Dünya nüfusunun hızla artmasıyla ile birlikte, insanlığın beslenme sorunlarının da

Transkript

1 1. GİRİŞ Dünya nüfusunun hızla artmasıyla ile birlikte, insanlığın beslenme sorunlarının da arttığı gerçeği günümüzde bilinmekte ve kabul edilmektedir. Yeryüzündeki tarım alanlarının giderek daralması sonucunda mevcut tarım alanlarının en etkin bir şekilde yararlanılması zorunluluğu ortaya çıkmaktadır. Bu amaca ulaşmak ise birim alandan en az girdi ile bol ve nitelikli ürü almakla olanaklıdır. Bu da ancak diğer kültürel önlemlerin yanında bitkilerin dengeli bir şekilde beslenmeleri ile sağlanır. Bitki besin elementlerinin biri veya birkaçının bitki yetiştirme ortamında eksikliği söz konusu olduğunda bitkilerin gelişim ve verimleri olumsuz yönde etkilenmektedir. Bitkilerin dengeli bir şekilde beslenebilmeleri ancak ihtiyaç duydukları bütün besin elementlerinin ihtiyaç duyduğu anda ve miktarda alınmasıyla mümkündür. Bu nedenle toprakların besin elementi düzeyleri belirlenerek eksik olan elementlerin gübreleme yoluyla sağlanmaları gerekir. Fakat ülkemizde çoğunlukla azot, fosfor ve potasyum gübrelemesine ağırlık verilmekte, mikro elementler ve özelliklede çinko, gübreleme konusunda dikkate alınmamaktadır. Bununla birlikte çinko bitkilerdeki işlevi yönünden azot, fosfor, potasyum gibi makro besin elementleri kadar önemlidir. Bu nedenle nitelikli ve bol ürün alınabilmesi için bitkilerin geliştikleri ortamda çinkoyu bulmaları, yeterli düzeyde almaları ve gerektiği şekilde metabolizmalarında kullanmaları büyük önem taşır. Çinkonun bitki gelişimi için mutlak gerekliliğin belirlenmesinde günümüze kadar toprakta bulunuşu, yarayışlılığı ve reaksiyonlarına ilişkin dünyada ve ülkemizde çok sayıda araştırma yapılmıştır.

2 Dünyada ve ülkemizde çinko eksikliğine çok sık rastlanmakta ve çinko mikro element eksikliği sıralamasında birinci sırayı almaktadır. Günümüzde dünyada tüm tarım alanlarının % 30 unda Türkiye de ise yaklaşık % 50 sinde çinko eksikliğinin bulunduğu yapılan araştırmalarda ortaya konulmuştur ( Sillanpaa, 1982 ). Çinkonun insan sağlığı açısından öneminin anlaşılması ise son yıllarda olmuştur.çinko eksikliğinin klinik belirtileri; iştahsızlık, mental letarji, nörosensorial değişiklikler,yara iyileşmesinde gecikme, enfeksiyonlara yatkınlık şeklinde sıralanabilir(arcasoy, 1997). Buradan da bitki ve toprakta çinko miktarının yeterli olması gerektiğinin önemi açıkça anlaşılmaktadır. Toprakların yarayışlı çinko içeriklerinin artırılması zorunluluğu ülkemiz için çok daha önemlidir. Tarım alanlarının yaklaşık 14 milyon hektarlık bir bölümünde ciddi çinko eksikliği mevcuttur. Bu eksikliğin giderilmesi için öncelikli olarak sebep olan faktörlerin bilinmesi gerekmektedir. Toprakta çinkonun yarayışlılığı ile toprakların bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri arasında çok sıkı bir ilişki vardır. Toprağın organik madde kapsamı, ph değeri, kireç içeriği, yarayışlı fosfor miktarı, yarayışlı Fe ve Mn kapsamı, topraktaki kil miktarı ve tipi gibi faktörler bunların başında gelmektedir. Ülkemiz topraklarında genellikle mono kültür tarım yapılmakta ve aynı tip gübreler kullanılmaktadır. Uzun yıllar devam eden bu tarım sistemi toprakta besin dengesini bozmakta ve başta çinko olmak üzere bazı besin elementlerinin alınmasını ve yarayışlılığını azaltmaktadır. Bundan başka ülkemiz toprakları genellikle nötrün üzerinde ph değerine sahip ve genellikle kireçli bir özellik taşımaktadır. Bu özellikler de çinko eksikliğinin artmasına neden olmaktadır. Türkiye de tarım alanlarında hasat sonrası kalan bitkisel artıklar maalesef yakılmak sureti ile araziden uzaklaştırılmaktadır. Bu durum tarım alanlarında organik

3 maddenin yıldan yıla azalmasına neden olmaktadır. Diğer taraftan organik madde miktarı az olan topraklara her yıl düzenli olarak ve bazen de aşırı derecede azotlu gübre uygulanmaktadır. Organik madde miktarı düşük olan topraklara fazla miktarda azotlu gübre uygulanması, yarayışlı çinko içeriği zaten düşük olan ülkemiz topraklarında çinko eksikliğinin artmasına neden olmakta, sonuç olarak da ürünün kalitesi ve miktarı düşmektedir. Ülkemizde ciddi bir mikro element sorunu olan çinko eksikliğinin bölgelere göre sebepleri ciddi bir biçimde araştırılmalı ve nedenleri ortadan kaldırılmaya çalışılmalıdır. Trakya Bölgesi toprağın en etkin bir biçimde kullanıldığı bir bölgedir. Yörede tüketilen gübre Türkiye nin % 20 sini oluşturmaktadır. Diğer bir ifadeyle bölgede Türkiye ortalamasının üzerinde gübre kullanılmaktadır. Kullanılan gübreler arasında azotlu gübreler ilk sırayı almaktadır. Çünkü toprakların organik madde miktarı son yıllarda giderek azalmıştır. Diğer taraftan yarayışlı çinko içeriği zaten düşük olan topraklarda dengesiz gübreleme toprakta besin dengesini bozmaktadır. Bu nedenle bölgede tarım alanlarına ihtiyaçları kadar çeşit ve miktarda gübre uygulanması bir zorunluluktur. Monokültür tarım programının uygulanması farklı fiziksel ve kimyasal özellikteki toprakların besin dengesi üzerine etkileri de farklı olabilmektedir. Bu araştırmada, Tekirdağ yöresinde alınan farklı fiziksel ve kimyasal özellikteki topraklara artan miktarlarda azotlu gübre uygulamasının mısır bitkisinin çinko kapsamı üzerindeki etkisi incelenmiştir.

4 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR 2.1. Toprakta Çinko Yarayışlılığını Etkileyen Faktörler Yapılan birçok çalışmada toprak tekstürünün Zn yarayışlılığı üzerinde etkili olduğu belirlenmiştir. Shuman ( 1975 ) yaptığı bir çalışmada killi toprakların Zn adsorbsiyon kapasitelerinin kumlu topraklara göre daha fazla olduğunu belirtmektedir.diğer bir çalışmada ise kumlu topraklarda bitkilerin daha fazla Zn eksikliği çektiği ifade edilmiştir (Takar ve Walker, 1993) Çinko nun yarayışlılığı üzerine toprakta bulunan diğer bitki besin elementlerinin de önemli derecede etkili olduğu çeşitli araştırmalarla saptanmıştır. Özellikle bitkiye yarayışlı fosfor kapsamı yüksek olan ya da gereğinden fazla fosforlu gübre uygulanan Zn kapsamı düşük olan topraklarda yetiştirilen bitkilerde Zn eksikliği yaygın bir şekilde ve sık görülmektedir. Araştırıcılar buna sebep olarak fosfor ile çinko arasındaki antagonist etkileşimi, çözünürlüğü düşük olan Zn 3 (PO 4 ) 2 bileşiğinin oluşumunu, fosforun bitkinin topraküstü organlarına Zn nun taşınmasını olumsuz etkilemesini göstermişlerdir ( Kacar ve ark 1993; Çakmak ve Marschner, 1987; Loneragan ve ark. 1979; Kacar ve Katkat 1998; Erdal ve ark., 2003; Marschner 1995 ). Çinko nun topraktaki yarayışlılığı organik maddeye bağlı olarak bazen artar ve bazen de azalır. Araştırıcıya göre çinko, kısa zincir bağlarına sahip organik asit ve bazlarla çözünebilir bileşikler oluşturmakta ve mobil hale dönüşebilmektedir. Bazen de lignin gibi yüksek moleküllü bileşiklerle kompleks oluşturmak suretiyle immobil hale gelmekte ve yarayışlılığı azalmaktadır. Kacar, ( 1997 )

