SANAYİ, HİZMETLER VE TARIM KOMİSYONU SANAYİ ÇALIŞMA GRUBU

Transkript

1 TÜRK SANAYİCİLERİ VE İŞADAMLARI DERNEĞİ SANAYİ, HİZMETLER VE TARIM KOMİSYONU SANAYİ ÇALIŞMA GRUBU TÜRKİYE SANAYİ STRATEJİSİ BELGESİNE İLİŞKİN TÜSİAD GÖRÜŞ VE ÖNERİLERİ 4 Temmuz 2008 TS/BNS/

2 GİRİŞ Bu doküman, Prof. Dr. Fatma Doğruel ve Prof. Dr. Suut Doğruel tarafından TÜSİAD için hazırlanmış olan Türk Sanayiine Sektörel Bakış başlıklı çalışmadan yola çıkılarak hazırlanmıştır. Türk Sanayiine Sektörel Bakış başlıklı çalışma, veri temelli bir analize dayanmakta ve sadece nesnel değerlendirmeler içermektedir. Çalışmanın herhangi bir politika önermesi üretmesinden bilinçli olarak kaçınılmıştır. Bu politika dokümanının amacı ise, raporun bulguları üzerine yorum ve değerlendirmeler inşa etmek ve imalat sanayii sektörleri için yatay ve dikey politika önermeleri oluşturmaktadır. Raporu bütünlediği düşünülen bu politika dokümanının, raporun bulguları dışında değerlendirilmesi mümkün değildir. Silinmiş: ne işaret etmektir Silinmiş: kağıdının Türkiye Sanayisi için Yol Haritası başlıklı bu politika dokümanı, Türkiye de 2008 yılında hazırlıkları devam etmekte olan sanayi stratejisine katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. TÜSİAD, Türkiye sanayi stratejisinin statik bir doküman olmaması ve ilgili tüm paydaşların katkıları ile hazırlanması gerektiğini düşünmektedir. Benimsenecek olan sanayi stratejisi, analizi yapılabilen, bilgisine, verisine erişilebilen dönemin gerçekliğini yansıtır. Oysa ki, ne ulusal ekonomiler, ne de dünya ekonomisi statik bir yapıya sahiptir. Bugün için doğru ya da uygun olan bir önlem, orta ve uzun vadede ilgili sektörde ya da dolaylı olarak bu karardan etkilenecek bir başka sektörlerde istenmeyen ve beklenmeyen sonuçlara yol açabilir. Bu nedenle sanayi stratejisi, bir kez yapıldıktan sonra donuklaşmamalı, sürekli yeni bilgi ve değerlendirmelerle güncellenmelidir. Sanayi stratejisinin küresel dünyanın dinamizmi yansıtabilmesi, geniş bir paydaş katılımı ile hazırlanmasına bağlıdır yılında kurumsallaşan Sanayinin Rekabet Gücünün Artırılması için Daimi Özel İhtisas Komisyonu (DÖİK), bünyesinde iş dünyası temsil örgütleri, kamu kurumlarının temsilcileri ve akademisyenlerin birlikte yer aldıkları bir yapılanma olarak sanayi stratejisinin üretilmesine imkan sağlayan yerinde bir girişişim olmuştur. Yukarıda belirtilmiş olan aktörlerin aktif katılımıyla hazırlanan strateji iyi, zengin bir bilgi altyapısından destek alarak değişen koşullara sürekli olarak uyarlanmalıdır. Sanayi stratejisi sektörler ile ilgili sağlam bir bilgi sisteminden beslenmelidir. Türkiye Sanayiine Sektörel Bakış başlığıyla hazırlanan rapor, böyle bir ihtiyacı dikkate almaktadır. Bu rapordan hareketle hazırlanmış olan politika dokümanı ise, Türkiye nin benimseyeceği sanayi stratejisi için bir başlangıç önerisidir. 1. NASIL BİR SANAYİ STRATEJİSİ? Sanayi politikası ve sanayi stratejisi uzun bir süreden sonra bugün gündemin üst sıralarındaki yerini almaktadır. Gelişmekte olan ülkelerin belli sektörlere odaklanması olarak özetlenebilecek sanayi politikalarının, ülkelerin sanayileşme süreçleri açısından taşıdığı anlam ciddi bir sorgulamadan geçti. Sanayi stratejilerinin istenilen sonucu vermemesi ve beraberinde ortaya çıkan piyasa dengesizlikleri, gelişmekte olan ülkeleri, makroekonomik istikrarı tesis etmeye dönük yapısal reformlara ağırlık vermeye yöneltti. Değişik içeriklerle bugüne kadar uygulanan makro politikalar da (yapısal uyum ve istikrar programları, Washington Consensus yaklaşımı) bugün artık küresel rekabette yetersiz kalmaya başladı. Tüm ülkeler tarafından uygulanan standart yaklaşım, 1990 lı yılların ikinci yarısından bu yana hızlanan küreselleşme sürecinde Silinmiş: İyi bir sanayi politikası, ancak bugünü iyi bilip sürekli olarak nereye gideceğimiz konusunda kafa yormayı gerektirir. Silinmiş: bir Silinmiş: c Silinmiş: olarak Silinmiş: arak Silinmiş: dığı, Silinmiş: donuk bir belge olmamalı, Silinmiş: bu Silinmiş: dökümanı Silinmiş: bir unutuluştan Silinmiş: yine sahnedeki Silinmiş: alıyor Silinmiş: a Silinmiş: 2

3 gelişmekte olan ülkelerin rekabet yarışında önemini yitirmeye başladı. Üstelik Doğu Asya da yeni bir ekonomik gücün ortaya çıkması, gelişmiş ülkelerin birçok imalat sanayi sektöründen vazgeçmesi ya da sanayilerini terketmeye başlamaları da bu sürece yeni bir boyut ekledi. Büyümenin hızlandırılması için standart yaklaşımın ötesine geçme arayışları ortaya çıktı. Bu yeni durumda ne yapmalı sorusu, bilinen yaklaşımlar etkisizleştiği için daha can alıcı bir önem kazandı. Ne yapmalı sorusuna yanıt aranırken, geçmişte uygulanan sanayi politikaları hatırlandı. Ne yapmalı sorusunun yanıtına geçmeden önce ne yapmamalı sorusunu yanıtlamak gereklidir. Silinmiş: daha kolay olacak Geçmişte uygulanan sanayileşme stratejileri, ya ithal ikameci ya da ihracata yönelik stratejilerdi. Bu stratejilerin uygulanması, kapsamlı makro politika ve programlarla ülke içinde kalkınmanın sürüdürülebilmesi için uygun bir ortamın oluşturulmasını gerektiriyordu. Ancak, içinde bulunduğumuz küreselleşme sürecinde, bu tür makro politikalarla iç dengeleri yönlendirmenin artık olanağı kalmadı. Bu tür politika uygulmaları sadece dışa kapalı ekonomilerde mümkün olabilir. Dolayısıyla geçmişin genel ve birbirine alternatif sanayileşme stratejilerinin uygulama alanı kalmadı. Bir ülkenin tek başına küresel gelişme çigilerini/trendini etkilemesi mümkün olmayacağına göre, bu süreçte avantajlı konuma geçecek ya da geçmeyi sağlayacak politika ve stratejilerin tasarlanması önem kazanmaktadır. Eskinin ithal ikameci ya da ihracata yönelik stratejilerinin bazı unsurlarını içerse bile, küreselleşmenin karakteri nedeniyle, yeni oluşturulacak stratejiler bu ikili ayırıma uymayacaktır. Bu eski stratejilere dönme imkanı kalmadığına göre, bu stratejilerden biriyle özdeşleşme korkusu da yersizdir. Yeniden ithal ikameci ya da ihracata yönelme stratejilerine mi dönüyoruz kaygısı taşımadan ne gerekiyorsa onu yapmak öncelikli olmalıdır. Çünkü küreselleşme süreci ülkelere çok fazla esneklik bırakmamaktadır. Yeni dönem sanayi politikalarını eski politikalardan ayıran en önemli fark, piyasa aksaklıklarının ortadan kaldırılmasının, doğrudan nispi fiyat yapısını değiştirmenin yerini almış olmasıdır. Eski sanayileşme stratejilerinin içe yönelik politika uygulamalarının en önemli unsurlarından biri, ülke içindeki nispi fiyatlar sisteminin arzulanan yönde değiştirilmeye çalışılmasıydı. Dışa açık bir ekonomide fiyatlar sistemine müdahele, geçmişteki uygulamalarda gözlenen ters ve bozucu etkilerin çok daha kuvvetli bir biçimde ortaya çıkmasına yol açacaktır. Yeni sanayileşme yaklaşımının eksenini, fiyat yapısına müdahale değil, fiyat oluşum mekanizmalarındaki tıkanıklıkların ortadan kaldırılması oluşturmaktadır. Silinmiş: nisbi Silinmiş: nisbi Sanayileşmenin ileri götürülmesi hedefinin gerçekleştirilmesi için, öncelikle temel piyasaların (girdi, işgücü, finans ve nihai ürün) düzgün çalışması ve doğru sinyaller üretmesi gerekiyor. Bu koşulun sağlanamaması durumunda, sektörlerin gerçek durumu bilinemeyeceği için, zaten başka bir politikanın uygulanması da mümkün değildir. Eğer, herhangi bir teşvik politikası (tedavi) uygulanacaksa, önce fiili durumun ne olduğunun (teşhisin) iyi ve doğru yapılabilmesi gerekir. Sanayi sektörünün rekabet gücünün artırılması ve aynı zamanda, sanayi sektörünün ülkenin ekonomik gelişimine katkısının arttırılması için, piyasaların etkinliğini artıracak politikalarda beş temel unsur ortaya çıkmaktadır: 3

