis, Trtula muralis and Hmalthecium lutescens were seen t be mre dminant cmpared with ther msses in the research area. Keywrds: Bryphyte, Musci, Flra, A2 Grid Square. 1. GİRİŞ Araştırma alanının yer aldığı Çankırı il sınırları içerisinde; Keçeli and Çetin (2000), Abay and Çetin (2003), Abay [2005] 2006, Abay (2008) gibi araştırıcıların karaysunları (Musci) knusunda çalışmalar yaptıkları bilinmektedir. Bu çalışmalar, özellikle rmanlık alanların yğun lduğu Ilgaz, Eldivan ve Yapraklı ilçelerinde yapılmıştır. Çankırı Karatekin Üniversitesi Orman Fakültesi ne bağlı lan Araştırma Ormanı, Hendersn (1961) tarafından uygulanan Türkiye kareleme sistemine göre A2 karesi içerisinde yer almaktadır (Şekil 1). Çankırı ili Eldivan ilçesi sınırları içerisindeki bu alan; 363,5 ha rmanlık ve 3,5 ha lık açıklık lmak üzere tplam 367 ha. bir alanı kaplamaktadır. Alanın sınırlarını; batıda Kamış deresi ve Klaçsivri Tepe (1596 m), dğuda Murafa Tepe ( Bu makale, Haziran 2008 tarihleri arasında Trabzn da düzenlenen 19. Ulusal Biylji Kngresi nde sunulan pster bildirinin genişletilerek değiştirilmiş ve güncellenmiş hali lup, kngre kitabında çalışmanın sadece özet kısmı basılmıştır. * Yazışma yapılacak yazar: gkhanabay@gmail.cm Makale metni tarihinde dergiye ulaşmış, tarihinde basım kararı alınmıştır.

61 G. Abay, S. Ursavaş Bartın Orman Fakültesi Dergisi m), güneyde Çakmaklı Tepe (1640 m), kuzeyde Kelmahmut Deresi luşturmaktadır (Şekil 2). Alan içerisinde en yüksek rakıma sahip yer Murafa Tepe lup, en düşük yükseltiye sahip yer de Kamış Deresi ile Kelmahmut Dere sinin birleşim nktası lan 1240 m rakımlı mevkidir. Şekil 1. Araştırma Alanının Türkiye Haritası Kareleme Sistemi (Hendersn, 1961) Üzerindeki Knumu Şekil 2. Araştırma Alanının Haritası Alandaki önemli dunsu taksnlar; Pinus nigra Arnld. subsp. pallasiana (Lamb.) Hlmbe., P. sylvestris L., Ppulus tremula L., Crylus avellana L., Quercus infectria Oliv., Juniperus cmmunis L. subsp. alpina (Sm.) 62

62 Çankırı İli Araştırma Ormanı Karaysunu (Muscı) Flra ve Ekljisi Celak dir. Yılmaz vd. (2006) tarafından bildirildiğine göre; araştırma alanı, tersiyer döneme ait lig-misen jipsli serilerden luşmakta lup ana kaya serpantindir (Ketin, 1962; Annim, 1998). İklim verileri için, çalışma alanına en yakın istasyn lan 930 m yükseltideki Eldivan meterlji gözlem istasynunun rasat snuçları esas alınmıştır (Yılmaz vd., 2006). Yılmaz vd. (2006) tarafından bildirildiğine göre; yörede en yüksek sıcaklık 37,0 C ile ağusts ayında, en düşük sıcaklık -17,3 C ile şubat ayında kaydedilmiş lup, yıllık rtalama sıcaklık 10,4 C dir. Vejetasyn süresi içerisinde en yüksek sıcaklık rtalaması 29,4 C, en düşük sıcaklık rtalaması 3,9 C dir. Yıllık rtalama yağış miktarı 500,9 mm, vejetasyn süresi içindeki yağış miktarı ise 274,3 mm dir. Yıllık rtalama bağıl nem % 63, vejetasyn süresinde ise % 55 dir (Annim, 2001). Sözü edilen