5 Türkiye topraklarında yarayışlı çinko miktarları ile toprakların organik madde kapsamları arasında doğrusal bir ilişki mevcuttur. Türkiye de çinko eksikliği belirlenen toprakların % 82,5 inde organik madde miktarının % 2.0 den daha az olduğu saptanmıştır (Eyüpoğlu ve ark ). Türkiye topraklarının % 81.2 nin ph değeri 7.0 nin üzerindedir. ( Eyüpoğlu ve ark ) Bu sonuca paralel olarak çinko eksikliği belirlenen toprakların % 91.8 inde ph değerinin 7.0 nin üzerinde olduğu saptanmıştır. Bu bulgu ülkemiz topraklarında çinko eksikliği ile toprak ph sı arasında yakın bir ilişkinin varlığının somut bir kanıtıdır. Çinko, kireçli topraklarda karbonatlar tarafından adsorbe edilmekte ya da ZnCO 3 ve Zn(OH) 2 gibi çözünürlüğü çok düşük olan bileşikler oluşturmaktadır ( Trehan ve Sekhon, 1977; Erdal ve ark., 2003 ). Kireçli topraklarda Zn 2+ ile Ca 2+ yer değiştirmek suretiyle çinko yarayışsız şekle dönmektedir. Toprakta fazla miktarda bulunan bikarbonat ise bitkiler tarafından çinkonun alınmasını ve toprak üstü organlarına taşınmasını olumsuz etkilemektedir ( Mengel ve Kirkby, 1982 ). Çinkonun bitkilere yarayışlılığı asit topraklarda alkalin topraklara göre daha fazladır. Toprağın ph değerinin 5.0 den 7.0 ye yükselmesi ile yarayışlı çinko yarı yarıya azalmakta ve yüksek ph değerlerinde çözünürlüğü çok az olan Zn(OH) 2 ve ZnCO 3 gibi bileşikler oluşmaktadır. Bu durum da topraklarda çinko eksikliğine neden olmaktadır ( Kacar, 1997 ). Toprağa artan miktarlarda uygulanan Zn, bitkilerde Fe alımını olumsuz bir şekilde etkilemektedir. Alpaslan ve Taban ( 1996 ) ya göre bu durumun sebebi bitki kökünde iç yöreye aynı aktif taşıyıcılar tarafından taşınmaları nedeniyle ortaya çıkan

6 rekabet sonucunda Fe ve Zn karşılıklı olarak birbirini engellemektedir. Benzer interaksiyon daha az olmakla birlikte Mn ve Zn arasında da mevcuttur. Çinko nun yarayışlılığı iklim koşullarıyla da yakından ilgilidir. Çinko nun kök etki alanına taşınmasında ve bitki köküne difüzyonunda toprak nemi belirleyici rol oynar. İlkbaharı soğuk, yağışlı ve az güneşli geçen yörelerde Zn eksikliği daha sık olarak görülür ( Lucas ve Knezek, 1972; Güneş ve ark ). Bu durum soğuk topraklarda kök gelişmesindeki azalma ile olduğu kadar düşük sıcaklıkla organik maddeden çinkonun mikrobiyolojik mineralizasyonundaki azalma ile de açıklanmaktadır Toprakta Çinkonun Yarayışlılığı ile Azotun İlişkisi Ozanne ( 1955 ) e göre toprağa uygulanan azot, bitkilerin köklerinde çinko ile birleşerek çinko protein biçiminde organo - mineral kompleksler oluşturarak, çinkonun toprakta tutunmasına neden olmakta ve sonuçta bitkinin toprak üstü aksamlarına taşınmasını engelleyerek eksikliğini gündeme getirmektedir. Chaudhry ve Loneragan ( 1972 ) ye göre, toprağa artan miktarlarda çinko uygulaması sonucunda bitkilerin azot kapsamları Zn nun artışı ile birlikte azalmaktadır. Araştırıcılar bu sonucu, artan çinko dozlarına bağlı olarak toprakta NH + 4 ile Zn 2+ arasında Zn 2+ lehine bir rekabetin oluşması ve sonuçta bitkilerin NH + 4 alımının engellenmiş olması ile ilişkilendirmişlerdir. Pande ve ark. ( 1985 ), çeltik ekim alanlarına N, P ve K lu gübreler uygulandıklarında Ca, Mg, K, Mn, Cu ve Zn nun topraktaki yarayışlılığının ve bitkideki

7 konsantrasyonlarının azaldığını, Fe nin elverişliliğinin ise az da olsa arttığını belirlemişlerdir. Bitkinin vejetatif gelişimi hızlandırmak amacıyla toprağa uygulanan azot, bitkinin topraküstü aksamını artırmak suretiyle Zn eksikliğinin ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Bu olumsuz etki yarayışlı çinko kapsamı düşük olan topraklarda daha şiddetli olmaktadır ( Ozanne, 1955; Loneragan ve Webb, 1993; Kacar, 1997 ). Toprağa uygulanan azotlu gübrenin çeşidi ve azot formu da çinkonun yarayışlılığını doğrudan etkilemektedir. Marschner ( 1991 ), başlangıçta ph değeri 6.8 olan bir toprakta fasulye bitkisinin çinko kapsamını araştırmıştır. Nitrat şeklinde (NaNO 3 ) azot uygulamasıyla ph değeri 7.3 e yükselen ve amonyum şeklindeki (NH 4 SO 4 ) azot uygulamasıyla ph sı 5.4 e düşen bu toprakta fasulye bitkisinin Zn kapsamını sırasıyla 34 ve 49 mg / kg olarak bulmuştur. Araştırıcı bu duruma sebep olarak, katyon/anyon alımı oranındaki artışı ve toprağın ph değerinin düşmesi nedeniyle Zn nun yarayışlılığındaki artışı göstermiştir. Yalçın ve Usta ( 1992 ), ph değerleri ; CaCO 3 kapsamları % ; organik madde miktarları ise % arasında değişen ve farklı tekstüre sahip Büyük Konya Havzasına ait 5 toprak üzerinde artan miktarlarda Zn uygulamasının sera şartlarında mısır bitkisinin gelişmesi ile Zn kapsamları üzerine etkisini araştırmışlardır. Araştırıcılar artan miktarlarda verilen Zn nun mısır bitkisinin kuru madde miktarını ve bitkinin Zn kapsamını istatiksel olarak önemli derecede artırdığını saptamışlardır. Karimian ( 1995 ) İran da yaptığı bir çalışmada toprağa artan miktarlarda N ve P uygulamasının mısır bitkisinin çinko kapsamı üzerindeki etkisini incelemiştir. Bunun için serada yapılan saksı denemesinde 0.75 ve 150 ppm N ( üre formunda ); 0, 50 ve

8 100 ppm P 2 O 5 (Normal süper fosfat formunda )ve 0 ve 20 ppm Zn ( ZnSO 4.7H 2 O formunda) uygulanmıştır. Bitkinin kuru madde miktarı N, P ve Zn uygulamalarından pozitif etkilenmiş ve en yüksek değerleri 150 ppm N; 100 ppm P 2 O 5 ve 20 ppm Zn dozlarında elde edilmiştir. Kontrol muamelesinde kuru madde miktarı 5,8 gr / saksı dan ( 2 kg toprak ) 19.0 gr / saksı ( 2 kg toprak ) değerine ulaşmıştır. Bitkinin N içeriği artan N dozu ile artarken, N dozu sabit kabul edildiğinde artan P ve Zn uygulamalarından olumsuz etkilenmiştir. Bitkinin Zn kapsamı, Zn uygulamasındaki artışla birlikte artmış ve 21 ppm den 105 ppm değerine ulaşmıştır. Ancak artan N ve P dozları bitkinin Zn kapsamından azalmalara neden olmuştur. Araştırıcı bu sonuçlara sebep olarak toprağın yarayışlı Zn kapsamının kritik değerde olduğunu göstermiştir. Killi - Kireçli ve Killi - Kireçsiz topraklara suya doygun koşullarda değişik azotlu gübreler uygulayan Aydın ( 1995 ), çeltik bitkisinin sera koşullarında besin elementi içeriklerindeki değişimleri incelemiştir. Elde edilen sonuçlara göre, uygulanan azotlu gübreler bitkinin kuru madde miktarını, N ve Zn kapsamını artırmıştır. Ancak bu artışlar kuru madde ve N kapsamı için önemli Zn kapsamı için önemsiz bulunmuştur. Kasap ve ark. ( 1996 ), nötr ph ya sahip bir toprak örneği ile serada yaptıkları bir denemede Kahramanmaraş kırmızı biberine artan miktarlarda N uygulayarak bitkinin gelişimi ve bazı bitki besin elementi içeriklerindeki değişimleri incelemişlerdir. Bu amaçla saksılara (NH 4 ) 2 SO 4 formunda 0, 25, 50, 100 ve 150 ppm N uygulanmışlardır. Bitkinin kuru madde miktarı ve Zn kapsamı 50 ppm N dozuna kadar artmış, 100 ve 150 ppm N uygulaması kuru madde miktarı ve Zn kapsamında azalmalara neden olmuştur. N kapsamı ise artan N miktarı ile birlikte artmıştır. Karaman ve ark. ( 1999 ) allüviyal - kireçli bir toprakta artan miktarlarda çinko uygulamasının fasulye ( Phaseolus vulgaris L. ) bitkisinin kuru madde miktarı ve çinko