4 1. Sermaye piyasalarının etkin çalışması: Sanayinin üretim ve yatırım finansmanını ilgilendiren uygulamaların etkinliği sağlanmalıdır. Böylece sanayinin üretim ve yatırım maliyetleri düşürülerek finansman koşullarının iyileşmesi sağlanacaktır. 2. Geleneksel altyapının iyileştirilmesi ve girdi piyasalarının etkinleştirilmesi: Altyapı imkanlarının iyileştirilmesi ve girdi sağlayan sektörlerdeki piyasa aksaklıklarının giderilmesi sanayi için pozitif dışsallıklar yaratacaktır. Üretici ile dış ticaret kapısı, üretici ile üretici, üretici ile tüketici arasında entegre bir ulaşım alt yapısı bu dışsallıkların başında gelmektedir. Ayrıca, kullanılabilir kalitede ve maliyette enerji ağının oluşturulması da bu dışsallıklar arasında sayılabilir. Üretimin gerçekleştirilmesi ve işgücünün yaşam ortamını kolaylaştıracak alt yapının gelişmesi ile tarım ve gayrımenkul piyasalarının etkin çalışması da sanayi için önemlli bir dışsallık kaynağıdır. 3. Beşeri ve teknik altyapının iyileştirilmesi: Sanayide yaşanan hızlı değişime ayak uydurabilmek için mevcut beşeri sermayenin nicelik ve niteliğinin geliştirilmesi ve işgücü piyasalarının etkinliğinin ve esnekliğinin artırılması gerekmektedir. Üretim artışının sürekli kılınmasının temel belirleyicilerinden olan teknolojinin üretilmesinin ve yaygınlaştırılmasının sağlanması için, eğitim ve araştırma kurumları yeniden yapılandırılmalı, inovasyon sistemi geliştirilmelidir. 4. Kayıtdışı ekonomi ile mücadele: Sanayi ürünlerinin üretim ve satış koşullarında adil rekabetin sağlanması ve yenilikçiliğin değer yaratması için kayıtdışı ekonomi mutlaka azaltılmalı, nihai ürün piyasaları etkinleştirilmelidir. 5. Sanayinin bölgesel dağılımının geliştirilmesi: Sektörlerin belli bir bölgede kümelenme nedenleri doğru analiz edilerek, bölgelerin performansını aşağı çeken faktörler belirlenmeli ve giderilmelidir. Böylece, ülke içinde bölgesel farklılıkların azaltılması hedefine yaklaşmak mümkün olacaktır. Bu unsurları dikkate alarak piyasaların etkin ve adil çalışmasının sağlanması, Türkiye de sanayi politikasının oluşturulmasındaki ilk adım olmalıdır. Piyasaların düzgün çalışması, karar vericiler için doğru sinyalleri üretecektir. Türkiye de sektörlerin mevcut performansını ve gelecek potansiyelini doğru yansıtan piyasa sinyallerinin değerlendirilmesi, eğilimlerin aynen devam etmesi halinde, ülkenin gelecek yıllarda ulaşmak istediği refah seviyesini, istihdam düzeyini ve dağılım parametrelerini yakalama olanağını ortaya koyacaktır. Mevcut eğilimlerin devamının ekonomide istenilen parametrelere ulaşmasını olanaklı kılmaması halinde, Türkiye sektör düzeyinde ve tüm sektörleri yatay kesen alanlarda çeşitli girişimleri başlatmalıdır. Silinmiş: sermaye Silinmiş: sanayinin Silinmiş: geleneksel Silinmiş: altyapı Silinmiş: beşeri Silinmiş: sanayide Silinmiş: kayıtdışı Silinmiş: sanayi Silinmiş: sanayinin Silinmiş: sektörlerin Silinmiş: belirlenerek Silinmiş: imkan Silinmiş: seviyelerin yakalanmasın Bugünkü ortamda, piyasa sinyallerinin doğru alınamıyor olması, Türkiye de sanayinin istenilen seviyede gelişip gelişmediğinin anlaşılmasına engel değildir. Sanayileşme temposunu artırmak için, piyasa sinyallerinin doğru çalışmasını beklemeden de yapılabilecekler vardır. Düzgün çalışmayan bir piyasa içinde, en iyilerin kendiliğinden ortaya çıkma imkanı yoktur. Düzgün çalışmayan bir piyasada en iyi olma potansiyeli bulunanları hatasız belirleyebilen piyasa dışında bir mekanizma da tasarlanabilmiş değildir. 4