meterlji gözlem istasynuna ait sn 23 yılın ( ) rtalama sıcaklık ve yağış değerlerinden faydalanılarak Thrnthwaite yöntemine göre hazırlanan su bilânçsu grafiği Şekil 3 te verilmiştir. Şekil 3 incelendiğinde; araştırma alanının Kurak-yarı nemli, meztermal, kışın rta derecede su fazlası lan, kyanussal iklim etkisine yakın bir iklim tipine sahip lduğu bildirilmektedir (Yılmaz vd., 2006). Şekil 3. Thrnthwaite Yöntemine Göre Araştırma Alanının Su Bilançsu Grafiği (Yılmaz vd., 2006). Yörenin araştırma alanı larak seçilmesinin önemli nedenlerinden birisi araştırma rmanı larak tahsis edilmiş lmasıdır. Bilindiği üzere krunan alanlarda biyljik çeşitliliğin bilinmesi ekljik ve eknmik açıdan sn derece önemlidir. Bu çalışmayla alanın biyljik çeşitliliği daha iyi anlaşılacak ve bölgede bilimsel anlamda daha bilinçli ve anlamlı bir kruma planı yapılabilecektir. Bu düşünceden hareketle araştırma rmanı karaysunu flrası açısından ele alınmış ve Çankırı karaysunu (Musci) flrasının tamamlanması ylunda önemli bir adım atılmıştır. 63

63 G. Abay, S. Ursavaş Bartın Orman Fakültesi Dergisi 2. MATERYAL VE METOT Araştırmanın materyalini 2007 yılı Temmuz ve Kasım aylarında tplanan karaysunu örnekleri luşturmaktadır. Teşhis edilen örnekler, Çankırı Karatekin Üniversitesi Orman Fakültesi ndeki ABAY a ait özel karaysunu kleksiynunda muhafaza edilmektedir. Karaysunu listesi luşturulurken taksnların adlandırılmalarındaki sn durumları; Avrupa ve Makarnezya için Hill et al. (2006) tarafından hazırlanan bryljik mngrafta da esas alınan Gffinet and Buck (2004) sistemine göre düzenlenmiştir. Türkiye karaysunlarını içeren ilgili kaynaklar (Çetin, 1988; Uyar and Çetin, 2004; Kürschner and Erdağ, 2005) incelenip, flristik listedeki taksnların ülkemiz karaysunları listesinde mevcut lup lmadığı kntrl edilmiştir. Örneklerin teşhis edilmesinde karaysunları ile ilgili farklı flra eserlerinden yararlanılmıştır (Lawtn, 1971; Smith, ; Watsn, 1981; Nyhlm, ; Greven, ; Crtini Pedrtti, ; Heyn and Hernstadt, 2004). Araştırma alanından bitki tplanan istasynların listesi Tabl 1 de verilmiştir. Tabl 1. Araştırma Ormanı ndan Tplanan Karaysunlarına Ait İstasyn Verileri İstasyn N Tarih Krdinat Değerleri N 40 30' 14.82" E ' 16.57" N 40 30' 44.67" E ' 59.75" N 40 30' 04.36" E ' 48.19" N 40 29' 58.72" E ' 34.15" Lkalite Murafa Tepe, Gözetleme Kulesi Çevresi, 323. bölme Kelmahmut Deresi, 321, 322 bölmeler. 324, 325. bölmeler. Rakım (m) bölme 1541 Vejetasyn Durumu ve Habitat Özellikleri Pinus nigra subsp. pallasiana, P. sylvestris, Ppulus tremula, Crylus avellana, Juniperus cmmunis subsp. alpina Quercus infectria Pinus nigra subsp. pallasiana, P. sylvestris, Juniperus cmmunis subsp. alpina, Quercus infectria Pinus nigra subsp. pallasiana, Juniperus cmmunis subsp. alpina Pinus nigra subsp. pallasiana, P. sylvestris, Juniperus cmmunis subsp. alpina Çalışma alanı haritası Cğrafi