9 kapsamı üzerindeki etkisini araştırmışlardır. Bunun için serada yapılan saksı denemesinde bitkilere ZnCl 2 formunda 0, 10 ve 20 ppm Zn uygulamışlardır. Bitkinin kuru madde miktarı Zn uygulamasıyla önemli derecede artmıştır. Benzer bulgular bitkinin çinko kapsamı içinde söz konusudur. Buğday bitkisinin Zn konsantrasyonu üzerine azotlu gübrelemenin etkisinin araştırıldığı bir çalışmada, Moraghan ve ark. ( 1999 ), tarla ve sera denemeleri yapmışlardır. Bitkilere artan oranlarda uygulanan üre gübresinin buğdayın Zn konsantrasyon üzerindeki azaltıcı etkisi önemli bulunamamıştır. Çukurova bölgesinde yaygın olarak ekimi yapılan beş farklı melez mısır çeşidinin artan miktarlarda N dozlarına tepkileri incelenmiştir. Bu amaçla serada yapılan saksı denemesinde kumlu - kireçli bir toprağa 0, 20, 40, 60, ve 80 kg N / da dozlarında ve NH 4 NO 3 formunda azot uygulanmıştır. Deneme sonunda artan azot dozları bütün çeşitlerin toprak üstü kuru madde miktarını, bitki boyunu, yaprak sayısını ve bitkinin total N içeriğini % 5 düzeyinde önemli derecede artmıştır. Bitkilerin Zn kapsamları da artan N dozlarıyla birlikte artmış fakat bu artışlarda istatistiksel olarak önemli bulunamamıştır ( Çullu ve ark ). Taban ( 1995 ), yaptığı bir araştırmada toprağa artan miktarlarda Zn uygulamasının çeltik bitkisinin N, P ve K kapsamlarındaki değişimi incelemiştir. Bunun için yapmış olduğu saksı denemesinde bitkilere 0, 0.5, 1 ve 2 ppm Zn uygulamıştır. Deneme sonunda artan miktarlarda uygulanan çinkolu gübrelemeye bağlı olarak bitkilerin N kapsamları azalmış ve bu azalışın istatistiksel olarak önemli olduğunu saptamıştır. Araştırıcı bu sonucun sebebini Zn nun bitkilerin N metabolizmaları ile yakından ilişkili olduğu ve Zn eksikliğinde bitki hücresinde RNA düzeylerinde ve

10 ribozom içeriğinde belirgin bir azalmanın oluştuğu, RNA sentezindeki bu azalmanın ise protein oluşumunu engellemesi şeklinde açıklamıştır. Konya yöresinde Zengin ve Şeker ( 1999 ) tarafından yapılan bir araştırmada farklı dozlarda uygulanan ( 0, 10, 20, 40 ve 60 kg N / da ) amonyum nitrat, amonyum sülfat ve üre gübrelerinin sera koşullarında ıspanak bitkisinin killi - tın ve kumlu - tın tekstürlü topraklarda Zn kapsamındaki etkisi incelenmiştir. Elde edilen sonuçlara göre artan azot dozları her iki toprakta da ıspanağın Zn kapsamında azalmaya neden olmuştur. Venezuela da yapılan bir saksı denemesinde asit topraklara 0, 5, 10 ve 15 ppm Zn uygulamasının mısır bitkisinin kuru madde miktarı ve Zn kapsamının arttığı N ve P kapsamlarının ise azaldığı saptanmıştır ( Arrieche ve Raminez,1999 ). Tokat yöresinde çinko eksikliği gösteren topraklarda Brohi ve ark. ( 2000 ) tarafından bir araştırma yapılmıştır. Sera koşullarında yapılan saksı denemesinde buğday bitkisine topraktan ve yapraktan Zn uygulanmıştır. Çinko uygulamaları toprağa 0, 1, 2, 3, ve 4 kg olarak ZnSO 4 / da; yaprağa da % 0.2 ve % 0.4 ZnSO 4 olarak yapılmıştır. Yapraktan Zn uygulamaları buğdayın tane verimini azaltırken, topraktan çinko uygulaması tanenin Zn içeriğini artırırken N kapsamını ise etkilemediği görülmüştür. Sönmez ve Yılmaz ( 2000 ), Van yöresinde Kumlu - Kireçli topraklarda artan miktarlarda azotlu gübre uygulamasının bitkilerin N ve Zn kapsamı üzerindeki etkilerini iki yıllık bir çalışma ile incelemişlerdir. Yapılan tarla denemesinde arpa bitkisine 0, 4, 8 ve 12 kg N /da olacak şekilde amonyum sülfat gübresi uygulanmıştır. Elde edilen bulgulara göre, arpa bitkinin tanesinin N kapsamı her iki yılda da önemli derecede artmıştır. Tanenin çinkon kapsamı ise azot uygulamalarındaki artışla birlikte önemli

11 ölçüde azalmıştır. Söz konusu azalış 0 kg N /da için ilk yıl ppm, ikinci yıl ise ppm Zn olarak bulunmuştur. Bu Zn değerleri 12 kg N / da dozu uygulaması ile yıllara göre sırasıyla ppm ve ppm olarak bulunmuştur. Killi - Kireçli topraklarda Bozkurt ve ark. ( 2000 ) elma ağaçlarına artan miktarlarda azotlu gübre uygulamasının yaprakların mineral kompozisyonuna etkisini incelemişlerdir. Azotlu gübre amonyum sülfat formunda ve 0, 150, 300 ve 400 gr N /ağaç şeklinde uygulanmıştır. Yaprakların N içerikleri artan oranlarda uygulanan azotlu gübre ile önemli derecede artmıştır. Zn içerikleri ise artan azot dozları ile azalmış fakat bu azalış önemli bulunamamıştır. Azotlu gübrelemenin Van koşullarında biberde verim ve besin elementi içeriklerine etkisini araştıran Bozkurt ve ark. ( 2000 ), bu amaçla killi-kireçli bir toprakta tarla denemesi yapmışlardır. Azot (NH 4 ) 2 SO 4 formunda ve 0, 8, 16, 24, kg N / da şeklinde uygulanmıştır. Deneme sonunda araştırıcılar artan azot dozlarının biber bitkisinin meyve yapraklarındaki N kapsamını % 1 düzeyinde önemli bir biçimde artığını saptamışlardır. Bitkilerin Zn kapsamları 8 kg N / da dozuna kadar artmış olduğu, daha sonra ise azaldığı görülmüştür. Van ekolojik koşullarında ayçiçeğine 0, 4, 8, ve 12 kg N / da uygulamalarının farklı vejetasyon dönemlerinde ve bitkinin farklı kısımlarında besin elementi içeriğine etkisini belirlemek amacıyla bir araştırma yapılmıştır ( Bozkurt ve Karaçal, 2000 ). Araştırma sonuçlarına göre artan oranlarda verilen azotlu gübre yaprağın tane, sap ve tablanın N içeriklerini artırırken, Zn içeriklerinde azalmalara neden olmuştur. Ancak N içeriklerindeki artışlar önemli bulunurken Zn içeriklerindeki azalışlar önemsiz bulunmuştur.