5 Sanayileşmenin hızlandırılması için piyasa mekanizmaları içinde tanımlanan, devletin etkin bilgi ve koordinasyon sağladığı, piyasa sinayellerinin daha güçlü ortaya çıkmasına imkan yaratacak yatay ve sektörel politikalarla desteklenen bir sanayi stratejisinin benimsenmesi gerekmektedir. 2. İMALAT SEKTÖRÜNÜN BUGÜNÜ VE GELECEĞİ 2.1. İMALAT SANAYİNİN GELİŞİMİ VE BUGÜNKÜ DURUMU Türkiye ekonomisi, 1970 li yılların ikinci yarısında önemli bir yapısal krize girdi li yıllarda ithal ikameci sanayileşme stratejisi terkedildi ve ticaret ve finansal liberalleşmeye gidildi. Bu liberalleşmenin gerektirdiği yurtiçi piyasa yapısı kurulamadı ve kamu maliyesinde giderek artan zafiyet, 1990 lı yıllardan itibaren kısa süreli ancak ekonomiyi derinden sarsan krizlerin ortaya çıkmasına yol açtı. Bu dönemde, devletin açık ya da zımni herhangi bir sanayi stratejisi olmadı. Zaman zaman imalat sanayii için uzun dönemli bir eylem planı ya da yaklaşımı geliştirmek üzere bazı girişimler yapılmışsa da, bu girişimler kadük kaldı. Sanayi sektörü, ihracatı artırma dışında açıkça tanımlanmış bir hedef içinde görülmedi. Ekonomide kısa vadeli bakış açısına ve üretimi caydıran her türlü yasal ve idari düzenlemeye karşılık, son otuz yılda sanayi kesiminde önemli bir değişim de yaşandı. Bu değişim belki Güney Kore nin büyüme başarısındaki kadar parlak değildir. Ancak, bütün sorunlara rağmen imalat sanayi güçlenmiştir. Bu güçlenmenin izleri, ekonomik krizlere karşı imalat kesiminin gösterdiği tepkilerde de yakalanabilmektedir. İmalat sanayiinin yıllar içinde ekonomik krizlere karşı dayanıklılığı artarken, iyi yıllardaki performansı da ekonominin ortalama performansının üstünde olmuştur ve 1994 krizlerinde imalat sanayii ekonominin geneline oranla daha hızlı gerilemiştir ve 2001 krizlerinde ise imalat sektöründeki gerileme daha düşük bir oranda gerçekleşmiştir ve 2001 krizlerinde, ekonominin içinde payı yükselmekte olan finans sektörü daha çok etkilenmiştir. Ekonominin genişlediği dönemlerde imalat sanayiinin performansı daha net bir şekilde ortaya çıkmaktadır: İmalat sektörünün büyüme oranları ekonominin genişlediği dönemlerde GSMH büyüme oranlarının üstünde yer almıştır. İmalat sanayii, geçen dönemde güçlenmiş, ekonominin genel itici gücü olmaya başlamıştır GELECEK TASARIMI İmalat sanayiinin son 40 yıllık başarı çizgisi mütevazı bir çizgidir. Sanayi stratejisi belirlemeden önce, imalat sanayinde elde edilen başarıların ve başarısızlıkların nedenlerinin doğru belirlenmesi gerekiyor. Doğru politikaların belirlenebilmesi için, bu geçmiş performansta Türkiye ekonomisinin kendi dinamiklerinden kaynaklanan ve uluslar arası konjonktürden kaynaklanan mevcut ve potansiyel faktörlerin ayrıştırılması önemlidir. Küreselleşme olgusuyla birlikte, sanayileşme dinamiklerinin tüm dünyada kökten etkilendiği bir dönemden geçiyoruz. AB içinde sürekleyici güce sahip büyük ekonomiler bile bu dönemde verimlilik konusunda ABD karşısında göreli sorunlar yaşadılar. AB ile birlikte ABD, Doğu Asya ülkelerindeki gelişmeler karşısında sanayilerinin rekabetçiliğinin azaldığına şahit oldular. Bu nedenle, Türkiye nin imalat kesiminin yeni dünya ekonomik düzenindeki gelişmelerden ne ölçüde ve nasıl etkilenmiş olduğunu belirlemeli ve bu gelişmelere uyum sağlayacak bir dönüşümün ana hatlarını çizmeliyiz. Silinmiş: tariflenmiş Silinmiş: sağladığı Silinmiş: un güçlendirilmiş olduğu Silinmiş: sağlayacak Silinmiş: benimsemek Silinmiş: gerekiyor Silinmiş: yılları Türkiye nin ekonomi tarihi açısından çalkantıların yaşandığı ve önemli değişimlerin gerçekleştiği bir dönemdir. Yaklaşık kırk yıllık bu uzun dönemde makro ekonomik sorunlar, her türlü sorunun önüne geçti. Kısa vadeli bakış açısının egemen olduğu, ekonomik faaliyetin çerçevesini faiz, kur ve enflasyon seviyelerinin belirlediği bu ortamda, üretim ile ilgili konular zorunlu olarak ikincil plana düştü. İmalat sanayi kriz yıllarında küçüldü. Bu dönemde politikaların odak noktası enflasyon ve ekonominin sürdürülebilirliği için kaynak yaratma, bir başka deyişle makro dengeler oldu. Kamu borcunun çevrilmesinin temel gündem maddesi haline gelmesi, hükümetlerin Türkiye nin uzun dönemli büyüme hedeflerini düşünmekte zorlanmasına yol açtı. Silinmiş: m Silinmiş: ise Silinmiş: kesimi Silinmiş: ise Silinmiş: Türkiye imalat kesiminde, gerek yurtiçi ekonomik koşullardan, gerekse uluslararası konjonktürden kaynaklanan mevcut ve potansiyel engelleri dikkatle tesbit etmek gerekiyor. Silinmiş: bir Silinmiş: 5

6 Gelişmekte olan ülkelerde büyüme arttıkça imalat sanayiinin ekonomi içindeki payının artması beklentisi ile uyumlu olarak Türkiye de de döneminde imalat sektörünün payında yükselme görüldü. Bu artış halen devam etmekte. Tarımın, GSYH içinde hala yüksek olan oranı dikkate alındığında, bu sürecin daha da devam etmesi gerekecektir. Türkiye de imalat sektörü, ters U biçiminde tanımlanabilecek gelişme çizgisinin tepe noktasına henüz ulaşmadı. Sanayileşmenin belli bir eşik değerin üzerine çıktığı ülkelerde, hizmetlerin payının artması sonucu imalat kesiminin payı azalır. Son yıllarda, henüz söz konusu zımni eşiğe gelmemiş olan bazı ülkelerde de imalat sanayinin payının azladığını görüyoruz. Örneğin Sanayileşme sürecine ABD, Japonya ve Almanya dan daha sonra giren İspanya da bu oran azalmaktadır. Özellikle Doğu Asya ülkelerinin imalat sanayindeki rekabet gücünün şekillendirdiği bu yeni konjonktürde, yeni sanayileşmekte olan bir dizi ülkede de sanayiden vazgeçme (deindustrialization) sürecine girilmektedir. Silinmiş: örneğin, Silinmiş: azalıyor Silinmiş: ebildiği ortaya çıkıyo Hızlı verimlilik artışı, dinamik ölçeğe göre artan getiri, hızlı teknolojik değişim ve yol açtığı pozitif dışsallıklar, imalat sanayini, ekonomilerin motoru yapar. Bu nedenle, hızlı büyüme sürecinin devamı, çoğu ülkede, imalat sanayinin payının artışı ile ilişkilidir. Türkiye de kalıcı bir ekonomik büyümenin garanti altına alınması için imalat sektörünün ekonomi içindeki payının artmasını hedeflemek gerçekçi ve gerekli bir yaklaşımdır. Bugün Türkiye nin karşı karşıya olduğu ekonomik dengesizliklerin başında cari işlemler açığı geliyor. Yaklaşık 40 milyar dolar civarında seyreden cari açığın belirleyicisi dış ticaret açığıdır. İhracatımızı yeteri kadar artıramamamız, yurtiçinde üretime devam edebilmek için mutlaka yurtdışından ara malı ve yatırım malı ithal etmek zorunda olmamız, dış ticaret açığının sürekli olarak artmasına neden oluyor. Bu açığı uzun vadede kapatmanın yegane yolu, sanayi yapısının dönüşümünden geçiyor. Silinmiş: bozulmasına Teknoloji ve inovasyona odaklanmış, yüksek katma değer üreten, verimliliği hızla artırabilen bir imalat sanayii yapısı, ithalat-ihracat dengesinin sağlanması için de gereklidir. İmalat sanayiinin ekonomi içindeki payı arttıkça, sanayinin kompozisyonu da değişir. İmalat sanayinin kompozisyonundaki değişme, teknoloji, işgücü kalitesi ve bilgi düzeylerinin değişmesi ile ortaya çıkar. Türkiye de de sanayileşme hızlandıkça, hafif sanayiden ağır sanayiye kayıldı ve teknolojik düzey yükseldi. Toplam imalat sektörü üretimi içinde yüksek ve orta-üst teknoloji grubuna giren malların payında düzenli bir artış gerçekleşti. Buna karşılık düşük teknoloji grubuna giren malların üretim içindeki payları 2000 yılı sonrasında azaldı. Buna paralel bir değişim ihracatın bileşimde de görüldü. Ancak, katma değer cinsinden imalat sektörünün ürün bileşiminde aynı olumlu tablo ortaya çıkmadı li yıllarda düşük teknoloji grubuna giren malların katma değer içindeki payı artma eğilimine girdi. Orta-üst teknoloji grubuna giren malların toplam üretim ve ihracat içindeki payı artarken, katma değer içindeki payını artıran grup, düşük teknoloji grubuna giren mallar oldu. Türkiye, orta-üst teknoloji grubuna giren mallarda arzulanan ölçüde katma değer yaratamadı. Silinmiş: Türkiye de imalat sektörünün ekonomi içindeki payı artarken, imalat sanayi içinde de orta-üst teknoloji grubuna giren malların üretim, ihracat ve katma değer içindeki payları artmalıdır. 6