Bilgi Sistemleri prgramı (Arc GIS 8.2) kullanılarak luşturulmuştur. Flristik listede her taksnun yazılmasında şu sıra izlenmiştir: Türün geçerli adı ve yazarı yazıldıktan snra rakam kullanılmıştır. Verilen numara bitki örneğinin alındığı yerin istasyn numarasını göstermektedir. Daha snra taksnun hangi rtamdan tplanıldığı ve tplayıcıya ait numara gibi knulara değinilmiştir. Bazı taksnların sinnim durumuna düşen isimleri de taksn adından hemen snra verilmiştir. 3. BULGULAR VE TARTIŞMA Flristik liste Timmiaceae Schimp. Timmia Hedw. 1. austriaca Hedw. - 1, kaya üzeri, ABAY Grimmiaceae Arn. Grimmia Hedw. 2. mntana Bruch & Schimp. - 3, kaya üzeri, ABAY valis (Hedw.) Lindb. - 1, kaya üzeri, ABAY 1244; 2, kaya üzeri, ABAY 875; 3, kaya üzeri, ABAY 1396; 4, kaya üzeri, ABAY pulvinata (Hedw.) Sm. - 1, kaya üzeri, ABAY 716; 3, kaya üzeri, ABAY 1398; 4, kaya üzeri, ABAY

64 Çankırı İli Araştırma Ormanı Karaysunu (Muscı) Flra ve Ekljisi 5. trichphylla Grev. - 2, kaya üzeri, ABAY 1271; 3, kaya üzeri, ABAY 1400; 4, kaya üzeri, ABAY Schistidium Bruch & Schimp. 6. apcarpum (Hedw.) Bruch & Schimp.- 1, kaya üzeri, ABAY 1358; 2, kaya üzeri, ABAY cnfertum (Funck) Bruch & Schimp.- 4, kaya üzeri, ABAY Ditrichaceae Limpr. Ditrichum Timm ex Hampe 8. flexicaule (Schwägr.) Hampe - 2, kaya üzeri, ABAY Trichdn Schimp. 9. cylindricus (Hedw.) Schimp. (Syn: Ditrichum cylindricum (Hedw.) Grut.)- 2, kaya üzeri, ABAY Rhabdweisiaceae Limpr. Dicranweisia Mild. 10. cirrata (Hedw.) Lindb. - 1, kaya üzeri, ABAY Dicranaceae Schimp. Dicranum Hedw. 11. scparium Hedw. - 1, tprak üzeri, ABAY 1363, ölü ağaç üzeri, ABAY 1364, canlı ağaç üzeri, ABAY 1365; 4, canlı ağaç üzeri, ABAY Pttiaceae Schimp. Trtella (Müll.Hal.) Limpr. 12. trtusa (Hedw.) Limpr. - 1, kaya üzeri, ABAY 1366; 2, kaya üzeri, ABAY 1367; 3, kaya üzeri, ABAY 1405, tprak üzeri, ABAY 1406; 4, kaya üzeri, ABAY Syntrichia Brid. 13. ruralis (Hedw.) F.Weber & D.Mhr. - 1, kaya üzeri, ABAY 1368, tprak üzeri, ABAY 1369; 2, kaya üzeri, ABAY 1370; 3, tprak üzeri, ABAY 1408, kaya üzeri, ABAY 1409, ölü ağaç üzeri, ABAY 1410; 4, tprak üzeri, ABAY Trtula Hedw. 14. muralis Hedw. (Syn: Trtula muralis var. aestiva Brid. ex Hedw.) - 2, kaya üzeri, ABAY 1371, tprak üzeri, ABAY 1372; 3, tprak üzeri, ABAY 1412; 4, tprak üzeri, ABAY Orthtrichaceae Arn. Orthtrichum Hedw. 15. rupestre Schleich. ex Schwägr. - 2, kaya üzeri, ABAY 1373; 4, kaya üzeri, ABAY affine Schrad. ex Brid. - 1, canlı ağaç üzeri, ABAY 1374; 2, kaya üzeri, ABAY specisum Nees - 3, ölü ağaç üzeri, ABAY Bryaceae Schwägr. Bryum Hedw. 18. caespiticium Hedw. - 2, tprak üzeri, ABAY 1416; 3, tprak üzeri, ABAY mildeanum Jur. - 2, tprak üzeri, ABAY pseudtriquetrum (Hedw.) P.Gaertn. - 2, tprak üzeri, ABAY Amblystegiaceae Kindb. Amblystegium Schimp. 