12 Van ekolojik koşullarında ayçiçeğine 0, 4, 8, ve 12 kg N / da uygulamalarının farklı vejetasyon dönemlerinde ve bitkinin farklı kısımlarında besin elementi içeriğine etkisini belirlemek amacıyla bir araştırma yapılmıştır ( Bozkurt ve Karaçal, 2000 ). Araştırma sonuçlarına göre artan oranlarda verilen azotlu gübre yaprağın tane, sap ve tablanın N içeriklerini artırırken, Zn içeriklerinde azalmalara neden olmuştur. Ancak N içeriklerindeki artışlar önemli bulunurken Zn içeriklerindeki azalışlar önemsiz bulunmuştur. Brezilya da yapılan bir araştırmada Ferriera ve ark. ( 2001 ) mısır bitkisine artan oranlarda N, Mo, ve Zn uygulamasının verim ve bitkinin mineral içeriği üzerindeki etkisini araştırmışlardır. Bu amaçla yapılan saksı denemesinde bitkilere 4 N dozu ( 0, 70, 140 ve 210 kg N / ha ), 2 Mo dozu ( 0 ve 90 gr Mo / ha ) ve 2 Zn dozu ( 0 ve 3 kg Zn / ha ) uygulanmıştır. Çimlenmeden 25, 45 ve 63 gün sonra alınan yaprak örneklerinde total N, Zn, P, K analizleri yapılmıştır. Elde edilen bulgulara göre artan N dozları bitkinin N içeriğini artırırken, Zn kapsamında azalmalara neden olmuştur. Artan çinko dozları da bitkinin Zn içeriğini pozitif, N içeriğini ise negatif etkilemiştir. Mo dozlarının etkisi önemli bulunamamıştır. Nötr ph değerine sahip olan bir toprak örneği ile yapılan bir tarla denemesinde domates bitkisine artan oranlarda azotlu gübre uygulamasının bitkinin verim ve bazı besin elementi içeriklerindeki değişim incelenmiştir. Bunun için NH 4 NO 3 ve üre gübrelerinden 0, 12, 24 ve 36 kg N / da olacak şekilde uygulanmıştır. Deneme sonunda bitkinin yaprak ve meyvesinin N kapsamı, artan azot uygulaması ile önemli derecede artarken, Zn kapsamı her iki gübre çeşidinde de 12 kg N / da dozuna kadar artmış, 24 ve 36 kg N / da dozlarında ise azalmıştır. Ancak bu azalışlar önemli bulunamamıştır ( Ceylan ve ark ).

13 Kant ve Aydın ( 2002 ), yaptıkları bir araştırmada domates bitkisine artan miktarlarda Zn uygulanmasının bitkinin Zn ve N kapsamına etkisini incelemişlerdir. Bunun için 0, 2, 4 ve 8 ppm Zn uygulaması yapmışlardır. Bitkinin kuru madde miktarı 4 ppm Zn dozuna kadar artmış, 8 ppm Zn dozunda ise azalmıştır. Bu artış ve azalış istatiksel olarak önemli bulunmuştur. Bitkinin N kapsamı Zn uygulamasıyla kontrole göre azalmış ve bu azalış % 4.68 den % 4.56 şeklinde gerçekleşmiştir. Bitkinin Zn kapsamı ise artan dozlarla birlikte 16.1 ppm den 93.0 ppm e yükselmiştir. Zn kapsamındaki artış önemli, N kapsamındaki azalış ise önemsiz bulunmuştur. Dwivedi ve ark. ( 2002 ) Hindistan da yaptıkları bir tarla denemesinde toprağa artan oranlarda kükürt ve çinko uygulamasının mısır bitkisinin ürün miktarı, kalitesi ve besin elementi üzerine etkilerini incelemişlerdir. Bu amaçla toprağa çinko 0; 2,5; 5 ve 10 kg Zn / ha ve kükürt 0; 15; 30; ve 45 kg S / ha uygulanmıştır. En yüksek ürün için çinko miktarı 7,1 kg Zn / ha ile kükürt miktarının 34,3 kg S / ha uygulamalarının yeterli olduğu belirlenmiştir. Bitkinin Zn kapsamı, Zn uygulamasıyla artmıştır. N kapsamı ise 5 kg Zn / ha dozuna kadar artmış daha sonra ise azalmıştır. Yapılan bir denemede killi - kireçli, killi - tınlı kireçli ve siltli tınlı topraklarda artan miktarlarda uygulanan çinkolu gübrenin, mısır bitkisinin Zn ve N alımı üzerindeki etkisi araştırılmıştır ( Erdal ve ark ). Bunun için araştırıcılar serada yapılan saksı denemesinde bitkilere 0, 5, 10 ve 20 ppm Zn olacak şekilde Zn-EDTA ve 80 ppm N ( NH 4 NO 3 formunda ) uygulamışlardır. Deneme sonunda bitkinin kuru madde miktarı 10 ppm Zn dozuna kadar artmış ve 20 ppm dozunda ise azaldığı görülmüştür. Toprağa artan dozlarda Zn uygulaması ile bütün topraklarda bitkinin N içerikleri azalmış ve en + yüksek N kapsamı 0 ppm Zn koşullarında belirlenmiştir. Bu duruma sebep olarak NH 4

14 ile Zn 2+ iyonları arasındaki rekabet gösterilmiştir. Diğer taraftan bitkilerin Zn kapsamları ile Zn dozları arasında doğrusal bir ilişki saptanmıştır.

15 3. MATERYAL VE YÖNTEM 3.1. Materyal Araştırmada kullanılan toprak örneklerinin belirlenmesi amacıyla Tekirdağ ilinin değişik ilçelerinden toprak örnekleri alınmıştır. Alınan örnekler arasından beş tanesi killi -kireçli, kumlu - kireçli, killi - asit, kumlu - asit, ve tınlı - nötr özellikte olacak şekilde seçilmiş ve bu araştırmada kullanılmıştır Toprak Örneklerinin Alındıkları Yerler Araştırmada kullanılan toprak örnekleri farklı fiziksel ve kimyasal özelliğe sahip olması amaçlandığından Tekirdağ ilinin değişik ilçelerinden alınmıştır. Toprak örneklerinin alındıkları yerler ve bu toprakların dahil olduğu büyük toprak grupları (Ekinci, 1990) Çizelge - 1 de verilmiştir. Çizelge 1. Araştırmada kullanılan toprak örneklerinin alındıkları yerler Toprak No Alındığı ilçe Alındığı-Köy ve Mevki Kumlu-asit(Xerochrept) Killi-Asit(Haploxeralf) Kumlu-Kireçli(Calcixeroll) Killi-Kireçli (Xerochrept) Tınlı-Nötr(Listocrept) Çerkezköy Çerkezköy Merkez Şarköy Malkara Kızılpınar köyü -Çorlusuyu mevki Veliköy -Çeşme mevki Nusratlı köyü-çiflik mevki İsaklı köyü - Kocatarla mevki Ballı köyü-korualtı mevki

16 Toprak Örneklerinin Analizlere Hazırlanması Araştırmada kullanılan toprak örnekleri Jakson ( 1962 ) tarafından belirtilen şekilde 0-20 cm derinliklerden alınmış ve bez torbalar içerisinde laboratuara getirilmiştir. Toprak örnekleri gölgede kurutularak 4 mm lik elekten geçirilmiş ve sera denemesi için hazır duruma getirilmiştir. Aynı örneklerin bir kısmı laboratuar analizlerinde kullanılmak üzere 2 mm lik elekten geçirilerek plastik kavanozlarda saklanmıştır Yöntem Toprak Örneklerinde Yapılan Bazı Fiziksel ve Kimyasal Analizler Tekstür Toprakların tekstür sınıfları Bouyoucos Hidrometre Yöntemi ile belirlenmiştir (Tüzüner, 1990) Toprak Reaksiyonu (ph) Toprak örneklerinin ph değerleri potansiyometrik olarak cam elektrodlu phmetre ile ölçülmüştür ( Sağlam, 2001 ).

17 Kireç Kireç miktarlarının belirlenmesi Scheibler Kalsimetresi ile volümetrik olarak yapılmıştır ( Sağlam, 2001 ) Organik Madde Toprak örneklerinin organik madde miktarı Smith-Weldon yöntemi ile tayin edilmiştir ( Sağlam, 2001 ) Katyon Değişim Kapasitesi (KDK). KDK belirlenmesi sodyum asetat yöntemine göre yapılmıştır ( Sağlam, 2001 ) Yarayışlı Çinko Toprak örneklerinin yarayışlı Zn miktarları DTPA yöntemi ile belirlenmiştir (Lindsay ve Norvell, 1978) Yarayışlı Fosfor Toprakların yarayışlı fosfor içerikleri, asit topraklarda Bray - I, nötr ve kireçli topraklarda ise Olsen yöntemi uygulanarak tayin edilmiştir ( Sağlam, 2001 ).