7 3. GELECEĞE HAZIRLANMAK: STRATEJİK HEDEFLER NE OLMALI? Herhangi bir ülkenin sanayi politikasının hedefleri hemen hemen aynıdır. Türkiye için de sanayi politikasının temel hedefi: Kişi başına gelir seviyesini sürekli ve düzgün olarak artırmak; böylece gelişmiş ülkelerle olan gelir farkını kapatmak olarak yaygın kabul bulmaktadır. Sanayinin kişi başına gelir seviyesini sürekli ve düzgün olarak artırmak; böylece gelişmiş ülkelerle olan gelir farkını kapatmak hedefinin tutturulmasına hangi yapıyla olanak sağlayacağı, sanayi stratejisinin de temel hatlarını oluşturacaktır. rekabet gücü yüksek katma değer içeriği yüksek istihdam yaratan bölgesel farklılıkların azaltılmasına zemin hazırlayan bir sanayi yapısı, kişi başına gelir seviyesini sürekli ve düzgün olarak artırmak; böylece gelişmiş ülkelerle olan gelir farkını kapatmak hedefi ile uyumludur. Bu hedefe ulaşılmasının akla ilk gelen yolu, hedeflere ulaşmak için en fazla potansiylei olan sektörleri belirleyerek bu sektörleri desteklemektir. Piyasa sinyallerinin doğru olmadığı bir ortamda sektör potansiylleri de yanlış olacağından, bu yöntem, en azından, şimdilik uygulanabilir değildir. Buna karşılık, sanayi stratejisi olarak uygulanabilecek geniş bir politika yelpazesi mevcuttur. 3.1 SANAYİ STRATEJİSİNİN İLKELERİ Sanayinin geçmiş performanı ve gelecek tasarımı, izlenecek stratejinin bazı temel ilkelerini belirliyor. Tek bir sektöre ya da sadece seçilmiş birkaç sektöre odaklanmak yaklaşımı Türkiye örneğinde anlamsızdır. Türkiye, İrlanda ya da Yunanistan gibi küçük bir devlet değildir. Bu kadar büyük bir nüfusa sahip ve dünyanın en büyük 17 ekonomisi arasında yer alan bir ülkede geçmişte olduğu gibi sadece turizm-tekstil-giyim sanayi üçgenine sıkıştırılmış bir yaklaşım, bu üçlülerin yerine farklı sektörler konulsa da artık anlamlı değildir. Ülkenin büyüklüğü, ülkede üretilebilen her ürünün ve varolabilen her sanayinin korunması ve geliştirilmesi istihdam ve refah açısından önem taşımaktadır. Sanayi yapısının çeşitlenmesinin gerekliliği, kaldırılmasını zorunlu kılıyor. her sektörün önündeki engellerin Silinmiş: gereği Bir sektöre yönelik politika, başka hangi sektörü doğrudan ya da dolaylı olarak etkiler. Bu etki, pozitif olabildiği gibi negatif de olabilir. Bu nedenle sektörlere yönelik önlemler başka sektörlerin nasıl etkileneceği bilinerek alınmalıdır. Bir sektör desteklendiğinde bir başkasının önü kapatılıyor olabilir. Ancak, bir sektörün önündeki engelin kalıdırlması, çoğu kez, diğer sektörlerin de önünün açılması anlamına gelir. Bu nedenle, cevap aranması gereken soru hangi sektörlerin destekleneceği değil, her bir sektörün gelişimini kısıtlayan faktörün ne olduğu sorusudur. 7

8 Strateji için önceliklerin belirlenmesi önemlidir. Stratejiye daha çok sayıda sektör üzerinde en geniş etkiye yol açacak olan önlemlerden başlanmalıdır. Türkiye nin temel sorunları ile sektörlerin temel sorunlarının nasıl sıralanacağı ya da bunların nasıl bir hiyerarşi içinde uygulanacağı karar alanlar kadar üzerine karar verilenler tarafından da düşünülmelidir. Ülke öncelikleri ile sektörlerin önceliklerinin nasıl uyumlulaştırılacağı önemlidir. Tüm sektörler üzerinde en geniş ve en derin etkisi olacak önlemler, makroekonomik istikrarın sağlanması ve yapısal reformların tamamlanmasıdır. Sektör düzeyinde önlemlere gelindiğinde ise, sektör seçimi, yine en geniş etki ilkesine göre yapılmalıdır. Kağıt, basım ve yayım, kok-petrol, kimya, plastik-kauçuk, çimento, cam, seramik, ana metal, yeniden değerlendirme, ileri bağlantısı güçlü olan sektörlerdir. Bu sektörlerdeki sorunların giderilmesi, daha çok sayıda sektörün gelişmesinin önünü açacaktır. 3.1 REKABET GÜCÜ YÜKSEK BİR SANAYİ Türkiye nin en temel makroekonomik sorunu cari işlemler açığı ve ona yol açan dış ticaret açığıdır. Bu açığın belirleyicisi, sanayinin üretim yapısı. Kaynak zengini olmayan Türkiye, petrol ve doğal gaz fiyatlarında sürmesi beklenen artış nedeniyle, her sene daha da bozulacak olan bir dış denge sorunu ile karşı karşıya. Uzun vadede, dış ticaret açığının azaltılmasının yegane yolu, sanayinin ihracat performansının artırılmasından geçiyor. Rekabet gücü yüksek sektörlerin gelişmesi, Türkiye nin ürettiği ürünlerin ihracat imkanının artması anlamına gelecek. Silinmiş: e Tekstil, giyim, ana metal, makine ve teçhizat, elektrikli makine, radyo, tv, haberleşme, otomotiv, mobilya, Türkiye de rekabet gücü yüksek olan sektörler. Tütün, kağıt, kok-petrol, metal eşya, makine ve teçhizat, otomotiv, diğer taşıtlar, mobilya, Türkiye de yüksek rekabet gücü potansiyeli olan sektörler. Bu sektörlerin gelişmesi rekabet gücünü artıracak. 3.2 KATMA DEĞER İÇERİĞİ YÜKSEK BİR SANAYİ Yüksek teknolojili ürünlerin payının yükselmesi çok önemlidir. Ancak, yeni gelişmelere karşı da uyanık olmalı daha düşük teknoloji gerektiren ürünlerde ortaya çıkabilecek fırsatlar kaçırılmamalıdır. Türkiye nin kaynak açısından zengin bir ülke olmaması, sosyal ve siyasi gelişmişlik seviyesi ve AB üyelik süreci, Türkiye nin ucuz işgücüne ve hammadeye bağlı bir üretim yapısına sahip olmasına imkan tanımamaktadır. Doğu Asya ülkeleri ile bu anlamda rekabet edilebilmesi zor olacaktır. Son yıllarda, Türkiye hem ithalatını, hem ihracatını artırabilmiş, sanayi yapısını, düşük teknolojili ürünlerden, yüksek teknolojili ürünlere doğru değiştirmeye başlamıştır. Ancak bu değişim, katma değere yansımamış durumdadır. Büyümenin sürekli yüksek tutulabilmesi hızlı verimlilik artışlarına bağlıdır. Verimlilik artışlarını sürekli kılmak için teknolojik gelişmenin hızlanması, Ar-Ge ve inovasyonun öneminin artması gerekmektedir. İlaç, çimento, cam, seramik, radyo, tv, haberleşme, otomotiv, Türkiye de dünyada kullanılan teknolojik düzeyde üretim yapılan sektörler. 8