21. serpens (Hedw.) Schimp. - 3, tprak üzeri, ABAY Cratneurn (Sull.) Spruce 22. filicinum (Hedw.) Spruce (Syn: Cratneurn filicinum var. atrvirens (Brid.) Ochyra)- 2, tprak üzeri, ABAY Hygramblystegium Leske 23. tenax (Hedw.) Jenn. - 2, su içi kaya üzeri, ABAY 1379, ıslak tprak üzeri, ABAY 1380, tprak üzeri, ABAY Leskeaceae Schimp. Pseudleskeella Kindb. 24. nervsa (Brid.) Nyhlm - 1, tprak üzeri, ABAY Brachythecium Schimp. Sciur-hypnum Hampe 25. ppuleum (Hedw.) Ignatv & Huttunen (Syn: Brachythecium ppuleum (Hedw.) Schimp.)- 3, ölü ağaç üzeri, ABAY Brachythecium Schimp. 26. glaresum (Bruch ex Spruce) Schimp. - 2, tprak üzeri, ABAY 1383, kaya üzeri, ABAY 1384; 3, tprak 65

65 G. Abay, S. Ursavaş Bartın Orman Fakültesi Dergisi üzeri, ABAY 1419, ölü ağaç üzeri, ABAY mildeanum (Schimp.) Schimp. - 3, ölü ağaç üzeri, ABAY Hmalthecium Schimp. 28. lutescens (Hedw.) H.Rb. - 1, kaya üzeri, ABAY 1385; 3, kaya üzeri, ABAY 1421, ölü ağaç üzeri, ABAY 1422; 4, kaya üzeri, ABAY sericeum (Hedw.) Schimp. - 2, tprak üzeri, ABAY 1386; 3, tprak üzeri, ABAY Hypnaceae Schimp. Hypnum Hedw. cupressifrme Hedw. 30. var. cupressifrme -1, kaya üzeri, ABAY 1387; 3, tprak üzeri, ABAY var. lacunsum Brid. - 1, kaya üzeri, ABAY 1388, ABAY 1390, tprak üzeri, ABAY var. resupinatum (Taylr) Schimp. - 2, canlı ağaç üzeri, ABAY jutlandicum Hlmen & E.Warncke - 1, kaya üzeri, ABAY 1392, ölü ağaç üzeri, ABAY Pterigynandraceae Schimp. Pterigynandrum Hedw. 34. filifrme Hedw. - 1, kaya üzeri, ABAY 1393, canlı ağaç üzeri, ABAY 1394, tprak üzeri, ABAY Hylcmiaceae (Brth.) M.Fleisch. Rhytidiadelphus (Limpr.) Warnst. 35. triquetrus (Hedw.) Warnst. - 3, tprak üzeri, ABAY Bu araştırma, Keçeli and Çetin (2000), Abay and Çetin (2003), Abay [2005] 2006 ve Abay (2008) çalışmaları ile mukayese edildiğinde; Çankırı ili sınırları içerisinde yapılan karaysunu çalışmalarında genelde Pttiaceae ve Brachytheciaceae familyalarının listede ilk sıraları paylaştıkları görülmektedir (Tabl 2). Çalışma alanında ise Grimmiaceae ve Brachytheciaceae familyalarının en fazla taksna sahip lması dikkat çekmektedir. Grimmiaceae familyasına mensup bireylerin alandaki çeşitliliğine; bu familya üyelerinin dağlık bölgelerde geniş yayılış göstermesi, kurak alanlardaki yaşam mücadelesinde uzun süre susuzluğa karşı biyljik üstünlüğünün imkân vermesi gibi sebepler etkendir. Araştırma alanı da genel hatlarıyla bu familya üyelerinin yetişmesine imkân verecek şartların dışında değildir. Tabl 2. Familyalara Göre Taksn Dağılımlarının Karşılaştırılması Çankırı Araştırma Ormanı Oran (%) Çankırı Karaysunu Flrasına Katkılar (Yapraklı) (Abay, 2008) Oran (%) Çankırı- Eldivan Dağı Karaysunu Flrası (Keçeli & Çetin, 2000) Oran (%) Çankırı Karaysunu Flrasına Katkılar (Eldivan- Karadere) Abay, [2005] 2006 Oran (%) Ilgaz Dağı Milli Parkı (Abay & Çetin, 2003) Familyalar Taksn sayısı Taksn sayısı Taksn sayısı Taksn sayısı Taksn sayısı Grimmiaceae 6 17,14 6 9,23 5 9,30 4 8,30 7 6,42 Brachytheciaceae 5 14, , , , ,76 Hypnaceae 4 11,42 4 