18 Değişebilir Potasyum Değişebilir potasyum miktarı, topraklar amonyum asetatta ekstrakte edildikten sonra alev fotometresi ile belirlenmiştir ( Sağlam, 2001 ) Saksı Denemesi Deneme Alpaslan ve ark. ( 1998 ) tarafından belirtilen şekilde sera koşullarında yürütülmüştür. Plastik saksılara 4 mm lik elekten geçirilmiş 2 kg hava kuru toprak konmuştur. Saksı denemesi 3 azot dozu x 4 çinko dozu x 5 toprak x 3 tekerrür = 180 saksı şeklinde faktöriyel deneme desenine göre yapılmıştır. Azot dozları 0, 5, 10 kg /da şeklinde ve NH 4 NO 3 formunda; Zn dozları 0, 5, 10, 20 ppm şeklinde ZnSO 4. 7H 2 O formunda ve çözelti halinde; çinko bir defada, N ise iki defa da olmak üzere uygulanmıştır. Ayrıca bütün saksılara yöredeki ortalama fosforlu gübre miktarı dikkate alınarak KH 2 PO 4 formunda ve çözelti halinde ekimle birlikte 7 kg P 2 O 5 / da ve 4 kg K 2 O / da şeklinde verilmiştir. Denemede Pioneer 3377 MF ( Zea mays L. ) hibrit mısır tohumu kullanılmıştır. Her saksıya başlangıçta 5 adet mısır tohumu ekilmiş ve topraklara tarla kapasitesine gelinceye kadar su verilmiştir. 7 gün içerisinde çimlenmeler tamamlanmış ve her saksıda en iyi durumdaki iki bitki kalacak şekilde seyreltme yapılmıştır. Saksılar zaman zaman kontrol edilerek nem düzeyleri azaldıkça su ihtiyaçları karşılanmıştır. Bitkiler çimlenmeden 50 gün sonra toprak üstü aksamları steril bir makasla kesilerek hasat edilmişlerdir. Bitkilerin çimlenme ve gelişme dönemlerinde genel görünüşleri Şekil 1 de ve Şekil 2 de verilmiştir.

19 Şekil 1. Çimlenme döneminde bitkilerin genel bir görünüşü Şekil 2. Gelişme döneminde bitkilerin genel bir görünüşü

20 Bitki Örneklerinde Yapılan Analizler Bitki Örneklerinin Analizlere Hazırlanması Hasat edilen bitkiler önce musluk suyu ile yıkanmış ve saf su ile durulanmışlardır. Sonra 0.2 N HCl çözeltisinden geçirilen bitkiler son kez saf su ile yıkanıp kurutulmak üzere filtre kağıtları üzerine konulmuştur. Birkaç gün filtre kağıtları üzerinde kurutulmaya bırakılan bitkiler daha sonra kese kağıtlarına konularak 70 0 C de ağırlıkları sabitleşinceye kadar etüvde kurutulmuşlardır. Kuruyan bitki örnekleri tartılarak kuru ağırlıkları belirlenmiştir. Daha sonra öğütülerek polietilen kavanozlara konulmuşlardır ( Kacar, 1972 ) Azot tayini Bitkilerin N kapsamları Kjeldahl yöntemine göre belirlenmiştir ( Kacar, 1972 ) Çinko Tayini Yaş yakma yöntemi ile elde edilen bitki çözeltilerinin Zn kapsamları Atomik Absorbsiyon Spektrofotometresi ile belirlenmiştir ( Kacar, 1972 ).

21 İstatistiksel Değerlendirme Toprak faktörünün 5 hali, azot dozları faktörünün 3 hali ve çinko dozları faktörünün 4 hali olmak üzere Tamamıyla Şansa Bağlı Deneme Planında 5 x 3 x 4 faktöriyel düzenleme planında 3 tekerrürlü olarak istatistiksel analizler yapılmıştır (Soysal,2000 ). Yapılan varyans analiz testi sonunda uygulanan dozların ortalamaları arasındaki farklılık çoklu karşılaştırma testlerinde EKÖF (LSD) metoduna göre yapılmıştır (Soysal 2000 ).

22 4. BULGULAR VE TARTIŞMA 4.1. Toprakların Bazı Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri Araştırmada kullanılan beş toprak örneğinin bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri Çizelge 2 de verilmiştir. Söz konusu çizelge incelendiğinde; toprakların ph değerleri arasında değişmektedir. 1 ve 2 nolu toprakların asit; 3 ve 4 nolu toprakların alkalinve 5 nolu toprağın ise nötr olduğu görülmektedir. Toprakların organik madde içerikleri; % 0.80 ile % 1.92 arasındadır. Buna göre 1 nolu toprak çok az ; ve 5 nolu topraklar ise az sınıfına girmektedir. Toprakların CaCO 3 içerikleri; % arasındadır. 1 ve 2 nolu topraklar kireçsiz, 3 ve 4 nolu topraklar orta kireçli ve 5 nolu toprak ise az kireçli sınıfına girmektedir. Araştırmada kullanılan toprakların KDK değerleri; me / 100gr arasında değişmektedir. Çizelge incelendiğinde toprakların yarayışlı fosfor kapsamlarının; kg P 2 O 5 / da arasında olduğu görülür. Buna göre 2 nolu toprak az ; 4 nolu toprak orta ; 1 ve 3 nolu topraklar yüksek ve 5 nolu toprak ise çok yüksek sınıfına girmektedir. Toprakların yarayışlı potasyum içerikleri; kg K 2 O / da arasında değişmektedir. Toprakların tamamı potasyum içerikleri bakımından yeterli durumdadırlar.

23

24 Toprakların DTPA ekstraksiyon yöntemi ile belirlenen yarayışlı Zn kapsamları ppm arasındadır. Topraklar yarayışlı çinko içerikleri bakımından değerlendirildiğinde 1, 3 ve 4 nolu topraklar yetersiz fakat sınır değere yakın; 2 ve 5 nolu topraklar yeterli düzeydedir.topraklarda; M DTPA M CaCl M TEA yöntemine göre çinko kritik düzey 0.5 ppm olarak bildirilmiştir ( Lindsay ve Norvell, 1978). Çizelge 2 ye göre toprakların kil içerikleri % 9.49 % 43.94; silt içerikleri %12.86 % ve kum içerikleri ise % % arasında değişmektedir. Topraklar tekstürlerine göre değerlendirildiğinde 1 nolu toprağın Tınlı Kum (LS) 3 nolu toprağın Kumlu Tın (SL) ; 2 ve 4 nolu toprakların Kil (C) ve 5 nolu toprağın ise Tın (L) sınıfına girdiği görülmektedir. Araştırmada kullanılan topraklar bazı fiziksel ve kimyasal özelliklerine göre değerlendirildiğinde 1 nolu toprağın Kumlu - asit ; 2 nolu toprağın killi - asit ; 3 nolu toprağın kumlu - kireçli ; 4 nolu toprağın killi - kireçli ve 5 nolu toprağın ise tınlı - nötür olduğu görülmektedir.

25 4.2. Topraklara Artan Miktarlarda Azot ve Çinko Uygulamasının Mısır Bitkisinin Kuru Madde Miktarı Üzerine Etkisi Topraklara artan miktarlarda uygulanan N ve Zn nun mısır bitkisinin kuru madde miktarı üzerine olan etkileri Ek Çizelge 1 de, varyans analiz değerleri ise Çizelge 3 de verilmiştir. Çizelge 3. Topraklara artan miktarlarda N ve Zn uygulamasının mısır bitkisinin kuru madde miktarı üzerine etkisine ilişkin varyans analiz sonuçları Varyasyon Kaynakları Toprak Azot dozu Çinko dozu Toprak x N Toprak x Zn N x Zn Toprak x N x Zn Hata Kare Ortalaması **: % 1 düzeyinde önemli KO- Değeri 16.06** 77.18** 4.86** 1.99** 0.14** 0.12** 0.046** Çizelge 3. incelendiğinde topraklar; N dozları; Zn dozları; toprak x N interaksiyonu; toprak x Zn interaksiyonu; N x Zn interaksiyonu ve toprak x N x Zn interaksiyonu % 1 düzeyinde önemli bulunmuştur. Daha sonra ise topraklar arasındaki farklılığın; her bir toprak için N düzeylerindeki değişimin ve yine her bir toprak için N düzeylerindeki değişime göre Zn dozlarındaki değişimin, mısır bitkisinin kuru madde miktarı üzerine etkisine ilişkin ortalamalar için LSD testi ayrı ayrı uygulanmıştır.