9 ağaç ve mantar, ilaç, metal eşya, bilgisayar ve diğer büro makinaları elektrikli makine, radyo, tv, haberleşme, otomotiv, Türkiye nin katma değer üretimini artırma potansiyeli olan sektörler. Bu sektörlerin gelişmesi katma değer üretimini artıracak. 3.3 İSTİHDAM YARATAN BİR SANAYİ Türkiye de istihdam artışı üretkenlik artışının gerisinde kalmıştır. İstihdam sorunun iki ana ekseni vardır: i) artan tarım dışı işgücü arzının karşılanamaması politik ve sosyal dengeleri sarsabilir. ii) ortalama teknoloji düzeyinin yükselmesi ile birlikte ortaya çıkması kaçınılmaz olan yüksek teknoloji ile nitelikli işgücü arasındaki uyumsuzluğu giderecek önlemler önceden düşünülmelidir. İşgücücün yapısı ve iş yerinin ihtiyaç duyduğu işgücünün niteliği arasında ciddi bir uyumsuzluk vardır. Orta-üst teknoloji grubuna giren üretim alanlarında, sanayinin ihtiyaç duyduğu nitelikli işgücünün temininde sorunlarla karşılaşılmaktadır. Buna karşılık işsizlik esas olarak, eğitimsiz ve düşük eğitimli işgücü için bir sorundur. Biçimlendirilmiş: Yazı tipi rengi: Pembe Silinmiş: karşılaşılıyor Mevcut yüksek işsiz sayısı, tarımdan kopan nüfusla daha da artacak olan işsiz sayısı ve halihazırda çok düşük olan işgücüne katılma oranının artmasıyla beraber yükselecek olan işsiz sayısı dikakte alındığında, sanayi stratejisinin temel hedeflerinden birisi mutlaka istihdam yaratılması olmalıdır. Bu gereklilik, düşük-orta alt teknoloji grubuna giren sektörlerin gelişimini önemli kılıyor. Gıda, tekstil, giyim, çimento, cam, seramik, ana metal, metal eşya, makine ve teçhizat, otomotiv, Türkiye de şimdiye kadar istihdam yaratmış olan sektörler. Giyim, ilaç, plastik-kauçuk, metal eşya, makine ve teçhizat, elektrikli makine, tıbbi, hassas ve optik aletler, mobilya, Türkiye de istihdam sorunun hafiflemesi için potansiyel gösteren sektörler. Bu sektörlerin gelişmesi isithdam sorununu hafifletecek. Katma değer içeriğinin yükseltilmesi ihtiyacı, orta-üst teknoloji grubuna giren sektörlerin payının artırılması ve bu sektörlerin ihtiyaç duyacakları nitelikli işgücünün bulunabilmesini gerektiriyor. Türkiye de yüksek öğrenimin, gelişmesi hedeflenen orta-üst teknoloji grubundaki sektörlere kalifiye işgücü yetiştirmek üzere yeniden planlanması gerekiyor. 3.4 YAYGIN BİR SANAYİ TABANI Türkiye de sanayinin belli bölgelere yoğunlaşmış olması, beraberinde diğer ekonomik aktivitelerin de sınırlı sayıda bölgeye yoğunlaşmasına yol açtı. Ekonomik aktivitedeki bu yoğunlaşma, bölgeler arasında büyük gelir dengesizliklerine neden oldu. Bölgeler arası geri farklılıkları, Türkiye de önemli bir sosyal sorun olarak ağırlığını artırıyor. Silinmiş: l Benimsenecek sanayi stratejisi, ekonomik aktivitenin belli bölgelere yoğunlaşmasını daha da teşvik eder nitelikte olmamalı. Sanayi stratejisi çerçevesinde, sektörlerin belli bir bölgede kümelenme nedenleri doğru analiz edilerek, bölgelerin performansını aşağı çeken faktörler belirlenerek giderilmelidir. Böylece, ülke içinde bölgesel farklılıkların azaltılması hedefine yaklaşmak mümkün olacaktır. Gıda, giyim, ağaç ve mantar, kağıt, çimento, cam, seramik, Türkiye de şimdiye kadar bölgesel yığınlaşması nispeten daha az olan sektörler. 9

10 Giyim, giyim, ağaç ve mantar, çimento, cam, seramik, mobilya, Türkiye de bölgesel kalkınmışlık farkı sorununun hafiflemesi için potansiyel gösteren sektörler. Bu sektörlerin gelişmesi isithdam sorununu hafifletecek. 4. HEDEFLERE NASIL ULAŞILIR? 4.1 YATAY ÖNLEMLER Her bir sektör üzerinde yapılan detaylı araştırmalar, başlıca dört grup altında toplanabilecek önlemlerin birçok sektörün birden rekabet gücünü olumlu etkileyeceğini göstermektedir. Etkileri birden çok sektör üzerinde hissedilecek olan bu reformlara vakit geçirmeden başlanması gerekmektedir. 1. Kayıtdışı ekonomi ile güçlü ve sonuç alıcı bir mücadele başlatılmalıdır. Kayıtdışı ekonomi, yol açtığı haksız rekabet, ikili piyasa yapısı, geri teknoloji kullanımı, ölçek düşüklüğü, ürün standartlarının tutturulamaması, teknoloji geliştirilememesi gibi sorunlar nedeniyle, sanayinin gelişimini engelleyen en önemli sorunlardan biridir. Kayıtdışı ekonomi ile kapsamlı ve sonuç alıcı mücadele yürütülmesi, kayıtdışılığın yol açtığı sorunların ortadan kalkmasını sağlayarak neredeyse tüm sektörlerin önünü açacak bir çözüm olacaktır. 2. Enerji teminindeki sorunlar çözülmeli ve enerji fiyatlarının düşmesi sağlanmalıdır. Ekonomik faaliyetlere temel girdi sağlayan enerji sektörü ülkenin rekabet gücü açısından büyük önem taşımaktadır. Özellikle dışa açık ve uluslararası rekabetin yoğun olduğu sektörlerde girdi maliyetlerinin önemi de artmaktadır. Dolayısıyla enerji fiyatları, uluslararası rekabet edebilirliği etkilemektedir. Türkiye' de sanayi elektriğinin fiyatı dünya piyasasında rekabet ettiği diğer ülkelerle karşılaştırıldığında, rekabet gücünü destekleyici değildir. Uluslararası Enerji Ajansı 2007 yılı sonu verilerine göre OECD ülkeleri arasında Türkiye sanayi elektriğinde en pahalı onbirinci ülke konumundadır. Bu çerçevede, özellikle enerji-yoğun sektörlerin uluslararası rekabet edebilirliğinin artırılabilmesi için elektrik fiyatı üzerindeki ÖTV, KDV ve TRT katkı payı gibi doğrudan ve dolaylı vergilerin düşürülmesi büyük önem taşımaktadır. Ayrıca Türkiye elektrik enerjisi sektörünün serbestleşmesinin ivedilikle tamamlanması yüksek kayıp-kacak oranları ve tesislerin verimsiz bir şekilde işletilmesi gibi elektrik enerjisi fiyatlarını yükselten unsurların bertaraf edilmesini sağlayacaktır. Biçimlendirilmiş: Türkçe Biçimlendirilmiş: Türkçe Silinmiş: si olarak gözükmektedir. Biçimlendirilmiş: Türkçe Silinmiş: kalkmasına Silinmiş: neden olarak Silinmiş: sağlayacaktır Biçimlendirilmiş: Türkçe Biçimlendirilmiş: Türkçe Silinmiş: faaliyetlerin Silinmiş: OTV Enerji teminindeki sorunların çözümlenmesi ve enerji fiyatlarının düşmesi, tekstil, deri ve ayakkabı, kağıt ve kağıt ürünleri, basım ve yayım, kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri, plastik ve kauçuk, metalik olmayan diğer mineral ürünlerin imalatı, ana metal sanayi ve yeniden değerlendirme sanayi başta olmak üzere, bir dizi sektörün rekabet gücünü yükseltecektir. 3. Ulaşım ve lojistik altyapısından kaynaklanan sorunlar çözümlenmelidir. Dünyada, artık geleneksel yatırım ağırlıklı politikaların yerine ulaşım talebini azaltmayı veya daha verimli türlere kaydırmayı hedefleyen yaklaşımlar benimsenmektedir. Önümüzdeki dönemde, gerek yük gerekse yolcu taşımacılığının hızlanması ve ulaşım türleri arası paylaşımda yeni yapılanmaların oluşması beklenmektedir. Bu nedenle, taşımaların yüksek kapasiteli raylı sistemlere ve hava taşımasına kayacağı anlaşılmaktadır. 10