6,15 4 7,40 3 6,20 9 8,26 Pttiaceae 3 8, , , , ,76 Orthtrichaceae 3 8,57 3 4,62 2 3,70 3 6,20 4 3,67 Bryaceae 3 8,57 2 3,08 5 9, ,60 8 7,34 Amblystegiaceae 3 8, ,77 4 7,40 4 8,30 5 4,60 Oran (%) 4. SONUÇ VE ÖNERİLER Çankırı ili Eldivan ilçesi sınırları içerisinde kalan Araştırma Ormanı ndan 2007 yılı Temmuz ve Kasım aylarında karaysunu örnekleri tplanmıştır. Tplanan 129 karaysununun incelenmesi snucunda 14 familya ve 22 cinse ait 35 taksn tespit edilmiştir. 66

66 Çankırı İli Araştırma Ormanı Karaysunu (Muscı) Flra ve Ekljisi Araştırma alanında en fazla türle temsil edilen familyalar; Grimmiaceae 6 (% 17,14), Brachytheciaceae 5 (% 14,29), Hypnaceae 4 (% 11,42) lup, bu familyalar alandaki tplam taksn sayısının % 42,85 ini luşturmaktadır. Geri kalan 11 familya ise tplam taksn sayısının % 57,15 ini luşturmaktadır (Tabl 3). Tabl 3. Taksnların Familyalara Göre Dağılımları Familyalar Taksn Sayısı Tplam taksn sayısına göre % ranı Grimmiaceae 6 17,14 Brachytheciaceae 5 14,29 Hypnaceae 4 11,42 Pttiaceae 3 8,57 Orthtrichaceae 3 8,57 Bryaceae 3 8,57 Ambylstegiaceae 3 8,57 Ditrichaceae 2 5,71 Timmiaceae 1 2,86 Rhabdweisiaceae 1 2,86 Dicranaceae 1 2,86 Leskeaceae 1 2,86 Pterigynandraceae 1 2,86 Hylcmiaceae 1 2,86 Tplam ,00 Teşhis edilen taksnlar içerisinde; Grimmia valis, G. pulvinata, G. trichphylla, Trtella trtusa, Syntrichia ruralis, Trtula muralis, Hmalthecium lutescens gibi türlerin diğer karaysunlarına göre alanda daha fazla yayılış gösterdiği gözlemlenmiştir. Araştırma alanından tplanan örneklerin, yaşam frmları, tercih ettikleri substrat ve su ihtiyacı gibi ekljik özellikleri Dierßen (2001) e göre ve yaşam frmlarına ait bilgiler de Mägdefrau (1982) ye göre düzenlenmiş lup, bu bilgilerin ışığında bölgedeki taksnların ekljik tercihleri ayrı ayrı ele alınmıştır. Yaşam frmları yönünden alandaki türlerin % 25,71 i weft, % 20 lik ranlarla tall turf, shrt turf ve cushin, % 8,57 si mat ve % 5,72 si de tail dir (Şekil 4). Bu snuçlara göre alanda % 57,14 lük bir ranla akrkarp türler baskınken pleurkarplar ise % 42,86 lık bir ranla temsil edilmektedirler. Bu durum Çankırı gibi yarı-kurak iklime sahip bir yer için beklenen bir snuçtur. 67

67 G. Abay, S. Ursavaş Bartın Orman Fakültesi Dergisi Yaşam frmları Yüzde ranı (%) Weft Tall turf Shrt turf Cushin Mat Tail Şekil 4. Çalışma Alanında Bulunan Türlerin Yaşam Frmları Örnekleri tplanma substratlarına göre kategrilendirdiğimizde ise; % 48 inin epilithic, % 39,6 sının humiclus, % 6,2 sinin epixylic, % 3,9 unun epiphytic, % 2,3 ünün helphytic lduğu görülmüştür (Şekil 5). Substrat Yüzde ranı (%) Epilithic Humiclus Epixylic Epiphytic Helphytic Şekil 5. Çalışma Alanındaki Taksnların Tercih Ettikleri Substratlar Su gereksinimlerine göre ise; ilk sırayı tplam taksn sayısındaki % 54,28 lik ranı ile kserfitler, bunu % 22,86 lık ranlarla mezfitler ve higrfitler takip eder (Şekil 6). Nemlilik Yüzde ranı (%) Xerphytic Mesphytic Hygrphytic Şekil 6. Araştırma Alanından Tplanan Örneklerin Su İhtiyaçlarına Göre Sınıflandırılması. 68