26 Çizelge 4. Kumlu-Asit toprağa artan miktarlarda N ve Zn uygulamasının mısır bitkisinin ortalama kuru madde miktarına etkisi ve ortalamalar arasındaki farkın EKÖF (LSD) testine göre kontrolü Toprak Azot Kuru Madde, g/saksı No Dozları Zn 0 Zn 1 Zn 2 Zn 3 Ortalama 1 N a 3.00ab 3.16c 3.25c 3.07a Kumlu N a 5.23b 5.42b 5.94c 5.31b Asit N a 6.29b 6.76c 7.13d 6.50c Not: Topraklar, N dozları ve Zn dozları kendi içinde ayrı ayrı değerlendirilmiş olup, aynı harf ile gösterilen ortalamalar arasında kendi grupları içerisinde % 1 düzeyinde fark yoktur.(n dozları için % 1 düzeyinde eköf = 0.11 dir. Zn dozları için ise % 1 düzeyinde =0.23 dür. Çizelge 4. de görüldüğü gibi kumlu asit topraklarda N dozları bakımından N 0 (3.07), N 1 (5.31), N 2 (6.50),olarak kuru madde miktarı ortalamaları arasındaki fark istatistiki olarak önemli bulunmuştur. Aynı zamanda kumlu asit topraklarda No azot dozunda; Zn dozları bakımından ise Zn 2 (3.16) ve Zn 3 (3.25)dozları arasındaki fark hariç diğer dozlar açısından anlamlı farklılık bulunmuştur. N 1 azot dozunda; Zn dozları bakımından ise Zn 1 (5.23) ve Zn 2 (5.42)dozları arasındaki fark önemli bulunmuştur. N 2 azot dozunda; Zn dozları bakımından tüm ortalamalar önemli bulunmuştur. Her bir muamele kendi içinde değerlendirilmiş olup farklı harf ile gösterilenler arasında % 1 düzeyinde önemli farklılıklar belirlenmiştir.

27 Çizelge 5. Killi-Asit toprağa artan miktarlarda N ve Zn uygulamasının mısır bitkisinin ortalama kuru madde miktarına etkisi ve ortalamalar arasındaki farkın EKÖF (LSD) testine göre kontrolü Toprak Azot Kuru Madde, g/saksı Ortalama No Dozları Zn 0 Zn 1 Zn 2 Zn 3 N a 3.83a 4.37b 4.50b 4.08a 2 N a 5.52b 5.91c 6.09c 5.63b Killi Asit N a 6.42b 6.86c 7.27d 6.60c Not: Topraklar, N dozları ve Zn dozları kendi içinde ayrı ayrı değerlendirilmiş olup, aynı harf ile gösterilen ortalamalar arasında kendi grupları içerisinde % 1 düzeyinde fark yoktur. (N dozları için % 1 düzeyinde eköf = 0.11 dir. Zn dozları için ise % 1 düzeyinde =0.23 dür. Çizelge 5 de de görüldüğü gibi killi asit topraklarda N dozları bakımından N 0 (4.08), N 1 (5.63), N 2 (6.609) olarak kuru madde miktarı ortalamaları arasındaki fark istatistiki olarak önemli bulunmuştur.yine killi asit topraklarda N 0 azot dozunda; Zn dozları bakımından ise Zn 0 (3.63) ve Zn 1 (3.83) arasında farklılık bulunamamışken bu dozlar Zn 2 ve Zn 3 dozlarıyla arasında anlamlı farklılık bulunmuştur.zn 2, Zn 3 dozları kendi içlerinde farklılıkları yokken Zn 0 ve Zn 1 dozlarıyla anlamlı fark bulunmuştur.n 1 azot dozunda; Zn dozları bakımından ise Zn 2 (5.91) ve Zn 3 (6.09) dozları arasındaki fark hariç diğer dozları arasında anlamlı farklılık bulunmuştur.n 2 azot dozunda; Zn dozları bakımından bütün ortalamalar birbirinden farklı bulunmuştur. Her bir muamele kendi içinde değerlendirilmiş olup farklı harf ile gösterilenler arasında % 1 düzeyinde önemli farklılıklar belirlenmiştir.

28 Çizelge 6. Kumlu - Kireçli toprağa artan miktarlarda N ve Zn uygulamasının mısır bitkisinin ortalama kuru madde miktarına etkisi ve ortalamalar arasındaki farkın EKÖF (LSD) testine göre kontrolü Toprak Azot Kuru Madde, g/saksı No Dozları Zn 0 Zn 1 Zn 2 Zn 3 Ortalama 3 N a 2.78ab 2.86ab 2.96b 2.82a Kumlu N a 3.54b 3.74b 4.02c 3.63b Kireçli N a 4.47a 4.77b 5.10c 4.66c Not: Topraklar, N dozları ve Zn dozları kendi içinde ayrı ayrı değerlendirilmiş olup, aynı harf ile gösterilen ortalamalar arasında kendi grupları içerisinde % 1 düzeyinde fark yoktur. (N dozları için % 1 düzeyinde eköf = 0.11 dir. Zn dozları için ise % 1 düzeyinde =0.23 dür. Çizelge 6 incelendiğinde görüleceği gibi kumlu kireçli topraklarda N dozları bakımından N 0 (2.82), N 1 (3.63), N 2 (4.66) olarak kuru madde miktarı ortalamaları arasındaki istatistiki olarak önemli fark bulunmuştur.aynı zamanda kumlu kireçli topraklarda N 0 azot dozunda; Zn dozları bakımından ise Zn 1 (2.78) ve Zn 2 (2.86) dozları arasındaki fark hariç diğer dozlar bakımından anlamlı farklılıklar bulunmuştur.n 1 azot dozunda; Zn dozları bakımından da yine Zn 1 (3.54) ve Zn 2 (3.74) dozları arasındaki fark hariç diğer dozlarla açısından anlamlı farklılıklar bulunmuştur.n 2 azot dozunda ise Zn 0 (4.31) ile Zn 1 (4.47) dozlar arasındaki fark hariç diğer dozlarla anlamlı anlamlı fark bulunmuştur. Her bir muamele kendi içinde değerlendirilmiş olup farklı harf ile gösterilenler arasında % 1 düzeyinde önemli farklılıklar belirlenmiştir.

29 Çizelge 7. Killi - Kireçli toprağa artan miktarlarda N ve Zn uygulamasının mısır bitkisinin ortalama kuru madde miktarına etkisi ve ortalamalar arasındaki farkın EKÖF (LSD) testine göre kontrolü Toprak Azot Kuru Madde, g/saksı No Dozları Zn 0 Zn 1 Zn 2 Zn 3 Ortalama 4 N a 4.31b 4.40b 4.52b 4.32a Killi N a 5.04a 5.32b 5.60c 5.21b Kireçli N a 5.84ab 5.99b 6.04b 5.89c Not: Topraklar, N dozları ve Zn dozları kendi içinde ayrı ayrı değerlendirilmiş olup, aynı harf ile gösterilen ortalamalar arasında kendi grupları içerisinde % 1 düzeyinde fark yoktur. (N dozları için % 1 düzeyinde eköf = 0.11 dir. Zn dozları için ise % 1 düzeyinde =0.23 dür. Çizelge 7 de görüleceği gibi killi kireçli topraklarda N dozları bakımından N 0 (4.32), N 1 (5.21), N 2 (5.89) olarak kuru madde miktarı ortalamaları arasındaki fark istatistiki olarak önemli bulunmuştur. Azot dozları bakımından killi kireçli toprağı incelediğimizde N 0 azot dozunda; Zn dozları bakımından Zn 1 (4.31), Zn 2 (4.40), Zn 3 (4.52) dozları arasındaki fark hariç Zn 0 dozuyla anlamlı farklılık bulunmuştur.n 1 azot dozunda da Zn dozları bakımından Zn 0 (4.88) ile Zn 1 (5.04) değerleri arasındaki fark hariç diğer dozlar arasındaki önemli bulunmuştur. N 2 azot dozunda; Zn dozları bakımından Zn 2 (5.99) ve Zn(6.04) değerleri arasındaki fark hariç diğer dozlar arasındaki fark önemli bulunmuştur. Her bir muamele kendi içinde değerlendirilmiş olup farklı harf ile gösterilenler arasında % 1 düzeyinde önemli farklılıklar belirlenmiştir.