11 Yatırımlardaki dengelerin değişmesinin türlerin taşımadaki paylarına yıl içinde yansımaktadır. Bugün Türkiye de yurtiçi yük taşımalarının % 91 inin, yolcu taşımalarının ise %96 sının karayolu taşımacılığı ile yapılması 1980 lerin yatırım kararlarının sonucudur. Türkiye sanayiinin rekabet gücünün artırılması açısından kombine taşımacılığın geliştirilmesi önem taşımaktadır. Avrupa Ulaştırma Politikasına dair Beyaz Kitapta da yer aldığı üzere, hem ekonomik hem de çevre ile ilgili faktörler göz önünde bulundurularak, Türkiye de demiryolu ve denizyolu yolcu ve yük taşımacılığı paylarının karayolu taşımacılığı ile dengeli bir seviyeye ulaştırılması gerekmektedir. Demiryolu, havayolu ve limanların birbiriyle bağlantıları tamamlanmalıdır. Ülkemizde özellikle büyük konteyner trafiğine izin verecek şekilde en azından bir limanın geliştirilmesi ve ulaştırma ağları ile bağlantılarının yapılması sanayinin en önemli girdilerinden olan ulaştırmada yaşanan soruların asgariye indirilmesine yardımcı olacaktır. Ulusal ve uluslar arası tedarik zincirlerine değişik bölgelerden katılım sağlanabilmesi sanayide ulusal ve uluslar arası yatırımları değişik bölgelere çekilebilmesini teşvik edecek bir başka unsurdur. Ulaştırma ağının ve kombine taşımacılığın geliştirilmesi, bu çerçevede bölgeler arası farklılıkların azaltılmasına da yardımcı olacaktır. Özellikle büyük taşımacılık gereken sektörlerde bu etki daha da fazla hissedilecektir. Silinmiş: Hem ekonomik, hem de çevresel yönlerden daha maliyetli olan karayolu taşımacılığından demiryolu ve denizyolu taşımacılığına geçişin gerçekleştirilmesi ve d Silinmiş: nın Silinmiş: sı gerekmektedir Biçimlendirilmiş: Yazı tipi rengi: Otomatik Silinmiş: bölgesel Ulaşım ve lojistik altyapısından kaynaklanan sorunların çözümlenmesi, başta kimyasal madde üretimi, ilaç, cam, çimento ve seramik, ana metal sanayi otomotiv olmak üzere, ulaştırma ve lojistik maliyetlerinin fiyat oluşumunda önemli olduğu sektörlerin rekabet gücüne olumlu etki yapacaktır. 4. Teknoloji üretimi, inovasyon ve Ar-Ge faaliyetlerinin artması teşvik edilmelidir. Kayıtdışı ekonominin varlığı, geleneksel üretim yapısının yaygınlığı, optimum ölçek kullanılamaması gibi başka sorunlarla da içiçe geçmiş bir biçimde görülen düşük teknoloji kullanımı, Ar-Ge yatırımlarının yetersiz olması, teknoloji üretilememesi, gibi sorunlar, sektörlerin daha yüksek katma değerli ürünlere yönelimini sınırlayan önemli bir sorundur. Biçimlendirilmiş: Yazı tipi rengi: Pembe Türkiye önemli bir AR-GE çabası içinde olmadığından sadece yakın vadede olabilecekleri görüyor ve orta ve uzun vadede potansiyel olarak ortaya çıkabilecek gelişmelerin neler olabileceğini yakalayamıyor. AR-GE içselleştirilmiş bir kavram değil. AR-GE nin gelişmesinde kültürel ve sosyolojik engeller var. Sorun sadece kaynak yetersizliği değil. AR-GE için kaynak yetersizliği konusundaki sorunda ise firma ölçeklerinin yetersizliğinin belirleyici olduğu görülüyor. Son zamanlarda, gerek TÜBİTAK ın daha aktif hale gelmesi, gerekse Ar-Ge yasası, bu konuda bazı iyileşme imkanları sunuyor. AR-GE ye hem özel sektörün hem devletin yaklaşımı ve kaynak ayırma düzeyi şimdiye kadar çok düşük kalmıştı. Yeni Ar-Ge yasasının bu sorunların giderilmesinde önemli bir katkısı olacaktır. Ancak, parasal kaynaklar bir tarafa, araştırma kültürünün çok zayıf olması da ciddi bir sorun yaratmaktadır. İnovasyonun, bilim ve teknolojinin, araştırma kültürünün eğitim sisitemi içinde daha güçlü biçimde desteklenmesi gerekecek. TÜBİTAK ın son yıllarda aktif hale gelmesi bir başka olumlu gelişme. Özellikle AB çerçevesinde araştırmaya ayrılan payın yükseltilmesi gereğine bağlı olarak araştırmaya ayrılan kaynaklar artırıldı. Bu gelişmenin olumlu sonuçları bir ölçüde gözleniyor. Burada kritik soru, kurumun AR-GE konusunda sanayi ile işbirliğinin geliştirilebilmesidir. ABD de örnekleri görülen türde Araştırma şirketlerinin kurulması gerekiyor. Üniversitelerde Teknoparklar ile ortak alanda bir işbirliği ortamı doğdu. Üniversitelerin teknolojik ilerlemedeki katkısının daha da artırılması gerekiyor. 11

12 Tütün ürünleri, tekstil ürünleri, metalik olmayan diğer mineral ürünler, radyo, televizyon, haberleşme teçhizatı, tıbbı aletler, hassas ve optik aletler, demiryolu ve tramvay lokomotifleri, hava ve uzay taşıtları imalatı, teknoloji üretimi, inovasyon ve Ar-Ge faaliyetlerinin artması teşvik edilmesi ile olumlu etkilenecek sektörler arasında. 5. Nitelikli işgücü temini bir çok sektörün karşı karşıya olduğu en önemli sorunlardan birisidir. Bu durumu düzeltmek konusunda sektörler aktif biçimde çaba gösteriyorlar ve kamu ile işbirliği yapmak istiyorlar. Üniversitelerdeki bölümler ve araştırma alanları ile Türkiye ekonomisinin gerekleri arasındaki bağlantı ise çok zayıf. Bu bağın kuvvetlendirilmesi ve üniversitelerin bölümlerine alınacak öğrenci sayısının bu gereklere göre belirlenmesi gerekiyor. Kapsamlı bir üniversite reformunun yanısıra, mesleki eğitimin yeniden yapılandırılması da, özellikle sanayinin ihtiyaç duyduğu ara kademe nitelikli eleman sorununu hafifletebilecek. Tüm eğitim sisteminin yenilikçiliği, araştırmayı destekleyici biçimde yeniden yapılandırılması gerekmektedir. Silinmiş: Kalifiye işgücü hemen hemen her sektörde sorun. Kağıt ve kağıt ürünleri, deri ve ayakkabı, başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat imalatı, otomotiv, sektörün gereksinim duyduğu nitelikteki elemanın temininde sorunlar yaşanan sektörlerdir. Mesleki ve yüksek öğretimin bu ihtiyaçlar dikkate alınarak yeniden yapılandırılması, bu sektörlerde gelişimin önünü açacaktır. Yukarıda sayılan beş başlık en kuvvetli etkinin ortaya çıkacağı alanları gösteriyor. Ancak, girdi maliyetlerinin aşağı çekilerek rekabet gücünün artırılması için alınması gereken önlemlerin listesi daha uzun. Kapsamlı bir mikro reform süreci başlatılarak, üretimle doğrudan ilgili altyapının gelişiminin önündeki engeller kaldırılmalı, altyapı sektörlerinde serbestleşmeye gidilmelidir. Bu hususta öncelikli olarak ele alınması gereken konulara ilişkin öneriler aşağıda yer almaktadır. Vergi reformu: Üretim maliyetlerin yüksek olmasındaki temel nedenlerden birisi de vergi oranlarının yüksekliğidir. Vergi reformu yapılarak vergi ve vergi benzeri yükler aşağı çekilmelidir. Girdi maliyeti: Yoğun girdi kullanan sektörlerde, hammade fiyatları rekabet gücünü sınırlayan temel unsurlardan birisidir. Geçerli olduğu durumlarda, piyasanın etkin çalışmasının sağlanması, gümrük korumasının düşürülmesi hammadde maliyetini belli ölçülerde aşağı çekebilir. Ancak, Doğu Asya ekonomilerinin çok hızlı kalkınması sonucunda, son yıllarda tüm dünyada hammadde fiyatlarında yüksek artışlar yaşanmaktadır. Dünya fiyatlarının artışı hususunda yurtiçinde alınabilecek bir önlem bulunmamaktadır. Hammaddeye bağlı bu sektörlerin rekabet gücünün olumlu yönde değişmesi zor olacaktır. Diğer alanlardaki önlemlerin, hammadde ağırlıklı bu sektörlerin maliyet yapısına bir nebze de olsa olumlu katkıda bulunabileceği dikkate alınarak, bu sektörlere dönük yeniden yapılanma planlarının hazırlanmasına bir an önce başlanmalıdır. Yatırım Yeri: Bir çok sektörde uygun yatırım yerinin bulunması ve tüm bürokratik süreçlerden geçerek gerekli izin ve onayların alınması çok uzun ve karmaşık süreçlere yol açmaktadır. Özellikle, kimya ve plastik gibi sektörlerde fabrika alanı bulmakta sorun yaşanmaktadır. Madencilik için tahsis edilen alanların geri alınması sorun yaratmaktadır. Çevre açısından hassas olan deri ve kimya gibi bazı sektörlerde uygun altyapıda merkezlerin oluşturulmamış olması, ciddi bir pozitif dışsallık imkanının ortadan kaldırıyor. Bu nedenle, yatırım yeri planlarının yapılması, ÇED vb. izin süreçlerini kolaylaştırıcı prosedürlerin tanımlanması, pozitif dışsallık yaratma potansiyeli olan sektörlerde uygun kümelenmelerin oluşturulması, özellikle çevresel duyarlılıkları yüksek bir çok sektörde yatırımların önünü açacaktır. 12 Biçimlendirilmiş: Yazı tipi rengi: Pembe Biçimlendirilmiş: Yazı tipi rengi: Pembe Silinmiş: Hammadde Silinmiş: Silinmiş: konusunda Silinmiş: sadece Silinmiş: Gayrımenkul piyasaları Silinmiş: uygun yatırım yerinin bulunamaması birçok sektörün gelişimini engelleyen önemli faktörler arasında yer alıyor. Silinmiş: yaratıyor Silinmiş: Kimya, plastik gibi sektörlerde fabrika alanı bulmakta sorun yaşanıyor. Silinmiş: Bir çok sektörde uygun yatırım yerinin bulunması ve tüm bürokratik süreçlerden geçerek gerekli izin ve onayların alınması çok uzun ve karmaşık süreçlere yol açabiliyor. Bu ned Silinmiş: dışsallıklar Silinmiş: olan sektörlerde