68 Çankırı İli Araştırma Ormanı Karaysunu (Muscı) Flra ve Ekljisi Ülkemizin sahip lduğu biyljik çeşitliliğin öneminin kavranılmış ve bu kaynakların sürdürülebilir lmayan bir şekilde kullanılmasına neden lan tehditlerin farkına varılmış lması, Çevre ve Orman Bakanlığı nın 2000 yılında başlattığı Biyljik Çeşitlilik ve Dğal Kaynak Yönetimi Prjesi nden anlaşılmaktadır. Prje kapsamında uygulanmasına karar verilen Biyljik Çeşitliliği İçeren Orman Amenajman Yönetmeliği nin, ilk defa İğneada ve Camili bölgeleri için biyljik çeşitliliğin bütünleştiği rman amenajman planlarının hazırlanması, diğer krunan alanlar için uygulanmasını gerektiren güzel bir örnek teşkil etmektedir. (Öztürk ve Ertürk, 2008) Araştırma rmanlarında yapılacak bilimsel amaçlı sistematik btanik ve rmancılık çalışmalarının (ağaçlandırma, silvikültür, amenajman, kruma-mücadele vs.) rmancılığın gelişmesine önemli katkılar sağlayacağı aşikârdır. Bu tip bryflristik araştırmalar; rman mühendisliğinde kuyan öğrencilere thumlu bitkilerin yanında, rman eksisteminde önemli bir yeri lan karaysunlarını tanıma ve görsel larak öğrenebilme imkânını da sağlayacaktır. Özel statüsü bulunan bu gibi alanların bitki çeşitliliğini belirlerken, thumlu bitkilerin tespitinin yanında thumsuz bitkiler flrası (bryfitler, likenler vs. gibi) knusunda da çalışmaların yapılarak bitki envanterlerinin bir bütün larak amenajman planlarında yer alması ekljik ve eknmik geleceğimiz açısından ldukça önemlidir. TEŞEKKÜR Çalışma alanı haritasının Cğrafi Bilgi Sistemleri prgramı (Arc GIS 8.2) kullanılarak luşturulmasında emeği geçen değerli meslektaşımız Yrd. Dç. Dr. Kayhan MENEMENCİOĞLU na teşekkürlerimizi sunarız. KAYNAKLAR Abay, G. [2005] Cntributins t the mss flra (Musci) f Çankırı prvince (Eldivan-Karadere). Ot Sistematik Btanik Dergisi. 12, Abay, G Cntributins t the mss (Musci) flra f Çankırı (Yapraklı). Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi. 1, Abay, G. and Çetin, B The mss flra (Musci) f Ilgaz Muntain Natinal Park. Turk J. Bt. 27: Annim, Çankırı E-16 Paftası, / Ölçekli Açınsama Nitelikli Türkiye Jelji Haritaları Serisi, M.T.A. Genel Müdürlüğü, Ankara. Annim, Eldivan Meterlji İstasynu İklim Verileri, Meterlji Genel Müdürlüğü Kayıtları, Ankara. Crtini Pedrtti, C Flra dei muschi d Italia, Sphagnpsida, Andreaepsida, Brypsida (I parte). Antni Delpfin Editre, Rma. Crtini Pedrtti, C Flra dei muschi d Italia, Brypsida (II parte). Antni Delpfin Editre, Rma. Çetin, B Check-list f the msses f Turkey. Lindbergia. 