30 Çizelge 8 Tınlı Nötr toprağa artan miktarlarda N ve Zn uygulamasının mısır bitkisinin ortalama kuru madde miktarına etkisi ve ortalamalar arasındaki farkın EKÖF (LSD) testine göre kontrolü Toprak Azot Kuru Madde, g/saksı Ortalama No Dozları Zn 0 Zn 1 Zn 2 Zn 3 N a 4.14b 4.16b 4.37b 4.10a 5 N a 4.71ab 4.94b 5.20c 4.85b Tınlı Nötr N a 5.93a 6.20b 6.28b 6.06c Not: Topraklar, N dozları ve Zn dozları kendi içinde ayrı ayrı değerlendirilmiş olup, aynı harf ile gösterilen ortalamalar arasında kendi grupları içerisinde % 1 düzeyinde fark yoktur. (N dozları için % 1 düzeyinde eköf = 0.11 dir. Zn dozları için ise % 1 düzeyinde =0.23 dür. Çizelge 8 de görüldüğü üzere kumlu asit topraklarda N dozları bakımından N 0 (4.10), N 1 (4.85), N 2 (6.06) olarak kuru madde miktarı arasındaki fark istatistiki olarak önemli bulunmuştur. Aynı zamanda tınlı nötr topraklarda N 0 azot dozunda; Zn dozları bakımından incelediğimizde Zn 1 (4.14), Zn 2 (4.16) ve Zn 3 (4.37) dozları arasındaki fark hariç diğer doz olan Zn 0 dozu ile aralarında anlamlı farklılık bulunmuştur.n 1 azot dozunda; Zn dozları bakımından ise tüm ortalamalar birbirinden farklı bulunmuştur. N 2 azot dozunda ise Zn 0 (5.85) ile Zn 1 (5.93) arasında anlamlı farklılık bulunamamış ancak Zn 2 ve Zn 3 dozlarıyla farklılık bulunmuştur.aynı şekilde Zn 2 (6.20) dozuyla Zn 3 (6.28) dozu arasında farklılık bulunamamışken Zn 0 ve Zn 1 dozlarıyla anlamlı farklılık bulunmuştur. Her bir muamele kendi içinde değerlendirilmiş olup farklı harf ile gösterilenler arasında % 1 düzeyinde önemli farklılıklar belirlenmiştir.

31 Ek Çizelge 1 in ve yukarıdaki Çizelge 4, 5, 6, 7, 8 in incelenmesi sonucunda görüleceği gibi farklı özelliklere sahip olan topraklara artan miktarlarda N ve Zn uygulanmasıyla, mısır bitkisinde elde edilen kuru madde miktarlarında olumlu yönde etkilenme olmuş ve kuru madde miktarları artmıştır. Kuru madde miktarındaki artışlar topraklara göre de farklılıklar göstermiştir. Kontrole (Zn 0 N 0 ) göre en yüksek ortalama artış % 146 ile kumlu - asit toprakta belirlenmiştir. Bu toprağı sıra ile % 100; % 90; % 68 ve % 49 ile killi - asit ; kumlu - kireçli ; tınlı - nötr ve killi - kireçli topraklar izlemiştir. Topraklara göre kuru madde miktarlarındaki artışın değişiklik göstermesi, toprakların fiziksel ve kimyasal olarak farklı özelliklere sahip olması ve besin elementlerinin bitki gelişimi üzerinde farklı etkiye sahip olması şeklinde açıklanabilir. Topraklara artan düzeylerde uygulanan N un, bitkinin kuru madde miktarlarında ortalama etkisi Şekil 3 de verilmiştir. Şekil 3 ün ve çizelgelerin incelenmesinden de görüleceği gibi artan miktarlarda uygulanan azot ve çinko, bitkinin ortalama kuru madde miktarını artırmıştır. En yüksek ortalama kuru madde miktarı 5.44 g / saksı değeri ile killi - asit toprakta elde edilmiştir. Bu toprağı sırasıyla 5.14; 5.01; 4.96 ve 3.70 g / saksı değerleriyle killi - kireçli ; tınlı - nötr ; kumlu - asit ve kumlu - kireçli topraklar izlemiştir.

32 Kuru Madde gr/saksı Toprak No Tınlı-Nötr Killi-Kireçli Kumlu-Kireçli Killi-Asit Kumlu-Asit Şekil 3. Farklı özellikteki topraklara artan miktarlarda Azot ve Çinko uygulamasının mısır bitkisinin ortalama kuru madde miktarı üzerine etkisi Farklı özellikteki topraklara artan miktarlarda N ve Zn uygulamasının mısır bitkisinin kuru madde miktarı üzerine etkisine ilişkin varyans analizi sonuçları Çizelge. 3 de verilmiştir. Elde edilen sonuçlar Çizelge 4, Çizelge5, Çizelge6, Çizelge7, Çizelge8 de görülmektedir. Her bir muamele kendi içinde değerlendirildiğinde, aynı harf ile gösterilen ortalamalar arasında istatistiksel olarak %1 düzeyinde fark olmadığı kabul edilmektedir. Ancak Çizelge lerden de görüleceği gibi uygulamalar arasında istatistiksel olarak % 1 düzeyinde önemli farklılıklar olduğu anlaşılmaktadır. Daha önce yapılmış olan birçok araştırmada da araştırıcılar, artan N ve Zn dozlarının mısır bitkisinin kuru madde miktarında artışlar saptamışlardır ( Karimian, 1995; Taban, 1995; Kasap ve ark. 1996; Arrieche ve Raminez, 1999; Moraghan ve ark. 1999; Sönmez ve Yılmaz 2000; Erdal ve ark 2003 ).

33 4.3. Topraklara Artan Miktalarda Azot ve Çinko Uygulamasının Mısır Bitkisinin Azot Kapsamı Üzerine Etkisi Farklı özelliğe sahip topraklara artan miktarlarda N ve Zn uygulamasının mısır bitkisinin N kapsamı üzerine etkisi Ek Çizelge 2 de ve varyans analiz değerleri ise Çizelge 9 de görülmektedir. Çizelge 9 Topraklara artan miktarlarda N ve Zn uygulamasının mısır bitkisinin % N kapsamı üzerine etkisine ilişkin varyans analizi sonuçları Varyasyon Kaynakları Toprak N dozu Zn dozu Toprak x N Toprak x Zn N x Zn Toprak x N x Zn Hata Kareler Ortalaması **:%1 düzeyinde önemli KO-değeri 1.180** 9.20** 3.79** 0.29** 0.054** 0.19** 0.034** Çizelge 9 incelendiğinde topraklar; N dozları; Zn dozları; toprak x N interaksiyonu; toprak x Zn interaksiyonu ve toprak x N x Zn interaksiyonu % 1

34 düzeyinde istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. Mısır bitkisinin % N kapsamı üzerine topraklar arasındaki farklılığın; her toprak için N düzeylerindeki değişim ve yine her toprak için N düzeylerindeki değişime göre Zn dozlarındaki farklılığın mısır bitkisinin % N kapsamı üzerine olan etkisine ilişkin ortalamalar için LSD testi ayrı ayrı uygulanmıştır. Bu duruma ilişkin sonuçlar ise aşağıda verilmiştir Ek Çizelge 2 ve Çizelge 10, 11, 12, 13, 14 incelendiğinde farklı özellikteki topraklara artan miktarlarda N uygulandığında mısır bitkisinin % N kapsamının arttığı görülür. Ancak topraklara artan miktarlarda Zn uygulaması ile bitkilerin % N kapsamları bütün topraklarda azalmıştır. Çizelge 10.Kumlu asit toprakta artan miktarlarda N ve Zn uygulamasının mısır bitkisinin ortalama N kapsamı üzerine etkisi ve ortalamalar arasındaki farkın EKÖF(LSD) testine göre kontrolü Toprak Azot N, % No Dozları Zn 0 Zn 1 Zn 2 Zn 3 Ortalama 1 N a 2.35ab 2.24ab 2.15b 2.31a Kumlu N a 3.13ab 2.85bc 2.67c 2.97b Asit N a 3.61b 3.24c 2.61d 3.35c Not:Topraklar, N dozları ve Zn dozları kendi içinde ayrı ayrı değerlendirilmiş olup, ayrı harf ile gösterilen ortalamalar arasında kendi grupları içerisinde % 1 düzeyinde fark yoktur.(n dozları için % 1 düzeyinde eköf = 0.14 dür.zn dozları içinse % 1 düzeyinde = 0.29 dur. Çizelge 10. daki değerlere göre kumlu asit topraklarda N dozları bakımından; N 0 (2.31), N 1 (2.97), N 2 (3.35) değerleri azot miktarı ortalamaları arasındaki