13 Geleneksel altyapı alanlarının dışında da, idari, beşeri ve teknolojik altyapıdaki sorunlar ortadan kaldırılmalı ve gelişme amaçlanmalıdır. Bilgi ve koordinasyonun artırılması: Küreselleşme olgusuyla birlikte, sanayi stratejilerinde kamunun doğrudan yönlendirici rolü sona ererken, bilgi ve koordinasyon dışsallıkları sağlama rolü ön plana çıktı. Modern sanayi politikalarının özünü, kamunun piyasa sinyallerinin doğru ortaya çıkması ve doğru anlaşılarak yorumlanması amacıyla yürüttüğü faaliyetler aldı. Özellikle yeni faaliyet alanlarına ilişkin bilginin aktarılması, kümelenme etkisinin güçlü olduğu faaliyet alanlarında kümelenmelerin oluşturulması, koordinasyonun sağlanması vb faaliyetler, daha önce üretimin kendiliğinden ortaya çıkmadığı alanlarda, faaliyetin teşvik edilmesinde en etkili araçlardan birisidir. Denetim: Denetimin yetersiz kalması haksız rekabete yol açmaktadır. Devletin düzenleyici görevi, rekabeti geliştirip, hizmet ve ürünlerin fiyatlarındaki düşüşlere yol açarak tüketiciye fayda sağlar. Maliyet yapılarındaki bu iyileşme, yerel ve küresel pazarlarda avantaj yaratır. Bu çerçevede, etkin ve başarılı bir kamu reformu vazgeçilmezdir. Mevcut düzenleyicilerin ve uygulayıcı kurumların gözden geçirilmesi, düzeltilmesi, kalitesinin geliştirilmesi, ihtiyaç olmayanların kaldırılması, gerekli görülen alanlarda yenilerinin oluşturulması ve düzenleyicilerin hazırlık süreçlerinde geniş katılımın sağlanması gerekmektedir. Ayrıca, denetim eksikliği nedeni ile imalat sanayiinin, gıda güvenliği, çevre problemleri, iş güvenliği gibi konularda karşılaştığı sorunlar artmaktadır. İdari ve yasal altyapı: Doğru bir sanayi stratejisinin temel ayaklarından bir tanesi de idari ve yasal altyapının güçlendirilmesidir. Piyasa ekonomisinin etkin biçimde işlemesi, üretim ve yatırım ortamının iyileşmesi, daha fazla yabancı sermaye çekilebilmesi ve istihdamın artması için hukuki istikrar, ekonomik ve siyasi istikrar kadar önemlidir. Bu kapsamda: hukuk sisteminin hızlı ve etkin bir hale getirilmesi, kanunların geriye yürümezliği ilkesine işlerlik kazandırılması, karmaşık ve çok katmanlı yasal düzenlemelerin basitleştirilmesi, yatırımcılar için şeffaf ve güvenilebilir bir hukuk sistemi yaratılması, Silinmiş: doğuruyor Silinmiş: Silinmiş: ler Silinmiş: geliştirerek Silinmiş: ile Silinmiş: ciddi Silinmiş: lar Silinmiş:, Silinmiş: maliyet Silinmiş: ile Silinmiş: Hizmet alanında yaptığı katkıyla etkin bir piyasa mekanizmasının toplum yararına hizmet vermesini sağlar, böylece piyasanın gelişmesine katkıda bulunur. Silinmiş: konularda Silinmiş: ılan Silinmiş: denetim eksikliği ile doğrudan ilişkili Silinmiş: ın Silinmiş:, Biçimlendirilmiş: Madde İşaretleri ve Numaralandırma uluslararası standartların benimsenmesi, fikri mülkiyet hakları ve kazanılmış hakların güvence altına alınması, haksız rekabetin önlenmesi, vakit geçirilmeden ele alınması gereken konular olarak öne çıkmaktadır. Hukuk reformunun tam olarak gerçekleştirilebilmesi için sistemi uygulayacak ve denetleyecek olan idari kapasitenin de güçlendirilmesi gerekmektedir. Döviz kuru: 2001 sonrasında uygulanan ekonomik programla birlikte YTL nin değer kazanması, ithalatı ucuzlattı. Böylece, yurtiçi üretimin ithalat karşısındaki rekabet gücü düşerken, ihracatta fiyat rekabetini olumsuz yönde etkilendi. YTL nin değerli olması genel olarak sektörlerde ticaret açığı dengesini olumsuz etkilemesine rağmen, orta-üst teknolojili sektörler başta olmak üzere, bazı sektörler, bu durumu verimlilik artışları ile karşılamayı başardı. YTL nin değerini hedefleyen bir ekonomik politika uygulanmasının mümkün olmamasına ve YTL nin değerli olmasının rekabet kaybına yol açtığı şikayetlerinin her sektörde aynı düzeyde dile getirilen bir sorun olmamasına rağmen, kurların gelişiminin Silinmiş: yitirilmeden Silinmiş: ucuzlatır Silinmiş: ve Silinmiş: böylece Silinmiş: nü Silinmiş: düşürürken Biçimlendirilmiş: Yazı tipi rengi: Pembe 13