14, Dierßen, K Distributin, eclgical amplitude and phytscilgical characterizatin f Eurpean bryphytes, Bryphytrum Biblitheca, Band:56, Stuttgart. Gffinet B. and Buck W.R Systematics f The Bryphyta (msses): Frm Mlecules t A Revised Classificatin. In: Gffinet B, Hllwell VC & Magill RE (ed.) Mlecular Systematics f Bryphytes. pp St. Luis: Missuri Btanical Garden Press. Greven, H.C Grimmia Hedw. (Grimmiaceae, Musci) in Eurpe. Backhuys Publishers, Leiden. Greven, H.C Grimmias f The Wrld, Backhuys Publishers, Leiden. Hendersn, D.M Cntributins t the Bryphyte Flra f Turkey V: Summary f Present Knwledge. Ntes frm Ryal Btanic Garden, 23, , Edinburgh. Heyn, CC. and Herrnstadt I The Bryphyte Flra f Israel and Adjacent Regins. The Israel Academy f Sciences and Humanities, Israel. Hill, M.O., Bell, N., Bruggeman-Nannen, M.A., Brugue, S.M., Can, M. J., Enrth, J., Flatberg, K.I., Frahm, J.P., Galleg, M. T., Garilleti, R., Guerra, J., Hedenäs, L., Hlyak, D.T., Hyvönen, J., Ignatv, 69

69 G. Abay, S. Ursavaş Bartın Orman Fakültesi Dergisi M.S., Lara, F., Mazimpaka, V., Muňz, J., and Söderström, L An anntated checklist f the msses f Eurpe and Macarnesia. Jurnal f Brylgy, 28, Keçeli, T. and Çetin, B The mss flra f Çankırı-Eldivan muntain. Turk J Bt. 24, Ketin, İ / Ölçekli Türkiye Jelji Haritası, Sinp, M.T.A. Yayınları, Ankara. Kürschner, H. and Erdağ, A Bryphytes f Turkey: An Anntated Reference List f the Species with Synnyms frm the Recent Literature and an Anntated List f Turkish Brylgical Literature. Turk J Bt. 29, Lawtn, E Mss Flra f the Pacific Nrthwest. The Hattri Btanical Labratry, Suppl. N: 1, Nichinan. Mägdefrau, K Life frms f Bryphytes, In: Smith AJE, ed. Chapman and Hall, Bryphyte eclgy, Lndn, pp Nyhlm, E Illustrated flra f Nrdic Msses. Fasc. 5. Lund: Nrdic Brylgical Sciety. Nyhlm, E Illustrated flra f Nrdic Msses. Fasc. 6. Lund: Nrdic Brylgical Sciety. Nyhlm, E Illustrated flra f the Nrdic Msses. Fasc. 1. Stckhlm: Nrdic Brylgical Sciety. Nyhlm, E Illustrated flra f Nrdic Msses. Fasc. 2. Lund: Nrdic Brylgical Sciety. Nyhlm, E Illustrated flra f Nrdic Msses. Fasc. 3. Lund: Nrdic Brylgical Sciety. Nyhlm, E Illustrated flra f Nrdic Msses. Fasc. 4. Lund: Nrdic Brylgical Sciety. Öztürk, O., Ertürk, E Biyljik Çeşitlilik ve Dğal Kaynak Yönetimi. Yeşil mavi. Teknik Bülten. 21, Smith, A.J.E The Mss Flra f Britain and Ireland. Cambridge University Press, Cambridge. Smith, A.J.E The Mss Flra f Britain and Ireland. Cambridge University Press, Lndn. Uyar, G. and Çetin, B., A New Check-List f the Msses f Turkey, Jurnal f Brylgy, 26, Watsn, E.V.P., British Msses and Liverwrts. Cambridge University Press. Cambridge. Yılmaz, S., Şimşek, Z., İmal, B., Öner, N. ve Kndur, Y Çankırı (İldivan-Küçükhacıbey) da Gerçekleştirilen Ağaçlandırma Çalışmaları. Türkiye de Yarı Kurak Bölgelerde Yapılan Ağaçlandırma Ve Erzyn Kntrlü Uygulamalarının Değerlendirilmesi Çalıştayı. Ürgüp Kasım 2006 s