35 fark istatistiki olarak önemli bulunmuştur. Kumlu asit topraklarda N 0 azot dozunda; Zn dozları bakımından Zn 1 (2.35) ile Zn 2 (2.24) dozları arasındaki fark hariç diğer dozlar bakımından anlamlı farklılıklar bulunmuştur. N 1 ve N 2 azot dozlarında; Zn dozları bakımından ise tüm ortalamalar birbirinden farklılıklar bulunmuştur. Her bir muamele kendi içinde değerlendirilmiş olup farklı harf ile gösterilenler arasında % 1 düzeyinde önemli farklılıklar belirlenmiştir. Çizelge 11. Killi - asit toprakta artan miktarlarda N ve Zn uygulamasının mısır bitkisinin ortalama N kapsamı üzerine etkisi ve ortalamalar arasındaki farkın EKÖF(LSD) testine göre kontrolü Toprak Azot N, % No Dozları Zn 0 Zn 1 Zn 2 Zn 3 Ortalama 2 N a 3.01a 3.07a 2.53b 2.96a Killi Asit N a 3.42b 3.20b 2.83c 3.30b N a 3.90a 3.33b 2.93c 3.56c Not:Topraklar, N dozları ve Zn dozları kendi içinde ayrı ayrı değerlendirilmiş olup, ayrı harf ile gösterilen ortalamalar arasında kendi grupları içerisinde % 1 düzeyinde fark yoktur. (N dozları için % 1 düzeyinde eköf = 0.14 dür.zn dozları içinse % 1 düzeyinde = 0.29 dur. Çizelge 11 de görüldüğü gibi killi asit topraklarda N dozları bakımından; N 0 (2.96), N 1 (3.30), N 2 (3.56) değerleri azot miktarı ortalamaları arasındaki fark istatistiki olarak önemli bulunmuştur. Bu topraklardaki N 0 azot dozunda Zn dozları bakımından incelendiğinde Zn 0 (3.21), Zn 1 (3.01), Zn 2 (3.07) dozları arasındaki fark hariç diğer doz bakımından anlamlı farklılık bulunmuştur. N 1 azot dozunda; Zn dozları

36 bakımından Zn 1 (3.42), Zn 2 (3.20) dozları arasındaki fark hariç diğer dozlar bakımından önemli farklılık bulunmuştur. N 2 azot dozunda; Zn dozları bakımından Zn 0 (4.07) ile Zn 1 (3.90) dozları arasındaki fark hariç diğer dozlar bakımından anlamlı fark bulunmuştur. Her bir muamele kendi içinde değerlendirilmiş olup farklı harf ile gösterilenler arasında % 1 düzeyinde önemli farklılıklar belirlenmiştir. Çizelge 12. Kumlu kireçli toprakta artan miktarlarda N ve Zn uygulamasının mısır bitkisinin ortalama N kapsamı üzerine etkisi ve ortalamalar arasındaki farkın EKÖF(LSD) testine göre kontrolü Toprak Azot N, % No Dozları Zn 0 Zn 1 Zn 2 Zn 3 Ortalama 3 N a 2.35ab 2.28ab 2.09b 2.31a Kumlu N a 2.75ab 2.59bc 2.48c 2.71b Kireçli N a 3.54b 3.34b 2.87c 3.41c Not:Topraklar, N dozları ve Zn dozları kendi içinde ayrı ayrı değerlendirilmiş olup, ayrı harf ile gösterilen ortalamalar arasında kendi grupları içerisinde % 1 düzeyinde fark yoktur. (N dozları için % 1 düzeyinde eköf = 0.14 dür.zn dozları içinse % 1 düzeyinde = 0.29 dur. Çizelge 12. incelendiğinde görüleceği üzere kumlu kireçli topraklarda N dozları bakımından N 0 (2.31), N 1 (2.71), N 2 (3.41) değerler azot miktarı ortalamaları arasındaki fark istatistiki olarak önemli bulunmuştur. Aynı zamanda kumlu kireçli topraklarda N 0 azot dozunda; Zn dozları bakımından ise Zn 1 (2.35), Zn 2 (2.28) dozları arasındaki arasındaki fark hariç diğer dozlar bakımından anlamlı fark bulunmuştur. N 1 azot dozunda; Zn dozları bakımından tüm ortalamalar birbirlerinden farklı bulunmuştur.

37 N 2 azot dozunda ise ;Zn dozları bakımından Zn 1 (3.54), Zn 2 (3.34) dozları arasındaki fark hariç diğer dozlarla arasındaki fark önemli bulunmuştur. Her bir muamele kendi içinde değerlendirilmiş olup farklı harf ile gösterilenler arasında % 1 düzeyinde önemli farklılıklar belirlenmiştir. Çizelge 13. Killi kireçli toprakta artan miktarlarda N ve Zn uygulamasının mısır bitkisinin ortalama N kapsamı üzerine etkisi ve ortalamalar arasındaki farkın EKÖF(LSD) testine göre kontrolü Toprak Azot N, % No Dozları Zn 0 Zn 1 Zn 2 Zn 3 Ortalama 4 N a 2.78a 2.66ab 2.45b 2.69a Killi N a 3.34ab 3.14b 2.81c 3.18b Kireçli N a 3.42b 3.20bc 2.99c 3.36c Not:Topraklar, N dozları ve Zn dozları kendi içinde ayrı ayrı değerlendirilmiş olup, ayrı harf ile gösterilen ortalamalar arasında kendi grupları içerisinde % 1 düzeyinde fark yoktur. (N dozları için % 1 düzeyinde eköf = 0.14 dür.zn dozları içinse % 1 düzeyinde = 0.29 dur. Çizelge 13 de görüldüğü gibi killi kireçli topraklarda N dozları bakımından N 0 (2.69), N 1 (3.18), N 2 (3.36) dozlarındaki azot miktarı ortalamaları arasındaki fark istatistiki olarak önemli bulunmuştur. Çizelge incelendiğinde killi kireçli topraklarda N 0 azot dozunda; Zn dozları bakımından Zn 0 (2.87), Zn 1 (2.78), dozları arasındaki fark hariç diğer dozlar açısından anlamlı farklılık bulunmuştur. N 1 azot dozunun Zn dozları bakımından incelendiğinde tüm ortalamalar arasında önemli fark bulunmuştur. N 2 azot dozunda; Zn 2 (3.20), Zn 3 (2.99) dozları arasındaki farklılık

38 hariç diğer dozlarla anlamlı fark bulunmuştur. Her bir muamele kendi içinde değerlendirilmiş olup farklı harf ile gösterilenler arasında % 1 düzeyinde önemli farklılıklar belirlenmiştir. Çizelge 14. Tınlı - nötr toprakta artan miktarlarda N ve Zn uygulamasının mısır bitkisinin ortalama N kapsamı üzerine etkisi ve ortalamalar arasındaki farkın EKÖF(LSD) testine göre kontrolü Toprak Azot N, % No Dozları Zn 0 Zn 1 Zn 2 Zn 3 Ortalama 5 N a 2.79ab 2.65ab 2.52b 2.70a Tınlı Nötr N a 3.13ab 3.06bc 2.78c 3.08b N a 3.28a 3.16ab 2.94b 3.19b Not:Topraklar, N dozları ve Zn dozları kendi içinde ayrı ayrı değerlendirilmiş olup, ayrı harf ile gösterilen ortalamalar arasında kendi grupları içerisinde % 1 düzeyinde fark yoktur.. (N dozları için % 1 düzeyinde eköf = 0.14 dür.zn dozları içinse % 1 düzeyinde = 0.29 dur. Çizelge 14 de görüldüğü gibi tınlı nötr topraklarda N dozları bakımından N 0 (2.70), N 1 (3.08), N 2 (3.19) olarak azot içeriği ortalamaları arasındaki fark istatistiki olarak önemli bulunmuştur. Aynı zamanda tınlı nötr topraklarda N 0 azot dozunda; Zn dozları bakımından ise Zn 1 (2.79), Zn 2 (2.65) dozlar arasındaki fark hariç diğer dozlarla anlamlı farklılık bulunmuştur. N 1 azot dozundaki Zn dozlarında ise bütün dozlarda önemli farklılık bulunmuştur. N 2 azot dozunda; Zn dozları bakımından Zn 0 (3.37), Zn 1 (3.28) dozları arasındaki fark hariç diğer dozlarla arasındaki fark önemli