14 sektörler üzerindeki etkileri dikkatle takip edilmelidir. Özellikle, dolar/euro paritesinin dünyadaki gelişimi veri alındığında, girdi ve çıktıları farklı para birimlerinin ağırlıkta olduğu sektörler, bu parite hareketlerinden asimetrik olarak etkilenecektir. Kurumsal yapının güçlendirilmesi: Bürokraside, yerel yönetimlerde ve sivil toplumda yönetim anlayışının değişmesi gerekiyor. Bürokraside bir ölçüde değişme var. Ancak, yeterince hızlı değil. Özel sektör-kamu sektörünün aynı platformlarda çalışma kültürünün geliştirilmesi gerekiyor. Yerel yönetimler başta yatırım yeri seçimi olmak üzere, üretim ve yatırımla ilgili birçok konuda yeterince yardımcı değil. İş ortamının iyileştirilmesi açısından önemli işlevler üstlenebilirler. Bölgesel Kalkınma Ajanslarının işlerlik kazanması, bu alandaki sorunların çöüzmü için iyi bir başlangıç oluşturabilir. Sektör dernekleri ve Odaların sektör sorunlarının çözümünde daha aktif olması, sorunları bürokrasi, politikacılar ve diğer karar vericiler nezdinde iyi takip edebilmesi ve sonuç alıcı çalışabilmesi gerekiyor. Mesleki bağları çok güçlü olmayan Odaların sektörlerle bağlarının güçlendirilmesi gerekiyor. Sektör dernekleri, Odalara kıyasla, daha esnek ve sektörün sorunlarına daha yakın. Ancak, sektör derneklerinin de mali yapılarının yeterince güçlü olmaması, sektörün sorunlarının yeterli düzeyde takibini zorlaştırıyor. 4.2 SEKTÖREL İNİSİYATİFLER Sektörlerin karşı karşıya olduğu sorunların tamamının yatay önlemlerle çözümlenebilmesi mümkün değil. Sektörlerde sorunların üst üste geldiği ya da ayrıştığı konular var. Bu nedenle sektörlerin tümünü birden etkileyen önlemler haricinde, her sektör için karşılaşılan sorunu ayrı ayrı tanımlamak ve bu sektör spesifik sorunlar için sektör spesifik çözüm önerileri geliştirmek, inisiyatifler başlatmak gerekiyor. Geleneksel sektörler son dört yılda hızla gerilemiş. 17 nolu tekstil ve ve 18 nolu giyim sektörleri arasındaki arasındaki geleneksel dikey bütünleşme gevşiyor. Bu küreselleşmenin etkisi ile ortaya çıkan bir durumdur. Üretimin çok değişik ülkelere dağılması bu tür bağları kopartmaya ya da gevşetmeye devam edece gibi görünüyor. Bunun sonuçları her zaman olumsuz olmayabilir. Ancak, izlenmesi de gerekiyor. Markalaşma, tasarım gibi aktivitelerin teşvik edilmesi, bu sektörlerin daha yüksek katma değerli ürünlere doğru yönelmelerine ve rekabet gücüne olumlu katkıda bulunur. Yüksek teknoloji olan alanlarda hem umut hem sıkıntı var. 32 nolu radyo, televizyon, haberleşme teçhizatı ve cihazları imalatı sektöründe bu tür bir sıkıntının varlığı gözleniyor. Kümelenme politikaları ve Ar-Ge teşvikleri bu sektörlerin ihtiyaç duyduğu teknoloji geliştirme ve inovasyon konularında yararlı olabilir nolu ilaç sektörü için Türkiye ye İrlanda ve Singapur modeli öneriliyor. Bu ülkeler çok küçük ve bu model işledi. Türkiye için nasıl işler? Hızlı bir biçimde bunun değerlendirmesini yapmak gerekir. Diğer taraftan güçlü bir ilaç üretim geleneği ve jenerik ilaç üretim potansiyeli var. Bu sektörün taşıdığı potansiyelin gerçekleştirilebilmesi için, yatay önlemlerin yanı sıra, sektörel inisiyatiflerin de devreye sokulması gerekiyor. Burada strateji belirlemek çok önemli ve kritik. Üstelik bu konudaki kararın çok beklemeden verilmesi gerekiyor. Potansiyeli olan sektörler arasında 35 nolu ulaşım araçları sektörlerinin alt sektörlerinde bir hareketlenme var. Havacılık ve özellikle deniz ulaşım araçlarında bu hareketlenme daha net görünüyor. Demiryolu sisteminin gelişmemiş olması, ulaştıma 14

15 maliyetlerini yükselterek sektörün rekabet gücünü sınırlıyor. Ancak, Türkiye nin büyüyen ekonomisi ve kent altyapısı bu sektörü canlandırmak için bir ortam yaratıyor. Bilgi teknolojileri her sektörle ilişkili olarak bağımsız bir gelişme içine girebilir. Bilgi teknolojileri faaliyet sınıflamalarında ayrı bir sektör olarak ortaya çıkmıyor. Ancak, bilgi teknolojileri her sektörü derinden etkileyen bir gelişme içinde. Başka sektörlere girdi sağlayan (ileriye bağlantı katsayıları önemli olan) sektörlerle ilgili olarak, bazılarında önemli sorunların varlığı gözleniyor. Bu bağlantıların etkilerine dikkat etmek gerekiyor. Bu sektörler: 21 nolu kağıt ve kağıt ürünleri, 27 nolu ana metal sanayi, 24 nolu kimya ve 25 nolu plastik ve kauçuktur. Yatay politika önlemlerinin yanısıra, yukarıda bir bölümüne yer verilen sektöre spesifik konular için, sektör bazında çözümleri belirlemek üzere inisiyatifler başlatılmalıdır. İlgili sektör temsilcilerinin doğrudan müdahil olacağı bu süreçte, her sektörün gelişmesinin önünü açacak önlemler, yeniden yapılandırma faaliyetleri, kümelenme önerileri vb. çözümler formüle edilmeli ve ardından tüm sektörel inisyatifler konsolide edilmelidir. 15

16 Sektör Adı HEDEFLER* Rekabet Gücünün Artıtılması Katma Değerin Artıtılması İstihdamın Artıtılması Bölgesel Farklılıkların Azaltılması İhracatın Artırılması Sektör No. Gıda Ürünleri ve İçecek 15 Tütün ürünleri 16 Tekstil ürünleri 17 Giyim eşyası 18 Deri ve ayakkabı 19 Ağaç ve mantar ürünleri 20 Kağıt ve kağıt ürünleri 21 Basım ve yayım Kok kömürü, rafine edilmiş 22 petrol ürünleri ve nükleer yakıt İlaç dışında kalan kimyasal 23 madde ve ürünler Eczacılıkta ve tıpta kullanılan kimyasal ve bitkisel kaynaklı 24 ürünler 2423 Plastik ve kauçuk ürünleri Metalik olmayan diğer mineral 25 ürünler 26 Ana metal sanayi 27 Metal eşya 28 makine ve teçhizat imalatı Büro, muhasebe ve bilgi işlem 29 makineleri 30 Elektrikli makine ve cihazlar Radyo, televizyon, haberleşme teçhizatı ve 31 cihazları Tıbbi aletler hassas ve optik 32 aletler ile saat 33 Motorlu kara taşıtı 34 Ulaşım araçları Demiryolu ve tramvay 35 lokomotifleri ile vagonları 352 Diğer taşıtlar 359 Hava ve uzay taşıtları 353 Mobilya ve diğer imalat 36 Yeniden değerlendirme * Belirlenen hedeflere ulaşmak için öne çıkan sektörler tabloda gösterilmektedir. 16

17 Sektör No. Sektör Adı Kayıtdışı Ekonomi ile Mücadele Edilmeli Enerji Maliyetlerinin Düşürülmesi ve Enerji Teminin Sürekliliğinin Sağlanmalı YATAY ÖNLEMLER * Ulaştırma Altyapısı geliştirilmeli Teknoloji Üretimi, İnovasyon, Ar- Ge Faaliyetlerinin Artırılması Teşvik Edilmeli Nitelikli İşgücü Sağlanmalı İdari Kapasite Artırılmalı 15 Gıda Ürünleri ve İçecek 16 Tütün ürünleri 17 Tekstil ürünleri 18 Giyim eşyası 19 Deri ve ayakkabı 20 Ağaç ve mantar ürünleri 21 Kağıt ve kağıt ürünleri 22 Basım ve yayım 23 Kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt İlaç dışında kalan kimyasal madde ve 24 ürünlerinin 2423 Eczacılıkta ve tıpta kullanılan kimyasal ve bitkisel kaynaklı ürünleri 25 Plastik ve kauçuk ürünler Metalik olmayan diğer 26 mineral ürünler 27 Ana metal sanayii 28 Metal eşya 29 Makine ve teçhizat 30 Büro, muhasebe ve bilgi işlem makineleri 31 Elektrikli makine ve cihazlar Radyo, televizyon, haberleşme teçhizatı ve 32 cihazları 33 Tıbbi aletler hassas ve optik aletler ile saat 34 Motorlu kara taşıtı 35 Ulaşım araçları Demiryolu ve tramvay 352 lokomotifleri ile vagonları 359 Diğer taşıtlar 353 Hava ve uzay taşıtları 36 Mobilya ve diğer imalat 37 Yeniden değerlendirme 17

18 * Yatay önlemlerle yukarıda belirlenen hedeflere ulaşmada en etkili olacak sektörler gösterilmiştir. 18