70 Bartın Orman Fakültesi Dergisi 2009, Cilt: 11, Sayı: 16, ISSN: EISSN: FARKLI ASMA (Vitis vinifera L.) ÇEŞİTLERİNİN BUDAMA ATIKLARINDAKİ LİGNİN, KARBONHİDRAT MİKTARLARI VE LİF ÖZELLİKLERİ Samim YAŞAR 1*, Bilgin GÜLLER 1, Nilgün GÖKTÜRK BAYDAR 2 1 SDÜ Orman Fakültesi, Orman Endüstri Mühendisliği Bölümü, Isparta 2 SDÜ Ziraat Fakültesi, Bahçe Bitkileri Bölümü, Isparta ÖZET Bu çalışmada, asma (Vitis vinifera L.) çeşitlerine ait budama atıklarında lignin miktarları, karbnhidrat kmpzisynu ve miktarları ile bazı lif özellikleri incelenmiştir. Çeşitlerde ramnz (%0,40 0,91), ksilz (%17,05-20,49), arabinz (%1,15-1,96), mannz (%1,10-1,98), glukz (%44,29-46,29) ve galaktz (%1,40-1,98) mnsakkarit birimleri larak tespit edilmiştir. Klasn lignini miktarları %25,15 ile %21,74 arasında belirlenmiştir. Çeşitlerde ölçülen lif uzunluğu değerleri 350 ile 3500 µm arasında, lif genişliği değerleri ise 5 ile 40 µm aralığında yer almıştır. Lif byutlarından hesaplanan keçeleşme ranı değerleri 46,22 ile 74,88 arasında sıralanmıştır. Asma çeşitlerinin budama atıklarından elde edilen snuçların geniş yapraklı ağaç türleri ile karşılaştırılabilir düzeyde lduğu görülmüştür. Anahtar Kelimeler: Asma budama atıkları, Karbnhidrat, Lignin, Lif özellikleri. LIGNIN, CARBOHYDRATE CONTENT AND FIBER PROPERTIES OF PRUNING OF DIFFERENT GRAPEVINE (Vitis vinifera L.) CULTIVARS ABSTRACT In this study, lignin, carbhydrate cntent and sme fiber prperties f pruning f grapevine (Vitis vinifera L.) cultivars were investigated. Rhamnse ( %), xylse ( %), arabinse ( %), mannse ( %), glucse ( %) and galactse ( %) were determined as mnsaccharide units f the cultivars. Klasn lignin cntents were fund between 25.15% and 21.74%. Fiber lengths and widths f the cultivars were measured between µm and 5-40 µm, respectively. Felting pwers were calculated between and frm fiber dimensins. Results shwed that prperties f pruning f grapevine cultivars investigated fr the study are cmparable t hardwd species. Keywrds: Grapevine pruning, Carbhydrate, Lignin, Fiber prperties. 1.GİRİŞ Dünya nüfusundaki artış ve teknljide gerçekleşen hızlı gelişmeler sn yıllarda rman ürünlerine talebin fazlalaşmasına neden lmuştur. Ancak rman alanlarının azalması bu talebin karşılanabilmesi için rman endüstrisini duna alternatif hammadde arayışı içerisine skmuştur. Sn rmancılık ana planı verilerine göre, endüstriyel duna lan talebin 2009 yılında 22,5 milyn metreküp lacağı tahmin edilmiştir. Bununla birlikte, kavak dunu da dahil lmak üzere ülkemizde tplam dun arzının milyn metreküp arasında yer aldığı belirtilmiştir (Öner ve Aslan, 2002). Yine IGEME (2004) verilerine göre ülkemizde yıllık 1,6 milyn tn kağıt üretimi gerçekleştirilmesine rağmen 2,8 milyn tn kağıt tüketilmektedir. Ormandan sağlanan hammadde miktarının talepten daha az lması srununun çözülmesinde, kağıt hamuru dışalımı gerçekleştirilmekte ve/veya hammadde kaynağı larak geniş plantasynlarda yetiştirilen yabancı * Yazışma yapılacak yazar: syasar@rman.sdu.edu.tr Makale metni tarihinde dergiye ulaşmış, tarihinde basım kararı alınmıştır.